Beschrijving Vaak is de basisverlichting in een bedrijf TL-verlichting. Daarbij wordt het energieverbruik veroorzaakt door de TL-buis én het voorschakelapparaat (ook wel starter genoemd). Er zijn zuinige alternatieven voor conventionele TL. Vervang conventionele TL-verlichting door ledverlichting of hoogfrequente (HF-) TL-verlichting.
Hoe weet u of u conventionele TL hebt? Deze heeft losse starters, die verwisseld kunnen worden als ze kapot zijn. Verder knippert deze TL bij het opstarten en ook aan het einde van de levensduur van de buizen, en ook vanuit je ooghoek zie je het knipperen. Led of HF-TL? Steeds meer wordt in kantoren, werkplaatsen en magazijnen led gebruikt voor de basisverlichting. De TL-verkoop is in 2013 met 50% teruggelopen. Wat voor uw situatie de beste keuze is, is afhankelijk van de huidige en gewenste situatie. Overweeg beide opties en vraag offertes op om de mogelijkheden in uw situatie goed te kunnen vergelijken.
www.greennrg.nl
Kenmerken led en HF-TL vergeleken
De efficiëntie van diverse leds verschilt van 80 tot 150 lumen/Watt. De meest efficiënte TL (HF-T5) heeft een opbrengst van 120 lumen/Watt.
Led-licht is makkelijker te richten. Als niet overal licht nodig is, is dat een voordeel, denk aan spots. Een goede TL-armatuur met reflector zorgt ook dat het licht op de goede plek terecht komt. Het armatuurrendement beïnvloedt dus het totale verlichtingsrendement. Bij geringe verschillen in efficiëntie van de lamp is dit doorslaggevend voor het totale rendement. In formule: verlichtingsrendement (lumen/Watt) = (lichtstroom van de lichtbron (lumen) x armatuurrendement (procent))/ (vermogen lichtbron (W) + voorschakelapparatuur (W))
Fabrikanten van led-lampen zeggen dat hun lampen zo’n 50.000 branduren meegaan. Veel TL-lampen hebben een levensduur rondom 20.000 uur. Er zijn echter ook lange levensduurlampen met 30.000 tot 60.000 branduren (afhankelijk van merk en type). Een langere levensduur vermindert de vervangingskosten flink, met name voor plekken waar de lampen moeilijk bereikbaar zijn.
Als de led-lampen geïntegreerd zijn in de armatuur, moet bij het einde van de levensduur alles vervangen worden. Bij TL is een nieuwe lamp voldoende, armaturen en voorschakelapparaten hebben een langere levensduur dan de lamp.
De lichtopbrengst van led en TL wordt minder tijdens de gebruiksperiode. Bij led lijkt dit vaker een probleem, behoudens enkele gerenommeerde merken..
De levensduur van HF-TL wordt verkort door aan- en uitschakelen, van led niet.
HF-TL en led zijn beide traploos dimbaar, zonder slijtage. De kleur verandert bij beiden niet bij het dimmen (zoals wel bij een gloeilamp).
Led is tegenwoordig in vele kleuren beschikbaar, maar veelal witter dan de kantoorverlichting waaraan we gewend zijn. Tegenstanders noemen dat “ongezellig”, voorstanders dragen aan dat dit witte licht zeer geschikt is voor de werkplek (activeert).
Er zijn led-lampen beschikbaar die van kleur kunnen veranderen zodat de kleur aangepast kan worden aan de tijd van de dag (zoals ook het daglicht van kleur verandert gedurende de dag). Dat is interessant voor bijv. zorginstellingen en scholen.
Led vraagt een grotere investering.
Gebruik van TL-verlichting in koude omgevingen (zoals vrieshuizen) kan niet. Led is hier wel geschikt.
In led zitten minder gevaarlijke stoffen dan in TL.
Led-lampen kunnen niet breken, zoals TL-lampen. Dit kan een voordeel zijn, bijv. in situaties waar voedsel bereid wordt, of magazijnen met heftrucks.
Van bestaande situatie naar led, HF-TL of TLD-eco-lamp Als de armaturen verouderd zijn kunt u nieuwe armaturen nemen met led of tl.
www.greennrg.nl
Als de armaturen niet verouderd zijn kunt u: 1. Starter verwijderen en TL-buis vervangen door spaaradapter met T5-lamp 2. Conventionele starter vervangen door elektronisch voorschakelapparaat en T8-lamp hergebruiken 3. Conventionele starter vervangen door led-driver met led-buis Lees meer over de Tl-opties en de led-opties verder op. Als u nog niet toe bent aan een van deze maatregelen (bijv. omdat u over korte tijd gaat verhuizen) kunt u kapotte lampen vervangen door de TLD-eco-lamp. Deze levert een besparing op van ongeveer 10%. Let wel: deze gaat sneller stuk bij ruimtetemperaturen onder 20°C. Toepasbaarheid Overal waar conventionele TL-buizen hangen, maar met name in ruimten waar veel verlichting hangt (> 17 Watt/m2), de verlichting langdurig brandt (> 8 uur per dag) en/of de armaturen moeilijk bereikbaar zijn. Milieu aspecten Verlichting bepaalt vaak een groot gedeelte van het energieverbruik van bedrijven en instellingen (gemiddeld 20 tot 40% van het totaal). Vervanging van conventionele TL-verlichting bespaart 20 tot 80% elektriciteit:
20 tot 50%: vervangen van alle oude TL-buizen (door led- of T5-buizen).
80%: vervangen complete lichtstraat door nieuwe armaturen (de helft van de oude armaturen was overbodig) met een daglichtafhankelijke regeling in een fabriekshal met sheddaken (daglichtkoepels).
Financiële aspecten Het direct vervangen van de aanwezige armaturen vereist vaak een hoge investering. Op het moment dat de verlichting in het kader van bijvoorbeeld grootschalige renovatie wordt vervangen, zijn de meerkosten voor het installeren van hoogfrequente verlichting of led beperkt. Toch loont het in veel situaties om niet te wachten op een dergelijk natuurlijk moment. Bij vermindering van de armaturen neemt de besparing toe en de terugverdientijd af. Er zijn wel extra kosten voor het aanpassen van het plafond. Led-verlichting komt, onder voorwaarden, in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA) (2014, code 210506). Zo ook hoogfrequente TL-verlichting ter vervanging van een minder efficiënte verlichtingssysteem in een bestaand gebouw (2015, code 210501). Dit betekent dat u een extra bedrag ter grootte van 41,5% (2015) van het investeringsbedrag (inclusief montage) ten laste mag brengen van de winst. Zie voor meer informatie www.rvo.nl/energie-investeringsaftrek.
www.greennrg.nl
TL opties 1. Deze tip gaat over de diverse opties van hoogfrequente TL. HF-verlichting kenmerkt zich door een elektronisch voorschakelapparaat (VSA). Voordelen zijn:
Een elektronische VSA gebruikt minder energie dan een mechanische of magnetische VSA (starter) in conventionele TL (ongeveer 5 i.p.v. 10 tot 15 Watt).
Daardoor geeft de verlichting minder warmte af; dat bespaart op uw gebouwkoeling.
HF-verlichting gaat langer mee (door een elektronisch VSA wordt de levensduur van een T8lamp met 30 tot 50% verlengd t.o.v. conventionele TL).
HF-verlichting is dimbaar. Met aanvullende daglichtafhankelijke regeling resulteert dat in nog minder energieverbruik, zie tip Daglichtafhankelijke regeling van verlichting.
HF-verlichting is prettiger voor uw ogen dan conventionele TL, omdat de frequentie zo hoog is dat ons oog de lamp niet ziet knipperen.
Een defecte lamp schakelt automatisch uit en blijft niet vervelend aan en uit schakelen.
De lampen vertonen een geringe lichtterugval in de tijd.
Snelle ontsteking van de lampen.
Minder problemen met netspanningsvariaties.
T8- versus T5-lampen Er zijn T8-lampen (de gewone TL-buizen, ook wel TL-D genoemd) en T5-lampen (een dunnere en kortere lamp). T5-lampen zijn efficiënter (meer licht per Watt, 104 tot 120 lumen/Watt t.o.v. 89 lumen/Watt) en bevatten 80% minder kwik en fosfor, en zijn ook daardoor een verbetering voor het milieu ten opzichte van T8-lampen. Standaard T5-lampen gaan langer mee dan TL-D-lampen (19.000 uur t.o.v. 12.000 uur voor een TL-D zonder en 17.000 uur voor een TL-D met elektronisch voorschakelapparaat). Lange levensduur T5-lampen hebben zelfs 30.000 tot 60.000 branduren, afhankelijk van het merk. Echter, ook sommige TL-D lampen halen 40.000 tot 50.000 branduren. Drie opties Er zijn drie opties. 1. Nieuwe armaturen 2. Renovatie van oud (conventioneel) armatuur: vervangen starter door elektronisch voorschakelapparaat 3. In oud (conventioneel) armatuur: spaaradapter en T5-lamp Hoe weet u of u conventionele TL hebt? Deze heeft losse starters, die verwisseld kunnen worden als ze kapot zijn. Verder knippert deze TL bij het opstarten en ook aan het einde van de levensduur van de buizen, en ook vanuit je ooghoek zie je het knipperen.
www.greennrg.nl
1 Nieuwe armaturen In bestaande situaties is het geheel vernieuwen van de armaturen met name interessant als:
Het bestaande armatuur oud is (voetjes en/of kappen zijn dan broos).
Er daglicht aanwezig is. In combinatie met daglichtregelingen op de armaturen hoeft namelijk het kunstlicht minder aan en bespaart u meer.
De huidige armaturen geen of een slechte spiegeloptiek hebben (ofwel laag armatuur rendement). In de nieuwe situatie heeft u met armaturen met goede spiegeloptiek waarschijnlijk minder lampen nodig.
2 Renovatie van oud (conventioneel) armatuur: vervangen starter door elektronisch voorschakelapparaat Het vervangen van de starter door een elektronisch voorschakelapparaat is niet eenvoudig, omdat ook de bedrading moet worden aangepast. Doordat elk elektronisch onderdeel in de armatuur wordt vervangen, is deze na renovatie weer als nieuw. De armatuur kan gerenoveerd worden naar T5 of T8. Ook wordt een spiegeloptiek geplaatst. Voordeel is dat armaturen die nog voldoen niet weggegooid hoeven te worden, en dat extra werk gecreëerd wordt. Met name in combinatie met uitvoering door sociale werkplaatsen kan deze optie interessant zijn. 3 In oud (conventioneel) armatuur: spaaradapter en T5-lamp Zogenaamde opbouw- of retrofitsystemen. Iedere T8-lamp wordt vervangen door een T5-lamp. Deze geeft per lamp minder licht dan de T8-lamp. Door een reflector in de adapter kunt u de TL-buizen toch 1-op-1 vervangen. 58 Watt wordt vervangen door 35 of 49 Watt (ruimtes > 5 meter), 36 door 28 Watt en 18 door 14 Watt.
Voor het gebruik van een opbouw- of retrofitsysteem moeten de bestaande armatuur aan een aantal eisen voldoen. Zo moet er plaats zijn voor een adapter. Vraag de installateur of leverancier.
De garantie op de bestaande armaturen en op de lampen vervalt vaak. Vraag de installateur of leverancier.
Over het algemeen hebben lamp en voorschakelapparatuur in een spaaradapter een kortere levensduur dan in een nieuwe of gerenoveerde armatuur.
Als TL-balken geschakeld zijn met parallelcompensatie neemt de blindstroom toe. Vraag de installateur of leverancier.
Teveel schakelen (bijv. ten gevolge van bewegingsmelder ingesteld op korte tijd) is niet goed voor de levensduur van de lamp. Een bewegingsmelder ingesteld op lange tijd of een regeling op een hele lichtstraat kan wel.
Niet mogelijk in combinatie met een daglichtregeling.
Toepasbaarheid HF-TL is efficiënte verlichting. Gebruik van TL-verlichting in vrieshuizen kan niet. Led is hier meer voor geschikt. Gebruik in koelcellen TL-lampen speciaal voor lage temperaturen of led.
www.greennrg.nl
Milieu aspecten Verlichting bepaalt vaak een groot gedeelte van het energieverbruik van bedrijven en instellingen (gemiddeld 20 tot 40% van het totaal). Vervanging van conventionele TL-verlichting bespaart 20 tot 80% elektriciteit:
20 tot 50%: vervangen van alle oude TL-buizen door adapter met T5-buizen.
80%: vervangen complete lichtstraat door HF-armaturen (de helft van de oude armaturen was overbodig) met een daglichtafhankelijke regeling in een fabriekshal met sheddaken of daglichtkoepels.
Financiële aspecten Het direct vervangen van aanwezige armaturen vereist vaak een hoge investering. Op het moment dat de verlichting in het kader van bijvoorbeeld grootschalige renovatie wordt vervangen, zijn de meerkosten voor het installeren van hoogfrequente verlichting beperkt. Toch loont het in veel situaties om niet te wachten op een natuurlijk moment. Kosten (inkoop en plaatsen) van de drie opties zijn circa (afhankelijk van de kwaliteit, leverancier en grootte van de klus): 1. € 40,- tot € 80,- voor een HF-armatuur van 2 maal 58 Watt; een standaard (conventionele) armatuur is € 20,- goedkoper. 2. De materiaalkosten van het vervangen van de starter voor een elektronisch VSA zijn € 15,tot € 20,- per armatuur. Totale renovatiekosten voor een armatuur met 2 × 35 Watt zijn zo’n € 80,-. 3. € 15,- per stuk voor een adapter op de plek van een conventionele TL-buis van 58 Watt. De spaaradapter wordt gemiddeld genomen binnen 2 jaar terugverdiend. Reken in uw afwegingen ook de vervangingskosten van lamp en VSA mee. De spaaradapter heeft een relatief korte levensduur, dit beïnvloedt de totale kosten flink als u een oplossing voor lange duur zoekt. Bij vermindering van de armaturen neemt de besparing toe en de terugverdientijd af. Er zijn wel extra kosten voor het aanpassen van het plafond. HF-TL ter vervanging van het huidige verlichtingssysteem in een bestaand gebouw staat op de Energielijst (2015, code 210501) en daarom komt deze maatregel in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA). Dit betekent dat u een extra bedrag ter grootte van 41,5% (2015) van het investeringsbedrag (inclusief montage) ten laste mag brengen van de winst. De nieuwe verlichting moet voldoen aan de minimaal vereiste Light Output Ratio. Zie voor meer informatiewww.rvo.nl/energie-investeringsaftrek
www.greennrg.nl
TL opties 2. Led wordt steeds meer als basisverlichting gebruikt in kantoren en bedrijfsruimten. Nieuwe armaturen Led in specifieke led-aramturen heeft een hogere efficiëntie dan retrofit oplossingen. Er zijn diverse led-armaturen beschikbaar, opbouw en inbouw. Voor kantoren is dit vaak een (aan de onderzijde) vlakke plaat die past in 60 bij 60 cm of 30 bij 120 cm plafondplaat. Voor industriële toepassingen zijn ook armaturen beschikbaar die bestand zijn tegen ruwe omstandigheden (extreem hoge en lage temperaturen, trillingen). Led in TL-armaturen In bestaande situaties kunnen led-buizen geplaatst worden in bestaande TL-armaturen.
Er zijn led-TL-buizen die zonder verdere aanpassing aan de armatuur geplaatst kunnen worden.
Er zijn ook led-lampen waar voorschakelapparatuur verwijderd of overbrugd moet worden. Hierdoor vervallen garantie, claim of ondersteuning van de armaturenfabrikant en ligt de verantwoording bij eventuele calamiteiten bij de ombouwer.
Niet in alle situaties wordt het oude lichtniveau bereikt, en de spreiding van het licht kan anders zijn dan bij de huidige verlichting. Test de lampen daarom in verschillende ruimten.
Toepasbaarheid Algemeen toepasbaar. Led is goed geschikt in koude omgevingen (daar is speciale TL voor nodig) Sommige LED-leveranciers beweren dat de lichtopbrengst van LED door een gewone lux-meter wordt onderschat. Dit effect is er wel, maar het is hooguit 2%, kleiner dan diverse andere mogelijke foutbronnen bij het meten. Bij andere lichtbronnen met koel licht (zoals ‘witte’ TL) treedt het effect overigens ook op. Milieu aspecten Door het toepassen van led-verlichtig vermindert het elektriciteitsverbruik. Het vervangen van een halogeenspot of conventionele TL-lamp heeft de grootste besparing. Financiële aspecten Led-verlichting is duurder dan andere verlichting. Als de lampen een langere levensduur hebben dan het alternatief is er daardoor ook een behoorlijke financiële besparing. Renovatie van een enkele TL-armatuur (36 of 58 Watt) kost incl. de neiuwe led-lamp € 50,-. Led-verlichting staat op de Energielijst (2015, code 210506) en komt daarom, onder bepaalde voorwaarden, in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA). Dit betekent dat u een extra
www.greennrg.nl
bedrag ter grootte van 41,5% (2015) van het investeringsbedrag (inclusief montage) ten laste mag brengen van de winst. Zie voor meer informatie www.rvo.nl/eia.
www.greennrg.nl
