Beleidsplan 2013-2016
‘Dichtbij toen, met het oog op morgen’ Herdenken, bezinnen, leren
1
2
Een mens vergeten is als vergeten het buitenlicht uit te doen en dan blijft het de hele dag branden: Maar je wordt er ook aan herinnerd door het licht Yehuda Amichai (uit: Een grote rust – vertaling Tamir Herzberg)
3
4
Inhoud 1. Over OVCG 2. Missie 3. Kerntaak I: Het initiëren, organiseren en realiseren van educatieve projecten Kerntaak II: Het verwerven, het behouden, het registreren, het documenteren en het presenteren van de materiële getuigenissen Kerntaak III: Expertisecentrum voor historisch onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen Kerntaak IV: Andersoortige projecten die het unieke karakter van de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen weerspiegelen. 4. Kansen en bedreigingen 5. Organisatie 6. Meerjarenbegroting 2013-2016
5
6
1. Over OVCG De Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG) is een documentatie- en informatiecentrum over de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen. OVCG is een onafhankelijke stichting, die financieel wordt ondersteund door de stad en provincie Groningen. Van een kleine, locale instelling die het beheer en behoud van een omvangrijke collectie oorlogsmateriaal verzorgde, is OVCG het afgelopen decennium gegroeid tot een erkend educatief en expertisecentrum, dat zich in een steeds groeiende belangstelling mag verheugen: belangstelling van talrijke particulieren voor ‘de oorlog’, en van regionale, landelijke en internationale instellingen voor samenwerkingsprojecten. Iedereen kan een beroep doen op onze expertise met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog in de stad en provincie Groningen. Wij worden dan ook vaak geconsulteerd door particulieren, onderzoekers, media, docenten, studenten, scholieren en andere belangstellenden. OVCG verzamelt en beheert het archief van de periode van de Duitse bezetting van stad en provincie Groningen en van de periode van wederopbouw, tot 1950. Dit archief bestaat uit ruim 16 meter documenten, 600 affiches, 5000 foto’s, 2500 kranten en tijdschriften, 3000 boeken en meer dan 2500 objecten uit deze tijd en is in deze gezamenlijkheid uniek voor Nederland. OVCG verzamelt daarnaast ook oorlogsmateriaal, maar is geen museum. Educatie is het belangrijkste speerpunt van OVCG in de komende beleidsperiode. Wij maken lesmateriaal, tentoonstellingen en organiseren andere activiteiten voor zowel basis- als het voortgezet onderwijs. Verder verzorgt OVCG diverse publicaties en initieert zij projecten, zoals de virtuele reconstructie van het Scholtenhuis, oral history-projecten en de jaarlijkse actie ‘Niet weggooien!’. Wij werken regelmatig samen met landelijke organisaties zoals het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, het NIOD en Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ook voor de komende jaren liggen er nog veel ideeën op de plank. Wij benadrukken dat dit niet enkel ideeën zijn die wíj hebben, maar een reactie zijn op emotioneel beladen vragen uit de samenleving, die verdieping en duiding behoeven en waarop wij als enige organisatie in de provincie Groningen een concreet antwoord kunnen geven. Dit maakt onze activiteiten ook vraaggericht in plaats van enkel aanbodgericht. De plek van waaruit OVCG dit alles doet, het kantoor van de Groninger Archieven aan het Cascadeplein, zorgt voor een vruchtbare kruisbestuiving tussen de in dit gebouw gevestigde organisaties.
7
8
2. Missie De centrale doelstelling van OVCG is het levend houden van de herinnering aan en informatie geven over de oorlogs- en bezettingstijd van 1940-1945 en zijn nasleep, in het bijzonder van het verzet in stad en provincie Groningen, alsmede historische en actuele thema’s die daaraan verwant zijn.
3. Kerntaken Het initiëren, organiseren en realiseren van educatieve projecten over de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen Het verwerven, het behouden, het registeren, het documenteren en het digitaliseren van de materiële getuigenissen Expertisecentrum voor historisch onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen Andersoortige projecten die het unieke karakter van de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen weerspiegelen.
9
10
3.1. Kerntaak I:
Het initiëren, organiseren en realiseren van educatieve projecten
Visie OVCG op erfgoededucatie Tweede Wereldoorlog Hoewel de Tweede Wereldoorlog al meer dan 65 jaar achter ons ligt, zijn de herinneringen daaraan nog springlevend. Weliswaar zijn er steeds minder mensen die deze jaren van geweld en onrecht, dwangarbeid en racistische massamoord - maar ook: spanning en heldenmoed - bewust hebben meegemaakt, als samenleving zijn we daar in tal van opzichten deelgenoot van geworden. De oorlog is namelijk geen afgesloten hoofdstuk, maar een levend verleden - een geschiedenis beladen met actuele politieke en morele betekenissen, rond verhalen die er toe doen en telkens opnieuw worden verteld en verbeeld. De oorlogsjaren zijn de meest onderzochte vijf jaar uit de vaderlandse geschiedenis. De nalatenschap van de Tweede Wereldoorlog vertelt over een bijzonder, ingewikkeld en vaak ook pijnlijk verleden. Niet om te moraliseren of te beleren, maar om iets te onthullen over wie wij zijn en vooral waar we vandaan komen. Het zijn soms verhalen die bemoedigen, omdat ze laten zien waar mensen toe in staat zijn. Maar meer nog vormen ze een waarschuwing, voor datgene waartoe mensen ook in staat zijn. Daarom is het herinneren een actuele betekenis geven aan die gebeurtenissen en ervaringen voor de mensen van vandaag; het besef bijbrengen dat vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn en voortdurend aandacht en onderhoud vragen. De betekenis van de oorlog voor vandaag en morgen zal op korte termijn niet veranderen: het is en blijft een belangrijk moreel ijkpunt. Het is goed te onderbouwen dat dit zo zal blijven zolang ons land geen nieuwe oorlog zal meemaken. De Tweede Wereldoorlog in het onderwijs De Tweede Wereldoorlog is een niet weg te denken thema in het onderwijs. Het is een van het meest onderwezen thema’s. De Canon van de Nederlandse geschiedenis is opgesteld. De oorlog komt in meerdere van de 50 vensters aan de orde. Daarnaast had Nederland had in de jaren 2006-2010 een officieel voorlichtingsbeleid ‘Raak de juiste snaar’ over de Tweede Wereldoorlog, gericht op jongeren tussen de tien en achttien. Dat beleid werd uitgevoerd door het ministerie van VWS. Per 1 januari 2011 zal VWS haar taken overdragen aan het Nationaal Comité 4 en 5 Mei. Dit comité werkt op dit moment aan een nieuw beleidsplan. Leraren in opleiding worden in het VWS-beleid expliciet genoemd als fakkeldrager. ‘De docent is dé sleutelfiguur in de overdracht van kennis en in de bewustwordingsprocessen binnen de school. Bovendien zijn zij de verhalendragers van de toekomst als de directe ooggetuigen er niet meer zijn om verhaal te doen.’ De missie stelt een paar prangende vragen aan de orde. Wat betekent het voor het onderwijs als ooggetuigen er niet meer zijn? En hoe kun je scholieren van een jaar of elf besef van de Tweede Wereldoorlog bijbrengen? Hoe voorkom je dat het een tekstje in een geschiedenisboekje wordt dat ze lezen en weer vergeten? De essentie van de Tweede Wereldoorlog kan alleen overgebracht worden als je het kan relateren aan de actualiteit van vandaag, (aan recente geweldsconflicten en oorlogen Darfur, Srebrenica, Afghanistan, Irak) en grondrechtendiscussies (vrijheid van meningsuiting, de rechtstaat etc.). Als je jongeren en opvoeders individueel weet te raken, de algemene thema’s uit de Tweede Wereldoorlog weet te verbinden met de actualiteit en aan kunt zetten tot nadenken over mogelijke consequenties en eigen specifieke stellingnamen en keuzes als je zelf in zo’n situatie zou belanden. Hedendaagse gebeurtenissen hebben soms sterke overeenkomsten met gebeurtenissen uit de oorlog. Burgers moeten zich hiervan bewust zijn en kritisch omgaan met eigen gedrag, handelen en keuzes in de samenleving. In het gemeentelijke en provinciale educatieve beleid wil OVCG dan ook de volgende doelstelling hanteren: Het bevorderen van de instandhouding en de verspreiding van kennis en inzicht met betrekking tot WOII om van daaruit primair bij jongeren en hun opvoeders bewustwording en empathie te creëren, opdat zij betekenis kunnen geven aan fundamentele grondrechten en vrijheid. Hoe wil OVCG deze doelstelling nakomen? Om de Tweede Wereldoorlog begrijpelijk te maken wil OVCG het nu verbinden aan de sporen van de oorlog in de nabije omgeving. OVCG heeft de afgelopen jaren een doorgaande leerlijn ontwikkeld waar zowel in het basisonderwijs als voortgezet onderwijs kennis gemaakt kan worden met de historie van eigen omgeving. OVCG maakt daarbij gebruik van fysieke sporen (bv monumenten, objecten) en diverse authentieke bronnen (affiches, foto’s, films, kranten, politiebladen, verzetsrapporten). 11
OVCG vindt het uitermate belangrijk dat leerlingen en scholieren nadenken over de betekenis van democratie, vrijheid, grondrechten en fundamentele normen en waarden, signalen en trends leren herkennen en kritisch leren reflecteren op de eigen rol van iedere burger in historische contexten, toen en nu. Basisonderwijs Een belangrijke lesmethode is ‘De oorlog dichterbij’, in samenwerking met het Stichting Vier Vijf Mei, het Bevrijdingsfestival en een gastgemeente in de provincie Groningen. OVCG maakt een lesbrief voor de gastgemeenten (in 2007 Slochteren, 2008 Hoogezand-Sappemeer, 2009 Veendam, 2010 Leek en 2011 Eemsmond). Doel is om bovenbouwleerlingen van de basisscholen in contact te brengen met het oorlogserfgoed dat letterlijk om de hoek is te vinden. OVCG wil zowel in de stad als in de provincie het project ‘de oorlog dichterbij’ uitbreiden en inhoudelijk optimaliseren. OVCG wil nauwer samenwerken met grotere partners, als de Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, IVAK, Kunststation C, Cultuureducatie Stad en andere regionale instellingen (bijvoorbeeld musea en historische verenigingen). OVCG is een kleine en ambitieuze instelling, maar vanwege weinig personeel is extra samenwerking nodig om projecten van de grond te krijgen. OVCG wil daarnaast de inhoud verdiepen door programma’s aan te bieden die uit meerdere onderdelen bestaan. Bijvoorbeeld een combinatie tussen een lesbrief, een wandeling, een presentatie van de oorlogsobjecten en archiefstukken van OVCG, een audiovisueel levensverhaal of de website van het Scholtenhuis. Zo krijgen de leerlingen en scholieren een beter beeld van de Tweede Wereldoorlog. OVCG gaat de komende beleidsperiode ook de nadruk leggen op het overbrengen van erfgoededucatie aan toekomstige docenten en klassenassistenten. Leraren in spé zijn immers onontbeerlijk bij het overbrengen van verhalen over de Tweede Wereldoorlog, nu de eerste generatie wegvalt. Welke mogelijkheden en methoden en handvaten zijn er voor docenten? Hoe kunnen ze een les inrichten over de oorlog? Bij het stadproject ‘De oorlog dichterbij’ zal hier nadrukkelijk aandacht aan worden besteed. Deze toekomstige docenten zijn weliswaar op stage bij basisscholen in de stad, maar vinden later ook in de provincie werk. Daarnaast heeft OVCG een educatief concept ontwikkeld in het lesboek 4 Mei Herdenken en Vijf Mei vieren in de stad Groningen. Een speciaal kijk-, lees- en werkboekje voor het basisonderwijs, passend bij de belevingswereld van de kinderen van nu. Belangrijke thema’s uit de jaren 40-45, zoals bezetting, verzet en bevrijding, worden belicht vanuit zowel de landelijke als de specifiek Groninger situatie. Om de kennis te laten indalen zijn een twintigtal opdrachten opgenomen die kinderen kunnen uitvoeren. De opdrachten variëren van het maken van een gedicht of een bevrijdingsrap tot het maken van een monumentje. De opdrachten sluiten aan bij de verschillende leerstijlen en intelligenties van kinderen. Tevens blijft OVCG zijn oorlogsleskisten en lespakket Jeuden in Grunn aanbieden voor het lager onderwijs. Deze worden door Kunststation C en Cultuureducatie Stad onder aandacht gebracht bij scholen. Omdat digitale presentaties van toenemend belang zijn om ook jongere generaties te betrekken bij de lokale oorlogsgeschiedenis, wil OVCG deze mogelijkheden uitbouwen. Met de virtuele reconstructie van het Scholtenhuis heeft OVCG laten zien dat het die uitdagingen aan kan. Momenteel onderzoeken wij met diverse partijen de mogelijkheden om diverse themawandelingen aan te bieden via de I-phone. Te denken valt aan thema’s als ‘sporen van strijd’, ‘joods leven’ etc. Voortgezet onderwijs OVCG wil in het educatiebeleid voor het voortgezet onderwijs een link leggen met actuele thema’s en activiteiten. In 2012 gaat OVCG in samenwerking met het Grafisch Museum de tentoonstelling Drukken in oorlogstijd (werktitel) realiseren. In het educatief concept wordt rekening gehouden met actuele thema’s als censuur, propaganda en vrijheid van meningsuiting. RuG-studenten en PABO-studenten gaan ondersteunend werk verrichten. In 2013 vonden 70 jaar geleden de April-Meistakingen plaats. De bezetter, geschrokken van de opstand, sloeg de stakingen bloedig neer. Willekeurig gekozen slachtoffers werden ter dood veroordeeld door een haastig ingesteld standrecht en op geheime plaatsen gefusilleerd en begraven. Na de bevrijding werd een aantal mensen gevonden in massagraven (bijvoorbeeld in Appèlbergen), anderen bleven vermist. Het thema oorlogsvermissing blijft tot op de dag van vandaag actueel. OVCG is van plan een tentoonstelling rond dit thema realiseren. In 2014 viert de Rijksuniversiteit Groningen haar 400-jarige bestaan. OVCG en het Universiteitsmuseum zijn al 12
in overleg om een tentoonstelling in te richten over de Rijksuniversiteit Groningen in oorlogstijd en het studentenverzet. OVCG wil de mogelijkheden onderzoeken om een kernvak of onderzoekscollege te organiseren op de RuG en studenten te betrekken bij dit project. In 2015 vindt de 70-jarige herdenking van de Tweede Wereldoorlog plaats. OVCG zal dan zijn documentaireserie uitbrengen (zie kerntaak IV) en het laatste deel van de publicatiereeks van het Scholtenhuis. In 2016 bestaat OVCG 25 jaar. Dit jubileum zal gevierd worden met de portretten van de verzetsmensen in stad en provincie Groningen. Overig: Sinds 2010 is OVCG samen met tientallen organisaties en musea die zich met de Tweede Wereldoorlog bezighouden, verenigd in een landelijk educatieoverleg. Zo blijven wij op de hoogte met de plannen en het landelijke educatiebeleid over de Tweede Wereldoorlog en de projecten die andere organisaties en musea organiseren. Hieruit kunnen samenwerkingsverbanden voortvloeien.3.2. Kerntaak II: Het verwerven, het behouden, het registeren, het documenteren en het presenteren van de materiële getuigenissen De collectie van OVCG is uniek, omvangrijk, kostbaar en onvervangbaar. Naast het – grotendeels vertrouwelijk – documentatiemateriaal van de Stichting Verzetsdocumentatie 1940-1945 in de provincie Groningen bestaat de collectie thans uit: Het verzetsarchief van OVCG vormt het hart van de collectie. Het bevat de namen van meer dan 6000 personen die in meer of mindere mate betrokken waren bij het verzet in de provincie Groningen. De gegevens van deze personen zijn op kaarten ingevuld door Bob Houwen en later door Ad Mulder. Aan het verkrijgen van deze gegevens zijn vele uren van interviews vooraf gegaan. De informatie op de kaarten is minstens bij twee contactpersonen gecheckt. Op deze kaarten staan onder andere gegevens over de activiteiten tijdens de bezetting, verzetsgroepen waar men bij betrokken was geweest, namen van personen waarmee contacten werden onderhouden, schuilnamen, gegevens over eventuele arrestaties en plaatsen waar men dan gevangen had gezeten. Ook wordt op de kaarten verwezen naar uitgebreidere persoonlijke verslagen van de activiteiten en naar verslagen van anderen over de persoon op de kaart. De database is voor 95 procent compleet en is volledig gedigitaliseerd en online beschikbaar via de link www.archieven.nl. Dit is voor zowel de provincie als op landelijk niveau gezien, een unieke bron. Meer dan 1000 foto’s uit oorlogstijd, afkomstig uit de provincie Groningen. Deze zijn allen gedigitaliseerd en via www.beeldbankwo2.nl en www.groningerarchieven.nl beschikbaar. Meer dan 400 affiches, ook allen gedigitaliseerd en te raadplegen via www.archieven.nl Beelden en of geluidsdragers, (>200) Kranten en tijdschriften uit de periode 1940-1950. OVCG gaat deze niet digitaliseren, daar de Koninklijke Bibliotheek dit in 2010 heeft gedaan. Levensverhalen van ooggetuigen van de oorlog, die voortgevloeid zijn uit de oral-historyprojecten die afgelopen drie jaar afgenomen zijn. Dit zijn levensverhalen van mannen en vrouwen uit de provincie, die allen de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. De audiovisuele interviews zijn in 2010 toegankelijk gemaakt via www.getuigenverhalen.nl. Een deel zal in de toekomst tevens op www.verhaalvangroningen.nl verschijnen. Overige documenten uit oorlogstijd, bijvoorbeeld brieven, dagboeken en andere egodocumenten. Bibliotheek uit en over de Tweede Wereldoorlog. Boeken over de regio nemen een belangrijk deel hiervan voor hun rekening. OVCG koopt zelf geen boeken, wij vragen enkel presentie-exemplaren. Objectencollectie. Deze bestaat uit ongeveer 2500 voorwerpen, van 100 strekkende meter. Hieronder zijn vele militaire voorwerpen (Nederlands, Duits, Canadees, Engels) zoals communicatie- en navigatieapparatuur, uniformen, insignes, helmen etc. Daarnaast omvat de collectie ook een omvangrijke verzameling objecten uit het dagelijks leven, zoals koolzaadoliemolentjes, noodkachels, surrogaatartikelen, toiletartikelen etc. En uiteraard bezit OVCG vele objecten die met het verzet te maken hebben, zoals vervalste stempels, (amateur)zendapparatuur etc. OVCG heeft in het verleden (delen van) bekende oorlogscollecties overgenomen zoals die van Menno Huizinga en Onstenk. OVCG heeft niet de financiële middelen om actief objecten te verwerven.
13
14
De collectie is essentieel voor alle activiteiten van OVCG. Om de doelstellingen te realiseren is het dan ook noodzakelijk continue te werken aan: a Het uitbreiden van de collectie en: b Het optimaal toegankelijk maken ervan. Actie Niet Weggooien De generatie die de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk bewust heeft meegemaakt is veel kleiner geworden en daarmee ook het aantal objecten, dat als herinnering aan de oorlogsdagen bewaard wordt. Vaak wordt er ook veel weggegooid. Sinds 2006 neemt OVCG deel aan de landelijke Actie Niet Weggooien (ANW), waarbij wordt opgeroepen materiaal uit oorlogstijd in te leveren. Vijftien Tweede Wereldoorlog gerelateerde instellingen besteden jaarlijks aandacht aan ANW. De huidige coördinator maakt ook deel uit van de werkgroep ANW, samen met het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Het Nationaal Bevrijdingsmuseum en Liberty Park Overloon, De werkgroep stelt het beleid vast en organiseert de jaarlijkse activiteiten. Ook maakt OVCG deel uit van het landelijk collectieoverleg van Tweede Wereldoorlogmusea en –instellingen, die elke drie maanden bijeenkomt. Wij merken dat onze deelname aan ANW een belangrijk effect heeft gehad op onze provinciale zichtbaarheid. Bijna wekelijks krijgen wij collecties aangeboden. Variërend van boeken, kranten uit oorlogstijd, opgetekende levensverhalen en egodocumenten als brieven en dagboeken. Wij verwachten dat er in de toekomst steeds meer wordt ingeleverd, voornamelijk door de tweede generatie. Het uitbreiden, maar ook het registreren van de collectie gaat dus meer tijd in beslag nemen. Papieren en audiovisuele collectie Het uitbreiden van de collectie is één. Het optimaliseren van de toegankelijkheid is even belangrijk. Het is hierbij van belang dat onze inventaris zichtbaar is naar de buitenwereld, zodat OVCG meer onderzoekers kan aantrekken. Omdat vele stukken niet openbaar zijn (en derhalve ook niet in aanmerking komen voor digitalisering) moet de inventaris geanonimiseerd worden. Ook moet het materiaal in zuurvrije dozen en mappen bewaard worden. Ook zal de papieren collectie aanvraagbaar zijn in de studiezaal van de Groninger Archieven. OVCG wil zijn collectiebeleid nader definiëren. De afgelopen jaren is OVCG gegroeid van een Stichting die oorlogsmaterialen verzamelde, naar een erkend informatie en documentatie-instelling. Gezien onze activiteiten en de locatie te Cascadeplein 4 is dit zo gegroeid. Daarom beschouwen wij onze papieren en audiovisuele collectie (verzetsarchief, foto’s, affiches, egodocumenten, boeken, oral history interviews etc.) als onze belangrijkste kerncollectie. Wij blijven op dit gebied een actief verzamelbeleid voeren. De samenwerkingsovereenkomst tussen OVCG en de Groninger Archieven, van juni 2010, is een belangrijk ijkpunt in deze ontwikkeling. De Groninger Archieven is eigenaar geworden van onze papieren collectie. De collectie blijft echter voor de buitenwereld zichtbaar als OVCG-collectie. De Groninger Archieven dragen zodoende de verantwoordelijkheid voor het optimaliseren van de toegankelijkheid van de collectie en het bewaren ervan. Tegelijkertijd professionaliseert onze bedrijfsvoering. Waar voorheen de penningmeester van OVCG de dagelijkse financiële administratie voerde, is deze verantwoordelijkheid in 2010 overgedragen aan de Groninger Archieven. Wij maken thans ook gebruik van Decos, een systeem voor professionele post- en projectregistratie. Objectencollectie OVCG beschikt eveneens over een uitgebreide collectie objecten uit oorlogstijd, zoals militaria, huishoudelijk materiaal, schaarstemateriaal, propagandamateriaal, onderscheidingen en textilia. OVCG is geen museum. Daarom stellen wij onze objectencollectie beschikbaar aan historische verenigingen en musea en zetten wij onze collectie in voor educatieve projecten. De praktijk wijst uit dat wij onvoldoende middelen hebben om onze eigen objectencollectie tentoon te kunnen stellen en voldoende te onderhouden. Wij kiezen derhalve voor een terughoudender verzamelbeleid. OVCG heeft reeds verbindingen gelegd met andere oorlogsmusea in de regio. In 2010 heeft OVCG zijn wapencollectie overgedragen aan het Canadian Allied Forces Museum in de stad Groningen. Ook gaat OVCG de mogelijkheden onderzoeken om zijn verzameling militaria in bruikleen te geven aan dit museum. Het is immers zonde om deze objecten in depotruimtes te laten. De realisatie van het Groninger Forum aan de Grote Markt van de stad Groningen, biedt ook voor OVCG mogelijkheden. Aangezien dit gebouw gedeeltelijk op historische grond (het Scholtenhuis) geplaatst wordt, kunnen 15
Zoekvraag Arthur Digby Clayton In augustus 2010 heeft OVCG een Britse familie geholpen om het verblijf van hun vader, RAF-boordschutter A. Clayton te reconstrueren. Clayton sprong in januari 1945 uit een neerstortende bommenwerper en kwam terecht in Oost-Groningen. Clayton werd geholpen door verzetsmensen uit Harpel en omgeving, Wagenborgen en Veendam. Hij keerde na de bevrijding ongedeerd terug naar Birmingham. Tientallen jaren bleef hij contact houden met de verzetsfamilies Eenjes en Pol in Veendam. Kerstkaarten en brieven gingen over en weer, maar het contact verwaterde op den duur. Coördinator Bettie Jongejan organiseerde een ontmoetingsdag tussen de Britse familie Clayton en de nog levende verzetsmensen en hun families. Zij maakte een reconstructie van Clayton’s verblijf in Oost-Groningen. Omdat A. Clayton al in 1983 overleed, hadden zijn kinderen nauwelijks de kans gehad om te vragen naar zijn verblijf in bezet Nederland. Ook de kinderen van de verzetsfamilies waren niet op de hoogte van alle zaken. Clayton’s verblijf op de zolder van het gemeentehuis van Veendam was ook voor de gemeente zelf min of meer onbekend. Burgermeester Ab Meijerman van Veendam noemde de reconstructie van groot belang voor de geschiedschrijving van het gebouw. De reacties van de deelnemers: “We thank you so much for all your hard work and enthusiasm on our behalf and for organising an absolutely fantastic visit, which we will never forget. We somehow felt our father’s presence that day.” Shirley Rogers-Clayton, dochter van boordschutter A. Clayton “Mede namens mijn vrouw wil ik u nog eens hartelijk bedanken voor de prachtige dag die u gisteren voor ons heeft georganiseerd. Wij vinden het een hele eer dat we het mochten doen. Ook zij hebben ongetwijfeld een fantastische dag beleefd. Net zo min als ik die dag in januari 1945 nooit ben vergeten, zullen wij deze dag vergeten.” Doede Bruinsma, fungeerde als 17-jongen als tolk, in januari 1945 toen Clayton was neergekomen. Als zoon van de hoofdmeester was hij een van de weinige mensen in de omgeving die Engels sprak. Hij speelde destijds nog een potje schaak met Clayton. “Wat heb je een geweldig speurwerk verricht, en een fantastisch programma samengesteld. En het is toch ook best uniek dat er nog zoveel - directe en indirecte - betrokkenen in leven zijn en op jouw uitnodiging zijn ingegaan. Wat een score.” Pauli Pol, dochter van de Veendamse verzetsman en slager Johan Pol.
16
wij ons voorstellen dat onze objectencollectie een prominente plaats gaat krijgen in de tentoonstellingruimte van het Groninger Forum. Dit zou een geweldige kans zijn om onze objectencollectie zichtbaarder te maken. In 2010 is de objectencollectie van OVCG verhuisd van het depot van het universiteitsmuseum naar een depot van verhuizer Van der Hoek. Dit kwam doordat het universiteitsmuseum kampt met ruimtegebrek. Dit depot is qua klimaatbeheersing, stof- en brandwering e.d. volledig aangepast aan de kwaliteitseisen. Deze depotruimte is echter niet oneindig beschikbaar, slechts voor een duur van een jaar. OVCG zal de komende tijd buigen over een nieuwe bestemming de collectie. Ook worden de mogelijkheden onderzocht om een deel van de collectie af te stoten.
3.3. Kerntaak III: Expertisecentrum voor historisch onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen Behandelen onderzoeksvragen OVCG is de enige instantie in de provincie die structureel aandacht heeft voor de Tweede Wereldoorlog. Veel nazaten van de oorlogsgeneratie hebben vragen over eventueel verzetsgedrag van ouders of grootouders in de oorlog. Die persoonlijke interesse en de belangstelling voor exposities, monumenten en herdenkingsplaatsen bewijzen het nut van een daarop betrekking hebbend archief voor informatie en documentatie. Iedereen kan bij OVCG terecht met (zoek)vragen. Over familieleden in het verzet bijvoorbeeld of bekenden die naar een kamp zijn weggevoerd. Het komt regelmatig voor dat OVCG informatie blijkt te hebben over verzetsactiviteiten die bij de familie altijd onbekend is gebleven. Dit kan deels verklaard worden door het feit dat verzetsmensen vaak liever niet praten over wat zij ‘toen’ hebben gedaan. Uit bescheidenheid, vanwege onverwerkte trauma’s (komt nog steeds voor!) of principiële redenen maar ook vanuit de gedachte: “Toen was het beter om je mond te houden, dan nu ook!” Kort na de bevrijding zijn de activiteiten van het verzet opgetekend. Dit gebeurde waar mogelijk door verzetsmensen zelf. Het betreft hier verslagen over de totstandkoming van diverse verzetsgroepen, maar ook verhalen over sabotageacties, liquidaties en stukken over de organisatie van het verzet. Dit gebeurde in verband met de toen net opgerichte Stichting 1940-1945 die de financiële positie van nabestaanden moest garanderen. Toekenning van dergelijke pensioenen gebeurde grotendeels op basis van dergelijke verslagen. Het deel van de verslagen dat betrekking heeft op het verzet in de provincie Groningen ligt nu bij OVCG. Wij benadrukken dat deze informatie niet in alle gevallen openbaar is. Familieleden beschouwen de door ons geboden informatie als zeer waardevol. Zij hebben na zoveel jaren eindelijk antwoord gekregen op hun vragen. In de bijgevoegde kadertekst kunt u een selectie lezen van de vragen waar wij antwoord op geven en wat de reacties hierop zijn. Deze bijzondere zoektochten nemen veel tijd in beslag, maar OVCG ziet het als een belangrijke taak om – waar mogelijk - de gang van zaken voor het voetlicht te brengen, ook in de toekomst.
17
Zoekvraag omstandigheden waaronder vader gefusilleerd is In maart 2010 kreeg OVCG een zoekvraag binnen van de heer F. Hij is geboren in 1943 en heeft zijn vader, Nederlands verzetsman die vlak voor de bevrijding in Leer (Duitsland) werd gefusilleerd, nooit gekend. OVCG heeft contacten met locale specialisten, die hebben geholpen de laatste dag van zijn vader te reconstrueren. Ook bracht de coördinator hem in contact met een familielid van een andere man, die net als de vader van de heer F. deel uitmaakte van het groepje dat door Duitser Willy Herold, de beul van Emsland, werden omgebracht. OVCG wees hem op een boek wat over deze, toentertijd pas 17-jarige – Willy Herold verscheen. Deze informatie bracht rust bij de heer F. Hij gaat nabestaanden contacteren en mogelijkheden onderzoeken of ze een gedenksteen in Leer kunnen plaatsen. Zoekvraag van Joods buurjongetje in de stad Groningen In oktober 2010 hielp OVCG de 83-jarige E. van Bruggen met zijn zoekvraag. Hij woonde in oorlogstijd in de stad Groningen. Hij liep zijn hele leven rond met de vraag wat er met zijn joodse speelkameraadje was gebeurd, die na de oorlog niet meer terugkeerde. Het lastige was dat hij de naam van het jongetje was vergeten. Via de woningkaarten van de Groninger Archieven kwam OVCG achter de juiste naam, en kon hierdoor via de website van het Joods Monument achterhalen dat de gehele familie in Auschwitz was vermoord. Dhr. Van Bruggen was zeer geëmotioneerd door dit nieuws, maar tegelijkertijd opgelucht dat hij zekerheid had over het lot van zijn toenmalige buurjongetje. Zoekvraag onthulling van onbekend filmpje Het Gronings Audio Visueel Archief (GAVA) stuitte bij van het beschrijven van hun beeldfragmenten uit de Tweede Wereldoorlog op de onthulling van een monument. Dit monument stond niet op de oorlogsmonumentenwebsite, en onbekend was waar en voor wie het was opgericht. OVCG en historicus Ruud Weijdeveld stelden vast dat het om het monument van doodgeschoten communistisch verzetsman Johannes Swint ging. Swints plaquette is later herplaatst in het speeltuingebouw Oosterpark. Voor nabestaanden kwam het filmpje als een grote verassing; ze waren niet op de hoogte van het bestaan ervan. Zoekvraag over Silbertannemoorden De vader van mevrouw V.D. werd op oudejaarsnacht 1943 door de SS’ers vermoord, in het kader van de zogenaamde Silbertannemoorden. OVCG heeft haar meer informatie gegeven over de omstandigheden waarbinnen dit gebeurde en haar krantenartikelen overhandigd over de naoorlogse processen tegen de daders aangespannen werden. Zoekvraag van dhr. Schuyt over W.H. Nagel Dit jaar verscheen de biografie van verzetsman en criminoloog W.H. Nagel, geschreven door Kees Schuyt. Ook OVCG staat in deze gezaghebbende publicatie vermeld. Schuyt heeft archiefonderzoek bij OVCG gedaan om inzicht te krijgen in Nagels jaren in Groningen. 18
Wij benadrukken dat we een objectieve instantie zijn. Dit betekent dat wij ook open staan voor “kinderen van”. Dit lijkt misschien vanzelfsprekend, maar vaak durven kinderen van “foute” ouders uit een soort schaamte niet bij ons aan te kloppen. En dat is zonde, want de behoefte aan informatie is bij hen vaak uitermate groot. Door onze focus op het verzet zal OVCG niet in alle gevallen informatie kunnen bieden, maar ook hier verwijzen wij altijd door naar andere instanties die dat wel kunnen. Om professioneel om te kunnen gaan met mensen die geëmotioneerd zijn, heeft de coördinator de training ‘omgaan met WOII-oorlogsgetroffenen’ gevolgd bij Stichting Cogis , kennisinstituut voor de sociale en psychische gevolgen van oorlog , vervolging en geweld. Expertisecentrum voor scholieren, studenten en onderzoekers OVCG helpt ook bij schoolopdrachten of studie. Wij leveren uiteraard geen kant-en-klare scripties, maar we kunnen wel helpen om specifieke vragen te beantwoorden; scripties van foto’s te voorzien of om scholieren/ studenten op het juiste spoor te zetten. Daarnaast wordt ons archief veelvuldig geraadpleegd door film- en documentairemakers en journalisten. OVCG beschikt immers over ruim 250 archiefdozen vol vaak unieke oorlogsdocumenten. OVCG stimuleert wetenschappelijk onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog op regionaal niveau Grootschalig onderzoek naar het Scholtenhuis in de periode 1940-1945 gebaseerd op archiefonderzoek bij het Nationaal Archief, het NIOD, RHC Groninger Archieven, het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en natuurlijk OVCG. Dit heeft geleid tot publicatie van Het Scholtenhuis 1940-1945. Deel 1: Daden (Groningen 2009). Gedurende 2011 en 2012 zal de research en het schrijfwerk voor deel 2 (Daders) worden gedaan. De verschijningsdatum zal dan in april/mei 2013 plaatsvinden. Voor deel 3 (Berechting) zal het onderzoek en schrijfwerk in 2013 en 2014 plaatsvinden, de publicatie wordt in 2015 verwacht. Grootschalig onderzoek naar de aanhang van de NSB in de provincie Groningen, gebaseerd op archiefonderzoek bij de RHC Groninger Archieven, Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen. OVCG-bestuurslid Lammert Doedens wil in 2015 gaan promoveren op dit onderwerp. De Stichting Bijzondere Rechtspleging wil tevens de archieven van OVCG raadplegen om de Bijzondere Rechtspleging in Groningen tussen 1946 en 1950 te onderzoeken. Om onze diensten te optimaliseren, moet er hard gewerkt worden om de inventaris, ook via internet, beschikbaar te stellen (Zie Kerntaak II, papieren en audiovisueel archief ). Daarnaast verzorgt OVCG elk kwartaal een bijdrage over een oorlogsgerelateerd onderwerp in Cascadeplein 4, het tijdschrift van de Groninger Archieven. Dit tijdschrift ondergaat momenteel een restyle en zal vanaf 2011 onder een andere naam verschijnen. Ook levert OVCG regelmatig artikelen voor cultuurhistorisch tijdschrift Stad en Lande. Dit zal in de toekomst ook zo blijven.
19
3.4. Kerntaak IV:
Andersoortige projecten die het unieke karakter van de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen weerspiegelen.
Virtuele en driedimensionale reconstructie van het Scholtenhuis (www.scholtenhuis.nl) OVCG heeft de afgelopen jaren unieke projecten opgezet. Het meest succesvol was de virtuele en driedimensionale reconstructie van het Scholtenhuis. Hierbij is gebruik gemaakt van originele plattegronden, blauwdrukken, interviews met getuigen, foto- en filmmateriaal, documenten en archiefonderzoek. De bedoeling is om de gebruiker te laten zien hoe het Scholtenhuis er in de oorlog van binnen uitzag. Daartoe zijn de ruimten in het Scholtenhuis zo realistisch mogelijk nagemaakt. Door middel van animaties en verfilmde scènes wordt informatie gegeven over wat zich in het gebouw tijdens de Duitse bezetting heeft afgespeeld. Deze geschiedenis wordt invoelbaar gemaakt, op integere wijze. Het project werd bekroond met de Gouden Reiger in het kader van het Keying into the Brainmediafestival, die op 7 december 2009 in Amsterdam werd uitgereikt. Dit is de prijs voor de beste interactieve en audiovisuele website. Verder ontving de website de Geschiedenis Online Prijs 2009 van het Historisch Nieuwsblad voor de beste geschiedeniswebsite van Nederland. Daarnaast won de website de derde plek bij de European Design Awards van 2010. Documentaireserie Samen met het Huis van de Groninger Cultuur en de andere organisaties te Cascadeplein 4, begint OVCG met een ander meerjarig project: een documentaireserie over de provincie Groningen in oorlogstijd. In 2015 zal de eerste generatie Groningers die de oorlog hebben meegemaakt, sterk uitgedund zijn. Het Huis van de Groninger Cultuur en de Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen willen de krachten bundelen om een cultuurhistorische productie te realiseren over een van de meest bewogen episodes uit de Groninger geschiedenis. Wij komen met een vernieuwde aanpak, namelijk de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog van onderaf belichten. Ook OVCG laat zich hierbij inspireren door het concept van de Culturele Biografie. Wij nemen de regio als uitgangspunt en gaan daarbij op zoek naar sporen die het verhaal van de Tweede Wereldoorlog vertellen. Dit kunnen personen zijn, maar ook restanten als monumenten, of landschappen met een beladen verleden. Wij willen de keuzes van de bewoners van destijds inzichtelijker maken voor de huidige generatie. Deze documentaire is provinciebreed; per regio gaan wij verhalen selecteren, zodat we in 2015 een bijzonder beeld kunnen geven over de provincie Groningen in oorlogstijd. Website: Het verhaal van Groningen Op het moment van schrijven is het onduidelijk welke organisatie de website ‘Het verhaal van Groningen’ onder zijn hoede gaat nemen. Wij kunnen zeker voor veel content zorgen, ons archief staat immers bol van de verhalen. OVCG is bereid om zitting te nemen in de stuurgroep van de kennissite www.hetverhaalvangroningen.nl.
20
4. Kansen en bedreigingen Tijden veranderen. Ook in het Groninger geschiedenis- en erfgoedveld. Er liggen ingrijpende bezuinigen in het vooruitzicht. De belangstelling voor erfgoed en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog blijft daarentegen onveranderd groot, sterker nog, neemt zelfs toe. Daarnaast blijft de Tweede Wereldoorlog een belangrijk ijkpunt in het Nederlandse onderwijs. Digitale presentaties breiden zich uit en met de virtuele reconstructie van het Scholtenhuis heeft OVCG laten zien dat het die uitdagingen aan kan. De belangstelling en de behoefte voor de activiteiten van OVCG zijn er in toenemende mate. Ons netwerk, bestaande uit oorlogsgerelateerde musea en andere organisaties, op nationaal en regionaal niveau, is afgelopen vijf jaar sterk gegroeid, mede dankzij de activiteiten die OVCG heeft ontplooid. Het OVCG-bestuur constateert een zekere onevenwichtigheid tussen de activiteiten van de stichting die de hele provincie betreffen en de financieringsstructuur, waarbij meer dan twee derde van de vaste subsidie (43,000) afkomstig is van de gemeente Groningen. Andere gemeenten dragen niet bij op structurele basis. Deelname aan projecten gaat altijd gepaard met de speurtocht naar extra financiering. Het is erg jammer dat OVCG kansen moet laten liggen omdat zijn financiële positie dit eenvoudigweg niet toelaat. Zowel het bestuur als coördinator van OVCG zouden hartstochtelijk willen pleiten voor een verruiming van de financiële bijdrage aan OVCG, zodanig dat deze recht doet aan de dynamiek van de stichting en aan de kansen die voor het grijpen liggen om nog breder en nog actiever te kunnen zijn in het naleven van zijn belangrijkste doelstelling: het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in stad én provincie Groningen.
21
5. Organisatie Bestuur Het bestuur van OVCG bestaat per april 2010 uit: De heer D.J. Houwen te Paterswolde, Voorzitter, voormalig Voorzitter College van Bestuur Hanzehogeschool Groningen De heer E. de Jonge te Groningen, Vice-voorzitter, Directeur van het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven De heer G.A.F. Dijkhuis, te Haren, Penningmeester, Oud-registeraccountant De heer J.H.J. Kamminga, te Veendam Secretaris, voormalig stafmedewerker Kamer van Koophandel Groningen Mevrouw G.J. van der Kamp-Nijholt te Garnwerd Voormalig coördinator representatie Gemeente Groningen De heer L.L. Doedens te Groningen, Docent en historicus De heer H.L. Hofstra te Groningen, Bestuursadviseur College van Bestuur Hanzehogeschool Groningen Personeel OVCG heeft één coördinator in dienst voor 0,55 fte. Mevrouw A.J. (Bettie) Jongejan (MA), te Harkstede Coördinator Stagiair/vrijwilligers De heer W. Bennik, te Groningen Stagiair SOD-archiefopleiding, september 2010-juni 2011 De heer O. Hartholt, te Groningen Vrijwilliger bibliotheek Huisvesting: OVCG is gehuisvest in een eigen kantoor op de eerste verdieping van Het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven Bezoekadres: Cascadeplein 4 9726 AD Groningen Postadres: Postbus 30040 9700 RM Groningen Tel: 050 599 20 27 E-mail:
[email protected] Website: www.ovcg.nl Openingstijden kantoor: Maandag tot en met woensdag: 09:00 uur – 15:00 uur. Donderdag: 09:00 uur – 14:00 uur.
22
23
24
