Belastingplicht overheidsondernemingen: (enkele) staatssteunaspecten
Prof. R.H.C. Luja
UvA, 23 oktober 2014
Historie
Oneerlijke concurrentie? • Onder omstandigheden concurreert de overheid met marktpartijen • Uitbreiding belastingplicht vennootschapsbelasting speelt al > 20 jaar in parlement • Discussie met Europese Commissie (≥ 1997): onwenselijke staatssteun?
Europese Commissie • Mei 2013: Commissie verzoekt vóór november 2014 wetgeving vast te stellen die regelt dat overheidsbedrijven (die economische activiteiten uitoefenen) net als private ondernemingen worden belast, en deze in 2015 in werking te laten treden • Voorstel voor dienstige maatregel dient “onvoorwaardelijk en ondubbelzinnig” en “in zijn geheel” te worden aanvaard
Reactie Ministerie van Financiën “De Nederlandse regering is voornemens, onder voorbehoud van parlementaire goedkeuring, om binnen een termijn van 18 maanden wetgeving vast te stellen die erop gericht is dat overheidsbedrijven die economische activiteiten uitoefenen op dezelfde wijze als private bedrijven aan vennootschapsbelasting zullen worden onderworpen.” “Dit betekent concreet dat de wetgeving per 1 januari 2015 tot wet zal worden verheven en de wet per 1 januari 2016 in werking zal treden.”
Rechtsgevolg • Huidig regime is ‘bestaande steun’ • Door acceptatie dienstige maatregel leidt het voortzetten van een bestaande vrijstelling voor overheidsbedrijven per 2016 m.i. tot ‘nieuwe’ niet-goedgekeurde steun • Echter, niet onvoorwaardelijk geaccepteerd • Formeel onderzoek dat resulteert in opdracht tot aanpassing, waarna ‘nieuwe steun’ ???
Voorbeeld: zeehavens • Specifieke subjectieve vrijstelling vanwege ontbreken ‘level playing field’ • Dat buitenlandse havens mogelijk ook staatssteun ontvangen geeft volgens vaste rechtspraak niet het recht zelf steun te verlenen • Houdbaar? In ieder geval niet als subjectvrijstelling • Drukmiddel
Uitzondering voor overheidstaken
Rechtsgevolg • Staatssteun vereist de aanwezigheid van een ‘economische activiteit’ en een ‘ongunstig effect op het handelsverkeer’ binnen de EU • Speelruimte? • Klassieke overheidstaken uitgezonderd • Waarom geen ‘white list’?
Te ruime vrijstellingen? • Objectieve vrijstelling voor interne diensten via samenwerkingsverbanden (art. 8e) te ruim? – Alleen diensten binnen samenwerkingsverband (voorkomen kruissubsidiëring bij dienstverlening aan andere overheden/derden) – Naar evenredigheid van afname van activiteiten bijdragen in de kosten (lees: rekening en risico?) • Subjectieve vrijstelling (art. 6b) voor onderzoeksen onderwijsinstellingen m.b.t. valorisatie
ANBI-status • Art. 5b lid 2 AWR bestempelt o.a. staat, gemeenten, provincies en waterschappen tot algemeen nut beogende instelling (ANBI) • Werkt dit door in de vpb nu de belastingplichtige de publiekrechtelijke rechtspersoon is? • De onderneming zelf had als zelfstandige entiteit ANBI status mogelijk niet gekregen. Staatssteun?
Beperkte belastingplicht • Als winststreven ontbreekt en fiscaal geen onderneming wordt verondersteld: – alsnog belastingplicht indien in concurrentie wordt getreden met derden • NL:
geen concurrentie bij structureel verliesgevende activiteiten
• EU:
wel, maar mogelijk compensatie voor onrendabele economische activiteit
Belastingplicht, en dan?
Een winstmarge is alleen maar lastig… “Een integrale kostprijs verdient de voorkeur boven het hanteren van een marktprijs of een marginale kostprijs als minimale verkoopprijs. Een norm die is geënt op de marktprijs kan gemakkelijk leiden tot rechtsonzekerheid voor betrokken overheden en ondernemers. De afbakening van de relevante product- en geografische markt die cruciaal is voor de vaststelling van de relevante marktprijs, is complex en kan op verschillende wijzen plaatsvinden. En tevens is niet eenduidig vast te stellen hoe de aanbiedende overheid moet omgaan met kwaliteitsverschillen tussen haar producten of diensten en die van concurrerende ondernemingen.” MvT, TK 2007–2008, 31 354, Wet ‘Markt & Overheid’
Contractonderzoek: richtinggevend? • Markttarief • Indien er geen markttarief is: – integrale kosten plus een in de sector gebruikelijke marge óf – tarief op basis van at arm’s length onderhandelingen gericht op maximale economische voordeel en tenminste marginale kosten
Geen vpb-heffing: aanvullende steun? Stel dat een gemeentelijk zwembad een zakelijk tarief van € 7,50 hanteert, maar dat de gemeente vervolgens € 1,50 subsidie verstrekt voor haar inwoners die tegen een kortingstarief gebruik kunnen maken van het zwembad. In dit geval ontvangt de onderneming € 6 direct en € 1,50 subsidie. Stel dat een gemeentelijk zwembad een niet-marktconform tarief hanteert van € 6, om zwembadgebruik te bevorderen. De gemeente neemt als eigenaar/aandeelhouder genoegen met een lager resultaat, omdat hiermee het algemeen belang wordt gediend dat zij behartigd.
Belastingplicht, en dan? • At arm’s length correctie tussen overheid en al dan niet zelfstandige overheidsonderneming kan signaal zijn voor steun • Beperkte overlegmogelijkheid met fiscus vanwege signaalfunctie van het fiscale dossier; Commissie kan stukken bij de Belastingdienst ter inzage vragen
Belastingplicht, en dan? • Bodemlozeputlening – Verantwoorde kapitaalverstrekking?
• Onzakelijke lening – Afwijkende voorwaarden als voordeel; hoofdsomonzakelijke lening – Rente via borgstellingsanalogie, maar wat als borgstelling onzakelijk is?
• Rentecorrectie via infokap – Civielrechtelijke correctie ontbreekt?
Belastingplicht, en dan? • Wat als bij het opstellen van een fiscale openingsbalans blijkt dat aan een onderneming dusdanige kosten moeten worden toegerekend dat deze niet levensvatbaar is? • ‘Market economy investor principle’: moet de overheid de stekker eruit trekken als langetermijnperspectief structureel verliesgevend is?
Aanbeveling • Ontstaan belastingplicht is pas het begin • Bij fiscale correcties tijdig afstemmen met mededingingsjurist • Mogelijk indicatie voor schending staatssteunregels én Wet Markt & Overheid • Voorkomen is beter dan…
