beleidsplan dyslectie met inbegrip van protocol april 2007
STEDELIJKE BASISSCHOOL 1 – BRUGSESTEENWEG 75 – 8800 ROESELARE – 051241523 –
[email protected]
inhoud 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
opzet van het protocol - p. 3 dyslexie in Stedelijke Basisschool 1 – p.4 maatregelen op schoolniveau – p. 5 maatregelen op graadniveau – p.7 mogelijke individuele maatregelen – p.16 dyslexieverklaring – p.17 individuele maatregelen/handelingsplan – p.18 ondertekening protocol – p.19
2
1. functie van het protocol In dit dyslexieprotocol laat de school twee dingen zien: - wat is de visie/mening van de school t.a.v. dyslexie - wat doet men op school aan lees- en spellingsproblemen en dyslexie
Dyslexie is een complex gegeven. Het onderscheid tussen lees- en spellingsproblemen enerzijds en dyslexie in zijn uitgesproken vorm anderzijds valt vaak moeilijk te detecteren en krijgt pas gaandeweg doorheen de lagere school vastere vorm. Binnen de diagnostiek wordt dyslexie op verschillende manieren gedefinieerd. Dit protocol vertrekt vanuit een gefundeerde definitie van het begrip dyslexie (zie punt 2). Op deze basis werden tijdens het schooljaar 2006-2007 met het ganse team diverse maatregelen geïnventariseerd en geïntroduceerd. Zij bouwen verder op maatregelen die ook best kunnen gelden voor leerlingen met andere lees- en spellingsproblemen of zelfs andere leerproblemen. Eenmaal het etiket “dyslexie” gekleefd wordt, kan mogelijks een individuele leerzorglijn uitgewerkt worden. Daarom wil dit protocol ook een link zijn naar leerkracht, ouder en vooral het kind zelf. Ondertekening door deze drie partijen werkt dan ook versterkend en bewustmakend voor iedereen.
3
2. dyslexie in Stedelijke Basisschool 1 Dyslexie definiëren is niet makkelijk. Dyslexie kan ofwel bij lezen, ofwel bij spelling, ofwel bij beide voorkomen. Toch kozen we als school (in samenspraak met het vrij CLB Roeselare) voor een strikte definiëring. Als fundering gebruiken we hiervoor de stelling van de Commissie Dyslexie van de Nederlandse Gezondheidsraad, 1995 “We spreken van dyslexie wanneer de automatisering van de woordherkenning (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen) zich niet, dan wel zeer onvolledig of zeer moeizaam ontwikkelt.” Automatisering Bij lezen of spelling zijn er problemen met automatisatie en/of snelheid waardoor traag gelezen of gespeld wordt. Het leerproces verloopt dus zeer moeizaam en geraakt moeilijk geautomatiseerd. zeer moeizame ontwikkeling Een moeilijke ontwikkeling betekent een ernstig en hardnekkig probleem. Ernstig wordt door de school beschouwd als voor lezen of spelling op de LVS-toetsen slechts een percentiel van 10 of lager gescoord wordt. Met een hardnekkig probleem wordt bedoeld dat er weinig evolutie is ondanks intensieve (4 keer per week) en kwaliteitsvolle hulp (vb zorgklas, logo…) en dit gedurende 6 maanden Een leerling met dyslexie maakt bij lezen in tegenstelling met een andere leerling meer fouten en/of leest zeer traag. Bij spelling maakt de dyslectische leerling meer fouten. Het soort fouten (omkeringen, letterklankkoppelingsfout, woord(deel)vervangingen…) speelt niet echt een rol Wanneer bij ouder of leerkracht twijfels rijzen omtrent dyslexie wordt steeds contact opgenomen met het CLB. Het CLB kan via diverse testen nog beter tot een uitgesproken diagnose komen. In samenspraak met CLB en het zorgteam wordt dan bekeken of de leerling in aanmerking komt voor dit protocol gedurende de verdere schoolcarrière. Het spreekt vanzelf dat ouders hier bij elke stap op de hoogte gehouden worden.
4
3. maatregelen op schoolniveau Hieronder beschrijft de school welke maatregelen genomen worden op schoolniveau wat betreft dyslexie. Veel maatregelen gelden echter ook voor de modale leerling of een leerling die een andere leerzorg behoeft. Toch omvatten ze het geheel van maatregelen om efficiënt met zorg om te gaan wat betreft het zorghandelen bij een leerling met dyslexie. Ze zijn hieronder beschreven volgens de sticordi-maatregelen. sticordi betekent stimuleren, compenseren (hulpmiddelen aanbieden om de taak beter aan te kunnen), remediëren (extra inoefening en instructie) en dispenseren (vrijstelling van bepaalde taken of opdrachten). Het accepteren en begrijpen van leerlingen met dyslexie vormt de basis voor elk handelingsplan. Meestal lopen al deze vormen van zorghandelen door elkaar. Hieronder wagen we ons op schoolniveau toch even om ze uit te splitsen. Op graadsniveau (zie verder) leest u ze gemengd per thema.
stimulerende maatregelen: • • • • • • • • •
Als leerkracht beseffen dat de problemen hardnekkig en ernstig zijn De leerkracht geeft de leerling het gevoel begrepen en gewaardeerd te worden, bouwt een vertrouwensrelatie op met de leerling door hem niet steeds te vergelijken met zijn klasgenoten De leerkracht draagt er zorg voor dat de leerling aanvaard wordt door de klasgroep; de leerkracht speelt hier als ‘model’ een belangrijke rol De leerkracht bespreekt de eigenheid van iedere leerling en het probleem van de leerling met dyslexie in het bijzonder in de klasgroep (na overleg met ouders en leerling) en leert de leerlingen omgaan met verschillen Zorgen voor succeservaringen, goede resultaten worden toegeschreven aan inzet en werkwijze de leerkracht schenkt voldoende aandacht aan de motivatie. Dyslectische leerlingen moeten ontzettend veel oefenen en inspanning leveren en hebben nood aan succeservaringen. wanneer ouders thuis oefenen geeft de leerkracht voldoende concrete aanwijzingen hoe dit het beste kan: hoe lang en hoe vaak, welk materiaal, hoe reageren op welke fouten, welke hulpmiddelen gebruiken… variatie steken in oefenvormen de leerkracht gebruikt duidelijke bordschema’s
5
• • •
de leerkracht is voorspelbaar binnen zijn instructie (met uitzondering van de eind-OVSG-proeven); zegt vooraf hoe er te werk gegaan wordt onverwacht lezen wordt vermeden spellingsfouten worden niet eindeloos overgeschreven. Vooral het bespreken van de fout is belangrijk.
compenserende maatregelen: • • • • •
wat in de agenda ingevuld wordt, wordt altijd genoteerd op het bord voor leervakken als WO worden oefenbladen ter beschikking gesteld vragen worden niet overgeschreven van het bord, maar staan op papier voor specifieke oefeningen of toetsen kan de leerling vroeger beginnen of langer doorwerken er wordt gebruik gemaakt van preteaching: een tekst kan vooraf worden voorbereid
remediërende maatregelen: • •
spellingsfouten worden na een methodetoets of LVS-toets in kaart gebracht. Dit biedt de leerkracht houvast om aan de fouten te werken (welke fouten en wat is de evolutie) dyslectische kinderen krijgen voorrang wat betreft remediëring in de zorgklas
dispenserende maatregelen: •
nihil (zie sticordimaatregelen op graadsniveau)
maatregelen op vlak van socio-emotionele: • • • • •
ouders worden voldoende geïnformeerd zodat zij weten wat ze mogen eisen van hun kind en wat niet haalbaar is er wordt duidelijke en eerlijke informatie gegeven als kind en ouders daar aan toe zijn het CLB wordt steeds betrokken in zowel cognitieve als socio-emotionele aspecten indien nodig wordt extra externe hulp gezocht regelmatige afstemming en evaluatie van alle sticordi-maatregelen om faalervaringen te voorkomen
6
4. maatregelen op graadsniveau
eerste graad * agenda: > tijd nemen voor het invullen van de agenda > agenda is ook een “heen en weer” boekje, een communicatiemiddel > de agenda wordt dagelijks gecontroleerd > de agenda wordt gekoppeld aan het wegstoppen van materiaal in de boekentas: heel gestructureerd > invullen van de agenda gebeurt steeds in het begin van de les * huistaken > ouders krijgen bij aanvang tips ivm het maken van de huistaak op een info-avond van het eerste leerjaar en op oudercontact > de spellingskaart in het tweede leerjaar wordt gebruikt voor de huistaak > het maken van huistaak voor leerlingen die bijkomende therapie volgen krijgen op vraag uitstel of dit gebeurt in samenspraak met de therapeut * instructie > spellingskaarten : goede en bruikbare schema’s of overzichten worden op een kaart gekleefd en aan de leerling bezorgd (bvb. Stappenkaart werkwoordspelling, geheugensteun letter-klankkoppeling). In een eerste leerjaar vaak nog voor sommige leerlingen, dit wordt op de bank gekleefd en/of meegegeven naar huis > vragen worden klassikaal voorgelezen > voorafgaand aan de spellingstoets in het tweede leerjaar: meedelen welke spellingsonderdelen zullen getoetst worden > opgaven in een dictee worden beperkt > lezen: teksten van begrijpend lezen worden voorgelezen laten meevolgen met vinger of kaartje voor het lezen
7
* cursus/notities > er worden geen geschreven invulbladen gebruikt > er wordt gekozen voor een voldoende groot lettertype, minstens lettergrootte 12. Daarnaast wordt ook voldoende ruimte tussen de regels voorzien > spellingsfouten worden slechts één keer overgeschreven: in het eerste leerjaar gebeurt dit altijd, in het tweede leerjaar drie keer. Een uitzondering wordt gemaakt voor dyslectische leerlingen > na een dictee wordt soms tijd vrij gemaakt voor individuele sturing > voor spellings- en leesproblemen wordt een extra herhalingsmoment voorzien ( dit is gekoppeld aan de taalmethode). In het tweede leerjaar om de veertien dagen een herhalingsmoment spelling. > taalmethode in het tweede leerjaar differentieert door gebruik van de scheurblokken > spellingsproeven: het eerste leerjaar werkt met een zorgschrift; hierop wordt aangeduid welke koppelingen nog niet beheerst zijn. Het tweede leerjaar werkt met foutenanalyses op basis van de methode. > klastaken meer tijd geven taken voorstructureren, bvb een meervoudige opdracht nummeren * toetsen en evaluatie > vragen worden niet van het bord overgeschreven, maar staan op een blad > de leerkrachten van het tweede geven een overzicht van de planning van de toetsen > in het eerste leerjaar gebeurt alles zeer geleid > vragen worden klassikaal voorgelezen, in een tweede leerjaar wordt bij toepassingen vraag per vraag voorgelezen. Ook begrijpend lezen wordt binnen de methode vaak vraag per vraag behandeld (vooral bij moeilijker teksten) > gebruik van invuldictee: het kind mag de woorden voorbereiden en wordt enkel op de woorden beoordeeld > gebruik van spellingskaarten in het tweede leerjaar > visueel dictee en/of auditief dictee
8
> de opgaven bij een dictee beperken > afspraken ivm verbeteren en scoren spelling * geldend voor de niet-taalvakken - er worden geen punten afgetrokken voor spellingsfouten *
geldend voor de taalvakken bij stellen in het tweede leerjaar: max 20 procent van de punten worden afgetrokken bij begrijpend lezen worden geen punten afgetrokken bij spelling: het maximum aantal fouten is steeds gelijk aan het aantal beoordeelde woorden in het dictee
* geldend voor alle vakken spellingsfouten worden aangeduid door de fout te onderstrepen, de fouten worden wel verbeterd door de leerkracht > negatieve opmerkingen worden niet op het rapport vermeld maar besproken met ouders en vormen een aanzet tot een wekpunt
9
tweede graad * agenda > de agenda wordt dagelijks gecontroleerd > de agenda wordt ingevuld op een rustig moment > we verbeteren niet alle spellingsfouten in de agenda. Het derde leerjaar onderstreept wel de fout. Bij controle letten we er vooral op dat de agenda volledig ingevuld is * huistaken > ouders krijgen bij aanvang van het schooljaar in het derde leerjaar tips ivm het maken van huistaken > er kan gebruik gemaakt worden van de spellingskaarten > we laten het kind enkel huistaken maken die zonder begeleiding mogelijk zijn > contractlezen: vooral oog voor de inspanningen van kind/ouders en soepel omgaan met de inhoud of wat er gelezen wordt (niet te strikt vasthouden aan de boekjes van de schoolbieb) * instructie > spellingsfouten worden één keer overgeschreven. Vooral bespreking van de soort fout indien ze bij meerdere leerlingen voorkomt > spellingskaarten : goede en bruikbare schema’s of overzichten worden op een kaart gekleefd en aan de leerling bezorgd (bvb. Stappenkaart werkwoordspelling, geheugensteun letter-klankkoppeling). > in het derde leerjaar worden boeken aangeboden aangepast aan het leesniveau > voor spellings- en leesproblemen wordt een extra herhalingsmoment voorzien in het derde leerjaar > onverwacht lezen wordt vermeden > in het derde worden vragen nog voorgelezen, in het vierde gebeurt dit niet * cursus/notities > er wordt gekozen voor een voldoende groot lettertype, minstens lettergrootte 12. Daarnaast wordt ook voldoende ruimte tussen de regels voorzien > de leerling mag zelf zijn dictee verbeteren met gebruik van compenserend materiaal (spellingsalgoritmes, veel gebruikte woordenlijst…) of antwoordsleutel
10
* toetsen en evaluatie > de leerkracht van het vierde geeft een overzicht van de planning van de toetsen > oefendictee: het kind mag de woorden voorbereiden en wordt enkel op de woorden beoordeeld > er zijn zowel visuele dictees als auditieve dictees > opgaven bij dictee worden beperkt > bij WO worden geen punten afgetrokken voor spellingsfouten > voor stellen wordt slechts maximaal 20 procent van de punten afgetrokken voor spellingsfouten * klastaken > algemeen: meer tijd geven taken worden voorgestructureerd: bvb een meervoudige opdracht wordt genummerd > lezen: Voorstructureren van teksten teksten van begrijpend lezen worden voorgelezen > schrijven/spelling: gebruik maken van spellingskaarten > gebruik van hulpmiddelen (vanuit de achtergrondvisie: een leerling laten raden naar een woord levert geen tijdswinst op voor de leerling, maar indien dit wordt toegepast gebeurt dit niet vrijblijvend: nl eisen stellen naar gebruik) * spellingskaart voor spellingsregels…verplicht te gebruiken * memokaart, onthoudlijstje met leerling-specifieke moeilijkheden… verplicht te gebruiken * woordenlijst laten gebruiken bij onthoudwoorden of moeilijke woorden
11
derde graad * agenda > de agenda wordt dagelijks gecontroleerd bij leerlingen met specifieke problemen > er wordt voldoende tijd voorzien voor het invullen van de agenda * huistaken > ouders krijgen bij aanvang van het schooljaar tips ivm het maken van huistaken. In het vijfde gebeurt dit mondeling, in het zesde leerjaar schriftelijk > alleen huistaken laten maken dat het kind kan zonder begeleiding > we houden rekening met buitenschoolse therapie: schrappen of uitstel van de huistaak > contractlezen: vooral oog voor de inspanningen van kind/ouders en soepel omgaan met de inhoud of wat er gelezen wordt (niet te strikt vasthouden aan de boekjes van de schoolbieb) * instructie > bij opstapeling van problemen is er een ondersteunend gesprekje met de leerling na de les > spellingsfouten worden niet meer dan vijf keer overgeschreven, vooral het bespreken van de fout is belangrijk > voor spellings- en leesproblemen wordt een extra herhalingsmoment voorzien, bvb. Één keer een half uur per week > onverwacht lezen wordt vermeden bij leerlingen met leesmoeilijkheden * cursus/notities > bij leervakken worden invulbladen met oplossingen ter beschikking gesteld > invulbladen van specifieke zorgleerlingen worden door de leerkracht nagezien * toetsen/evaluatie > de leerkracht geeft een overzicht van de planning van de toetsen
12
> voorafgaand aan de spellingstoets wordt meegedeeld welke spellingsonderdelen zullen getoetst worden > afspraken ivm verbeteren en scoring van spelling: - geldend voor de niet-taalvakken (vb WO): - open boekproef: begrippen vanuit het boek worden wel op spellingsfouten gecheckt: 0,5 punt per fout - gesloten boekproef: geen punten aftrekken - geldend voor de taalvakken: - stellen: er worden punten gegeven voor stellen en nog eens apart voor spelling - spelling : het maximaal aantal fouten op een dictee is steeds gelijk aan het aantal beoordeelde woorden in dat dictee ( vb een dictee met 30 te beoordelen woorden kan nooit op 15 punten staan) - geldend voor alle vakken: - spellingsfouten worden aangeduid door de fout te onderstrepen * klastaken > algemeen: meer tijd geven taken worden voorgestructureerd: bvb een meervoudige opdracht wordt genummerd > lezen: Voorstructureren van teksten laten mee volgen met vinger of kaartje bij lezen > schrijven/spelling: gebruik maken van spellingskaarten
13
5. mogelijke individuele maatregelen Naast maatregelen op school- en graadsniveau zijn bij dyslectische leerlingen zeker individuele maatregelen te bespreken. Dit verschilt echter van leerling tot leerling. Hieronder volgt een rits voorbeelden van mogelijke individuele maatregelen. Voorbeeld - schrijven/spelling * er gelden specifieke afspraken i.v.m. verbeteren en scoren van spelling * visueel dictee ipv auditief dictee * geen spellingsoefeningen aan het bord maken * gebruik van letterdoos * overschrijven op het overgeschreven woord * rubriceerschrift bij Franse woorden: vb de vrouwelijke woorden in het rood, de mannelijke woorden in het groen * dictees: enkel de oneven zinnen meeschrijven * visueel dictee wordt gezien als dispensatiemaatregel tov auditief dictee bij oefentoetsen * gebruik van spellingskaarten * visueel dictee ipv auditief dictee voor Frans - lezen * vragen worden individueel voorgelezen indien vereist * nooit als eerste een nieuwe tekst moeten lezen * niet onvoorbereid hardop moeten lezen * tekst begrijpend lezen, WO… wordt op voorhand meegegeven zodat ze al technisch gelezen kunnen worden met hulp van buur, leerkracht, zorgleerkracht, ouders, therapeut… * niet hardop moeten lezen * laten mee volgen met vinger of kaartje bij lezen * nooit als eerste een tekst moeten lezen * een moeilijke taak (bvb. Een tekst voor begrijpend lezen) kan voorbereid worden door op voorhand te
14
oefenen of geluidscassettes te laten beluisteren * gebruik van volgblad inschakelen bij leesopdracht - cursus/notities * notities worden nagelezen op hun juistheid en worden gecorrigeerd * aanduiding van kernleerstof en uitbreidingsleerstof: zelf voorstructureren bij WO en begrijpend lezen door o.a. kernwoorden of kernzinnen te markeren * vooraan plaatsen van de leerling zodat de leerkracht snel controle heeft over de notities - toetsten/evaluatie * toetsen mondeling afnemen * toetsen worden afgenomen in kleine groepjes door de zorgleerkracht - algemeen * mogelijke straffen worden bij dyslectische leerlingen zo weinig mogelijk vertaald naar taalstraffen, eerder kiezen voor wiskunde
15
6. dyslexieverklaring Om in aanmerking te komen voor (individuele) faciliteiten dient een leerling in het bezit te zijn van een dyslexieverklaring door het CLB. Hieronder volgt de dyslexieverklaring van …………………………………….. verslag diagnose:
16
7. individuele maatregelen In samenspraak met CLB kan het zorgteam beslissen om naast de maatregelen op school- en klasniveau nog een stukje verder te gaan. Voor de leerling stippelen we dan een individuele leerlijn uit die bij elk multidisciplinair overleg kan worden aangepast. Hieronder volgen de afspraken voor ……………………………………… datum
beslissing door…
beslissing
17
8. ondertekening protocol Dergelijk protocol is geen vrijblijvende beleidsverklaring. Er wordt zowel aan de school, als de ouders als het kind zelf heel wat gevraagd. Binnen het protocol draagt iedereen zijn verantwoordelijkheid. Met onderstaande dyslexiekaart waar specifiek de afspraken in kaart gebracht worden vragen we dan ook tenslotte met alle partijen dit protocol te ondertekenen. Voorbeeld
Dyslexiekaart
Naam:………………………………………………..Klas:…………………………….. Schooljaar:………………………. Verantwoordelijkheid school
Verantwoordelijkheid leerling
Verantwoordelijkheid ouders
*
* agenda - inspanning leveren om zo correct mogelijk, volledig mogelijk in te vullen
* agenda - controle van de agenda en handtekenen
* cursus/notities - inspanning om correct te kopiëren - opnieuw lezen van kernwoorden of kernzinnen
* cursus/notities - controle van de ouders - aandacht voor correct overschrijven - gebruik van identieke methode thuis
* toetsen/evaluatie - aanduiden van moeilijkheden - aandacht voor juistheid - tijd goed en effectief gebruiken
* toetsen/evaluatie - een andere ingesteldheid t.o.v. de
18
- gebruik maken van extra tijd - aandachtig luisteren naar de leerkracht - veel tijd nemen om teksten te lezen, minstens twee keer de tekst lezen * lezen - een tekst vooraf effectief voorbereiden - poging doen om mee te volgen - gebruik van volgkaart * spelling - spellingskaarten, memokaarten, woordenboek of andere hulpmiddelen effectief gebruiken * taken/huiswerk - regelmatig inoefenen: misschien minder lang, maar zeker regelmatiger
gangbare rapportering - opvolgen van de proeven en werken aan een positieve ingesteldheid - inzien dat er blijvende leereisen bestaan naar inspanning en leren en dit volgens de mogelijkheid * taken/huiswerk - een regelmatige en stipte opvolging van de huistaken - voorbereiding bij lezen van teksten - oefenen op dezelfde leerwijze als in de klas *spelling - meevolgen woordenlijsten uit Alfabeestje * lezen - extra herhaling bij ouders
* algemeen - weten dat men dyslexie heeft - durven zeggen dat men dyslexie heeft - bereid zijn om extra hulp te krijgen
* algemeen - een degelijke communicatie nastreven met de school - elke inspanning motiveren
De school is hier verantwoordelijk voor.
De leerling is hier verantwoordelijk voor.
De ouders zijn hier verantwoordelijk voor.
Datum: Handtekening:
Datum: Handtekening:
Datum: Handtekening:
19
