Beheerplan de Hartekamp Tijdelijk beheer

Beheerplan de Hartekamp Tijdelijk beheer 2014-2015

Arthur Schaafsma Klaas de Boer Francis Schennink Kees Dekker Landschap Noord-Holland, december 2013 (update)

2

Inhoudsopgave 1. Inleiding

4

2. Samenvatting analyse & waardering

5

3. Natuurwaarden

6

4. Buitenplaats De Hartekamp op kaart

10

5. Visie & Streefbeeld

11

6. Beheermaatregelen

13

7. Inzet Landschap Noord-Holland

18

8. Insteek Maatregelenplan

19

9. Maatregelenplan

20

Bijlage: Quickscan Historische Bronnen De Hartekamp

22

3

1. Inleiding De Hartekamp, gelegen op de grens van Heemstede en Bloemendaal, is een als complex beschermde historische buitenplaats. Het terrein bestaat uit monumentale gebouwen, lanen, waterpartijen en zichtrelaties. De buitenplaats heeft diverse gebruiksfuncties gehad, welke hun sporen in het terrein hebben achtergelaten. De parkaanleg is grotendeels uit de 19e eeuw met hier en daar elementen uit de 20ste eeuw. Op de buitenplaats bevinden zich, naast het monumentale hoofdhuis en oranjerie, diverse gebouwen uit de 20e eeuw. Zorginstelling De Hartekamp Groep is eigenaar en gebruiker van de buitenplaats. Op het terrein staan diverse (tijdelijke) zorggebouwen waarin cliënten zijn ondergebracht. Voor de komende jaren staat een grootschalige nieuwbouw op de locatie ‘Zorgwijk’ op de buitenplaats gepland. De huidige bebouwing voldoet niet meer aan de eisen van deze tijd en zal worden vervangen. Daarnaast heeft de Hartekamp Groep aangegeven het bezit en onderhoud van een buitenplaats met diverse Rijksmonumenten niet binnen de kerntaken van een zorginstelling te vinden passen. Daarom zal op de lange termijn het hoofdhuis worden afgestoten. Ook is per 1 januari 2012 het beheer van de groene buitenruimte overgedragen aan Landschap Noord-Holland (intern geschaard onder beheerteam Zuid). De drie groenmedewerkers van de Hartekamp Groep zijn gedetacheerd bij Landschap Noord-Holland. Beheer en inrichting In samenwerking met DS landschapsarchitecten (Amsterdam) zijn een visie, uitgangspunten en een voorlopig schetsontwerp voor de gehele buitenplaats opgesteld. Deze documenten zijn in het bezit van de Hartekamp Groep. Daarnaast is een inrichtingsplan opgesteld voor de inrichting van de toekomstige Zorgwijk. Vooruitlopend op die situatie is Landschap Noord-Holland door De Hartekamp Groep gevraagd om het dagelijks beheer van de buitenplaats per 1 januari 2012 op zich te nemen. In een convenant (getekend op 20 december 2011) tussen de Hartekamp Groep en Landschap Noord-Holland staan hier afspraken over opgenomen. Het zogenaamde ‘tijdelijk beheer’ omvat de periode 2012-december 2015. Dit is de periode tot aan de voltooiing van alle nieuw te bouwen deelprojecten. In dit beheerplan worden globaal uitgangspunten en de visie op het beheer, aangevuld door de te verwachten werkzaamheden, beschreven. Wanneer medio 2015 (volgens planning) de Zorgwijk is opgeleverd en de tijdelijke bebouwing is verwijderd, zal voor deze nieuwe situatie een gedetailleerd beheerplan worden geschreven. Dit sluit in tijd aan op het lopende beheerplan. Het terrein van de Zorgwijk, de Zuidbebouwing en het terrein van de tijdelijke bebouwing worden vanwege de te verwachten hoge dynamiek buiten beschouwing gelaten.

Bij de overdracht in januari 2012 4

2. Samenvatting analyse & waardering (bijlage Quickscan Historische bronnen De Hartekamp, Landschap Noord-Holland, maart 2009)

Huidige situatie De Hartekamp De Hartekamp is een buitenplaats uit de 16e eeuw. Door de eeuwen heen zijn het park en het huis meerdere malen ingrijpend veranderd. Het huidige park is een park in landschapsstijl (19e eeuw), waarin elementen uit voorgaande perioden zijn geïntegreerd.

Waardering cultuurwaarden Buitenplaats De Hartekamp is een complex beschermde historische buitenplaats en Rijksmonument. Een waardering van de gehele buitenplaats van Landschap Noord-Holland op basis van het waarderingssysteem van de RCE heeft geleid tot de toekenning van respectievelijk een hoge cultuurhistorische waarde, een hoge situationele waarde en een middelhoge waarde op het gebied van gaafheid / herkenbaarheid (zie rapport Quickscan Historische bronnen De Hartekamp uit 2009). Wanneer het terrein in afzonderlijke deelgebieden wordt gewaardeerd op het gebied van gaafheid / herkenbaarheid, laat dit zien dat het deelgebied rondom het huis het hoogste wordt gewaardeerd. De andere deelgebieden worden lager gewaardeerd omdat ingrepen kwaliteiten van de buitenplaats hebben aangetast.

Waardering natuurwaarden Het parkbos wordt hoog gewaardeerd wat betreft natuurwaarden. De oude bomen zijn onmisbare verblijfplaatsen voor zowel vogels als diverse vleermuizen. Op de buitenplaats zijn diverse aandachtsoorten aanwezig, waaronder watervleermuis, grootoorvleermuis, baardvleermuis en ruige dwergvleermuis. Wat betreft vogels de bedreigde Groene specht en de Nachtegaal. Verder komen de bosuil en de appelvink voor op het terrein. De beschermde amfibie de kleine watersalamander en de beschermde vissoort de kleine modderkruiper komen voor op het terrein. Zie verder op volgende pagina’s: Het terrein maakt deels onderdeel uit van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur.

Toekomst Kortom, het huidige park herbergt hoge cultuurhistorische- en natuurwaarden. Door de grootschalige ingrepen die op het terrein staan gepland (sloop huidige paviljoens en nieuwbouw Zorgwijk) ontstaat een uitgelezen kans de cultuur- en natuurwaarden van het gebied te versterken.

Impressies toekomst.

5

3. Natuurwaarden (Kees Dekker) Natuurwaarden en potenties en de mogelijke gevolgen voor dieren en planten bij herinrichting. Twee rapporten van Oranjewoud, geven een goed beeld van de huidige natuurwaarden. Daarnaast zijn gegevens gebruikt van een natuurinventarisatie in Heemstede. Het betreft de rapporten: 1. Het rapport Natuurwaarden De Hartekamp, Onderzoek in het kader van ruimtelijke ingrepen, Oranjewoud, maart 2005, heeft als doel de huidige natuurwaarden te beschermen en waar mogelijk te versterken. 2. Het rapport Mitigeren en Compenseren, Natuurwaarden op de Hartekamp, Oranjewoud, mei 2005, is op basis van de Flora- en faunawet opgesteld. Er is onderzocht in hoeverre er een ontheffing nodig is, hoe schade voor de natuur beperkt kan worden en hoe verlies aan natuurwaarden gecompenseerd kan worden. Deze gegevens zijn recent genoeg om bij de uitvoering van de herinrichting te gebruiken. Op basis van dit rapport kan een ecologisch werkprotocol worden opgesteld, een ontheffing worden aangevraagd, en compenserende maatregelen worden opgesteld. 3. De natuurinventarisatie Heemstede is toegankelijk via de website van de gemeente Heemstede. Hier volgt een samenvatting van de belangrijkste aandachtspunten uit de rapporten met aanvullingen uit de praktijk. Parkbos Dit zijn alle hoog opgaande opstanden die over het gehele landgoed aanwezig zijn. Aan het parkbos moet de hoogste waarde toegekend worden. Bedreigde diersoorten vinden hier een onmisbare verblijfplaats. Groene specht en vleermuizen zijn afhankelijk van deze oude bomen. Het bos is moeilijk vervangbaar. De vervangtijd wordt geschat tussen de 100 en 200 jaar. Potentie: het meer natuurlijker worden van het parkbos zal de natuurwaarden doen toenemen. Spontane ontwikkeling van verjonging, gelaagdheid en dood hout zijn enkele maatregelen. Door toename in gelaagdheid toe te staan en dood hout te laten staan waar dit geen gevaar oplevert, zal de natuurwaarde van het parkbos toenemen. Jonge bomen zullen uiteindelijke de plek van oude bomen over moeten nemen. Waterpartijen Op het landgoed zijn twee vijvers en een greppel aanwezig. De vijvers hebben momenteel een belangrijke functie als foerageerplek voor watervleermuizen. De watervleermuizen zijn afhankelijk van deze vijvers. De waterpartijen zijn echter makkelijk vervangbaar. Hier wordt dan ook geen hoge waarde aan toegekend.. Tijdens werkzaamheden is het belangrijk dat foerageermogelijkheid voor de watervleermuis bij de vijvers gewaarborgd blijft. De greppel bestaat uit een bloemrijke oevervegetatie en fungeert als voortplantingsplaats voor amfibieën. Ook komt hier de beschermde modderkruiper voor. De greppel is makkelijk te vervangen. Het is aan te bevelen dat een voortplantingsplaats in de voortplantingsperioden van de amfibieën op het landgoed aanwezig is. Potentie: verbeteren waterkwaliteit door bagger en isoleren van buitenwater en kwel toestaan. De oevers natuurlijk inrichten. Aanleg van ijsvogelwand.

6

Plantsoen en recreatief groen Plantsoen en recreatief groen zijn makkelijk vervangbaar. Hier wordt dan ook geen waarde aan toegekend. Aandachtsoorten Vleermuizen. Baardvleermuis Grootoorvleermuis Laatvlieger Rosse vleermuis Ruige dwergvleermuis Watervleermuis Gewone dwergvleermuis Mogelijke schade voor de soort: Voor de meeste soorten zal voldoende foerageermogelijkheid aanwezig blijven. Voor de watervleermuis is voldoende voedsel boven de vijvers van groot belang. Tevens is behoud van voldoende beschikbare holen in de bomen van belang voor met name de watervleermuis. Deze vleermuis maakt gebruik van vele holen en verhuizen regelmatig. Maar ook andere soorten als de ruige dwerg vleermuis en de Grootoorvleermuis huizen in holen en holten. In de periode van medio mei tot eind juli worden de holten als kraamkamers gebruikt. In deze periode mag geen boom met holten geveld worden mits vooraf grondig onderzoek is gedaan naar gebruik van de boom door vleermuizen. De watervleermuis is zeer lichtschuw. Dit zowel bij de verblijfplaatsen als de foerageerplekken. Licht bij de oude bomen met holen en licht bij de vijvers moet voorkomen worden. De watervleermuis is zeer trouw aan vaste vliegroutes. Iedere verandering hiervan moet zorgvuldig getoetst worden. Op open terrein vliegen de watervleermuizen vlak boven het maaiveld. Obstakels zoals prikkeldraad of bouwhekken in het openterrein moet voorkomen worden. In 2012 en 2013 is in het kader van de Flora- en Faunawet aanvullend onderzoek gedaan naar mogelijke schade voor vogels, eekhoorn en vleermuizen en zijn mitigerende maatregelen uitgevoerd. Rapport in de bijlage. Vogels (de belangrijkste soorten): Appelvink Goudvink Boomklever Bosuil Groene specht (bedreigd) Grote bonte specht Nachtegaal (bedreigd) In de omgeving: Grauwe vliegenvanger (bedreigd) IJsvogel (bedreigd) Koekoek (bedreigd) Ransuil (bedreigd) Zomertortel (bedreigd) Kleine bonte specht

7

Groene specht De groene specht is een rode lijst soort. Hij wordt als broedvogel aangegeven op het terrein in de noord-oost hoek ( waar tijdelijke nieuwbouw is geplant). De soort heeft naast geschikte nestbomen, ook voldoende foerageergebied nodig. Dit zijn open, grazige of onbegroeide plekken waar zijn voedsel, mieren voor kunnen komen. Bosuil Broed dicht bij grote vijver. Algemene broedvogel in de binnenduinrand. Bolwerk in binnenduinrand. Appelvink Leeft in parkachtige tuinen met name in villa wijken en tuinsteden. Voedert zijn jongen met name met de rupsen van de groene eikenbladrollen en de wintervlinder. Foerageert veel op zoete kers waar bij de pitten als hoofdbestanddeel dienen. Ook Spaanse aak zaden. Soort van de binnenduinrand en gooi. Soort zit in de lift. Goudvink Soort van de binnenduinrand en gooi. Nachtegaal Broedvogel van loofbossen met rijke ondergroei van struiken en bodembedekkende kruiden als braam, klimop en brandnetel met een afgeschermde humusbodem om te foerageren. Soort van de binnenduinrand. Amfibieën, vissen en reptielen Gewone pad (beschermd) maar niet bedreigd Bruine kikker (beschermd) maar niet bedreigd Kleine watersalamander (beschermd) maar niet bedreigd - Behoud van voortplantingsplaats voor amfibieën is gewenst. Kleine modderkruiper (beschermd) maar niet bedreigd In omgeving: Rugstreeppad (streng beschermd) op Europees niveau een belangrijke soort Zandhagedis (beschermd) Molusken Wijngaardslak (bedreigd) en streng beschermd Flora Bij vijver groeit de beschermde Gevlekte orchis. Op het landgoed komen diverse stinzeplanten voor. Waarde van het landgoed als verbindingszone De Hartekamp vormt met de Linnaeushof en het Bennebroekbos en de aangrenzende weilanden de provinciale verbindingszone nummer 310 tussen Haarlemmermeer en het duingebied. ‘Hoogwaardige bosverbinding al dan niet door moeras- en of bosstrook’.

8

De soorten op kaart

9

4. Buitenplaats De Hartekamp op kaart Dit tijdelijk beheerplan van de buitenplaats heeft betrekking op buitenplaats De Hartekamp, met uitzondering van de ‘Zorgwijk’, de ‘Zuidstrook’ en het terrein van de tijdelijke bebouwing. Landschap Noord-Holland zal zich als beheerder wel actief inzetten om de reeds aanwezige waarden in deze gebieden te beschermen tijdens de sloop- en bouwactiviteiten.

1 2

3

Boven: 1. Zuidstrook 2. Zorgwijk 3. Locatie tijdelijke bebouwing

Rechts: Op de kaart het deel dat is aangemerkt als complex historische buitenplaats (l.) (Kaart: DS)

10

5. Visie & Streefbeeld Visie De Hartekamp is een nog duidelijk herkenbare buitenplaats gelegen op de Oostelijke strandwal van Zuid-Kennemerland, tussen de Leidse trekvaart en de Herenweg. De allure van weleer is vooral vanaf de Herenweg nog goed te beleven. Het gepleisterde hoofdhuis met daarvoor een breed gazon en ovale oprijlaan maakt een statige indruk. Het omliggende park geeft de indruk van een schijnbaar onwillekeurige aanplant met doorkijkjes en vergezichten. Vanaf het bordes is zicht op de nieuwe theekoepel op de Overplaats aan de overzijde van de Herenweg. Achter het huis ligt een zichtas over de vijver naar de achterliggende Trekvaart, de weg en de latere bebouwing. De oude lanen met eiken en linden bevinden zich over de gehele buitenplaats en verbinden stukken met dicht geboomte met open weiden. Waterpartijen in grillige vormen liggen achter het huis en naast de kinderboerderij. Al deze onderdelen maken de Hartekamp tot een unieke buitenplaats en geven samenhang tussen de verschillende onderdelen. Veel van deze elementen zijn echter in de loop der jaren verminderd zichtbaar geworden. Laanbomen zijn uitgevallen en niet vervangen, waardoor laanstructuren vervagen. Hakhout is niet beheerd en doorgeschoten tot hoge bomen. Doorzichten zijn dichtgegroeid en bosvakken staan vol met verjonging van esdoorn e.d., waterpartijen zijn dichtgeslibd en overgroeid. Verder zijn er her en der nieuwe bomen en struiken aangeplant. Paden zijn verlegd, verdwenen of nieuw aangelegd. Om de Hartekamp te behouden en te ontwikkelen, zijn herstel- en ontwikkelwerkzaamheden noodzakelijk. Deze werkzaamheden worden opgesteld in samenwerking met DS landschapsarchitecten en worden pas uitgevoerd wanneer de nieuwbouw op de locatie de Hartekamp klaar is. Het beheer vanaf begin 2012 tot aan de datum dat de eindoplevering van de nieuwbouw een feit is, heeft tot doel de huidige opbouw van de buitenplaats in stand te houden. Hierbij moeten tijdens de werkzaamheden de aanwezige cultuur-, natuur- en landschapswaarden worden beschermd. Er zullen geen ingrepen in de structuur plaatsvinden zoals het kappen van lanen of het aanplanten van bomen, alleen wanneer deze door omstandigheden worden ingegeven. In deelgebieden kan worden gewerkt naar nieuw beheer waarbij de cultuur- en natuurwaarden worden verbeterd. Te denken valt hierbij aan het terugzetten van hakhout, het wegwerken van achterstallig onderhoud aan de bosvakken en het aanpassen van het maairegime.

Foto achterzijde hoofdgebouw, situatie 2009

11

Streefbeeld Het streefbeeld van de periode vanaf begin 2012 tot aan de oplevering van de nieuwbouw zal vergelijkbaar zijn aan het huidige beeld. Rond het hoofdhuis en de oranjerie is de intensiteit van beheer het hoogst. De gazons liggen er netjes gemaaid bij, de paden zijn schoon en ontdaan van blad en de bosschages zijn bijgehouden en gesnoeid. De grote bomen hebben geen dode takken en de bosvakken zijn meer gesloten. De diverse zichtassen zijn open en de waterpartijen zijn vrij van begroeiing en blad. Verder van het hoofdhuis wordt de beplanting minder gecultiveerd en word minder intensief beheerd (denk aan schoffelen, snoeien etc.). In de parkbosvakken is meer licht gebracht en is een wisselende samenstelling van bomen ontstaan. Hierdoor ontstaat ruimte voor een struiklaag en ondergroei. Rond de kinderboerderij heeft het gebied vooral een open karakter, andere delen zijn wat meer besloten. De grasvelden zijn hier bloemrijk en iets hoger van begroeiing. De hoofdpaden zijn ook hier schoon van blad waardoor bewoners het terrein goed kunnen gebruiken. Het hakhout zit in een cyclus waarbij om de 8 a 10 jaar een deel van de beplanting wordt teruggezet. Laanstructuren zijn duidelijk zichtbaar in het bos en hier en daar zijn mooie doorkijkjes zowel naar binnen als naar de omgeving. De verdeling tussen de open en gesloten ruimten blijft gelijk.

Een beeld van een laan op de Hartekamp, situatie 2009

12

6. Beheermaatregelen Om aan dit genoemde streefbeeld te voldoen, zijn beheermaatregelen noodzakelijk. De beheermaatregelen zijn onderverdeeld in twee categorieën, zijnde regulier (jaarlijks) beheer en cyclisch beheer (1 keer per x jaar). In dit beheerplan is ervan uit gegaan dat het intensieve reguliere beheer wordt voortgezet door de bij LNH gedetacheerde tuinlieden van de Hartekamp Groep.

Regulier beheer Gazonbeheer Aan de voor- en achterzijde van het hoofdhuis liggen groene grasvelden die kort worden gemaaid. In het seizoen wordt het gras 23-26 keer per jaar gemaaid en het maaisel afgevoerd. Kanten worden langs de paden bijgehouden. De grasvelden verder op de buitenplaats kunnen extensiever worden gemaaid (2 keer per jaar, inclusief afvoeren maaisel) waardoor zich een bloemrijk grasland ontwikkelt. De bemesting wordt stopgezet. Beheer oude lanen en solitaire bomen Monumentale bomen zullen alleen worden gekapt wanneer behoud niet meer mogelijk is vanwege gevaar of ziekte. Wanneer de gekapte boom een belangrijke rol speelt in het totaalontwerp of de uitstraling van de plek, zal een vervangende boom worden aangeplant op dezelfde plek of direct ernaast. In lanen wordt bekeken of herplant mogelijk / wenselijk is. Jaarlijks wordt een ronde gemaakt door een externe boomverzorger die bekijkt of er onveilige situaties ontstaan door het afsterven van takken van de oude laanbomen. Een VTA-inspectie (inclusief rapportage) wordt jaarlijks uitgevoerd om gevaarlijke situaties in kaart te brengen. Regulier parkbeheer In de parkvakken wordt cyclisch gedund en jaarlijks langs paden gesnoeid. Wanneer de vakken te donker worden, kunnen grotere gaten in de beplanting worden gemaakt om verjonging op gang te brengen. Grote concentraties van minder gewenste soorten als esdoorn worden indien wenselijk verwijderd. Beheer boomopschot Rond de voet van vooral oude lindes staat opschot dat als haag worden geschoren. Dit worden wel boomtafeltjes/-tonnetjes en -rokjes genoemd). Deze worden 1 a 2 keer per jaar geschoren.

Uitlopers rond linden op de Hartekamp, situatie 2009

13

Klein snoeiwerk Verspreid over het terrein staan diverse struikengroepen en haagjes. Deze worden jaarlijks gesnoeid en er wordt verjongingssnoei toegepast. Schonen sloten / vijver Jaarlijks worden tegen het eind van het jaar de sloten en vijvers handmatig ontdaan van de bladeren die erin zijn gevallen. Het bladmateriaal wordt minimaal 1 meter van de kant verspreid neergelegd of waar nodig afgevoerd. Beheer oeverbeschoeiingen De harde oeverbeschoeiingen langs de waterpartijen worden 1 keer per jaar nagelopen. Beplanting en afval wordt verwijderd. Waar nodig worden kleine reparaties uitgevoerd. Controle / reparatie rasters en overig meubilair Langs alle waterpartijen en op de grenzen van de buitenplaats staan rasters om te voorkomen dat bijvoorbeeld cliënten in het water kunnen vallen. Verder staan er poortjes, bankjes e.d. op het terrein. Door vallende takken, gebruik of ouderdom kunnen deze kapot gaan. Gedurende andere werkzaamheden wordt bekeken waar er beschadigingen zijn opgetreden en worden kleine reparatie uitgevoerd. Onderhoud/beheer paden / bruggen e.d. Om de paden toegankelijk te houden voor de cliënten (soms ook in rolstoelen) en bezoekers, wordt in de herfstperiode gezorgd dat de hoofdpaden vrij zijn van gevallen blad. De onverharde paden (grind/schelpen) worden minder frequent schoon geblazen. Paden en bruggen worden opgenomen in een onderhoudsschema, zodat deze bij gebreken worden gerepareerd. Bij het beheer wordt geen gebruik gemaakt van gif.

De overgang van een verhard naar een onverhard pad. Foto situatie 2009.

14

Stinzeplanten Op praktisch alle landgoederen en buitenplaatsen komen stinzeplanten voor. Dit zijn (bol)gewassen die in het verleden zijn aangeplant en zijn verwilderd. Door hun vaak massale voorkomen geven zij vooral in het voorjaar een schitterende en kleurige aanblik. Op de Hartekamp is bijvoorbeeld op enkele plekken in parkbosvakken de maagdenpalm grootschalig aangetroffen die ook als stinzeplant wordt aangemerkt. De meeste stinzeplanten hebben voor hun voortbestaan licht nodig. Door het huidige beheer zijn er weinig plekken waar de stinzeplanten zich kunnen handhaven. Door een inventarisatie in het seizoen (die nog moet worden uitgevoerd) kunnen groeiplaatsen van stinzeplanten in kaart worden gebracht alsmede plaatsen waar ze mogelijk kunnen worden aangeplant. Door het creëren van meer licht op locaties waar nu stinzeplanten voorkomen, is het mogelijk dat deze zich vermeerderen en een betere vestigingsplaats hebben op de buitenplaats. Waar gewenst kan het proces worden geholpen door extra aanplant, bij voorkeur met materiaal uit de directe omgeving. De naastgelegen buitenplaats ‘Huis te Manpad’ staat landelijk bekend om het voorkomen van het beschermde Haarlems Klokkenspel en de grote soortenrijkdom aan andere stinzeplanten.

15

Cyclisch beheer Bepaalde beheermaatregelen hoeven niet jaarlijks te worden uitgevoerd maar kunnen cyclisch worden uitgevoerd. Bij aanvang moet per element worden bepaald hoe frequent de cyclus zal zijn en wanneer hij gestart wordt. Parkbosbeheer (omvorming) Door achterstallig onderhoud in de parkbosvakken is op dit moment een relatief eentonig bomenbestand ontstaan met veel beuk waardoor er weinig ondergroei is. Ook is de leeftijdsopbouw van de bomen eenzijdig. De aanwezige ondergroei bestaat voornamelijk uit zaailingen van esdoorn en beuk. Om bomen uit te kunnen laten groeien tot volwaardige exemplaren, worden goedgevormde bomen aangewezen als toekomstbomen en zullen andere die er te dicht op staan worden verwijderd (hoogdunning). Daarnaast kan door het het creëren van open plekken (groepsgewijze verjonging) ruimte worden gemaakt voor een kruidenrijke bodemvegetatie. De plekken voor verjonging kunnen worden ingegeven door spontane uitval of stormschade. Door het selectief verwijderen van monotone / massale verjonging (dunner dan 20 cm diameter) kan een struiklaag ontwikkeld worden. Het afvalhout zal waar mogelijk tot takkenrillen worden verwerkt (maximale hoogte / breedte 1 meter) en anders afgevoerd. Hakhoutbeheer Het bos, dat voornamelijk ligt langs de Leidsevaart, is ooit in gebruik geweest als hakhout. De wens is het beheer van het hakhout in ere te herstellen. De bomen werden elke 8 jaar teruggezet, het hout werd verkocht of zelf gebruikt. Om het cultuurhistorisch waardevolle gebruik in ere te herstellen, zal het hakhoutbos, verdeeld in 5 vakken, worden afgezet. Hierdoor ontstaat een dichte opstand van jong groen. Onderhoud solitaire bomen Verspreid over de buitenplaats staan diverse monumentale bomen. Rond het hoofdhuis en de grote vijver staan deze bomen grotendeels solitair, op andere plaatsen zijn zij door bos omsloten. Door ouderdom, weersomstandigheden of beschadiging, kunnen deze bomen grote takken laten vallen of delen laten afsterven. Door 1 keer per 3 jaar alle solitaire bomen te laten onderhouden door een gespecialiseerde boomverzorger, kan de levensduur van de bomen worden verlengd en kunnen toekomstige problemen (bijvoorbeeld zwammen) op tijd worden opgemerkt. Bomen worden pas gekapt wanneer dit noodzakelijk is vanwege ziekte of gevaar. Zo mogelijk vindt herplant plaats van dezelfde soort en op de (nagenoeg) zelfde standplaats. Begeleiding jonge lanen Op de buitenplaats zijn diverse jonge lanen aanwezig, deels ter vervanging van eerdere lanen, deels zijn er nieuwe lanen aangeplant. Deze jonge bomen moeten worden begeleid met vormsnoei / kroonsnoei om uit te kunnen groeien tot volwaardige laanbomen. Een keer per 3 jaar zal deze precieze snoei plaats moeten vinden. Knotten wilgen Op de open plekken rond de kinderboerderij en moestuin op de buitenplaats staan rijen met knotwilgen (15 stuks). Eens per 4 jaar worden deze geknot en zullen de takken worden afgevoerd. Baggeren sloten De aanwezige sloten op de buitenplaats slibben op den duur vol met plantenresten en bladeren waardoor de doorstroming verslechtert en de voedselrijkdom van de sloten 16

omhoog gaat. Door eens per vier jaar deze sloten te ontdoen van de bagger, zal de doorstroming verbeteren en de natuurwaarde van het water verbeteren. De bagger wordt ter plekke verwerkt, minimaal een meter van de oever. Baggeren vijver Net als de sloten hebben ook de vijvers te maken met een constante val van blad en groei van waterplanten. Hierdoor wordt de vijver ondiep, zuurstofarm en kan het water vertroebelen. Voor vissen en amfibieën kan dit problemen opleveren. Het is eens per 10 jaar noodzakelijk het overtollige materiaal professioneel van de bodem te verwijderen en af te voeren. Ook moet de beschoeiing in tact blijven om te voorkomen dat de oevers verzakken en hun oorspronkelijke profiel verliezen. Daardoor kan ook de vorm van de vijver aangetast worden. Vervangen oeverbeschoeiing De huidige oeverbeschoeiing van de vijvers op de Hartekamp is in slechte staat. Het hout is vermolmd en moet worden vervangen. Bij deze landschappelijke vijvers is de glooiende oeverlijn een belangrijk aspect van het aanzicht. Door de beschoeiing over een periode van 6 jaar te vervangen, kan hij daarna ongeveer 20 jaar mee. Door het gebruik van houten delen en palen die net boven de waterlijn uitkomen, zal een bijna onzichtbaar en zeer duurzame oever ontstaan. Vervangen rasters Over het gehele terrein staan verschillende soorten hekken en rasters. In de komende jaren worden bekeken of deze moeten worden vervangen of (deels) kunnen verdwijnen.

Raster rond de vijver, foto situatie 2009

17

7. Inzet Landschap Noord-Holland Per 1 januari 2012 heeft de Hartekamp Groep het beheer van buitenplaats de Hartekamp overgedragen aan Stichting Landschap Noord-Holland. Hierbij zijn de huidige medewerkers van de groendienst gedetacheerd bij Landschap Noord-Holland en vallen onder beheerteam Zuid, met beheerder Francis Schennink. Beheerteam Zuid houdt kantoor in het koetshuis van buitenplaats Leyduin. De praktische aansturing van de tuinlieden, diverse overlegmomenten en begeleiding van de grootschalige werkzaamheden rond de sloop en nieuwbouw op de buitenplaats, zullen tijd en inzet vragen van medewerkers van Landschap Noord-Holland. De inschatting van de tijdsbesteding is als volgt; Beheerder: - aanwezig bij (bouw-) overleggen (voortgang); - aansturing externe aannemers / opdrachten; - afstemming met de opdrachtgever Tijd: 0,25 dag per week Terreinmedewerker / boswachter: - (praktische) aansturing en begeleiding werkzaamheden tuinlieden; - praktische inzet / bijspringen grotere klussen; - communicatie / toezicht Tijd: 0,5 dag per week

Communicatie Communicatie is in de aankomende periode zeer belangrijk. De communicatieafdelingen van beide organisaties werken samen om de gezamenlijk communicatie naar het publiek te bepalen. Om de samenwerking in het veld herkenbaar te maken, is bebording geplaatst met informatie over de beheerder, informatie over het terrein en de huisregels. Ook de samenwerking met de gemeente Heemstede is heel belangrijk. Wanneer werkzaamheden zullen plaatsvinden, zal altijd ruim van tevoren contact worden opgenomen met de gemeente om dit af te stemmen. Zo kan communicatie optimaal worden ingezet en zullen zowel bestuurders als inwoners van de gemeente op de hoogte blijven.

18

8. Insteek maatregelenplan De uit te voeren maatregelen zijn beschreven in een maatregelenplan, opgesteld door Klaas de Boer (beheerder Cultuurhistorische objecten (LNH)) in samenwerking met beheerteam Zuid van Landschap Noord-Holland. Omdat dit beheerplan uitgaat van een korte looptijd (2 jaar), is geen uitgebreide beschrijving gemaakt van alle specifieke bomen en parkbosvakken anders dan die in het Maatregelenplan. Maatregelen die in deze 2 jaren worden uitgevoerd, hebben echter wel effect op (vervolg)maatregelen in de toekomst. Vandaar dat de gehele beheercyclus in het maatregelenplan wordt beschreven. Een recente inmeting van alle bomen op het terrein is in het bezit bij De Hartekamp Groep. Deze wordt gebruikt bij het aanvragen van vergunningen rond de nieuwe Zorgwijk. Wanneer aan het einde van de looptijd de Zorgwijk is opgeleverd (inclusief beplanting) en de tijdelijke bebouwing is verwijderd, zal een uitgebreid beheerplan worden opgesteld met een langere looptijd. Uitvoering werkzaamheden Werkzaamheden worden uitgevoerd volgens de planning in het maatregelenplan. Afwijkingen in de planning (bijvoorbeeld door weersomstandigheden of financiering) of aanvullende werkzaamheden worden aan de gemeente doorgegeven. Bij kapwerkzaamheden: - markeren bomen in het veld - contact met de gemeente - controle door de gemeente en uitleg maatregelen - communicatie inwoners Heemstede (De Hartekamp Groep / gemeente Heemstede) Het kappen / dunnen van opstanden en individuele bomen (20 cm DBH) die niet staan beschreven in het maatregelenplan van het beheerplan, blijven omgevingsvergunningplichtig.

19

9. Maatregelenplan

20

maatregelenplan Hartekamp Vak

afd.

1

A

Parkbos.

1

B

Parkbos.

1

C

Parkbos.

1

D

Parkbos.

1

E

Gras (zichtas) met bomen in de randen.

1

F

Hakhout.

1

G

Parkbos en siertuin.

1

H

1

I

1

J

Parkbos en Parkbos met aan de randen solitaire bomen solitaire bomen. met name een rij van monumentale linden. Aan de zuidzijde een laan/rij met eiken.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen gericht op het bevoordelen van de linden en eiken. bomenbestand. Opslag verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2

A

Parkbos.

Parkbos bestaande uit enkele bomen, zodat de rijen met linden en eiken geen concurrentie ondervinden. De bomen staan onderling op een ruime afstand en kunnen hun kroon goed ontwikkelen. Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand Opslag van bomen die veel schaduw kunnen onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De bomen staan ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. dicht op elkaar (hoog stamtal). Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten.

2

B

Parkbos.

Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De bomen staan dicht op elkaar (hoog stamtal).

Terrein onderdeel

Beschrijving huidige situatie

Streefbeeld

Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Plaatselijk veel (wintergroen) heesters. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). In het perceel ligt een verhoging. Mogelijk liep hier vroeger een pad overheen, vanwaar men uitzicht had op de omgeving. De bomen staan dicht op elkaar (hoog stamtal). Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De bomen staan dicht op elkaar (hoog stamtal).

Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs Vanwege het hoge stamtal wordt er versneld (1x/6 jr.) de paden snoeien. gedund en relatief sterk in gegrepen. Bomen op het talud vellen. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2014 / 2015


Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. Vanwege het hoge stamtal wordt er versneld (1x/6 jr.) de paden snoeien. gedund en relatief sterk in gegrepen. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2014 / 2015

Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Met name langs de randen staan een aantal monumentale bomen. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Met name langs de randen staan een aantal monumentale bomen. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). Zichtas begroeid met gras en langs de randen bomen en heesters. De bomen langs de randen ondervinden concurrentie van de bomen in het parkbos.

Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten. Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten. Zichtas begroeid met gras en langs de randen bomen die goed uit kunnen groeien. In de randen staan sierheesters.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. de paden en de randen van het vak snoeien. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2014 / 2015

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. de paden en de randen van het vak snoeien. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2014 / 2015

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen en randen gericht op het bevoordelen van bomenbestand. Opslag verwijderen. toekomstbomen en bomen in de randen. Vanwege de concurrentie van de bomen in de rand versneld (1x/6 jr.) dunnen en relatief sterk in gegrepen. Zowel achter de bomen als in de rij. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Planten van heesters in de randen.

1x/6 jaar

2014 / 2015

Hakhout met overstaanders van eik. Het grootste deel van het perceel is inmiddels af gezet.

Hakhout bestaande uit es, els, veldesdoorn en hazelaar Hakhout periodiek afzetten en na de eerste keer met een enkele overstaander van eik of linde. In het aanvullen met soorten genoemd in het streefbeeld. hakhout staan her en der heesters zoals meidoorn, kardinaalsmuts e.d. ########################################### Parkbos bestaande uit enkele bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Siertuin met een gevarieerde beplanting van sierheesters rondom.

Hakhout afzetten. Planten bosplantsoen. (op)snoeien overstaanders.

1x/8 jaar

2014 / 2015

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomenbestand. Opslag verwijderen. Siertuin: coniferen, verwijderen, dunnen en snoeien. Planten heesters.

1x/6 jaar

2016 / 2017

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Siertuin: Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. coniferen, verwijderen, dunnen en snoeien. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren. Siertuin: coniferen verwijderen, dunnen en snoeien.

1x/6 jaar

2016 / 2017

1x/6 jaar

2016 / 2017

1x/6 jaar

2016 / 2017

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs Vanwege het hoge stamtal wordt er versneld (1x/6 jr.) de paden snoeien. gedund en relatief sterk in gegrepen. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren.

2015 / 2016


2014 / 2015

Parkbos, deels bestaande uit relatief jonge bomen en een groep met coniferen. Siertuin, zogenaamde Engelse tuin, met een centraal gelegen gazon en herdenkingsplaats en coniferen en sierheesters rondom. Parkbos en Parkbos met enkele monumentale bomen. siertuin. Siertuin, zogenaamde Engelse tuin, met waarschijnlijk authentiek padenstelsel. De paden worden begeleid door lavastenen. Sterk uitgegroeide coniferen en heesters bepalen het beeld. Vijver, eiland en Op het eiland staan diverse min of meer solitaire talud rond bomen. Enkele groepen met sierheesters en vijver. bosheesters. Op het talud rond de vijver staan diverse boomsoorten.

Parkbos bestaande uit enkele bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Siertuin met een open structuur (licht op de paden) en een gevarieerde beplanting van sierheesters en coniferen.

Toelichting maatregelen

Maatregel

Eiland met bijzondere solitaire bomen, boomgroepen en ########################################### Eiland: Bomen planten waaronder beuk, bruine sierheesters. De zichtas bestaat uit gras en kruiden. Er beuk en tamme kastanje. Enkele bomen vellen staan enkele bomen in een geometrisch plantverband op het talud en bomen die de monumentale langs de zichtas. Verder staan de bomen opgesteld exemplaren beconcurreren. Opslag volgens de principes van Engelse landschapsstijl. In het boomvormende soorten verwijderen. Op het talud staan de bomen los van elkaar. Enkele rijen met taluds bomen vellen. bomen worden doorbroken (eiken en treurwilgen), door er meerdere exemplaren tussen uit te halen. Als de bomen in het talud te veel concurrentie ondervinden van de bomen in het parkbos, worden deze vrij gesteld.


Frequentie kostenraming

Periode

2014

2015

2016

2017

2018

2019


afd.

2

C

Parkbos.

Parkbos bestaande uit diverse boomsoorten. Opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De bomen staan dicht op elkaar (hoog stamtal).


2

D

Vijver met heesters en bomen.

Strook beplanting van bomen en sierheesters rond vijver. In het vak staan diverse coniferen.

Vijver met op het talud deels sierheesters en deels gras. Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomen Rondom staan enkele solitaire bomen, waaronder gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. enkele coniferen. Heesters sterk terugsnoeien en op een aantal plaatsen verwijderen en inzaaien met gras.

2

E

2

Terrein onderdeel


Streefbeeld


Maatregel



Periode 2015 / 2016

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomenbestand. Opslag in talud verwijderen. Bomen snoeien. Heesters snoeien/verwijderen. Gras inzaaien.

1x/6 jaar

2015 / 2016

Vijver met Strook beplanting van bomen en sierheesters sierheesters en langs een brede watergang. In het vak staan parkbos. diverse coniferen.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomenbestand. Opslag in talud verwijderen. Bomen snoeien. Heesters snoeien.

1x/6 jaar

2015 / 2016

F

Hakhout en parkbos.

Hakhout afzetten. Planten bosplantsoen. Hakhout: 1x/8 (op)snoeien overstaanders. Parkbos: jaar. Parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/ 6 jaar. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs de paden snoeien.

3

A

Parkbos.

Veel monumentale bomen, waaronder de bomen Monumentale bomen op ruime afstand met daaronder die vanouds (vrij) langs de (landschappelijke) een goed ontwikkelde heestervegetatie. rand stonden, zoals linde en paardekastanje. Beuken in een kwart cirkel en mogelijk meer rijen/structuren in het plantverband. De heesterlaag is slecht tot matig ontwikkeld.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Planten Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Planten groepen met heesters. van heesters, langs de randen groepen met een hogere sierwaarde en in het vak (bos)heesters.

1x/6 jaar

2016 / 2017

3

B

Siertuin, gras en solitaire bomen.

Siertuin met hagen, vaste planten e.d. Gras met Siertuin op een hoog niveau onderhouden. Gras als min of meer solitaire bomen. Soorten: eik, gazon beheren met enkele solitaire bomen. Om de tulpenboom, beuk en linde. zichtas in te kaderen staat er een heestergroep onder de solitaire bomen.

De siertuin behoeft meer onderhoud. Het aantal solitaire bomen is te hoog. Selectie maken in soorten en gewenste standplaats en circa de helft op termijn verwijderen om de bomen goed uit te kunnen laten groeien. Planten groep van sierheesters.

Siertuin onderhouden. Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen in solitaire bomen. Planten groep van sierheesters. Bomen (op)snoeien.

eenmalig bomen verwijderen.

2018 / 2019

3

C

Gras (zichtas) met bomen.

Gras met enkele solitaire bomen als begeleiding Zichtas over beide zijkanten van de vijver en recht over van de zichtas. Twee relatief jonge lindebomen het eiland. Gras als gazon beheren met enkele solitaire staan symmetrisch ten opzichte van het gebouw. bomen.

Zichtas aan de zuidzijde breder maken om uitzicht te krijgen op de vijver. (zie vak 3D). Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomen in de rand. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Planten van sierheesters, langs de rand van de zichtas.

Heesters terugzetten/verwijderen om de zichtas breder te maken. Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen in bomenbestand. Variatie in heesterrand verhogen. Bomen (op)snoeien.

1x/6 jaar

2014 / 2015

3

D

Parkbos en sierheesters.

Parkbosrand met bomen in de rand langs de zichtas. De rand van de zichtas bestaat uit heesters.

Heesters terugzetten/verwijderen om de zichtas breder te maken. Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen in bomenbestand. Variatie in heesterrand verhogen. Bomen (op)snoeien.

1x/6 jaar

2014 / 2015

3

E

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomenbestand en eikenlaan vrij stellen. Opslag verwijderen. Planten groepen met heesters.

1x/6 jaar

2018 / 2019

3

F

G

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar bomenbestand en solitaire bomen vrij stellen. Opslag verwijderen. Planten groepen met heesters. Dunnen in solitaire bomen en beplantingsvakken. 1x/6 jaar Heesters sterk terugsnoeien en planten heesters. Bomen (op)snoeien.

2019 / 2020

3

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos en rand, waarbij een aantal jongere bomen die dicht langs de zichtas staan worden verwijderd. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. Planten van heesters, langs de randen groepen met een hogere sierwaarde. Parkbos en Stroken met parkbos rond gebouwen. Eikenlaan Stroken met parkbos rond gebouwen, waarvan de Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen (solitaire) aan de zuidzijde. beplanting grotendeels uit heesters bestaat met daarin parkbos. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. bomen rond enkele (monumentale) bomen die voldoende licht toe Planten van heesters op plaatsen die open vallen. gebouwen. laten treden op de heesters. Eikenlaan aan de zuidzijde. Eikenlaan vrij stellen van concurrerende bomen in het parkbos. Parkbos en Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen Stroken met parkbos rond gebouwen. Her en der Stroken met parkbos rond gebouwen, waarvan de (solitaire) staan monumentale solitaire bomen. beplanting grotendeels uit heesters bestaat met daarin parkbos. Opslag van esdoorn en beuk verwijderen. bomen rond enkele (monumentale) bomen die voldoende licht toe Planten van heesters op plaatsen die open vallen. gebouwen. laten treden op de heesters. Siertuinen rond Siertuinen rond het hoofdgebouw. Siertuinen rond het hoofdgebouw herinrichten op basis ########################################### de Hartekamp, Halfcirkelvormig gazon met (monumentale) van gewenst historisch ontwerp. Halfcirkelvormig gazon met gras, solitaire bomen voor het huis. Het huis wordt aan met (monumentale) solitaire bomen voor het huis. Het sierheesters en beide zijden op gesloten door bomen en huis wordt aan beide zijden op gesloten door een enkele bomen. heesters. boom met daaronder sierheesters.

3

H

Gras, solitaire bomen en sierheesters.

Gras met een enkele solitair en heestergroep. Langs de rand staan heesters en bomen.

Gras met stinzeplanten en een enkele solitair en heestergroep. In de rand staan sierheesters en enkele bomen.

Gras de eerste keer laat maaien met uitzondering van Dunnen in bomenrand. Heesters sterk een smalle strook langs de weg. Stinzeplanten terugsnoeien en planten heesters. Bomen aanplanten. Rand met bomen sterk dunnen. Heesters (op)snoeien. terugzetten en variatie verhogen.

1x/6 jaar

2018 / 2019

4

A

Verwijderen of afzetten (veldesdoorn) van alle opslag Verwijderen/afzetten opslag. Heesters planten. van boomvormende soorten. Waar ruimte ontstaat Bomen snoeien. worden heesters geplant.

1x/6 jaar

2016 / 2017

B

Monumentale eiken met daaronder verschillende boomvormende soorten, zoals beuk, esdoorn en veldsedoorn. Het terrein is in gebruik als parkeerplaats. Parkbos met (monumentale) bomen en heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden.

Monumentale eiken vormen het beeld. De ondergroei bestaat uit (groenblijvende) heesters.

4

Parkbos en solitaire bomen rond parkeerplaats. Parkbos.

Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten. Plaatselijk staan er bomen in een rij langs de paden.

Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs Bomen die op een rij staan vrij stellen. Opslag van de paden snoeien. esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren. Plaatselijk groepsgewijs verjongen met eik en linde.

2016 / 2017

Langs de watergang staan enkele bomen op het talud. Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomen Talud met enkele groepen sierheesters en gras. Parkbos gericht op het bevoordelen van toekomstbomen, met coniferen en loofbomen. waaronder diverse coniferen. Heesters sterk terugsnoeien. Hakhout met overstaanders van eik. Grote delen Hakhout bestaande uit es, els, veldesdoorn en hazelaar ########################################### van het hakhout moeten nog voor de eerste keer met een enkele overstaander van eik of linde. In het worden afgezet. Strook met parkbos aan de hakhout staan her en der heesters zoals meidoorn, andere zijde van de beukenlaan. kardinaalsmuts e.d. Parkbos bestaande uit bomen met een ruime afstand onderling die zich in het kronendak goed hebben kunnen ontwikkelen. Variatie in bomenbestand behouden. Heesterbegroeiing van (wintergroene) heesters en besdragende soorten.

Parkbosrand met markante boomsoorten in de rand langs de zichtas. De rand van de zichtas bestaat uit sierheesters.

2014 / 2015

2018 / 2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019


afd.

4

C

4


Streefbeeld

Parkbos.

Parkbos met (monumentale) bomen en heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de paden staan her en der eiken.


Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen 1x/6 jaar bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. Bomen die op een rij staan vrij stellen. Opslag van de paden snoeien. esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren. Plaatselijk groepsgewijs verjongen met eik en linde.

2013 / 2014

D

Parkbos.

Parkbos met (monumentale) bomen en heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de paden staan her en der eiken en beuken.



2013 / 2014

4

E

Parkbos.

Parkbos met (monumentale) bomen en heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de paden staan her en der eiken en beuken.


1x/6 jaar Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen parkbos Toekomstbomen aanwijzen/merken. Dunnen bomenbestand. Opslag verwijderen. Bomen langs gericht op het bevoordelen van toekomstbomen. Bomen die op een rij staan vrij stellen. Opslag van de paden snoeien. esdoorn en beuk verwijderen. Ontwikkeling van bosheesters stimuleren. Plaatselijk groepsgewijs verjongen met eik en linde.

2013 / 2014

4

F

Parkbos.

Parkbos met (monumentale) bomen en heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de paden staan her en der eiken.



2013 / 2014

4

G

Parkbos en Parkbos met (monumentale) bomen en solitaire bomen. heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de paden staan her en der eiken.



2016 / 2017

4

H

Parkbos en Parkbos met (monumentale) bomen en solitaire bomen. heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden.



2016 / 2017

4

i

Parkbos en Parkbos met (monumentale) bomen en solitaire bomen. heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de oostzijde staat een rij monumentale linden.



2013 / 2014

5

A

Parkbos en Parkbos met (monumentale) bomen en solitaire bomen. heesterbegroeiing. Plaatselijk opslag van bomen die veel schaduw kunnen verdragen (esdoorn en beuk). De heesters staan plaatselijk dicht op de paden. Langs de weg staat verschillende boomsoorten.



2016 / 2017

5

B

Solitaire bomen.

Enkele monumentale bomen en heesters.

Monumentale bomen en sierheesters. Oostenrijkse den Dunnen in bomenbestand en aanvullen sierheesters. Dunnen in bomenbestand en planten zo lang mogelijk handhaven. sierheesters. (op)snoeien bomen.

5

Terrein rond boerderij.

Niet opgenomen.

Streefbeeld vast stellen nadat de tijdelijke gebouwen weg zijn.

Nader uit te werken op basis van nog vast te stellen ontwerp/streefbeeld.

Snoeien bomen. Overige maatregelen nader uit te 1x/6 jaar werken.

5

Terrein rond tijdelijke gebouwen. Zorgdorp

Niet opgenomen.

Streefbeeld vast stellen nadat de tijdelijke gebouwen weg zijn.

Nader uit te werken op basis van nog vast te stellen ontwerp/streefbeeld.

Nader uit te werken.

Niet opgenomen.

Ontwerp DS, na gereed komen van de bouwwerkzaamheden.

########################################### Zo nodig beschermen, onderhouden of verwijderen van beplanting op het bouwterrein.

doorlopend.

Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen beuken eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen beuken eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar.

6

Terrein onderdeel

lanen 1

F,C,D Laan

2

F,A Laan

2

E

Laan


Maatregel

Lanen worden nog met een aparte codering op de kaart met beheervakken aangevuld. Beukenlaan met aan de westzijde oude bomen en aan de oostzijde jonge bomen. De jonge bomen krijgen veel concurrentie van de oude laanbomen en het parkbos. Beukenlaan.

Beukenrij.

Beukenlaan wordt onder invloed van concurrentie van Verwijderen van de jonge beuken aan de het parkbos omgevormd tot beukenrij. oostzijde. (op)Snoeien van de oude beuken.

Beukenrij.

Beukenlaan wordt onder invloed van concurrentie van Verwijderen van de jonge beuken aan de het parkbos omgevormd tot beukenrij. oostzijde. (op)Snoeien van de oude beuken.

Beukenlaan bestaande uit oude bomen.

Beukenlaan.

Snoeien bomen.


1x/6 jaar.

Periode

na afloop bouwwerk zaamhe-den. na afloop bouwwerk zaamhe-den. na afloop bouwwerk zaamhe-den.

2014 / 2015

2014 / 2015

2014

2015

2016

2017

2018

2019


afd.

3

A

Laan

Eikenlaan langs de vijver. In de ronding van de Laan doorbreken door er een groot aantal bomen tussen vijver (vak 1H) staat tegenover de jonge beuk op uit te halen. Of indien de laan wordt gehandhaafd de de driehoek een cultivar (Hongaarse) eik. De eiken aan de parkboszijde zo snel mogelijk vrij stellen. eiken aan de zijde van het parkbos ondervinden veel concurrentie van de bomen in het parkbos.

Vellen en vrij stellen eiken. Snoeien eiken.

Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig.

2018 / 2019

3

E

Laan

Eiken(rij) laan langs de rondgaande weg. Laanbomen krijgen concurrentie van de bomen in het parkbos.

Eikenlaan waarvan de bomen (stammen) in de rij goed zichtbaar zijn.

Snoeien en vrij stellen van de bomen.

2018 / 2019

4

A

Eikenlaan langs de (huidige) doorgaande weg direct langs de aula.

Eikenlaan waarvan de bomen (stammen) in de rij goed zichtbaar zijn.

Eiken vrij stellen door nagenoeg alle boomvormende Snoeien en vrij stellen van de bomen. soorten in de aanliggende vakken te vellen. Heesters en dergelijke terugzetten/verwijderen zodat er geen takken door de eikenlaan steken, die het zicht op de rij met stammen onderbreken.

Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig.

Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig. Snoeien 1x/ 6 jaar. Vellen opslag eenmalig.

2013 / 2014

Terrein onderdeel


Streefbeeld


Maatregel

4

C,D Laan

Eiken en beukenlaan.

Bomen in laanverband handhaven.


4

I,F

Laan

Lindelaan.



5

Laan

Lindelaan rond boerderij en weiden. Doorlopend Bomen in laanverband handhaven. tot langs de vijver in vak 2D.


6

Laan

Eikenlaan (monumentaal).




Periode

2014 / 2015

2013 / 2014 2013 / 2014

2013 / 2014

2014

2015

2016

2017

2018

2019

Bijlage Quickscan Historische bronnen De Hartekamp (Arthur Schaafsma. Landschap Noord-Holland, 2009 i.o.v. de Hartekamp Groep)

21

Inhoudsopgave

1 Inleiding 1.1 Inleiding

23

2 Inventarisatie 2.1 Algemene gegevens 2.2 Bodem

23 23 23

3 Cultuurhistorie 3.1 Historie 3.2 Thorenvliet 3.3 Leidsevaart 3.4 De Harte-Camp 3.5 Clifford 3.6 De Overtuin 3.7 De modernisering van de tuin in Landschapstijl 3.8 Einde particuliere bewoning 3.9 Huidige situatie 3.10 Zichtlijnen 2008 – 1913

24 24 24 25 30 33 34 41 41 41

4 Analyse en waardering 4.1 Analyse en waardering

43 43

5 Waardering 5.1 Waardering per deelgebied Deelgebied 1: Rondom het huis Deelgebied 2: Rond de paviljoens Deelgebied 3: Het gebied rond de kinderboerderij Deelgebied 4: Het parkbos gelegen langs de Herenweg 5.2 Toekomstige ontwikkelingen

47 50 51 53 54 55 55

22

Inleiding

De Hartekamp, gelegen op de grens van Heemstede en Bennebroek, is een landgoed dat al vele eeuwen bewaard is gebleven. In de komende jaren staan ingrijpende veranderingen te gebeuren. Veel van de bestaande bebouwing zal worden vervangen door nieuwbouw. In opdracht van De Hartekamp Groep heeft Landschap Noord-Holland een inventarisatie gemaakt van de cultuur- en natuurhistorische waarden van de huidige Hartekamp. De resultaten kunnen basis zijn van de beslissing van LNH om in de toekomst het beheer van het landgoed over te nemen. Inventarisatie Algemene gegevens De Hartekamp ligt aan de Herenweg op de grens van Heemstede en Bennebroek. Het oppervlak is in totaal 27,4 ha. Er bevindt zich vanuit de rijke historie van het landgoed een monumentaal landhuis, een orangerie en diverse ‘moderne’ gebouwen die in gebruik zijn bij de zorginstelling De Hartekampgroep. In deze verblijfsgebouwen wonen en werken lichamelijk- en geestelijk gehandicapten. In het hoofdhuis bevindt zich de administratie van de zorginstelling. Over het terrein verspreid zijn diverse grote- en kleinere parkeerplaatsen aangelegd. Er is een kinderboerderij, een kleine moestuin en er zijn diverse vijverpartijen. Het landgoed is openbaar toegankelijk tussen zonsopgang en zonsondergang Bodem Het westelijk gelegen terrein, gelegen langs de Leidsevaart, bestaat hoofdzakelijk uit zandig moerasveen. De dikte varieert van 0,1 tot 2 meter en wordt afgewisseld met dunne zandlaagjes. Het laagste deel van de Hartekamp ligt op 0 meter N.A.P. Het oostelijk deel bestaat uit jong duinzand met veel schelpgruis. Dit gebied vormt teven het hoogste gedeelte van het landgoed en ligt op + 0,3 meter N.A.P. De oorspronkelijke bodem is door de verschillende veranderingen van het landgoed nog in grote lijnen aanwezig. Op verschillende plekken zijn vergravingen.

23

Cultuurhistorie

In het begin van de 17e eeuw werden in Holland vele bescheiden buitenverblijven aangelegd door rijke burgers. Deze buitenverblijven kwamen in gebieden op niet al te grote afstand van de grote steden. De Noord-Hollandse regio’s waar veel van deze buitenplaatsen zijn gerealiseerd zijn langs de Amstel, de Vecht, het Gooi en Kennemerland. Bij deze keuze was ook de nabijheid van schoon drinkwater en jachtgebieden een pré. Voor Kennemerland waren dat de duinen. De landerijen werden meestal geëxploiteerd als boerderij of blekerij. Vooral dit bleken was in de omgeving van Haarlem een veel voorkomende bedrijfstak vanwege de aanwezigheid van het schone (duin)water. Omdat de eigenaren de drukke en vaak stinkende stad voor langere tijd wilden ontvluchten, lieten zij eenvoudige herenhuizen bouwen met daarbij kleine tuinen.

Thorenvliet Thorenvliet is de eerdere naam van de Hartekamp. De naam is afkomstig van de Leidse burgemeester Franc van Toorenvliet die het bezit in de 16e eeuw van de familie Berkenrode erfde. In 1653 komt de naam Thoren-Vliet voor het eerst op een officiële acte voor. Landmeter Andries van der Walle maakt een kaart met daarom de scheidslijn tussen de heerlijkheden Bennebroek en Heemstede. Deze scheidlijn wordt in het veld met grenspalen aangegeven. Grenspaal D wordt geplaatst bij de Herenweg. In de bijbehorende acte staat omschreven: ‘… alwaer een steen zal worden gestelt op deeze scheijdinge of scheijsloot van de woninge van Toornvliet en het kroffken (droogbergje) naast de erfpacht van Gerrit Duijtman…’. Een kaart van landmeter Hendrik Simonsz. Duindam uit 1633 geeft een beeld van het land dat op naam staat van weduwe Thooren Vliet (= Catharina van Rhijn). Zoals te zien op de kaart bestaat het land uit 5 percelen waarvan er 2 paarsgewijs achter elkaar lagen. Een perceel steekt zuidwaarts. Thorenvliet ligt aan de voorzijde ingesloten door de Herenweg, de achterzijde van het land wordt begrensd door de Houtvaart. Aan de overzijde van de weg liggen de nog onontgonnen gronden, de zogenaamde ‘woeste gronden’. Het huis Thorenvliet lijkt behoorlijk groot en staat afgebeeld temidden van de boomgaarden, verbonden door een rechte oprijlaan met de Heerenweg.

Leidsevaart In 1656 werd de trekvaart tussen Haarlem en Leiden gegraven de huidige Leidsevaart. De inmiddels ontstane gordel van 8 buitenplaatsen, waar Thorenvliet er een van was, moeten aan de achterzijde van hun terrein een strook grond opofferen.

24

De Harte-Camp In 1662 krijgt het buiten haar huidige naam, de Harte – Camp. Hendrik Zeegersz. van de Camp, een Amsterdamse koopman, kocht de hofstede (8,5 ha groot) in dat jaar van de toenmalige erfgenamen. In het gebied leefden veel herten en hij kon op deze manier zijn naam verbinden aan de hofstede. De hofstede omvatte een woning, een hooiberg, bomen, beplantingen, weiland, teel – en hooiland. Deze Van de Camp was ook eigenaar van het naastgelegen Huis te Manpad. Kort na zijn dood werd Huis te Manpad door zijn erfgenamen verkocht. Op 8 mei 1692 werd Johan Hinlopen, postmeester en verantwoordelijk voor de exploitatie van de postroute Amsterdam-Antwerpen, eigenaar van de Hartekamp. In de voorgaande jaren was er niet veel veranderd aan het terrein. Het oppervlak was iets vergroot, de bebouwing werd in de acte aangeduid als huismanswoninge, wat overeenkomt met de bebouwing van een boerenhofstede. Deze Johan Hinlopen had grote plannen met de Hartekamp. In de jaren 1692 tot 1696 kocht hij diverse stukken grond grenzend aan het terrein, waaronder blekerijen en stukken ‘wildernis’. In de jaren daarop volgend laat hij een nieuw huis bouwen en laat hij formele tuin aanleggen in de stijl die in die tijd gebruikelijk was. De plattegrond, getekend door landmeter M. Walraven uit 1708, laat een duidelijke geometrische tuinaanleg zien.

25

Tuinstijl: Hollands Classicisme Deze tuinstijl werd in Nederland vooral toegepast tussen 1620 en 1680. Deze tuin is dus relatief laat in deze stijl aangelegd. De tuinen uit deze tijd zijn veelal ingepast in bestaande kavelstructuren en slootpatronen. Stijlkenmerken welke ook op de Hartekamp waren terug te vinden zijn: -

De plattegrond bestaat uit een rechthoek

-

Het huis maakt duidelijk deel uit van de tuinaanleg

-

Een as van symmetrie deelt de plattegrond in tweeën; deze as is loodrecht op het huis geprojecteerd

-

De tuin is omsloten door een boomsingel met dichte hagen; de tuin is afgesloten van de omgeving

-

Lanen en sloten verdelen het terrein in vierkante of rechthoekige compartimenten

-

Dichtbij het huis liggen sierperken, ingevuld met Hollandse bloemperken

-

De moesbedden en fruitbomen liggen binnen de ordening van de tuinarchitectuur

-

Waterelementen

Kenmerkende struiken en bomen: - Buxus, liguster, taxus en laurier -

Eiken, berken, beuken, linden, essen, iepen en abelen

26

Wanneer we de plattegrond van de Hartekamp nader bestuderen, zien we de losse onderdelen van het ontwerp.

Om te beginnen aan de zijde van de Heerewegh. Achter de klassieke poort zien we het huis de Hartekamp liggen. De zichtas op het huis is vrij en bestaat uit een baan van gras geflankeerd door bomen die in de legende worden omschreven als het Linde-plein. De bomen staan in een strak kruisverband. Het Lindeplein heeft twee graskommen aan de linker- en rechterzijde van het plein. Het zicht op de stervormige moestuinen wordt ontnomen door hoge hagen.

27

Ter hoogte van het huis gaan de moestuinen over in perfect vierkante boomgaarden, beplant in kruisverband. De randen zijn beplant met een ander soort bomen.

Centraal achter het huis ligt een bloempartere in sierlijk patroon. Aan de randen staan vormgesnoeide boompjes. Erachter, in het hart van de hoofdas, ligt een ovaalachtige vijver.

Verder in de richting van de Leidsevaart liggen twee symmetrische moestuinen, langs de centrale as ligt een boomgaard van Iepen.

28

Aan de achterzijde van het terrein ligt centraal een lange, smalle vijver, geflankeerd door twee haaks op deze vijver staande lange smalle vijvers. Erachter een door lanen in vlakken opgedeeld terrein. Deze vakken zijn aangeduid met ‘queekerijen van geboomt’. Waarschijnlijk wordt hiermee hakhout bedoeld.

Vanaf de kant van de Leidsevaart is het huis zichtbaar met ervoor de beplanting van linde. De lange smalle vijver met brug. De smalle, lage hagen naast de lanen en de vijver. De vakken zijn begroeid met lage bomen en struiken. In de Leidsevaart vaart een bootje.

29

Aan de zuidkant van het terrein bevindt zich een orangerie en een ‘taxens queekerij’. De orangerie was een ruimte waarin onder meer sinaasappelboompjes stonden. Dit was een belangrijk statussymbool. Orangerien zijn gebruikelijk bij tuinen uit deze periode. De taxusbomen werden gebruikt in de tuin als vormbomen. Clifford In 1709, nadat Hinlopen was overleden, werd het huis geveild als zijnde ‘een considerabele huisinge’. De inboedel en de hofstede werden separaat geveild. Ook de bomen uit de orangerie werden verkocht. De hofstede komt nu in handen van het bekende Amsterdamse koopmansgeslacht Clifford. Vanaf 1680 ontstaat onder invloed van tuinen in Frankrijk, waaronder Versailles, een nieuwe stijl voor tuinen, de Frans Classicistische tuinstijl. Clifford past deze stijl toe bij de modernisering van de Hartekamp vanaf het moment dat hij het in eigendom kreeg.

30

Tuinstijl: Frans Classisisme Deze tuinstijl werd in Nederland veel gebruikt in de periode 1680-1750. Stijlkenmerken die op de kaart van de Hartekamp zijn terug te vinden zijn: - Symmetrische middenas en zij-assen -

Rijke versiering van de tuin, invulling parterres, tuinbeelden en ornamenten

-

Onregelmatige padenpatronen binnen hakhoutpercelen

-

Vijvers met fonteinen

-

Overtuinen buiten het oorspronkelijke ontwerp

Om de buitenplaats meer aanzien te geven koopt Clifford een blekerij en pacht hij een aantal hectaren wildernis aan de overzijde van de Herenweg. Hij laat op dat terrein op een duintop een speelhuis bouwen met uitzicht op de Haarlemmermeer. Hij trekt de centrale as door naar de uitkijkheuvel in de zogenaamde ‘overtuin’. Hij effende de grond om de heuvel. Na het overlijden van Clifford sr. (1727) nam zijn zoon het beheer van de buitenplaats over. In de overtuin verplaatste hij de uitkijkheuvel en het huisje, verlengde en verbrede de hoofdlaan. Het geëgaliseerde terrein eromheen moest worden beplant met helmgras om verstuiving tegen te gaan. Verder mocht hij om de heuvel laag kreupelhout planten. Daarna is hij bezig gegaan met het moderniseren van de gehele buitenplaats. Op een plattegrond van rond 1738 zijn diverse aanpassingen te zien. 1. Voorplein met linden en boulingrin

5 4

2. Parterres 3

3

3. Boomgaard 4. Bloemparterre

2

1

2

5. Vijver met fontein

De Linden op het voorplein worden deels verwijderd, het middenpad wordt aan twee zijden om een lage omrande grasstrook (boulingrin) geleid. De naastgelegen parterres worden volgens de laatste mode aangepast met nieuwe patronen. In de boomgaard worden nieuwe schuine lanen aangelegd, uitkomend op het huis.

31

Een deel van de boomgaard wordt ingevuld als bloemparterre. De ovale vijver wordt achthoekig van vorm met een fontein.

1. Vakken voor kuipplanten 2. 4

3

3

Orangerie

3. Hakhout-bossen 4. Doolhof 5. Tuintheater 6. Speelhuis

1

1

2

Op de plaats van de moestuinen lagen nu vakken voor kuipplanten en een orangerie. De vakindeling van de hakhoutbossen langs de Leidsevaart is verdwenen. In de zuidwesthoek is een hakhoutvak vervangen door een sierelement, namelijk een doolhof met uitkijkheuveltje. Op de plek van de voormalige orangerie is een tuintheater met vijver en coulissen gebouwd. Langs de herenweg staat een speelhuis met vijver (kom).

5

6

32

De Overtuin De gehele overtuin is voorzien van diverse sierelementen. In het kreupelhout naast de hoofdlaan naar de uitkijkheuvel lopen diverse geometrisch vormgegevens paden. Een extra uitkijkheuvel (Parnssusberg) met bovenop een boom en een spiraalvormig pad is aangelegd. Er bevinden zich vijvers, een amfitheater, een hoenderhuis, een moestuin en een dennenbos. 1. Uitkijkheuvel met koepel 2. Parnassusberg 3. Vijver 7

5

4. Amfitheater 5. Hoenderhuis

2 6

3

4

6. Moestuin 7. Dennenbos 1

Omdat er geen totale ontwerptekeningen bekend zijn en er veel uitgegaan wordt van de bestaande situatie, mag men er vanuit gaan dat George Clifford jr. het ontwerp voor de modernisering van de tuinen zelf heeft gemaakt. Hij heeft hiervoor inspiratie gehaald uit de dan veel gebruikte voorbeeldboeken, zoals ‘Den Nederlandtsen Hovenier’ van Jan van der Groen uit 1679. In 1760 overlijd Mr. George Clifford in zijn buitenhuis op de Hartekamp en erft zijn zoon de buitenplaats. Tot aan zijn dood in 1788 beheert hij het buiten zonder delen aan- of te verkopen. Zijn kinderen laten het buiten in Amsterdam veilen. In de catalogus wordt het buiten omschreven als ‘een extra schoone hofstede genaamd de Hartekamp met deszelfs kapitaale hegte en sterke Heeren Huizinge, stallingen, groot orangehuis, bepootinge en beplantinge etc.’. In de jaren daarop volgend gaat de Hartekamp over in diverse handen. Nadat George Clifford het buiten haar grootste omvang gaf, werden nu delen van het grondbezit verkocht. In 1809 koopt de makelaar Christiaan Stumphius de buitenplaats van Johan Christiaan Meyer. Het buiten wordt omschreven als ‘De zeer plaisante hofstede genaamd ‘De Hartekamp’…. lanen en bossen hoogopgaande bomen Engels plantsoen’. Bij de veiling zouden ook ‘Engelse en vreemde gewassen’ onder de hamer komen. Hieruit kan worden opgemaakt dat de tuin in de jaren voorafgaand aan 1809 is gemoderniseerd. Christiaan Stumphius ziet de Hartekamp puur als handelsobject, hij gaat na aankoop direct over tot het verkopen van gronden van de buitenplaats. Hij verkoopt in totaal ruim 11 ha. De buitenplaats is bij verkoop in 1810 nog ruim 26 ha groot.

33

In 1816 wordt de Hartekamp aangekocht door Mattheus Pieter Brants. De buitenplaats is dan nog een kleine 24 hectare groot. Brants vergroot het gebied aan zowel de zijde van de Overplaats als aan de zijde van het huis. Als hij sterft in 1835 is de Hartekamp ruim 51 ha groot.

De modernisering van de tuin in Landschapstijl Al vanaf halverwege de 18e eeuw ontstaat een omwenteling in de beleving van de natuur. Moest in de 16e en 17e eeuw de natuur worden gevormd naar de hand en wil van de mens, in de 18e eeuw ontstaat de roep naar de ‘ongerepte’ natuur. Spiritueel ontstaat het besef dat de mens niet alleen kan heersen over de natuur en zijn gevoel, maar dat men zich er ook aan kan onderwerpen en zich erdoor laten leiden. Het wijzigen van een tuin vanuit een classicistische aanleg naar een landschappelijke aanleg is een behoorlijke ingreep. Omdat er geen officiële ontwerpen voor de Hartekamp zijn gemaakt vermoedt men dat de eigenaren van de Hartekamp deze wijzigingen zelf hebben gecoördineerd met behulp van de beroemde landschapsarchitecten als J.D. Zocher senior en junior.

34

Tuinstijl: Landschapsstijl De Landschapsstijl, ook wel Engelse Landschapstijl genoemd, wordt in Nederland rond 1750 geïntroduceerd. In de eerste jaren waren dit voorzichtige pogingen af te wijken van het strakke en geordende. Vanaf 1815 komt de Landschapstijl tot volledig wasdom. Kenmerken van deze stijl die op de Hartekamp zijn terug te vinden, zijn: -

Gebogen lanen, vergezichten, open weiden met solitaire bomen of boomgroepen

-

Grote, vloeiend verlopende waterpartijen (zonder zichtbaar eind)

-

Kunstmatig aangebrachte glooiingen

-

Dierenweiden (hertenkamp)

-

Bloemdragende heesters

-

Afwisseling tussen licht en donker

-

Neo-klassieke architectuur voor tuinhuizen, oranjerieën etc.

Op een kadastraal minutenplan uit 1832 zijn duidelijke verschillen aan te wijzen.

35

De bestaande oranjerieën zijn afgebroken en op de plaats van de boomgaard is een nieuwe gebouwd. Op de tekening is te zien dat de oranjeboompjes en potplanten keurig staan gerangschikt. De tulpenboom die is getekend, is naar verluidt door Linnaeus geplant. 1. De orangerie 4

2. De vijver met eiland 3. Een landschappelijke vijver

3

4. De Vinkenbaan

2 1

36

De meest opvallende verandering is de nieuwe vijver. Door de aanwezige vijvers te vergraven is een driehoekige vijver ontstaan met een eiland, gelegen in de zichtas. Met de vrijgekomen grond heeft men de andere waterpartijen gedempt. Het eiland werd met bomen beplant. Een bruggetje verbindt het eiland met het vasteland. In de kadastrale legger word dit onderdeel omschreven als ‘Aanleg van vermaak, waterwerk en eiland’. Andere percelen worden omschreven als ‘boomgaard, weiland, moestuin en aardappelland’. In het weiland ligt een vinkenbaan met huisje. 1. Weiland 2. Vinkenhuisje + baan 1 2

5

3. Water 3

4. Aardappel-land 5. Bosch 1

4

37

Op de Overplaats ligt de koepel, een hertenkamp met hertenhuis. Op de kaart is de menagerie en de halve cirkel van het amfitheater nog terug te vinden. Van de situatie van de tuin rond 1830 zijn geen ontwerptekeningen of opmetingen.

1. Het huis 4

2. Open voorplein 4

3 1 2

3. Vijver met eiland, beplant met bomen

6 5 5

4. Zichtlijn op de Leidsevaart 5. Landschappelijke vijver 6. Vinkenbaan met huisje

Een kaart vanuit een atlas van rond 1850 laat een volgend beeld zien. Op deze kaart is het groen ingetekend. Duidelijk is te zien dat de gehele blokindeling van de tuin is verdwenen. Voor en achter het huis een grote open ruimte is ontstaan, waarschijnlijk een grasveld, met zicht op de vijver met eiland. Het eiland is beplant met bomen. Van de vijver naar de Leidsevaart zijn twee zichtlijnen gecreëerd door het bos open te kappen. Door het bos lopen kronkelig verlopende paden, waarvan sommige begeleid door bomen. Hier en daar zijn nog overblijfselen van oude rechte bomenrijen terug te vinden, zoals op het voorplein. Er is een duidelijke afwisseling tussen donker bos en open plekken. In het bos liggen nog twee landschappelijk vijvers, waarvan een in niervorm. De Overplaats heeft een grote open plek aan de zijde van de Herenweg gekregen. Het zicht vanuit het huis loopt tot halverwege de overtuin. De overplaats is ook ontdaan van strakke belijningen en is ingevuld met bossage. Ook hier lopen kronkelige paden door het groen. De twee uitzichtpunten zijn in de nieuwe tuin opgenomen, beide met een gebouwtje bovenop. De overzijde van de Leidsevaart is nog open. Uit deze aanleg is duidelijk te zien dat de ‘beleving’ van de tuin in de geest van deze tijd heel belangrijk is. De afwisseling tussen licht en donker zorgt voor verrassingseffecten en geeft de wandelaar de tijd om van gemoedstoestand te wisselen, te mijmeren. Het is goed te zien dat het zicht vanuit het huis op de Leidsevaart als niet spannend genoeg is dichtgeplant. Tijdens een wandeling door de tuin wordt de bezoeker ter hoogte van de vijver met eiland twee keer verrast door een zicht op de Leidsevaart. Een beschrijving uit 1886 door Frederik Willem van Eeden geeft een beeld van de Hartekamp. De Hartekamp wordt beschreven als zijnde twee losse delen. Het park achter het huis ligt laag, gelijk met de omliggende weilanden en strekt zich uit tot de Leidsche

38

vaart. Aan de overzijde van de straatweg ligt de heuvelachtige overplaats. Het lijkt erop dat het parkgedeelte achter het huis als ‘parkbos’ werd beheerd. In 1902 verblijft Leonard Springer op de Hartekamp. Aan het huis zijn nieuwe zijvleugels gebouwd. Springer ontwerpt hierbij de nieuwe oprit. Hij maakt ook een uitgebreide beschrijving van de tuin. Hij omschrijft de tuin als ‘De oude plaats geeft geen enkele boom te zien die als bijzonderheid van soort of verscheidenheid belang inboezemt. Het neemt niet weg, dat daarom de verdienste van den Aanlegger te meer te voorschijn treedt, omdat hij met de meest gewone bomen, als eiken, iepen, beuken, eschdoorn, esch, els, kastanjes en linden en een enkele populier, zulke heerlijke partijen schiep die de toets kunnen weerstaan’. Verder beschrijft hij hakhoutbossen van eik en es, met daaronder een rijke ondergroei. Ook beschrijft hij een ‘rijke oeverflora der vijvers’. De Overplaats beschrijft hij uitgebreid. Hij merkt op dat door het overdadig aanwezig zijn van kamperfoelie en wilde rozen de toegang tot het dichte hout onmogelijk is geworden. Hieruit blijkt dat ook hier het modeverschijnsel van het beleven van de ‘vrije natuur’ in opkomst was.

39

De kaart van rond 1913, ruim 60 jaar later dan de vorige, laat een aantal veranderingen van het park zien. De ovale inrit van Springer is als enige ‘verharde’ pad op de Hartekamp ingetekend en heeft twee toegangen. Het eiland in de vijver is compleet begroeid geraakt met bos. Ook de zichtassen op de Leidsevaart zijn versmalt en enigszins slingerend gemaakt. Aan de overzijde van de Leidsevaart is tuinbouwgebied gekomen. De grote open plekken in het bos zijn gehandhaafd en langs de Leidsevaart is er een grote open plek bijgekomen. De vijvers zijn redelijk hetzelfde gebleven. De slingerpaden zij nog aanwezig. De Overplaats is nauwelijks veranderd. Een deel van de bomen op de grote boomweide zijn de restanten van de hoofdlaan die voorheen liep van de Herenweg naar de uitkijkheuvel. In de latere jaren zijn diverse toevoegingen aan het park gedaan. Zo heeft in 1909 de beroemde tuinarchitect H.A.C. Poortman in neo-stijl een pergola (wit beton) gebouwd bij de orangerie. Hij ontwierp tevens de tuin die ervoor lag. Ook ontwierp hij een rosarium in de nabijheid van het huis, naast een vanuit Amsterdam overgeplaatste theekoepel uit de 18e eeuw.

40

Einde particuliere bewoning In 1952 komt na ruim 300 jaar een eind aan de particuliere bewoning van de Hofstede De Hartekamp. De Broeders Penitenten, een broederorde die vooral actief was in de verpleging van de geestelijk zieke en verstandelijk gehandicapte mens, kopen de Hartekamp. Zij vestigen hier een inrichting voor zwakzinnige kinderen. In de jaren daarop verrijzen diverse paviljoens op het terrein. De tuinaanleg wordt hierbij aangetast. Ook worden op de open plekken sportterreinen, tennisbanen en een kinderboerderij gebouwd. De middelste van de drie landschappelijke vijvers wordt gedempt.

Huidige situatie Onderstaande kaart geeft het beeld weer van de huidige situatie van de Hartekamp.

41

3.10 Zichtlijnen 2008 – 1913

42

Analyse en waardering

1708

1735-1760

1913

43

4.1 Analyse en waardering Om tot een waardering van de huidige tuin van de Hartekamp te komen wordt de tuin geanalyseerd. Dit gebeurd op structuren en elementen. De huidige tuin is een verzameling van elementen en structuren die afkomstig zijn van de verschillende aanleggen die de tuin heeft gehad. Dit geeft de tuin haar specifieke eigen karakter.

Noord

Kavelgrenzen Sinds de eerste aanleg in de 18e eeuw zijn de kavelgrenzen aan de oost, zuid- en westzijde van de Hartekamp nauwelijks gewijzigd. Aan de noordkant zijn de grenzen sinds de uitbreiding in de 19e eeuw niet meer veranderd. Waterelementen De kavelsloot aan de zuidkant van de Hartekamp is praktisch hetzelfde als in de 18e eeuw. De vijver met eiland is sinds de aanpassing van de formele tuin naar de landschappelijke tuin in deze vorm gelijk gebleven. Ook de in die tijd gegraven tweede landschappelijke vijver is nog grotendeels in zijn originele vorm terug te vinden in de huidige tuin. De kleinste landschappelijke vijver is verdwenen. Padenpatronen Na de omvorming naar de landschappelijke tuin zijn alle paden vergraven. Een heel groot deel van deze paden is nog in het huidige park terug te vinden. Vooral rond de nieuwe paviljoens zijn de paden verlegd en zijn nieuwe paden toegevoegd. In het bosgedeelte aan de zijde van de Herenweg zijn paden uitgebreid met grote parkeervakken. De in het begin van de 20e eeuw door L. Springer ontworpen toegangsweg wordt doorsneden door een nieuwe weg.

44

Zichtlijnen De zichtlijn van het huis naar de zijde van de Overtuin is sinds de aanleg bewaard gebleven. Aan de overzijde van de Herenweg is het zicht tot de Overtuin door beplanting onmogelijk geworden. Aan de achterzijde van het huis is een zichtas tot aan de Leidsevaart. Deze zichtas liep in de classicistische aanleg via een vijver over een zichtkanaal tot aan de Leidsevaart. Toen de tuin in de 18e eeuw werd verlandschappelijkt, is de lijn onderbroken door beplanting op het eiland in de landschappelijke vijver. Dit past geheel in het idee van een landschappelijke tuin, waarbij spanning en zichten in een tuin worden opgebouwd. Een direct zicht vanuit het huis op de Leidsevaart zou die spanning wegnemen. Enkele jaren geleden is de zichtas hersteld, waarbij de zorgvuldig toegepaste beplanting op het eiland is gesneuveld. Aan de zijde van de Leidsevaart is een haag en een rij Leiplatanen in de zichtas aangeplant. In het zicht van de tweede zichtlijn is een paviljoen gebouwd. Oude bomen Verspreid door het park staan monumentale bomen. Een aantal bomen stamt uit de tijd van de classicistische aanleg en heeft de overgang naar de landschappelijke tuin overleefd. Voorbeelden staan rondom het huis en in de buurt van de grote vijver. Het overgrote aandeel van de bomen is tijdens de landschappelijke aanleg in de 19e eeuw aangeplant. Solitair zijn vooral Beuken en hier en daar een Plataan aangeplant, langs paden staan Eiken en Linden. Deze hebben inmiddels een behoorlijke leeftijd van meer dan 100 jaar en een monumentale uitstraling. Het overige bos bestaan voornamelijk uit Es. Enkele lanen zijn niet lang geleden voorzien van Beuken. De laan richting de kinderboerderij is voorzien van Linden. Bebouwing Op de Hartekamp is veel bebouwing aanwezig. Het hoofdhuis vervult een centrale rol bij het aangezicht van de Hartekamp. Daarnaast is een (verbouwde) oranjerie aanwezig waarnaast een pergola uit het begin van de 20e eeuw. De hoofdtoegang heeft twee stenen pilaren aan weerszijde staan met daarop de naam Hartekamp. De andere toegang wordt door een ijzeren hek afgesloten. De brug naar het eiland in de vijver wordt door een ijzeren hek afgesloten. Verder bevinden zich vele afwisselend uitziende paviljoens en een kinderboerderij op het terrein. Open ruimten De open ruimten die in de landschappelijke aanleg aanwezig waren, zijn nog deels aanwezig. Aan de voorzijde van het hoofdhuis is het brede grasveld nog aanwezig. Hetzelfde geldt voor de achterzijde van het huis tot aan de vijver. De oude vinkenbaan is bebouwd geraakt. Het weiland aan de noordzijde is nog open en in gebruik als moestuin en voetbalveld. De overige open ruimten zijn bebost geraakt. Op de plek van de kinderboerderij is een nieuwe open plek in het bos gecreëerd. De open plek langs de Leidsevaart is dichtgegroeid. Relatie met de omgeving Aan de noordzijde grenst het terrein van de Hartekamp aan de buitenplaats Huis te Manpad. Dit is een buitenplaats die nog steeds particulier wordt bewoond. Aan de oostzijde ligt de Herenweg. Deze weg is van rustige weg veranderd in een drukke autoweg die veel verstoring door lawaai met zich meebrengt. Aan de overzijde daarvan ligt de Overplaats, in eigendom bij Stichting Landschap Noord-Holland. Deze Overplaats is een groen gebleven gebied. De relatie met de overtuin is op dit moment slecht te beleven vanwege de aanwezigheid van een dichte wand van grote bomen op de Overplaats, maar LNH heeft concrete plannen om binnenkort samen met een tweetal particulieren de zichtlijn weer open te maken door verwijdering van verjonging. Aan de zuidzijde vormen achtertuinen van privéhuizen de groene overgang van de Hartekamp naar de omgeving.

45

Aan de westzijde hebben grote veranderingen plaatsgevonden. Tussen 1830 en nu is het gebied veranderd van een open landschap, via tuindersgebied naar een industriegebied. Hierdoor komt het zicht aan de achterzijde van het huis nu uit op moderne bedrijfsgebouwen.

46

Waardering

Voor het waarderen van het geheel van structuren en elementen op het terrein zijn criteria vastgesteld om toetsing mogelijk te maken. Het terrein vormt een duidelijke eenheid maar heeft ook afwijkende elementen in zich. Daarom is ervoor gekozen de buitenplaats in zijn geheel er per deelgebied te waarderen.

Criteria die op deze locatie van toepassing zijn: 1. Cultuurhistorische waarde - belang van het gebied als bijzondere uitdrukking van een culturele, sociaaleconomische en/of geestelijke ontwikkeling De hofstede de Hartekamp is van oorsprong een bescheiden 16e eeuws buiten met een klein herenhuis en een sobere tuin. Door de inspanningen van de eigenaren is het gebied meerdere malen vergroot en is de inrichting van de tuin aan de modewensen van die tijd aangepast. In de 17e eeuw is de buitenplaats ingericht met strakke geometrische vormen, die in de 18e eeuw zijn verfijnd. In de 19e eeuw is de gehele tuin opnieuw ingericht volgens de landschapsstijl. In deze stijl is vooral aandacht voor vloeiende lijnen en glooiende vormen. Bij het maken van de ontwerpen is samengewerkt met de beroemde landschapsarchitecten J.D. Zocher senior en junior en L. Springer. In latere jaren zijn diverse aanpassingen gemaakt in het ontwerp en zijn zaken toegevoegd. Alle fasen hebben hun invloed gehad op de huidige verschijningsvorm van de gehele buitenplaats. Het geheel aan huidige elementen en structuren heeft hierdoor een hoge cultuurhistorische waarde.

47

2. Situationele waarde - belang van het gebied wegens de bijzondere samenhang van historisch-ruimtelijke, structurele, esthetisch en/of functionele kwaliteiten van bebouwde en onbebouwde ruimte in relatie tot hun stedelijke of landschappelijke omgeving - belang van het gebied wegens hoogwaardige kwaliteiten van de aanwezige bebouwing en hun groepering in relatie met wegen, paden, wateren en/of terreingesteldheid De situering van de Hartekamp is een zeer weldoordachte keuze. In het begin van de 17e eeuw werden in Holland vele bescheiden buitenverblijven aangelegd door rijke burgers op niet al te grote afstand van de grote steden. Omdat de eigenaren de stad in de zomer voor een langere periode wilden ontvluchten, lieten zij eenvoudige herenhuizen bouwen met daarbij kleine tuinen. In de loop der tijd werden deze buitenplaatsen statussymbolen van formaat. In Noord-Hollands was Kennemerland een gewilde regio. De nabijheid van schoon drinkwater, jachtgebieden, goede bereikbaarheid over water en land (Leidsetrekvaart en de Herenweg) was een reden om zich hier te vestigen. Tot op de dag van vandaag is de Herenweg een belangrijke en drukke NoordZuidverbinding. Door de goede omstandigheden voor het vestigen van een buitenplaats in de 17e en 18e eeuw is er een groot aantal buitenplaatsen in deze regio gebouwd. Het naastgelegen Huis te Manpad, Groenendaal en de overplaats zijn nog overgebleven buitens uit de directe omgeving. Iets verder liggen nog Huize Vogelzang, Leyduin, Vinkenduin en Woestduin. Gezamenlijk vormen zij tot op heden een waardevolle gordel van groene buitenplaatsen in deze regio. De Leidsevaart heeft haar rol als doorgaande waterweg voor de handel verloren. Dit is door een weg langs de vaart overgenomen. De vestiging van bedrijvigheid is hierdoor geen vreemde locatie. De uitvoering van de bestaande bouw laat echter te wensen over. Het terrein heeft hierdoor een hoge situationele waarde.

48

3. Gaafheid / Herkenbaarheid - belang van het gebied wegens de herkenbaarheid of gaafheid van de oorspronkelijke ruimtelijke structuur, bebouwing en functionele opzet als geheel De aanleg van landgoederen kwam vooral in de 17e eeuw op gang. Eigenaren wilden met de landhuizen en tuinen pronken en indirect aangeven dat de eigenaar belezen en bereisd was. Hiervoor liet men architecten vanuit andere delen van Europa komen om de laatste trends in tuinmode te laten uitvoeren. Vooral in de 18e eeuw werden de tuinen ingericht volgens de laatste mode, strak van vormgeving en vol van symboliek. De huizen werden uitgebouwd en verfraaid. In de 19e eeuw werden de tuinen omgevormd naar ‘romantische’ en verrassende tuinen die tijdens de wandeling emoties moesten oproepen. Vooral de kenmerkende landschappelijke tuinaanleg uit de 19e eeuw is vandaag de dag nog goed te zien. De indeling van het voorplein en de twee vijvers zijn nog intact. Het verloop van de paden en enkele zichtlijnen zijn nog grotendeels aanwezig. Door de bouw van de diverse paviljoens op het landgoed inclusief infrastructuur en de aanleg van de kinderboerderij heeft de Hartekamp een deel van haar originele structuur en uitstraling verloren. Conclusie: de buitenplaats de Hartekamp is als landgoed nog zeer goed herkenbaar. Vooral de indeling van de tuin rondom het statige huis heeft de uitstraling en allure van een landgoed in landschappelijke aanleg. Ook in delen van het park is de relatie tussen het huis en de tuin aanwezig. Vooral rond de paviljoens is veel bestrating en geeft de bebouwing meer de indruk van een verouderde woonwijk. Dit geeft het terrein een middelhoge waarde op het gebied van gaafheid / herkenbaarheid.

49

Waardering per deelgebied De huidige verschijningsvorm van de Hartekamp is een park met grotendeels zeventiende eeuwse contouren en hoofdindeling, met een aanleg in (late) landschapsstijl met hier en daar overblijfselen van eerdere inrichtingen van de tuin. Deze landschapsstijlstijl wordt gekenmerkt door vloeiende lijnen en afwisselende zichten. De waardering van de huidige tuin in onderdelen gebeurt op basis van het criterium: gaafheid / herkenbaarheid. Wanneer delen van de tuin of de compositie van onderdelen gaaf zijn, is de tuin goed beleefbaar. De huidige verschijningsvorm van de Hartekamp is een park met grotendeels zeventiende eeuwse contouren en hoofdindeling, met een aanleg in (late) landschapsstijl met hier en daar overblijfselen van eerdere inrichtingen van de tuin. Deze landschapsstijlstijl wordt gekenmerkt door vloeiende lijnen en afwisselende zichten. De waardering van de huidige tuin in onderdelen gebeurt op basis van het criterium: gaafheid / herkenbaarheid. Wanneer delen van de tuin of de compositie van onderdelen gaaf zijn, is de tuin goed beleefbaar. Gaafheid (gaaf / redelijk gaaf / nauwelijks gaaf / niet gaaf) Onder gaafheid wordt verstaan: - de mate van aantasting of verdwijning van een element of een compositie van elementen; - het belang van het object/complex wegens de hoogwaardige architectonische kwaliteit van de samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen; hekwerken, tuinaanleg e.d.); - het belang van het object/complex wegens de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke of landschappelijke omgeving

Deelgebied 2 Deelgebied 1

Deelgebied 3

Deelgebied 4

50

Deelgebied 1: Rondom het huis Dit gedeelte van de Hartekamp is het deel dat als sinds de 16e eeuw onderdeel uitmaakt van het landgoed. Dit gedeelte van de Hartekamp bevat nog veel elementen vanuit de landschapsstijl die in vorm en voorkomen gelijk zijn aan die van rond het begin van de 20e eeuw. Binnen deze landschappelijke indeling zijn nog delen van de classicistische eerdere aanleg aanwezig, zoals bijvoorbeeld de zichtas van het huis op de Leidsevaart. De padenstructuur op het terrein is nog grotendeels hetzelfde gebleven al zijn de paden wel verbreed en verhard. Dit maakt de beleving van het park in al haar afwisseling nog goed mogelijk. Het witgepleisterde landhuis vervult een grote rol in de aanblik van het landgoed. Het open voorterrein met enkele solitaire bomen, boomgroepen en bomenrijen als coulissen, geeft de Hartekamp haar landschappelijke aanblik. De toevoeging van de oprijlaan vanuit 1913 heeft een meerwaarde, omdat hij het zicht vanaf de weg naar het landhuis begeleid. Hij heeft verder waarde omdat hij is ontworpen door de beroemde tuinarchitect Leonard Springer. De doorsnijding van een nieuwe weg dwars over het voorplein verstoort het beeld. De grote vijver met eiland is nog herkenbaar aanwezig in het terrein. De zichtlijn van het huis naar de Leidsevaart is nog een restant van de classicistische aanleg. In de landschapsstijl is in deze zichtlijn de vijver gegraven met een eiland dat is beplant met bomen. Ook zijn twee boomgroepen in de zichtlijn geplaatst. Dit is gebeurd onder invloed van JD. Zocher sr. Een vijver met eiland van de hand van deze Zocher is ook te vinden in het nabijgelegen Groenendaal. De vorm is wel anders. Deze vijver is voor het eerst op kaarten van 1850 te zien. Het deel naar de Leidsevaart is nog aanwezig en er is een tweede zichtlijn gemaakt. In de huidige tuin is de zichtlijn over het eiland doorgetrokken en zijn de bomen verwijderd. Dit tast het landschappelijke ontwerp aan. De spanning van de rondwandeling is hiermee verdwenen. De tweede zichtlijn is weg omdat bebouwing in de zichtlijn is neergezet. In dit deel van het landgoed staan veel oude bomen op veelal prominente plaatsen. Veel van deze bomen stammen nog uit de classicistische aanleg en zijn in het landschappelijke ontwerp geïntegreerd.

51

De omgeving van de oranjerie is aangepast met een terras. De pergola die in 1909 door architect H. Poortman is toegevoegd aan de tuin is nog aanwezig en verrijkt dit deel van het park. Het daarbij ontworpen rosarium is verdwenen. Conclusie: Binnen dit deelgebied zijn nog veel elementen en structuren aanwezig van het landschappelijke ontwerp en van de zestiende eeuwse opzet en 18de eeuwse globale indeling en vroeg-twintigste eeuwse aanvullingen. Dit alles is ook duidelijk in het veld te zien en te beleven. Dit gebied kan hiermee in al zijn gelaagdheid als redelijk gaaf worden aangeduid, Met name de zichtlijnen en de wandeling over de paden verdienen nieuwe aandacht

52

Deelgebied 2: Rond de paviljoens In de 19e eeuw is dit deel van de tuin aan de Hartekamp toegevoegd. De inrichting bestond uit een open veld dat als vinkenbaan in gebruik was. Aan de rand langs de Leidsevaart bleef hakhoutbos liggen. Diverse paden doorsneden de randen. In de jaren ‘50 en ’60 zijn in dit deel van de tuin diverse paviljoens in moderne vormgeving gebouwd. Paviljoens zijn in latere jaren vervangen door moderne bebouwing. Hierdoor is de vormgeving en uitstraling heel divers en rommelig. Bij de bouw is geen rekening gehouden met de bestaande inrichting. Door het aanleggen van nieuwe wegen en paden zijn de oude structuren verdwenen en de vorm van de open ruimte is verloren gegaan. Nieuwe aanplant in de kleine tuintjes direct rond de paviljoens verminderd de beleefbaarheid van een landgoedbos en verbreekt de eenheid van het gehele park. De laan langs de Leidsevaart is enkele jaren geleden aangeplant met Beuk. Conclusie: In dit deelgebied zijn de elementen en structuren vanuit de landschappelijke aanleg grotendeels verdwenen. De nieuwe bebouwing verstoort het beeld van een aaneengesloten landgoedbos. Dit deelgebied kan hierdoor als niet gaaf worden aangeduid.

53

Deelgebied 3: Het gebied rond de kinderboerderij Dit deel van de tuin is in de 19e eeuw bij de Hartekamp gevoegd. Het grenst aan het eigendom van Huis te Manpad. In het landschappelijke ontwerp bestond dit deel uit twee open weilanden, verbonden door een smalle strook open ruimte. Deze smalle strook liep via een bruggetje over de aansluiting van de landschappelijke vijver met de grenssloot. De landschappelijke vijver lag midden in het bos. Door de aanleg van kinderboerderij is een open plek gemaakt in een deel van het bos. Hier zijn nieuwe paden toegevoegd voorzien van laanbeplanting van Linde. In de weilanden staan jonge boomgroepen. Op het terrein is een poel gegraven. Het open weiland aan de zijde van de Leidsevaart is beplant met bos. De verhoudingen tussen open en lichte delen is hiermee verloren gegaan en zal in de toekomst na het groter worden van de boomgroepen op het terrein van de kinderboerderij nog minder worden. Het noordoostelijk gelegen weiland is in vorm nog gelijk aan de vorm van het begin van het eind van de 19e eeuw. Het is nu deels in gebruik als moestuin en voetbalveld, terwijl het eerder enkel grasland was. De ruimtelijke beleving van deze open ruimte is goed en een mooie afwisseling in de tuin. De rand aan de noordgrens is robuust en geeft de open ruimte een groene achtergrond. De landschappelijke vijver is nog grotendeels intact. Twee grote grove bruggen liggen over de toevoersloot, waardoor het kleinschalige karakter wordt verstoord. Conclusie: In dit deel van de Hartekamp zijn nog structuren bewaard gebleven maar hebben ook grote ingrepen plaatsgevonden die drastische wijzigingen met zich mee hebben gebracht. Het deelgebied kan hierdoor als nauwelijks gaaf worden aangemerkt.

54

Deelgebied 4: Het parkbos gelegen langs de Herenweg Dit deelgebied is bij de uitbereiding in de 19e eeuw toegevoegd aan het landgoed. Het bestaat voornamelijk uit Eikenbos met ondergroei van Beuk en Es. Langs de Herenweg is Taxus aangeplant, waarschijnlijk tegen het doorzicht in de wintermaanden. In het bos lopen diverse smalle slingerpaadjes, die nog stammen uit de tijd van de landschappelijke aanleg. Een aantal paden is verbreed en verhard. Grote delen zijn als parkeerplaats ingericht, wat een groot deel van de beleving als parkbos teniet doet. Ook de felle verlichting van lantaarnpalen in de avonduren doet geen goed. In dit deel is veel lawaai van het autoverkeer op de Herenweg. De oude bomen zijn gespaard gebleven, waardoor de uitstraling wel enigszins groen is gebleven. Conclusie: Dit deel van het park wordt gedomineerd door bestrating en geparkeerde auto’s. De paden het dichtst langs de Herenweg die bewaard zijn gebleven zijn zeker de moeite waard, mits het autolawaai niet te hinderlijk aanwezig is. Dit deel van het landgoed kan als nauwelijks gaaf worden gekwalificeerd.

Toekomstige ontwikkelingen Uit voorgaande waarderingen blijkt het verschil tussen de diverse deelgebieden. Ook deelgebieden die lager worden gewaardeerd, bevatten zeer waardevolle elementen. De oude bomen bijvoorbeeld zijn in elk deelgebied vertegenwoordigd. Wanneer tijdens de grootschalige afbraak van gebouwen en geplande (deels tijdelijke) nieuwbouw op het terrein van de Hartekamp, onzorgvuldig wordt omgesprongen met bijvoorbeeld het bomenbestand, kan dit zeer grote negatieve gevolgen hebben voor het landgoed. Vanuit de cultuur- en natuurwaarden moet tijdens het proces goed worden gekeken naar de gevolgen voor het landgoed en waar mogelijk oplossingen worden bedacht om schade te voorkomen.

55

Literatuurlijst Landgoederen van Zuid-Kennemerland; Inventarisatie en beschrijving van cultuurhistorische aspecten van tuinen, parken en bossen, Albers, L.H., Stichting Nationale Contactcommissie Monumentenbescherming, Amsterdam, april 1984 Beeldkwaliteitparagraaf ‘De Hartekamp, Heemstede, onderdeel Masterplan; 3e concept, Inbo Stedenbouwkundigen & Landschapsarchitecten, 22 december 2004 Het landgoed De Hartekamp in Heemstede; Albers, L; Kramer, A.J.; Krol, J.L.P.M.; ThielStroman, I, van; Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek, Heemstede, 1982 De Natuur Bezworen; Een inleiding in de geschiedenis van de Nederlandse tuinen landschapsarchitectuur van de middeleeuwen tot het jaar 2005; Backer, A; Blok, E,; Oldenburger-Ebbers, C.S., De Hef publishers, Rotterdam, 1998

Beeldverantwoording Voorpagina: De Hartekamp, achterzijde; A. Schaafsma, maart 2008. Pagina 5 (uitsnede pagina 7/8/8/9/10): De Hof-stede De Harte-Camp,Maurits Walraven; 1 kaart op perkament, op hout gelijmd en ingelijst: handschrift, gekleurd; 94,5 x 141,5 cm; 1708, Kaartencollectie Provinciale Atlas; Noord-Hollands Archief, nummer 2240. Pagina 10: 'Geomeetrische afteekening, de hofstede Hartekamp' G.L. Uhl (tussen 1738 en 1760). Provinciale Atlas Noord-Holland; Noord-Hollands Archief. Pagina 11, 12, 13: Hofstede de Hartekamp, L.A. Springer, 1902 (naar een verloren gegaan origineel van G.L. Uhl; Universiteit Wageningen, speciale collecties. Pagina 12: Zicht op het speelhuis, 1729; bron onbekend Pagina 15, 16, 17: Kadastraal Minutenplan 1832, Topografische Dienst /Kadaster Pagina 16: Hartekamp, De / Linnaeus, 1790; Zocher sr., Johann David (1763-1817 (toegeschreven aan); pen in zwart en penseel in grijs; Noord-Hollands Archief, 53-003590 M Pagina 18: Kaart pagina 98, Grote Historische Provincie Atlas; Noord-Holland, 1849-1859; Wolters Noordhoff Atlasproducties Pagina 20: Haarlemmermeer, kaart nr 365; 1913 (verkend 1875), Topografische Inrichting; Historische Atlas NH; Uitgeverij ROBAS Producties Pagina 20: Foto Het tuinhuisje in het voormalig Rosarium; Lucia Albers, 1977 Pagina 21: Luchtfoto De Hartekamp, Windows Live Maps Pagina 24: Afbelding vanuit Beeldkwaliteitsparagraaf ‘De Hartekamp’, INBO, 22 december 2004 (3e concept) Pagina 27, 30, 31, 33, 34, 35: Ondergrond Top10 Vector, ISLBN; Licentie Provincie NoordHolland Pagina 40: © Gegevens Afdeling Onderzoek, Landschap Noord-Holland 2009

56

57

Beheerplan de Hartekamp Tijdelijk beheer

Recommend Documents