Bedrijfseconomie 3 Finance Versie 1.1, 2009-2010 DECBE3
Stenden Hogeschool Rengerslaan 8 Postbus 1298 8900 CG Leeuwarden tel: 058 2441443 www.stenden.com
© Stenden Hogeschool
BE 3 Finance Versie 1.1:
Studiejaar 2009-2010 BOUWSTEENCOORDINATOR: Sicco Jacobs Kamer:
2.60
Tel:
058-2441628
e-mail:
[email protected]
12-10-2009
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
Voorwoord Welkom bij deze bouwsteen Bedrijfseconomie 3: Finance! Professionals dienen in hun beroepsuitoefening beslissingen te nemen die zijn gebaseerd op degelijke analyses van de situatie. Deze analyses kunnen zijn gedaan door anderen, maar we verwachten van je dat je ook zelf over analytisch inzicht beschikt. Daartoe dien je ten eerste op verantwoorde wijze gebruik te maken van beschikbare informatie, in het geval van deze bouwsteen, van beschikbare financiële informatie. In deze bouwsteen leer je welke vermogensbronnen een onderneming ter beschikking staan om de benodigde investeringen te kunnen doen. Je bestudeert hiervoor zelfstandig de hoofdstukken uit het boek en maakt diverse opdrachten. En natuurlijk wordt je ondersteund: in deze bouwsteen heb je iedere week een hoorcollege van een uur waarin de hoofdstukken van het boek worden behandeld en toegelicht, en twee werkcolleges van een uur waarin je begeleid wordt. Uiteraard kom je voorbereid naar zowel de hoor- als de werkcolleges! Daar verstaan we onder dat je de theorie hebt bestudeerd, de opgaven hebt gemaakt en een niet programmeerbare rekenmachine meeneemt naar zowel de hoor- als de werkcolleges. Deze bouwsteen is samengesteld voor een brede groep economische opleidingen van Stenden hogeschool. We wensen jullie veel succes bij het bestuderen van en oefenen met het aangeboden materiaal!
Herman Wassens
Leeuwarden, 12-10-2009
© Stenden hogeschool, 2009-2010
3
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
Inhoud 1
INLEIDING .................................................................................. 5 1.1
BOUWSTEENRATIONALE .................................................................................................................. 6
1.2
BOUWSTEENDOELSTELLINGEN ........................................................................................................ 7
1.3
INSTAPNIVEAU EN VOORKENNIS ...................................................................................................... 8
2
TOETSING EN BEOORDELING ...................................................... 8 2.1
BEOORDELINGSOVERZICHT ............................................................................................................. 8
2.2
AANWEZIGHEIDSPLICHT .................................................................................................................. 8
2.3
BOUWSTEENHERKANSING ............................................................................................................... 8
3
PROGRAMMA ............................................................................... 9 3.1
INLEIDING........................................................................................................................................ 9
3.2
PROGRAMMAOVERZICHT................................................................................................................. 9
3.3
WEKELIJKS PROGRAMMA .............................................................................................................. 11
3.3.1
Week A: Financiële overzichten en ondernemingsplan .......................................................... 11
3.3.2
Week B: Voorraadbeheer en debiteurenbeheer ...................................................................... 11
3.3.3
Week C: Liquiditeitsbeheer ..................................................................................................... 12
3.3.4
Week D: Eigen Vermogen ....................................................................................................... 12
3.3.5
Week E: Vreemd Vermogen en liquiditeitskengetallen ........................................................... 13
3.3.6
Week F: Rentabiliteit, solvabiliteit en opties .......................................................................... 13
3.3.7
Week G: Beleggingskengetallen, investeringsprojecten en cash flow .................................... 14
3.3.8
Week H: Gemiddelde Boekhoudkundige Rentabiliteit, Netto Contante Waarde en Interne
Rentabiliteit ............................................................................................................................................ 14 4
STRUCTUUR & ORGANISATIE .................................................... 15
5
BIJLAGE .................................................................................... 16
© Stenden hogeschool, 2009-2010
4
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
1
2009-2010
Inleiding
Iedereen kent het wel: een probleem, of zoals wij het liever noemen een uitdaging, gedurende het uitoefenen van je functie. Wees er vast op voorbereid dat je als HBOafgestudeerde vaak voor niet-routine matige beslissingen zult komen te staan: “Hoe zit het met de financiële situatie van de afdeling productie? Hoe zit het met de winstmarge op dienst X? Zal deze investering renderen? Zo ja, waar halen we het benodigde geld vandaan? Etc.” Deze en andere financieel getinte vragen komen aan de orde bij het vak Bedrijfseconomie, sterker nog, je hebt al kennis gemaakt met een aantal van deze problemen. De laatste vraag is er één die centraal staat in deze bouwsteen! Om adequaat op dit soort vragen antwoord te kunnen geven moet er iets meer gebeuren dan “even goed in het geheugen graven”, of er even “wat op naslaan”. De kans is groot dat je op basis van de beschikbare informatie zult moeten gaan rekenen en de uitkomsten van je berekeningen zult moeten interpreteren! Beide stappen zijn erg belangrijk: alleen goede conclusies kunnen trekken op basis van verkeerde uitkomsten van je berekeningen kan net zo fataal zijn voor je onderneming als verkeerde conclusies trekken uit juist materiaal! In deze bouwsteen leer je hoe je op een methodische wijze de juiste conclusies op basis van de juiste berekeningen kunt trekken. Gedurende 8 weken wordt je door een aantal financiële overzichten geleid. Zo leer je een balans, resultatenrekening (winst- en verliesrekening) en kasstroomoverzicht op te stellen en te analyseren aan de hand van het boek “Basisboek Bedrijfseconomie” van P. de Boer, M.P. Brouwers en W. Koetzier. In deze 3e BE-bouwsteen ligt het accent voornamelijk op analyse van de financiële gezondheid van het bedrijf: zijn we winstgevend (rentabiliteit)? Werken we efficiënt (werkkapitaalbeheer)? Kunnen we aan onze verplichtingen voldoen (liquiditeit en solvabiliteit)? Als we geld nodig hebben, welke bronnen kunnen we dan aanboren? (Eigen of Vreemd Vermogen). Dit vormt een basis voor bouwsteen BE 4, waarin je leert hoe een onderneming een deel van deze informatie publiceert.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
5
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
1.1
2009-2010
Bouwsteenrationale
De relatie met andere bouwstenen en met professionele situaties kan als volgt worden weergegeven:
Omgeving
Leveranciers
Gegevens
Boekhouding
Man. Acc.
Andere documenten
Finance
Vastlegging
Analyse
Aandeelhouders
Rapportage
Fiscus
Klanten
Buren
Wet
Concurrentie
De inhoud van deze Bouwsteen bevat onder andere de samenstelling van de activa van een onderneming, de manier waarop deze activa zijn gefinancierd, de relatie tussen activa en vermogensbronnen, de beoordeling van de financiële gezondheid van een bedrijf voor interne doeleinden, de juridische status van een onderneming, werkkapitaalmanagement en de financiële aantrekkelijkheid van investeringsmogelijkheden. Deze onderwerpen zijn relevant voor je studie omdat toekomstige HBO afgestudeerden er kennis van en inzicht in moeten hebben om te kunnen communiceren met financieel experts en adviseurs om goed onderbouwde beslissingen te kunnen nemen, dan wel voorstellen daartoe aan leidinggevenden te kunnen doen. Het verband met de hierboven beschreven professionele situatie is gemakkelijk te leggen: om te beslissen of te adviseren om wel of niet in een project te investeren moet je verstand hebben van financieel management om je beslissing te kunnen onderbouwen.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
6
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
De onderwerpen in deze bouwsteen zijn aan elkaar gerelateerd omdat ze alle voorkomen op of gerelateerd zijn aan de balans van de onderneming:
Debit
Balans van ….per……
Activa
Credit
Vermogen (financiering van activa) Vaste
Eigen Vermogen
Vlottende
Vreemd Vermogen op lange termijn
Liquide
Vreemd Vermogen op korte termijn
De kennis en vaardigheden die je gedurende deze Bouwsteen zult opdoen, komen in het bijzonder van pas tijdens de Bouwsteen “Financial Accounting” die je later tijdens je opleiding zult doen.
1.2
Bouwsteendoelstellingen
In deze bouwsteen doe je kennis en vaardigheden op het gebied van de financiering van ondernemingen op. Aan het einde van het programma ben je in staat om de financiële situatie van een bedrijf te beoordelen en aanbevelingen te doen om de financiering te verbeteren. Bouwsteendoelstellingen: Bedrijfseconomie 3 Na afronding van deze bouwsteen ben je in staat om:
Aan te geven welke soorten activa zich op de debetzijde van de balans bevinden.
Uit te leggen met welke soorten vermogen deze activa zijn gefinancierd en het beste gefinancierd kunnen worden.
Uit omzet- en kostengegevens een winst- en verliesrekening op te stellen.
Uit informatie over geldstromen een kasstroomoverzicht op te stellen
De drie hiervoor genoemde financiële overzichten te analyseren om tot een oordeel over de financiële situatie van een onderneming te komen.
Activa zoals voorraden, debiteuren en liquide middelen op een financieel verantwoorde wijze te beheren.
De kengetallen die voor analyse nodig zijn te berekenen en te interpreteren.
Verbanden te leggen tussen de financiële overzichten onderling en in samenhang met de kengetallen.
De diverse vermogensvormen met hun kenmerkende eigenschappen te benoemen en hieruit in een gegeven situatie een verantwoorde keuze te maken.
Op basaal niveau aan te geven of en waarom een voorgenomen investering op financiële gronden levensvatbaar zal zijn of niet.
Use Excel in an efficient way to reach the objectives mentioned above
© Stenden hogeschool, 2009-2010
7
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
1.3
2009-2010
Instapniveau en voorkennis
Om deze Bouwsteen met succes te kunnen afronden is het noodzakelijk dat je de bouwstenen BE 1 en BE 2 hebt gevolgd. Verdere voorkennis wordt niet van je verwacht.
2
Toetsing en beoordeling
2.1
Beoordelingsoverzicht
Om te kunnen beoordelen of je de doelstellingen van deze bouwsteen hebt behaald wordt je aan het einde van de 8 weekse periode getoetst. In tabel 2.1 zie je een overzicht van de betreffende toetsmethode, punten, deadlines en EC’s. Tabel 2.1
Overzicht van toetsen, punten en deadlines
Toetsmethode
Maximaal
Norm %
Norm in
aantal te
EC
Deadline
Herkansing
Week 9
Regulier
punten
behalen punten Korte antwoordtoets
100
55
55
3
De toets bestaat uit 25 korte antwoordvragen, waarvoor 0 of 4 punten per vraag worden toegekend.
2.2
Aanwezigheidsplicht
Voor het kunnen behalen van de bouwsteen BE 3 is aanwezigheid bij de bijeenkomsten niet verplicht. Maar: als je in je vooropleiding geen Bedrijfseconomie hebt gehad of hebt ervaren dat deze onderwerpen niet je sterkste kant zijn is het vrijwel onmogelijk een goede score te halen zonder aanwezig te zijn. Daar dient nog aan toegevoegd te worden dat alleen voorbereid aanwezig zijn zin heeft. Er bij zitten “om te kijken wat je kunt opsteken” is zinloos!!
2.3
Bouwsteenherkansing
Voor studenten die onvoldoende scoren op de toets gelden de normale herkansingsregelingen. Zie de studiegids van je opleiding voor aanvullende regelgeving hieromtrent.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
8
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
3
Programma
3.1
Inleiding
2009-2010
Het analyseren van de financiële situatie is binnen elke onderneming belangrijk, sterker nog, binnen elke onderneming van enige omvang dagelijks werk! Als HBO afgestudeerde loop je een grote kans daar ook mee te maken te krijgen. Daarop wordt je onder andere in deze bouwsteen voorbereid door middel van een hoorcollege van een uur waarin de verschillende hoofdstukken behandeld en toegelicht worden en twee uren werkcolleges. Binnen deze uren volgen we het volgende programma:
3.2
Programmaoverzicht
Zoals je in onderstaand overzicht ziet, heb je iedere week een hoorcollege met een bepaald onderwerp en twee aparte werkcolleges waarin je de kennis die je in het hoorcollege hebt opgedaan toepast.. In het uitgebreide programma staat welke hoofdstukken je ter voorbereiding dient te bestuderen en welke opdrachten je moet maken.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
9
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
Tabel 3.1 programmaoverzicht MC = Meerkeuzevragen OA= Open Aanloopvragen V = Vraagstukken Week
Werkcollege
Hoorcollege
Van te voren te
Voor te bereiden opgaven/Te
bestuderen
bespreken onderwerpen
materiaal 1
1
Hoofdstuk 3 en 4
Financiële overzichten en ondernemingsplan
1
Hoofdstuk 3 en 4
MC 3.1 – 3.10 en 4.1. – 4.8
2
Hoofdstuk 3 en 4
OA 3.1., V3.2. OA 4.2.
Hoofdstuk 6.1 and
Voorraadbeheer en
6.2
debiteurenbeheer
1
Hoofdstuk 4
V 4.5.
2
Hoofdstuk 6
MC 6.1 – 6.11, V 6.1. en V
2 2
6.3. 3
3
Hoofdstuk 6.3
Liquiditeitsbeheer
Hoofdstuk 6
V 6.8., V6.9., V6.11
Hoofdstuk 6
V6.13
Hoofdstuk 7
Eigen Vermogen
1
Hoofdstuk 7
MC 7.1 – 7.8 en V7.2.
2
Hoofdstuk 7
V7.7. and V 7.8.
Hoofdstuk 8, 9.1.
Vreemd Vermogen en
en 9.4..
liquiditeitskengetallen.
Hoofdstuk 8
MC 8.1. – 8.12.
1 2 4
4
5
5 1
V 8.2. en V 8.9. 2 6
6
Hoofdstuk 9
MC 9.1. – 9.11. en V9.5.
Hoofdstuk 9.2. ,
Rentabiliteit, solvabiliteit en
9.3., 10.1. and
opties.
10.2. 1
Hoofdstuk 9
V 9.4., V 9.8. en V9.10.
2
Hoofdstuk 10
MC 10.1 – 10.8; V 10.1 en V 10.4
7
7
Hoofdstuk 10.4.,
Beleggingskengetallen;
5.1. en 5.3.
Investeringsprojecten en cash flows
1
Hoofdstuk 10
V 10.3. en V10.10.
2
Hoofdstuk 5
MC 5.1 – 5.4.; V 5.3.
Hoofdstuk 5.2., 5.4.
Gemiddelde Boekhoudkundige
en 5.5.
Rentabiliteit, Netto Contante
8
8
Waarde en Interne Rentabiliteit. 1
Hoofdstuk 5
MC 5.5. – 5.10. and V5.5.
2
Hoofdstuk 5
V5.6. and V5.13.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
10
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
3.3
2009-2010
Wekelijks programma
3.3.1 Week A: Financiële overzichten en ondernemingsplan Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Balans, activa en passiva, resultatenrekening, verschil tussen
hoorcollege
kosten en uitgaven en tussen opbrengsten en ontvangsten, ondernemingsplan, liquiditeitsbegroting.
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 3 en 4
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 3, M.C. opgaven 1 tot en met 10, open
aanloopvraag 3.1. en vraagstuk 3.2. Hoofdstuk 4, M.C.opgaven 1 tot en met 8 en open aanloopvraag 4.2.
3.3.2 Week B: Voorraadbeheer en debiteurenbeheer Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Kosten minimalisatie voorraadbeheer, levertijd,
hoorcollege
veiligheidsvoorraad, betalingsvoorwaarden debiteuren, werkelijke krediettermijn, kosten leverancierskrediet.
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 6.1 en 6.2
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 4, vraagstuk 4.5.
Hoofdstuk 6, M.C.opgaven 1 tot en met 11 en vraagstukken 6.1 en 6.3
© Stenden hogeschool, 2009-2010
11
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
3.3.3 Week C: Liquiditeitsbeheer Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Planning geldstromen, nogmaals het verschil tussen kosten en
hoorcollege
uitgaven en tussen opbrengsten en ontvangsten, lay out liquiditeitsbegroting, mogelijke oplossingen voor liquiditeitsproblemen
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 6.3
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 6 vraagstukken 6.8., 6.9., 6.11. en 6.13
3.3.4 Week D: Eigen Vermogen Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Rechtspersoonlijkheid, ondernemingsvormen, EV bij de
hoorcollege
verschillende ondernemingsvormen, aandelenkapitaal, reserves, dividend, waarden van een aandeel, soorten reserves, emissie, claims
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 7
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 7, M.C. opgaven 1 tot en met 8, vraagstukken
7.2., 7.7. en 7.8.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
12
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
3.3.5 Week E: Vreemd Vermogen en liquiditeitskengetallen Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
VV, indelingen VV, voorzieningen, (soorten) obligaties,
hoorcollege
converteerbare obligaties, conversieprijs, conversiewaarde, liquiditeitskengetallen
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 8, 9.1. en 9.4.
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 8, M.C. opgaven 1 tot en met 12,
vraagstukken 8.2. en 8.9. Hoofdstuk 9, M.C.opgaven 1 tot en met 11 en vraagstuk 9.5.
3.3.6 Week F: Rentabiliteit, solvabiliteit en opties Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Rentabiliteitskengetallen, het financiële hefboomeffect, het
hoorcollege
Dupontchart, solvabiliteitskengetallen, callopties, putopties.
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 9.2., 9.3., 10.1. en 10.2
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 9, vraagstukken 9.4., 9.8., en 9.10.
Hoofdstuk 10, M.C.opgaven 1 tot en met 8 , vraagstukken 10.1. en 10.4.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
13
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
2009-2010
3.3.7 Week G: Beleggingskengetallen, investeringsprojecten en cash flow Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Dividendgerichte kengetallen, koersgerichte kengetallen, soorten
hoorcollege
investeringen, tijdsvoorkeur, bepaling cash flow.
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 10.4., 5.1. en 5.3.
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 10, M.C. vraagstukken 10.3. en 10.10.
Hoofdstuk 5, M.C.opgaven 1 tot en met 4 , vraagstuk 5.3.
3.3.8 Week H: Gemiddelde Boekhoudkundige Rentabiliteit, Netto Contante Waarde en Interne Rentabiliteit Werkvorm:
Hoorcollege + werkcolleges
Duur:
1 uur + 2 uur
Inhoud
Rentabiliteit, gemiddelde boekhoudkundige rentabiliteit,
hoorcollege
enkelvoudige en samengestelde interest, eindwaarde, contante waarde, netto contante waarde, interne rentabiliteit, terugverdienperiode.
Voorbereiden:
Bestuderen: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 5.2., 5.4. en 5.5.
Maken: De Boer, P. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters Noordhoff. Hoofdstuk 5, M.C. opgaven 5 tot en met 10, vraagstuk
5.5., 5.6. en 5.13
© Stenden hogeschool, 2009-2010
14
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
4
2009-2010
2006-2007
Structuur & organisatie
Het onderstaande schema geeft een overzicht van alle studentcontacturen (SCU) in deze bouwsteen. Je dient hierbij zelf je studietijd en afspraken te plannen voor het maken van de opdrachten. Het geeft tevens een overzicht van het aantal zelfstudie-uren en het totaal aan studentbelastingsuren (SBU). Let wel: dit is een indicatie, het kan natuurlijk zo zijn dat je aan een onderdeel meer of minder tijd kwijt bent dan hieronder aangegeven.
Bouwsteen Bedrijfseconomie 3: Periode 2.2: Student Contacturen en Student Belastinguren Week 1
Week 2
Week 3
Week 4
Week 5
Week 6
Week 7
Week 8
Week 9
Totaal
Aantal groepen
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
SCU
SBU
Hoorcollege
4
1
0.75
0
0
1
0.75
0
0
1
0.75
0
0
1
0.75
0
0
0
0
4.00
3.00
Werkcolleges
2
3
9
3
9
3
9
3
9
3
9
3
9
3
9
3
9
0
0
24.00
72.00
Toets
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
9
3.00
9.00
4
9.75
3
9.00
4
9.75
3
9.00
4
9.75
3
9.00
4
9.75
3
9.00
9.00
31.00
84.00
Werkvorm
Tabel 4.1: Studentcontacturen per week
© Stenden hogeschool, 2009-2010
15
3
Bouwsteen BE 3, versie 1.1
5
2009-2010
Bijlage
Literatuur Verplichte literatuur: De Boer, P., Brouwers, M.P. en Koetzier, W. (2007). Basisboek Bedrijfseconomie Groningen: Wolters-Noordhoff.
© Stenden hogeschool, 2009-2010
16