Belangrijke adresgegevens

Belangrijke adresgegevens Hotel Vertigo 38 Rue Fort Notre Dame 13007 Marseille, Frankrijk +33 4 91544295 Telefoonnummers commissie Arjen Monden +31 6 10691300 Tijn van de Ven +31 6 57574634 Bram Wolf +31 6 22139245 Jarno Riegman +31 6 53177036 Bram Maasakkers +31 6 27143161 Koen Hijnen +31 6 48186627 Alarmnummers Frankrijk is ook aangesloten op het Europese alarmnummer 112. Naast het Europese alarmnummer kent Frankrijk ook nog 3 nationale alarmnummers te weten: - Politie (Gendarmerie): 17 - Brandweer: 18 - Ambulance (medische spoedgevallen): 15 Consulaat Marseille 146 Rue Paradis 13006 Marseille, Frankrijk Tel: +33 4 91256664 Nummers bij verloren bankpassen: Algemeen: +31 30 2835372 Rabobank: +31 49 9499112 Postbank: +31 58 2126000 Fortis: +31 20 5881881 ABN AMRO: +31 10 2411720 SNS: +31 30 2997481 VISA: +31 20 6600611

2

Voorwoord Commissie Beste deelnemer, Als je dit leest zit je waarschijnlijk in de bus op weg naar Zuid-Frankrijk. Het belooft een lange, maar gezellige rit te worden. Komende dagen staan in het teken van energie, energie voor de toekomst. Het is aan een selecte groep aardbewoners, waar wij als technisch natuurkundigen bijhoren, om een oplossing te vinden voor het wereldwijde energieprobleem. Iedereen weet dat de fossiele brandstoffen sneller verbruikt worden, dan dat de natuur ze kan aanvullen. De vraag is dan ook niet of de brandstoffen opraken, maar wanneer. Een ding is wel duidelijk, als die selecte groep aardbewoners (dus ook jij!) geen structurele, werkende oplossing heeft voor ons energieprobleem zal de wereld een crisis ingaan die zijn weerga niet kent. De ingenieurs die de wereld een duurzame oplossing bieden zullen als helden worden onthaald. Energieoplossingen moeten er op grote en kleine schaal komen, wij gaan op zoek naar de grootschalige oplossing. Woensdag bezoeken we de ITER, hier wordt gebouwd aan een prototype van een kernfusiecentrale. Het eerste prototype dat netto energie zal produceren. Technische gezien een enorme uitdaging waar veel technische disciplines samen komen. Na een bezoek aan het bouwterrein gaan we naar CEA, hier wordt fundamenteel onderzoek voor onder andere ITER verricht. Kennismaken met deze instituten kan er voor zorgen dat jij een van die ingenieus bent die de wereld een oplossing geeft. Uiteraard vergeten we niet waar we het allemaal voor doen. De samenleving. De maatschappij die energie verbruikt alsof het de normaalste zaal van de wereld is. Donderdag en zaterdag staan in het teken van de cultuur van Marseille, we bezoeken de haven, festiviteiten

3

rondom hemelvaart en maken een boottocht langs de kust. In dit boekje staat het programma van de reis en de excursies. Verder vind je informatie over het onderzoek dat aan de TU/e wordt verricht voor de verwezenlijking van kernfusie en wat culturele tips. Als het niet te gezellig is in de bus raad ik je aan om het eens door te lezen. Voor nu wens ik jullie een fijne reis, en natuurlijk veel leesplezier met de rest van dit boekje. Namens de commissie, Arjen Monden Voorzitter Kleine BuEx commissie 2011

4

Voorwoord Begeleider Beste deelnemers, Uiteraard was ik zeer vereerd toen ik werd gevraagd om als wetenschappelijk begeleider mee te gaan met de kleine BuEx. Van een van mijn collega’s die vorig jaar mee naar Rome is gegaan had ik al zeer goede verhalen gehoord en het leek me altijd al heel leuk om ook eens een keer mee te mogen. Met de bestemming Marseille was ik zeer gelukkig, ik ben er zelf nog nooit geweest en het programma sprak me meteen aan. Voor degenen die mij nog niet kennen: mijn naam is Ivo Erkens en ik ben tweedejaars promovendus bij Plasma & Materials Processing. In mijn onderzoek werk ik aan atomic layer deposition, een techniek waarmee we laagjes op nanoschaal kunnen deponeren. Ik haal veel voldoening uit mijn werk als fysicus, maar vindt daarin vooral het sociale aspect heel belangrijk. Vooral het overdragen van kennis spreekt me aan, wat ook wel blijkt uit het aantal studenten dat ik (heb) begeleid: zeven stuks in één jaar. Tijdens mijn studie heb ik altijd met veel enthousiasme de college demonstraties verzorgd en ook mijn werk bij STOOR met veel plezier gedaan. Verder was ik in mijn studenten tijd regelmatig in de Salon te vinden (nu nog steeds eigenlijk) en er waren weinig N-feesten waar ik niet bij was. Ik kijk heel erg uit naar de reis die voor ons ligt en ik ben ervan overtuigd dat het een geweldige ervaring wordt! Met vriendelijke groet, Ivo Erkens

5

Inhoudsopgave Voorwoord Commissie Voorwoord Begeleider Programma Marseille in het kort

3 5 8 11



Marseille weetjes Een lesje geschiedenis Gemiddelde weersverwachting

11 12 13



Cultuur Tradities Marseillaanse Zeep

14 14 15



Fougasse Bouillabaisse Aïoli Soupe au Pistou Pastis

16 16 17 17 17



Vieux Port Palais du Pharo Fort Saint-Nicolas Abbey of Saint Victor Basilique Natre-Dame-de-la-Garde Musée du Santon

26 26 27 27 28 28 29

Fort Saint-Jean Les Navettes des accoules Memorial des Camps de la Mort Cathédrale Sainte-Marie-Majeure de Marseille Centre de la Vieille Charité Arc de Triomphe of Porte d’Aix Jardin des Vestiges Parc Longchamp / Palais Longchamp Musée d’Histoire Naturelle De Marseille Musée des Beaux-Arts Musée Cantini

30 30 31 31 31 31 32 32 32 33 33 33

Cultuur & Tradities

De keuken van Marseille

Fusion Explorations Wetenschappelijk: ITER Wetenschappelijk: CEA Cultuur op Donderdag Théâtre National de Marseille

Tips voor vrije tijd: Hôtel de ville de Marseille

6

14

16

18 20 21 26

30



Stade Vélodrome Unité d’Habitation

34 34



Met de metro in Marseille Met de tram in Marseille Met de bus in Marseille Met de taxi in Marseille

42 42 42 42

Boottocht Uitgaan Openbaar vervoer

Woordenboek Smoelenboek Lijst met telefoonnummers

36 37 42

44 48 55

7

Programma Dinsdag 31 mei Van tot 14:45 15:00 15:00

Activiteit Verzamelen bij Van der Waals Vertrek met de bus

Woensdag 1 juni Van tot 09:00 9:30 09:30 11:30 11:45 12:00 13:00 13:00 16:00 16:00 20:00 20:00

Activiteit Aankomst in Cadarache Excursie ITER Vertrek naar CEA Lunch bij CEA Excursie CEA Vrije tijd Met de bus naar Marseille

Donderdag 2 juni Van tot 09:00 10:00 10:30 13:00 13:00

Activiteit Ontbijten De culturele wandeling Facultatief programma

Van tot 09:00 10:00 10:30

Activiteit Ontbijten Vrije tijd

Vrijdag 3 juni

8

Zaterdag 4 juni Van tot 09:00 10:00 10:30 18:30 18:30 18:45 18:45 21:00 22:00 22:15 22:15

Activiteit Ontbijten Vrije tijd Verzamelen voor boottocht Boottocht Bagage ophalen bij hostel Vertrek met de bus

Zondag 5 juni Van tot 16:00

Activiteit Aankomst Eindhoven

9

10

Marseille in het kort “Actibus immensis urbs fulget Massiliensis” Marseille is met 852.395 inwoners de op één na grootste stad van Frankrijk. In de directe omgeving wonen nog eens 748.700 mensen, zodat er in het totale grootstedelijk gebied 1.601.095 mensen wonen. De stad beslaat 240,62 km2, waardoor Marseille net iets groter is dan Eindhoven. Het is de hoofdstad van de regio Provence-Alpes-Côte d’Azur. De haven van Marseille is de grootste van Frankrijk. De inwoners van Marseille worden Marseillais genoemd. Ze spreken weinig tot geen Engels. Meer dan een derde van hen heeft wortels die teruggaan tot Italie. De stad draagt het motto “Actibus immensis urbs fulget Massiliensis” wat betekend ‘door haar grote daden schijnt de stad Marseille’. Marseille heeft 3 universiteiten (Universities of Aix-Marseille) en 2 hogescholen.

Marseille weetjes: • • • • • • • •

Marseille ligt op 43°18’N 05°23’. Ze zal Culturele Hoofdstad van Europa worden in 2013. Het is de oudste stad van Frankrijk. Ze staat in Frankrijk bekend om zijn hip hop muziek en zijn beroemde vissoep: de bouillabaisse. Er zijn verschillende films opgenomen zoals Taxi, The Bourne Identity, The transporter en The Count of Monte Cristo. Marseille zou de favoriete stad zijn van Lt. Tom Paris uit Star Trek: Voyager. Marseille is bevriend met Utrecht, Antwerpen (Belgie) en Jer evan (Armenië). Marseille is de geboorteplaats van Charles Fabry (de ontdekker van de ozonlaag en mede-uitvinder van de Fabry- Pérot-interferometer), Zinédine Zidane en Joseph Pujol, alias Le Pétomane, een professionele schetenlater.

11

Een lesje geschiedenis

Marseille is gesticht door de Grieken rond 600 v. Chr. onder de naam Μασσαλία (Massalia), maar mensen leven er al bijna 30.000 jaar in de regio. Er zijn rotstekeningen gevonden van die dateren van 27.000 en 19.000 v. Chr.. Gedurende haar gehele geschiedenis was het een belangrijke stad voor de handel tussen de Middellandse Zee regio en West-Europa. In de oudheid waren de belangrijkste handelswaren tin, zout, amber, keramiek en wijn (de druif werd door de Grieken van Marseille in Zuid Frankrijk geïntroduceerd). Vanuit Massalia werden er ook expedities georganiseerd naar West-Europa om de ‘barbaarse’ landen te verkennen voor handelsdoeleinden. Op haar hoogtepunt beheerste Massalia de hele huidige Provence en de kuststrook van noordoost-Spanje. In de 3e eeuw voor Christus verbonden de Massalioten zich met het expanderende Romeinse Rijk voor de defensie tegen de Carthagers en behielden hierdoor hun vrijheid, totdat ze in de strijd tussen Caesar en Pompeius de verliezende kant kozen. Caesar nam de stad na het beleg van Massilia in en ontnam haar de meeste gebieden en de politieke zelfstandigheid. De Romeinen noemden de stad Massilia. In de 1e eeuw kreeg Massilia nieuwe vermaardheid als een centrum voor Grieks onderwijs en cultuur en veel Romeinse en Keltische bewoners van Gallië stuurden hun kinderen naar Massilia om beschaving op te doen. Na de val van het West-Romeinse Rijk werd Massilia achtereenvolgens bezet door de Visigothen, Bourgondiërs en Franken. In de 7e en 8e eeuw had de stad veel te lijden van islamitische piraten. In de Middeleeuwen heersten de hertogen van Bourgondië, het Heilige Roomse Rijk en de hertogen van Anjou. In 1480 kwam de stad definitief in Franse handen. In de 19e eeuw werd Marseille, zoals de stad toen genoemd werd, e n de omliggende Provence een geliefd oord voor kunstenaars en intellectuelen. Het toerisme kwam op. De stad groeide flink, onder andere omdat ze de belangrijkste toegang was tot Frankrijks Noord-Afrikaanse koloniën.

12

Gemiddelde weersverwachting

Marseille kent een Mediterraan klimaat. Dit wordt gekarakteriseerd door droge en warm tot hete zomers en milde, natte winters. Wij zullen eind mei/begin juni in Marseille zijn, dus nog voor de echte zomer begint. De maximum temperatuur in mei is gemiddeld zo’n 22°C en in juni ongeveer 26, terwijl de minimum temperaturen ongeveer tussen de 10 en 15 zullen liggen. Enige vorm van warme kleding zou dan ook eventueel nog van pas kunnen komen, zeker ’s avonds en ’s nachts. Neerslag hebben we liever niet natuurlijk, maar in de maanden mei en juni zijn beide gemiddeld 4 dagen waarop regen kan vallen, we hopen dus dat deze niet samenvallen met wanneer wij er zijn.

13

Cultuur & Tradities Cultuur

Als multiculturele stad heeft Marseille vanaf zijn ontstaan kunstenaars aangetrokken. Onder diegenen die de stad bezongen, gefilmd, beschreven of geschetst hebben, zijn velen nationale of internationale beroemdheden geworden. Maar het is pas sinds een paar jaar dat de stad zich bewust is van de creativiteit van zijn bewoners en van het economisch belang dat aan culturele activiteiten verbonden is. Met 25 theaters waarvan 2 aan de staat behoren, 10 concertzalen, een opera, een nationaal ballet, succesfims die in Marseille gedraaid zijn (Taxi, Marius & Jeannette....) en zeer bekende Rap en hip-hop groepen, neemt de stad onbetwist een vooraanstaande plaats in. Marseille telt meer dan 22 musea en, buiten een groot aantal kunstateliers, bezit de stad het grootste culturele terrein van Europa waardoor deze evenementen op nationaal en internationaal niveau kan ontvangen. De City Opera is een van de belangrijkste onderdelen en motoren van het culturele leven in Marseille. Erkend nationaal en internationaal voor de kwaliteit en de rijkdom van zijn programmering, neemt het een prominente plaats in het hart van de stad. Het Opera House is sinds 1945 geëxploiteerd door de stad zelf.

Tradities

Marseille kent een eeuwenoud gevoel tradities en feestvieren. Vooral de kerstperiode speelt een belangrijke rol bij de Marseillenaren. De Kerstvoorbereiding begint met het Sainte-Barbe feest op 4 december. De Provençalen leggen graankorrels of linzen op een schoteltje met water doordrenkte watten. Op 25 december, als het graan goed gekiemd is, zegt men dat het komende jaar gelukkig en voorspoedig zal zijn. Christenen vieren op 25 december Noël (Kerstmis) de geboorte van Jezus. Al eeuwenlang wordt in kerken de Geboorte van Jezus Geboorte met papier-mâché, kurk of wassen beeldjes van verschillende grootte getoond. Dit tafereel heet de ‘crèche’.

Tijdens de Franse Revolutie (1789) werden de kerken gesloten en de missen verboden. Door de vrome toewijding van de Provençalen gingen dezen thuis hun eigen crèche , hun kerststal, 14

maakten met het materiaal dat voor handen was. Omdat iedere uitingsvorm van geloof verboden was, kwamen ze op het idee om van klei beeldjes te maken die, met de hand beschilderd, de hoofdpersonen van een Provençaals dorp vertegenwoordigden. Hierdoor is de Santons-markt ontstaan: een traditionele markt waar ambachtslieden hun santons en accessoires voor de bouw van een kerststal verkopen. De Santons-markt van Marseille vormt één van de kleurrijkste en meest populaire Marseillaanse tradities. Het is de oudste Santons-markt van de Provence (1803) en wordt gehouden van de laatste zondag van november tot en met 31 december en wordt gehouden op de Cours dÉstienne dÓrves, een groot plein aan de Vieux-Port.

Marseillaanse Zeep

De productie van met de hand gemaakte zeep begint in Marseille vlak na de kruistochten (10de eeuw). Maar dankzij Colbert (minister onder Lodewijk XIV) wordt ‘savon de Marseille’ een soortnaam. In het begin van de 19de eeuw telt Marseille 70 zeepfabrieken en geniet deze zeep een reputatie die de grenzen overschrijdt. De 20ste eeuw is rampzalig voor deze traditionele industrie die zware concurentie ondervindt van de moderne reinigingsmiddelen. Vandaag de dag zijn er nog drie zeepfabrieken over. De savon de Marseille kent op dit moment een herleving dankzij een nieuwe vraag naar natuurlijke produkten. een primitieve vorm van pizza zonder de tomaat.

15

De keuken van Marseille De basis van de Marseillaanse keuken is de combinatie van verse Provencaalse groenten (tonaamt, courgette, aubergine, paprika, venkel) en een groot variatie aan vis. Als havenstad heeft Marseille door handel binnen de middelandse zee ook veel smaken en specerijen geimporteerd.

Fougasse

Fougasse is een typisch frans tarwebrood dat vooral wordt geassosieerd met de Provence maar ook als variaties in andere delen van Frankrijk kan voorkomen. Het vaak platte brood kan in allerlei vormen worden gekneed en gesneden. Zowel een zoute als een zoete variant bestaat, waarbij de zoute variant lijkt op de italiaanse calzone, waarin kaas, spek en olijven zijn verwerkt. De zoete variant wordt gevuld met noten en verschillende soorten fruit. De franse versie wordt vaak bestrooid met kaas, olijven, ansjovis etc. Hierdoor kan het broodje worden beschouwd als een primitieve vorm van pizza zonder de tomaat.

Bouillabaisse

Oorspronkelijk was dit een gerecht van de vissers die bij het uitsorteren van de vis, sommige opzij legden en voor hun gezin bereidden. Het is een eenvoudig gezinsgerecht die door de jaren heen verfijnd is. Nu gaan in de bouillabaisse minimaal 6 soorten vis waardoor dit gerecht bewerkelijker en duurder is geworden. Het gerecht wordt geserveerd in twee verschillende schalen: een voor de bouillon, de ander voor de vis. Het visnat wordt geserveerd met geroosterd brood belegd met ‘rouille’ (mayonaise met knoflook en saffraan).

16

Aïoli

Dit is een mayonaise met knoflook. Het is ook een volledig gerecht dat bestaat uit : morue (gezouten kabeljauw), aardappelen, slakken, sperciebonen of witte bonen, wortelen die allemaal apart gekookt worden.

Soupe au Pistou

Deze basilikumsoep bestaat uit witte en rode verse bonen, in blokjes gesneden courgettes, uien en aardappelen, en basilikumsaus (een puree van basilikum, knoflook, tomaat en olijfolie). Aan de soep wordt fijne pasta toegevoegd.

Pastis (Pastaga)

Pastis is een aperitief met anijs en kruidenextracten, typisch met een alcohol percentage tussen de 40-45%. Het drankje vindt zijn oorsprong in de haven van Marseille en steeg snel in populariteit na het verbod op absint in Frankrijk. Het drankje wordt gezien als een verfrissing op hete dagen en wordt vaak met koel water verdund. Pastis is extreem populair in de regio en is te herkennen aan z’n transparante donkergele kleur. Na menging met water wordt het drankje troebel en licht-geel. Verwante anijsdranken uit het Middellandse Zeegebied zijn sambuca (Italie), ouzo (Griekenland), raki (Turkije) en arak (Libanon, Syrie).

17

Fusion Explorations The research programme of the group ‘Science and Technology of Nuclear Fusion’ at the TU/e

1. The theme of the group: ‘Sensorics’ – measurements with a purpose. The Fusion group specializes in the development of dedicated measuring systems for fusion experiments. Systems that do not just measure a quantity such as the temperature for off-line analysis, but that take measurements that can be fed directly into the control system of a fusion reactor. And that places requirements on time resolution, accuracy, latency, and reliability. Which generally means that on board fast data processing must be an integral part of the measuring system. We develop systems that are used at fusion experiments such as TEXTOR or Asdex Upgrade or MAST or JET, and hopefully soon also the Korean fusion experiment K-STAR. In the Netherlands, we work closely together with the FOM-Institute for Plasma Physics in Nieuwegein and the ITERNL consortium (TNO, NRG, FOM and TU/e, in close collaboration with industry and MSEs), while at the TU/e there is a strong collaboration with Control Systems of the Mechanical Engineering department, as well as – of course – several groups in Applied Physics. 2. ITER: the first man-made burning plasma ever. What is the big new experiment in international fusion research? Indeed: ITER, the first ever ‘burning’ plasma experiment. So, where ITER obviously is designed as a modest technical extrapolation of the present tokamak experiments, it will enter a truly new area of physics research, i.e. that of the plasma that heats itself by the power generated in fusion reactions. Now you might think ‘what does the plasma care where the heating power comes from’, but that would be a mistake. The plasma cares a lot. The reason lies in the fact that the fusion heating power is transmitted to the plasma by the energetic α-particles that are born in the deuterium-tritium fusion. These α-particles can drive or stabilize magnetic instabilities in the plasma, generate electric fields, or interact with turbulence, all in a very non-linear, hard-to-predict fashion. This is what makes the ‘burning plasma’ a truly new, unexplored field of plasma physics. Uncharted waters, and an irresistible attractor for the researcher.

18

3. Controlling the burning plasma: sensors, actuators, models and control strategies Now the challenge is to control the burn process in a fusion reactor. And control needs: sensors, actuators, and models, all to be integrated in a control system. Burn control is one of the two headlines of the Dutch fusion research programme, which is centered at the FOM-Institute, and the TU/e is heavily involved in this. Within that setting, the Fusion group specializes in sensorics. Measurements with a purpose. 4. Charge exchange recombination spectroscopy, the motional Stark-effect, and others The particular strengths of the group lie in the field of optical and microwave measuring systems. At this moment the group is heavily involved in the development of the Charge Exchange Recombination Spectroscopy system for ITER, a system that measures light emitted by neutral particles in the plasma and gives information on a range of key parameters: temperature, rotation speed, and e.g. the density of the ash of the fusion reaction, helium. Together with ITER-NL a prototype ITER system has been developed: spectrometer as well as advanced data-analysis systems, which will now be applied to TEXTOR and Asdex Upgrade. The group is also working on a related type of measurement that uses the Motional Stark Effect. Here we hope to collaborate with the Korean K-Star experiment and develop a system for them.

19

Wetenschappelijk: ITER ITER is een internationaal samenwerkingsproject met als doel de wetenschappelijke en technische haalbaarheid aan te tonen van kernfusie als energiebron. De huidige partners in het ITER-project zijn de Europese Unie, Japan, Zuid-Korea, China, India, de Verenigde Staten en de Russische Federatie. Iter is Latijn en betekent de reis, tocht. Aanvankelijk stond het echter als afkorting voor “International Thermonuclear Experimental Reactor”. Deze afkorting wordt nu niet meer in die zin gebruikt. De ITER-samenwerking begon in 1985 op voorstel van Gorbatsjov tijdens de top in Genève met Reagan. De Sovjet-Unie, de VS, Japan en de Europese Unie richtten een samenwerkingsverband op onder de noemer van de IAEA. De Verenigde Staten, die zich in 1999 terugtrokken uit het ITER-project, zijn begin 2003 weer teruggekeerd. China en ZuidKorea zijn er sinds 2003 bij. India is lid sinds december 2005. Canada was lid tot 2004, maar haakte af toen hun vestigingsplaats afviel. Vier landen hebben een locatie aangeboden voor de vestiging van ITER: Frankrijk, Spanje, Canada en Japan. Na een selectieproces bleven er twee locaties over: Cadarache in Frankrijk en Rokkasho-mura in Japan. Europa en Japan konden echter niet tot een akkoord komen en beide locaties hadden onder de toen zes deelnemende landen evenveel steun. In juni 2005 is uiteindelijk besloten de reactor in Cadarache te bouwen, in ruil hiervoor mag Japan een groter deel van de medewerkers binnen het project leveren. Het eerste ontwerp van de ITER-machine voorzag in een fusievermogen van 1,5 gigawatt thermisch, vergelijkbaar met dat van een toekomstige commerciële energiecentrale. Na een verzoek van de ITER-partners om een substantiële vermindering van de kosten, werd het ITER-ontwerp verkleind naar een machine van 500 megawatt. Het uiteindelijke ontwerp werd in 2001 goedgekeurd. De totale bouwkosten bedragen ongeveer 5 miljard euro, verspreid over 10 jaar. De fusie-experimenten van dit moment zoals JET (Culham, Engeland), JT-60 (Naka, Japan), TFTR (Princeton, gesloten in 1997), en de kleinere Europese machines, hebben een grote hoeveelheid kennis opgeleverd over de technologie en fysica van kernfusie. De volgende stap is om de fysica van fuserende plasma’s op de schaal van een energiecentrale te bestuderen, en om de technologie te testen die fusie als veilige en betrouwbare energiebron beschikbaar maakt.

20

ITER wordt een tokamak-machine met een fusievermogen van 500 MW thermisch en een inputvermogen van 50 MW, zodat de energievermenigvuldiging Q=10 bedraagt. De tijdsduur (opsluitingsduur) van het plasma bedraagt 500 seconden, wat met geavanceerdere technieken uit te breiden is tot zo’n 3000 seconden. ITER is ongeveer 24 meter hoog en 34 meter in doorsnede, en het plasmavolume bedraagt 850 m3. De straal van de torus is ongeveer 6 meter, en de plasmakamer is ongeveer 8 meter hoog. Wij zullen bij ITER een presentatie krijgen over de uitdagingen die ontstaan bij een dergelijk project, zowel wetenschappelijke als maatschappelijke uitdagingen. Uiteraard zullen we ook een bezoek brengen aan de bouwplaats.

21

Wetenschappelijk: CEA Algemeen

Het CEA (Commissariat à l’énergie atomique et energies alternatives), ofwel het Franse Commesariaat voor atoomenergie en alternatieve energieen, is een publiekelijk onderzoeks-instituut ingesteld door de Franse regering die grote meer-jarige onderzoeks- en innovatieprojecten uitvoert. Grofweg kunnen de activiteiten van CEA worden opgedeeld in civiele en militaire projecten. De civiele tak van het CEA houdt zich bezig met fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek, als ook kennisoverdracht voor industriele doeleinden op het gebied van nucleaire niet-nucleaire energieopwekking, kernafvalverwerking, milieubehoud, nanomaterialen, en microe-electronica. De militaire tak van het CEA is een van de belangrijkste pilaren onder de Franse atoommacht, onder andere op het gebied van ontwikkeling en onderhoud van het wapenarsenaal als ook nucleaire voorstuwingstechniek van onderzeers. De oprichting van het CEA in 1945, toenmalig het “Commissariat à l’énergie atomique” (Commesariaat voor atoomenergie) volgt uit de ontwikkeling en bouw van “Zoe Pile”, de eerste franse kerncentrale voor electriciteitsproductie die in 1947 werd opgeleverd. Het instituut

22

was oorspronkelijk bedoeld om het toenmalige wetenschappelijke en technische onderzoek voort te zetten om gebruik van nucleaire energie voor toepassingen op het gebied van electriciteitsproductie, medische toepassing en nationale defensie te stimuleren. In 2010 is de naam van het instituut aangepast tot de huidige vorm om meer aan te sluiten bij de groeiende activiteiten ondermeer op het gebied van alternatieve energiebronnen. Het CEA is inmiddels gevestigd op 9 locaties verspreid over frankrijk. Hoofdonderzoek van het CEA vindt plaats in Saclay, Marcoule, Grenoble en Cadarache. Er zijn bij CEA 16000 werknemers in dienst en een jaarlijks budget van grofweg 4miljard euro.

Vestiging Cadarache

Het onderzoekscentrum Cadarache ligt 60 kilometer ten noorden van Marseille en werd in 1963 door CEA in gebruik genomen. Het primaire doel was oorspronkelijk de ontwikkeling en bouw van een nieuw type kernreactor: de snelle kweekreactor. In 1967 resulteerd dit in de experimentele reactor Rapsodie, met een vermogen van 40 MW die zonder voorzieningen voor electriciteitsproductie dienst deed als onderzoeksreactor. Inmiddels zijn de activiteiten van het centrum verspreid over onderzoek en

23

ontwikkeling op het gebeid van nucleaire energie (kernsplijting en fusie), nucleaire propulsie, alternatieve energiebronnen zoals biomassa, waterstof en zonne-energie, microbiologie en ecofysica van planten (oa effect van straling op planten). Cadarache telt ongeveer 6000 werknemers. Hiervan zijn ongeveer 2000 in dienst van CEA. De rest is verbonden aan het Franse Instituut voor Stralingsbescherming en Nucleaire veiligheid en verschillende dochterondernemingen en partners van CEA. Ook biedt Cadarache plaats aan zo’n 130 promovendi die bij de verschillende instituten en bedrijven onderzoek verrichten. Met een onderzoeksbegroting van 400 miljoen euro per jaar vomt het onderzoekscentrum van Cadarache een van de belangrijkste onderzoekscentra op het gebied van kernenergie in europa. Ook is sinds 2005 in toenemende mate personeel van ITER aanwezig. Elk jaar wordt Cadarache bezocht door zo’n 9000 bezoekers, waarvan 450 universitaire studenten. Het terrein van Cadarache omvat 1.625 hectare, waarvan 867 gesloten voor bezoekers. Cadarache telt op dit moment onder andere 19 nucleaire installaties, vooral experimenteel van aard. Deze varieren van reactoren voor het opleiden van personeel, testen van nucleaire veiligheid, testreactoren voor nucleaire energieopwekking en nucleaire propulsie. Op dit moment in een nieuwe kernreactor, de Jules Horowitz Reactor (RJH) in opbouw als onderdeel van een internationaal onderzoeksconsortium van verschillende onderzoeksinstituten. In vanaf 2014 moet deze reactor gaan helpen bij het onderzoeken van nieuwe brandstoffen, systemen en componenten voor toepassingen in bestaande en nieuwe kernreactoren over een periode van 50 jaar. Ook wordt de reactor ingezet voor het produceren van radio-isotopen voor medische doeleinden (vergelijkbaar met de isotoop productie in Petten), die uiteindijk aan 50% van de europese vraag moet voldoen. Door het flexibele ontwerp van de reactor zullen simultaat tot 20 verschillende experimenten kunnen worden uitgevoerd, waarbij het tot nu toe onmogelijke real-time analyse kan

24

worden gebruikt. Tot 2003 is de Cadarache site gebruikt voor de productie van MOX brandstof pellets (Mixed Oxides, plutonium en uranium mengsel) voor gebruik in verschillende kerncentrales in frankrijk. Wegens aardbevingsgevaar in de regio worden de activiteiten op het gebied van vervaardiging en opslag van splijtstoffen steeds verder afgebouwd in de oudere gebouwen. Met de bouw van nieuwe installaties wordt rekening gehouden met de geringe seismische activiteit in de regio. Cadarache is niet voor niks gekozen als locatie voor de nieuwe fusiereactor ITER. Naast een gunstige ligging dicht bij zee speelt de reeds aanwezige expertise op het gebied van kernfusie een grote rol van betekenis. Sinds 1988 wordt al met de Tore Supra onderzoek gedaan naar kernfusie in Cadarache. De tokamak reactor, waarvan de naam is afgeleid van ‘torus’en ‘supergeleider’, heeft als voornaamste functie het zo lang mogelijk in stand houden van plasma’s. Dit wordt mogelijk gemaakt door het gebruik van supergeleidende spoelen die sterke permanente mageneetvelden mogelijk maken. Op dit moment houdt de Tore Supra het wereldrecord waarbij een fusiereactie voor 6 minuten en 30 seconden (2003) heeft plaatsgevonden. De reactor heeft ook de mogelijkheid geboden omverschillende elementen zoals reactorwanden en supergeleidende spoelen te testen

25

Cultuur op Donderdag Voor de donderdagochtend staat een gedenkwaardige wandeling gepland. Een ideale methode om de sfeer van de stad te proeven en een aantal culturele highlights te bezichtigen. De route van de wandeling voert door het gedeelte van de stad zuidelijk van de haven, de regio waar ook het hostel is gevestigd. Voor de middag behoort een facultatieve wandeling door het noordelijke centrum van Marseille tot de mogelijkheden, de belangrijkste onderdelen van deze optionele wandeling worden in het vervolg van dit deelnemersboekje besproken. In het vervolg van dit hoofdstuk zullen de belangrijkste trekpleisters van de ochtendroute worden behandeld, de schoonheid van Marseille zit hem echter ook in de panden, winkeltjes, mensen die we onderweg tegen zullen komen. Een voorbeeld hiervan is een winkeltje met olijfolie uit de regio dat we op de terugweg naar de haven aan het einde van de wandeling tegen zullen komen. Tenslotte dient opgemerkt te worden dat de ochtendwandeling noch de middagwandeling een compleet beeld van Marseille zullen schetsen, de stad kenmerkt zich namelijk ook door een hoge jeugdwerkeloosheid, hoge criminaliteit en wijken waar je liever niet door wilt wandelen. Tijdens de wandeling zal bij de highlights een toelichting worden gegeven door de commissie, het kan zijn dat er hierbij wat overlap is met de tekst uit het deelnemersboekje.

Théâtre National de Marseille

Het nationaal theater is gevestigd in de oude vismarkt die in 1909 werd gebouwd. Verderop in de straat zijn meer alternatieve voorstellingen te bekijken in de verderop gelegen Passage des Arts. Het Théâtre National heeft twee zalen met een capaciteit van respectievelijk 800 en 250 plaatsen.

Vieux Port

De origine van de stad, al reeds 26 eeuwen vertrekken vissersbootjes vanuit deze oude haven. De commerciële scheepsvaart heeft zich als sinds midden 19e eeuw verplaatst naar buiten het centrum 26

maar de oude haven stroomt nog steeds vol met vissersboten, jachten en touristenboten. Deze lopen echter wel binnen in een haven die vanaf 1948 bijna geheel opnieuw werd opgebouwd na te zijn verwoest gedurende de tweede wereldoorlog. Een van de gebouwen die overeind bleven tijdens de oorlog is de ‘Phare de Sainte Marie’, de vuurtoren die zich aan de noordkant van de haven bevindt en in 1855 werd voltooid. Rondom het water bevinden zich vele pittoreske cafeetjes, winkels en terrassen. Een rondvaart vanuit de oude haven staat op het programma voor zaterdagavond.

Palais du Pharo

Het paleis werd in 1858 gebouwd in opdracht van Napoleon de derde voor de Spaanse gravin Eugénie de Montijo die hij later zou trouwens waardoor zij de laatste keizerin van Frankrijk werd doordat Napoleon de derde na de Frans-Pruisische oorlog de macht verloor en hun zoon daardoor nooit zou regeren. Het enorme pand dat uitkijkt over de haven en de zee werd vervolgens gebruikt als medische faculteit van de universiteit en doet sinds 1954 dienst als congrescentrum.

Fort Saint-Nicolas

De ingang van de oude haven wordt “beschermd” door twee forten, aan de zuidzijde ligt het Bas For St-Nicolas, de noordelijke wederhelft is genoemd naar Saint Jean. Beide forten werden in de 13e eeuw gebouwd onder bewind van Lodewijk XIV in de tijd van Marseille nog een autonome republiek was.

27

Abbey of Saint Victor

Met de bouw van deze Abdij werd rond 400 na Christus begonnen onder leiding van monnik Johannes Cassianus. Met deze bouwdatum is het een van de oudste kloostergemeenschappen van Europa, de kloosterfunctie werd na bewoning door de bisschop van Marseille en de Benedictijnen in 1739 door de paus beëindigd. Van de Abdij is enkel de kerk overgebleven, ooit had de Abdij een zeer rijke bibliotheek maar de collectie is verwaaid over Europa en verloren gegaan.

Basilique Notre-Dame-de-la-Garde (Basilica Lady of the Guard)

Gelegen op de hoogste berg van Marseille, La Garde (162m), is de Basilique vanuit de gehele stad en wijde omgeving te zien. De berg biedt een prachtig overzicht over de terracotta daken van de stad die zich uitstrekt onder de kerk. Het gebouw werd tussen 1853 en 1864 gebouwd ter ere van de Heilige Maria, als beschermheilige van de zeevaarders een logische keuze voor de havenstad. Door de bewoners van de Marseille wordt de kerk, bij de hemelvaart van Maria erg in trek bij bedevaarders, ook wel ‘la bonne mère’ benoemd. De kerk is rijk gedecoreerd met gekleurd marmer uit Italië en recent gerestaureerd glas in lood, de massief bronzen deuren wegen meer dan 1900 kilogram. Op de kerktoren bevindt zich een 9.7 meter lang beeld van de heilige maagd, steunend op een pilaar van 12 meter.

28

Musée du Santon

De streek kent een rijke traditie van het creëren van imposante miniatuur landschappen, de eerste voorbeelden stammen als uit de 14e eeuw. In het atelier du Santon worden de terracotta figuren die tussen de 2.5 en 5.0 centimeter meten met de hand gemaakt en geschilderd. Het naburige museum toont een overzicht van jaren aan vakmanschap.

29

Tips voor vrije tijd: Hôtel de ville de Marseille (Quai du Port)

Het stadhuis van Marseille werd gebouwd in 1653. Jean-Baptiste Meolans ontwierp het gebouw met hulp van Enéas Bilondelle. De bouw werd gehinderd door financiële problemen en de bezetting van Marseille in 1660, door troepen van Louis XIV, en werd pas weer in 1666 hervat en werd afgerond in 1673. Het gebouw werd tijdens de Revolutie bijna gesloopt omdat men dacht dat er Federalisten in zaten, en overleefde zelfs de vernietigende bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Fun fact, dit gebouw heeft geen trap van de begane grond naar de eerste verdieping. Om hier te komen moet men gebruik maken van een brug die het stadhuis verbindt met een ander, achterliggend gebouw.

Fort Saint-Jean (Promenade Louis Braquier)

Dit fort is gebouwd in 1660, gelijktijdig met Fort Saint Nicolas, door Louis XIV aan de ingang van de oude haven. Volgens Louis XIV waren de bewoners van Marseille echte liefhebbers van mooie forten, en dat de forten dus een mooie ingang tot de haven zouden geven. De forten werden eigenlijk gebouwd als reactie op een locale opstand tegen de gouverneurd, en niet ter verdediging van de stad, dit is duidelijk te zien aan het feit dat de kanonnen land inwaarts gericht staan.

30

Les Navettes des accoules (68 Rue Caisserie)

Koekjes! In vele soorten en maten, lekker als tussendoortje of, mocht niks anders voor handen zijn, eventueel ook als volledige maaltijd!

Memorial des Camps de la Mort (Esplanade de la Tourette)

Dit monument ligt aan de voet van Fort Saint-Jean. Het omvat verhalen van mensen die ooggetuige waren van de gruwelijke daden in de concentratiekampen, een grote collectie aan foto’s van de deportatie, kamp Auschwitz en de evacuatie ervandaan. Ook staan er urnen met as en aarde uit 18 verschillende concentratiekampen.

Cathédrale Sainte-Marie-Majeure de Marseille (Place de la Major) De kathedraal met de lange naam werd gebouwd van 1852 tot 1896 op een locatie waar al sinds de 5e eeuw kerken worden gebouwd. Een deel van de vorige kerk kan nog naast de huidige kerk gevonden worden. Het is een van de grootste kathedralen die gebouwd is in Frankrijk sinds de middeleeuwen. Het gebouw is gestructureerd in drie delen, een portiek omlijst door twee monumentale torens, een imposant schip en een enorme groepering van de heiligdommen. Dit alles maakt de kathedraal tot een architectonisch hoogstandje zonder gelijke in de 19e eeuw.

Centre de la Vieille Charité (2 Rue de la Charité)

Centrum van dit gebied is La Vieille Charité, een voormalig godshuis wat nu dienst doet als museum en cultureel centrum. Het was opgericht in naam van Notre-Dame, mère de Charité in 1622 en gebouwd in 1640. In 1962 werd het gebouw gesloten, om in 1968 gered te worden door het ministerie van cultuur. Het complex, een rechthoekig complex (112 bij 96m) met in het midden een binnenplaats waar een kapel staat, werd volledig gerestaureerd. Tegenwoordig zit er een museum voor

31

Mediterrane archeologie, een museum voor Afrikaanse kunst, een school voor de sociale wetenschappen, het kantoor voor het Frans nationale centrum voor wetenschappelijk onderzoek en beneden zijn verschillende museum winkels en kleine kunstgallerijen. Hier is dus zat te doen!

Arc de Triomphe of Porte d’Aix (Place Jules Guesde)

Deze poort markeerd de oude toegang tot de stad aan de weg vanaf Aixen-Provence. Het ontwerp, door Michel-Robert Penchaud, is geinspireerd door de triomfbogen van het Romeinse rijk. De Porte d’Aix is ontworpen in 1784 ter ere van Louis XIV en ter herdenking van de Vrede van Parijs in 1783, het verdrag wat de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog eindigde. Na de Restauratie werd het project hervat in 1823, dit keer om ook de gevallen Fransen in de Spaanse Burgeroorlog te herdenken. Het is uiteindelijk een mooi bouwwerk geworden met vele details.

Jardin des Vestiges (9 Rue Henri Barbusse, begin van de straat vlakbij de haven)

Tijdens de bouw van een winkelcentrum in 1967 in het hart van Marseille (“Centre Bourse”) werd een archeologische vondst gedaan. Er bleek een Grieks vestingwerk te hebben gestaan. Ook werden resten van een haven gevonden. Het was een van de grootste stedelijke opgravingen in Frankrijk, en de vondsten zijn te bezichtigen in het Musee d’Histoire de Marseille. Uiteindelijk werd er een tuin omheen ontworpen door Joel Louis Martin, welke aan drie zijden omgeven door een winkelcentrum.

32

Parc Longchamp / Palais Longchamp (tegenover metrostation Longchamp)

Palais Longchamp is gebouwd om de aanleg van het Canal de Marseille te vieren. Deze bracht namelijk drinkwater vanuit de rivier Durance naar Marseille. Het paleis bestaat uit 3 delen, het chateau d’eau, de oostelijke vleugel waar het Musée des Beaux-Arts nu zit, en een westelijke vleugel waar het Musée d’Histoire Naturelle De Marseille zit. De aanleg begon in 1839 en er werd uiteindelijk 30 jaar over gedaan. Bij de opening in 1869, trokken de musea er in, en bevatte het park ook een dierentuin, die uiteindelijk in 1987 gesloten werd vanwege gebrek aan publieke interesse.

Musée d’Histoire Naturelle De Marseille (min of meer zelfde locatie als Palais Longchamp)

Dit historisch en archeologische museum werd geopend in 1983 om de vondsten uit de Jardin des Vestiges tentoon te stellen. Het museum bestaat uit een aantal verschillende tentoonstelling, zowel tijdelijk als permanent. Leer hier over de ontwikkelingen die de mens heeft ondergaan tot aan het Ijzertijd, zowel globaal als in de context van de directe omgeving. Of bezoek een tentoonstelling met honderden (opgezette) diersoorten. Het museum ligt naast het Musée des BeauxArts, en beide liggen voor het Parc Longchamp.

Musée des Beaux-Arts (min of meer zelfde locatie als Palais Longchamp)

Het Musée des Beaux-Arts, opgericht in 1801, is het oudste museum in Marseille. Het zit in de oostelijke vleugel van Palais Longchamp, naast Museum d’Histoire Naturelle De Marseille. De eerste collecties bestonden uit werken die geconfisceerd waren tijdens de revolutie en omvat nu zo’n 6000 werken.

33

Musée Cantini (moderne kunst) (19 Rue de Grignan)

Het museum is gevestigd in een herenhuis dat werd gebouwd in 1694. Het huis werd in 1888 gekocht door marmer artiest Jules Cantini, welke het gebouw in 1916 aan de stad Marseille schonk. De collectie richt zich op de periode 1900-1960 en bestaat uit stukken uit vele belangrijke stromingen uit de geschiedenis van de moderne kunst; het fauvisme (Derain, Camoin, Matisse, Chabaud), kubisme (Dufy, Laurens, Gleizes), geometrische abstractive (rond 1930) (Kandinsky, Hélion, Gonzalez, Villon, Magnelli), het surrealisme (Ernst, Masson, Arp, Brauner, Picabia), en vele belangrijke na-oorlogse stromingen, vertegenwoordigd door onder andere Fernandez, Picasso, Bryen, Hantai en Riopelle. Deze verzameling aan grote artiesten is dus zeker de moeite waard.

Stade Vélodrome

Het stadion van Olympique Marseille is met een capaciteit van 60.000 – over het algemeen onoverdekte - plaatsen het op één na grootste stadion van Frankrijk. Het stadion werd in 1998 gebruikt voor het WK voetbal en het was in dit stadion dat Dennis Bergkamp de legendarische 2-1 scoorde voor Nederland in de kwartfinale tegen Argentinië. Drie dagen later zou Nederland in hetzelfde stadion na strafschoppen verliezen van Brazilië. Olympique Marseille is een van de sterkste ploegen uit Frankrijk en speelt op moment van schrijven nog mee om het kampioenschap in de Ligue 1.

34

Unité d’Habitation (la cité radieuse)

Dit gigantische gebouw werd ontworpen door architect Le Corbusier, een van de meest besproken architecten van de vorige eeuw. Als grondlegger van ‘de moderne stad’ wordt hij door sommige gelijkgesteld aan grootheden als Michelangelo maar door andere gezien als de personificatie van de dood van de architectuur. Het enorme complex dat kort na de tweede wereldoorlog werd gebouwd herbergt 337 appartementen en doet van veraf misschien denken aan een Bijlmerflat. Het pand bevat echter ook een interne winkelstraat, hotel en museum en is zowel van binnen als van buiten rijkelijk beschilderd en gedecoreerd. Het complex is van grote invloed geweest op de visie op de moderne stadswoning. Ondanks de historische waarde wordt het pand door de Fransen ook wel ‘La Maison du Fada’ ofwel, ‘het huis van de gekken’ genoemd.

35

Boottocht De kustlijn van Marseille is vooral bekend om de karakteristieke Calanques, door de zee uitgesleten Fjorden die de kustlijn een ruige aanblik met vele steile hellingen en steenmassa’s geven. De boottocht zal vertrekken vanuit het centrum van de oude haven, Quai des Belges. De boottocht die ongeveer twee uur zal duren zal ons langs de kustlijn van Frankrijk en de Frioul eilanden voor de kust voeren. Ook te zien vanuit de boot is het Château d’If gelegen op het gelijknamige eiland. Het fort uit de 16e eeuw heeft tot begin 20e eeuw dienst gedaan als gevangenis voor politieke gevangenen. Tijdens deze ontspannen tocht bestaat de mogelijkheid tot zwemmen. Het is daarnaast toegestaan eigen drinken en eten mee te nemen aan boord.

36

Uitgaan Marseille’s uitgaansleven biedt van alles, uiteenlopend van modieuze cocktailbars zoals La Caravelle aan de Vieux Port tot de artistieke cafés aan de Cours Julien en culturele evenementen bij de Opera. U kunt zich tot in de vroege uurtjes uitleven op de dansvloeren rond de Quai de Rive Neuve, bijvoorbeeld in de nachtclubs Le Trolley Bus, of swingen op live jazzmuziek in de buurt van de Place aux Huiles. . De meeste bars en café’s situeren zich rond de Place Jean Jaurès en in veel ervan worden regelmatig live optredens gegeven. De clubs bevinden zich vooral rond ‘Cours d’Estienne-d’Orves, vlakbij het hostel. De prijzen kunnen hier wel hoger zijn. De meeste bars sluiten om 2.00 uur en ze hebben bijna allemaal een terras. Clubs sluiten rond 6.00 uur. In de clubs is gepaste kleding verplicht. Hieronder worden enkele uitgaansgelegenheden uitgelicht, maar dit zijn ze lang niet allemaal. 1. La Caravelle - Cocktails en tapas La Caravelle, aan de schilderachtige haven van Vieux Port, is een trekpleister voor trendy gasten die komen voor de heerlijke cocktails en gratis tapas. 2. Le Crystal - Cocktails aan het water Voor cocktails kunt u tot laat op de avond terecht in de klassieke bar Le Crystal, een geliefde bestemming aan de oude haven, die overheerlijke mojitos en hapjes serveert. Op warme avonden ziet u vanaf het terras de bootjes op de golven deinen. 3. Le Trolley Bus - Marseille’s hipste dansvloer Staat bekend om de 17de-eeuwse galerieën waar ver stokte clubbers genieten van een verscheidenheid aan muziek - van pop en rock tot electro en hiphop. Ook vinden hier liveconcerten en thematische avonden plaats. 4. Espace Julien - poppodium aan het Cours Julien. Jaarlijks wordt je een programma gevuld met lokale, nationale en internationale artiesten aangeboden. Espace Julien bestaat uit twee ruimtes: l’Espace Julien en Cafe Julien. In de twee ruimtes worden alle muziekstijlen vertegenwoordigd. Hoewel Pop het grootste aandeel

37

heeft, kun je ook regelmatig genieten van Elektro, Techno, House, Hiphop, Soul, Jazz, Reggae, Rock, Hard core, Klassiek en nog veel meer. 5. Le Bicok - bar met een muzikale sfeer. Le Bicok bestaat uit twee verdiepingen. Op de eerste kun je tijdens het nuttigen van je drankje genieten van live muziek. Probeer ook eens de lekkere hapjes bij de aan wezige tapas bar. Op de tweede verdieping bevindt zich een speelhal waar je gezellig kunt biljarten. Le Bicok is een perfecte plek voor een rustig avondje uit. 6. Le Flamingo is een bar in het centrum van Marseille. Geniet in de kelder van live muziek en disco voor 30-plussers en vaste klanten. Op de begane grond tref je alle muzieksoorten in Flamingo Pink. De bar telt drie bars waaronder een speciale cocktailbar en een champagnebar. Leef je helemaal uit op de dansvloer en laat je gaan in het licht van de lasers en discolampen. 7. La Noche – Wo: Live jazz Do: reggae, funk, salsa Vr & za: dj’s 8. LE LONDON - De historische discotheek met dj Cerra. 9. Pub O’Malley – Irisch pub 10. Le Boudoir – Stripclub.

38

39

40

41

Openbaar vervoer Marseille beschikt over een goed net qua openbaar vervoer. Er zijn verschillende mogelijkheden waarop je je door de stad kunt verplaatsen. Zo kun je gebruik maken van de metro, de tram of de bus. Kaartjes voor het openbaar vervoer kosten €1,70. De kaartjes zijn te gebruiken voor zowel metro, als tram en bus en zijn een uur geldig.

Met de metro in Marseille

Marseille beschikt over twee metrolijnen. Deze twee lijnen rijden vanaf 05.00 uur ‘s ochtends om de vijf minuten. Doordeweeks kun je tot 22.30 uur gebruik maken van de metro. Vrijdag, zaterdag en zondag rijden de metro’s tot 00.30 de volgende dag. Een metrokaartje kun je bij het metrostation zelf kopen. Aan het begin is een loket waar je een kaartje kunt kopen waarmee je tevens door de veiligheidspoortjes komt.

Met de tram in Marseille

De stad Marseille telt twee tramlijnen. De eerste geeft verbinding tussen Les Caillois en Noailles en stopt tussendoor bij twaalf andere haltes. De tweede tramlijn verbindt Euroméditerranée Gantès met Blancarde Foch.

Met de bus in Marseille

Behalve de metro en de tram, rijden er ook zo’n 70 buslijnen. Een buskaartje kun je voor €1,70 bij de buschauffeur zelf aanschaffen. Nadat je het kaartje hebt ontvangen voer je deze in bij een van de aanwezige apparaten voorin de bus. Je kaartje is een uur geldig. Je betaalt dus niet per rit.

Met de taxi in Marseille

Wanneer het niet praktisch of mogelijk is om gebruik te maken van het openbaar vervoer is er altijd de optie om een taxi te nemen.

42

43

Smoelenboek Commissie

Arjen Monden

Tijn van de Ven

Bram Wolf

Jarno Riegman

Bram Maasakkers

Koen Hijnen

44

Smoelenboek Deelnemers

Roger Bosch

Gijs Custers

Paul Geelen

Ruud Hoebers

Arnout Huisman

Huub Jansen

Paul Janssen

Michel Lamers

Steven van der Linden

45

Smoelenboek Deelnemers

Hans Marée

Mark van Ninhuijs

Stefan Paquay

Koen de Peuter

Bart Ripperda

Joris Scheers

Mikel van den Tempel

Daan van Vugt

Robert Voorhoeve

46

Smoelenboek Begeleider

Ivo Erkens

47

Woordenboek Nederlands Frans Goedendag/Goedemorgen Bonjour Goedenavond Bonsoir Goedenacht Bonne nuit Hallo/Hoi Salut Welkom Bienvenue Hoe heet u? Comment vous vous appelez? Ik heet... Je m’appelle... Aangenaam kennis te maken Enchanté de faire votre connaissance. Ik ben...... Jaar. J’ai...... ans. Waar woon je? Où vis-tu? Hoe oud ben je? Quel âge as-tu? Zou u me kunnen vertellen...? Pourriez-vous me dire s´il vous plait? Kunt u me helpen, alstublieft? Pourriez-vous m´aider s´il vous plait? Ik dank u hartelijk. Je vous remercie beaucoup. Ik ben student Je suis un étudiant. Ik kom uit Nederland Je viens des Pays-Bas. Spreekt u Engels? Parlez-vous anglais? Ik spreek maar een beetje Frans. Je parle un peu français. Ik geef een rondje! Il est sur moi. Een biertje, alstublieft une bière s’il vous plaît. Daar ben ik het niet mee eens Je ne suis pas d’accord. Ja Nee Alstublieft Bedankt Graag gedaan Hoe gaat het? Goed, dank u Het gaat wel Het gaat niet zo goed

48

Oui Non S’il vous plaît Merci Je vous en prie Ça va? Ça va bien, merci Ça va Ça ne va pas trop bien

Nederlands Tot ziens Vaarwel Tot straks Dag

Frans au revoir adieu à bientôt salut

Afspraakje Ik hou van jou! Ik ook van jou! Ik ben vrijgezel. Heb je vanavond al wat te doen? Mag ik je telefoonnummer? Wil je vanavond met mij naar bed? Veilig vrijen condoom Verkoopt u condooms? Heb je een condoom? Geen condoom, geen seks. Ik heb onveilige seks gehad. Als je ooit naar Nederland komt, kun je bij mij logeren. je bent erg lief. Is deze tafel vrij? Een tafel voor ... personen alstublieft Heeft u gereserveerd? Ik heb een tafel voor twee gereserveerd Wij willen graag een tafel bij het raam Wijnkaart

Rendez-vous Je t’aime! Moi aussi! Je suis célibataire. Avez-vous quoi faire ce soir? Puis-je avoir votre numéro de téléphone. voulez vous coucher avec moi se soir? Faire l´amour avec une protection Préservatif Vous vendez des préservatifs? Tu as un préservatif? Pas de préservatif, pas de sexe. J´ai fait l´amour sans protection. Si jamais vous venez à les Pays-Bas, vous pouvez rester avec moi. Vous êtex très gentil. Cette table est libre? Une table pour ... personnes, s´il vous plaît Vous avez réservé? J´ai réservé une table pour deux Nous voudrions une table près de la fenêtre Carte des vins

49

Nederlands Heeft u een keuze kunnen maken? We willen bestellen Ik neem... Wat is uw specialiteit? Wat kunt u ons aanbevelen? Dit is niet wat ik besteld heb. Eet smakelijk Proost! Is alles naar wens? Ik wil graag nog wat... Ober, er zit een vlieg in mijn soep! Weet u zeker dat dit eetbaar is? Heeft het gesmaakt? Complimenten aan de kok! Kunnen wij de rekening krijgen? Wij willen graag betalen Ik betaal alles! We delen de rekening

Frans Vous avez choisi? Nous souhaitons commander Je prends... Quelle est votre spécialité? Qu´est-ce que vous nous recommandez? Ceci ne correspond pas à ce que j´ai commandé. Bon appétit à votre santé!

Wat kost het? Kunt u de prijs opschrijven? Kan ik met creditcard betalen? Ik wil graag...

Cést combien? Pouvez-vous noter le prix? Puis-je payer par carte crédit? Je voudrais...

Kunt u mij de kassabon geven?

Pouvez-vous me donner le ticket de caisse?

50

Tout va bien? Je voudrais encore quelque... Garçon, il y a une mouche dans ma soupe! Vous êtes sûr que ceci est bon à manger? C´était bon? Mes compliments pour le cuisinier! L´addition, s´il vous plaît Nous souhaitons régler Je règle tout! Nous partageons L´addition

Nederlands Kunt u het inpakken? Mag ik het ruilen? Ik hoop dat je jeuk krijgt op een plek waar je niet kunt krabben! Jouw moeder heeft een snor! Blijf van me af! Kan iemand een ambulance bellen?!

Frans Pouvez-vous l´emballer? Puis-je l´échanger? J’espère que vous démange dans un endroit où vous pouvez vous grattez pas! Votre mère a une moustache! Lâchez-moi! Quelqu’un peut-il appeler une ambulance?!

51

Notities

52

Notities

53

Notities

54

Lijst met telefoonnummers Commissie Arjen Monden Tijn van de Ven Bram Wolf Jarno Riegman Bram Maasakkers Koen Hijnen

+31 6 10691300 +31 6 57574634 +31 6 22139245 +31 6 53177036 +31 6 27143161 +31 6 48186627

Deelnemers Roger Bosch Gijs Custers Paul Geelen Ruud Hoebers Arnout Huisman Huub Jansen Paul Janssen Michel Lamers Steven van der Linden Hans Marée Mark van Ninhuijs Stefan Paquay Koen de Peuter Bart Ripperda Joris Scheers Mikel van den Tempel Daan van Vugt Robert Voorhoeve

+31 6 10693915 +31 6 19463482 +31 6 15601128 +31 6 17811288 +31 6 27112925 +31 6 28733551 +31 6 41498347 +31 6 27403861 +31 6 57193954 +31 6 46571575 +31 6 36500151 +31 6 10522052 +31 6 23931454 +31 6 34344095 +31 6 52579980 +31 6 38422752 +31 6 52028891 +31 6 46013391

Begeleider Ivo Erkens

+31 6 15907332

Van der Waals

+31 40 247 4379

55