cacao
Belgische zoetigheid = Bittere drank De chocoladeroem van België is gebouwd op de cacaorijkdom van het Zuiden. Al is ‘rijkdom’ voor miljoenen cacaoboeren een zeer relatief begrip ...
elgië heeft een reputatie als chocoladeland. Vraag het maar aan de lange rijen toeristen voor de pralinewinkels in onze grote steden. Toch is België in Europa pas de vierde producent en exporteur van chocolade en cacaoproducten na Duitsland, Frankrijk en Nederland. De Belgische chocolatiers halen een jaarlijkse productie van ruim 150.000 ton. Driekwart is bestemd voor de export. Meer dan 40 procent gaat naar pralines. En dat is wel een absoluut wereldrecord. ‘Belgian chocolates’ hebben hun naam en faam te danken aan de zorgvuldigheid waarmee de bereiding van de cacaobonen gebeurt: de Belgische chocolade wordt ultrafijn gemalen. Engelse en Amerikaanse chocolade is veel grover; hij heeft voor Belgische smulpapen een zanderige en kleverige smaak. In het klassement van de chocoladeconsumptie halen de Belgen de 5de plaats: ieder van ons eet gemiddeld 8,41 kg chocolade per jaar. Ieren, Britten, Oostenrijkers en Zwitsers consumeren elk meer dan 10 kg per jaar.
B
cacao 2
Voedsel van de goden e cacaoboom heet wetenschappelijk ‘theobroma cacao’. ‘Theobroma’ is Grieks en betekent “voedsel van de goden”. ‘Cacao’ is een woord van de Azteken, samen met de Olmeken de aartsvaders van de cacao. Ze dronken ‘tchocoatl’ (‘xocolatl’ of ‘cacahuatl’) - letterlijk vertaald “een bittere drank” - op basis van gedroogde cacaobonen, peper, honing, vanille en sappen. Eigenlijk gebruikten ze de cacaobonen in de eerste plaats als geld: pas wanneer een boon te sterk afgesleten was om nog als munt te dienen, werd er ‘tchocoatl’ van gemaakt. In 1998 vonden archeologen in de vallei van de Ulúa in Honduras aardewerk van de Olmeken van ruim 3.000 jaar geleden. Ze vermoeden dat sommige stukken ervan gebruikt werden om ‘tchocoatl’ uit te drinken.
cacao
D
De Spaanse ‘conquistadores’ voegden aan het bittere Indianendrankje suiker en room toe in plaats van peper. Ze introduceerden de cacao in Europa, waar het lange tijd de exclusieve drank van de adel en de rijken bleef. Pas in de 19de eeuw werd chocolade een belangrijk consumptieartikel. Dit was vooral te danken aan de uitvinding van de cacaopers door de Nederlander Conrad van Houten. Dankzij de pers kon men het vet uit de cacaonoten persen en een chocoladedrank maken die veel beter verteerbaar was.
Van cacaoboon tot chocolade e schitterende, maar kwetsbare cacaoboom vraagt een heet en vochtig klimaat. Hij groeit in de schaduw van grote bomen en kan tot twintig meter hoog worden. De cacaoboom is het hele jaar door getooid met honderden witte of roze bloemen op de stam en de takken. Twee keer per jaar ontwikkelen een deel van de bloemen zich tot grote, langwerpige vruchten: de cacaokolven. Slechts twintig tot zestig van die kolven groeien uit tot rijpe vruchten. In de witte, geleiachtige pulp van de kolf zitten 25 tot 75 zaden: de cacaobonen. Ze worden er met de hand uitgeschraapt, op hopen gelegd en bedekt met bananenbladeren. Na enkele dagen gisten krijgen ze hun mahoniekleur en typische smaak. De bonen worden vervolgens op de grond uitgespreid en in de zon gedroogd. Voor één kilogram bonen moet je een twintigtal kolven openen. De gedroogde bonen worden in stukjes gebroken en gemalen, waardoor een stroperige cacaomassa ontstaat. Door deze massa te persen verkrijg je zowel de vaste cacaoperskoek (bruin) als de vloeibare cacaoboter (geelwit). De koeken worden vermaald tot cacaopoeder. De cacaoboter en de nietgeperste cacaomassa zijn grondstoffen voor de chocolade.
D
cacao 4
chocolade
Energiebom
hocolade zit vol tegenstrijdigheden. Het is hemels lekker. Maar toch eten mensen er maar weinig van. Het is een luxeproduct. Maar iedereen kan het betalen. Als we het eten, voelen we ons fijner. Maar we hebben schuldgevoelens over de hoeveelheid gesnoepte joules. Vaak draagt chocolade een negatief imago. Je wordt er dik van. Je krijgt er puisten van op je gezicht en gaatjes van in je tanden. Chocolade veroorzaakt hoofdpijn en migraine. Toch zijn wetenschappers meer en meer overtuigd dat chocolade best een gezond voedingsproduct is, zolang je het met mate eet. Een tablet chocolade van 100 gram verschaft ongeveer 2.000 kJ (500 kcal) aan energie. Dat is evenveel als 220 gram volkorenbrood of anderhalve kilogram sla. Trekkers en alpinisten nemen graag een voorraad chocolade mee op hun trekking- en klimpartijen: een bom aan energie voor weinig gewicht.
C
Zit er cacao in witte chocolade? Jawel. In de Oxfam Fair Trade witte chocolade zit ongeveer 33 procent cacao, vergelijkbaar met het cacaogehalte in melkchocolade. Maar witte chocolade is niet bruin, omdat hij uitsluitend (geelwitte) cacaoboter en geen (bruin) cacaopoeder bevat.
De kwetsbare rijkdom van West-Afrika e belangrijkste cacaoregio is West-Afrika, goed voor 70 % van de wereldproductie. Ivoorkust, Ghana, Nigeria en Kameroen leveren de beste cacao, maar zijn ook extreem afhankelijk van het product. Toen in de jaren tachtig de prijs van cacao sterk daalde, kregen deze landen het knap moeilijk om hun schulden en renten nog langer af te betalen. Het Internationaal Muntfonds en de Wereldbank eisten dat het staatsmonopolie op de cacaohandel werd afgeschaft. Deze liberalisering leidde tot chaos en tastte de kwaliteit aan. De productie in Latijns-Amerika gaat met rasse schreden achteruit. Momenteel vertegenwoordigt de bakermat van de cacao nog maar 13 procent van de wereldproductie een halvering sinds de jaren tachtig. ZuidoostAzië produceert momenteel 17 procent van de wereldproductie. In Afrika is de cacaoteelt een zaak van kleine, familiale bedrijven. In Brazilië en de Aziatische cacaomachten Indonesië en Maleisië gebeurt de productie vooral op grote plantages. Voor deze drie landen is cacao slechts van marginaal belang. Maar hun goedkope cacao van mindere kwaliteit duwt wel de wereldmarktprijzen naar omlaag …
D
cacao 6
afrika
Producenten zijn geen verwerkers e miljoenen cacaoboeren in het Zuiden zijn in de eerste plaats producenten. De meeste cacaoboeren verbouwen hun hele leven cacao, maar hebben nooit één stukje chocolade geproefd. De acht grootste producenten nemen samen 95 procent van alle cacao in de wereld voor hun rekening, maar verwerken slechts een derde van hun productie zelf. De geringe verwerking in de productielanden heeft twee soorten oorzaken. Ten eerste technische. Er is heel wat knowhow nodig om cacao ter plaatse te verwerken en de verwerking hangt van het lokale aanbod af. En dat aanbod is seizoensgebonden (de producenten hebben niet de mogelijkheden om de oogst op te slaan) en eenzijdig van kwaliteit (verwerkers in het Noorden kunnen verschillende soorten bonen mengen). Ten tweede politiek-economische. De cacaoconsumerende landen in het Noorden beschermen hun markten tegen de invoer van verwerkte producten. Ze heffen een hoger invoertarief op producten die meer bewerkingen hebben ondergaan of concurrenten voor hun eigen industrie zijn.
D
Zes groten domineren de markt e verhandeling en de verwerking van cacaobonen (kortom: de dingen waarmee het meeste geld te verdienen valt) zijn in handen van het Noorden. Pardon: in handen van enkele zeer machtige firma’s in het Noorden. Vijf bedrijven controleren 80 procent van de wereldhandel, vijf (andere) bedrijven beheersen 70 procent van de verwerking, zes multinationals staan in voor 80 procent van de feitelijke chocoladeproductie. De namen van handelaars en verwerkers doen het grote publiek nauwelijks opkijken. Maar de namen van de zes chocolademakers klinken wel als een klok. De Amerikaanse firma’s Hershey, Mars en Philip Morris (eigenaar van Kraft-Jakobs-Suchard-Cote d’Or) en de Europese giganten Nestlé (Zwitserland), Cadbury-Schweppes (VK) en Ferrerro (Italië) zijn trouwens met veel meer dan cacao en chocolade bezig. Daarom voelen ze de prijsschommelingen op de cacaomarkt amper. Ze hebben grote volumes cacao van hoge kwaliteit aan scherpe prijzen nodig en drukken de aankoopkosten door andere vetten dan cacaoboter te gebruiken. En ze hebben een machtig wapen: hun gigantische voorraden.
D
cacao 8
Een machtig wapen van het Noorden verschotten en tekorten zijn typisch voor cacao. Dat heeft meerdere oorzaken. De cacaoboom is een vrij kwetsbare boom. Goed of slecht weer en eventuele ziektes beslissen vaak over de omvang en de kwaliteit van de oogst. De producenten kunnen niet één-twee-drie ingrijpen in de productie. Pas na zeven jaar draagt een nieuwe boom vruchten. Als boeren nieuwe bomen planten (bijvoorbeeld omdat de prijzen hoog zijn), voelen ze het effect pas zeven jaar later. Maar op dat moment zijn de prijzen misschien alweer gezakt. Waardoor er nieuwe overschotten zijn ontstaan. Die lange cyclus maakt het productielanden moeilijk om alert te reageren op de grillen van de markt. De productielanden zijn niet in staat om voorraden aan te leggen. Het is er te warm en te vochtig. De oogst wordt zo vlug mogelijk verhandeld naar landen in het Noorden. De voorraden zijn gigantisch groot: meer dan 1,25 miljoen ton, genoeg om het bijna een half jaar uit te houden. De consumptielanden gebruiken die voorraden om de prijzen te manipuleren. De cacaobonen van het Zuiden worden machtige wapens voor het Noorden.
wapen
O
Nu minder dan 30 jaar geleden e voorraden ontstonden in de jaren tachtig. Toen kelderden de prijzen, nadat de Aziatische cacao’boomers’ de Internationale Cacao-Akkoorden hadden opgezegd. De akkoorden hadden jarenlang de cacaoprijs stabiel gehouden door exportquota of productiebeperkingen op te leggen en buffervoorraden te creëren. Pas de laatste jaren gaat de prijscurve weer in klimmende lijn. Maar nog altijd blijft de prijs een stuk onder het niveau van de ‘golden sixties’. De boeren verdienen nu minder dan 30 jaar geleden!
D
Nog andere elementen bepalen de evolutie van de cacaoprijs: de speculanten op de cacaobeurs, de algemene (neerwaartse) trend van de grondstofprijzen, de economische toestand in de wereld, gewapende conflicten in cacaoregio’s (zoals in de herfst 2002 in Ivoorkust), …
cacao 10
Europa aanvaardt nep-chocolade Op 15 maart 2000 aanvaardde het Europees Parlement de ‘chocoladerichtlijn’. Vanaf 2003 mag bij de productie van chocolade vijf procent van de cacaoboter vervangen worden door plantaardige vetten. Zes soorten tropische vetten zijn als cacaovervangers toegelaten.
nep...
Zuivere cacao aan een eerlijke prijs xfam-Wereldwinkels koopt cacao van vier producentengroepen: MCCH in Ecuador, El Ceibo in Bolivia, Conacado in de Dominicaanse Republiek en Kuapa Kokoo in Ghana. Ze leveren ons cacao van hoge kwaliteit. We betalen de boeren een eerlijke, onderling overeengekomen prijs. We steunen op een structurele manier hun ontwikkeling en hun overschakeling naar bioproductie. Als één trend de werking van onze partners in de jaren negentig kenmerkte, dan is het wel die naar biologische productie. Ook was Oxfam-Wereldwinkels de voornaamste bondgenoot van de cacaoproducenten in de kwestie van de Europese ‘chocoladerichtlijn’. Meer dan vijf jaar lobbyden we voor zuivere chocolade. Chocolade met vervangende vetten is de naam ‘chocolade’ onwaardig, vinden wij. Als je vijf procent van het chocoladegewicht aan cacaoboter door plantaardige vetten vervangt, zien de cacaolanden hun inkomsten met ruim 100 miljoen dollar verminderen.
O
Wat is een eerlijke prijs? In de commerciële cacaohandel gaat ongeveer driekwart van de verkoopprijs van een reep chocolade naar de opkopers, de handelaars en de chocolade-industrie. Voor de boeren blijft vaak minder dan 5 procent over. Oxfam-Wereldwinkels betaalt de cacaoboeren minimum 1.600 dollar per ton, vermeerderd met een premie van 150 dollar (voor de organisatie waartoe de boeren behoren) en nog eens 200 dollar erbovenop voor cacao van biologische kwaliteit.
Ghana
Kuapa Kokoo: boeren hebben hun zeg e cacaoboeren van de coöperatie Kuapa Kokoo in Ghana hanteren zélf de weegschalen. Dat is heel belangrijk, maar helaas ook heel uitzonderlijk. In Ghana legt de overheid de prijs van de cacao elk jaar vast voor het oogstseizoen. Met de prijs kan dus niet geknoeid worden. Tussenhandelaars proberen dan maar de boeren te bedotten door met de weegschalen te prutsen. Bij Kuapa Kokoo is dat onmogelijk!
D
cacao 12
Kuapa Kokoo betaalt alle aangesloten boeren (van 200 groepen) een eerlijke prijs voor hun oogst, cash en op tijd. Ongeveer vijf procent van hun omzet kunnen de boeren verkopen aan de eerlijke handel. De meerprijs die Oxfam-Wereldwinkels betaalt, gaat niet naar de boeren zelf, maar komt terecht in een centrale pot. “De eerlijke handel heeft mijn leven veranderd”, vertelt cacaoboerin Lucy Mansa. “Vroeger wandelden we vele mijlen om water uit rivieren en waterputten te halen. Maar ook dieren kwamen drinken in die rivieren en verontreinigden het water. Ziektes waren schering en inslag. Veel kinderen gingen niet naar school omdat ze zoveel tijd aan het putten van water moesten spenderen. Dankzij de eerlijke handel hebben we nu veilig en gezond water in het midden van het dorp. We willen nog meer cacaobonen aan de eerlijke handel verkopen.”
El Ceib(i)o! e ceibo is een levenskrachtige boom in Zuid-Amerika. Met zijn uitgestrekte takken geeft hij schaduw aan de kleinere cacaoplanten. Met zijn grote wortels houdt hij de grond samen. Zaag hem in stukken, en hij vormt nóg nieuwe scheuten.
D
De Boliviaanse organisatie El Ceibo ontleent haar naam aan deze boom. Hij staat symbool voor de levenskracht en de eenheid van de coöperaties. Momenteel zijn 36 coöperaties, met samen 800 kleine cacaoboeren, bij El Ceibo aangesloten. Ze verwerken en verpakken hun cacao in een eigen fabriek nabij La Paz. Door een groot stuk van het productieproces in eigen handen te houden, krijgen ze voor hun bonen een vaste en betere prijs; 5 à 10 procent hoger dan van de tussenhandelaars. De hogere prijs gebruiken de boeren om de coöperatie te versterken of te investeren in productontwikkeling en machines. El Ceibo is een partner van Oxfam-Wereldwinkels sinds 1988. Toen reeds exporteerde de organisatie cacao met een biolabel. Inmiddels is 70 % van de productie biologisch gecertificeerd. El Ceibo levert ook grote inspanningen om het herstel van het regenwoud te bevorderen.
Dominicaanse Republiek
Conacado overleeft orkaan met bio
cacao 14
n september 1998 vernielde de orkaan George 80 procent van alle cacaobomen in de Dominicaanse Republiek. Duizenden boeren waren geruïneerd. “Sinds de orkaan trekken wij volledig de kaart van de biologische cacao”, vertelt Isodoro de la Rose, de directeur van Conacado, met 9.000 leden in 130 plaatselijke coöperaties. “De meeste leden hebben een biolabel voor hun productie. Ze verkiezen experimenten met natuurlijke bestrijdingsmiddelen boven chemicaliën.” De directeur ziet de toekomst positief tegemoet: “Ik verwacht dat nieuwe voedselschandalen in het Noorden de vraag naar biologische producten verder zullen opdrijven, terwijl het aanbod aan bioproducten de vraag maar met moeite kan bijbenen. De prijs voor biocacao zal dus hoog blijven.” “Conacado is belangrijk voor kleine boeren als ik”, vertelt José Rodriguez. “We kunnen samenwerken om onze oogsten te vervoeren, te verwerken en te verkopen. We staan sterker om met opkopers over prijzen te onderhandelen. Ik denk niet dat een van de aangesloten boeren heimwee naar vroeger heeft, toen de opkopers ons bedrogen en slecht behandelden. Dankzij Conacado hebben we de kwaliteit van onze producten kunnen verbeteren.”
I
Fair Trade
-chocolade: pure verwennerij ! Belgische kwaliteit, de beste cacao, een eerlijke prijs: daarvoor vechten Oxfam-Wereldwinkels en haar cacaopartners. Biochocolade ‘Zwitserse’ chocolade met cacao van El Ceibo of Conacado. 100 % biologisch product! (De biologische mascobado-rietsuiker uit de Filippijnen geeft de chocolade een uitgesproken zoetere smaak). Vier smaken: melk, fondant, noten en praliné. Tabletten 100g. Chocolade ‘Belgische’ chocolade op basis van Kuapa Kokoo. Vier smaken: melk, fondant, noten en praliné. Repen 50g. Tabletten 200g. Chocopasta nut of fondant & instantcacao Met cacao van Kuapa Kokoo. Chocoladenoten Bioamazonenoten uit het Boliviaanse regenwoud in een ‘jasje’ van Equita-melkchocolade. Ideale versnapering bij de koffie. Pralines Ghanese cacao + Costa Ricaanse rietsuiker + Cubaanse rum + koffie uit Latijns-Amerika = 4 smaken. Rum, noten, mokka en praliné. Hoogwaardige ingrediënten uit het Zuiden en Belgisch vakmanschap: de winnende combinatie voor verfijnde pralines. Zeevruchten Proef de cacao uit Ghana in deze fijne chocolade. Witte chocolade Een unieke mengeling van de beste cacao van Kuapa Kooko, rietsuiker uit Costa Rica, heerlijke noga en amandelstukjes.
Oxfam Fair Tradechocolade, het beste van twee werelden!
Belgische kwaliteit • De beste cacao • Eerlijke prijs
Fair Trade
gedrukt op 100% kringlooppapier • niet op de openbare weg gooien aub verantw. uitgever: Marc Bontemps, Ververijstraat 17, B- 9000 Gent. 2de herwerkte druk, april 2003 • art.nr. 588
www.oww.be
