Behandeling en omgang met de hematologische, leucopene patiënt
Nicolette Zwinkels Verpleegkundig Specialist hematologie HagaZiekenhuis, locatie Leyweg, Den Haag
Wat er ter tafel komt • • • • • •
Behandeling van acute leukemie Chemotherapie Bijwerkingen Productie van bloed in het beenmerg Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid Omgang met chemotherapie en besmet materiaal
Behandeling van acute leukemie • Toediening van hoge dosis chemotherapie is essentieel • Door de hoge dosis wordt er tijdelijk geen bloed aangemaakt • Patiënt heeft al een slechte weerstand (door verkeerde productie) die wordt verslechterd door chemotherapie. Opname in het ziekenhuis, op een beschermende afdeling is vereist • Meerdere chemotherapiekuren zijn nodig. De volgende kuur kan gestart worden wanneer er sprake is van hematologisch herstel: bloedwaarden zijn genormaliseerd
Vooraf aan de behandeling • Heeft de patiënt een (actieve) infectie, die later problemen kan opleveren? * Inventarisatiekweken * Gebitssanering
• Inbrengen van centraal veneuze catheter door de hematoloog i.v.m. toediening van chemotherapie en zo nodig TPV en de dagelijkse bloedafname
Chemotherapie (1) Werkingsmechanisme: • Grijpt in op de celdeling door: * foute bouwstoffen in te laten bouwen * celdeling te laten mislukken * bouwstoffen te beschadigen • Versnelt de celdood in rustende cellen door eraan vast te plakken Vaak worden er meerdere soorten chemotherapie gebruikt zodat hun werking elkaar kan versterken
Chemotherapie (2) • Hemato-oncologische aandoeningen zijn in hun aard vaak uitgebreid en hebben sterk de neiging om zich over het gehele lichaam uit te breiden. Chemotherapie werkt in het gehele lichaam (i.t.t. chirurgie en bestraling) en daarom zeer geschikt • Invloed op zowel gezonde als maligne cellen. Voor beiden geldt: chemotherapie is effectief wanneer zij in groeifase zijn • Eén kuur is geen kuur tenminste 2 chemokuren
• Door toediening van meerdere chemotherapiekuren, neemt het percentage kankercellen in het lichaam af. De normale cellen kunnen zich veelal sneller herstellen
Bijwerkingen van chemotherapie (1) Velerlei, zoals…… 1. Haaruitval 2. Misselijkheid en braken: anti-emtica 3. Vruchtbaarheid * sperma invriezen * tijdelijk de eicellen beschadigen: voorkom zwangerschap * niet mogelijk om betrouwbaar eicellen te vriezen * is er tijd voor IVF * vervroegde overgang: hormoonvervanging
Bijwerkingen van chemotherapie (2) 4. Klachten van mond, maag en darmen * wondjes * hygiëne * obstipatie * door slijmvliesschade is kunnen bacteriën makkelijker de bloedbaan bereiken
5. Klachten van het zenuwstelsel: polyneuropathie : vingers, voeten, darmen
6. Bloedaanmaak raakt verstoord
Productie van bloed in het beenmerg
Invloed op de productie van bloed
• Aantasting van beenmergcellen en afweer 7 -10 dagen na aanvang van de chemotherapie zakken de bloedwaarden tot een dieptepunt • Duur van de dip wisselt per kuur en soort chemotherapie • De volgende kuur wordt pas gegeven als de dip is hersteld
Erytrocyten • Functie: transport van zuurstof • Symptomen: Vermoeid, kortademigheid (bij inspanning) • Na chemotherapie dient het tekort aan erytrocyten niet perse aangevuld te worden. • Bij Hb lager dan 5,0, is een bloedtransfusie geïndiceerd, mogelijk eerder indien er klachten zijn • Kijk naar de zuurstofbehoefte (maligniteit, infectie, etc.) • Toediening van ijzerpreparaten helpt NIET • Bij chemotherapie kan EPO toediening soms helpen, maar werkt langzamer (dus meer voor de langere termijn)
Leucocyten • Functie: afweer • Symptomen: geen, koorts • Sterk verhoogd infectierisico • Snel verlopende infecties met weinig symptomen * klein huidwondje wordt snel een grote ontsteking * wondje rond de anus wordt een perianaal abces * kuchje met koorts wordt een levensbedreigende pneumonie
Trombocyten • Functie: stolling • Symptomen: bloedverlies, nabloeden, huidbloedingen (hematomen en petechiën), visus achteruitgang • Aandacht voor: * trombocyten transfusie (bij trombo’s lager dan 10x 10.9/L of bij bloedingen) * goed afdrukken na venapunctie, verwijderen van catheters * zachte tandenborstel MAAR wel goede gebitshygiëne * zachte ontlasting * tijdelijk onderdrukken van de menstruatie
Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid (1) • Algemeen * zwangerschap voorkomen * nieren beschermen voor verhoogde celafbraak: allopurinol * goed drinken/ ruim infuus
Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid (2) • Leucopenie: NIET: leucocytentransfusie i.v.m. beperkte levensduur (enkele uren) en bovendien veel reacties • WEL: VOORKOMEN VAN INFECTIE!!!!! * beschermende antibiotica: selectieve darmdecontaminatie NB: bloedslijmvlies barrière NB: herhalen van de kweken * toediening van G-CSF/ groeifactor * alert zijn op beginnende infectie (temperatuurcontrole) * omgang met zieke mensen mijden * goede persoonlijke hygiëne/ gebitssanering * in het najaar: overwegen van griepvaccinatie
Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid (3) • Kiemarme voeding
Doel: voorkomen dat er middels de voeding (pathogene) microorganismen binnen komen * geen kraanwater * klein verpakking (of maximaal 24 uur geopend) * geen rauwe vleesproducten: goed doorbakken * geen ongepasturiseerde kaas * beperkingen ten aanzien van fruit
Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid (4) • Sommige cytostatica veroorzaken zeer specifieke afweerstoornissen in de T-cellen (afweer tegen virussen, schimmels en parasieten). Fludarabine, Cladribine, MabCampathe (antistof) Gevolg: aangepaste antibiotica
• Deze verstoorde weerstand houd nog enkele weken/ maanden aan na de laatste chemotherapie • Tevens: bestraalde bloedproducten (ook bij autologe stamceltransplantatie)
• Trombopenie
• Rectaal temperaturen • Liquorpunctie, gastroscopie, pleurapunctie, weefselbioptie, e.d., mits vooraf een trombocyten transfusie • Inbrengen van centrale lijnen • Gebruik van NSAID´s, aspirine (wel Tramal, Morfinepreparaten) • Antistolling, mits trombo´s boven de 40x10.9/L
Gevolgen van chemotherapie en gevolgen voor het beleid (6) • Trombopenie * menstruatie voorkomen * niet scheren met het mes
Omgaan met chemotherapie en besmet materiaal (1) • Strengere maatregelen in het ziekenhuis dan thuis omdat gezondheidsmedewerkers dag in, dag ui, jaar in, jaar uit in contact komen met besmet materiaal • Aanduiding:
In deze ruimte worden gevaarlijke medicijnen toegediend Bij eventuele problemen direct verpleging waarschuwen !!
LET OP, GEVAARLIJKE STOF - Geen toegang voor onbevoegden - Werken volgens speciale voorschriften
Omgaan met chemotherapie en besmet materiaal (2) • Duur is afhankelijk van toegediende cytostaticum
• Besmet excreta: alle lichaamsvochten * urine, ontlasting * braaksel * transpiratievocht: lichaamsverzorging/ kleding/ beddengoed
Raadplegen • Infoland * Hematologie * Cytostatica toedienrichtlijn * betreffende ziektebeeld aanklikken (en scrollen/ zoeken) * of “Zoeken Hematologie” op kuurnaam (vb hovon 102) • Infoland: omgang cytostatica * zoeken op homepage met “handboek omgang cytostatica” • Samenstellen Informatie over Bijwerkingen (SIB) van het IKNL http://www.sibopmaat.nl/sib/
Take home massage (1) • Voorkom infecties, dus GOEDE HANDHYGIENE EN LEEFOMGEVING
• Wees alert op bloedingen: ZO MIN MOGELIJK INVASIEF
Take home message (2) • Eenvoudige porte d´entrée wanneer de slijmvlies-bloed barrière is beschadigd/ verbroken
