Bestaat er zoiets als stervenskunst?

onderweg Uitgave van Protestantse Wijkgemeente Duinzichtkerk/Vredeskapel www.dzkvk.nl

7 36e jaargang, september/oktober 2013

MEDITATIE:

Bestaat er zoiets als stervenskunst? van loslaten, van het in de ogen kijken van de onherroepelijke dood.

De mens – zijn dagen zijn als het gras, hij is als een bloem die bloeit op het veld en verdwijnt zodra de wind hem verzengt; de plek waar hij stond, kent hem niet meer. Psalm 103, 15-16 Het is één van die nuchtere waarheden in het leven, dat iedere mens sterfelijk is. Ons leven is eindig en we gaan vroeger of later allemaal dood. Die nuchtere waarheid wordt in deze psalm eenvoudig onder woorden gebracht. En toch is het gegeven dat wij allemaal toeleven naar onze dood een moeizaam onderwerp van gesprek. Tenminste voor veel mensen. Is er een manier om ons voor te bereiden op onze eigen dood? Hoe gaan wij om met mensen die leven in de laatste fase van het leven? Kunnen wij met de psalmist op die nuchtere waarheid kauwen, dat onze dagen zijn als het gras? En ons afvragen wat dat voor ons betekent? In de middeleeuwen werd wel gesproken van de ‘ars moriendi’, de kunst van het sterven. Hoe leeft een mens toe naar zijn einde, als hij of zij weet dat hij sterven gaat? Of je nu wel of niet van mening bent dat actief ingrijpen een optie is (alle discussies rond vrijwillige euthanasie laten we hier nu buiten beschouwing), het gegeven blijft in alle scenario’s hetzelfde: de mens – zijn dagen zijn als het gras. Er komt dat moment van afscheid nemen,

De middeleeuwse ‘ars moriendi’ werd wel afgebeeld door middel van vijf engelen, die ieder een ander aspect van het sterven liet oplichten. Wat de vijf engelen gemeen hebben is de beweging van overgave, waartoe de stervende wordt uitgenodigd. In de eerste gesprekken over dit onderwerp in de gemeente bleek dat in de ervaring van verschillende mensen ook een centraal thema te zijn. Loslaten en afscheid nemen, jezelf overgeven aan wat je niet weten kunt, de balans opmaken, vergeving vragen…. In zijn boek ‘Van levenskunst tot stervenskunst’ (Lannoo, 2008, p. 83) vertaalt Carlo Leget de ars moriendi, via het beeld van de vijf engelen, in eigentijdse taal. Als er al zoiets bestaat als ‘stervenskunst’ zouden ook wij dan geholpen zijn met deze uitnodiging tot overgave? De engel van het geloof: klamp je niet vast aan wat je kunt zien. Vertrouw erop dat er meer tussen hemel en aarde is dan in jouw hoofd past. De engel van de hoop: Staar je niet blind op je falen in het verleden. Blijf je niet vastdraaien in schuldgevoel. Wees mild. Vertrouw erop dat er met liefde naar je gekeken wordt.

De engel van de nederigheid: Blijf niet krampachtig vasthouden aan je prestaties, je decorum, je trots. Je hoeft niets te bewijzen. Doe je niet groter of sterker voor dan je bent. In de huiskamerbijeenkomsten die in oktober over dit onderwerp op stapel staan rond Duinzichtkerk, Vredeskapel en Christus Triumfatorkerk, praten we door over de ‘ars moriendi’ en de eindigheid van het leven. Wat betekent ons geloofsleven voor ons in het aangezicht van de dood? Is ons geloof ons tot troost? Geeft het ons ruimte om te sterven? Psalm 103 gaat uit van de vreugde van het geloof. Als een barmhartige ‘engel van het geloof’ spreekt de psalmist “Prijs de HEER, mijn ziel… Hij vergeeft u alle schuld…. niet eeuwig duurt zijn toorn. Hij straft ons niet naar onze zonden, hij vergeldt ons niet naar onze schuld… Prijs de HEER, mijn ziel.” De nuchterheid van de menselijke sterfelijkheid, het loslaten en het opmaken van de balans van het leven, worden ingebed in de oproep tot de lofzang, en in de barmhartige ruimte waarmee de HEER ons aanvaardt. Ik hoop met u door te kunnen praten over dit bijzondere onderwerp op één van de huiskamerbijeenkomsten. Als laatste woord wijs ik u op een bijzondere sectie in ons nieuwe liedboek. Het heeft de titel ‘Levensgrens’ (pagina 1476-1498). U vindt op deze pagina’s liederen, maar ook gedichten en gebeden over het omgaan met het levenseinde. De afsluitende tekst is van Andries Govaart, en vindt u terug in het liedboek als lied 953. Ds. Corrie van Duinen

De engel van de liefde: Klamp je niet vast aan wat je op aarde hebt vergaard. Het verergert de stervenspijn. Laat het los en richt je op waar je naartoe gaat. De engel van het geduld: Raak niet verkrampt in je lijden. Laat je niet meeslepen door de pijn. Je bent meer en groter dan je pijn. Vertrouw erop dat die pijn zal eindigen.

(vervolg op pagina 2) In dit nummer: Klussenochtend DZK Hulpkosters gezocht Prof. Leget over stervenskunst Herdenkingsbijeenkomst

p p p p

4 4 5 5 1

(vervolg van pagina 1) Moge God je zegenen in je laatste dagen. Moge God je bijstaan in je laatste uren. Moge God je opvangen als je het leven los kunt laten.

Moge God je opnemen in grenzeloze goedheid. Op woensdagavond 30 oktober zal prof. Carlo Leget in de Duinzichtkerk te gast zijn. Vanuit de gesprekken in de huiska-

merbijeenkomsten zullen we deze avond nader invullen. Elders in dit kerkblad vindt u de meer praktische gegevens over de huiskamerbijeenkomsten, en over de avond met prof. Leget.

PASTORAAT - PASTORAAT - PASTORAAT - PASTORAAT De gemeente op zondagmorgen Gaandeweg raken wij wat vertrouwd met het nieuwe liedboek. Voor de één is het een mooi avontuur om zoveel nieuwe liederen, teksten en gebeden te ontdekken. Voor een ander is het wellicht vooral wennen. Wij hopen dat wat nieuw is bij iedereen snel vertrouwd zal raken. Op 8 oktober zal in de Christus Triumfatorkerk een avond gewijd zijn aan het nieuwe liedboek. Hanna Rijken is die avond te gast. Zij werkte mee aan het liedboek. Een avond om te leren en te luisteren, én te zingen. In overleg met de organisten kiezen we vanaf startzondag in onze kerken voor een nieuwe ‘Kyrie- en Gloriahymne’ uit het liedboek (gezang 299-E). Tot aan de Advent zingen we deze hymne na de oproep van de diaken: kyrie en gloria in één adem. Het oecumenisch leesrooster geeft ons vanaf 22 september lezingen uit het boek Koningen naast de doorgaande evangelielezing uit Lucas. Zoveel als mogelijk is zullen we uit Koningen meelezen. Extra doopdatum Op zondag 3 november zal er in de Duinzichtkerk een doopdienst zijn. Als u van die gelegenheid gebruik wilt maken kunt u zich hiervoor opgeven bij ds. van Duinen, vóór 1 oktober. Catechese na de herfstvakantie Op dinsdag 29 oktober zal de basiscate-

chese weer van start gaan. Er komt een aparte uitnodiging voor ouders van kinderen uit groep 7 en 8. Heeft u geen uitnodiging gezien en bent u wel geïnteresseerd, neem dan even contact op met ds. van Duinen. In memoriam De afgelopen weken ontvingen wij de volgende overlijdensberichten. Op 18 augustus is gestorven Alida Rauwsvan der Klis, 88 jaar oud. Mevrouw Rauws woonde niet in onze wijk, maar was een trouw kerkganger in de Duinzichtkerk. En zo lang zij kon kwam zij op zondag met haar autootje naar deze kant van de stad gereden. Boven de rouwkaart staan de woorden 'liefdevol, zorgzaam, onbaatzuchtig, toegewijd'. Het zijn woorden die haar kinderen en kleinkinderen voor haar kozen. Wij ontvingen het bericht dat op 22 augustus 2013, 60 jaar oud, is gestorven Ishgan Marijke Weeda-Stapelkamp. "Wij zijn intens bedroefd, maar dankbaar voor haar liefde, warmte, toewijding en onbaatzuchtigheid." Deze woorden geeft haar familie mee aan de rouwbrief waarmee zij kennis geeft van het heengaan van hun 'allerliefste en inspirerende echtgenote, zorgzame moeder, zuster, schoonzuster en tante'. Op 29 augustus is gestorven Zsuzsi Eva van Oordt-Vadas, 75 jaar oud. "Kordaat en positief, toch kon Zsuzsi het gevecht tegen non-Hodgkin niet winnen. Warm en trouw, hield zij van ons, zoals wij van haar houden." Zsuzsi was lang sectiemedewer-

ker in de sectie Clingendael, en droeg met haar talenten bij aan onze gemeenschap. Haar overlijden kwam sneller dan gedacht. Wij ontvingen bericht dat op 5 september is gestorven Johannes Cornelis M. Baasdorp, 91 jaar oud. Wij kenden in de gemeente rond de Duinzichtkerk de heer Baasdorp als 'de echtgenoot van Isa'. Isa Baasdorp-Wassink was tot aan haar overlijden in december 2011 een zeer trouw en gewaardeerd gemeentelid. Ons meeleven gaat uit naar alle betrokkenen. “Wanneer mijn hart vaarwel moet zeggen, en loslaat wat het leven bood, kom, Geest, uw zegen op mij leggen, verzeker mij: Gods trouw blijft groot.” (Lied 947) Tenslotte Deze weken staan de vragen rond het levenseinde in mijn werk centraal. Het is een onderwerp dat veel mensen raakt, en wellicht ook veel losmaakt aan herinneringen, of verdriet. Ik hoop dat alle aandacht voor dit kwetsbare thema vooral ten goede zijn zal. Uitgebreidere informatie over de huiskamerbijeenkomsten en de avond met prof. Leget vindt u in het foldertje bij deze ‘Onderweg’. Ik hoop u op één van de huiskamerbijeenkomsten rond dit thema of tijdens één van de ouderenkringen te treffen. Met hartelijke groet, ds. Corrie van Duinen

Van uw kerkenraad Zoals bij velen van u ongetwijfeld bekend is, hebben wij als gezamenlijke kerken van de Protestantse Gemeente te Den Haag (PGG) een plaatselijke regeling. Met alle veranderingen die op dit moment in gang gezet zijn, betekent dit ook dat deze regeling aangepast moet worden. Vanuit de Algemene Kerkenraad zijn er nu voorstellen gedaan tot wijziging en deze worden in uw kerkenraad besproken (de laatste keer in grote kerkenraad van 10 oktober). Gemeenteleden zijn ook van harte uitgenodigd om hun commentaar te geven, want formeel moeten wij allen worden gehoord. De oude regeling en de voorgestelde nieuwe plaatselijke regeling staan op de website van de PGG: www.protestantsegemeentedenhaag.nl onder het hoofdstuk: documenten. Wij hebben in de afgelopen kleine kerken2

raad gesproken over voorstellen tot aanpassing of verduidelijking, zoals voorgesteld door de gezamenlijke kerkrentmeesters van onze combinatie Haagse HoutArchipel. Wij zetten ons is om gezamenlijk namens de drie delen van onze combinatie commentaar te leveren. We hebben besloten om een kleine commissie te vormen die zich gaat buigen over de sluitingsbijeenkomst van de Vredeskapel met Pinksteren volgend jaar, met o.a. Arend-Jaap van der Lely, Corrie van Duinen en ondergetekende; de commissie zal nog iets worden uitgebreid. We hebben een commissie gevormd voor de combinatie Haagse Hout-Archipel voor het Vormings- en Toerustingswerk. De commissie bestaat uit de volgende leden: Herbert Wevers (DZK/VK), Solco Holtrop (DZK/VK), Ruud Stiemer (CTK)

en Robin ten Hoope (CTK) en Roel de Meij Mecima. Verder hebben we met de voorzitter van de wijkraad van kerkrentmeesters besproken hoe we moeten omgaan met het vrij grote aantal schijnbare afhakers rond de kerkelijke bijdragen na het introduceren van de nieuwe methode. We delen hun zorgen en zullen waar nodig hen helpen in dit proces van nazorg. Startzondag is geweest en alles draait weer in onze gemeente. Diverse kringen zijn van start gegaan. Ik wens U allen een gezegend jaar toe waarin we met elkaar lief en leed mogen delen. Uw voorzitter Rein Willems

DIACONIE - DIACONIE - DIACONIE - DIACONIE - DIACONIE

Diaconaal opbouwwerk Koffieochtend, 31 oktober, in het Wijkgebouw: ‘Isaac Israëls in Den Haag’ Aan de hand van een Powerpointpresentatie zal ons gemeentelid Willemien de Vlieger-Moll u van alles vertellen over de schilderijen van Isaac Israëls, het oude Den Haag en Scheveningen. Isaac Israëls, zoon van de Haagse School-schilder Jozef Israëls, woonde twee belangrijke perioden in Den Haag. Zijn eerste schilderijen (18811885) hadden als onderwerp de militairen die in drie kazernes waren gelegerd, waaronder de Alexander­ kazerne aan de Burgemeester Patijnlaan. De tweede peri-

Van de Z.W.O. commisie Rondzendbrief Ds. Waltraut Stroh Naast de classisbinding met het domineesechtpaar Jansen Joziasse in Kenia heeft de classis ook binding met het internationale studentenpastoraat voor de studenten van onder andere het Institute of Social Studies in de regio Den Haag en Delft. Op verzoek van één van haar oud-studenten heeft ds. Stroh diens huwelijk met een Nieuw-Zeelandse voltrokken in Indonesië op het eiland Bali. Ze heeft van de gelegenheid gebruik gemaakt om een aantal vrienden in Indonesië te bezoeken. Wilt u haar hele reisverslag lezen, zendt u mij dan uw emailadres (ericebbink@ziggo. nl) en ik stuur u het verslag toe. Vanuit het verslag het laatste deel. Zij schrijft: “Vóór ik op maandag 12 augustus uit Jakarta vertrok had ik de gelegenheid twee jonge Indonesiërs te ontmoeten. Zij waren bijna de enigen die ik niet van tevoren kende. Van Initiatives of Change in Den Haag had ik de naam van Huda doorgekregen. Een jonge moslim, die met Initiatives of Change in Indonesië werkt. We hadden maandagochtend afgesproken elkaar te zien. Huda was net terug van het Suikerfeest bij zijn familie. Huda bracht nog een jongeman mee, Oswin. Pas na een tijdje besefte ik dat Oswin christen is en een zeer overtuigde. De enige plek die open was en waar we een kopje chocolademelk konden drinken was Mac Donald’s! We vonden elkaar in onze inzet voor de interreligieuze dialoog en in onze sterke overtuiging dat geloof en religie niet alleen mensen verdeelt maar juist mensen kan samenbrengen.

ode, tussen 1916 en 1934, schildert Israëls veel in Den Haag, in zijn atelier aan de Koninginnegracht en het Theater Scala. De zomers tussen 1894 en 1934 is Isaac Israëls bijna altijd wel aan het strand van Scheveningen te vinden.  Isaac Israëls in Den Haag is de titel van een boek en van een tentoonstelling die zomer 2012 meer dan 108.000 bezoekers naar Den Haag en Scheveningen trok! De maandelijkse Koffieochtend in de Vredeskapel wordt op de laatste donderdag van de maand gehouden. U bent

Huda gaat samen met vrienden die allemaal bij NU, een liberaal religieus-politieke moslimbeweging, aangesloten zijn, naar middelbare scholen om met de teenagers te praten. Helaas zijn er de laatste tijd steeds meer moslimextremisten die jongeren op school negatief beïnvloeden. Oswin heeft zich in Bandung bij een beweging aangesloten die vanuit diverse religieuze achtergronden samenwerkt, om vooral de gezondheidssituatie in arme (moslim) dorpen te verbeteren. Zij winnen langzamerhand het vertrouwen van de dorpsbevolking. Voor hem is dit concreet werken aan het Koninkrijk Gods. “Want”, zegt Oswin, “Jezus verkondigde het Koninkrijk van God en dit is meer dan één kerk en méér dan het christendom. Wij willen de mensen dichter bij God brengen door onze sociale actie.” De motivatie voor Huda om zich voor tolerantie, dialoog en de positie van minderheden in Indonesië in te zetten komt vanuit zijn islamitische geloof. Als moslim weet hij zich geroepen om zich voor de vrede in de samenleving in te zetten. Hij citeert het prachtige vers uit de Koran dat zegt: “God heeft de mensheid niet als één stam geschapen, maar als vele stammen, opdat zij elkaar leren kennen.” Best jammer dat wij zo’n vers niet in de Bijbel hebben. Maar misschien mogen we Paulus met de vele leden van één lichaam en de vele gaven van de éne Geest breder interpreteren dan binnenkerkelijk. Diversiteit als aanmoediging om elkaar beter te leren kennen. Ik vertelde Huda en Oswin over onze jaarlijkse interreligieuze conferentie voor studenten. Dit jaar hebben wij als thema gekozen Celebrating diversity for peace. Na mijn vertrek uit Indonesië ontstond het plan om hen beiden uit te nodigen. Mochten ze komen, dan hoort u nader.”

tussen 10.00 en 12.00 uur van harte welkom! We zien u graag verschijnen. Te zijner tijd krijgt u informatie over de invulling van de koffieochtenden in november en wellicht in december. Met vriendelijke groet, Aklil Getachew M 06 2671.5707 E  [email protected]

dankzij de hulp van NECPA, partner van Kerk in Actie. Heel veel mensen in Uganda proberen het leven weer op te bouwen, na jarenlang geteisterd te zijn geweest door conflicten. Ze komen terug naar hun geboortegrond, maar treffen daar vaak een puinhoop aan. De organisatie leert de bevolking chilipepers te verbouwen, te drogen en te verkopen. De chilipeper is een sterk gewas, een goede groeier en een product dat een goede prijs oplevert op de lokale markt. Zo kunnen de mensen weer een toekomst opbouwen. NECPA biedt ook psychische ondersteuning, verzorgt trainingen en werkt aan vredesopbouw in Noord-Uganda. Met hulp van Kerk in Actie heeft NECPA al 10.000 Afrikaanse gezinnen kunnen helpen. Voor zover deze keer. Eric Ebbink

Steun vrouwen met pit op 13 oktober De chilipeper. Prettige smaakmaker en bron van vitamine C. Duizenden mensen in Uganda verdienen er hun brood mee, 3

oproep klussenochtend DUInZICHTKerK Net als elke woning heeft ons kerkgebouw ook onderhoud en schoonmaak-aandacht nodig. Zonder periodieke schoonmaak en onderhoud en kleine reparaties gaat de staat van het gebouw snel achteruit. Nu doet de koster wel een heleboel maar die heeft ook maar één paar handen.

Daarom verzoeken wij alle gemeenteleden, vrienden en buren tijd vrij te maken op zaterdag 5 oktober om te helpen op de klussenochtend. Wij willen om 10.00 uur beginnen en hopen rond het middaguur heel veel bereikt te hebben zodat alles er weer spik en span uitziet. En u hoeft niet met een lege maag naar huis.

Er is een uitgebreide lijst taken en klusjes die uitgevoerd dienen te worden, zowel binnen als op het plein van de kerk. De lijst is uitdagend, lang en gevarieerd, maar één ding is zeker, er is een gepaste taak voor iedereen!!! Jong en oud, handig en onhandig, praktisch ingesteld, zorgzaam (bijvoorbeeld koffie en thee zetten!). Zonder deze heel praktische hulp en interventies kunnen wij niet verder om als gemeente te bloeien en groeien.

Dus alsjeblieft, doe mee, want vele handen maken licht werk … Samen maken wij er een mooie ochtend van en helpen wij de continuïteit van de Duinzichtkerk te waarborgen.

Wij zoeken hulpkosters Vindt u het leuk om hulpkoster te zijn en een paar keer per jaar de koster te helpen met erediensten op zon- en feestdagen, trouwen en rouwen, concerten? Maar ook voor het schenken van koffie en drankjes bij diverse gelegenheden zowel overdag als in de avond. Geef uw naam door aan de Kosterij, telefoon 070-3245774, of aan mevrouw G. Wubs, 070-3502498. Of geef u op via de lijst die op de tafel onder de toren ligt.

4

PROF. CARLO LEGET OVER ‘STERVENSKUNST’ Duinzichtkerk, woensdag 30 oktober, 20.00 uur Bestaat er werkelijk zoiets als stervenskunst? Op deze avond zal prof. Leget ingaan op de vragen die uit de huiskamerbijeenkomsten zijn voortgekomen. Hij zal zijn inzichten over de laatste levensfase zowel vanuit de praktijk als vanuit het denken erover met ons delen en hierover met ons in gesprek gaan. Vanuit de moraaltheologie

en de ethiek raakte Carlo Leget betrokken bij de vragen rond het sterven. Hij werkte mee in verpleeghuizen en hospices en publiceerde in 2003 zijn boek ‘Ruimte om te sterven. Een weg voor zieken, naasten en zorgverleners.” In 2008 volgde ‘Van levenskunst tot stervenskunst. Over spiritualiteit in de palliatieve zorg.” (Beide uitgegeven bij Lannoo.)

Carlo Leget (1964) is hoogleraar Zorgethiek en geestelijke begeleidingswetenschappen aan de Universiteit voor Humanistiek, en bijzonder hoogleraar Ethische en spirituele vragen in de palliatieve zorg, vanuit de Associatie van High Care Hospices.

Herdenkingsbijeenkomst in de Duinzichtkerk Voor de 10e maal vond op 11 augustus in de Duinzichtkerk de herdenkingsbijeenkomst van het Einde van de Tweede Wereldoorlog in Azië plaats met het thema ‘Van overleven naar overlevering’. Pastoor Ad van der Helm zei in zijn openingswoord dat verhalen symbool staan voor de herinneringen: overleven vraagt om te vertellen van de overlevering. Rob Bouwman vertelde dat zijn moeder drie maanden voor de capitulatie van Japan overleed en haar zuster met wie ze in het kamp zat, haar beschermende taak overnam toen hij vijf jaar was. Na 15 augustus 1945 brak de bersiapperiode aan: nieuwe  levensbedreigingen. Met zijn tweede moeder vertrok Rob naar Soerabaya, waar hij vier maanden lang iedere dag getuige was van de meest gewelddadige taferelen. Later werd hij met zijn tweede moeder op transport gesteld naar een republikeins kamp om hen tegen de extremisten te beschermen. Ze werden pas half 1946 bevrijd. Toen zijn tweede moeder  in 1993 overleed vond hij het dagboek van zijn eigen moeder, een lange brief aan zijn vader. Dit werd voor hem zó belangrijk dat hij zich in de geschiedenis van de oorlog verdiepte en auteur werd van het boek `Twee Moeders´, dat opnieuw is uitgegeven. Doortje Mol en ik vertelden over de massaevacuatie naar Nederland, die vanwege de onveilige en gevaarlijke situatie nodig was. Begin december 1945 vertrok het allereerste schip, de Nieuw Amsterdam, met meer dan 3800 verzwakte evacués, naar Nederland. Omdat de repatrianten niet over winterkleren beschikten, was een kledingdepot in Ataka bij Suez aangelegd. Daar kregen we veel te grote

en lelijke kleren, want het was winter in Nederland. Tijdens de reis brak een mazelenepidemie uit. Erg veel kinderen werden ziek en vele stierven aan de gevolgen hiervan: aan boord van het schip, in Southampton en in Nederland. Om de gestorven kinderen te gedenken droeg Bibiche Koeton het gedicht voor van Lucebert: ´De zeer oude zingt´. Nora Valk was 11 jaar oud toen haar moeder overleed en bezocht in de jaren negentig haar graf in Semarang. Daar ontmoette zij een Japanse dominee. Hij vroeg haar het verhaal over het kamp te vertellen. Zijn dochter vergezelde haar naar kamp Ambarawa en het graf van haar moeder. Bij haar interview werden video-opnames gemaakt, die naar Japan werden gezonden. Met haar partner verbleef ze twee weken in Fukuoka, waar ze lezingen gaf aan Japanse studenten, die geen enkele kennis droegen van de Japanse oorlog. Nora raakte bevriend met deze Japanse familie, die na de oorlog werd geboren. Christiaan Steenbergen dankte de medewerkers en vertelde dat de archieven van de Nieuw Amsterdam geopend zullen worden. We sloten de bijeenkomst af met het 6e en 15e couplet van het Wilhelmus. Muzikale omlijsting werd verzorgd door vier jonge violisten van ‘Jong Talent’ (Koninklijk Conservatorium) ´Ensemble Printemps´: Dominique Braam, Rosa Burger, Nadia ten Kate en Fleur Overbeek. Zij speelden de Sonate voor vier violen van Philip Telemann, twee delen uit het Concert in G, en het Recueillemant, Andante Cantabile van Charles Dancla. Annelieke Bouwers, nichtje van twee overleden kinderen, zong het `Indisch Onze Vader´ met haar baby op de

arm en Makiko Goto bespeelde de Koto, een Japans snaarinstrument. Na de bijeenkomst kreeg iedereen een witte roos van Yukari Tangena-Suzuki, de Japanse vertaalster van mijn boek, als dank dat zij op deze bijeenkomst aanwezig mocht zijn.  Camerateams van de televisie waren aanwezig op 11 augustus: Andere Tijden, NOS, en Pia-Media. Volgend jaar rond 15 augustus komt de documentaire ‘Stil verdriet in een kil Vaderland’ bij Omroep MAX, met beelden uit de Duinzichtkerk. Toen het Persbericht eind juli de ether in werd gestuurd, was Andere Tijden direct geïnteresseerd. In Nederland wist men niet dat de reis met de ‘Nieuw Amsterdam’ zo’n tragisch verloop had. Met dit onderwerp werd een gevoelige snaar geraakt en gingen vele harten open. Broers en zusters van de gestorven kinderen, die na de oorlog werden geboren, waren zeer geëmotioneerd dat eindelijk aan hen werd gedacht. Vol liefde schreven zij over hun zusje en/of broertje, die na de kampperiode geen kans kregen in een normale gezinssituatie op te groeien. Henriette van Raalte-Geel P.S. Opnamen van de herdenkingsdienst in de Duinzichtkerk worden uitgezonden en wel in het programma van “Andere tijden” op 29 september op Ned. 2, om 21.20 uur. De herhaling ervan is op 5 oktober om 13.30 uur, op Ned. 2.

5

Startzondag, 15 september: Kom en zing!

6

Afscheid van Riek de Jong – Niemeijer op 8 september

7

Deuren Duinzichtkerk opgeknapt Deze maand zijn de deuren van de Duinzichtkerk van een nieuwe laklaag voorzien. Het ging in totaal om tien kerkdeuren en twee huisdeuren. De beheerswijkraad ging jongstleden juni akkoord met het advies van de onderhoudscommissie om de opdracht tot het lakken van de deuren aan schildersbedrijf Paul Waller uit Zoetermeer te gunnen. Hij had – zoals te doen gebruikelijk – in concurrentie geoffreerd en kwam bij eenzelfde werkomschrijving overtuigend als laagste uit de bus.

Omdat de vorige beurt van járen geleden was, moesten in dit geval alle bestaande verflagen van de deuren worden verwijderd en het houtwerk worden ontweerd. Intussen zijn de deuren voor zover mogelijk weer op kleur gebeitst en daarna in twee lagen vernis gezet.

kapel volgend jaar te sluiten. Deze maand buigt de commissie zich over concurrerende offertes van onder meer schilders voor een bescheiden renovatie van het wijkgebouw. In het volgende nummer van Onderweg meer over de voortgang hiervan.

In de Vredeskapel is de onderhoudsadviescommissie hard bezig met de ontvlechting van wijk- en kerkgebouw, zoals door onze wijkkerkenraad gevraagd nadat de protestantse gemeente ’s-Gravenhage (PGG) het besluit had genomen om de

Klaas Salverda ouderling-kerkrentmeester onderhoud en gebouwen

informatief - informatief - informatief - informa In de vorige Onderweg las u over het Bijbelverspreidingswerk van The Gideons International in Nederland. Op de foto ziet u hoe een groepje leerlingen enthousiast reageert als zij een Nieuw Testament ontvangen.

Over het nieuwe liedboek, met musicus en theoloog Hanna Rijken Dinsdag 8 oktober, om 20.00 uur, Christus Triumfatorkerk Hanna Rijken studeerde koordirectie, kerkmuziek en dwarsfluit aan het Conservatorium van Amsterdam, en theologie aan de Universiteit Utrecht. In 2013 behaalde zij de theologische researchmaster Liturgical & Ritual Studies aan de Universiteit van Tilburg, en de master koordirectie aan het conservatorium. Hanna is oprichter en dirigent van het Vocaal Theologen Ensemble, geeft cursussen kerkmuziek op het Theologisch Seminarium, en schrijft voor ‘Laetare’, tijdschrift voor liturgie en kerkmuziek. Als redactielid was ze betrokken bij de totstandkoming van het ‘Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’ (2013).

Persberichten

UITNODIGING TV-OPNAMES NEDERLAND ZINGT IN DEN HAAG Op dinsdag 1 oktober 2013 neemt de Evangelische Omroep het programma Nederland Zingt op in de Grote of SintJacobskerk in Den Haag. Aan deze opnames werken bekende artiesten mee en bijzondere koren waaronder de Westlandse Koorvereniging Musica en Koorvereniging Concertante onder leiding van Gerard Breas. Begeleidende musici zijn onder andere pianist Jan Vayne, organist Aarnoud de Groen, blazersensemble Hi 5 en koperkwintet ‘Osiris’ van de marinierskapel. Ook soliste Sharon Kips,

8

bekend van haar deelname aan X-Factor, verleent tijdens deze opname opnieuw haar medewerking aan het programma. De EO nodigt iedereen van harte uit om mee te komen zingen. De EO hoopt op veel enthousiaste mensen die meezingen in de samenzang op dinsdag 1 oktober 2013. De aanvang is 19.45 uur. Vanaf 18.45 uur zijn de deuren open. In verband met de opnames dient men vóór 19.30 uur aanwezig te zijn. Meer informatie is te vinden op nederlandzingt.nl.

Gratis reserveren De toegang voor deze avond is gratis. Kaarten zijn te reserveren via eo.nl/nederlandzingt of tijdens kantooruren via 09003002130 (0,25 cpm). Bezoekers ontvangen bij de ingang een programmaboekje. Nederland Zingt, iedere zaterdagavond, 19.00 uur, Nederland 2. Nederland Zingt op Zondag, iedere zondag, 9.00 uur, Nederland 2.

Colofon:

Gegevens betreffende “Onderweg” Redactie: Anne-Helene Borgts-Kooijmans, e-mailadres [email protected], Corrie Kleijnendorst, Peter Sas. Administratie-adres/bezorging/abonnementen: Kerkelijk Bureau Duinzichtkerk/Vredeskapel, v. Hogenhoucklaan 89, 2596 TC, tel.: 3 24 57 78. Gironr. bijdragen ,,Onderweg’’: 518118 t.n.v. Onderweg.

Gegevens betreffende de gemeente: Predikant Ds. C. (Corrie) van Duinen, Malakkastraat 5, 2585 SG Den Haag, [email protected], tel.: 8 87 94 10. Diaconaal opbouwwerker: Aklil Getachew, tel.: 3 18 16 16 Scriba: Gerrit van Straalen, Oostduinlaan 81, 2596 JJ Den Haag, tel.: 3 26 88 22.

collecterooster Duinzichtkerk en Vredeskapel 1ste collecte

2de collecte

29/09 Diaconie 06/10 Kerk en Israël 13/10 KerkinActie, Werelddiaconaat 20/10 Diaconie, De Halte 27/10 Diaconie 03/11 KerkinActie, Zending

Onze wijkgemeente Onze wijkgemeente Onze wijkgemeente Onze wijkgemeente Hervormingsdag Onze wijkgemeente

Van de Redactie

Inleverdata kopij 2013 2013

Uiterste inleverdatum Verschijningsdatum

8 9 10 Kerstnummer

17 oktober 14 november 5 december

29 oktober 26 november 17 december

Noteer deze data s.v.p. in uw agenda. U kunt uw kopij tot uiterlijk op de aangegeven data vóór 12 uur inleveren. U kunt de kopij sturen of mailen naar bij het Kerkelijk Bureau: Van Hogenhoucklaan 89, 2596 TC, Den Haag, [email protected] én naar [email protected]. Bij onderwerp graag vermelden ‘kopij Onderweg’.

Organisten: Duinzichtkerk: Gert Boersma, Meerburgstraat 8, 2804 ZE Gouda, tel.: 0182-539162; Vredeskapel: Roelfien Folkersma Hemster­ huis­­ straat 10, 2513 RD Den Haag, tel: 06-29155905 Kerkelijk bureau Duinzichtkerk/Vredeskapel: mevrouw R. Kranenburg-van der Pal. Geopend dagelijks 9.00-12.00 uur, buiten deze uren en bij afwezigheid contact via voicemail op telefoonnummer tel.: 3 24 57 78. Alle correspondentie en nota’s naar het Kerkelijk Bureau. Ook bereikbaar via e-mail: [email protected]. Adres voor doopbediening, huwelijksbevestiging en attestaties: scriba of kerkelijk bureau Duinzichtkerk. Auto-rijdienst Duinzichtkerk: mevrouw Henriëtte Laméris-van den Berg, Stevinstraat 277, 2587 EJ Den Haag, tel. 070-355.95.38 en 06.171.30.946 Beheersstichting: Giro 246128. Giften aan de Protestantse Wijkgemeente DZK/VK. (bij voorkeur gebruiken voor alle betalingen en giften aan de Protestantse wijkgemeente DZK/VK). Penningmeester ZWO-commissie DZK/VK: giro 543989. Onderhoudscommissie DZK/VK: Klaas Salverda. Penningmeester Wijkdiaconie Duinzichtkerk en Vredeskapel: Giro 311517. Informatie bij Henriëtte Laméris-van den Berg, Stevinstraat 277, 2587 EJ Den Haag, tel. 070-355 95 38 en 06 171 30 946. Kosterij Duinzichtkerk: Peter en Susan Kalk­man, Van Hogenhoucklaan 93, 2596 TC, tel. 324 57 74. Wijkcentrum Vredeskapel: Malakkastraat 7, 2585 SG

9

Agenda September Dinsdag 24

20.30 uur Informatieavond catechese groep 7 en 8 van de basisschool, predikantenkamer DZK Opgave voor catechese:  [email protected] Woensdag 25

10.30 - Bijbels Leerhuis, zoon van de weduwe, die leeft 12.00 uur (I Koningen 17, vers 17-24), kerkenraadskamer, DZK

Zondag 29 21.20 uur Uitzending van “Andere tijden” op Nederland 2 met daarin aandacht voor de herdenkings­ bijeen­komst in de Duinzichtkerk ‘Einde Tweede Wereld­oorlog in Azië’ van 11 augustus jl. Oktober Woensdag 2 20.30 uur

‘Memento Mori’, voor 30-ers en 40-ers, Predikantenkamer, DZK

Donderdag 3 14.00 – Zangkoor ‘Burengerucht’, o.l.v. Caroline (ook 10, 17, 24, 31) 15.00 uur Wassenaar in Huize Tichelaar, Toussaintkade 43 Zaterdag 5

10.00 –ca. Klussenochtend Duinzichtkerk 14.00 uur Meldt u aan bijv. op de lijst onder de toren!

Zaterdag 5 13.30 uur

Herhalingsuitzending op Nederland 2 Herdenking einde WOII in DZK 11/8/2013

Maandag 7

Maaltijdgroep Vredeskapel, Wijkgebouw

18.00 uur

Dinsdag 8 20.00 uur

Over het nieuwe liedboek met musicus En theoloog Hanna Rijken, Chr. Triumfatorkerk

Woensdag 9 Woensdag 16

10.30 - 12.00 uur

Bijbels Leerhuis, De Schepping (Genesis 1 en 2), kerkenraadskamer, DZK

Vrijdag 18

18.00 uur Maaltijd met Huize Tichelaar, Wijkgebouw Vredeskapel, Malakkastr. 7

Woensdag 23

10.30 - Bijbels Leerhuis, moestuin of wijngaard? 12.00 uur (I Koningen 21) kerkenraadskamer, DZK

Dinsdag 29

19.30 - 20.15 uur

Woensdag 30

20.00 uur Avond met prof. Carlo Leget, ‘Van Levenskunst tot Stervenskunst’, DZK

Donderdag 31

10.00 - Koffieochtend Vredeskapel ‘Isaac Israëls in 12.00 uur Den Haag’, powerpoint-presentatie door Willemien de Vlieger, Wijkzaal

Kerkdiensten H.A., Heilig Avondmaal w+c, Woord en Communie Duinzichtkerk, aanvang 10.00 uur 29/09 06/10 13/10 20/10 27/10 03/11

ds. C. van Duinen ds. A. van Buuren ds. C. van Duinen, H.A. mw. L. J. Ridderhof-Boon ds. C. van Duinen ds. J.C. Donner

Vredeskapel, aanvang 10.30 uur 06/10 03/11

ds. C. van Duinen ds. C. van Duinen

Bronovo, aanvang 10.00 uur 29/09 06/10 13/10 20/10 27/10 03/11

ds. J.W. Steenbergen, H.A. ds. E. Hulsman past. J.C. Koeleman, w+c ds. S.H. Smits ds. E. Hulsman, H.A. ds. J.W. Steenbergen

Nebo, aanvang 11.30 uur 29/09 06/10 13/10 20/10 27/10 03/11

ds. C. van Duinen ds. E. Hulsman past. J.C. Koeleman, w+c ds. S.H. Smits. ds. E. Hulsman ds. J.W. Steenbergen, H.A.

20.30 uur ‘Memento Mori’ voor 30-ers en 40-ers, predikantenkamer, DZK

Basiscatechese voor groepen 7 en 8 basisschool predikantenkamer, DZK

Uw foto in de Onderweg?

Komende doopzondagen De eerstvolgende doopzondagen in onze kerken zijn: 3 november, Duinzichtkerk 8 december, Duinzichtkerk Wilt u van een van deze mogelijkheden gebruik maken dan kunt u dat (graag een week of vier van tevoren) aangeven bij ds. Van Duinen) 10

De redactie van Onderweg is altijd op zoek naar foto’s voor in het blad. Heeft u foto’s gemaakt van bijeenkomsten en activiteiten in een van de kerken of van andere relevante gebeurtenissen? Stuur ze naar [email protected] (let op: dit is een ander e-mailadres, met meer ruimte voor grote fotobestanden). Uw foto’s zijn van harte welkom!