Behandelwijzer chemotherapie

Behandelwijzer chemotherapie Longgeneeskunde

Eigendom van: Naam

_____________________________________

Adres

_____________________________________

Plaats

_____________________________________

Telefoonnummer

_____________________________________

N.B. Bij verlies wordt de vinder dringend gevraagd contact op te nemen met de eigenaar van dit boekje.

Inhoud 1 Waarom deze behandelwijzer 2 Bij vragen kunt u bellen 3 Wanneer uw specialist waarschuwen 4 Waar krijgt u de behandeling met chemotherapie 5 Aanvullende folders / websites 6 Medicijnkaart 7 Welke chemokuur en hoe lang duurt deze 8 Afspraken tijdens de chemokuur 9 Welke bijwerkingen kunnen optreden en wat kunt u er tegen kunt doen 10 Uitscheidingsproducten: tips en beschermende maatregelen voor thuis 11 Informatie voor uw partner, familie of naasten 12 Palliatieve zorg, voor wie en wat is het? 13 Extra informatie 14 Pagina voor uw vragen en aantekeningen

1.

Waarom deze behandelwijzer

U heeft van uw specialist gehoord dat u met chemotherapie behandeld gaat worden. Chemotherapie wordt ook wel cytostatica genoemd. Deze behandelwijzer is extra informatie naast de informatie van al uw behandelaars.

S P EC I AL IS TE N IN M ENS E NW E RK

Informatie over de behandeling De informatie over de behandeling krijgt u van de specialist en van de verpleegkundige. Omdat het om veel informatie gaat, is het niet eenvoudig om alles in één keer te onthouden. De informatie staat in dit boekje bij elkaar, zodat u thuis alles nog eens rustig kunt lezen. Ook is er een apart hoofdstuk voor uw partner, familielid of naasten. Voor nog meer informatie over chemotherapie kunt u de folder 'Chemotherapie' van de Nederlandse Kankerbestrijding vragen aan uw specialist of verpleegkundige. Informatie voor artsen en verpleegkundigen De behandelwijzer is ook bedoeld als informatie aan hulpverleners met wie u te maken heeft, thuis en in het ziekenhuis. Tijdens de behandelperiode kan het voorkomen dat u behalve met de specialisten en de verpleegkundigen in het ziekenhuis, ook contact heeft met de huisarts en de wijkverpleegkundige. Het is belangrijk da t ook zij bijvoorbeeld weten welke medicijnen u gebruikt of welke adviezen u krijgt. Hoe gebruikt u de behandelwijzer • U vult uw persoonlijke gegevens in. • U neemt dit boekje bij ieder bezoek aan het ziekenhuis. U laat zo nodig de huisarts en andere hulpverleners de informatie lezen. Uw vragen In deze behandelwijzer kunt u zelf ook aantekeningen maken en uw vrage n opschrijven op de daarvoor bestemde bladzijde. Tijdens een volgend bezoek aan uw huisarts of het ziekenhuis kunt u dan uw vragen stellen. De behandelwijzer is uw persoonlijk eigendom. U beslist wie u in het boekje laat schrijven of lezen.

2.

Bij vragen kunt u bellen

Oncologiecentrum Spaarne Gasthuis Hoofddorp

 (023) 890 71 66

Verpleegafdeling E3 Longgeneeskunde Afdeling Spoedeisende Hulp

 (023) 890 79 40  (023) 890 75 20

Dagbehandeling Oncologie  (023) 890 71 33 / 890 71 95 Spaarne Gasthuis Hoofddorp (algemeen nummer)  (023) 890 89 00 Longartsen: dhr. dr. F.H. Krouwels dhr. dr. I. van der Lee dhr. dr. C.F. Melissant dhr. dr. D. Snijders Verpleegkundig consulent Longoncologie De verpleegkundig consulent Longoncologie is opgeleid om mensen met kanker te begeleiden. U kunt zowel poliklinisch, tijdens uw verblijf, als na de behandeling in het ziekenhuis contact opnemen met deze verpleegkundige. Zij geeft u, in samenwerking met uw specialist en andere verpleegkundigen, informatie en specialistische zorg.

Behand elwijzer chemotherapie | pagina 2

Bereikbaarheid Verpleegkundig consulent Longoncologie • Verpleegkundig consulent Longoncologie Maureen Koster aanwezig op maandag en dinsdag  (023) 890 72 33 • U kunt uw vraag ook via email stellen: [email protected] Deze mail word op maandag en dinsdag beantwoord. Bij dringende klachten of vragen van maandag t/m vrijdag overdag belt u  (023) 890 72 33 – Op maandag en dinsdag tussen 8.30 en 16.30 uur beantwoord Maureen Koster uw vragen. – Woensdag van 7.30 - 15.30 uur en donderdag en vrijdag van 8.30 – 16.30 uur, wordt de telefoon beantwoord door de doktersassistente van de polikliniek Oncologie. De doktersassistente overlegt zo nodig met de longarts. Ook spreekt zij met u af wanneer en door wie u wordt teruggebeld. Bij dringende klachten of vragen in de avond, nacht of in het weekend Belt u met de afdeling Spoedeisende Hulp  (023) 890 75 20 Vertel altijd dat u behandeld wordt met chemotherapie. Moet u na het telefonisch contact met arts of verpleegkundige naar de afdeling Spoed Eisende Hulp (SEH)? Laat dan bij aankomst op de SEH uw behandelwijzer zien me t deze instructie: Beleid tijdens de behandeling met chemotherapie: • Laat de patiënt niet lang wachten en geef de patiënt een plek op een bed. • Geen uitgebreide anamnese afnemen, voor gegevens zie Epic.

3.

Wanneer uw specialist waarschuwen?

Telefoonnummers zie hoofdstuk 2 Neem direct contact op met de oncologie verpleegkundige of de afdeling Spoed Eisende Hulp bij: • Koorts van 38,5C of hoger. • Koude rilling. • Langdurig een bloedneus (langer dan 30 minuten). • Blauwe plekken, zonder dat u bent gevallen of u heeft gestoten. • Aanhoudend bloeden van een wondje (langer dan 30 minuten). • Bloed in de ontlasting of urine. Waarschuw ook uw specialist bij: • braken • diarree • obstipatie (verstopping) • plotselinge huiduitslag Twijfelt u of voelt u zich onzeker over bepaalde klachten? Neem dan contact op met uw specialist, de verpleegkundig consulent of me de dienstdoende arts.


4.

Waar krijgt u de behandelingen met chemotherapie

U heeft de afspraak voor de behandelingen met chemotherapie op de:  

afdeling Dagbehandeling Oncologie (DBO), volg route nummer 14 Verpleegafdeling E3: ___________________________

Dagbehandeling Oncologie( DBO) U komt op de Dagbehandeling Oncologie (DBO) voor een behandeling met chemotherapie. U heeft uitleg gekregen over de behandeling van uw specialist en de verpleegkundig consulent oncologie. Op de DBO werken wij met een klein team zodat u altijd dezelfde verpleegkundigen ziet tijdens de behandeling. Afhankelijk van de soort(en) chemotherapie bent u een aantal uren bij op de DBO. U krijgt van de verpleegkundige alle uitleg die nodig is en ook uw vragen worden beantwoord. De DBO heeft 20 relaxstoelen verspreidt over een ruime behandelkamer. U krijgt van de verpleegkundige een stoel toegewezen. U kunt 1 of 2 personen meenemen die tijdens de behandeling bij u blijven. Zij kunnen bij u blijven zitten maar er is ook een ruime huiskamer met een televisie. Een gastvrouw zorgt voor koffie, thee en een lunch in de huiskamer en de behandelkamer. Op de afdeling is WiFi aanwezig. Wij adviseren u een vest / trui /sokken aan te doen of mee te nemen, omdat de temperatuur op de behandelkamer vrij laag is. Ook sloffen meenemen kan prettig zijn. De DBO is open op maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 17 uur. Verpleegafdeling E3 Longgeneeskunde U komt op de verpleegafdeling E3 voor de behandeling met chemotherapie. U heeft uitleg gekregen over de behandeling van uw specialist en de verpleegkundig consulent oncologie. • Op de dag van uw opname komt u om 11.00 uur naar de afdeling. Eerder komen heeft geen zin, uw kamer is dan nog niet klaar. De verpleegafdeling E3 bestaat uit 23 bedden en 3 dagopname kamers. Er zijn verschillende kamers; vier persoonskamers, twee persoonskamers en één persoonskamers. Het is niet mogelijk om zelf een kamer te kiezen. Welke kamer u krijgt hang t af van welke patiënten op dat moment op de afdeling zijn en hoe ziek deze patiënten zijn. Afhankelijk van de kuur verblijft u 1 of 2 nachten op de afdeling. Het team bestaat uit seniorverpleegkundigen, verpleegkundigen, zorgassistenten,leerling verpleegkundigen, stagiaires, voedingsassistenten. Op de verpleegafdeling werken de medewerkers in wisselende diensten. Dat betekent dat u verschillende verpleegkundige in de dag, avond of nacht ziet. • Neem makkelijk kleding mee, die u ook ’s nachts kunt aanhouden. Bijvoorbeeld pyjama, Tshirt, joggingbroek, ect. • Neem ook pantoffels of slippers mee. Lopen op sokken kan gevaarlijk zijn met kans op uitglijden. • Gebruikt u medicijnen, neem deze dan in originele verpakking mee. Ook een actueel overzicht van uw medicijnen neemt u mee. • U hoeft niet nuchter te zijn, u mag alles eten en drinken. Op uw kamer is een koelkast aanwezig. U kunt uw eigen meegebrachte eten of drinken daarin bewaren.


5.

Aanvullende folders/ websites

.........kanker / ziekte van Chemotherapie Radiotherapie Hormonale therapie Goed verzorgd, beter gevoel Goede voeding bij kanker Lastmeter Vermoeidheid Pijnbestrijding bij kanker Adamas Inloophuis Revalideren bij kanker in het Spaarne Ziekenhuis Werk en kanker • www.allesoverchemotherapie.nl • www.kankerpatient.nl (Nederlandse Federatie van kankerpatiëntverenigingen) • www.diagnose-kanker.nl • www.spaarneziekenhuis.nl • www.lastmeter.nl • www.kankerspoken.nl • www.kwf.nl • www.kanker.nl Deze folders en ander informatiemateriaal kunt u van de specialist of verpleegkundige krijgen. Ook de afdeling Patiëntenvoorlichting in de centrale hal van het ziekenhuis heeft informatie over kanker. Zie voor meer informatie, hoofdstuk 12. Extra informatie.

6.

Medicijnkaart Medicijn


Dosering

Hoe vaak

Tijd

7.

Welke chemokuur en hoe lang duurt deze

 Avastin U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag, donderdag of vrijdag.

 Alimta U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag, donderdag of vrijdag.

 Carboplatin/Alimta U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag, donderdag of vrijdag.

 Carboplatin/Etoposide U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt 3 dagen. U wordt hiervoor opgenomen op de afdeling Longgeneeskunde. De chemokuur start op dinsdag of woensdag. Op dag 1 krijgt u Carboplatin en Etoposide Op dag 2 krijgt u Etoposide Op dag 3 krijgt u Etoposide U kunt deze kuur ook op de Dagbehandeling Oncologie doen. U komt dan elke dag op een vast tijdstip naar de Dagbehandeling Oncologie. Na het inlopen van de chemokuur mag u weer naar huis toe. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie.

 Carboplatin/Gemcitabine U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur bestaat uit 2 delen: dag 1 en dag 8 . Elke behandeling duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag, donderdag of vrijdag. Op dag 1 krijgt u Carboplatin en Gemcitabine Op dag 8 krijgt u Gemcitabine


 Cyclofosfamide/Etoposide/Doxorubicine U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt 3 dagen. U wordt hiervoor opgenomen op de afdeling Longgeneeskunde. De chemokuur start op dinsdag of woensdag. Op dag 1 krijgt u Cyclofosfamide, Etoposide en Doxorubicine Op dag 2 krijgt u Etoposide Op dag 3 krijgt u Etoposide

 Cisplatin/Alimta U krijgt afhankelijk van welke behandeling 3 of 4 chemokuren tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt 2 dagen U wordt hiervoor opge nomen op de afdeling Longgeneeskunde. Tijdens de opname wordt naast het geven van de chemokuur veel gespoeld met infuusvloeistof. Dit duurt lang. Spoelen is nodig omdat Cisplatin schade kan geven aan de nieren. De chemokuur start op dinsdag, woensdag of donderdag. Op dag 1 krijgt u Cisplatin en Alimta

 Cisplatin/Etoposide U krijgt afhankelijk van welke behandeling 3 of 4 chemokuren tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt 3 dagen. U wordt hiervoor opgenomen op de afdeling Longgeneeskunde. Tijdens de eerste dag wordt naast het geven van de chemokuur veel gespoeld met infuusvloeistof Dit duurt lang. Het spoelen is nodig omdat Cisplatin schade kan geven aan de nieren. De chemokuur start op dinsdag of woensdag. Op dag 1 krijgt u Cisplatin en Etoposide Op dag 2 krijgt u Etoposide Op dag 3 krijgt u Etoposide

 Cisplatin/Gemcitabine U krijgt afhankelijk van welke behandeling 1 of 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur bestaat uit 2 delen: dag 1 en dag 8. Op dag 1 krijgt u cisplatin en gemcitabine. U wordt voor 1 nacht opgenomen op de afdeling Longgeneeskunde. Tijdens dag 1 wordt naast het geven van de chemokuur veel gespoeld met infuusvloeistof. Het spoelen duurt lang en is nodig omdat Cisplatin schade kan geven aan de nieren. Op dag 8 krijgt u Gemcitabine op de Dagbehandeling Oncologie.


 Taxol U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag, donderdag of vrijdag.

 Taxotere U krijgt 4 chemokuren, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Tussen de start van elke chemokuur zit 3 weken. Eén chemokuur duurt een paar uur op de Dagbehandeling Oncologie. De chemokuur start op dinsdag, woensdag of donderdag.

 Cisplatin in combinatie met bestraling U krijgt 5 weken lang, 5 dagen per week chemotherapie (Cisplatin) en bestraling. De bestraling krijgt u binnen 2 uur na de chemotherapie. • Als de longarts deze behandeling met u afspreekt, meldt de longarts u aan voor de bestraling bij het AVL. • U krijgt een afspraak met de verpleegkundig consulent Longoncologie. Zij geeft u uitleg over de chemotherapie en de zogenaamde PICC lijn, die u krijgt. • Ook krijgt u van deze verpleegkundige de afspraken bij de Dagbehandeling Oncologie waar u de chemotherapie krijgt. • U krijgt van het AVL, locatie Amsterdam, een afspraak voor een intakegesprek en een CTscan. U krijgt dan ook de uitleg over de bestraling. • U start zo snel mogelijk met de behandeling. De behandeling begint altijd op een maandag. Bij uitzondering kunt u ook op een andere dag starten.

8.

Afspraken tijdens de chemokuur

Medicijnen U krijgt medicijnen mee om misselijkheid te voorkomen. De medicijnen staan op uw medicijnkaart in deze behandelwijzer. Controle van het bloed Chemotherapie pakt de snel delende cellen aan zoals de tumorcellen. De rode b loedcellen, de witte bloedcellen en de bloedplaatjes zijn ook snel delende cellen. Deze cellen zullen ook aangetast worden door de chemotherapie. Om dit te controleren is het nodig regelmatig bloed te prikken. Tussen dag 10 en 14 na de chemokuur: Altijd op maandag, bloed prikken. U krijgt een belafspraak met de gespecialiseerd verpleegkundige oncologie voor de uitslag.


Tussen dag 17 en 21 na de chemokuur: Altijd op maandag, bloed prikken, één uur voordat u de afspraak heeft met de oncoloog. Na de afspraak met de oncoloog heeft u een afspraak met de gespecialiseerd verpleegkundige oncologie. De chemotherapie wordt alleen gegeven als er voldoende bloedcellen aanwezig zijn. Is dit niet het geval dan kan uw specialist beslissen: • De chemokuur een week uitste llen. • De kuur minder zwaar te maken. • Na de kuur eventueel ondersteunende medicijnen te geven. Deze stimuleren de aanmaak van de bloedcellen, zodat uw lichaam beter kan vechten tegen infecties. Tijdens elk chemokuur krijgt u afspraken mee tot aan de volge nde chemokuur. Onderzoeken tijdens en na de chemokuur: • Na de tweede chemokuur kan er een longfoto of een CT-scan gemaakt worden. Dit is afhankelijk van wat de longarts met u afspreekt. • Na de vierde (laatste) chemokuur wordt er een CT-scan gemaakt, tenzij de longarts anders met u afspreekt. Dit gebeurt drie tot zes weken na de laatste chemokuur. De CT-scan wordt gedaan om te zien wat het effect is van de chemokuur. • De longarts bespreekt met u het verdere beleid na de vierde chemokuur. Afspraken tijdens de behandeling met Cisplatine in combinatie met bestraling • Elke maandag en donderdag wordt er bloed afgenomen uit de PICC lijn door een oncologie verpleegkundige van de Dagbehandeling Oncologie. Dit start op de donderdag in de eerste week. De chemotherapie wordt alleen gegeven als er voldoende bloedcellen aanwezig zijn. Is dit niet het geval dan kan uw specialist beslissen: – De kuur een week uitstellen. – De kuur minder zwaar te maken. – Na de kuur eventueel ondersteunende medicijnen te geven. Deze stimuleren de aanmaak van de bloedcellen, zodat uw lichaam beter kan vechten tegen infecties. • Elke maandag komt de verpleegkundig consulent Longoncologie bij u langs op de Dagbehandeling Oncologie. Ook controleert zij de uitslag van het bloedonderzoek. • Elke donderdag komt de longarts bij u langs op de Dagbehandeling Oncologie en controleert dan ook de uitslag van het bloedonderzoek. • Drie weken na de laatste chemokuur en bestraling heeft u een afspraak met de longarts. • Vijf weken later krijgt u een CT scan en daarna een afspraak bij de longarts voor de uitslag van de CT scan. • De PICC lijn wordt verwijderd op laatste dag van de behandeling.

9. Welke bijwerkingen kunnen optreden en wat kunt u er tegen doen Door de medicijnen kunnen bijwerkingen optreden. Het is niet te voorspellen of dit wel of niet bij u gebeurt. Het optreden van bijwerkingen en de mate waarin, zegt niets over het effect van de behandeling op de ziekte. In de onderstaande informatie leest u over de eventuele bijwerkingen weet hoe u er het beste mee om kunt gaan.


Mogelijke bijwerkingen 1/ Verminderde eetlust, misselijkheid en soms ook braken • Misselijkheid en braken komt voor. Met medicijnen is dit gelukkig redelijk goed te voorkomen. Heeft u er toch last van? Meldt dit dan, zodat u (extra) medicijnen kunt krijgen. • Forceer het eten niet, haal de 'schade' in door tijdens de rustperiode goed te eten. • Eet op tijdstippen waarop u minder misselijk bent, zelfs 's nachts als u wakker bent. • Het is belangrijk dat u tijdens de kuur veel drinkt. De extra afvalsto ffen gaan hierdoor uit uw lichaam. Drink dagelijks tien tot vijftien kopjes vocht. Te weinig drinken kan het misselijk gevoel vergroten. Te weinig drinken geeft ook een vieze smaak in de mond. • Drink koffie en thee liever met melk (is milder). • Gekoelde dranken kunnen het gevoel van misselijkheid verminderen. • Probeer ook de koolzuurhoudende dranken met name cola of ginger-ale. • Stem de grootte van de maaltijd af op uw eetlust. • Gebruik regelmatig kleine maaltijden. Een lege maag kan namelijk ook een misselijk gevoel geven. • Een warme maaltijd staat vaak tegen. Vervang dit bijvoorbeeld door een koude maaltijdsalade. Deze smaakt vaak beter en is even 'gezond'. • Als u heeft overgegeven, laat de maag dan weer langzaam wennen aan vast voedsel. Eet dan bijvoorbeeld eerst biscuitjes of een rijstwafel. • Zorg voor frisse lucht in de kamer en vermijd etensgeuren. Medicijnen tegen misselijkheid Er zijn medicijnen om misselijkheid te voorkomen. U kunt met deze medicijnen starten voordat de misselijkheid ontstaat. Dit heet preventief geven. Het hangt van het soort chemokuur af of u deze krijgt of niet. Zie de medicijnkaart in deze behandelwijzer. 2/ Smaakverandering • Smaakverandering kan leiden tot minder eetlust. Hier is weinig tegen te doen. Probeer veel verschillende producten uit. • Als u weinig proeft, is het extra belangrijk dat het eten er aantrekkelijk uitziet. In de folder 'Goede voeding bij kanker' van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF vindt u veel tips om toch goed en lekker te eten. Vraag deze folder aan de arts of verpleegkundige. In hoofdstuk 12 vindt u informatie over de diëtist. 3/ Vermoeidheid/ verminderde energie • Vaak heeft u tijdens de behandeling minder energie. U raakt sneller vermoeid en emotioneel. • Houd hier rekening mee in uw dagelijks leven. Neem voldoende tijd om te rusten, bijvoorbeeld elke middag een uurtje. • Blijf lichamelijk actief en beweeg iedere dag. Als u dit minder doet gaat uw conditie ook achteruit. Zoek een balans tussen rust en beweging. Heeft u hier moeite mee, vraag dan een verwijzing naar een fysiotherapeut. 4/ Irritatie of ontsteking van het mondslijmvlies • Goede mondhygiëne is belangrijk bij het voorkomen van mondslijmvlies problemen. • Spoel vier keer per dag uw mond gedurende een minuut met zout water (een theelepel zout op een flink glas water). Ook kunt u de mond met kamillosan spoelen. Poets uw gebit met een zachte tandenborstel en een fluoride tandpasta. • Krijgt u blaasjes of andere zere plekjes in uw mond? Laat dit dan aan de arts of verpleegkundige zien.


• Smeer uw lippen vier keer per dag dun in met vaseline uit een tube. U krijgt dan minder snel last van kloofjes. • Draag u een gebitsprothese? Zorg dan voor een goed passende prothese en laat de prothese 's nachts uit. • Neem bij een droge mond kauwgom. Het is verstandig om vóór de start van de chemotherapiebehandeling een (controle)bezoek aan uw tandarts te brengen. Vertel uw tandarts dat u chemotherapie krijgt. 5/ Dun of uitvallend haar • Verzorg het haar voorzichtig. Was het met lauw water. Gebruik een milde shampoo en een crèmespoeling. Droog het haar voorzichtig. • Neem geen permanent of verf het haar niet tijdens de chemokuur. • Vaak is tegen haaruitval niets te doen. Veel mensen vinden het prettiger het haar kort te laten knippen voor het gaat uitvallen. Bij snel uitvallend haar kan de hoofdhuid gevoelig en/of pijnlijk zijn. • Voor de start van de behandeling bespreekt uw specialist of de verpleegkundige met u of een pruik nodig is. Op de website van de ANKO vindt u adressen waar u pruiken kunt kopen. Eventueel heeft de verpleegkundig specialist ook adressen. U krijgt een machtiging zodat u (een deel van) de kosten van de pruik terug krijgt van uw verzekering. Zie ook de websites hieronder. • Maak op tijd, dus voor het haar gaat uitvallen, een vrijblijvende afspraak bij een haarwerk bedrijf die de pruik maakt. Zo kan hij zien hoe u uw eigen haar eruit ziet. • Uw haar gaat weer gewoon groeien als de chemotherapie klaar is. Soms groeit het haar al tijdens de behandeling. Websites: • www.anko.nl/consumenten/zoek-een-erkend-haarwerker Op deze website van de Algemene Nederlandse Kappers Organisatie (ANKO) vindt u adressen van erkende haarwerk bedrijven: • www.hoofdzakengids.nl 6/ Verandering van het ontlastingspatroon • Bij diarree: Zorg dat u voldoende drinkt. 2 tot 2,5 liter per 24 uur is voldoende. Gebruik per dag ook een aantal koppen bouillon of tomatengroentesap. Eet meermaal per dag een kleine maaltijd, zonder gasvormers als kool, ui en prei. Wees voorzichtig met suiker en zoetstof gebruik. Heeft u langer dan 24 uur diarree, overleg dan met uw arts. • Bij v erstopping: Zorg dat u voldoende drinkt. Zeker zo'n twee liter per dag. Gebruik vezelrijke voeding. Maak ruim gebruik van bruin of volkoren brood, groente en fruit. Heeft u langer dan twee dagen geen ontlasting gehad, overleg dan met uw arts. 7/ Invloed op de werking van het beenmerg Beenmerg is belangrijk voor de aanmaak van bloedcellen. Om de werking van de chemotherapie op uw beenmerg te volgen wordt voor elke kuur uw bloed gecontroleerd. • Een verminderd aantal witte bloedlichaampjes (leukocyten) geeft verhoogde kans op infectie. Deze kans is het grootst tien tot veertien dagen na het begin van een kuur. Soms kan hierdoor koorts optreden. • Bij koorts van 38,5C of hoger of koude rillingen. Neem dan direct contact op met uw specialist en neem dit boekje mee.


• Een verminderd aantal bloedplaatjes (thrombo cyten) geeft verhoogde kans op blauwe plekken, een bloedneus en bloedend tandvlees. • Neem bij het spontaan ontstaan van blauwe plekken of het regelmatig voorkomen van een moeilijk te stoppen bloedneus, contact op met een arts. • Een verminderd aantal rode bloedlichaampjes betekent bloedarmoede. • Het gebruik van extra vitaminen of ijzertabletten heeft geen invloed op het herstel van het beenmerg. 8/ Huid en zon Door de medicijnen kan de huid droog of schilferig worden. Gebruik regelmatig een bodylotion om dit zoveel mogelijk tegen te gaan. Uw huid kan ook gevoeliger zijn dan normaal en sneller verbranden in de zon. Gebruik als u in de zon gaat, een bescherming tegen de zon met een hoge beschermingsfactor (50). Blijf ook met deze beschermingsfactor niet lang in de zon, maximaal 30 minuten. 9/ Invloed op de menstruatie De invloed op de menstruatie varieert van 'een keer overslaan' tot wegblijven, en kan ge paard gaan met overgangsklachten. Na het beëindigen van de behandeling kan de menstruatie terugkomen. 10/ Verminderde spermaproductie Er bestaat de mogelijkheid tot invriezen van sperma. Dit moet gedaan worden voordat de eerste kuur gegeven wordt. Na het einde van de behandeling kan de spermaproductie zich weer herstellen. 11/ Vruchtbaarheid Bent u in de vruchtbare leeftijd? Overleg dan met uw specialist welke gevolgen de behan deling hiervoor heeft. Overleg ook over het gebruik van anticonceptie. 12/ Invloed op de seksualiteit • In de periode dat u chemotherapie krijgt, mag u niet zwanger worden. Zorg ervoor dat u maatregelen treft om een zwangerschap te voorkomen. • De eerste periode na chemotherapie zit de cytostatica in het lichaamsvocht. Gebruik daarom altijd een condoom bij geslachtgemeenschap. Hoeveel dagen dit is hangt af van welke chemotherapie u krijgt. Overleg dit met de verpleegkundige. • Door de bijwerkingen van de chemotherapie kan de zin in vrijen minder zijn. De behoefte aan tederheid en elkaar knuffelen kan juist toenemen. • Door de medicijnen kan de vagina droger worden. Bij het vrijen kan er dan een glijmiddel gebruikt worden, bijvoorbeeld Sensilube®. • Door de behandeling kunnen lichamelijke en psychische veranderingen ontstaan. Ook op seksueel gebied. Heeft u vragen voor, tijdens of na de behandeling? Bespreek dit dan met uw arts of verpleegkundige. Ook is er een spreekuur van de Seksuoloog. Hoe u zich hiervoor aanmeldt leest u in de folder ‘Spreekuur van de seksuoloog’. 13/ Branderige ogen/ tranende ogen Heeft u last van branderige ogen? Bespreek dit met uw specialist. Deze kan eventueel oogdruppels voorschrijven. Soms is er meer traanvorming. Helaas is er geen goed middel om dit tegen te gaan. Draagt u lenzen? Dan kan door irritatie van het slijmvlies de lenzen minder goed verdragen worden. Probeer lenzen en bril af te wisselen.


10. Uitscheidingsproducten: tips en beschermende maatregelen voor thuis Chemotherapie kan ook voor gezonde mensen schadelijk zijn. Vooral de verpleegkundigen, die veel met de chemotherapie te maken hebben, lopen daarbij een risico. Daarom is het nodig dat zij zichzelf hiertegen beschermen. U ziet dan ook dat de verpleegkundigen tijdens uw behandeling maatregelen nemen, zoals het dragen van handschoenen. Uitscheidingsproducten zoals urine, ontlasting en braaksel kunnen een kleine hoeveelheid afvalstoffen van de chemotherapie bevatten. Om zo weinig mogelijk in aanraking te komen met uitscheidingsproducten voor u en uw huisgenoten, zie hieronder de adviezen. De adviezen gelden vanaf het moment dat u de chemotherapie krijgt tot zo lang beschreven staat voor de chemotherapie die u krijgt. In het schema hieronder ziet u hoe lang u de adviezen moet opvolgen. Soort chemokuur

Aantal uren dat u de adviezen moet opvolgen gelden vanaf het tijdstip dat u de chemotherapie heeft gekregen.

Avastin

0 (uitscheidingsproducten bevatten geen afvalstoffen)

Alimta Carboplatin/Alimta

24 uur 4 keer 24 uur

Carboplatin/Etoposide Carboplatin/Gemcitabine

5 keer 24 uur 4 keer 24 uur

Cyclofosfamide/Etoposide/Doxorubicine Cisplatin/Alimta


Cisplatin/Etoposide Cisplatin/Gemcitabine


Cisplatin in combinatie met bestraling Taxol Taxotere

6 weken 4 keer 24 uur 3 keer 24 uur

Adviezen • Spoel het toilet met gesloten deksel na gebruik tweemaal door. Mannen krijgen het advies om zittend op het toilet te plassen. Zo voorkomt u spatten. Maak het toilet eenmaal per dag schoon met een pH-neutraal of alkalisch schoonmaakmiddel (zoals de meeste afwas middelen of groene zeep). • Probeer zo min mogelijk met uw handen in aanraking te komen met urine, ontlasting en braaksel. Het bakje van het braken goed schoonmaken. • Bevuild wasgoed zo snel mogelijk wassen. Het bevuilde wasgoed eerst minimaal 5 minuten koud voorspoelen in de wasmachine. Daarna wassen in het voor u gebruikelijke wasprogramma. Het mag met het andere wasgoed mee gewassen worden.

11.

Informatie voor partner, familie of naasten

“Kanker heb je niet alleen”, is een bekende uitspraak. Niet alleen het leven van de patiënt staat op zijn kop. De diagnose heeft ook een enorme invloed op de partner, familieleden en andere naasten. Ook u als partner krijgt te maken met gevoelens als onzekerheid, angst, machteloosheid, woede en teleurstelling. De periode van diagnose, behandeling en de tijd


daarna vraagt veel van iedereen. Sommigen mensen kunnen daarin heel goed zelf een weg vinden. Andere mensen hebben daarin misschien wat hulp nodig. We bieden u een aantal tips hoe hiermee om te gaan. Blijf in gesprek • Probeer open te zijn en deel uw gevoelens. • Probeer samen in gesprek te blijven. • Wees helder en oprecht naar kinderen, familie, vrienden, werkgever, school en andere betrokkenen over hoe het gaat en hoe u zich als naaste voelt. Aarzel niet om uw zorgen en vragen te delen met een goede vriend(in). • Ook kunt u uw vragen of zorgen bespreken met de huisarts, specialist, oncologieverpleegkundige, of de mensen die werken bij een Inloophuis. • Laat als dit kan, zoveel mogelijk verantwoordelijkheden bij de ‘zieke’. Lukt dit niet meer, bespreek dan samen welk deel u overneemt. Kinderen Probeer in de omgang met kinderen open en helder te zijn. Kinderen horen en zien veel meer dan u denkt. Ze merken vaak dat er iets aan de hand is. Wanneer u uw kinderen probeert te beschermen, door ze niet te informeren, kunnen ze zich buitengesloten voelen. Dan bestaat het gevaar dat ze gaan fantaseren over wat er aan de hand is. Probeer uw kinderen te betrekken bij wat er thuis allemaal gebeurt. Sluit aan bij leeftijdsfase en ontwikkeling. U kunt bij het inloophuis of op de website “kankerspoken” terecht voor meer informatie over en voor kinderen. Vraag om hulp en neem hulp aan • Neem hulp aan! Accepteer dat iemand iets voor u wil doen. Buren, vrienden, familieleden staan soms klaar om te helpen, maar voelen zich vaak machteloos. Als ze wat voor u kunnen doen geeft dit hen ook een goed gevoel. Dat kan een boodschap zijn, een was doen, een keertje koken of op de kinderen passen. • Als u geen energie of tijd meer heeft om de (thuis)administratie te doen, vraag dan om hulp. Er kunnen snel (financiële) problemen ontstaan als u de rekeningen niet meer betaald of de post niet open maakt. Bezoek aan artsen • Zorg dat tijdens de behandeling duidelijkheid en heldere communicatie voorop staan. Dit brengt rust in uw hoofd. En u als naaste mag ook vragen stellen. • Is er tijdens een bezoek aan de medisch specialist iets niet duidelijk? Vraag dan om meer uitleg en zeg dat u het niet begrijpt. • Maak eventueel een (extra) afspraak met de verpleegkundig specialist oncologie, zodat deze uw vragen kan beantwoorden. Activiteiten en werk • De meeste partners willen zoveel als mogelijk voor de ander doen. U wilt uw zieke partner moed inspreken en ondersteunen in deze moeilijke tijd. Dat kost energie en tijd. Het kan een langdurige periode zijn. Zorg daarom ook goed voor uw zelf. • Probeer 1x per week iets gezelligs te doen. Bijvoorbeeld; ga naar de film, drink een kopje koffie of thee met of bij een vriend(in), neem een lekker bad, kruip even met een tijdschrift of boek op de bank, of ga een stukje wandelen. • Heeft u kinderen? Doe iets leuks met uw kinderen of vraag mensen in uw omgeving iets met ze te ondernemen. • Blijf als de situatie het toelaat, ook samen gezellige dingen doen.


• Als u werkt, probeer de regelmaat vast te houden. Houdt u dit niet vol, bespreek het dan met uw werkgever. Misschien kunt u tijdelijk niet of minder werken. • Soms helpt een dagboek schrijven. Seksualiteit Als een partner ziek is kan seksualiteit en intimiteit veranderen of problemen geven. Het helpt om hierover met elkaar in gesprek te blijven. Ook kunt u deze problemen bespreken met de verpleegkundig specialist oncologie of met uw specialist. Zij kunnen u eventueel doorverwijzen naar een deskundige. Vragen van familie en bekenden • Maak per periode een informatie mail voor vrienden, familie en kennissen. Dat scheelt veel telefoontjes. • Als mensen bellen om te vragen hoe het gaat, zeg gerust dat het niet uitkomt. Overleg wanneer u het beste terug kunt bellen. • Ook mensen die u tegenkomt op straat hoeft u niet altijd te woord te staan. Volg hierin uw hart!

12.

Palliatieve zorg, voor wie en wat is het?

Als u een ernstige ongeneeslijke ziekte heeft, komt er een tijd dat uw behandeling en zorg veranderen. Uw behandeling of zorg richt zich dan niet op genezen, maar op de kwaliteit van leven. Dit heet palliatieve zorg. Bij palliatieve zorg gaat het om het voorkomen, ondersteunen of behandelen van klachten die u door uw ziekte krijgt. In het Spaarne Gasthuis is er een team die gespecialiseerd is in palliatieve zorg. Wie zijn het palliatieve team Het palliatieve team bestaat uit: • medisch specialisten, zoals een oncoloog, longarts, anesthesioloog, chirurg • verpleegkundig specialisten palliatieve zorg • maatschappelijk werker • psycholoog • geestelijk verzorger Uw eerste contact met het palliatieve team gaat via de verpleegkundig specialist palliatieve zorg. Deze komt bij u langs, thuis of in het ziekenhuis. Wat doet het team palliatieve zorg? Tijdens uw eerste gesprek met de verpleegkundig specialist palliatieve zorg, bespreekt u uw situatie. De verpleegkundig specialist palliatieve zorg heeft ook gesprekken met uw specialist, verpleegkundige of arts op de afdeling waar u bent. Ook een medisch specialist van het team komt bij u langs. Uit deze gesprekken komt een voorlopig advies. Waarbij steeds gekeken wordt naar de voor- en nadelen van een behandeling. Belangrijk hierin zijn: • de ernst van uw klachten • het vooruitzicht van de ziekte • de wensen die u heeft • vragen en verwachtingen van uw naasten Dit advies wordt besproken met uw behandelend arts. En uw behandelend arts overlegt met u en neemt adviezen over in het behandelplan. Het palliatieve team geeft alleen advies en neemt geen behandeling over van uw arts.


Waar geeft het palliatieve team advies over: • Behandeling van lichamelijke klachten zoals: pijn, kortademigheid, misselijkheid, moe zijn, trage stoelgang (obstipatie) of vocht in de buik. • Begeleiden bij psychosociale zorgen en problemen in alle fasen van een ernstige, levensbedreigende ziekte. • Ondersteuning bij levens- en spirituele vragen. • Begeleiden bij het nemen van belangrijke beslissingen zoals het: – doorgaan met een behandeling – stoppen van een behandeling – afzien van behandeling – maken van een wilsverklaring • De mogelijkheden van zorg in het ziekenhuis, thuis, hospice of andere instellingen. • Ondersteuning bij het afsluiten van het leven, waardig sterven en bij rouw en verdriet. • Begeleiding van partner en kinderen. Vragen en telefoonnummers Heeft u vragen? Stel uw vragen aan uw arts. Uw arts kan u verwijzen naar het palliatieve team. Verpleegkundig specialisten palliatieve zorg in Spaarne Gasthuis: Mascha Juffermans Astrid Kleiweg

06 - 211 005 22 (023) 890 79 13

Margriet Vester

06.-.21100522

13.

Extra informatie

In het Spaarne Ziekenhuis Diëtist

 (023) 890 71 11

Heeft u vragen of problemen met uw voeding of uw gewicht? Dan kunt u voor een voedingsadvies een afspraak maken bij de diëtist. U kunt poliklinisch een afspraak maken bij de diëtist als u onder behandeling bent van een specialist van het Spaarne Ziekenhuis. Vraag uw specialist of verpleegkundig consulent om een verwijzing. Ook tijdens uw verblijf in het ziekenhuis kunt u vragen stellen aan een diëtist. Pastoraal werk Bij geen gehoor

(023) 890 73 31  (023) 890 73 30 of 890 73 32

Een ziekte kan allerlei levensvragen oproepen. Juist bij ziekte zoekt een mens houvast bij zijn of haar diepste levensovertuiging. Misschien wilt u daarover praten. Misschien ook wilt u gewoon uw verhaal vertellen aan iemand die de tijd kan nemen om te luisteren. Hiervoor kunt u een beroep doen op de pastores van het Spaarne Ziekenhuis. U kunt zelf contact opnemen of vraag de verpleegkundige om dat te doen. Maatschappelijk werk

 (023) 890 73 20

Een behandeling met chemotherapie kan lichamelijk en emotioneel veel vergen van een patiënt, zijn familie en naasten. De maatschappelijk werker in het Spaarne Ziekenhuis kan u ondersteunen bij verschillende praktische en emotionele prob lemen. U kunt zelf contact opnemen met het maatschappelijk werk. Verwijzing is niet nodig.


Psychologisch spreekuur Uw arts kan u, in overleg met u, doorverwijzen naar het Psychologisch Spreekuur. Na doorverwijzing van uw behandelaar ontvangt u schriftelijk een uitnodiging voor een gesprek met de psycholoog in het Oncologiecentrum van het Spaarne Ziekenhuis. In dit gesprek komen uw klacht(en) en uw hulpvraag aan bod. U heeft dan maximaal 3 gesprekken. Als het nodig is kijken we samen waar we verdere ondersteuning of behandeling kunnen bieden. Zo nodig wordt u doorverwezen. Lees meer in de folder ‘Psychologische hulp bij kanker in het Spaarne Ziekenhuis’. Afdeling Patiëntenvoorlichting

 (023) 890 83 60

U vindt deze afdeling in de centrale hal van het Spaarne Ziekenhuis. U kunt hier terecht voor aanvullende informatie. Er zijn folders en tijdschriften aanwezig. De medewerker staat u persoonlijk te woord en neemt de tijd om samen met u de gewenste informatie op te zoeken. De afdeling Patiëntenvoorlichting is geopend van maandag t/m donderdag van 8.30 – 17.00 uur en vrijdag van 8.30 – 12.30 uur. Revalideren bij kanker in het Spaarne Ziekenhuis Soms is het moeilijk om na uw behandeling uw leven weer op te pakken. U bent bijvoorbeeld snel moe en uw conditie is achteruit gegaan. Of u bent somber of angstig, of heeft problemen met het verwerken. Werken aan uw conditie voor, tijdens en na de behande ling kan helpen bij uw totale herstel. Revalideren bij kanker noemen we ook wel ‘oncologische revalidatie’. Wilt u alleen uw conditie weer verbeteren? Dan kunt u dat doen bij een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in de oncologie. Uw verpleegkundig specialist of consulent kan u doorverwijzen. Heeft u meerdere problemen? Dan kan oncologische revalidatie in het Spaarne Ziekenhuis voor u een optie zijn. Bij revalideren in het Spaarne Ziekenhuis zijn altijd meerdere behandelaars betrokken (multidisciplina ir). U heeft hiervoor een verwijzing nodig van uw specialist naar de revalidatiearts. Heeft u deze verwijzing, dan maakt u eerst zelf een afspraak met de verpleegkundig consulent oncologie S uze Beelen (023) 890 92 04 Op onze website www.zorgbijkanker.nl vindt u de folder ‘Revalideren bij kanker in het Spaarne Ziekenhuis’. U kunt zelf ook meten hoe het werkelijk met u gaat. Daarvoor is er de ‘lastmeter’. U vindt deze op de website van www.zorgbijkanker.nl. U vult deze in en bespreekt de lastmeter met uw specialist of verpleegkundig specialist/consulent oncologie. Buiten het Spaarne Ziekenhuis Een aanvullend gesprek over de diagnose en de behandeling Uw specialist heeft met u de diagnose en de behandeling besproken. Daarbij heeft u veel informatie gekregen. Ook heeft u een gesprek gehad met de verpleegkundig specialist/consulent. Voor veel patiënten is deze informatie voldoende. Maar misschien heeft u of uw familie behoefte aan een aanvullend gesprek. Het Spaarne Ziekenhuis biedt u deze mogelijkheid. Een internist-oncoloog van buiten het Spaarne Ziekenhuis geeft uitleg op vragen die u nog heeft over uw diagnose en behandeling. Het gesprek is eenmalig bij u thuis zonder kosten. U blijft gewoon onder behandeling bij uw specialisten in het Spaarne Ziekenhuis. Wilt u hiervan gebruik maken? Vraag dan een gesprek aan via uw specialist of verpleegkundig specialist.


Thuiszorg De chemotherapie wordt in de kliniek of op de dagbehandeling oncologie gegeven. De tijd tussen de kuren bent u thuis. Voor de medische en de dagelijkse verzorging kunt u een beroep doen op de huisarts, wijkverpleging of gezinszorg. Zij kunnen u ook steun bieden bij de vele vragen die de ziekte kanker met zich meebrengt. Uw huisarts of uw hulpverleners uit het ziekenhuis kunnen u helpen bij het leggen van contact met de thuiszorg. KWF kankerbestrijding U kunt uw vragen stellen via de KWF Kanker Infolijn  (0800) 0 22 66 22 (gratis) maandag t/m vrijdag van 9.00 – 18.00 uur www.kwf.nl www.kanker.nl Kanker.nl is een initiatief van KWF Kankerbestrijding, patiëntenbeweging Leven met kanker en IKNL (kenniscentrum voor zorgverleners in de oncologie). Zij hebben de handen ineen geslagen om betrouwbare informatie, ervaringskennis en het ondersteuningsaanbod rond kanker op één plek te bundelen en aan te bieden. Adamas Inloophuis Het Adamas Inloophuis is een inloophuis voor mensen met kanker en hun naasten in de regio Haarlemmermeer, Kennemerland en de Duin- en Bollenstreek. Mensen met kanker en de mensen om hen heen vinden hier ondersteuning in de vorm van psycho -oncologische begeleiding, lotgenotencontact, creatieve therapieën en informatievoorziening. U kunt van maandag t/m donderdag van 09.30 tot 16.30 uur en op dinsdagavond van 19.30 – 21.30 uur binnenlopen. Eugenie Prévinaireweg 61, 2151 BB Nieuw Vennep  (0252) 680 233 www.adamas-inloophuis.nl Ook zijn de medewerkers van het Adamas-Inloophuis in het Oncologiecentrum van het Spaarne Ziekenhuis aanwezig. U kunt bij hen terecht als u zelf ziek bent (geweest), maar ook als iemand in uw omgeving kanker heeft of daaraan is overleden. Zij zijn aanwezig van maandag t/m donderdag van 10.00 – 16.00 uur. Oncologiecentrum 1 e verdieping, volg routenummer 8, kamer 21 Tijdens vakantieperiodes en feestdagen zijn de openingstijden aangepast. Inloophuis Kennemerland Het inloophuis Kennemerland is een inloophuis voor mensen met kanker en hun naasten in de regio Kennemerland. U kunt hier terecht voor hulp, begeleiding, informatie en lotgenotencontact. Maar ook kunt u deelnemen aan het open atelier, yoga of zingen. Of u loopt zomaar binnen voor een kopje koffie of thee, een luisterend oor, kracht opdoen en gewoon even niets doen. Op dinsdag, donderdag en vrijdag is het inloophuis open, zie voor de openingstijden de website. Wulverderlaan 51 2071 BH Santpoort-Noord  (023) 888 53 67 / 06-34944729 www.inloophuiskennemerland.nl Ingeborg Douwes Centrum Het Ingeborg Douwes Centrum is er voor mensen met kanker en hun naasten in de regio Amsterdam. Mogelijkheden zijn, individuele - en/of groepsbegeleiding waarbij verwerking, acceptatie en zingevingvraagstukken hoofdthema’s zijn. Het Ingeborg Douwes Centrum


werkt met een professioneel team hulpverleners. Het Ingeborg Douwes Centrum is een initiatief van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, het Integraal Kankercentrum Amsterdam (IKA) en de Ingeborg Douwes Stichting. Wilt u meer informatie of wilt u zich aanmelden voor een intakegesprek, individuele begeleiding of voor deelname aan een groep? Het Centrum is dagelijks geopende van 8.30– 16.00 uur. Ingeborg Douwes Centrum, IJbaanpad 9 -11, 1076 CV Amsterdam  (020) 3640330 website: www.ingeborgdouwescentrum.nl email: [email protected]

14.

Pagina voor uw vragen en aantekeningen

Datum

Algemene adresgegevens Spaarne Ziekenhuis: Algemeen nummer: (023) 890 89 00 Locatie Hoofddorp Postadres: Postbus 770, 2130 AT Spaarnepoort 1, 2134 TM Hoofddorp Hoofddorp Alle voorzieningen Internet: www.spaarneziekenhuis.nl Locatie Heemstede E-mail: [email protected]

Händellaan 2A, 2102 CW Heemstede Dagbehandeling en poliklinieken

© Spaarne Ziekenhuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer 190.553W/1049084 | augus tus 2015


Behandelwijzer chemotherapie

Recommend Documents