Voorgoed
Bernlef Voorgoed Gedichten 1960-2010 een keuze
Amsterdam · Antwerpen Em. Querido’s Uitgeverij bv 2012
Copyright © 2012 Bernlef Voor overname kunt u zich wenden tot Em. Querido’s Uitgeverij bv, Singel 262, 1016 ac Amsterdam. Omslag Brigitte Slangen Foto auteur Leo van der Noort isbn 978 90 214 4185 6 / nur 306 www.querido.nl
Notes jotted down in the midst of action William Carlos Williams
Inhoud
Kokkels 1960 17 Opdracht 19 Zweden 20 Conference in de oude taal 22 Straatzanger 24 Een woord te wegen op vriendschap 25 Je gezicht is niet vatbaar voor deze ziekte 26 Morene 1961 27 Kinderliedje 29 Een beeld voor derden 30 ? 31 Niet kijken 32 De aeronauten 33 De zoeker 38 Dit verheugd verval 1963 39 Weer zes 41 Gelukkiger leven 42 Een dode hagedis 43 Liefdesgedicht 44 Achter deze schijnbaar moeiteloze stijl... 45 Dat doet kunst 46 Lokwoord 47 Jean Baptiste, een aardige man 48
Op weg naar de blauwe bergen 49 In de bergen 50 Ben even weg 1965 51 Oom Karel: een familiefilmpje 53 De buurman en het gedicht 54 Toeval in f 55 In memoriam W. G. v.d. Hulst 56 Herfst 57 Knisperend zakje 58 In parken 59 Wat ik vang in mijn wuivende zakdoek 60 Je raadt mijn gedachten 61 Record 62 De liefde voor kakkerlakken 63 Wat wij nodig hebben 64 Bermtoerisme 1968 65 Bermtoerisme 67 Net zo goed 69 Toeval 70 Op weg naar de boekhandel 71 Keuze 72
Liefde liefde 73 De suppoost spreekt 74 Het verschil in verdriet 76 Daar is het hoofd 77 You just don’t understand 78 Was het deze? 80 Wild gardening 82 Ode in een schoen gevonden 83 Sonny Rollins in Londen 84 Majken Johansson 85 Erik Satie 86 In memoriam William Carlos Williams 87 Charles Ives 89 Hoe wit kijkt een eskimo 1970 91 Sandevaag/Vaagö/Far-Ör Eilanden 93 De watervoorziening in Jakoetsk (Siberië) 94 Stilleven (met echt bloed) 95 Ode aan een boterham (met dank aan de bakker) 96 De tenen gespreid reeds 97 Beeld buiten beeld 98 20 700 vleugelslagen 99 Het wandelend blad 100 Grensgeval 1972 101 Het laatste rechte eind 103 Het dochtertje van de filosoof 104 Slapend kind op bank 105
Gefrustreerd meisje 106 Bekoorlijk 107 Beloetsj in de woestijn 108 6 landjes voor Brands 109 Verspreide gedichten 1973 115 Pianostemmer 117 Stoel 118 Tussen denken en doen 119 Brits 1974 121 Waar ik mee bezig ben 123 Brits 124 Jonge dode mol 125 Kindertekening, verklaard 126 Los zand 127 Oude berenklauw 128 V/h boer 129 Een appel uit een schaal fruit pakken 130 Zwijgende man 1976 131 Zwijgende man 133 Landende reiger 134 Het wapen van de mus 135 Dooi 136 Anonieme fietser 137 Wasbord 138 De kleine Hohner 140 Hemelsblauwe handdoek 141
Stilleven 1979 143 De kunst om tweedst te zijn 145 De hond en zijn baas 146 Overal borsten 147 Bobby Sadler – jongleur 148 Dichtbij 149 Strijder in kleine ruimte 150 Het gaat erom 151 Het gelijk van Braque 152 Bij foto’s van Herbert W. Gleason 154 Jong meisje, slapend 155 Winterpeen 156 Distel 157 Naderend onweer 158 De kunst van het verliezen 1980 159 Ontknoping 161 Een druppel 162 Leeftijden 163 Verontrustend voorwerp 164 Wimereux 165 De detective 167 Een studie van hulpstukken 169 Persoonlijke noot 171 Alles teruggevonden/Niets bewaard 1982 173 Zelfportret 175 Drijfhouten huis 176
Vrijstaande schutting 177 Stervende kamerlinde 178 Getsjielp rond een bloem 179 Kerkhof in Beerta 180 Vriendinnen 181 Verjaardag 182 Mijn broer Piet 183 Golden delicious 184 Gesprekken in een park 185 Morandi 186 Tafel van verdriet 187 Alles teruggevonden / niets bewaard 188 Winterwegen 1983 203 Meer in dingen dan in mensen 205 Over systemen 206 Uit het binnenland 207 Sediment 208 Wolf 209 Winterwegen 211 Geluk bij ongeluk 212 Gravensteen 213 Schittering 214 Verhuisgevolgen 215 Hotelgast 216 Unstern (Franz Liszt) 217 R. J. Kitaj in Düsseldorf 219 Wolftoon 1986 221 Wolftoon 223 Zwerm 224 Grammatica’s 225
Eindstation 226 Oorsprong 227 Op tijd 228 Bergamo 229 Dal 230 1983 na Christus 231 Zwart 233 De komst van vorig jaar 234 Geestgronden 1988 235 Hetzelfde anders 237 Hij lag in bed: uitzicht op flats 238 Zei ze 239 Kristalontvanger 240 Voorjaarsstorm 241 Stationswachtkamer 242 Francis Bacon 243 De bader 244 Meer niet 245 Beatrice 246 Verzwegen visioen 248 Geestgronden 257 De noodzakelijke engel 1990 263 5 stukjes rond Steve Lacy 265 1 Noodzakelijke engel 265 2 Sintels 266 3 Zandkorrel 266 4 Koud vuur 267 5 Stilte 267 Phoenix 269
Niemand wint 1992 273 Inzicht 275 Op tijd 276 In de blindenstok 277 0-0-0 278 Ziekenzaal 279 Veertje 280 Het verhaal van de wind 281 En passant 282 Cirkel 283 Onderschrift 284 Zilt 285 Slufter 286 Eenvoudig 288 In het gangpad 289 Yves Tanguy 290 Archipel 291 Vreemde wil 1994 295 Huisgod 297 Moeder 298 R 299 F. in memoriam 300 Verdediging 301 In het Deens 302 Prachtig 303 Vreemde wil 304 Aambeeld 1998 317 Aambeeld 319 Horloge 320 Ach 321 Postzegelalbum 322
Vanwege 323 Heel iemand anders 324 Jenever 325 Loods 326 Hapering 327 Rode radijs 328 Chioggi 329 Rolstoel 330 Vrede (Roman Vishniac) 331 Snoepgoed 332 Drempel 333 Spel zonder net 334 Dansles 335 Onbewaakt ogenblik 336 Waar blijven kinderen? 337 Dat rijmt 338 Avondmeer 339 Philip Larkin 340 Merzbild (Kurt Schwitters) 341 De schilder 70 (Lucian Freud ) 342 Bagatellen voor een landschap 2001 343 Niets dan verstuiving 345 Kleuren tussen alle kleuren in 346 Tussen neerstroelende krulletjes 347 De rups trekt zichzelf in twijfel 348 Alsof kleuren je de rug toekeren 349 Duinen verschuiven, hun gewassen kleuren 350 Te midden zwaartillende mensen 351 Het gestommel van hommels 352
Een losse plint uit een woning gesloopt 353 Minder zegt dit landschap 354 Met een mond vol tanden 355 Een vriend schreef 356 Hordes mossen slepen 357 In het bos is de dood openbaar 358 Rietbewimperd staart het ven 359 Kiezel en traan 2004 361 De ongelovige 365 Schaduwtheater 366 Conservatorium 367 Ghost note 368 Bij het lezen van een dichtbundel 369 Blinddruk 370 Het museum van de kindertijd 371 In een oogwenk 372 Van opzij 373 In haar ogen 374 Eindexamen 375 Porto Santos 376 Dolce far niente 378 De laatste gang 379 De uiteindelijke roos 380 Nog net zo 382 Teotihuacan 383 De vorm van een gesmolten schots 385 De maltentige losbol indachtig 386 Zo van haar vervuld (Vilhelm Hammershøi 388
Vijf gedichten voor György Kurtág 390 Kiezel en traan (Galina Ustvolskaya) 392 Pianolessen 393 Vrouw in kamer 396 Maar zo is het niet 397 Dwaalwegen 2008 399 Het vrije veld 401 Ingekeerd landschap 402 In afwachting 403 Wat ons rest 404 Houdbaarheidsdatum 405 In de wolken 406 IJsvogel 407 Staartdeling 408 Voor de bijen 409 Wegdistel 410 Zachte dwang 411 Processie 412 Vruchtbeginsel 413 Bezem – Walker Evans 414 Vanuit de verte 415 Uitvaart 417 Piano 419 De man met de witte kuif 420 Concert 422 Hoe muziek haar verliet 423 Aan de voet van de Fuji 424 Huis in Shizuoka 428 Choreografie voor een meisje van drie 429 Louis Jacques Mandé Daguerre – 1840 433
Eadweard Muybridges vliegende paard – 1878 434 Adolphe Sax – Professeur de saxophone 435 Alfred Nobel – 1833-1896 436 Orville en Norbert Wright, Kitty Hawk – 1903 437 Woorden anno 1906 439 Henry ii Ford: De droom van wegen – 1908 440 Snelheid en de Keystone Cops – 1912 441 Thomas Alva Edison – 18.10.1931 442 Kanttekeningen 2010 443 De eeuwigheid 449 De blues 451 De eenvoud 452 De eenzaamheid 453 De sleur 454 De dood 455 Het geld 456 De verzameling 458 De godsdienst 459 De schaduw 460 Het water 461 De kunst 462 De poëzie 463 De liefde 464 De werkelijkheid 465 De taal 466 De wind 467 De jeugd 468 Het stof 469
De ernst 470 De zuiverheid 471 Het leven 472 De droom 473 De schuld 474 Het licht en de ruimte 475 De onsterfelijkheid 476 Het landschap 477 De kleur 478 Het denken 479 De muziek 480 De geur 481 De ouderdom 482 De zwaartekracht 483 Het vuur 484 De koude 485 De wolk 486 De elektriciteit 487 De diepte 488 De genen 489
Het toeval 490 Het verdriet 491 De natuur 492 De schoonheid 493 De angst 494 De ziel 495 De beweging 496 De verwondering 497 Het vergeten 498 De tijd 499 Het ding 500 De toekomst 501 Het niets 502 Aantekeningen 503 Verantwoording 511 Register 515
Kokkels 1960
opdracht ‘the more you think of dying the better you will live’. met een scheermesje kan het soms wel 2 × per dag met een broodzaag kan het je twaalfuurtje bereiden met een gasslang kan het rode kool in een halfuur gaar in een badkuip kan het één keer per week en flink met zeep met een touw kan het als je broekriem soms stuk is.
19
zweden voor pieter & tamara buiten het raam een landschap witter dan een wasmiddel diep onder de 0 van de thermometer de mist veegt met haar zieke handen over het spiritistische water (kun jij je voorstellen hoe wij 4 maanden geleden als lachende keien in dit water plonsden met de zon 5 meter boven ons hoofd?) de bossen aan de overkant bergen een slopende ziekte geen wonder dat de bewoners in een tent van brännvin leven en al hun huizen roesten zij zingen ‘wij kunnen niet sterven hoe graag wij ook willen als slakken staan de sterren aan de hemel wij vinden onze vrouwen ingesneeuwd in bed maar ons ras is langdradig en voor sterven zijn wij te oud’ de natuur wisselt wanten voor glacés glacés voor haar blote huid maar zij merken het niet zwijgend als stenen in hun weerbarstige akkers
20
geduldig vreet het water aan hun harten een eindeloos duel sinds hun voorvaderen in hun baard lachend over de oceaan galoppeerden rijk en onaangetast verchromen zij dromend van armoe en warmte.
21
conference in de oude taal ik omhels de woorden als rook licht en zonder verplichting niet omdat ik ze liefheb maar ze in mijn weg staan er is geen ontkomen aan. met mijn neus op een woord gedrukt laat het zetsel los en raak ik verward in de snorren en de baarden van de taal. in deze doolhof van letters zoek ik naar een gaatje om u een stukje buitenlucht te tonen of een kinderhandje dat hoepelt. ik kan wel schrijven aktst mik strlos en bedoelen dat ik niet te spreken ben maar men zal toch binnenkomen ik moet verstaanbaar uw werkelijkheid ontvreemden als een zakkenroller. oh ik geniet als ik u wanhopig naar het oude evenwicht zie grijpen apodictisch conferencier is de dichter een mol die ’s nachts uw land openwroet en ’s morgens staat u veranderd en bevreemd naar zijn nagelaten werk te staren. het is geen kunst als stilstaand water diepe grond te hebben de dode speelgoedpop met de gebarsten kop te strelen maar onder de oppervlakte stromend 22
steeds weer nieuwe huid te voelen dit gevecht is eindeloos en zonder uitzicht daarom verlaat de dichter zijn vers als een bedelaar.
23
s traatzanger het lied tussen de tanden dat moet wel als ik zie hoe het scheermes feilloos werkt in de wereld. wie heeft dan nog het lef tegen het claxonkoor één enkele stem te zetten woorden die niets beloven tegenover een rotsvaste koerslijst? maar nee, de mond is niet gebouwd om zachtjes in een vissenkom te vloeken maar met de verbetenheid van een straatzanger brengt hij het lied aan de man.
24
