BENADERING BEDRIJVEN STADSHAVENS
Plan van aanpak, september 2004
Dit plan van aanpak is opgesteld door Início BV, Rotterdam, september 2004
In opdracht van Stadshavens Rotterdam
INHOUD
Introductie
1
Bureaustudie
2
Resultaten van de gesprekken
6
Aanbevelingen communicatie
11
Bijbehorende acties
12
Plan van aanpak
13
Bijlagen
16
Bijlage 1 Lijst met geïnterviewden
17
Bijlage 2 Checklist gespreksronde Stadshavens
18
Bijlage 3 Geraadpleegde literatuur
19
INTRODUCTIE
1
Op 1 januari 2004 is de Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens Rotterdam NV (Stadshavens Rotterdam) formeel opgericht. Doel van de NV is om de transformatie van het Stadshavengebied te bevorderen, te faciliteren en te (doen) realiseren. Het huidige haven- en industriecomplex zal voor een deel in de loop der jaren veranderen in een combinatie van havenlocaties, stedelijk economische locaties, woongebieden en verblijfs- recreatiegebieden. Stadshavens Rotterdam heeft tot taak om die transformatie zodanig te geleiden, dat er een optimaal maatschappelijk en economisch rendement voor Rotterdam en de Rotterdamse haven ontstaat (Stadshavens Rotterdam verbindt stad en havens, werkplan 2004). Vanuit deze verantwoordelijkheid heeft Stadshavens Rotterdam aan Início gevraagd om een plan van aanpak op te stellen voor het betrekken van belanghebbenden bij de transformatie van de Stadshavens. Kern van het plan van aanpak is het aandragen van methoden en technieken om: •In contact te treden met de gebruikers; •De kennis en kunde van belanghebbenden inzichtelijk te maken; •De creativiteit en inventiviteit van belanghebbenden te stimuleren; •Gezamenlijkheid en synergie tot stand te brengen. Dit plan van aanpak is tot stand gekomen door een bureaustudie van bestaande onderzoeksresultaten en een analyse van de uitkomst van een 17-tal interviews met belanghebbenden.
BUREAUSTUDIE
2
Het plangebied omvat 1400 ha waarvan 1000 ha land en 400 ha water excl. de maas.
Naam Cluster
Huidige aanwezigheid Stadshavens
Maritieme dienstverlening/hoofdkantoren
100 bedrijven
2200 werknemers
In de Stadshavens bevinden zich zo’n 850 bedrijven waaraan ongeveer 19500 werknemers zijn verbonden.
Internationale distributie
50 bedrijven
3000 werknemers
Overige stukgoed activiteiten
30 bedrijven
2100 werknemers
Bouwnijverheid
40 bedrijven
3000 werknemers
Daarnaast herbergt het plangebied ongeveer 2000 inwoners. (Buck Consultants Int.)
Haventechnologie
100 bedrijven
2000 werknemers
Retail & Leisure
20 bedrijven
100 werknemers
Shortsea containeroverslag
25 bedrijven
1500 werknemers
450 bedrijven
4000 werknemers
Tijdelijke functies
10 bedrijven
100 werknemers
Overheid/energie/onderwijs
25 bedrijven
1500 werknemers
850 bedrijven
19500 werknemers
Kleinschalige bedrijven
Totaal
De kwaliteitshaven die de gemeente Rotterdam voor 2020 voor ogen staat, is een veelzijdige haven, een duurzame haven, een kennishaven, een snelle en veilige haven en een schone haven. De Stadshavens (Waalhaven, Eemhaven en het Vierhavens-/Merwehavengebied) zijn dan een mix geworden van havenactiviteiten, stedelijke bedrijvigheid, wonen, recreatie en andere voorzieningen. Op sommige plekken liggen voor deze transformatie op korte termijn al kansen, maar de belangrijkste ontwikkelingen zullen zich voordoen na realisatie van Maasvlakte 2. Dan komt de verhuizing van deepsea containers uit de Waalhaven op gang. Mogelijk verhuist op die termijn ook de fruitoverslag uit de Merwehaven. De Stadshavens, in het bijzonder de Waalhaven, hebben een functie van ‘kraamkamer’ voor de haven en moeten deze functie behouden. Nieuw komende bedrijven en starters, kunnen hier bij uitstek een plek krijgen. (Havenplan 2020, ruimte voor kwaliteit, concept ontwerp)
BUREAUSTUDIE
3
Ambities per deelgebied (Havenplan 2020) De Waalhaven is in 2020, na vertrek van containers naar de Eemhaven en Maasvlakte 1/2, een gebied waar stedelijke bedrijvigheid hand in hand gaat met specifieke havenactiviteiten. Het water kan voor een deel nog steeds worden benut voor overslag op boeispannen en ligplaatsen. De Waalhaven is verder ingevuld met bedrijvigheid van de stedelijke economie, al dan niet havengerelateerd. Op termijn zijn er in de haven geen 24uurs geluidsintensieve activiteiten meer, waardoor de leefkwaliteit in en rond het gebied verbetert. Dit levert tevens kansen op voor woningbouw. Voor het Vierhavens- / Merwehavengebied is de ambitie gericht op een mix van stedelijke functies en havenfuncties. De investeringen in het fruit- en foodcluster worden in de komende periode zoveel mogelijk geëxploiteerd. Het sappencluster wordt verder versterkt. Kansen worden aangegrepen voor activiteiten met toegevoegde waarde, zoals de Vierhavenstrip en Marconistrip. Het huidig aantal sporen wordt teruggebracht naar de werkelijke behoefte. Afhankelijk van de ontwikkelingen bij de containerisatie zal de fruitoverslag in de Merwehaven zich na 2010-2015 verplaatsen naar andere havengebieden. Wellicht volgen andere bedrijven in de sector. Ten zuiden van de Nieuwe Waterweg zijn goede mogelijkheden voor koppeling met de shortsea ontwikkelingen in fruit en met de districentra in Barendrecht. Zulke ontwikkelingen bieden kansen om van het Vierhavens- / Merwehavengebied ook een mix van stedelijke functies en specifieke havenfuncties te maken.
Het Rivierfront (Sluisjesdijk, RDM-terrein, Quarantaineterrein) van de Waalhaven is bij uitstek geschikt voor diverse nieuwe functies, zoals vernieuwende bedrijven en starters, kennisinstellingen, woningbouw, recreatie en cultuur. De ambitie voor de Eemhaven is de ontwikkeling van shortsea hub waar clustervoordelen optimaal benut worden en de 24-uurs economie goed kan functioneren. Hier zijn grote inspanningen voor nodig, met name op het gebied van geluid, om de leefkwaliteit van de bestaande woonkernen te waarborgen en om de gewenste toekomstige woningbouw in de Waalhaven mogelijk te maken. Voor alle genoemde gebieden is de ambitie om de bereikbaarheid te verbeteren. Dit geldt voor wegverkeer, langzaam verkeer uit omringende gebieden en openbaar vervoer. Dit laatste is vooral voor de Waalhaven en de Heijplaat punt van aandacht. Het streven is om de waterkanten toegankelijker en zichtbaarder te maken. De doorgaande fietsroutes moeten worden verbeterd. De Stadshavens en omringende gebieden zijn in 2020 economisch en fysiek beter met elkaar verbonden, wat het vestigingsklimaat in de wijken ten goede komt. Daarmee liggen ook in de omgeving opgaven, zoals het ontwikkelen van locaties voor bedrijvigheid met een relatie met de Stadshavens. Uiteraard profiteren ook bestaande bedrijven, zoals het aanwezige midden- en kleinbedrijf, van de herontwikkeling van de Stadshavens.
BUREAUSTUDIE
4
Branche- en belangenorganisaties in het gebied In het gebied van Stadshavens zijn de ondernemers op verschillende wijze georganiseerd. Deltalinqs behartigt de gezamenlijke belangen van de haven- en industriële bedrijven in de Mainport Rotterdam. Deltalinqs is sinds 2001 de gevormde federatie van de SVZ, Havenondernemersvereniging Rotterdam en de Stichting Europoort/Botlek Belangen (EBB). De werkzaamheden van beide organisaties zijn in één bureau geïntegreerd. Deltalinqs richt zich op het versterken van de concurrentiepositie en de duurzame ontwikkeling van het haven- en industriegebied en op het bevorderen van het politiek en maatschappelijk draagvlak voor de activiteiten van de deelnemers. Deltalinqs vertegenwoordigt circa 600 bedrijven die actief zijn in de Mainport Rotterdam: bijna alle bedrijven, die iets met havenactiviteiten of havengebonden industrie te maken hebben, zijn lid. De bedrijven die niet aangesloten zijn bij Deltalinqs, zijn met name metaalbedrijven, containeropslag en ook het fruitgebied is minder betrokken. Deltalinqs heeft een kleine organisatie van 8 stafmedewerkers. Ondernemers maken op verschillende wijze gebruik van de diensten van Deltalinqs. De BOR (Belangengroep Ondernemingen Rotterdam-Rijnmond) is een businessclub met als doelstelling het onderhouden van onderlinge contacten en het behartigen van gemeenschappelijke belangen in Rotterdam-Rijnmond. Er zijn ongeveer 200 bedrijven lid, met name in de dienstverlening, handel en industrie. De BOR is van oorsprong opgericht in het Eemhavengebied, naar aanleiding van verschillende erfpachttarieven. Nu zijn er leden in het gehele Rijnmond gebied. OCW (ondernemersvereniging Charlois/Waalhaven) is een gebiedsgerichte organisatie voor ondernemers in het Waalhavengebied. De Kamer van Koophandel werkt aan het verbeteren van het regionale en lokale vestigingsklimaat. De ondernemers vinden bij de KvK een ingang naar de lokale of regionale overheid als er ruimte voor zakendoen gecreëerd moet worden. Zij heeft een totaalbeeld van het krachtenveld in de Stadshavens, weet welke belangenorganisaties er zijn en heeft regelmatig contact met deze organisaties. Naast bovengenoemde organisaties zijn er nog enkele belangengroepen die niet geïnterviewd zijn maar wel een rol vervullen in het havengebied: De Vereniging Samenwerkende Fruitbedrijven; de Werkgroep Binnenvaart Rotterdam, het MKB-Rotterdam en de VNO-NCW West. Eventuele overige organisaties zijn nog niet bekend.
BUREAUSTUDIE
Randvoorwaarden en Uitgangspunten bij ontwikkeling Stadshavens •Aanleg Maasvlakte II is essentieel voor havendynamiek en stadshavens. •Stadshavensgebied is de binnenstedelijke troefkaart voor bedrijfslocaties en woningbouw in de periode 2010-2030. •Substantieel woningprogramma alleen mogelijk met milieumaatwerk (geluid, bodem, externe veiligheid, stad en milieu). •Havenactiviteiten blijven onderdeel van het ontwikkelingsbeeld. Meebewegen met de grote ruimtevragers. •Economische ruimte in het gebied intensiveren. Experimenteren met intensief gebruik van water, grond en vastgoed. •Nieuwe ontsluiting van het gebied van groot belang voor ontwikkeling. Aanleg wel in de periode 2010-2020 (ontsluiting-zuid nu al een knelpunt). (Stadshavens Rotterdam, presentatie B&W, 16 januari 2004)
5
RESULTATEN VAN DE GESPREKKEN
6
Inleiding Om een beeld te krijgen van de ondernemers en de reeds bestaande (ambtelijke) contacten met deze ondernemers in het gebied van Stadshavens, zijn gesprekken gevoerd met diverse sleutelpersonen. Er is gesproken met accountmanagers van het HBR, medewerkers van het OBR en de verschillende brancheorganisaties van ondernemers in het gebied, zoals Deltalinqs, OCW en BOR. Ook heeft een gesprek met medewerkers van de Kamer van Koophandel plaatsgevonden. Verrassend genoeg bleek uit de gesprekken een soort eenduidigheid, een zelfde analyse van het gebied, de ondernemers en de mogelijke problemen. Afhankelijk van de positie van de geïnterviewde werden wel de nuances soms net anders gelegd. Onderstaand de belangrijkste aspecten die aan de orde kwamen. Het beeld van Stadshavens Rotterdam naar buiten Vanuit de overheid zijn meerdere actoren, ieder vanuit de eigen verantwoordelijkheid, betrokken bij de ontwikkeling van Stadshavens. Zowel het OBR, het HBR en de Stadshavens Rotterdam werken vakinhoudelijk aan het gebied. Daarnaast hebben het college van B&W van Rotterdam en de deelgemeenten Charlois en Delfshaven direct belang bij het plangebied. In de praktijk, bijvoorbeeld via de pers, is gebleken dat nog niet helder is wie met welke boodschap naar buiten kan gaan. Informatieverstrekking over Stadshavens wordt, in ieder geval tot voor kort, niet centraal geregeld. Met als gevolg dat ofwel niet de juiste informatie in de pers verschijnt, ofwel dat deze informatie onvolledig of ongenuanceerd is. Stadshavens Rotterdam moet de regie over deze communicatie nog nadrukkelijker naar zich toe trekken en er voor zorgen dat in ieder geval de vakinhoudelijk betrokken ambtenaren gelijktijdig, volledig en juist geïnformeerd worden. Ten aanzien van communicatie rond Stadshavens wordt door diverse geïnterviewden aangegeven dat de eerste berichten in de pers minder gelukkig zijn geweest: door met name woningbouw als ambitie te benadrukken, hebben bedrijven nu het idee dat zij mogelijk niet kunnen blijven.
Voorzichtigheid in het algemeen is geboden: het gaat om het spanningsveld tussen ambities op langere termijn en de druk van bedrijven op het gebied. De brancheorganisaties geven verder aan dat zij nog niet zo’n beeld hebben van de plannen van Stadshavens Rotterdam, maar dat dit ook logisch is, aangezien Stadshavens net is begonnen. Ook in verschillende stedelijke plannen wordt het onderwerp Stadshavens niet consequent beschreven. Het Havenplan 2020 is de basisnotitie waarmee Stadshavens inhoud wil geven aan haar werkzaamheden. Daarnaast is sinds kort het Ruimtelijk Plan 2020 verschenen. De twee plannen maken gebruik van verschillend kaartmateriaal om aan te geven wat potentiële herontwikkelingslocaties zijn in het werkgebied. Bij geïnteresseerden, die kennis hebben van beide plannen, wekt dit op zijn minst verwarring en in sommige gevallen zelfs argwaan. Men weet niet meer of men nu wel of niet volledig op de hoogte is van de plannen. Zowel de verwarring als de argwaan kan voor een groot deel voorkomen worden als er één duidelijke boodschap naar buiten gaat, en niet meerdere versnipperde en onvolledige verhalen.
RESULTATEN VAN DE GESPREKKEN
Stadshavens is meerdere belangen Het werkgebied van Stadshavens Rotterdam is, zoals de naam al zegt, de Stadshavens. Uit gesprekken met sleutelpersonen komen de Stadshavens echter niet als één uniform werkgebied naar voren. Stadshavens heeft meerdere, verschillende gezichten en dus meerdere belangen, zowel locatie- als bedrijfstypegerelatleerd, meer dan 800 ondernemers voeren hun bedrijf vanuit de Stadshavens. Veel ondernemers werken in hetzelfde domein of cluster; bijvoorbeeld binnenvaart, neo-bulk, distributie, maritieme industrie, containeroverslag. Daarnaast is er het grote verschil tussen de kleine en grote bedrijven die om een verschillende benadering vragen. Een aantal bedrijven heeft zich in verschillende belangverenigingen georganiseerd en er zijn enkele specifieke belangenbehartigende organisaties zoals het OCW, Deltalinqs, BOR. Daarbij vervullen ook de Kamer van Koophandel, VNO-NCW West en het MKB-Rotterdam een belangrijke rol bij deze belangenbehartiging. Tot slot zijn er nog specifieke belangenorganisaties of overlegplatformen voor specifieke vakrichtingen / werksoorten zoals de Werkgroep Binnenvaart Rotterdam, de Vereniging Samenwerkende Fruitbedrijven, de Vereniging van Nederlandse Scheepsbouwindustrie (VNSI) en de Holland Marine Equipment (HME). De laatste twee zijn landelijke organisaties. Op het moment dat ondernemers worden betrokken bij de planvorming van Stadshavens Rotterdam, of wanneer Stadshavens de ondernemers wil informeren, is het logisch om gebruik te maken van deze bestaande netwerken. De netwerken hebben aangegeven voor zichzelf hierin een rol te zien en zij willen nauw worden betrokken bij de verdere gang van zaken.
Ook is het idee geopperd om ten behoeve van de ontwikkelingen in de Stadshavens een nieuw overkoepelend platform in het leven te roepen. Vertegenwoordigers van de huidige belangenorganisaties moeten hierin vertegenwoordigd zijn. Juist omdat er zoveel verschillende belangen zijn is het verstandig om dit platform door een onafhankelijke derde partij te laten trekken en voorzitten. Het platform is de plek waar de informatie vanuit de Ontwikkelingsmaatschappij als eerste op tafel verschijnt en de strategie voor verdere communicatie en participatie wordt besproken. Stadshavens is ook meerdere gebieden. Het Merwehaven en Vierhavengebied heeft een heel ander karakter dan de Waalhaven welke weer op essentiële onderdelen verschilt van de Eemhaven. Ook dit kan om een verschil van benadering vragen. Zo zitten in de Waalhaven een aantal familiebedrijven die al decennia verbonden zijn aan dit gebied terwijl de nieuwe Fruithaven in het Vierhavengebied deze geschiedenis niet of in mindere mate heeft. De Waalhaven zou je ook als 1 gebied moeten benaderen en niet per pier. Door al deze verschillen en de versnippering van de behartiging van belangen in het gebied is er niet zomaar één algemeen geldende participatie- of communicatiemethodiek te benoemen. Uiteraard gelden er wel hoofdlijnen van aanpak, maar het is verstandig om per gebied te kijken naar nuancering. De huidige inventarisatie van literatuur en gesprekken met de sleutelpersonen heeft nog onvoldoende beeld gegeven van deze nuance.
7
RESULTATEN VAN DE GESPREKKEN
Bestaande communicatiemiddelen Er zijn verschillende media actief in het havengebied. De één verzorgt een magazine, de ander een krant of een site op internet. Zo is er het Port of Rotterdam Magazine, de Schuttevaer, het Rotterdams Dagblad, RNN-7, de ASV nieuwsbrief, het Nieuwsblad voor het Transport (NT), de Europoort Kring, de Binnenvaartkrant, de Scheepvaartkrant, Friends & Business Magazine, Radio en TV Rijnmond, en diverse nieuwsbrieven en websites van belangenorganisaties. Het kan erg handig zijn om bij de informatieverstrekking naar ondernemers ook gebruik te maken van deze bestaande media. Bij het maken van een eigen nieuwsbrief is de kans reëel dat deze te weinig gelezen zal worden omdat ondernemers deze niet als herkenbaar medium uit de brievenbus halen en dus als niet relevant terzijde zullen leggen. Bovendien moet er bij periodieken als een nieuwsbrief wel steeds nieuwe en relevante informatie beschikbaar zijn. Het risico is groot dat omwille van de opvulling van de nieuwsbrief minder relevante informatie bijeen wordt gezocht en de nieuwsbrief als zodanig haar informatieve status verliest.
Algemene Randvoorwaarden en Uitgangspunten bij participatie (Bron: Início, Rotterdam) Aansluiten bij interessevelden van de doelgroep. •Positieve sfeer scheppen. •Laagdrempelige methoden kiezen (maatwerk). •Passende / inspirerende locaties gebruiken. •Goede voorzitters. •Inspelen op huidige beeldcultuur. •Interne communicatie (goede externe communicatie begint bij goede interne communicatie) •Integraliteit (= als onderdeel van een proces) •Duidelijkheid (wat, met wie, hoe, taken en verantwoordelijkheden). •Timing (wanneer) •Gelijkwaardigheid (iedereen heeft dezelfde informatie) •Status inbreng, benoem deze van te voren. •Aftersales, betrokkenen op de hoogte houden. En vanuit de houding: Eerlijkheid en duidelijkheid, begrip en respect, betrouwbaar en betrokken.
8
RESULTATEN VAN DE GESPREKKEN
Nieuwe communicatiemiddelen Stadshavens Rotterdam wil ondernemers betrekken bij de planvorming, zij wil draagvlak voor haar plannen vinden. Geïnterviewden wijzen erop dat ondernemers op hun eigen specifieke manier benaderd en betrokken dienen te worden. Ga altijd uit van de ondernemer: wat wil deze weten? Zo heeft het geen zin om een geheel open discussie aan te gaan met ondernemers. Ondernemers hebben behoefte aan een kader, een denkrichting, waarop ze kunnen reageren. Stadshavens Rotterdam moet met concrete plannen, visie of scenario’s, komen voordat men individuele ondernemers gaat betrekken bij deze planvorming. Eén of meerdere scenario’s kunnen vervolgens in workshopachtige bijeenkomsten worden besproken met ondernemers. Ondernemers die bij voorkeur via de bestaande netwerken en belangenorganisaties worden benaderd. Draai de vraag ook eens om. Vraag aan ondernemers waarom ze nog steeds in het gebied aanwezig zijn. Waarmee zijn de ondernemers tevreden, en wat is voor verbetering vatbaar. Het is van groot belang om aan te geven wat vast ligt, wat al besloten is, en waar nog ruimte voor inbreng bestaat. Daarnaast moet de follow-up heel duidelijk benoemd worden. Wat wordt er gedaan met de informatie van betreffende workshop. Wanneer wordt hier wat mee gedaan en wanneer kunnen ondernemers concreet iets zien veranderen in het Stadshavensgebied. Leg dus uit dat sommige planprocessen tijd vragen en hoeveel. Te meer omdat ondernemers, zoals gezegd tijdens de gesprekken, van nature ongeduldige mensen zijn.
Het lijkt overigens verstandig om de communicatie (bijvoorbeeld workshops) met ondernemers zoveel mogelijk in het gebied zelf te laten plaatsvinden. Dit is laagdrempelig en de verwachting is dat de opkomst hierdoor hoger zal zijn. Laat de communicatieactiviteiten zoveel mogelijk aansluiten op de normale werktijden. Aan het begin van het planproces is het verstandig om het plangebied als zodanig in de schijnwerpers te zetten. Maar dan wel op een positieve manier. Benoem de kracht van het plangebied, benoem de kansen. Een goed idee, geopperd door een geïnterviewde, is het maken van een documentaire over de (ontstaans)geschiedenis van Stadshavens. Een ander idee is het promoten van het industrieel erfgoed, wat verspreid door het gebied aanwezig is. Hiermee laat Stadshavens Rotterdam zien dat verandering van alle tijden is, en dat men zich bij nieuwe veranderingen bewust is van de geschiedenis van het gebied.
9
RESULTATEN VAN DE GESPREKKEN
10
Stadshavens op korte termijn Op korte termijn kan Stadshavens Rotterdam investeren in het doorontwikkelen van de kwaliteiten van het gebied. Bijvoorbeeld door de veiligheid en de ontsluiting van het gebied te verbeteren. Het openbaar vervoer van en naar het gebied is hierbij een aandachtspunt. Laat zien waarmee Stadshavens Rotterdam de ondernemers kan helpen, wat de ondernemers aan hen hebben. Hiermee ontstaat een vertrouwensrelatie die op langere termijn van groot belang is. Communiceer op korte termijn: ‘Ondernemer, ga lekker door met ondernemen’. Communiceer ook wat er nu al gebeurt in de Stadshavens, bijvoorbeeld het vrijhouden van bedrijventerreinen, en waarom dit gebeurt. Er kan niet gesteld worden dat er nog helemaal niets verandert, in feite zijn de veranderingen al in gang gezet. Maar wees hier dan ook heel helder over. Stadshavens op lange termijn Verschillende geïnterviewden hebben aangegeven dat er een angstscenario boven het plangebied hangt. Het angstscenario gaat uit van een leegloop van het plangebied. Financieel draagkrachtige ondernemers kiezen eieren voor hun geld en vertrekken uit het plangebied. Zij zitten in een positie dat zij deze keuze kunnen maken en zijn op geen enkele manier gebonden aan de locatie. De minder draagkrachtige ondernemers, zij die niet zomaar weg kunnen of niet de keuze hebben, blijven dus zitten.
Dit gecombineerd met een toenemende leegstand kan verpaupering in de hand werken. Een multipliereffect ligt op de loer. Verpaupering werkt verdere verpaupering in de hand, en dit proces versnelt zichzelf. Stadshavens Rotterdam moet scenario’s achter de hand houden om dit angstscenario ten allen tijde te voorkomen. Wanneer er bijvoorbeeld op grotere schaal leegstand dreigt en er op korte termijn nog geen zicht is op concrete functieverandering op betreffende locatie dan moet tijdelijke verhuur overwogen worden. Bijvoorbeeld tijdelijke verhuur aan kunstenaars, startende ondernemingen of zelfs het aanbieden van attracties in betreffende bedrijfsgebouwen (squash, klimwanden, tentoonstellingen, et cetera). Stadshavens Rotterdam moet ervoor zorgen dat de bedrijfsomgeving levendig blijft. De geïnterviewden zeggen met nadruk dat er snel duidelijkheid moet komen over de plannen van de Stadshavens Rotterdam. Ook als de plannen op korte termijn nog niet duidelijk zijn, en dit is waarschijnlijk, dan moet men aangeven binnen welke termijn het planstadium tot een climax komt. Wanneer liggen de eerste scenario’s op tafel. Wanneer gaat Stadshavens Rotterdam met deze scenario’s richting ondernemers. Wanneer worden de eerste woningen gebouwd. De informatie, communicatie en participatie naar en van ondernemers in het plangebied is voor een groot deel afhankelijk van en volgend op de planvorming van de Stadshavens Rotterdam.
AANBEVELINGEN COMMUNICATIE
11
Aanbevelingen communicatie stadshavens Naar aanleiding van de bureaustudie en de gespreksronde, zijn de volgende conclusies en aanbevelingen te formuleren: Algemene beeldvorming Stadshavens Rotterdam Hoewel de algemene beeldvorming van Stadshavens Rotterdam geen onderdeel uitmaakt van deze opdracht, heeft deze wel grote invloed op hoe ondernemers zich een beeld vormen van deze organisatie. Het is van belang om te letten op het imago: op dit moment is dit nog teveel een beeld van woningbouw, van bedreiging voor de ondernemers. Daarnaast moet er helder, met één duidelijke boodschap naar buiten getreden worden, en kunnen er geen tegenstellingen, onvolkomenheden in berichtgeving zijn. Richting bedrijven in gebied: •Het heeft geen zin om als er nog geen concrete plannen of ideeën zijn, in te zetten op communicatie en participatie met individuele ondernemers, sluit tot die tijd voor algemene informatievoorziening aan bij bestaande netwerken, organisaties. Benader de ondernemers als groep zodat er wisselwerking en interactie kan ontstaan. •Benoem het moment dat je gaat communiceren, kies deze momenten zorgvuldig uit. •Zorg dat ambtenaren die met bedrijven contacten hebben over dezelfde informatie beschikken: als verschillende ambtenaren verschillende informatie verstrekken, zorgt dit voor argwaan en onrust. Maak als Stadshavens Rotterdam ook gebruik van de kennis van deze mensen over het gebied: het zijn de ogen en de oren van de gemeente, die terdege op de hoogte zijn van wat er leeft. •Zorg dat er snel duidelijkheid is over de plannen voor de Stadshavens: ook als je ergens voorlopig niets doet, dit wel communiceren. •Het is van belang om vertrouwen met bedrijven op te bouwen, Stadshavens Rotterdam kan kleine dingen doen waar bedrijven blij mee zijn. Wel opletten dat je het werk van bestaande ambtenaren niet overneemt, dubbel doet. •Pas indien een scenario / thema per pier/gebied meer duidelijk is, dan kun je met ondernemers workshopachtig bijeen.
BIJBEHORENDE ACTIES
12
•Duidelijkheid over perscontacten (wie doet wat, afstemming met diensten en stadhuis, regie van de perscontacten op één centrale plek). •Strategische mediabeïnvloeding om van woningbouwimago af te komen. •Zorg dat belangenorganisaties op de hoogte zijn van algemene plannen, bekijk per organisatie hoe zij hun leden op de hoogte kunnen houden, bij welke activiteiten, bladen, et cetera je kunt aansluiten. •Zorg voor afstemming van interne communicatie: alle ambtenaren zelfde informatie bijvoorbeeld via een interne ‘nieuwsmail’. •Zorg dat je als Stadshavens Rotterdam gebruik maakt van de kennis van de ambtenaren met contacten in het gebied, betrek deze bij de plannen. •Maak een plankaart waar wel/niet wat gaat gebeuren, op basis daarvan bepalen of er wel of niet concreet met ondernemers in discussie wordt gegaan (communicatie) of dat er meer algemene informatie naar ondernemers wordt gestuurd via brancheorganisaties (informatie). •Bepalen van strategische zaken (per gebied?) die op korte termijn een bijdrage leveren aan de het versterken van de vertrouwensrelatie tussen ondernemers en Stadshavens Rotterdam, en die het gebied kwalitatief verbeteren. •Roep een overkoepelend Ondernemers Platform Stadshavens in het leven. Gebruik dit platform als klankbordgroep. In het platform zitten vertegenwoordigers van de diverse belangen- en brancheorganisaties in Stadshavens. Laat het platform trekken en voorzitten door een onafhankelijke externe partij, zodat de Stadshavens Rotterdam zelf vrij en ongedwongen mee kan discussiëren. •Het angstscenario van verpaupering in het gebied ligt op de loer. Zorg dus voor een kant en klaar plan van aanpak, al voordat eventuele leegstand zich voordoet. Een plan van aanpak dat creatieve oplossingen aandraagt die verpaupering in het gebied moet tegengaan.
PLAN VAN AANPAK
13
Het Plan van Aanpak beschrijft een aantal, elkaar aanvullende zaken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de verschillende doelgroepen en de communicatie- en participatietechnieken. Voorop staat dat de regie van de informatie, communicatie en participatie in handen is van Stadshavens Rotterdam. Zij stuurt en bepaalt wanneer met welke ondernemers wordt gesproken, wanneer een persbericht wordt verstuurd, wat de inhoud is van betreffend persbericht en welke media worden gebruikt. De werkwijze van Stadshavens Rotterdam is in drie deelfases onder te verdelen. De visiefase, de dialoogfase en de netwerkfase. In de visiefase, de huidige fase, zullen de doelgroepen op een andere manier betrokken worden bij Stadshavens dan in de dialoogfase en de netwerkfase. In de visiefase profileert Stadshavens Rotterdam zich, zij stelt zich voor en wil kennismaken met het netwerk. Zij werkt aan haar imago en heeft een heldere, op de doelgroep gerichte, boodschap over haar eigen positie en rol in de Stadshavens. De visiefase heeft een hoog informatief gehalte. Ondernemers, ambtenaren en politiek worden geïnformeerd over de voortgang van de visievorming. Hiervoor worden zoveel mogelijk bestaande media gebruikt. De dialoogfase heeft vooral een interactief karakter. In deze fase worden ondernemers en andere belanghebbenden uitgenodigd om actief mee te praten en denken over visie, scenario’s of concrete plannen. De belangenorganisaties hebben hierbij een rol als klankbord en als ingang naar ondernemers die mee willen denken. De relatiebeheerfase is zowel interactief als informatief. De belanghebbenden en belangstellenden worden op de hoogte gehouden over de voortgang van de uitvoering. Na deze fase wisselen de relatiebeheerfase en de dialoogfase elkaar af in een continu proces. Dan weer sterk interactieve dialoog dan weer relatiebeheer. Uiteraard kunnen bovengenoemde fases in de verschillende deelgebieden binnen Stadshavens in een verschillend communicatie stadium verkeren. De nieuwe ontwikkelingen binnen Stadshavens zullen niet overal gelijke tred houden. Het is bijvoorbeeld een kwestie van timing wanneer de Stadshavens Rotterdam in een deelgebied gaat starten met de dialoogfase. De methodiek, de manier van benaderen, kan ook per doelgroep verschillen. Grote ondernemers zullen vaker via 1 op 1 gesprekken geïnformeerd worden terwijl de kleinere ondernemers voor pier- of groepsgesprekken worden uitgenodigd. De timing van de te gebruiken communicatie- en participatietechnieken wordt bepaald door Stadshavens Rotterdam want deze is geheel afhankelijk van het stadium van de planvorming. De communicatie volgt deze planvorming. In navolgend schema wordt dit alles overzichtelijk weergegeven.
PLAN VAN AANPAK
14
-----Relatiebeheer----- Deelproject
Visie ontwikkeling Informatief Opbouwen van netwerk
Dialoog Thema’s en deelgebieden
Deelproject
Interactief Informatief Uitbouwen van netwerk Deelproject
2004 (begin 2005)
2005
na 2005
Relatiebeheer Grote ondernemers
•1 op 1 gesprekken. Informeren via positieve pers.•Gebruikmaken bestaande media. •Website van Stadshavens Rotterdam (informatief). •Ondernemersloket Stadshavens (informatie).
Visie fase (2004 / begin 2005)
Dialoogfase (over visie) (2005)
•Positionering via positieve en genuanceerde pers.•Gebruikmaken bestaande media.•Website van Stadshavens Rotterdam •1 op 1 gesprekken. •Kennismaking.•Boodschap brengen.
•Over visie en concrete plannen praten.•1 op 1 gesprekken met grote ondernemingen over planvoornemens en scenario’s.•Informeren via nieuwsberichten (pers, speciale uitgave, etc.).•Gebruikmaken bestaande media.•Website van Stadshavens Rotterdam •Excursies, boottochten en werkbezoeken.•Relatie uitbouwen. Ondernemersontbijt.
Kleine ondernemers
•Gebruikmaken bestaande media.•Website van Stadshavens Rotterdam (informatief). •Ondernemersloket Stadshavens Rotterdam (informatief).•Mobiele informatiepunten.
•Informeren via belangenorganisaties. •Via positieve pers. •Gebruikmaken bestaande media. •Web-site van Stadshavens Rotterdam •Positionering, boodschap brengen, profileren, relatie opbouwen. •Bijvoorbeeld een aantal keren per jaar bijeenkomen om over themagerichte onderwerpen gezamenlijk na te denken.
•Over visie en concrete plannen praten.•Uitnodigen voor integrale sessie, uitwerken en bediscussiëren scenario’s. •Openluchtgesprekken in de haven (piergesprekken). Rondetafelgesprekken. Werkateliers. Gebruikmaken bestaande media, Zakenfestival, Wereld Havendagen. media.•Web-site van Stadshavens Rotterdam (interactief).•Relatie uitbouwen. Ondernemersontbijt.
Belangenorganisaties
•Gebruikmaken bestaande media.•Website van Stadshavens Rotterdam (informatief). •Ondernemersloket Stadshavens Rotterdam. •Mobiele informatiepunten.
•Oprichten Klankbordgroep •Stadshavens Rotterdam laat zich interviewen door de periodieken van belangenorganisaties. •Gebruikmaken bestaande media, profileren van Stadshavens Rotterdam.•Web-site van Stadshavens Rotterdam •Positionering, boodschap brengen, profileren, relatie opbouwen. •Bijvoorbeeld een aantal keren per jaar bijeenkomen om over themagerichte onderwerpen gezamenlijk na te denken.
•Over visie en concrete plannen praten.•Benaderen van de belangenorganisaties voor een selectie van ondernemers bij interactieve sessies.•Openluchtgesprekken in de haven. Rondetafelgesprekken. Werkateliers. Expertmeetings.•Gebruikmaken bestaande media.•Web-site van Stadshavens Rotterdam.•Excursies, boottochten en werkbezoeken.•Relatie uitbouwen.
Relatiebeheer is een continu proces en is al gestart. Hiervoor zijn verschillende manieren te bedenken: de 1 op 1 contacten, het gebruik maken van de bestaande media, de web-site, het ondernemersloket, en de interne nieuwsmail. Het belangrijkste relatiebeheer doe je echter vanuit de houding. Geloofwaardig zijn, afspraak is afspraak, etc.
Deze visiefase heeft een informatief karakter. Via bestaande media, intensieve perscontacten en interviews met bladen profileert en positioneert Stadshavens Rotterdam zich. Het opbouwen van een netwerk, het werken aan vertrouwen en het kennismaken staan in deze fase centraal. Het bestaande imago van woningbouwers getransformeerd naar een imago van belangenbehartiger voor de Stadshavens. Ook via het klankbord Stadshavens waarin de verschillende belangenorganisaties uit het havengebied zitten. In deze fase wordt gewerkt aan de totstandkoming van een actieplan bij leegstand en verpaupering. Tot slot wordt een documentaire gemaakt over het historisch erfgoed van de Stadshavens waarin ook de eeuwige verandering wordt geschetst.
Deze fase, de dialoogfase, heeft een hoog interactief gehalte. De sessies met ondernemers worden georganiseerd wanneer de eerste plannen, thema’s of scenario’s concreet vorm beginnen te krijgen. De belangenorganisaties, verenigd in de klankbordgroep Stadshavens fungeren als klankbordgroep, zij hebben een adviserende rol. Zij adviseren over plaats, tijdstip, vorm en uit te nodigen ondernemers. Verschillende methoden en technieken worden gebruikt om ondernemers te betrekken bij de verdere planvorming. Kernwoorden zijn laagdrempelig, herkenbaar, vertrouwen en follow-up. Over de uitkomsten wordt uitgebreid geïnformeerd via bestaande media.
Informatief ▲ | | | ▼ Interactief
BIJLAGEN
16
Bijlage 1
Lijst met geïnterviewden
Bijlage 2
Checklist gespreksronde Stadshavens
Bijlage 3
Geraadpleegde literatuur
BIJLAGE 1
17
Lijst met geïnterviewden Peter Vorenkamp
HBR; MKB
Bert Luijendijk
HBR; Binnenvaart
Chantal Gouka
HBR; Distributie
Karel Peters
HBR; Maritieme Industrie
Wil Gunterman
HBR; Terminals
Cees Scherpenisse
HBR; Nautisch
Jim Liekens
HBR; Fruit
Adje Vermeer
HBR; Algemeen / Gebiedsontwikkeling
Wim Wiegmann
HBR; Tijdelijke verhuringen / sfeer
Chris de Jong
HBR; Neobulk
Jos Dekkers
Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens Rotterdam
Rob Bagchus
Deltalinqs; algemeen
Willem Kuiper
OBR; MKB ontwikkelingsmanager
Esther Risse; Martin Luijendijk
Kamer van Koophandel
Erwin Westrate
OCW; voorzitter
Frans Roolaart
BOR; secretaris
Carlos Gonzalves
Dlg. Delfshaven – portefeuillehouder economie
Lionel Martijn
Dlg. Charlois – portefeuillehoudersociale en economische zaken
BIJLAGE 2
Checklist gespreksronde Stadshavens Vragen over de hoedanigheid en geschiedkundige kennis van de geïnterviewde. Omschrijving werkzaamheden / kennis / expertise? Wat voor beeld heeft geïnterviewde van de Stadshavens? Benoemen van sterke kanten (kansen) Benoemen van zwakke kanten (bedreigingen) Vragen over bekendheid met Stadshavens Rotterdam. Kennis van de Ontwikkelingsmaatschappij en haar doelstellingen? Wat verwacht u van de Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens? Volgt u de ontwikkelingen? Voldoende geïnformeerd? Op de juiste manier geïnformeerd? Op welke manier bent u vanuit uw verantwoordelijkheid en expertise betrokken bij de Stadshavens? Vragen over ondernemers. Aard en soort ondernemers? Verschillende segmenten. Cultuur in de haven, cultuurverschillen in de haven? Zijn ondernemers geïnteresseerd in overheden? Vinden zij dat de overheid meerwaarde heeft in de haven? Hoe is het toekomstbeeld van ondernemers in de haven? Wil men blijven, wil men vertrekken, geldt dit slechts voor enkele of een bepaald soort? Welke bedrijven zouden naar de mening van geïnterviewde beter kunnen functioneren op een andere plek? Wordt de grond in de Stadshavens optimaal gebruikt? Vragen over communicatie en participatie met ondernemers in de Stadshavens. Waaruit bestaan uw contacten met de ondernemers? Met welke (soort) ondernemers heeft u contacten? Op welke manier benadert u ondernemers? Op welke manier willen ondernemers het liefst benaderd worden? Wat werkt volgens geïnterviewde het beste? Weten de ondernemers al het nodige over het Stadshavens? Zijn er wel eens ondernemers tegen geïnterviewde begonnen over het Stadshavens? Wel eens vragen erover gekregen? Zijn er verschillende benaderingswijzen nodig voor bepaalde groepen ondernemers? Met een nieuwsbrief? Via mailberichten? 1 op 1? Groepsgewijs? Interactieve sessies? Overdag of ’s avonds? Doordeweeks of weekend? Op welke plek? (bij de bedrijven, binnen het plangebied, buiten het gebied in een andere setting)? Zijn er al informatiebronnen waar je bij zou kunnen aanhaken?
18
BIJLAGE 3
19
Geraadpleegde literatuur •Stadshavens Rotterdam verbindt stad en haven, Bedrijfsplan 2004 t/m 2007, OMSR, december 2003 •Stadshavens Rotterdam verbindt stad en haven, Werkplan 2004, OMSR, definitief december 2003 •Jaarverslag 2003, OMSR i.o. •OMSR, Presentatie B&W, 16 januari 2004 (Handout) •Notitie OMSR, Debatreeks Economisch Elan, 17 december 2003 •Notitie OMSR, Werkdocument analyse havenfunctie stadshavens, 15 december 2003 •Startdocument Stadshavens van de Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens Rotterdam N.V. i.o. •Havenplan 2020 – ruimte voor kwaliteit, concept ontwerp; Rotterdam 2004 •Rotterdam Stadshavens (Re)-development strategy, First step DEGW towards the spatial translation of the economic clusters for the Stadshavens, 23 januari 2004 •Ruimtelijk-economische positionering Stadshavens, Buck Consultant International, handout, 16 februari 2004. 2 versies. •Handout Buck Consultants International; Ruimtelijk-economische positionering Stadshavens, 23 januari 2004 •MKB-enquête ondernemers Stadshavens – februari 2004 •Krantenartikel ‘Havenplan 2020 in volle gang’ – Maasstad Weekbladen 28-01-04 •Artikel Cobouw.nl; Rotterdam gaat ontwikkelen met TU Delft; maart 2004 •Eerste stappen voor stedelijke en maritieme invulling Rotterdamse stadshavens, Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens Rotterdam N.V.; januari 2004 •Knipselkrant DCMR, 03-03-04 •Nieuw Rotterdams Tij, artikel David van der Houwen, Oudere havengebieden krijgen ander karakter, No. 2, 2004.
