Behandelwijzer Locatie Deventer. Bestralingsbehandeling. Prostaatkanker Jodiumimplantatie

Behandelwijzer Locatie Deventer

Bestralingsbehandeling Prostaatkanker Jodiumimplantatie

2 Behandelwijzer locatie Deventer

Inhoudsopgave 1

Inleiding

4

2

De voorbereidingen

8

3

De bestraling

9

4

Bijwerkingen

11

5

Adviezen

12

6

Nazorg

15

Bestralingsbehandeling 3

1

Inleiding

Uw uroloog heeft prostaatkanker bij u geconstateerd en u bent voor een inwendige bestralingsbehandeling, eventueel in combinatie uitwendige bestraling, doorverwezen naar de Radiotherapiegroep. Iedere patiënt wordt over het algemeen voorafgaand aan de verwijzing besproken in een multidisciplinair team bestaande uit urologen, radiotherapeut-oncologen, medisch-oncologen en pathologen. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de inwendige bestralingsbehandeling van de prostaat en de voorbereidingen daarop. Voor meer informatie over uitwendige bestraling verwijzen wij u naar de desbetreffende informatiefolder. Meer over prostaatkanker De prostaat is een klier zo groot als een tamme kastanje (25-30 ml), die rondom de urinebuis ligt, tegen de blaas aan. De prostaat maakt het vocht dat nodig is voor het transport van zaadcellen bij de zaadlozing. In de prostaat kunnen goedaardige en kwaadaardige cellen ontstaan. Per jaar krijgen in ons land ongeveer 35.000 mannen kanker. Prostaatkanker komt voor bij meer dan 8.000 mannen, meestal op latere leeftijd. Voor je 40e is prostaatkanker zeldzaam. Met een bloedonderzoek (PSA= Prostaat Specifiek Antigeen) kan deze vorm van kanker in een vroeg stadium worden herkend. In het lichaam bevinden zich cellen die zich delen. Celdeling is nodig voor het vervangen van oude, beschadigde of uitgeputte cellen. Celdeling is ook belangrijk om het lichaam te laten groeien. Prostaatkanker is een ziekte die ontstaat doordat sommige cellen zich ongeremd snel gaan delen. Het lichaam kan deze abnormale cellen niet bestrijden. Het heeft er geen grip op. De cellen gaan een eigen weg en hebben het vermogen om omliggend, gezond weefsel aan te tasten en binnen te dringen. Kankercellen kunnen zich ook verspreiden via de bloed- en lymfebanen en verder in het lichaam schade aanrichten. Deze uitzaaiingen noemen we metastasen. Als de prostaatkanker zich beperkt tot de prostaat, is genezing goed mogelijk. Zijn er uitzaaiingen geconstateerd, dan kan de ziekte wel worden onderdrukt, maar van genezing kan echter geen sprake zijn.

4 Behandelwijzer locatie Deventer

Behandeling is voor iedereen anders In Nederland kennen wij 4 behandelingsmethoden als de prostaatkanker beperkt is tot de prostaat. • Operatief verwijderen van de prostaat (radicale prostatectomie) • Bestraling van buitenaf (uitwendige radiotherapie) • Bestraling binnenin (inwendige radiotherapie/brachytherapie) • Behandeling met hormonen. Ook passen we combinaties van bovenstaande behandelingsmethoden toe. In het algemeen geldt dat de therapie agressiever wordt, als ook de prostaatkanker agressiever wordt. Wij proberen altijd de minst agressieve behandeling toe te passen, omdat dit een betere kwaliteit van leven oplevert, dus minder bijwerkingen en gevolgen. Dit mag echter niet ten koste gaan van de genezingskans! Het is dus niet een kwestie van een therapie uitkiezen. We bekijken welke therapie het meest geschikt is om de bij u geconstateerde prostaatkanker te behandelen. Soms is actieve behandeling niet nodig en blijft u alleen onder controle, omdat de kanker langzaam of vrijwel niet groeit. Wij noemen dit waakzaam beleid. Radiotherapiegroep legt zich toe op inwendige en uitwendige radiotherapie, eventueel in combinatie met hormoonbehandeling. Physician assistant Tijdens uw behandeling wordt u begeleid door een radiotherapeut-oncoloog of een physician assistant. Een physician assistant is geen arts maar is opgeleid om taken van de arts over te nemen. Dit gebeurt altijd onder supervisie van de radiotherapeutoncoloog.

Bestralingsbehandeling 5

Behandeltraject brachytherapie U bent voor brachytherapie doorverwezen naar Radiotherapiegroep. Wat kunt u tijdens het behandeltraject verwachten?

Doorverwijzing naar Radiotherapiegroep Oproep van Radiotherapiegroep of aansluitend aan uitwendige bestraling (telefonisch en bevestigingsbrief)

Voorbereiding Route voor alle patiënten.

(eerste) Gesprek met radiotherapeut-oncoloog of physician assistant.

Voorlichtingsgesprek met brachylaborant.

Bestralingsplan radiotherapeut-oncoloog bepaalt samen met brachylaboranten de dosisverdeling.

Voorbereiding Route voor sommige patiënten. US-scan brengt het bestralingsgebied in beeld

6 Behandelwijzer locatie Deventer

Voorbereiding zoals antibiotica / laxeermiddel / dieet

US-scanner

OK of behandelafdeling

Bestralingsbehandeling Nazorg Uitvoering van het bestralingsplan. Na de laatste bestraling. Bestralingsbehandeling bestaat uit één of meerdere bestralingen in het Deventer Ziekenhuis.

US-scan / CT-scan brengt het bestralingsgebied in beeld

Controleafspraak met radiotherapeutoncoloog of physician assistant.

CT-scan ter controle

Bestralingsbehandeling 7

2

De voorbereidingen

Gesprek over uw behandeling Voordat u de bestraling ondergaat, doorlopen wij een aantal voorbereidende onderzoeken en bespreken wij de behandeling met u. De radiotherapeut-oncoloog bepaalt of uw prostaat geschikt is voor inwendige bestraling. Het onderzoek van de prostaat gebeurt met een inwendig vingeronderzoek én een echografie (planningsecho/ volumestudie), beide via de anus. Het kan voorkomen dat deze onderzoeken uitwijzen dat aanvullend onderzoek nodig is, of dat het beter is om eerst een hormoonbehandeling en/of uitwendige radiotherapie te ondergaan. Patiëntenvoorlichting Ter voorbereiding op de behandeling bieden wij een voorlichtingsgesprek aan met een van onze Medisch Beeldvormings- en Bestralingsdeskundigen (afgekort MBB’ers). Een MBB’er is gespecialiseerd in het geven van voorlichting en geeft u tijdens het voorlichtingsgesprek uitleg over uw behandeltraject door middel van een PowerPoint presentatie. Wij raden u aan om bij dit gesprek iemand uit uw nabije omgeving mee te nemen. Medicatie Van uw radiotherapeut-oncoloog krijgt u een aantal recepten voor medicijnen. U krijgt een recept voor Tamsulosine 0,4 mg, dit medicijn wordt voorgeschreven om plasklachten in de eerste maanden na de behandeling zo veel mogelijk te voorkomen. U start met het gebruik van Tamsulosine 5 dagen voor de ingreep en u blijft dit gebruiken tot 3 maanden na de ingreep. Verder krijgt u Bisacodyl 10 mg in de vorm van een zetpil. Bisacodyl is een laxeermiddel. Het is belangrijk dat de darmen zo leeg mogelijk zijn tijdens de behandeling. U gebruikt Bisacodyl 2 dagen voor de ingreep ’s avonds en 1 dag voor de ingreep ’s middags. Tevens krijgt u een recept voor Tavanic 250 mg, dit wordt voorgeschreven om infecties, veroorzaakt door bacteriën te voorkomen. U gebruikt Tavanic gedurende 3 dagen en start hiermee bij thuiskomst op de dag van de ingreep. Anesthesie Nadat u bij uw radiotherapeut-oncoloog bent geweest, heeft u een afspraak in het ziekenhuis met de anesthesist. De anesthesist bespreekt met u welke vorm van verdoving voor u het beste is.

8 Behandelwijzer locatie Deventer

3

De bestraling

Bij inwendige bestraling worden kleine radioactieve bronnen in en rondom de prostaat geplaatst. Deze bronnen worden ook wel zaadjes genoemd. De zaadjes bestaan uit een titanium omhulsel met daarin Jodium-125. Jodium-125 is een radioactieve stof, waarvan de sterkte elke 2 maanden halveert. Na 4 maanden is de bestraling uitgewerkt. De zaadjes blijven definitief achter in het lichaam en zijn niet gevaarlijk. In het lichaam komt geen jodium vrij en u bent dus niet radioactief!

De afmeting van jodiumzaadjes vergeleken met een 10 eurocent.

Voor uw omgeving geldt dat de stralingsblootstelling zo minimaal is dat u deze kunt vergelijken met de stralingsblootstelling die een passagier ondervindt wanneer hij 20 keer een vliegtuigreis van en naar New York maakt. Het voordeel van deze vorm van inwendige radiotherapie is dat de bestraling binnen de prostaat is geconcentreerd. Het omliggende weefsel wordt hierdoor minder belast dan bij uitwendige bestraling. Het inbrengen van de jodiumzaadjes gebeurt operatief. Dit is vaak 2 à 3 weken na de voorbereidende onderzoeken en gesprekken. De operatieve behandeling is tijdens een dagopname. Voor de verdoving krijgt u meestal een ruggenprik. De anesthesist heeft dit met u doorgesproken.

Bestralingsbehandeling 9

De operatieve ingreep Als de verdoving werkt, krijgt u een (blaas)katheter. De echografiesonde in de endeldarm brengt de prostaat in beeld. Met behulp van dit beeld brengen wij via het perineum (de huid tussen de balzak en anus) een holle naald in. De jodiumzaadjes worden daarna via deze naald op exact de juiste plaats ingebracht, waarna de naald weer wordt verwijderd. De zaadjes zitten aan elkaar in strengetjes (strands) van 2 tot 6 zaadjes per draad. Tijdens het achterlaten wordt de plaats van de ingebrachte zaadjes gecontroleerd met een röntgenapparaat. Meestal worden 15 tot 20 naalden gebruikt. Tevens plaatsen we 4 goudstaafjes in de prostaat, deze helpen ons met positioneren van de jodiumzaadjes. Uit voorzorg krijgt u tijdens de behandeling antibiotica toegediend via een infuus. Een eventuele infectie wordt op deze manier voorkomen. De operatieve ingreep duurt ongeveer 1,5 uur. Ook wordt er nog een controle CT-scan van de prostaat gemaakt. De (blaas)katheter verwijderen wij na een aantal uren.

Röntgen met zaadjes

10 Behandelwijzer locatie Deventer

4

Bijwerkingen

Het is mogelijk dat er bijwerkingen van de inwendige bestraling optreden. De bijwerkingen noemen we vroeg als ze tijdens of kort na de behandeling ontstaan of laat als ze meer dan 3 maanden na de behandeling ontstaan. Hieronder leest u de meest voorkomende klachten. • De dagen na de ingreep kunt u een bloeduitstorting onder de balzak krijgen • Het gebied tussen de anus en de balzak is gevoelig en voelt vol aan. Deze klacht duurt ongeveer 1 tot 3 weken • Plasklachten kunnen optreden, zoals branderigheid, het slecht kunnen ophouden van de plas of juist moeilijker en vaker plassen. Dit is zeker niet bij iedereen het geval. Na 4 tot 6 weken nemen deze klachten geleidelijk aan af • In de urine kan de eerste tijd bloed zitten. Dit is op zich niet verontrustend. Het is belangrijk om voldoende te drinken • Er is een kans (minder dan 6%) dat u na de ingreep niet meer kunt plassen. De plasbuis is dan door de zwelling dichtgedrukt. Mocht dit gebeuren, meldt u zich dan direct bij uw uroloog. In het ergste geval meldt u zich bij de Eerste Hulp. Er wordt dan voorzichtig een katheter geplaatst. Deze katheter zal weer worden verwijderd (incontinentie komt zelden voor) • Het kan voorkomen dat u diarree krijgt of dat u wat slijm (soms bloed) bij de ontlasting hebt. Dit komt door de bestralingsreactie op de endeldarm. De klacht is niet verontrustend en gaat bijna altijd na enkele maanden vanzelf over. Aanpassingen van het dieet kunnen ook een positief effect hebben op de klachten. Na 3 maanden is het plaspatroon grotendeels hersteld. Verdere verbeteringen treden zelfs tot 2 jaar na de behandeling op. De klachten zoals hierboven beschreven kunnen ook langer aanhouden. Het is belangrijk dat u, in overleg met uw radiotherapeut-oncoloog, uw medicijnen inneemt en dat u het geadviseerde dieet volgt. Gesprek met uw radiotherapeut-oncoloog U kunt uw vragen en de bijwerkingen bespreken met uw radiotherapeut-oncoloog. Hij/ zij houdt tevens in de gaten hoe u de behandeling verdraagt en wat de bijwerkingen zijn. Ernstige bijwerkingen na de behandeling komen zelden voor. Echter kunnen wij deze, net als bij andere behandelingen of operatieve ingrepen, nooit helemaal uitsluiten.

Bestralingsbehandeling 11

5

Adviezen

De bestraling kan veel invloed hebben op uw lichaam en geest. Het is daarom van belang dat u een gezonde leefwijze volgt om uw weerstand op te bouwen en te behouden. Voldoende en verantwoord eten, drinken en bewegen is aan te bevelen. Verder is voldoende rust, beperkt alcoholgebruik en stoppen met roken gewenst. Dieetadviezen Onderstaand vezelbeperkt dieet volgt u 2 dagen voor de behandeling. Ontbijt

• 2 à 3 sneetjes witbrood zonder zaden, besmeerd met halvarine, margarine of roomboter •b  eleg: - kaas zonder pitten en korsten - 1 gekookt ei (als u daar zin in heeft) - honing, gekleurde hagelslag of jam • t hee met suiker als u dat gewend bent

Tussendoor

•k  offie, thee of water • 1 portie fruit zonder schil of pit (appel, peer of banaan)

Tweede broodmaaltijd

•2  à 3 sneetjes witbrood zonder zaden, besmeerd met halvarine, margarine of roomboter • beleg: - kaas zonder pitten en korsten - honing, gekleurde hagelslag of jam

Warme maaltijd



•e  en stuk gekookte kip zonder vel of gekookte vis •1  groentelepel gekookte groenten (worteltjes, bloemkoolroosjes, spinazie of sperziebonen) • een portie witte rijst, macaroni of spaghetti (geen volkoren) • jus of bouillon • een schaaltje yoghurt, vanillevla of vanillepudding

In de loop van de avond

•k  offie, thee of water

Voldoende drinken

• ruim 1 tot 2 liter vocht per dag •n  aast koffie (maximaal 4 kopjes per dag), thee of water kunt u ook bouillon, druiven-, appel-, en sinaasappelsap (zonder vezels), roosvicee en limonade van limonadesiroop gebruiken. Geen dranken met koolzuur!



12 Behandelwijzer locatie Deventer

De dag van de behandeling: nuchter Na 8 uur ’s avonds tot 4 uur voor de behandeling alleen nog koffie, thee of water drinken. Dieet bij klachten Het is mogelijk dat u na de behandeling plas- en/of ontlastingsklachten krijgt. U krijgt hier medicijnen voor, daarbij hebben wij een speciaal dieet samengesteld dat de kans op klachten vermindert. Daarbij is het belangrijk dat u voldoende drinkt. Bij plasklachten deze producten niet gebruiken: • alcohol • appels en appelsap • aardbeien • ananas • azijn • chocolade • citrusvruchten (sinaasappel, citroen en grapefruit) en het sap hiervan • cranberry’s en cranberrysap • koolzuurhoudende dranken • koffie • perziken • pruimen • sterke kruiden en specerijen • vitamine B-complex • vitamine C Deze producten kunt u met mate gebruiken: • avocado’s • bananen • champagne • gekonfijte vruchten, zoals vijgen • noten • oude kaas • uien • roggebrood • wijn • yoghurt • zure haring • zure room

Bestralingsbehandeling 13

Dit fruit kunt u wel nemen: • abrikozen • papaja • peer • watermeloen Zodra de bijwerkingen zijn verdwenen, kunt u weer eten wat u wilt. Algemene adviezen • Na 2 tot 3 dagen na de behandeling kunt u weer met uw dagelijkse bezigheden beginnen. • Wij adviseren u om de eerste 6 à 8 weken niet zwaar te tillen en geen druk op de prostaat te geven, zoals bij fietsen. • Seksueel contact is gewoon toegestaan. Lange tijd niet vrijen kan zelfs nadelige gevolgen hebben voor de potentie. Het sperma kan de eerste tijd rood of donker verkleurd zijn, dit komt door de bloedbijmenging. De potentie kan in de loop der jaren minder worden, enerzijds door natuurlijke processen, anderzijds door de bestraling. • Hoewel de blootstelling aan straling voor de omgeving laag is, wilt u natuurlijk het zekere voor het onzekere nemen als u in de buurt bent van iemand die zwanger is. Wij adviseren u dan ook om de eerste 4 maanden enige afstand (minstens 1 meter) te nemen van vrouwen die minder dan 4 maanden zwanger zijn. Ook kleine kinderen dient u de eerste paar maanden niet te lang op schoot te houden. • De kans dat een patiënt kort na een behandeling met jodiumzaadjes aan prostaatkanker overlijdt, is zeer klein. De overheid stelt grenzen aan de verspreiding van radioactief materiaal in het milieu. Dit heeft als gevolg dat patiënten met jodiumzaadjes niet gecremeerd mogen worden als een patiënt kort na de behandeling komt te overlijden. Bij een begrafenis is er geen risico op verspreiding van radioactiviteit. 2 jaar na implantatie van jodiumzaadjes is de radioactiviteit van de zaadjes zover afgenomen dat crematie weer mogelijk is. Wij realiseren ons dat bovenstaande informatie als onprettig of confronterend ervaren kan worden. Indien u vragen heeft naar aanleiding van deze informatie, neemt u dan gerust contact op met uw behandelend radiotherapeut-oncoloog.

14 Behandelwijzer locatie Deventer

6

Nazorg

Vragen voor, tijdens en na de bestraling Mocht u na de behandeling nog met vragen over de bestraling zitten of heeft u klachten die mogelijk met de bestraling te maken kunnen hebben, dan kunt u contact met ons opnemen en zullen wij u verder helpen. U kunt onze medewerkers van de poli bereiken van maandag t/m vrijdag van 09.00-16.30 uur op telefoonnummer 0570-646931. Met spoed hulp nodig in de avonduren of in het weekend Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van Radiotherapiegroep, dan kunt u contact opnemen op telefoonnummer 0570-646900. U wordt dan doorverbonden naar de telefooncentrale van het Deventer Ziekenhuis. U kunt vragen naar de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog. Controle-afspraken Aan het einde van de behandeling krijgt u een afsprakenkaartje mee met daarop een controle-afspraak bij de radiotherapeut-oncoloog voor over ongeveer 1 maand. Bij deze controle zal er ook een CT-scan gemaakt worden, ter controle van de positie van de jodiumzaadjes. Vervolgens zal er nog een afspraak plaatsvinden 3 maanden na de behandeling. Mochten zich verder geen klachten voordoen, dan komt u na het eerste jaar slechts 1 keer per jaar terug bij de radiotherapeut-oncoloog. Daarnaast wordt u gecontroleerd door uw uroloog. Ook bieden wij na 1 jaar de mogelijkheid van schriftelijke controles.

Bestralingsbehandeling 15

Behandellocatie Deventer

BB-prostaatkanker jodium-D-2016-001

Nico Bolkesteinlaan 85, Deventer T +31 (0)570 64 69 00 E [email protected] F +31 (0)570 64 69 01 www.radiotherapiegroep.nl Postbus 123, 7400 AC Deventer Radiotherapiegroep heeft behandellocaties in Arnhem, Deventer en Ede