SC12.12480
HUM iimi H U M
GEMEENTE 5IL* . LEUNINGEN
Beleidsplan Schuldhulpverlening Beuningen 2013 - 2015
Afdeling Zorg Werk en Inkomen November 2012
1
Beleidsplan Schuldhulpverlening
Beuningen
2013-2015
Inhoudsopgave Inhoudsopgave
2
1. 1.1. 1.2.
Inleiding Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Landelijke trends
3 3 3
2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.
Schuldhulpverlening in Beuningen 2012 - 2015 Ambities Drie typen dienstverlening Integrale dienstverlening Dienstverlening op maat Preventie en nazorg
6 6 7 7 7 8
3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.2.5. 3.2.6. 3.2.7. 3.2.8. 3.2.9.
Hoe willen we dit bereiken? Organisatorisch Gemeente Nijmegen NIM Maatschappelijk Werk Inzet vrijwilligers Samenwerking met Standvast Borging kwaliteit Dienstverlening op maat Regelbare schuldenaar met regelbaar schuldenpakket Onregelbare schuldenaar met regelbaar schuldenpakket Regelbare schuldenaar met onregelbaar schuldenpakket Onregelbare schuldenaar met onregelbaar schuldenpakket Samenwerking en doorgeleiding Jongeren Gezinnen met minderjarige kinderen Zelfstandigen en ZZP'ers Preventie en nazorg
10 10 10 11 11 12 12 12 13 14 14 15 15 15 16 16 17
4. 4.1. 4.2. 4.3.
Financiële kaders en prestaties Financiële kaders Prestaties Wanneer zijn we tevreden?
18 18 18 19
Bijlage 1: Overzicht profielen en bijbehorende dienstverlening
20
1. Inleiding 1.1.
Wet gemeentelijke
schuldhulpverlening
Op 7 februari 2012 is het wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening aangenomen in de Eerste Kamer. Op 1 juli 2012 is de wet van kracht gegaan, waardoor schuldhulpverlening een wettelijke taak wordt voor gemeenten. Het kabinet beoogt een minimumniveau aan ondersteuning te garanderen middels deze kaderwet. De wet gemeentelijke schuldhulpverlening schrijft weinig voor en biedt gemeenten veel beleidsvrijheid. Wel moet de gemeenteraad volgens artikel 2 van de wet een plan vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van zijn gemeente. De gemeenteraad stelt het plan telkens voor een periode van ten hoogste vier jaren vast. Het plan kan tussentijds gewijzigd worden. Het bevat de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening en het voorkomen dat personen schulden aangaan die ze niet kunnen betalen. In dit plan wordt conform de wettelijke vereisten in ieder geval aangegeven; a. Welke resultaten de gemeente in de door het plan bestreken periode wenst te behalen; b. Welke maatregelen de gemeenteraad en het college nemen om de kwaliteit te borgen van de wijze waarop de integrale schuldhulpverlening wordt uitgevoerd; c. Het maximaal aantal weken dat de gemeente nastreeft met betrekking tot de in artikel 4, eerste lid, genoemde periode, en d. Hoe schuldhulpverlening aan gezinnen met inwonende minderjarige kinderen wordt vormgegeven. Wij presenteren u welke keuzes ten aanzien van dienstverlening we willen maken binnen de huidige financiële kaders.
1.2.
Landelijke
trends
Schuldhulpverlening krijgt de afgelopen jaren in de politiek en in de media veel aandacht. Samen met de economische crisis leidt het ertoe, dat we landelijk een gestage groei in aanmeldingen voor schuldhulpverlening zien. Waren er in 2008 in Nederland nog 44.100 mensen die een beroep op schuldhulpverlening deden, steeg dat aantal in 2009 naar 53.250. In 2011 hebben zich 76.043 huishoudens met schulden gemeld bij de schuldhulpverlening. Deze stijging is te verklaren door een aantal factoren: - de economische crisis; - inzet van crisismiddelen schuldhulpverlening. Hierdoor zijn landelijk in 2010 wachtlijsten uit 2009 weggewerkt én is actief op zoek gegaan naar huishoudens met schulden;
Inleiding
-
stijging van het aantal NWlO-leden en uitbreiding van het werkgebied van een aantal leden; nieuwe manier van dataverzameling van de NWK.
Het aantal schuldeisers en het schuldbedrag stabiliseert zich in 2010 ten opzichte van voorgaande jaren. Tabel 1 aantal schuldeisers
en schuldbedrag
Gemiddeld schuldbedrag Gemiddeld aantal schuldeisers
landelijk, jaarverslag
NWK 2011
2011
2010
2009
2008
2007
32.250
30.750
33.700
29.900
30.100
14
16
17
15
13
Helaas komen nu ook andere groepen prominent in beeld die eerder nog niet zo zichtbaar waren. Jongeren onder de 25 jaar vormen inmiddels 12 7o van de schuldenaren die om hulp vragen. Dat was in 2007 slechts 7 Zo. De toename onder jongeren is al een aantal jaren zichtbaar en lijkt vooralsnog niet te veranderen. Belangrijke verklaringen zijn de invloed van reclame, meedoen met rages, mogelijkheden om schulden te maken en nauwelijks financiële vaardigheden bij een deel van de jongeren. Maar ook bij de groep ouder dan 65 jaar is een stijging zichtbaar. Een andere tendens blijft de stijging van het percentage schuldenaren met een inkomen uit werk. In 2 0 1 1 heeft A9 Zo van de aanvragers een inkomen uit werk ten opzichte van 18 7o in 2 0 0 8 . Het is hiermee in drie jaar tijd de grootste groep geworden. 0
0
0
0
Uit onderzoek gefinancierd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid blijkt dat de aanmeldingen voor schuldhulpverlening een topje van de ijsberg zijn en dat schulden een breed maatschappelijk probleem zijn: » 1,9 miljoen huishoudens in Nederland heeft betalingsachterstanden » 693.000 huishoudens (9,8 7o van de Nederlandse huishoudens) heeft problematische schulden « een kwart van de huishoudens met problematische schulden doorloopt een minnelijk schuldhulpverlening of een traject in het kader van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). 2
0
3
Het aanleren van gezond financieel gedrag en het terugdringen van problematische schulden is een zaak van de lange adem: 'Financiële ongeletterdheid en als gevolg daarvan gebrekkig financieel beheer is een breed maatschappelijk probleem, dat door vele organisaties moet worden opgepakt. En het liefst zo vroeg mogelijk. Het verbeteren van het financieel beheer door mensen, het verwerven van vaardigheden opm terugval in inkomen op te vangen of om niet op 1
2
Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, voormalige Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet. onderzoek 'Huishoudens in de rode cijfers', uitgevoerd door Panteia, 5 oktober 2009 aangeboden aan de Tweede
Kamer 3
gezin heeft te weinig aflossingscapaciteit om binnen 3 jaar de schuld af te lossen
Inleiding
(te) grote voet te leven zijn oorzaken van problematische schulden die moeizaam te beïnvloeden zijn, omdat ze samenhangen met bijvoorbeeld de persoonlijkheidsstructuur en het gedrag van mensen. Gedragsveranderingen van mensen zijn niet van de ene op de andere dag te realiseren.' 4
Duidelijk is dat gebrekkig financieel beheer een hardnekkig en breed maatschappelijk probleem is. De komende jaren zijn fors minder middelen beschikbaar voor schuldhulpverlening. We presenteren in het volgende hoofdstukken wat we de komende jaren willen bereiken en hoe we dat gaan organiseren.
Uit de aanbiedingsbrief van de staatssecretaris S Z W van het onderzoek "Huishoudens in de rode cijfers" aan de Tweede Kamer, dd. 5-10-2009.
Schuldhulpverlening
in Beuningen
2012 - 2015
2. Schuldhulpverlening in Beuningen 2012 - 2015 2.1.
Ambities
Voor de periode 2012-2015 hebben wij de volgende ambities:
1. Iedere Beuningenaar moet ondersteuning kunnen krijgen bij financiële problemen, ongeacht de hoogte van het inkomen. Wij willen dat ieder die zich meldt, binnen vier weken een intakegesprek krijgt en goed geïnformeerd wordt over de verwachte doorlooptijd en het te bereiken resultaat. Daarbij is steeds het uitgangspunt dat een zo licht mogelijke vorm van dienstverlening wordt ingezet. De termijn van maximaal vier weken is voor de gemeentelijke schuldhulpverlening een wettelijke verplichting. We willen ook in de toekomst voor alle burgers ondersteuning bij financiële problemen beschikbaar houden. Om dat te realiseren, doen we een beroep op de sociale zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid van de schuldenaar. Zowel om hulp in zijn directe omgeving te zoeken, hulp te vragen als deze niet aanwezig is en om geboden ondersteuning te accepteren. Indien de sociale zelfredzaamheid en hulp in de omgeving gering is, willen we laagdrempelige hulp bij financiële problemen beschikbaar stellen.
2. We willen schuldhulpverlening
betaalbaar
houden.
Om dat te realiseren, moeten we keuzes maken. Keuzes over hoe vaak iemand beroep mag doen op een schuldregeling, de wijze waarop we omgaan met recidive en de toegang tot schuldregeling weigeren aan personen die gefraudeerd hebben. We beperken de toegang tot de gemeentelijke schuldhulpverlening om deze beheers-en betaalbaar te houden. Een schuldenaar heeft verplichtingen en moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Het College legt deze verplichtingen vast in beleidsregels. In de beleidsregels worden ook de uitsluitingstermijnen vermeld, als de schuldenaar zich niet aan de verplichtingen houdt. In de beleidsregels leggen we ook vast, wat de schuldenaar van de gemeentelijke schuldhulpverlening mag verwachten; binnen vier weken een aanmeldgesprek met een doorverwijzing, de verwachte doorlooptijd en duidelijkheid over het te bereiken resultaat.
3. We willen kwalitatief
hoogwaardige
diensten
verlenen
Schuldhulpverlening is een specialistische taak waarvoor veel vakkennis vereist is. Door intensief samen te werken met de gemeente Nijmegen en het NIM zijn we minder kwetsbaar en krijgen Beuningse schuldenaren de vorm van dienstverlening die in hun specifieke situatie het meest passend is. Voor velen die zich melden is het maximale resultaat een informatie en adviesgesprek, begeleiding door een vrijwilligersorganisatie en/of hulpverleningsorganisatie. Alleen schuldenaren, bij wie de inschatting is dat we binnen 6 maanden een schuldregeling kunnen realiseren, worden door de gemeente in behandeling genomen.
Schuldhulpverlening
2.2.
Drie typen
in Beuningen
2012 - 2015
dienstverlening
De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening geeft gemeenten de opdracht om regie te voeren. Dit doen we niet door als gemeente alle financiële problemen van alle inwoners zelf op te pakken. Hiervoor ontbreekt ons eenvoudig weg de capaciteit. We kiezen ervoor om de regie in te vullen door het bieden van drie typen dienstverlening: 1. informatievoorziening en doorverwijzing. Burgers worden (onder meer via internet) gefaciliteerd om zelf met hun schulden aan de slag te gaan; 2. een brede, laagdrempelige basisdienstverlening voor ondersteuning bij financiële problemen. Daarbij gaat het om een grote diversiteit aan instrumenten van preventie tot schuldregeling, van administratie op orde tot schuldhulpverleningstrajecten, van bewindvoering tot informatie 8c adviesgesprekken, van budgetbegeleiding tot nazorg, van inkomen en uitgaven op orde tot stabilisatie. 3. een beperkte, specialistische, gemeentelijke schuldhulpverlening indien er perspectief is op de totstandkoming van een schuldregeling binnen zes maanden.
2.3.
Integrale
dienstverlening
Gemeenten worden onder de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening verantwoordelijk, maar de gemeente kan het niet alleen. En gelukkig hoeven we het ook niet alleen; veel professionals bij hulpverleningsorganisaties geven, vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid, de cliënt (beperkte) financiële ondersteuning. Denk daarbij aan RIBW , Vluchtelingenwerk, MEE, Meldpunt Bijzondere Zorg en Stichting de Driestroom. Daarnaast werken we vaak samen met Standvast, de belangrijkste lokale schuldeiser. 5
Welke organisatie bij een schuldenaar 'in the lead' is, wordt mede bepaald door de specifieke omstandigheden van de schuldenaar. Maatwerk is het uitgangspunt, waarbij we een zo licht mogelijk instrument inzetten. Dit is zeer divers en kan gaan van verwijzing naar ondersteunende websites en vrijwilligers tot inzet van hulpverlening en schuldregelingen.
2.4.
Dienstverlening
op
maat
We willen, net als voorgaande jaren, ondersteuning bieden aan alle inwoners met financiële problemen. Van belang daarbij is om zo vroeg mogelijk een inschatting van de motivatie en de leerbaarheid van schuldenaren om de zelfredzaamheid te bepalen. Uit onderzoek van ondermeer Nadja Jungmann blijkt dat motivatie en intentie bepalend zijn voor succesvolle, duurzame schuldhulpverlening. Motivatie blijkt ondermeer uit het nemen van verantwoordelijkheid, aanvaarding van het hebben van schulden en vertrouwen in eigen kunnen. 6
Regionale Instelling voor Begeleiding en Wonen Lector rechten, schulden en incasso at Hogeschool Utrecht
Schuldhulpverlening
in Beuningen
2012 - 2015
Als motivatie én leerbaarheid in de basis aanwezig zijn, ondersteunen we de klant en bieden hem ondersteuning om weer de regie te nemen over zijn financiën, bijvoorbeeld met een budgetcursus, een inkomstenscan of ondersteuning om de administratie op orde te brengen. We nemen voor deze groep minder snel dan voorheen de verantwoordelijkheid over door budgetbeheer op te starten. Als schuldenaren door gebrekkige motivatie geen of onvoldoende gebruik maken van ondersteuning accepteren we dat de schuldenlast niet opgelost wordt en groter wordt. Als de leerbaarheid beperkt is, bijvoorbeeld vanwege verstandelijke beperkingen of psychosociale problemen, is het de taak van het NIM en eventueel andere betrokken hulpverleningsorganisaties zoals bijvoorbeeld De Driestroom of Iriszorg om ervoor te zorgen dat de klant de juiste structurele ondersteuning krijgt. Dit kan variëren van hulp uit zijn directe omgeving, de inzet van vrijwilligers tot aan budgetbeheer of bewindvoering. Niet iedereen krijgt daarbij dezelfde ondersteuning omdat niet iedereen hetzelfde einddoel heeft. Een wettelijke of minnelijke schuldregeling is maar voor een klein deel van de schuldenaren (op korte termijn) te realiseren. Een betwiste vordering, verslaving, gedragsproblematiek of een schuldenaar die in scheiding ligt; er zijn verschillende redenen waarom een schuldregeling (nog) niet mogelijk is. Daarnaast moet een schuldenaar drie jaar lang rondkomen van een inkomen onder het bijstandsniveau en mag de schuldenaar geen nieuwe schulden maken, om een schuldenvrije toekomst te krijgen. Dat is een forse opgave, waar niet iedereen toe in staat is. Gemeentelijke schuldhulpverlening wordt alleen ingezet als, in combinatie met trajectbegeleiding, binnen 6 maanden een schuldregeling mogelijk is. Laagdrempelige ondersteuning bij financiële problemen door NIM is voor alle Beuningenaren beschikbaar.
2.5. Preventie
en
nazorg
De afgelopen jaren heeft een toenemend aantal huishoudens financiële problemen en groeit het aantal problematische schuldsituaties. In het algemene overheidsbeleid staat in toenemende mate de eigen verantwoordelijkheid centraal. In het wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening wordt schuldpreventie en nazorg expliciet neergezet als een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Het staat de gemeenten echter vrij hoe zij deze verantwoordelijkheid willen invullen. Met schuldpreventie willen we voorkomen dat mensen in (onoplosbare) financiële problemen terecht komen. We investeren in bewustwording, vaardigheden en motivatie/wilskracht om de eigen financiële situatie op orde te hebben en te houden. Nazorg is een vorm van preventie; voorkomen dat klanten na een schuldregeling opnieuw in de financiële problemen komen. Een schuldhulpverleningstraject is in principe een eenmalig traject; na de schuldregeling kunnen mensen weer een schuldenvrije toekomst tegemoet zien. Helaas komt het voor dat klanten voor de tweede keer een beroep doen op
Schuldhulpverlening
in Beuningen
2012 - 2015
schuldhulpverlening; soms door eigen toedoen, soms door pech, maar ook omdat klanten structureel de vaardigheden missen om schuldenvrij te blijven. Nazorg wordt geboden door de geleidelijke afbouw van budgetbeheer, budgetteringscursussen en doorverwijzing naar bewindvoering. Daarbij is aandacht voor de verdere structurering van het nazorgaanbod waardoor enkele onderdelen hiervan eerder, tijdens de laatste deel van de schuldregeling, kunnen worden ingezet.
Hoe willen we dit bereiken?
3. Hoe willen we dit bereiken? In hoofdstuk 3 hebben we onze ambitie omtrent schuldhulpverlening voor de komende jaren verwoord en wat we willen bereiken. In dit hoofdstuk geven we per onderdeel aan, hoe we dit de komende jaren willen realiseren.
3.1.
Organisatorisch
Door intensief samen te werken met de gemeente Nijmegen en het NIM zijn we minder kwetsbaar en krijgen Beuningse schuldenaren de vorm van dienstverlening die in hun specifieke situatie het meest passend is.
3.1.1.
Gemeente Nijmegen
De uitvoering van de intake wordt in Beuningen uitgevoerd door de gemeente Nijmegen. Binnen vier weken nadat een persoon zich heeft gemeld voor schuldhulpverlening vindt het eerste gesprek plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Indien er sprake is van een bedreigende situatie (gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektriciteit, stadsverwarming of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering) vindt binnen drie werkdagen het gesprek plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Tijdens dit gesprek, of zo kort mogelijk daarna, wordt aan de schuldenaar inzicht gegeven in de mogelijkheden van de schuldhulpverlening in dit specifieke geval; wat kan de schuldenaar zelf doen, wat kan de gemeente doen, welk perspectief is er en op welke termijn is dat haalbaar. Klanten waarvoor binnen 6 maanden een schuldregeling opgestart kan worden én die in staat zijn een driejarig schuldhulpverleningstraject te doorlopen, worden direct opgepakt door de gemeente Nijmegen (Bureau Schuldhulpverlening/ GKB+). Hier wordt door de gemeente Beuningen de technische schuldregeling ingekocht. Voordeel hiervan is dat we, naast de inkoop van trajecten, ondersteuning op meerdere onderdelen regelen, zoals ontwikkeling van beleid en beleidsregels, organiseren van budgetteringscursussen en workshops. Een driejaar durende schuldbemiddeling kost de gemeente al snel C 3500, om die reden zijn we kritisch wie we doorsturen. We hanteren uitsluitingstermijnen als inwoners eerdere afspraken in een traject niet zijn nagekomen. De duur van de uitsluiting is afhankelijk van de gedraging. Tevens worden bij aanmelding strikte eisen gesteld; inkomsten en uitgaven moeten op korte termijn in orde worden gebracht, en schulden moeten helder en regelbaar zijn. In het kader van de efficiëntie zal zo veel mogelijk worden aangesloten bij het beleid van de gemeente Nijmegen. Dit betekent concreet dat Nijmeegse beleidsregels zullen worden vastgesteld door het Beuningse college van
Hoe willen we dit bereiken?
Burgemeester en Wethouders. Ook bij het vaststellen van het beleidsplan Schuldhulpverlening houden we gelijke tred met de gemeente Nijmegen. De wet schrijft voor dat in het beleidsplan Schuldhulpverlening wordt vastgelegd hoe wordt omgegaan met de in de wet genoemde afhandelingstermijnen. We zoeken hierbij aansluiting bij de gemeente Nijmegen, dat betekent dat een eerste gesprek plaatsvindt binnen vier weken (en in geval van crisis binnen drie dagen) en dat voor het nemen van besluiten de afhandelingstermijn van maximaal 8 weken wordt gehanteerd.
3.1.2.
NIM Maatschappelijk Werk
Financiële hulpverlening kan onderdeel uitmaken van de dienstverlening van het NIM. Dit gebeurt op dit moment alleen bij mensen die zich aanvankelijk met een ander probleem bij het NIM hebben gemeld. In de nieuwe aanpak draaien we de situatie om: mensen die zich met een schuldprobleem bij de gemeente melden, maar die (nog) niet kunnen worden geholpen met een schuldregeling worden doorverwezen naar het NIM. Dit doen we in de wetenschap dat schuldenproblemen vaak gepaard gaan met andere problematiek: "In de eerste plaats kan het hebben van problematische schulden ertoe leiden dat personen ook op andere vlakken in de problemen raken en ondersteuning nodig hebben. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat een werkgever besluit een tijdelijk arbeidscontract niet te verlengen omdat schuldeisers recentelijk loonbeslag hebben laten leggen. Ook is het mogelijk dat het niet betalen van huur ertoe leidt dat iemand uit zijn woning gezet wordt en uiteindelijk in de maatschappelijke opvang terecht komt. In de tweede plaats zijn er mensen die al allerlei problemen hebben en waarbij hun schuld een oplossing van deze problemen in de weg staat. Zo kan de schuld een dusdanige psychosociale druk met zich meebrengen dat maatschappelijk werk meer sessies nodig zal hebben om iemand weer op de raib te krijgen." 7
Het NIM kan onder meer de volgende producten inzetten: - administratie op orde - inkomsten en uitgaven op orde - check of hoogte van opgelegd beslag correct is - maximaal beroep op inkomensondersteunende maatregelen - ondersteuning in communicatie met schuldeisers f incassobureaus - psychosociale hulpverlening om gedragsverandering te bewerkstelligen
3.1.3.
Inzet vrijwilligers
Vrijwilligers zijn een belangrijke aanvulling op de professionele schuldhulpverlening. Zij kunnen meer tijd investeren in een huishouden, en kunnen over een lange termijn aan kennis, vaardigheden, motivatie en gedragsverandering werken. En met het realiseren van eenvoudige Regioplan Beleidsonderzoek (2011): Schuldhulpverlening loont! Een onderzoek naar de kosten en baten van schuldhulpverlening 7
Hoe willen we dit bereiken?
afbetalingsregelingen kan een vrijwilliger de klant helpen. Vrijwilligers hebben vaak een enorme kennis en betrokkenheid en kunnen hierdoor een unieke bijdrage leveren. Maar de inzet van vrijwilligers kent ook zijn grenzen. Vrijwilligers verdienen professionele begeleiding en ondersteuning. Zijn er meerdere en hogere schulden of is er sprake van multiproblematiek, dan is en blijft voor een structurele oplossing de inzet van de hulpverleningsorganisaties en professionele schuldhulpverlening onontbeerlijk. Ook in Beuningen zullen via het NIM vrijwilligers worden ingezet in de schuldhulpverlening. Vrijwilligers kunnen worden ingezet op onder meer de volgende werkzaamheden: Administratie op orde, voorzieningencheck en borging vaste lasten.
3.1.4.
Samenwerking met Standvast
Via het casusoverleg Schuldhulpverlening heeft woningcorporatie Standvast de afgelopen jaren flink bijgedragen aan signalering en preventieve schuldhulpverlening in Beuningen. Snelle actie als de huur niet wordt betaald en het voorkomen van oplopende huurschulden is voor iedereen belangrijk. Voor de schuldenaar blijft de schuld beheersbaar, Standvast incasseert de huur en gedwongen uithuiszetting vanwege huurschulden wordt voorkomen. Om dit te realiseren heeft Standvast het incassoregiem aangescherpt en wordt direct contact opgenomen met de huurder bij huurachterstand. Er is en wordt geïnvesteerd om de huurder beter te leren kennen. Het casusoverleg met Standvast zal worden voortgezet met de gemeente Nijmegen.
3.1.5.
Borging kwaliteit
De wet schrijft voor dat in het beleidsplan Schuldhulpverlening aandacht is voor de wijze waarop de kwaliteit wordt geborgd. Voor zowel de gemeente Nijmegen (Bureau Schuldhulpverlening/ GKB+) als het NIM geldt dat ze beiden professionele organisaties zijn waar voldoende personele capaciteit aanwezig waardoor de uitvoering niet kwetsbaar is en waar wordt gewerkt aan deskundigheidsbevordering door coaching en opleiding. De gemeente Nijmegen is aangesloten bij de NWK, de brancheorganisatie voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren en is voornemens NEN-certificering aan te vragen. Voor het NIM geldt dat zij ISO gecertificeerd is. Op grond hiervan worden bij beide organisaties regelmatig kwaliteitscontroles uitgevoerd.
3.2.
Dienstverlening
op
maat
Effectieve (psychosociale) hulpverlening gaat in de praktijk nagenoeg altijd gepaard met ondersteuning bij financiële problemen. Binnen deze verwevenheid wisselt de omvang en het zwaartepunt van de problematiek. We gebruiken hiervoor een kader, zoals dat reeds enkele jaren in Tilburg wordt gebruikt en in een groot deel van de Nederlandse gemeenten navolging krijgt.
Hoe willen we dit bereiken?
Tabel 2: indeling van groepen schuldenaren
en dienstverlening
per categorie.
Regelbare schuldenaar
Onregelbare schuldenaar
Regelbaar schuldenpakket
Schuldsituatie is op te lossen met een schuldhulpverlening
Mogelijkheden hangen af van individueel dossier: soms stabiliseren, soms geen oplossing
Onregelbaar schuldenpakket
Schuldsituatie is alleen te stabiliseren
Gemeentelijke schuldhulpverlening kan niets of nauwelijks iets doen
Ter verduidelijking een korte definitie van de vier gepresenteerde termen: 1. regelbare schuldenaar: schuldenaar houdt zich (met hulp) aan afspraken en is gemotiveerd en leerbaar. 2. regelbaar schuldenpakket: alle schulden komen in aanmerking voor een schuldregeling. Er zijn geen schulden waarbij (door juridische procedures) de vordering hoogte van de vorderingen onduidelijk is. 3. onregelbare schuldenaar: schuldenaar houdt zich niet aan afspraken en is niet gemotiveerd. 4. onregelbaar schuldenpakket: er zijn schulden die niet voor een schuldregeling in aanmerking komen of waarvan, door juridische procedures, de hoogte van de vorderingen onduidelijk is. Om de wacht- en doorlooptijden beheersbaar te houden, moeten we keuzes maken in de dienstverlening die voor diverse groepen wordt ingezet. Hiervoor moeten we bij de intake de vraag stellen: wat kunnen we met psychosociale hulpverlening en financiële ondersteuning maximaal voor deze klant betekenen? Soms kunnen we de schuldenaar doorgeleiden naar een schuldregeling, vaak is hulp bij stabilisatie, communicatie met schuldeisers of doorgeleiding naar een bewindvoerder een maximaal haalbaar resultaat. We werken hieronder het Tilburgs kader verder uit. Daarbij geven we per kwadrant een korte omschrijving van de groep klanten, wat we willen bereiken en welke instrumenten we inzetten.
3.2.1.
Regelbare schuldenaar met regelbaar schuldenpakket
Tabel 3: regelbare schuldenaar
met regelbaar
schuldenpakket
Regelbare schuldenaar Regelbaar schuldenpakket
Onregelbare schuldenaar
Schuldsituatie is op te lossen met een schuldhulpverlening
Onregelbaar schuldenpakket
De inschatting bij aanmelding is dat bij deze klant, met de nodige begeleiding, binnen zes maanden een schuldregeling mogelijk is. Bij aanmelding worden strikte eisen gesteld; inkomsten en uitgaven moeten op korte termijn in orde worden gebracht, en schulden moeten helder en regelbaar zijn. Tevens worden er
13
Hoe willen we dit bereiken?
uitsluitingstermijnen gehanteerd. De klant wordt doorgeleid naar de gemeente Nijmegen. De trajectbegeleiding van de gemeente Nijmegen richt zich op de motivatie, de keuzes en prioriteitsstelling die klanten moeten kunnen maken om een driejarig schuldregelingstraject te kunnen voltooien. Hiervoor zet de gemeente Nijmegen de volgende hoofdproducten in: - schuldregeling - trajectbegeleiding - budgetbeheer
3.2.2. Tabel 4: onregelbare
Onregelbare schuldenaar met regelbaar schuldenpakket schuldenaar
met regelbaar
schuldenpakket
Regelbare schuldenaar
Onregelbare schuldenaar Mogelijkheden hangen af van individueel dossier: soms stabiliseren, soms geen oplossing
Regelbaar schuldenpakket Onregelbaar schuldenpakket
De groep onregelbare schuldenaren Z regelbaar schuldenpakket kent een grote diversiteit. Dit leidt er ook toe dat in dit kwadrant vanwege de diversiteit in problematiek verschillende organisaties de klant in behandeling/begeleiding hebben of regie voeren. Voorbeelden hiervan zijn ondermeer klanten met een ernstige geestelijke of psychische beperking, verslaving. Deze problematiek maakt een schuldregeling (nog) niet mogelijk. De behandeling, begeleiding of regie ligt primair bij een hulpverleningsorganisatie zoals NIM, Ribw, Iriszorg, Driestroom of Dichterbij. Maar het kan ook zijn dat een schuldenaar onregelbaar is, omdat hij niet bereid is om keuzes te maken om structureel schuldenvrij te blijven. Denk hierbij aan de bekende verkoop van de auto, het overmaken van geld naar het buitenland terwijl daar geen financiële ruimte voor is of om te weigeren kostgeld te vragen aan inwonende kinderen. Wij bieden aan deze groep geen uitgebreide ondersteuning.
3.2.3.
Regelbare schuldenaar met onregelbaar schuldenpakket
Tabel 5: regelbare schuldenaar
met onregelbaar
schuldenpakket
Regelbare schuldenaar
Onregelbare schuldenaar
Regelbaar schuldenpakket Onregelbaar schuldenpakket
Schuldsituatie is alleen te stabiliseren
Bij deze groep is psychosociale hulpverlening nagenoeg onnodig en ligt de focus primair op informatie en advies, het orde brengen van de administratie, optimaal gebruik maken van inkomensaanvullende regelingen, inkomen en uitgaven op orde brengen en stabiliseren. Bij deze groep is een schuldregeling (binnen 6 maanden) niet mogelijk. Dit kan zijn vanwege een lopende echtscheiding waardoor de schuldenpositie nog niet definitief is, het ontbreken van een stabiele woonsituatie en fraudevorderingen die een schuldregeling blokkeren.
14
Hoe willen we dit bereiken?
Er worden geen trajecten voor deze groep opgestart. Bij deze klant kunnen we een beroep doen op zijn zelfredzaamheid, nadat we hem met één of meerdere instrumenten zoals informatie 8c adviesgesprek hebben ondersteund. Een beroep op zijn zelfredzaamheid betekent ook dat hij zelf verantwoordelijk is als, ondanks de inzet van bovenstaande instrumenten, de klant nieuwe schulden maakt en het budget niet structureel niet rond krijgt.
3.2.4. Tabel 6: onregelbare
Onregelbare schuldenaar met onregelbaar schuldenpakket schuldenaar
met onregelbaar
schuldenpakket
Regelbare schuldenaar
Onregelbare schuldenaar
Regelbaar schuldenpakket Onregelbaar schuldenpakket
Oplossen van schuldensituatie is niet mogelijk
Bij deze groep ligt de nadruk op de langdurige begeleiding en/of regie door de gespecialiseerde hulpverleningsorganisatie. Door de combinatie van psychosociale problematiek en onregelbare schulden is een schuldregeling zeer ver weg of mogelijk zelfs nooit mogelijk. Er is daarnaast behoefte aan praktische, financiële ondersteuning, zoals hulp bij de omgang met schuldeisers en deurwaarders, het aanvragen van landelijke en lokale regelingen en het inkomen ļ de uitgaven op orde krijgen. De schuldenaar heeft vaak een casusregisseur bij een hulpverleningsorganisatie. Daarnaast is voor deze groep vaak structureel de inzet van budgetbeheer of bewindvoering noodzakelijk.
3.2.5.
Samenwerking en doorgeleiding
De gebruikte indeling geeft ons de mogelijkheid om de klantenstroom inzichtelijk te maken en de rollen en taken van organisaties t e benoemen. De categorie waarin een schuldenaar wordt ingedeeeld is een momentopname. De situatie van schuldenaren is continu aan verandering onderhevig; hij gaat samenwonen, hij krijgt een nieuwe baan, er ontstaan nieuwe schulden, et c. De schuldenaar blijft niet tot in lengte der tijden in één categorie. Daarom is goede samenwerking en snelle doorgeleiding essentieel. Ervaring in andere gemeenten leert , dat ook de zogenaamde 'onregelbare schuldenaren' na intensieve begeleiding in aanmerking komen voor een schuldregeling. In een enkele gemeent e wordt zelfs 307o van de schuldregelingen voor deze groep opgest art . 0
3.2.6.
Jongeren
Sommige jongeren hebben op jonge leeftijd al forse schulden; sommigen omdat ze van thuis uit geen financiële opvoeding hebben meegekregen, sommigen door slechte keuzes en pech, anderen vanwege beperkt e verst andelijke vermogens. De groep jongeren wijkt hierin niet af van de reguliere klanten. Bijkomend probleem is dat veel jongeren geen aflossingscapaciteit hebben waardoor een schuldregeling niet mogelijk is.
Hoe willen we dit bereiken?
Deze groep jongeren heeft vaak een onregelbaar schuldenpakket en zijn vaak onregelbare schuldenaren; het nakomen van basale afspraken lukt vaak niet. Ervaring van het Jongerenloket leert, dat ook daar een forse groep jongeren aanzienlijke schulden heeft. Wij vinden het belangrijk om deze moeilijke groep de maximale ondersteuning te bieden zodat schulden een goede start in het leven niet in de weg zitten. Wij kiezen ervoor om aan jongeren dezelfde ondersteuning te bieden als aan andere, reguliere klanten. Dat wil zeggen dat de volgende instrumenten kunnen worden ingezet: - administratie op orde - inkomsten en uitgaven op orde - check of hoogte van opgelegd beslag correct is - maximaal beroep op inkomensondersteunende maatregelen - ondersteuning in communicatie met schuldeisers/ incassobureaus - psychosociale hulpverlening om gedragsverandering te bewerkstelligen. Tevens wordt de jongere in kwestie aangemeld bij het lokale zorgnetwerk. Mocht een jongere na een periode van begeleiding in aanmerking komen voor een schuldregeling, dan wordt hij uiteraard warm doorgeleid naar de gemeentelijke schuldhulpverlening.
3.2.7.
Gezinnen met minderjarige kinderen
In het beleidsplan moet worden aangegeven hoe de gemeente omgaat met schuldhulpverlening aan gezinnen met minderjarige kinderen. Achtergrond hierbij is dat ook minderjarige kinderen een zo goed mogelijk start in het leven wordt geboden, zodat problemen op latere leeftijd worden voorkomen. Omdat in de nieuwe werkwijze wordt gekozen voor een kwalitatief hoogwaardige en integrale aanpak van problemen (overigens zonder daarbij afbreuk te doen aan de verantwoordelijkheid van de ouders) kiezen we er ook hier voor om gezinnen met minderjarige kinderen dezelfde ondersteuning te bieden als aan reguliere klanten. Dat wil zeggen dat de volgende instrumenten kunnen worden ingezet: - administratie op orde - inkomsten en uitgaven op orde check of hoogte van opgelegd beslag correct is - maximaal beroep op inkomensondersteunende maatregelen ondersteuning in communicatie met schuldeisers/ incassobureaus - psychosociale hulpverlening om gedragsverandering te bewerkstelligen Daarnaast wordt het gezin aangemeld bij het lokale zorgnetwerk zodat hulpverlening op maat kan worden geboden.
3.2.8.
Zelfstandigen en ZZP'ers
In de wet gemeentelijke schuldhulpverlening worden gemeenten niet verplicht schuldhulpverlening aan te bieden aan de groep zelfstandigen. Zelfstandigen kunnen namelijk een beroep doen op het Besluit bijstandsverlening Zelfstandigen (Bbz 2004). Kan de Bbz geen soelaas bieden omdat het bedrijf niet levensvatbaar is, dan staat het gemeenten vrij om schuldhulpverlening aan zelfstandigen aan te
Hoe willen we dit bereiken?
bieden of specialistische trajecten in te kopen. Wij kiezen ervoor om geen specialistische trajecten in te kopen vanwege het ontbreken van middelen. De groep ex-zelfstandigen en voormalige ZZP'ers/freelancers worden wel bij de gemeentelijke schuldhulpverlening toegelaten, als alle schulden definitief en bekend zijn. Nog actieve ZZP'ers en freelancers met schulden kunnen alléén bij de gemeentelijke schuldhulpverlening terecht als er stabiele inkomsten zijn en alle schulden definitief en bekend zijn. ZZP'ers hebben vaak wisselende inkomsten, waardoor voor hen alleen de dienstverlening van het NIM beschikbaar is.
3.2.9.
Preventie en nazorg
In de wet gemeentelijke schuldhulpverlening krijgt de gemeente regieverantwoordelijkheid voor preventie. Dit betekent niet, dat de verantwoordelijkheid voor schuldpreventie alleen bij de gemeente ligt of dat alle preventieactiviteiten door gemeentelijke schuldhulpverlening uitgevoerd moeten worden. Het voorkomen van schulden is ook een verantwoordelijkheid van scholen, hulpverlenings- en vrijwilligersorganisaties. Preventie en het voorkomen van schulden heeft meer kans van slagen als het herhaaldelijk onder de aandacht is gebracht. Verschillende organisaties zijn momenteel actief met verschillende vormen van preventie, zoals scholen door het inzetten van Nibud-lesmateriaal. Echter, zonder structurele aandacht en begeleiding vervalt een groot deel van de begeleide deelnemers na schuldpreventie in oude patronen. Knelpunt daarbij is dat de effectiviteit van preventieactiviteiten op het gebied van schuldhulpverlening nog niet uitgebreid onderzocht is. Wij zetten daarom beperkt in en zoeken op het gebied van preventie en nazorg nadrukkelijk de samenwerking met de gemeente Nijmegen, het NIM en andere regiogemeenten. Op deze manier kunnen we aan onze schuldenaren periodiek een budgetteringscursus aanbieden. Als nazorg gaan we met het NIM na een schuldregelingstraject verschillende instrumenten inzetten; een vrijwilliger die helpt de administratie op orde te houden, budgetcursussen, tijdelijk basisbudgetbeheer tot aan structurele bewindvoering. We zetten de beweging in om budgetbeheer zo vroeg mogelijk af te bouwen; al na de start van de schuldregeling. De andere instrumenten zetten we in tijdens de laatste periode van de schuldregeling. Met de nazorg willen we voorkomen dat klanten opnieuw schulden maken en een hernieuwd beroep op schuldhulpverlening doen. Wij bieden daarom maatwerk in nazorg aan, maar uiteraard is het primair de verantwoordelijkheid van de klant om gebruik te maken van de nazorg. Helaas komt het regelmatig voor, dat klanten nazorg niet accepteren. Een overzicht van de profielen en de bijbehorende dienstverlening vindt u in bijlage 1.
Financiële kaders en prestaties
4. Financiële kaders en prestaties 4.1.
Financiële
kaders
Voor schuldhulpverlening is op dit moment jaarlijks C 2 6 0 . 0 0 0 beschikbaar. In verband met de taakstellende bezuiniging op de bedrijfsvoering moet een bedrag van C 2 2 . 5 0 0 op de loonsom worden gerealiseerd. Deze bezuiniging kan in 2013, het overgangsjaar, nog niet gerealiseerd worden. De reden daarvan is dat er op dit moment onvoldoende beeld is bij de ontwikkeling van het aantal aanvragen, de implicaties van de nieuwe wet en de vereiste tijdsbesteding. Gezien de economische crisis en de huidige mediaaandacht voor schudhulpverlening is het niet onwaarschijnlijk dat het aantal aanvragen gaat stijgen. Dit wordt in het overgangsjaar bekeken en geëvalueerd. Het streven is de bezuiniging vanaf 2014 te realiseren.
4.2.
Prestaties
Jaarlijks melden zich gemiddeld zo'n 100 Beuningenaren zich met financiële problemen en hebben we zo'n 100 klanten in begeleiding. Voor deze groep hebben we in de periode april 2011 tot medio medio mei 2012 diverse instrumenten ingezet. Voor bijna de helft van de gemelde klanten hebben we een stabilisatietraject uitgevoerd, voor ruim een kwart van de gemelde klanten hebben we een schuldregeling gestart. Bijna een kwart van de inzet van onze medewerkers gaat naar de intake van burgers die zich gemeld hebben. Het stabiliseren en het voorbereiden van schuldenaren op een schuldregeling is een tijdsintensieve activiteit, waar gemiddeld tussen de 60 en 70 procent van de tijd van onze medewerkers in gaat zitten. Bij de intake zullen we, kritischer dan de afgelopen jaren, bezien of voor een klant een tijdsintensief stabilisatietraject opgestart moet worden of dat de klant voorlopig met een informatie 8t adviesgesprek voldoende ondersteund is. In de nieuwe werkwijze zullen deze tijdsintensieve activiteiten plaatsvinden bij NIM Maatschappelijk Werk. Zij stabiliseren de financiële situatie. Pas als er een gestabiliseerde financiële situatie is en schuldregeling mogelijk lijkt, wordt de klant aangemeld bij Gemeente Nijmegen. Hierdoor kunnen we de aanmeldingen (en kosten) voor schuldregelingen beperken. In onderstaande tabel presenteren we de verwachte aantallen voor de komende jaren.
Financiële
2013
2014
2015
2016
Intake
100
100
100
100
Stabilisatie
60
60
60
60
Informatie en advies
20
20
20
20
Schuldregeling
20
20
20
20
4.3.
Wanneer
zijn we
kaders
en
prestaties
tevreden?
De beperkte financiën, en de aangescherpte kwaliteitseisen en wet- en regelgeving hebben uiteraard effect op de toegang tot de gemeentelijke schuldhulpverlening en het niveau van dienstverlening, die we aan onze burgers kunnen bieden. We denken echter dat we in de komende jaren, samen met onze partners, een goede basisdienstverlening kunnen neerzetten. Voor het tijdvak 2013-2015 zijn we tevreden als: - we de schuldhulpverlening betaalbaar houden; - we samen met de gemeente Nijmegen en het NIM een laagdrempelige, efficiënte ondersteuning bij financiële problemen realiseren, waardoor o klanten de dienstverlening krijgen die ze nodig hebben o waardoor we tenminste 60 Zo van de mensen uit profiel 1 na een termijn van drie jaar een schuldenvrije toekomst kunnen bieden o waardoor we tenminste 60 Zo van de mensen in de overige profielen een financieel stabiele situatie kunnen bieden. Daarvan is sprake als gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektriciteit, stadsverwarming of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering niet aan de orde zijn. 0
0
Bijlage 1: Overzicht profielen en bijbehorende dienstverlening Intake: lokaal Uitvoerder: gemeente Nijmegen P r o f i e l 1: R e g e l b a a r schuldenpakket/regelbare schuldenaar
P r o f i e l 2: O n r e g e l b a a r schuldenpakket/regelbare schuldenaar
P r o f i e l 3: R e g e l b a a r schuldenpakket/ onregelbare schuldenaar
P r o f i e l 4: O n r e g e l b a a r schuldenpakket/ onregelbare schulden.
Uitvoerder: Gemeente Nijmegen
Uitvoerder: schuldenaar zelf/ Nim
Uitvoerder: Nim
Uitvoerder: Nim
Productaanbod: » Schuldregeling » Trajectbegeleiding « Budgetbeheer
Productaanbod: « Informatie en advies (gemeente Nijmegen) » Inkomsten en uitgaven op orde » Administratie op orde » Regelingencheck « Stabiliseren
Productaanbod: » Inkomsten en uitgaven op orde » Administratie op orde » Regelingencheck » Borging vaste lasten » Check beslag » Ondersteuning in communicatie met schuldeisers/ incassobureaus » Psycho-sociale hulpverlening met als doel gedragsverandering. « Eventueel ondersteuning van casusregisseur hulpverleningsorganisatie
Productaanbod: « Doorgeleiding naar budgetbeheer of bewindvoering » Eventueel ondersteuning casusregisseur hulpverleningsorganisatie
Aanvullende voorwaarde: Afronding in drie jaar
Aanvullende voorwaarde: Er wordt een beroep gedaan op de zelfredzaamheid van de schuldenaar, die immers 'regelbaar' is. Geen traject.
Nazorg:
Administratie op orde Budgetcursus Tijdelijk budgetbeheer tot aan bewindvoering
20
