België-Belgique P.B. - P.P. 1780 Wemmel 1 BC 11716
VTO - BROCHURE Vorming, Training en Opleiding
Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen ACADEMIEJAAR 2011-2012
vzw
Wens je onze nieuwsflash/tijdschrift te ontvangen en op de hoogte te blijven van actuele ontwikkelingen? Schrijf je dan in via www.palliatief.be/publicaties/tijdschrift en nieuwsflash
VOORWOORD Met het opleidingsaanbod 2011 – 2012 wil de Federatie haar steentje bijdragen tot de verdere uitbouw van deskundigheid én bezieling in palliatieve zorg. En vooral hoopt ze de gedrevenheid van vele competente en talentvolle hulpverleners te ondersteunen. Omdat 2011 het ‘Europees jaar van de vrijwilliger’ is, organiseren we net voor het jaareinde een dag voor de talrijke vrijwilligers in palliatieve zorg. Een dag met een minder gekend thema, nl. De kracht van aanraking. Wat zijn de krachtlijnen van het opleidingsaanbod 2011 – 2012? − Enkele bestaande initiatieven hebben we in een nieuwe vorm gegoten. Het thema Communicatie aan het levenseinde hebben we opgesplitst in een vierdaagse basisopleiding en vervolgens eendaagse verdiepingsdagen. − Naast het aanbod van specifieke inhoudelijke workshops over ‘Ethiek aan het levenseinde’, ‘Vroegtijdige zorgplanning bij neurodegeneratieve aandoeningen’ en ‘Contextuele benadering van ziekte’ is de vraag gegroeid naar intervisiesessies rond deze thema’s. Themagerichte intervisie is dan ook een nieuw aanbod. − Meer en meer groeit de overtuiging dat deskundigheid én bezieling samengaan. Het één kan niet zonder het ander. Kennis, vaardigheden en attitude vormen één geheel. In de nieuwe rubriek Attitudevorming richten we onze aandacht op het aanwezig-zijn als zorgverlener. − Na een succesvol eerste jaar van het Interuniversitair Postgraduaat in de Palliatieve Zorg voor Artsen wordt deze opleiding in 2012 voor de tweede maal georganiseerd. − Het nieuwe aanbod sinds vorig jaar – ter ondersteuning van zorgverstrekkers met ervaring in palliatieve zorg – wordt opnieuw aangeboden; een initiatie in Coaching als vaardigheid van palliatief deskundigen en Train-de-trainer opleiding voor opleidingsmedewerkers.
Ook dit jaar worden verschillende opleidingen georganiseerd in samenwerking met één of meerdere netwerken palliatieve zorg. Deze opleidingen gaan regionaal door. Wenst u dat een opleiding in uw regio georganiseerd wordt, contacteer dan het palliatief netwerk in uw regio en maak uw vraag kenbaar. Wij organiseren dan samen met één of meerdere netwerken een opleiding in uw buurt. Voor permanente aanvullingen op deze brochure, voor wijzigingen van data of locaties, zie www.palliatief.be/opleidingen/Federatie. Wij kijken ernaar uit u te ontmoeten op onze opleidingsinitiatieven!
Greet François Opleidingsverantwoordelijke
Paul Vanden Berghe Directeur
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
3
VORMING, TRAINING EN OPLEIDING FEDERATIE PALLIATIEVE ZORG VLAANDEREN EUROPEES JAAR VAN DE VRIJWILLIGER De kracht van aanraking
8 8
PIJN- & SYMPTOOMCONTROLE 1. Wondzorg bij palliatieve en oncologische wonden 2. Pijn- & symptoomcontrole voor gevorderden 3. Urgenties binnen palliatieve zorg
8 8 9 9
COMMUNICATIE 1. Basisopleiding Communicatie bij beslissingen aan het levenseinde: hoe krijg ik het gezegd? NIEUWE FORMULE 2. Verdiepingsdagen Communicatie aan het levenseinde NIEUW a. Hoe communiceren in conflictsituaties? b. Samenwerking en communicatie binnen het team c. Hoe communiceren in waarheid? Hoe omgaan met weerstand, ontkenning? d. Hoe omgaan met therapeutische hardnekkigheid? e. Communicatie via aanraking in de stervensfase: als woorden ontoereikend zijn f. Communicatie en gepast hanteren van afstand en nabijheid in de stervensfase
10
INTERVISIE 1. Tweedaagse intensieve zomercursus intervisie 2. Provinciale intervisiegroepen 3. Intervisie voor intervisoren 4. Intervisie voor artsen 5. Themagerichte intervisie NIEUW a. Zorg, ethiek en recht aan het levenseinde b. Vroegtijdige zorgplanning bij neurodegeneratieve aandoeningen c. Contextuele benadering van ziekte
12 12 12 12 13 14 14 14 14
SPRITUELE EN EXISTENTIELE ZORG 1. Aandacht voor het spirituele in palliatieve zorg: hoezo? 2. Spirituele zorg van, voor en door het team 3. Zorg dragen vanuit je hart en buik
15 15 15 16
ATTITUDE-VORMING Groeien in ‘aanwezig-zijn’ als zorgverlener NIEUW
17 17
4
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
10 10 10 10 11 11 11 11
CONTEXTUELE ZORG 1. Een contextuele benadering van ziekte: de balans van geven en nemen in de palliatieve zorg, i.s.m. Leren over Leven 2. Passend geven als hulpverlener, i.s.m. Leren over Leven
17
COACHING EN GROEIEN IN OPLEIDING GEVEN 1. Coaching als vaardigheid van palliatief deskundigen NIEUWE DOCENT 2. Train-de-trainer opleiding – ‘Hoe kan ik groeien in het opleiding geven?’ NIEUWE DOCENT
18 18 19
KINDEREN EN JONGEREN BETREKKEN BIJ PALLIATIEVE SITUATIES
19
PALLIATIEVE ZORG VOOR KINESISTEN
20
INTERUNIVERSITAIR POSTGRADUAAT PALLIATIEVE ZORG VOOR ARTSEN
20
OPLEIDING VANUIT DE OVERLEGGROEPEN
21
SYMPOSIA / STUDIEDAGEN VAN DE FEDERATIE
21
INSCHRIJVINGSMODALITEITEN
22
DOCENTEN
24
NETWERKEN PALLIATIEVE ZORG – NETWERKCOÖRDINATOREN
25
HOE ONS BEREIKEN?
26
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
17 18
5
CHRONOLOGISCH
AUGUSTUS 2011
24 en 25 augustus
Intensieve zomertweedaagse ‘Introductie in intervisietechnieken voor intervisoren in de palliatieve zorg’ - p. 12
SEPTEMBER 2011
7 september e.a. 14 september e.a. 15 september e.a. 29 september e.a.
Intervisie voor artsen regio Gent - p. 13 Intervisie voor artsen regio Antwerpen - p. 13 Intervisie voor intervisoren regio Antwerpen - p. 13 Themagerichte intervisiegroep ‘Vroegtijdige zorgplanning bij neurodegeneratieve aandoeningen’ - p. 14
OKTOBER 2011
11 oktober e.a. 11 en 25 oktober 18 oktober e.a. 20 oktober e.a. 27 oktober e.a.
Themagerichte intervisiegroep ‘Contextuele benadering van ziekte’ - p. 14 Pijn- & symptoomcontrole voor gevorderden - p. 9 Intervisie voor intervisoren regio Gent - p. 12 Themagerichte intervisiegroep ‘Zorg, ethiek en recht aan het levenseinde’ - p. 14 Basisopleiding Communicatie aan het levenseinde, hoe krijg ik het gezegd? - p. 10
NOVEMBER 2011
21 en 22 november 22 november e.a. 24 november e.a.
Spirituele zorg van, voor en door het team - p. 15 Aandacht voor het spirituele in palliatieve zorg: hoezo? - p. 15 Groeien in ‘aanwezig-zijn’ als zorgverlener - p. 17
DECEMBER 2011
15 december
20 december
6
Wondzorg bij palliatieve en oncologische wonden i.s.m. de vier netwerken palliatieve zorg provincie Antwerpen - p. 8 De kracht van aanraking - p. 8
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
JANUARI 2012
10 januari e.a. 12 januari 16 januari e.a. 26 januari
31 januari
Coaching als vaardigheid van palliatief deskundigen p. 18 Verdiepingsdag communicatie ‘Hoe communiceren in conflictsituaties?’ - p. 10 Train-de-trainer opleiding ‘Hoe kan ik groeien in opleiding geven?’ - p.19 Verdiepingsdag communicatie ‘Samenwerking en communicatie binnen het team’ p. 10 Urgenties in palliatieve zorg - p. 9
FEBRUARI 2012
2 februari e.a.
9 februari
28 februari e.a.
Een contextuele benadering van ziekte: de balans van geven en nemen in palliatieve zorg i.s.m. Leren over Leven - p. 17 Verdiepingsdag communicatie ‘Hoe communiceren in waarheid? Hoe omgaan met weerstand, ontkenning?’ - p. 11 Passend geven als hulpverlener i.s.m. Leren over Leven - p. 18
MAART 2012
1 maart
15 en 29 maart
Verdiepingsdag communicatie ‘Hoe omgaan met therapeutische hardnekkigheid?’ - p. 11 Zorg dragen vanuit je hart en buik - p. 16
APRIL 2012
19 april
Verdiepingsdag communicatie ‘Communicatie via aanraking in de stervensfase: als woorden ontoereikend zijn’ - p. 11
MEI 2012
10 mei
Verdiepingsdag communicatie ‘Communicatie en gepast hanteren van afstand en nabijheid in de stervensfase’ - p. 11
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
7
EUROPEES JAAR VAN DE VRIJWILLIGER Omdat 2011 het ‘Europees jaar van de vrijwilliger’ is, organiseren we net voor het jaareinde een dag voor de talrijke vrijwilligers in palliatieve zorg. De kracht van aanraking Vrijwilligers in palliatieve zorg streven ernaar stervenden nabij te zijn. Deze workshop wil deze nabijheid verdiepen via aanraking. Met de juiste nabijheid en verfijnde aandacht kan je de andere helpen zich te openen voor de liefde die de mensen onderling verbindt. Marie de Hennezel schrijft ‘Iemand die de dood voelt naderen, wordt bezield door een verlangen om zo diep mogelijk in zichzelf door te dringen, een verlangen naar vervulling. Hij wil aan zijn diepste waarheid raken, aan zijn wezenlijke Ik. En het is het verlangen van de stervende dat deze dimensie door anderen wordt aangevoeld. De persoon die de dood voelt naderen, heeft behoefte aan verinnerlijking en aan een innig, persoonlijk contact met de anderen. De doodsstrijd is een innerlijk proces dat tijd nodig heeft’. Iemand aanraken vanuit een innige nabijheid en verfijnde aandacht creëert verbondenheid en ondersteunt het innerlijk proces. DOELGROEP DATUM EN LOCATIE DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
een dag speciaal voor vrijwilligers in palliatieve zorg dinsdag 20 december 2011 van 09u30 tot 16u30 Mieke Ballinckx, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker 45 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier GC de Zandloper, Kaasmarkt 75, 1780 Wemmel VRIJ/1112
PIJN- & SYMPTOOMCONTROLE 1. Wondzorg bij palliatieve en oncologische wonden: principes van het wondzorgbeleid (met inbegrip van aromatherapie) i.s.m. de vier netwerken palliatieve zorg van de provincie Antwerpen Palliatieve patiënten kunnen uitgebreide wonden hebben die in de meeste gevallen niet meer genezen. De wonden kunnen het gevolg zijn van tumoren, bestraling of langdurig liggen. Niet zelden hebben palliatieve patiënten een combinatie van wonden. Het accent ligt niet langer op het behandelen met het uitzicht op genezing, maar op het beperken van het ongemak of het bieden van comfort. Op deze dag leert u welke verbanden en hulpmiddelen er bestaan om problemen zoals excessief wondvocht, geur, pijn, bloeden, uitbreiden van de wonde en frequente verbandwissels zo goed mogelijk aan te pakken. Ook het gebruik van aromatherapie in wondzorg en de werking en toepassing ervan binnen palliatieve zorg, komen uitgebreid aan bod. Naast kennisoverdracht wordt uitgebreid ingegaan op praktijkvoorbeelden aan de hand van casusmateriaal. DOELGROEP DATUM DOCENTEN
PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
8
verpleegkundigen en artsen van palliatieve settings donderdag 15 december 2011 van 09u30 tot 16u30 Annemie D’Heer, hoofdverpleegkundige Wit Gele-Kruis afdeling Zele, palliatief deskundige Jan Vandeputte, lic. ziekenhuiswetenschappen, zelfstandig wondzorgexpert 65 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE65 0012 7642 2996 / BIC KREDBEBB van PNM vzw
[email protected] Provinciaal Vormingscentrum Malle, Smekensstraat 61, 2390 Malle WZ/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
Deze vormingsdag wordt ook regionaal georganiseerd in samenwerking met het netwerk palliatieve zorg Westhoek – Oostende en het palliatief netwerk arrondissement Leuven (Panal). Data worden later bekendgemaakt. 2. Pijn- & symptoomcontrole voor gevorderden Deze tweedaagse opleiding heeft als doel de kennis te verdiepen van recente evoluties in pijn- & symptoomcontrole. Via bespreking van concrete casussen, ook door de cursisten zelf meegebrachte casussen rond pijn- en symptoomcontrole, leren we van elkaar en worden concrete tips en handvatten aangereikt voor de praktijk. Begrippen zoals scharniermomenten, advance care planning (vroegtijdige zorgplanning), … komen tevens aan bod. Afhankelijk van de groepssamenstelling (werksetting, jaren ervaring, specifieke verwachtingen, ...) kan de groep voor een deel van het programma worden opgesplitst. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
verpleegkundigen en artsen met werkervaring in één van de palliatieve settings dinsdag 11 en 25 oktober 2011 van 09u30 tot 16u30 Mieke De Pril, verpleegkundige palliatief support team U.Z. Gasthuisberg Leuven leden 135 euro – niet-leden 165 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel PSG/1112
3. Urgenties in palliatieve zorg - aanbevolen voor huisartsen en ziekenhuisspecialisten, voor thuisverpleegkundigen en verpleegkundigen van acute ziekenhuisafdelingen, maar ook van spoedafdelingen en verpleegeenheden voor intensieve zorg! Palliatieve zorg probeert zoveel mogelijk proactief te zijn, waarbij geanticipeerd wordt op dreigende problemen en complicaties. Toch treden soms onvoorspelbare urgenties op die, indien niet goed aangepakt, voor de patiënt zeer belastend zijn en bij de nabestaanden een slechte herinnering nalaten. Urgente situaties kunnen optreden ten gevolge van de voortschrijdende ziekte maar ook als neveneffect van de therapie. De meest frequente urgenties thuis en in een ziekenhuisafdeling – zoals acute dyspnoe, epilepsie, acute bloedingen, pijnopstoten, onrust en delirium, vena cava superiorsyndroom, ruggenmergcompressie – worden besproken met de toepassing van de algemene principes van beleidsvoering in de palliatieve zorg. Zin en onzin van urgente ziekenhuisopname en/of therapie worden kritisch besproken. Gezien de grote tevredenheid van de deelnemers in 2010 over de praktijkgerichtheid van deze cursus, wordt hij herhaald. Omwille van het interactieve karakter ervan kunnen we slechts de eerste 25 inschrijvingen aanvaarden. DOELGROEP DATA DOCENTEN
PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
verpleegkundigen en artsen van palliatieve settings, op spoedafdelingen of afdelingen intensieve zorg in ziekenhuizen, thuiszorg, … dinsdag 31 januari 2012 van 09u30 tot 16u30 Peter Pype, huisarts, equipearts palliatief netwerk De Mantel Johan Menten, kliniekhoofd radiotherapie-oncologie, coördinator palliatieve zorg U.Z. Leuven Barbara Vantroyen, internist urgentiearts dienst spoedgevallen Jessa Ziekenhuis Hasselt leden 65 euro – niet-leden 80 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel URG/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
9
COMMUNICATIE 1. Basisopleiding Communicatie bij beslissingen aan het levenseinde: hoe krijg ik het gezegd? In deze vierdaagse basisopleiding worden inzichtelijke lezingen aangeboden over het begrippenkader ‘medisch begeleid sterven’ en communicatie over het levenseinde. Ook zullen interactieve werkvormen worden gebruikt. Thema’s die aan bod komen zijn: wat is jouw attitude in communicatie en welke zijn de onderliggende factoren die je attitude vormen, horen wat wel en (nog) niet wordt gezegd, hoe omgaan met eigen grenzen, hoe omgaan met het geraakt zijn door het leed van de ander, hoe omgaan met eigen overtuigingen in het licht van de vraag van de patiënt, spreken over prognose en levenseinde en bewaren van hoop, communiceren binnen het team over gevoelige onderwerpen, hoe omgaan met eigen weerstanden en weerstanden bij de patiënt, conflicthantering, omgaan met mantelzorg, … DOELGROEP DATA DOCENTEN
PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … donderdag 27 oktober, 10 november en 1 en 15 december 2011 van 09u30 tot 16u30 Manu Keirse, psycholoog, hoogleraar Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven Lucas Ceulemans, huisarts, praktijkassistent Vaardighedenteam Universiteit Antwerpen, equipearts palliatief netwerk Mechelen, voorzitter van de commissie Zorg aan het Levenseinde bij Domus Medica leden 265 euro – niet-leden 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel COMMB/1112
2. Verdiepingsdagen communicatie aan het levenseinde NIEUW De themadagen zijn eendagsopleidingen waarbij telkens één thema over communicatie aan het levenseinde uitgediept wordt. Je kan het als een oefendag beschouwen waarbij, na kadering van het specifieke thema, geoefend wordt aan de hand van rollenspel, reflectie, casusbespreking, delen van ervaringen, … . DOELGROEP PRIJS
INSCHRIJVING
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … Voor 1 dag: leden 65 euro – niet-leden 80 euro Voor 2 dagen: leden 120 euro – niet-leden 145 euro Voor 3 dagen: leden 180 euro – niet-leden 220 euro Voor 4 dagen: leden 230 euro – niet-leden 285 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier
a. Hoe communiceren in conflictsituaties? DATUM donderdag 12 januari 2012 van 09u30 tot 16u30 DOCENT Manu Keirse, psycholoog, hoogleraar Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat, 1780 Wemmel CODE COMMV1/1112 b. Samenwerking en communicatie binnen het team DATUM donderdag 26 januari 2012 van 09u30 tot 16u30 DOCENT Manu Keirse, psycholoog, hoogleraar Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CODE COMMV2/1112
10
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
c. Hoe communiceren in waarheid? Hoe omgaan met weerstand, ontkenning? DATUM donderdag 9 februari 2012 van 09u30 tot 16u30 DOCENT Lucas Ceulemans, huisarts, praktijkassistent Vaardighedenteam Universiteit Antwerpen, equipearts palliatief netwerk Mechelen, voorzitter van de commissie Zorg aan het Levenseinde bij Domus Medica LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CODE COMMV3/1112 d. Hoe omgaan met therapeutische hardnekkigheid? DATUM donderdag 1 maart 2012 van 09u30 tot 16u30 DOCENT Lucas Ceulemans, huisarts, praktijkassistent Vaardighedenteam Universiteit Antwerpen, equipearts palliatief netwerk Mechelen, voorzitter van de commissie Zorg aan het Levenseinde bij Domus Medica LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CODE COMMV4/1112 e. Communicatie via aanraking in de stervensfase: als woorden ontoereikend zijn Stervenden worden in de laatste levensfase vaak overspoeld door gevoelens van agressie, verdriet, onmacht, angst. Geconfronteerd met dit lijden kunnen we als zorgverleners en familie hierbij een beklemmend gevoel of onmacht ervaren. Soms kan je de stervende niet meer bereiken met woorden, ook al is hij/zij nog bewust en aanspreekbaar. Woorden zijn dan ontoereikend en schieten tekort. Hoe kan je als zorgverlener de stervende en de familie toch nabij-zijn? Via bewuste, zorgvuldige aanraking met de juiste aandacht kan je de stervende ondersteunen in het loslaten, in het omgaan met gevoelens van agressie, verdriet, onmacht, en angst. En kan je meer ruimte creëren voor vertrouwen en verbondenheid. Ook de familie kan je hierbij betrekken. Zo creëer je de mogelijkheid een moeilijke fase om te buigen tot een proces van verbondenheid en intense ervaring. Specifieke tactiele vaardigheden worden aangeleerd en geoefend, afgewisseld met ervaringsuitwisseling. Veiligheid, vertrouwen en verbondenheid vormen de basis van deze workshop. DATUM DOCENT LOCATIE CODE
donderdag 19 april 2012 van 09u30 tot 16u30 Mieke Ballinckx, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker GC de Zandloper, Kaasmarkt 75, 1780 Wemmel COMMV5/1112
f. Communicatie en gepast hanteren van afstand en nabijheid in de stervensfase In contact met zwaar zieken en stervenden kom je in contact met jezelf, word je geraakt als zorgverlener. Vaak zet zo’n contact iets in beweging, iets dat we bij onszelf nog niet erkenden. Bij velen roept dit tal van vragen op: hoe kan je afstand en nabijheid gepast hanteren, hoe ga ik om met mijn emoties, mijn onzekerheid, mijn kwetsbaarheid, hoe vertaal ik mijn eigen ervaring binnen het team, hoe kan ik mijn eigen ruimte ontdekken. Aan de hand van inzichtelijke lezingen en oefeningen verruimen we onze ervaring met het bewust omgaan met onszelf en met de andere. DATUM DOCENT LOCATIE CODE
donderdag 10 mei 2012 van 09u30 tot 16u30 Mieke Ballinckx, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker GC de Zandloper, Kaasmarkt 75, 1780 Wemmel COMMV6/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
11
INTERVISIE De introductiedag ‘Intervisie als instrument voor zelfzorg en groei‘ op 5 mei 2011 i.s.m. de vier netwerken van de provincie Antwerpen, gaf een aantal kapstokken mee over de plaats van intervisie in een zorgorganisatie: de kracht van intervisie en hoe intervisie opstarten kregen er een concrete invulling. Zoals vorige jaren bieden we opnieuw intervisiesessies aan voor intervisoren en voor artsen. De themagerichte intervisiegroepen zijn nieuw. 1.
Intensieve zomertweedaagse ‘Introductie in intervisietechnieken voor intervisoren in de palliatieve zorg’ Er is geregeld vraag van mensen die interesse hebben om een intervisiegroep te begeleiden, om van zeer nabij kennis te maken met de techniek van intervisie. In deze tweedaagse wordt stilgestaan bij wat intervisie als methode voor ogen heeft en hoe een intervisiegroep in zijn werk gaat. Gezien de korte duur van de opleiding, wordt de essentie van de methode aangeleerd. Intervisie wordt als techniek gesitueerd naast andere technieken van leerprocessen met volwassenen. Begeleiders met ervaring die wensen hun vaardigheden op te frissen of aan te scherpen, zijn eveneens welkom. De tweedaagse is interactief van opzet, met veel aandacht voor het leren uit ervaring. DOELGROEP
DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
iedereen die belangstelling heeft voor intervisie in de palliatieve zorg, zowel als opfrissing voor personen die reeds een basisopleiding intervisie genoten als diegenen die geen ervaring hebben woensdag 24 en donderdag 25 augustus 2011 van 9u00 tot 16u00 Walter Rombouts, klinisch psycholoog en opleider intervisietechnieken leden 135 euro / niet-leden 165 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Perspectief Oostkaai , Oostkaai 1, 2170 Merksem 2DINTM/1112
2. Provinciale intervisiegroepen Provinciaal worden vanuit de netwerken intervisiesessies georganiseerd. Deze zijn al dan niet instelling- of settingoverstijgend. In deze intervisiesessies komt een verrijkende dynamiek en uitwisseling in beweging. Voor meer informatie, contacteer het netwerk in uw regio. 3. Intervisie voor intervisoren Deze reeks beoogt het uitwisselen van ervaringen tussen intervisoren en het uitdiepen van bepaalde thema’s als ‘Hoe reflectie bevorderen?’, ‘Hoe omgaan met ernstige emoties in intervisie?’. Om te kunnen deelnemen wordt er van de deelnemer verondersteld dat zij/hij op regelmatige basis minstens één intervisiegroep begeleidt binnen palliatieve zorg. Dit kan zowel een groep van beroepskrachten zijn als van vrijwilligers. De reeks intervisie voor intervisoren wordt op 2 locaties georganiseerd. DOELGROEP
DOCENT REGIO GENT DUUR DATA PRIJS
INSCHRIJVING
12
verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … die op regelmatige basis minstens één intervisiegroep begeleiden binnen palliatieve zorg Walter Rombouts, psycholoog medische oncologie en palliatief support team U.Z. Gasthuisberg, opleider Perspectief Holsbeek 6 bijeenkomsten op dinsdagvoormiddag tussen 9u en 12 u dinsdag 18 oktober, 6 december 2011, 24 januari, 20 maart, 24 april en 5 juni 2012 leden 265 euro / niet-leden 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
VMG vzw, Groot Begijnhof 10, 9040 Sint-Amandsberg Bereikbaar met openbaar vervoer (trein, station Dampoort Gent op ongeveer 200m wandelafstand) of met de wagen (u neemt best de ingang Schoolstraat van het Groot Begijnhof, u kan parkeren met de wagen binnen de muren van het begijnhof). U belt bij het nummer 10 aan, aan de bel van VMG vzw. INTIG/1112
LOCATIE
CODE
REGIO ANTWERPEN DUUR 6 bijeenkomsten op donderdagvoormiddag tussen 9u en 12 u DATA donderdag 15 september, 10 november 2011, 12 januari, 1 maart, 26 april en 14 juni PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
2012 leden 265 euro / niet-leden 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Perspectief Oostkaai, Oostkaai 1, 2170 Merksem INTIM/1112
4. Intervisie voor artsen Uitwisselen van ervaringen tussen artsen, reflecteren, samen naar nieuwe perspectieven zoeken en zo bepaalde thema’s uitdiepen. Een intervisie met collega’s geeft ook de zekerheid van herkenbare ervaringen en vruchtbare toetsing. Het vraagt bereidheid om eigen ervaringen met een open en leergierige instelling te bespreken. DOELGROEP
DOCENT
REGIO ANTWERPEN DUUR DATA PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE REGIO GENT DUUR DATA PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen werkzaam in palliatieve zorg in palliatieve eenheden, thuiszorg (MBE), support teams, woon- en zorgcentra en die op regelmatige basis minstens één intervisiegroep begeleiden binnen palliatieve zorg Walter Rombouts, psycholoog medische oncologie en palliatief support team U.Z. Gasthuisberg, opleider Perspectief Holsbeek
6 bijeenkomsten tussen 20u30 en 22u30 woensdag 14 september 2011, andere data worden vastgelegd in overleg met de deelnemende artsen leden 275 euro / niet-leden 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier AZ Middelheim INTA/1112
6 bijeenkomsten tussen 20u30 en 22u30 woensdag 7 september 2011, andere data worden vastgelegd in overleg met de deelnemende artsen leden 275 euro / niet-leden 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier AZ Maria Middelares Gent INTG/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
13
5. Themagerichte intervisiegroepen NIEUW Bij themagerichte intervisie wordt de aandacht gelegd op hoe binnen een specifiek thema gewerkt wordt in de praktijk. Het methodisch werken met intervisie is een uitnodiging om te reflecteren, ervaringen uit te wisselen en te leren van elkaar. Zo nodig worden het theoretisch kader of andere behoeften binnen het thema uitgediept. Het themagericht werken biedt een duidelijke afbakening en een diepgaande toetsing. DOELGROEP
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, …
a. Zorg, ethiek en recht aan het levenseinde DATA donderdag 20 oktober, 1 december 2011 en 19 januari 2012 van 13u00 tot 16u00 DOCENTEN Bart Hansen, dr. in de godgeleerdheid, coördinator gezondheidsethiek groep Emmaüs en wetenschappelijk onderzoeker Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht (K.U.Leuven) PRIJS leden 135 euro – niet-leden 170 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV INSCHRIJVING www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CODE INTETH/1112 b. Vroegtijdige zorgplanning bij neurodegeneratieve aandoeningen DATA donderdag 29 september, 8 december 2011 en 1 maart 2012 van 09u30 tot 16u30 DOCENTEN An van Nunen, revalidatiearts Nationaal MS-centrum Melsbroek, coördinator palliatief support team, psychotherapeut PRIJS leden 135 euro – niet-leden 170 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV INSCHRIJVING www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier LOCATIE Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CODE INTNEU/1112 c. Contextuele benadering van ziekte Het gevolgd hebben van de driedaagse workshop ‘Een contextuele benadering van ziekte: de balans van geven en nemen in palliatieve zorg’ is een vereiste (p. 17). DATA DOCENTEN PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
14
dinsdag 11 oktober, 6 december 2011 en 7 februari 2012 van 13u30 tot 16u30 Katlijn Willems, sociaal werker, contextueel therapeut, supervisor leden 135 euro – niet-leden 170 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel INTCONT/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
SPIRITUELE EN EXISTENTIËLE ZORG 1. Aandacht voor het spirituele in palliatieve zorg: hoezo? Deze tweedaagse cursus wil antwoorden zoeken op de vraag: waarmee heeft de spirituele dimensie van je werk als palliatieve zorgverlener te maken? Wat is het verband met het godsdienstige? Naar welke lagen van de ervaring, uitdrukkingen, stiltes van patiënten verwijst ze je? Kan je je daarin vormen, kan je je ‘geestelijk oefenen’ en bestaat er bijvoorbeeld zoiets als ‘spirituele symptomen’? De begeleider wil daarbij een kader en middelen aanreiken en/of zoeken om spirituele zorg te ontwikkelen. Het belangrijkste ‘middel’ is je eigen ‘spiritualiteit’, je zijn, je diepe attitude: in spirituele zorg is immers de kwaliteit van je aanwezigheid, de kwaliteit van je stilte essentieel. Je kan maar spirituele noden en ervaringen aanvoelen als je die enigszins ook bij jezelf hebt onderkend. Aldus zal stilgestaan worden bij ‘het spirituele’ in verlangen naar leven, gekwetst worden door het kwaad, kiezen en twijfelen, lijden bij palliatieve patiënten en bij jezelf. Daarnaast wordt ook een eenvoudige methode voor een ‘spirituele anamnese’ aangeboden. Dit alles wordt gebracht in de vorm van inleidingen, oefeningen en groepsgesprekken. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … dinsdag 22 november en 6 december 2011 van 9u30 tot 16u30 Marc Desmet, jezuïet en arts, medisch verantwoordelijke palliatief support team en palliatieve eenheid Jessa Ziekenhuis Hasselt leden 135 euro / niet-leden 165 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel SPZ/1112
2. Spirituele zorg van, voor en door het team Nu de pijn- en symptoomcontrole op lichamelijk en psychosociaal vlak steeds beter op punt komt te staan, is de verleiding groot om ook de spirituele pijncomponent op dezelfde manier aan te pakken. Men wil ook op dit domein plannen, interveniëren en evalueren, zoals het verpleegkundig plan het voorschrijft. De uitdaging bij de spirituele pijncomponent ligt echter niet zozeer in het (controlerend) verwerven van de juiste (registratie) technieken – hoe nodig ook! – maar in het anders leren omgaan met leegte en onmacht, in het kunnen uithouden van grenzen. Elk teamlid - ook wie weinig affiniteit heeft met het spirituele! - heeft hierin een eigen, unieke weg afgelegd, die mee de opstelling in het leven en de houding tegenover het spirituele bepaalt. In welke mate zijn we ons hiervan bewust en kunnen we hierrond communiceren? Welke zijn de weerstanden om hiermee in teamverband te werken en hoe kunnen we met deze weerstanden verder op weg gaan? Deze training heeft drie doelstellingen. Ze wil een verkenning zijn van de eigen ‘ongemaksdulding’, de eigen bereidheid om het leven en de dood te nemen zoals deze op ons afkomen. Wie ben ik, als het hierop aankomt, als mens en als zorgverlener, gepositioneerd tegenover andere zorgverleners? Ten tweede wil de training inzoomen op mogelijke obstakels om zo het spirituele op de werkvloer bespreekbaar te stellen. Ten derde wil ze ook nieuwe geëigende woorden en handelingsmodellen aanreiken om het spirituele in teamverband aan te kaarten. Er wordt gewerkt met teksten, beeldmateriaal en zacht lichaamswerk. Er is ruim tijd voorzien om wat aangereikt wordt aan de eigen ervaring te toetsen. Omwille van het interactieve karakter van deze training is het aantal deelnemers beperkt tot 16 personen. DOELGROEP DATA LOCATIE DOCENT
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … maandag 21 en dinsdag 22 november 2011 van 9u30 tot 16u30 Het Rustpunt, Burgstraat 46, 9000 Gent. Wie dat wenst kan overnachten in het mooie gastenkwartier. Gelieve hiervoor zelf contact op te nemen met
[email protected] Katrien Cornette, dr. in de praktische theologie, hoofd van de pastorale dienst U.P.C. Sint Kamillus Bierbeek, gastdocent spiritualiteit HUBrussel
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
15
PRIJS
INSCHRIJVING CODE
leden 135 euro / niet-leden 165 euro (zonder overnachting) te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier LOTUS/1112
3. Zorg dragen vanuit je hart en buik Elke zorgverlener herinnert zich diepe ervaringen, ontmoetingen die je diepste zijn raken, ervaringen die iets in beweging zetten. Het zijn krachtbronnen die we ervaren en die de zorg ‘uniek, zichtbaar en voelbaar’ maken. Hoe kunnen we zorgen dat deze krachtbronnen niet uitgeput geraken? Mia Leijssen zegt: ‘Als je als zorgverstrekker wil blijven werken met hart en ziel, dan is het belangrijk zorg te dragen voor jouw ziel’. Hoe zorgen we voor voldoende innerlijke ruimte? Deze workshop nodigt je uit contact te maken met je eigen binnenkant, met je eigen ruimte. Hoe beter je in contact bent met jezelf, hoe beter je contact kan maken met de andere. Wat weerhoudt je om in contact te blijven met jezelf? Op een speelse manier via oefeningen in bewuste aandacht en ware communicatie en het delen van ervaringen word je je meer bewust van je eigen ruimte. Veiligheid, vertrouwen en verbondenheid vormen de basis van deze workshop. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
16
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … donderdag 15 en 29 maart 2012 van 9u30 tot 16u30 Mieke Ballinckx, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker leden 135 euro / niet-leden 165 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier De Bleekweide, Groot Begijnhof 16, 9040 Sint-Amandsberg HART/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
ATTITUDEVORMING Groeien in ‘aanwezig-zijn’ als zorgverlener - NIEUW In contact met zwaar zieken en stervenden kom je als hulpverlener in contact met je diepe attitude, met je ‘zijns-kwaliteit’. Hoe ben ik als zorgverstrekker aanwezig bij de andere? Waar word ik geraakt in contact met de andere? Hoe ga ik om met mijn kwetsbaarheid, onzekerheid en onmacht? Hoe ga ik om met gevoelens van ongeduld, ergernis en oordeel naar de andere toe? Wat betekenen waarden als echtheid, empathie, aanvaarding en verbondenheid voor mij? Hoe kan ik bewegen van ‘doen’ naar meer ‘zijn’? Wat betekent afstand en nabijheid voor mij en hoe ga ik hiermee om? Hoe kan ik mijn ruimte vergroten? In deze workshop leer je jouw unieke kwaliteit van ‘zijn’ ont-dekken en verdiepen. Op een speelse manier, via oefeningen in bewuste aandacht en ware communicatie en het delen van ervaringen, word je je meer bewust van je ‘zijn’. Veiligheid, vertrouwen en verbondenheid vormen de basis van deze workshop. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … donderdag 24 november en 8 december 2011 van 09u30 tot 16u30 Mieke Ballinckx, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker leden 135 euro / niet-leden 165 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier GC de Zandloper, Kaasmarkt 75, 1780 Wemmel ATT/1112
Deze vorming wordt ook georganiseerd in samenwerking met Panal. Datum en locatie worden later bekendgemaakt.
CONTEXTUELE ZORG 1.
Een contextuele benadering van ziekte: de balans van geven en nemen in de palliatieve zorg i.s.m. Leren over Leven De confrontatie met levensbedreigend ziek-zijn biedt groeikansen aan families. Het doet mensen beseffen dat het tijd is te doen wat anders voorgoed ongedaan zou blijven. Dit besef zorgt ervoor dat men zich soms openstelt voor meer voldoeninggevende patronen van geven en ontvangen. Er zijn mogelijkheden tot herwaardering van elkaar. Palliatieve zorg kan de ‘balans’ tussen familieleden weer in evenwicht brengen. Dit proces kan helend zijn voor diegenen die achterblijven en voor de volgende generaties. De contextuele benadering biedt hulpverleners mogelijkheden om deze kansen optimaal te benutten. Dialoog en verbinding zijn daarbij cruciaal. Volgende thema’s komen in het bijzonder aan bod: stimuleren van dialoog en gebruik van verbindende taal, aanspreken van hulpbronnen, organiseren en begeleiden van familiebijeenkomsten, gebruiken van genogrammen, concept ‘meerzijdige partijdigheid’ en zelfbewustzijn van de hulpverlener. De workshop omvat enkele theoretische uiteenzettingen als situering maar de nadruk ligt op actief inoefenen. We maken gebruik van ervaringsuitwisseling en de inbreng van casussen. Omwille van het interactieve karakter is het aantal deelnemers beperkt tot 15. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … donderdag 2, 9 en 16 februari 2012 van 09u30 tot 16u30 Katlijn Willems, sociaal werker, contextueel therapeut, docent en supervisor leden 250 euro / niet-leden 310 euro (opleidingscheques zijn mogelijk) te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel CONT1/1112
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
17
2. Passend geven als hulpverlener i.s.m. Leren over Leven Wat voor mij als hulpverlener ‘passend geven’ is, heeft te maken met wat passend is voor mij, met mijn functie, met mijn specifieke werkcontext, met de persoon en de context van de patiënt. Als hulpverlener leren we vooral te kijken naar welke zorg passend is voor de patiënt, waarin we ook rekening houden met zijn context. In deze workshop willen we vooral oog hebben voor onze eigen grenzen die we met vallen en opstaan hebben leren kennen en voor de signalen binnenin en rondom onszelf die ons attent maken op die grenzen. We kijken naar de eigen kwaliteiten en valkuilen, naar mandaat en positie en naar eventuele parallellen met de positie in het eigen gezin van herkomst. Om passend te kunnen geven is het ook belangrijk duidelijkheid en eenduidigheid te hebben over structuur en organisatie van mijn werksituatie en over mijn positie en mandaat, zodat ik me gedragen/gesteund weet en mijn taak op gepaste wijze kan afbakenen. We staan ook stil bij deze structurele componenten als essentiële voorwaarden voor erkenning en voor passend geven. Verder verkennen we mogelijke hulpbronnen in en rondom onszelf. Er wordt gewerkt met de ervaringen van de cursisten, met methodieken en inzichten vanuit Gestalt, vanuit systeem- en communicatietheorie en vanuit de contextuele benadering. Omwille van het interactieve karakter is het aantal deelnemers beperkt tot 12. DOELGROEP DATA DOCENT PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
artsen, verpleegkundigen, psychologen, pastores, moreel consulenten, sociaal werkers, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, vrijwilligers, … dinsdag 28 februari, 6 en 20 maart 2012 van 09u30 tot 16u30 Lieve Talloen, zelfstandig psychotherapeut en trainer leden 250 euro / niet-leden 310 euro (opleidingscheques zijn mogelijk) te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Ontmoetingscentrum, Stationstraat 60, 2300 Turnhout (vlakbij het station) CONT2/1112
COACHING EN GROEIEN IN OPLEIDING GEVEN 1.
Coaching als vaardigheid van palliatief deskundigen
In werkomgevingen waar mensen - op fysiek, emotioneel, psychologisch en/of spiritueel vlak - dicht bij elkaar komen, is de coachende attitude ontzettend waardevol. De komende jaren zal het voor organisaties één van de hefbomen zijn om bezieling én professionaliteit met elkaar te combineren! Daarom richten we ons met deze driedaagse workshop o.a. tot medewerkers van support teams in ziekenhuizen, rusthuizen en de thuiszorg die ondersteuning bieden aan zorgverstrekkers om de palliatieve cultuur te verspreiden. We zijn ervan overtuigd dat zij hun rol effectiever en duurzamer kunnen oppakken als ze beschikken over de nodige coachingvaardigheden en daarbij horende attitude. Tijdens deze driedaagse workshop zal er op een praktische manier gewerkt worden, zodanig dat coaching ook echt ervaren kan worden. Dit door coachend met elkaar aan de slag te gaan, uitgaande van de casuïstiek van de deelnemers. Via de verschillende ontwikkel- en/of leervragen zullen verschillende methodes en technieken gedemonstreerd en ingeoefend worden zodat elkeen verrijkt kan terugkeren naar zijn of haar eigen werkrealiteit. Daarnaast zal er ook voldoende theoretische onderbouw voorzien worden zodanig dat elk zich op zijn of haar eigen ritme verder kan verdiepen in deze boeiende materie. DOELGROEP DATA DOCENT
18
medewerkers van PST, PZE, MBE en ROB/RVT en anderen dinsdag 10 en 24 januari en 14 februari 2012 van 09u30 tot 16u30 Philippe Bailleur, coach bij Kessels & Smit the learning company, door de International Coaching Federation erkend als Professional Certified Coach (PCC), bijkomende opleidingen Solution Focused Coaching, Appreciative Coaching, Systemisch Coachen, Master NLP, Master Ericksoniaanse Hypnose, begeleider van opstellingen, Voice Dialogue Facilitator.
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
2.
leden 250 euro – niet-leden 310 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel COA/1112
Train-de-trainer opleiding - ‘Hoe kan ik groeien in opleiding geven?’
Een driedaagse training voor welzijnswerkers die opleidingen moeten geven. Deze cursus brengt vormingswerkers rond de tafel en geeft hen de kans om specifieke competenties te ontwikkelen. Een greep uit de behandelde thema’s: een visie ontwikkelen op vorming en opleiding, hoe het groepsproces stimuleren, groepsleden activeren, veiligheid creëren in een groep, gevoelens en emoties in de groep leren hanteren, het verschil tussen een eenmalige vormingsgroep en een groep die regelmatig samenkomt (bv. een intervisiegroep), cursisten motiveren die verplicht opleiding moeten volgen, het vormingsgebeuren vertalen naar de werkcontext van de cursisten, vormingswerk evalueren, waar als vormingswerker kracht, energie en creativiteit uit halen … DOELGROEP DATA DOCENT
PRIJS
INSCHRIJVING LOCATIE CODE
medewerkers van netwerken die opleiding geven, referenten in ROB/RVT, palliatief deskundigen in PST, MBE, PE, … maandag 16 en 23 januari en 6 februari 2012 van 9u30-16u30 Chris De Ketelbutter, licentiaat psychologische en pedagogische wetenschappen en bijkomende opleidingen rond leiding geven en systeemdenken, directeur TeleOnthaal Oost-Vlaanderen, trainer en begeleider van professionele teams en intervisiegroepen 325 euro te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier (inschrijven vóór 14 november 2011!) Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel VTO/1112
KINDEREN EN JONGEREN BETREKKEN BIJ PALLIATIEVE SITUATIES (NETWERKEN PALLIATIEVE ZORG) Het verdiepend opleidingspakket voor hulpverleners ‘Kinderen en jongeren betrekken bij palliatieve situaties’ wordt door de netwerken palliatieve zorg aangeboden. Dit opleidingspakket is uitgewerkt door de projectgroep ‘Kinderen en Palliatie’ van de Federatie. Voor verdere informatie verwijzen we naar het netwerk van uw regio (zie achteraan de opleidingsbrochure).
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
19
PALLIATIEVE ZORG VOOR KINESISTEN Hebt u als kinesist interesse in palliatieve zorg, dan kan u een vijf- (of zeven-) daagse basisopleiding palliatieve zorg volgen bij het netwerk van uw regio. Deze basisopleiding palliatieve zorg wordt in de meeste netwerken multidisciplinair georganiseerd. Meer informatie vindt u op de website www.palliatief. be>opleidingen>netwerken.
INTERUNIVERSITAIR POSTGRADUAAT PALLIATIEVE ZORG VOOR ARTSEN Vanaf het midden van de jaren ’90 werd jaarlijks een interuniversitaire postacademische opleiding palliatieve zorg voor artsen georganiseerd. We zijn echter op een punt gekomen dat we mogen verwachten dat elke medische faculteit deze basiscompententies zelf volledig opneemt in het basiscurriculum van haar artsenopleiding. Vorig jaar hebben we voor de eerste maal de postgraduaatopleiding palliatieve zorg aangeboden met inhoudelijke verbreding en verdieping van de basiscompetenties. In deze postgraduaatopleiding worden drie residentiële modules georganiseerd, telkens van donderdagmorgen tot zaterdagmiddag. Elke module wordt georganiseerd door een universiteit, in samenwerking met de lokale netwerken palliatieve zorg. Algemene coördinatie: Universiteit Antwerpen. Aanvullingen in pijn en symptoomcontrole - Organisatie: U Antwerpen maart-april 2012 MODULE 2 Planning van de zorg - Organisatie: K.U.Leuven mei-juni 2012 MODULE 3 Psychosociale en spirituele zorg, communicatie met patiënt en hulpverleners Organisatie: U Gent november-december 2012 Precieze data en locaties worden later meegedeeld. MODULE 1
Verantwoordelijken inhoudelijke organisatie:
Inhoudelijke vragen kan u via mail richten aan onderstaande contactpersonen. Voor Antwerpen
Prof. P. Van Royen, Prof. B. Van den Eynden (
[email protected]) Voor Gent
Prof. N. Van Den Noortgate, Dr. M. Cosyns (
[email protected]) Voor Leuven
Prof. J. De Lepeleire, Prof. J. Menten (
[email protected]) Met medewerking van Dr. A. Mullie, Dr. G. Huysmans voor de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen DOELGROEP
PRIJS
INSCHRIJVING CODE
20
artsen die over een goede basiskennis inzake palliatieve zorg beschikken, reeds een zekere klinische ervaring in palliatieve zorg hebben of verantwoordelijkheid dragen in een palliatieve zorgsetting (referentiearts of equipearts in een begeleidingsequipe, arts in support team of op een palliatieve eenheid in een ziekenhuis, arts in een palliatief team in een woon- en zorgcentrum, arts in een dagcentrum). 1200 euro (maaltijden inbegrepen) / (1100 euro bij voorinschrijving tot 30 november 2011). Hotelaccommodatie wordt voorzien. De kostprijs bedraagt 150-250 euro voor 2 nachten. Overnachting is niet inbegrepen in het inschrijvingsbedrag en reservatie per module is mogelijk. te betalen op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de FPZV www.palliatief.be>opleidingen>elektronisch inschrijvingsformulier IUPGPZA/1112 Accreditering is aangevraagd en de deelnemers krijgen een getuigschrift na afloop van deze cursus.
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
OPLEIDING VANUIT DE OVERLEGGROEPEN Regelmatig worden er door de verschillende overleggroepen van de Federatie (voor een overzicht, zie het organigram op de website) opleidingsmomenten georganiseerd. Deze spelen in op concrete en actuele noden vanuit het betreffende deel van het werkveld. Actuele informatie hierover wordt op de website geplaatst. Consulteer dus regelmatig www.palliatief.be/agenda. Overleggroep psychologen Aan de hand van tekst, presentatie of casuïstiek wisselen psychologen, werkzaam in de palliatieve zorg in Vlaanderen, ervaringen en handvatten uit. Een opleidingsattest wordt voorzien. Deze overlegsessies zijn gratis. Op het programma volgende thema’s: 19 september 2011 van 13u00 tot 16u00 – ‘Rouwzorg nu en in de toekomst’ door Katrien Vanhauwaert en
‘Ecogrammen: welke hulpbronnen geven mensen veerkracht?’ door Karine Depuydt. 16 januari 2012 van 13u00 tot 16u00 – ‘Teamcoaching en debriefing’ door Karen De Meerleer, Anneleen
Boyen en Annik Janssens. Deze sessie gaat enerzijds over wat de plaats is van de psycholoog binnen het team (PE/PST) en over de rol van coach als psycholoog van het team, en anderzijds over debriefing bij euthanasie (PST) en de rol van de psycholoog hierbij. 16 april 2012 van 13u00 tot 16u00 – ‘Grijze zones’ door Lucie Cannie en Kim Van Cleempoel. Over houvast bij grijze zones zoals: palliatieve sedatie en euthanasie, hoe verhouden psyche en soma zich ten aanzien van elkaar? 18 juni 2012 van 13u00 tot 16u00 – ‘Existentiële aspecten in palliatieve zorg’ door Arne Heylen.
SYMPOSIA / STUDIEDAGEN VAN DE FEDERATIE Voor meer informatie zie www.palliatief.be/agenda en ook www.palliatief.be/publicaties/tijdschrift_en_ nieuwsflash. Op deze laatste webpagina kunt u zich inschrijven op de elektronische nieuwsbrief van de Federatie. 15 november 2011 – 8ste Vlaams Congres Palliatieve Zorg – Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen i.s.m. de
vier netwerken palliatieve zorg Oost-Vlaanderen, ‘Kantelmomenten in palliatieve zorg’ – Gent Voorjaar 2012 – 8ste Onderzoeksforum Palliatieve Zorg Nederland - Vlaanderen – Nederland Voorjaar 2012 – 4de Artsenforum – Antwerpen 3 februari 2012 – Werkgroep Palliatieve Support Teams – ‘De meerwaarde van palliatieve zorg bij de geria-
trische patiënt’ – Leuven 7-9 juni 2012 - 7th World Research Congress of the European Association Palliative Care – Trondheim
(Noorwegen)
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
21
INSCHRIJVINGSMODALITEITEN HOE INSCHRIJVEN - Het inschrijvingsformulier volledig en duidelijk ingevuld terugsturen, faxen of elektronisch invullen via de website. - In afspraak met de opleiders worden opleidingen waarvoor onvoldoende inschrijvingen zijn twee weken voor aanvang geannuleerd. Het is dan ook belangrijk om ruim op tijd in te schrijven! HOE BETALEN - Het inschrijvingsgeld wordt uiterlijk een maand voor aanvang van de opleiding gestort op rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 / BIC KREDBEBB van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen met vermelding van de code van de cursus en de naam van de deelnemer. - Indien u annuleert, korter dan 2 weken voor aanvang van de opleiding, dan brengen wij het verschuldigde bedrag volledig in rekening. Bij annulatie tot 2 weken voor de start van de opleiding, rekenen wij 20% van het verschuldigde bedrag aan. - Indien uw organisatie een factuur wenst, kan dit op eenvoudig verzoek. PRAKTISCHE MODALITEITEN - Ongeveer een week vóór de start van de opleiding ontvangt u een bevestiging. - In de prijs voor een volledige dag zijn een broodjeslunch en twee koffiepauzes begrepen. - Geef een seintje indien u niet aanwezig kan zijn zodat wij de lesgever op de hoogte kunnen brengen. - Na afloop van een volledig gevolgde opleiding ontvangt u een certificaat, bij afwezigheid van één of meer dagen ontvangt u een deelnemingsbewijs. - Indien u voor een cursus van 5 of meer dagen één of meerdere dagen gewettigd afwezig bent (ziektebriefje of briefje werkgever), kan u toch een certificaat krijgen mits afspraken met de betrokken opleider. - Indien u wenst gebruik te maken van educatief verlof dan dient u dit aan te vragen voor de start van de opleiding. - Artsen dienen een schriftelijke vraag te stellen aan de opleidingsverantwoordelijke van de Federatie indien zij accreditering wensen voor een cursus. WENST U MEER INLICHTINGEN - Telefonisch zijn wij bereikbaar tijdens de kantooruren op 02 / 456 82 00 - U kan faxen op het nummer 02 / 461 24 41 - U kan mailen naar
[email protected] - U kan ook onze website raadplegen: www.palliatief.be - Of u kan schrijven naar J. Vander Vekenstraat 158 - 1780 Wemmel
22
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
INSCHRIJVINGSFORMULIER Terug te sturen naar de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel of faxen op het nummer 02/461 24 41 of via www.palliatief.be/opleidingen/elektronisch inschrijvingsformulier. Naam ............................................................................................................................................................ Voornaam ...................................................................................................................................................... Geboorteplaats en –datum .......................................................................................................................... Thuisadres: Straat + nr ...................................................................................................................................................... Postcode.......................... Gemeente .......................................................................................................... Tel......................................................... Fax ................................................................................................ E-mail ........................................................................................................................................................... Werkadres Functie .......................................................................................................................................................... Instelling ....................................................................................................................................................... Straat + nr ..................................................................................................................................................... Postcode...................... Gemeente ............................................................................................................... Tel.......................................................... Fax ................................................................................................. E-mail ........................................................................................................................................................... Schrijft in voor Naam cursus ................................................................................................................................................ Datum / Data ................................................................................................................................................ Code ..............................................................................................................................................................
Het inschrijvingsgeld wordt betaald door mijzelf / mijn instelling (schrappen wat niet past) als 0 lid van de Federatie 0 geen lid van de Federatie Ik maak gebruik van betaald educatief verlof (indien van toepassing) 0 ja 0 neen Mogen uw gegevens kenbaar gemaakt worden aan de netwerken palliatieve zorg (naam, organisatie, functie, gemeente)? 0 ja 0 neen Mogen uw gegevens kenbaar gemaakt worden voor carpooling (naam, gemeente, telefoon en mailadres)? 0 ja 0 neen Datum: .............................. Handtekening
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
23
DOCENTEN Bailleur Philippe, coach bij Kessels & Smit the learning company, door de International Coaching Federa-
tion erkend als Professional Certified Coach (PCC) Ballinckx Mieke, verpleegkundige, lic. verpleegwetenschappen, lichaamswerker Ceulemans Lucas, huisarts, praktijkassistent Vaardighedenteam Universiteit Antwerpen, equipearts pallia-
tief netwerk Mechelen, voorzitter van de commissie Zorg aan het Levenseinde bij Domus Medica Cornette Katrien, dr. praktische theologie, hoofd pastorale dienst U.P.C. Sint Kamillus Bierbeek Cosyns Marc, huisarts, staflid Vakgroep Huisartsengeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg UGent De Ketelbutter Chris, lic. psychologische en pedagogische wetenschappen en bijkomende opleidingen rond
leiding geven en systeemdenken, directeur Tele-Onthaal Oost-Vlaanderen, trainer en begeleider van professionele teams en intervisiegroepen De Pril Mieke, verpleegkundige palliatief support team U.Z. Gasthuisberg Leuven Desmet Marc, jezuïet en arts, medisch verantwoordelijke palliatief support team en palliatieve eenheid Jessa Ziekenhuis Hasselt D’Heer Annemie, hoofdverpleegkundige Wit Gele-Kruis afdeling Zele, palliatief deskundige Hansen Bart, dr. godgeleerdheid, coördinator gezondheidsethiek groep Emmaüs en wetenschappelijk onderzoeker Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht (K.U.Leuven) Keirse Manu, psycholoog, hoogleraar Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven Menten Johan, kliniekhoofd radiotherapie-oncologie, coördinator palliatieve zorg U.Z. Gasthuisberg Leuven Mullie Arsène, arts, voorzitter Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen Pype Peter, huisarts, equipearts palliatief netwerk De Mantel Rombouts Walter, psycholoog medische oncologie en palliatief support team U.Z. Gasthuisberg Leuven, opleider Perspectief Holsbeek Talloen Lieve, zelfstandig psychotherapeut en trainer Van den Eynden Bart, Leerstoel Palliatieve Zorg Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Interdisciplinaire Gezondheidszorg Universiteit Antwerpen, diensthoofd Centrum voor Palliatieve Zorg Sint-Camillus van Nunen An, revalidatiearts Nationaal MS-centrum Melsbroek, coördinator palliatief support team, psychotherapeut Vandeputte Jan, verpleegkundige, lic. ziekenhuiswetenschappen, wondzorgexpert Vantroyen Barbara, internist-urgentiearts dienst Spoedgevallen Jessa Ziekenhuis Hasselt Willems Katlijn, sociaal werker, contextueel therapeut en educatief medewerker bij Integraal Samenwerkende organisatie Leren over Leven, Leerschool voor Contextuele Hulpverlening, www.lerenoverleven.org
24
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
NETWERKEN PALLIATIEVE ZORG – NETWERKCOÖRDINATOREN PROVINCIE WEST-VLAANDEREN • Netwerk Palliatieve Zorg Westhoek-Oostende – Veerle Coupez Stovestraat 2A – 8600 Diksmuide – tel. 051 51 98 00 • Netwerk Palliatieve Zorg Noord West-Vlaanderen – Alexander Verstaen Fazantendreef 11 – 8200 Sint-Andries (Brugge) – tel. 050 40 61 50 • Palliatief Netwerk De Mantel – Veronique Hoste Mandellaan 101 – 8800 Roeselare – tel. 051 24 83 85 • Netwerk Palliatieve Zorg Zuid West-Vlaanderen – Rosemie Van Bellingen Doorniksewijk 168 – 8500 Kortrijk – tel. 056 63 69 50 PROVINCIE OOST-VLAANDEREN • Netwerk Palliatieve Zorg Gent-Eeklo – Elfriede Maes Bilksken 36 - 9920 Lovendegem – tel. 09 218 94 06 • Netwerk Palliatieve Zorg Zuid Oost-Vlaanderen – Ruth Raes Sint Walburgastraat 9 – 9700 Oudenaarde – tel. 055 20 74 00 • Netwerk Palliatieve Zorg Waasland – Karina Pieters Moerlandstraat 20 – 9100 Sint-Niklaas – tel. 03 776 29 97 • Netwerk Palliatieve Zorg Aalst–Dendermonde–Ninove – Marleen Hoebeeck en Luc De Waegeneer Gentsesteenweg 179 - 9300 Aalst – tel. 053 21 40 94 PROVINCIE VLAAMS-BRABANT • Forum Palliatieve Zorg Brussel-Halle-Vilvoorde – Christina Vanderhaeghe J. Vander Vekenstraat 158 – 1780 Wemmel – tel. 02 456 82 07 • Palliatief Netwerk Arrondissement Leuven (PANAL) – Ria Vandermaesen Waversebaan 220 – 3001 Heverlee – tel. 016 23 91 01 PROVINCIE ANTWERPEN • Palliatief Netwerk Arrondissement Mechelen – Griet Snackaert Willem Rosierstraat 23 – 2800 Mechelen – tel. 015 41 33 31 • Palliatieve Hulpverlening Antwerpen (PHA) – Tine Devlieger Universiteit Antwerpen, gebouw Fc – Domein Fort VI – Edegemsesteenweg 100 – 2610 Wilrijk – tel. 03 265 25 31 • Netwerk Palliatieve Zorg Noorderkempen – Frank Willeme Bredabaan 743 – 2990 Wuustwezel – tel. 03 633 20 11 • Palliatief Netwerk Arrondissement Turnhout – Guy Hannes Stationsstraat 60/62 – 2300 Turnhout – tel. 014 43 54 22 PROVINCIE LIMBURG • Netwerk Palliatieve Zorg Limburg – Ellen Saeyvoet A. Rodenbachstraat 29 bus 2 – 3500 Hasselt – tel. 011 81 94 72 Mailadressen en website: zie www.palliatief.be/netwerken
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
25
HOE ONS BEREIKEN? MET DE WAGEN Vanuit Gent Neem de Ring richting Zaventem en neem afrit Wemmel (8). Naar rechts onder de brug (Houba de Strooperlaan). Onmiddellijk eerste straat links (Rampe Gauloise – kasseibaantje).Op het einde van deze straat kom je op de Romeinsesteenweg; ga daar naar rechts. Neem de tweede straat links (op de hoek is een krantenwinkel). Na de brug over de autoweg rij je nog 200 meter rechtdoor. Het gebouw staat op de rechterkant. Vanuit Leuven of Antwerpen (via E19) Neem de Ring richting Gent en neem afrit 7bis & 8. Volg eerst de aanduiding “Expo”, vervolgens “Romeinsesteenweg”. Aan de lichten op de Romeinsesteenweg ga je rechtsaf en bijna onmiddellijk (100 m) sla je opnieuw rechtsaf (krantenwinkel op de hoek). Over de brug rechtdoor. Na ongeveer 200 meter vind je het gebouw op de rechterkant. Vanuit Antwerpen (via A12) Via Ring (Expo) volg richting Expo. Neem de afrit 7bis (Romeinsesteenweg). Aan de lichten op de Romeinsesteenweg ga je rechtsaf en bijna onmiddellijk (100 m) sla je opnieuw rechtsaf (krantenwinkel op de hoek). Over de brug rechtdoor. Na ongeveer 200 meter vind je het gebouw op de rechterkant. MET HET OPENBAAR VERVOER Met de trein tot Brussel – Noord Neem de bus 240 (Wemmel), 241 (Strombeek-Bever), 242 (Asse) of 243 (Zellik); (duurtijd van deze rit 25 minuten). Stap af bij de halte De Ridder (bij een rond punt op De Limburg Stirumlaan), sla rechts af aan dat rond punt (De Hene). Neem de eerste straat rechts (Bogemansstraat) en loop die helemaal tot het einde dan kom je in de J. Vander Vekenstraat. Ga naar links (+/- 200 meter verder aan de rechterkant vind je onze gebouwen). Reken op 20 min. wandelen. Met de trein tot Brussel – Centraal Neem metro 1 richting Weststation, stap af in Beekkant en stap over op metro 6 richting Koning Boudewijn = het eindstation (20-25 minuten), stap daar af en neem uitgang Stadion. Steek de straat over en volg langs het Regina Pacis Instituut de Magnolialaan tot op de Romeinsesteenweg. Ga naar de lichten links, steek over en neem de eerste straat rechts (op de hoek is een krantenwinkel), over de brug rechtdoor, nr. 158 ligt aan de rechterkant. Reken op 20 min. wandelen. Met de trein tot Brussel – Zuid Neem metro 6 richting Koning Boudewijn = het eindstation (20 minuten), stap daar af en neem uitgang Stadion. Steek de straat over en volg langs het Regina Pacis Instituut de Magnolialaan tot op de Romeinsesteenweg. Ga naar de lichten links, steek over en neem de eerste straat rechts (op de hoek is een krantenwinkel), over de brug rechtdoor, nr. 158 ligt aan de rechterkant. Reken op 20 min. wandelen.
26
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
Voor permanente aanvullingen op deze brochure in uw regio, zie www.palliatief.be > opleidingen.
27
Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen vzw | J. Vander Vekenstraat 158 - 1780 WEMMEL tel 02 456 82 00 | fax 02 461 24 41 | e-mail
[email protected] | website www.palliatief.be rekeningnummer IBAN BE11 4362 1621 1948 – BIC KREDBEBB
Met de steun van: Kom op tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker, en de Vlaamse Gemeenschap