BA S VO O I S P R I N CIP RE PRO EN GO ES PAG E AND DE A
Det ermineer aan de hand van de af f iche s, de karikat uren of de t ekst en welke v is ie het ene kamp van het andere he e f t .
ZIJ
W IJ
D u it s la n d , 1 9 1 9 , © KL M
D u it se propag andaaff iche, 19 4 2 , © KL M
D u it sland, I nt erb ellum
K a r i k atuur van Ja m e s Thiriar, B e lg ië 1 914- 1918
B el g ië , 1 9 1 4 -1 9 1 8
I n d ien de Sovjethordes ove r w i n n e n , zullen ze Europa overspoelen en h e t c on ti n en t in h e t blo e d e n d e ellende storten. Pierre Laval, Franse eerste minister van het collaboratieregime van maarschalk Pétain, geciteerd in Paris-Midi, 4/2/1943
Als de Bolsjewistische invasie van Europa we r ke lijkh e id wordt, zal de huidige wereld breken, net zo a ls d e o ud e wereld door de aanval van de Hunnen werd gebroken. A d ol f H it ler, gecit eerd in Paris-Midi, 4/2/1943
A l s d e o orlogsinspanning zich blijft opdringen, zowel aan als a ch t e r h e t f r o nt, als de Franse en buitenlandse strijders van de bevrijdende l ege r s e n d a n vo o r a l d ie va n h e t Ro de Leger, heer en meester van Berlijn, het n e s t va n d e f ascistische beulen weten te vertrappelen, dan moeten wij, alle m a n n e n e n v r ouwen van Frankrijk, hun voorbeeld volgen en geen spaander va n h e t c r i m inele Hitleriaanse werk heel laten, zodat we doorheen de dem oc r a ti e d e ve iligh e id e n h e t ge luk kunnen bereiken. Wo o r d vo o r a f va n L’H uma n it é , orgaan van de Franse communist ische part ij, 3/5/1945
Ne t zo a ls in Bois Belleau strijden onz e naties opnieu w s a me n t e ge n d ie g enen die onz e vrijheid willen vernietigen . He t ga a t o m e e n we r eldwijde strijd die in talrijke landen zal word e n gevoerd, soms met geweren in de handen van moedige mann e n e n soms dankzij de wijze wegen van de diplomatie. Samen z i j n we va s t be s lo t e n o m deze irrationele maar vastberaden vijand op d e vluch t t e d o e n s laan. De Amerikaanse Marines staan zij aa n zij met de dappere soldaten en burgers van de vrije landen, ove r a l t e r wereld, om onze kinderen en kleinkinderen van de vrijheid, d i e w i j va n d a a g ke n n e n , te laten genieten. 25/ 5/ 2008, E erbet oon aan de Amerikaanse Marin e s ges n eu vel d i n juni 1918 in de gevecht en t egen de Duit s e rs in Bois Belleau (Frankrijk), toespraak van legergen e r a a l C o n way, opperbevelhebber van de Amerikaanse Ma rin e s
HET LEZEN VA N E E N AF F I CH E
Vergel ijk de aff iches van verschillende k a mp e n, om t e zien welke argument en, s y mb olen, slogans, enz. door de enen en door d e a n deren worden gebruikt . I D E N T IT E I Ts KAART slogan Taal C o n t ext van h et on twer p H is t o r is ch e c on tex t N aam van d e a r ti es t o f va n h e t organisme d at d e af f ich e h eeft gema a k t
sA M E N sT E LLIN G Do m in an t e k leu r (en )
C o m p o s it ie ( s ym metr i e, t e g e n s t e l l i n g voor- en a chte r g r o n d , . . .) en s y mb o(o )l (en )
Ty po g r af ie ( le t ter ty p e)
W E L K PUBLIE K? Welke reactie wenst deze aff i ch e o p t e wekken? Op welk gevoel wordt er bero e p gedaan?
angst patr i oti sme a fs ch u w f i er hei d eenhei d voor u i t g a n g het bel achel i j k maken va n d e vi j and sociale onrechtvaar d i g h e i d de vijand vergelijken met d e d u i ve l macht afgrijzen verbetering van het da g e l i j k s e l even ver heer l i j ki ng van de n a tu u r ver wer pi ng
We l ke b oodschap(pen) wenst me n ove r t e b r en gen ?
I s d e b o o d sch a p over tu i gen d ? M ak ke lijk t e b egr i j p en ?
We lk is h e t d oel p u b l i ek ?
schema Teken de af f iche en benad ru k de verschillende elemente n , d e krachtlijnen en de versch i l l e n d e lagen.
I s e r e e n ve r b an d tu s s en d e tek s t e n d e a f b e e l d i ng? Welk verband?
Enkele voorbeelden uit de verzameling van het Koninklijk Legermuseum
Verk iez ing saff iche, D u it sland, 19 3 4
Rek r u t e r i n g s a f f i ch e, G r o o t - B r i t t a n n i ë 1914 - 1 9 1 8
Rekrute r i n g s a f f i ch e vo o r h e t Oostfr on t, B el gi ë, 1 9 4 1 -1 9 4 4 D u it sland, 1940
H E T L E Z E N VA N EEN RECLAM EB O O DS CH AP Maak het verschil tussen p r o p a ga n d a en reclame. Zoek voorbeelden in de geschreven pers, op straat , o p h et i n ter net , op t elevisie, in de klas en beant wo ord vo o r el k voorbeeld de onderst aande vragen. D e z e r e c l ameboodschap
g e e f t in fo r ma ti e. we n s t te over tu i gen . we n s t een p r od u c t te ve r ko p en .
We lk is h et d oel p u b l i ek ?
Waarom is dit een goede of een sle ch t e reclameboodschap? D ef inieer: de boodschap de af beelding het let t ert ype de slogan het logo
E e n r e c l a mespotje op televisie o f i n d e bioscoop moet met b i j ko m e n de elementen rekening houden.
de samenvat t ing
de t rucages
B e c o m m e ntarieer een reclamespot e n h o u r eken i n g met vo l gen d e e le m e n t e n: a n i m a t i e f ilm of reële stomme of gesproken f ig u r e n film h e t d e c o r en wat dit t o evo e g t
h et b elang van de m u z i ek, van de gel u i dsef f ect en
houdt de slogan verband met het vert elde verhaal? als er act eurs zijn: zijn die bekend of onbekend? Leg de keuze uit .
Een monument of een gebouw vertellen soms een h eel ver h aal over de periode en de mensen die ze hebben gebouwd, over de waarden en de boodschap die wordt overgebracht, over de symbolen en de abstracte of c on c r ete taal. Type / f unct ie van het monument O p gemeent elijk niveau O p nat ionaal niveau O p int ernat ionaal niveau Voor pat riot t ist ische doelen Andere:
Gemeente N aam van h et m o n u men t
Op d r ach t g ever Af met ingen van het monument
G e b r u ik t e ma ter i a l en
Welke indruk willen deze af met ingen wekken?
s t ijl
Tekst(en)
Vo o r g e s t e l d (e) p e r s o n ag e (s ) Ke n t e ke n s en s ym b o le n
We lke boodschap wenst het monument mee t e geven?
P r e cis e e r d e b e t e ke n is va n el k s ym b o o l o f ken teken .
Wa t is de impact vandaag?
Heeft het monument zijn eerste functie b ehouden? Waarom?
Waar s t aat h et m o n u men t? H e e f t d e z e l oc a ti e en s p ec i a l e bet ekenis?
Tienen, © KL M S t a n d beel d va n Kon in g A lb e rt , © KL M
Ker k h o f va n S ch a e rb e e k , © KL M
s ch i l d ers zijn dikwijls heel handige p r op a ga ndavoerders gewees t. Ze werkt en nogal eens ten dienste va n d e overheden en gehoorzaamden daarbij aan a r ti s ti eke spelregels.
N a a m va n h e t we r k
HET LEZEN VAN EEN SCH I LDERIJ
N aam van d e k u n s t e n aar
Pe r i o de, h i s t o r i s ch e e n a r tis t ie ke con t ext s t i j l ( pe r s o o n l i j k o f o pg e l e gd d oor d e st aat ) A na l y s e va n h e t we r k K l e ur
C omp os it ie
Lich t s y m bo l e n e n a lle gorie ë n
P l a s t i s ch e e n e s t h e t i s ch e ke u z e s (in ove re e n s t e mmin g me t d e mach t s h e bbe r s ? ) Ge z i ch t s pun t ( a f m e t i n g e n ) Vo o r wa a r de n e n i n z e t va n d e cre at ie P l a a t s va n de k un s t e n a a r in d e s ame n levin g (voor of t e ge n h e t re g i m e ) We l ke e l e m e n t e n ve r s t e r ken d e p rop agan d a? Accessoires H ou d in g A a n - o f a f we z i g h e i d va n be p aald e p e rs on age s C o m po s i t i e, Ops t e l l i n g
E nkele voorbeelden uit de ve rzameling van het Koninklij k Legermuseum
Not ar, A dolf H it ler, 1940, KLM, 91 2 1 8 6
An n e- Lo ui s Gi rod e t , Na p ole o n I in k ro n in g sk ledij, K L M, 2 0 0 0 8 2
HET LEZEN VA N E E N F OTO Foto’s worden dikwijls als een trouwe weerspiegeling van de werkelijkheid ervaren. Nochtans kun n e n compositie, trucages, valse legendes,... foto’s i n k r a ch ti g e propagandawapens veranderen.
An a l y s e va n een kunst - of een act ualit eit sfot o: To o n t d ez e fo to d e werkelijkheid? Verklaar je ant woord. C a m er a -i n s tel l i n g R etou ch es Legen d e Pl a a ts In va l s h oek Wa t i s d e k r a ch t va n een fot o? C i teer b eel d en u i t het collect ieve geheugen die ware iconen z ijn gewo r d en . Wa a r om?
In h et d a gel i j k s e l even worden we door beelden overst elpt . Wel ke z i j n d e “ech te ” beelden, welke “ liegen” volgens jou? Wel ke a r gu men ten g ebruik je om t e analyseren ?
De o o r l o gs b eel d en : Welke zijn de stereo types van de oorlogsweergave en haar gevo l gen , va n d a a g en in het verleden? Va l t er een evo l u ti e of een duurzaamheid waar t e nemen?
E nkele voorbeelden uit de verzameling van het Koninklijk L egermuseum
Een infanteriesectie valt in de buurt van Merckem de v ijandelijke linie aa (april 1918) , © KLM
O ntploff ing van een obus (foto genomen tijdens het offensief van april 1918, in de st reek van Merckem)), © KL M
Kies jouw favoriete persfoto uit en b ecomment arieer.
H ET LEZ EN VAN EEN P E R S A RT I K E L OF EEN TO ES P RAAK Het gaat hier om een echte codetaal, met uitdrukkingen die de werkelijkheid ver b l o emen of verdraaien.
Ve r g elijk de tekst van het off iciële nazi partijorgaan met de t o e s p r aak va n Wi n s ton C h u r chill. Z o e k d e t yp i s ch e u i td r u k k i n gen, gebruikt in beide kampen. Waar o m wer d er voo r d ez e s pecif ieke woordenschat gekozen? Wat h e b b en d ez e wo o r d en gemeenschappelijk?
V öl kis ch e r Be o ba ch t e r, dagblad van de N SDAP, 1 maart 1932
“ Hitler, dat is het ordewoord voor al diegenen die in de verrijzenis van Duitsland geloven! Hitler, dat is de laatste hoop voor al diegenen die alles kwijt zijn (...) spaargeld, bestaansmiddelen, werkkracht en die enkel nog het geloof in een rechtvaardig Duitsland rest, een Duitsland dat zijn kinderen brood, eer en vrijheid zal teruggeven! Hitler, dat is voor miljoenen mensen het woord bevrijding, want vandaag bevinden ze zich midden in de wanhoop en ze zien in die naam de weg naar een nieuw bestaan en een nieuwe opbouw! Hitler voert het testament uit van onze twee miljoen kameraden die tijdens de oorlog het leven lieten en die niet voor het huidige systeem stierven vermits dat ons volk stilletjes vernietigt, maar voor de toekomst van Duitsland. Hitler, dat is een man van het volk, gehaat door zijn vijanden omdat hij het volk begrijpt (...). Hitler, dat is de onstuimige wil van de Duitse jeugd die, in de schoot van een uitgeputte generatie, voor een nieuwe orde strijdt en die het geloof in een betere toekomst voor Duitsland niet wil opgeven.”
Toe s p r a a k va n Win s t o n Ch urchill voor de af gevaardigden van de g e a l l i e e r d e la n d e n , S t Ja me s ’s Palace, Londen, 12 juni 1941 “ H o eve e l tragedies, wandaden en misdaden heeft Hitler en alles wat Hitl e r ve r t e g e n woordigt Europa en de wereld wel niet aangedaan! De ruïn e s va n Wa r s chau, Rotterdam, Belgrado zijn monumenten die de toekomsti g e g e n e r at ie s n og l a n g a a n h et schandaal van de lucht bombardemente n z u l l e n h e rinneren. Hoewel ze op geen enkele weerstand stuitten, werd e n d e z e b o m b a r d em en ten met een wet enschappelijke precisie aan weerloz e b evo lk in gen o p gel egd . (...) M a a r ve e l erger dan deze zichtbare schade is nog de miserie va n d e o n d e r wo r p en vo l ker en . We zien hoe ze worden acht ervolg d , g e t e r r o r is eer d , u i tgeb u i t. M et miljoenen t egelijk worden ze gedwong e n o m a l s e chte slaven te werken. Hun goederen en bezittingen word e n g e s t o le n o f gep l u n d er d en voor een habbekrat s verkocht . H un huize n , h u n d ag e li j k s e l even wo r d en door de geheime polit ieke polit ie bewaa k t e n b e s p ied . Da t s y s teem i s alomt egenwoordig, heef t de D uit sers ze lf t o t e e n ve r wer p el i j ke o n d er worpenheid herleid en heerst nu over e e n t waalf t al l a n d en .”
De o o r l o g i n Ir a k Ve r gel i j k d e to es p r a a k van de Franse minist er met die van d e pr es i d en t va n d e Verenigde st at en. Zoek de t ypische u it dr u k k i n gen , geb r u i kt in beide kampen. Wa arom werd er voor deze specif ieke woordenschat g e kozen? Wat hebben deze woorden gemeenschappelijk? Toe s p r a a k ge h o ud e n d o o r d e Franse minister van Buitenlandse Zaken, D o m i n i q u e de Villepin, op 14 februari 2003 tijdens de crisis in Irak voor d e Ver e n i g d e Na t ie s “ Vo o r o o r l o g kiezen kan a priori de snelste oplossing lijken. Maar we m o g e n ni et ve r g e t e n d a t er n a h et wi n n en van de oorlog het opbouwen van de vre d e o p h e t p r o g ramma staat. En we moeten ons geen illusies maken: dat za l e e n l a ng d u r i g e n moeilijk proces zijn, want de eenheid van Irak moet gevrijwa a r d wo r d e n e n d e s ta b i l i tei t va n een land moet op duurzame wijze worden her s t e ld . D e s t r e e k we rd echter hard getroffen. Met dergelijke perspectieven voor o g e n d o e t z ich h e t a l ter n a ti ef va n d e i nspect ies voor, waarmee er dag na dag a an d e d o e lt r e f f e n d e en v r eed z a m e o n twapening van Irak kan worden gewerkt . I s d ie ke u z e p e r s lot va n r eken i n g n i et de zekerst e en de snelst e? Va n d aag k an n i em a n d b eves ti gen dat de weg naar de oorlog kort er za l z ijn d a n d e we g naar de inspecties. Niemand kan bevestigen dat die weg n a a r e e n ve i l i g e r e, juistere en stabie lere wereld zal leiden. Want oorlog is a l t i j d d e a f s t r a f f i n g van een mislukking. (...) In deze context kan het gebrui k va n g ewe l d va n d aag niet worden gerechtvaardigd. Er bestaat een alternatief vo o r d e o o r l o g : Irak ontwapenen door de inspecties. Daarenboven zou h e t vr o e g t ijd ige toep a s s en va n d e milit aire opt ie zware gevolgen hebben.”
Toe s p r a a k va n G e o r ge W. Bu sch, 17/3/2003 “He t r e g im e i n Ir a k h eeft z i ch van de diplomat ie bediend om t ijd t e win n e n . H e t h e e f t d e resoluties van de Veiligheidsraad (die een volledige ontwape n i n g v r o e g ) u i t gedaagd. Door de jaren heen zijn de bewapeningsinspec t e u r s van d e UN O d o o r d e Ir a kese overheden bedreigd, aan elekt ron is ch e b ewa k i n g o nderworpen en syst ematisch bedrogen geweest. De pacif ist i s ch e i n s p an n in g en om h et Ir a kes e r egime t e ont wapenen, zijn alle mislukt , o md at we n ie t m e t p a c i f i s ti s ch e men s e n t e maken hebben gekregen. ( . . . ) H e t g evaar is evident: het gebruik van chemische wapens, van biolog i s ch e wa p e n s o f, op een dag, van nucleaire wapens die zij dankzij Irak zo u d e n he b b e n ve r k r egen , z u l l en d e terrorist en in st aat st ellen om hun ope n lijk t o e g e g eve n ambities te realiseren: het doden van honderdduize n d e n o n s ch u ld ig e men s en i n on s l a nd of in gelijk welk ander. (...) D e Ve r e n i gde Staten van Amerika hebben de soevereine autoritei t o m gewe ld t e geb r u i ken ten ei n d e de eigen nat ionale veiligheid t e verzeke re n . A ls h o o f d b evel h eb b er r u s t d i e verant woordelijkheid op mijn schoud e rs, o p g r o n d van de eed die ik heb afgelegd, op grond van de eed die i k z a l r e s p e ct e r e n. (...) Ta l r i j ke I r a kezen kunnen mij vandaag in hun eigen taal beluisteren en i k h e b e e n b o o d s ch a p vo o r h en . Al s we een milit aire campagne moet en opst art e n , z a l d i e g e r icht zijn tegen de mensen zonder wet noch geloof die uw l a n d b e s t u r e n e n n i et tegen u . Wa nneer onze coalit ie ze uit hun macht sp os it ie z a l h e b b e n ontzet, zullen we de levensmiddelen en medicijnen uitdele n d i e u n o d i g h eeft. We zullen het terreurapparaat vernietigen en we zull e n u he lp e n o m een n i eu w, v r i j en welvarend Irak op t e bouwen. In een vrij I rak z u l l e n e r g een agressieoorlogen tegen buurstaten meer zijn, er zullen g e e n g i f f a b r i e ke n meer zijn, er zullen geen executies van opposanten meer zi j n e n e r z u l l e n g een folter- en verkrachtingskamers meer zijn. De tiran zal we l d r a ve r dw ijn e n . De d a g va n u w b evrijding is nakend. ( . . . ) O m d e schade en de duur van de oorlog te beperken, moeten we ons vo l l e m ilit air e g ew i ch t i n d e s ch a a l g ooien en we zijn ook bereid om dat t e d oe n . A ls S ad d am Hu s s ei n a a n d e m a cht blijf t , zal hij t ot op het einde een dode lijke v i jan d b lijven . Ui t p u r e wa n h oop zouden hij en t errorist ische groeperi n g e n i n d e ve r le id i n g k u n n en ko men om aanslagen t egen het Amerikaanse volk e n t e g e n o nz e v r i en d en te wa g en. D eze aanslagen zijn niet onvermijd e lijk . Z e e ch t e r wel mogelijk. En dat feit verduidelijkt waarom we niet ond e r d e b e d r e i g i n g van chantage kunnen leven. De terroristische bedreiging d i e o p d e Ve r e n ig de Sta ten en op d e r est van de wereld weegt , zal vermindere n van zo d r a S ad d am Hu s s ei n on twa p end is. ( . . . ) We z ijn een v r ed el i even d volk, maar we zijn geen zwak volk en we zu lle n o n s n i e t l a ten intimideren door bandieten en moordenaars. Als onze v i j a n d h e t wa g e n van ons te raken, zullen ze er de verschrikkelijke gevolgen va n d r ag e n e n d i egen en d i e h en geholpen hebben ook.”
