Een kapitaalinjectie voor het goede doel

Een kapitaalinjectie voor het goede doel Voorbeelden voor werving goede doelen projecten in tijden van crisis met behulp van social investing, venture capital en private equity

Harald Machielse, Chuva Consulting en Alcanne Houtzaager Investigative Reporter

Inleiding Net als de iPad waar u dit artikel op leest waren social bonds in 2010 een nieuw instrument waarvan de meeste mensen en organisaties niet wisten dat ze het nodig hadden of hoe zij het konden gebruiken. Inmiddels hebben verschillende partijen de gelegenheid benut. In de VS en Engeland zijn inmiddels successen geboekt met social bonds voor fondsenwerving voor goede doelen en andere maatschappelijke projecten. Ook in Nederland wordt gewerkt aan nieuwe modellen voor fondsenwerving, maar er valt nog een hoop te winnen.

Foto: (Chuva Consulting) Op het eerste gezicht lijkt het een beursgebouw, waar bedrijven kapitaal vinden voor hun investeringen. Of zoals wij denken, kapitaal voor goede doelen projecten via bijvoorbeeld social bonds. In werkelijkheid is de Mercado Municipal in Sao Paulo een markt voor vis en fruit waar de ‘social bond’ vooral bestaat tussen koper en verkoper.

den vragen nieuwe manieren van denken én doen. 
 Dit  artikel  is  een  actualisering  van  het  artikel  dat  ik   in   oktober   2012   schreef   met   Alcanne   Houtzaager   naar   aanleiding   van   discussie   over   financiering   van   medicijnen   voor   Pompe   en   Fabry-­‐patienten.   Zes   maanden   kunnen   veel   verschil   maken.   In   dit   artikel   vind  u  meer  actuele  ideeën  en  voorbeelden  voor  uw   fondsenwerving  bij  ondernemers,  major  donors,  ver-­‐ mogensfondsen  en  meer. Als goed doel op zoek naar fondsenwerving voor een inentingsprogramma tegen kindersterfte of het produceren van dure medicijnen voor zeldzame ziektes als de ziekte van Pompe of Fabry? Wij, Alcanne Houtzaager en Harald Machielse, werken voor grote en kleine goede doelen in marketing en fondsenwerving en geven filantropie-advies aan particulieren. Ons voorstel: sociaal investeren in opschaalbare projecten van bekende, betrouwbare, deskundige goede doelen. Daar zien wij een zonnige toekomst voor goede doelen en sociaal investeren met meer geld èn meer resultaat. In het Verenigd Koninkrijk zijn de afgelopen 10 jaar grote stappen gezet met zogenoemde social bonds. Ook in Nederland wint de opvatting terrein dat maatschappelijke tekorten effectiever aangepakt kunnen worden door te investeren in opschaalbare verdienmodellen, dan door structurele subsidies (belastinggeld) of traditionele filantropie. Moeilijke tij-

Goede doelen moeten op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen In 2010 daalden de subsidies voor goede doelen met bijna 10% of ruim 130 miljoen Euro1. De brancheorganisatie VFI rapporteerde deze maand in haar Goede Doelen rapport 2012 dat de totale inkomsten over 2011 vooral door de subsidie kortingen met 4,2% afnamen. Naast de bezuinigingen zijn er nog 2 structurele problemen voor goede doelen aan de aanbod- en vraagzijde. Aan de aanbodzijde minder giften van vermogensfondsen door de malaise op de financiële markten. De leden van de Vereniging van Fondsen in Nederland (FIN) hebben samen zo'n 20 miljard Euro vermogen, met een gemiddeld jaarlijks rendement van 5% hebben ze elk jaar 1 miljard Euro om weg te geven. Maar het rendement is sterk afgenomen. Minder inkomen uit hun gezamenlijke vermogens betekent meteen minder geld voor hun steun aan fondsenwervende goede doelen. Aan de vraagzijde komen steeds meer fondsenwervende acties en de kosten voor fondsenwerving en ondersteunende branding lopen nog steeds op2. 1) CBF Dec 2011 2) CBF cijfers 2010

2

Impact Bovendien willen donateurs en subsidiegevers concrete meetbare lange termijn resultaten zien: impact. Impact is het resultaat van het werk van goede doelen. Niet alleen ''productie'' of ''output'', maar het effect op de mensen die ze willen bereiken. Zowel de door de mensen ervaren, bedoelde als onbedoelde effecten, liefst gebenchmarked met ander doelen. En wat zou er toch wel gebeurd zijn als wij iets anders/niets hadden gedaan? Ofwel krijgen de donateurs waar voor hun geld? Zeker 51% van de donateurs vindt nu nog dat goede doelen vaak niet efficiënt bezig zijn en slechts een derde heeft nog vertrouwen in goede doelen3. En als je dan een programma met impact hebt? Hoe zorg je dan dat je daarmee zoveel mogelijk mensen bereikt? Door middel van opschaling. Maar hoe financier je die opschaling? 


en nog is het stil, mede door de val van het Kabinet Rutte4. De nieuwe Geefwet ontmoedigt bovendien winst genererende (commerciële) activiteiten door goede doelen boven de 15.000 Euro en ondermijnt zo (de interesse voor) mogelijke verdienmodellen. Het onovertrefbare voordeel van verdienmodellen is dat ze zelfstandig kunnen groeien in zowel omzet als reikwijdte door lokale, landelijke, Europese of zelfs wereldwijde opschaling. Denk bijvoorbeeld aan microkrediet dat in 2008 met een omvang van 75 miljard US$ 100 miljoen mensen bereikte en in 2015 circa 150 miljoen mensen zal helpen. Een markt waar Nederlandse partijen; (ontwikkelings)banken en organisaties, voorop liepen. Zij hebben nu met 2 miljard Euro investeringen 8,4% marktaandeel van de 25 miljard internationaal microkrediet5. Sociaal Investeren tot nu toe

Inkomsten uit verdienmodellen? In juni 2011 sloot de overheid het convenant Ruimte voor Geven met de goede doelen sector met daarin de belofte dat de sector onderzoek zou doen naar verdienmodellen. Het werd al uitgesteld naar medio 2012 3) Geven in Nederland, Vrije Universiteit Amsterdam 2011

Filantropie is een financieringsvorm voor het werk van goede doelen en hoeft dus niet altijd uit donaties te bestaan. Al in 1856 haalde Samuel Sarphati via een premielening 1 miljoen gulden op voor de bouw van het Paleis der Volksvlijt in Amsterdam. 4) Het onderzoek is inmiddels klaar, maar nog niet aan regering aangeboden 5) A Billion to Gain? The Dutch Contributions to the Microfinance Sector, ING 2012

3

De lage rente voor de deelnemers (in verhouding tot de marktrente) werd gecompenseerd door een loterijcomponent. De obligatiehouders maakten kans op een prijs. Op dezelfde manier financierden in de jaren '50 van de twintigste eeuw enkele Nederlandse gemeenten hun projecten. De gemeenten Amsterdam, Den Haag en Delft gaven deelnemers in ruil voor een rente van 2,5% de kans op een bedrag oplopend tot f 100.000,-. Van recenter datum zijn de loterijleningen van het NKI-AvL (1988) en het Rode Kruis (1990) van 275 en 30 miljoen gulden. Een emissie, plaatsing van (onderhandse, genoteerde of niet-genoteerde) obligaties, certificaten of aandelen is niets anders dan een ‘crowd’ die voor financiering zorgt. In dit geval voor een maatschappelijk nuttig doel. Voorbeelden voor Nederland Moeilijke tijden vragen om nieuwe manieren van denken en doen. In Amerika, England en daarbuiten worden die nieuwe manieren al toegepast. Hier volgen enkele voorbeelden. Te beginnen met social (impact) bonds, waarbij de investeerders pas een rendement krijgen als sociale rendementen behaald worden. In navolging van deze social impact bonds waarbij goede doelen al in 2010 in Engeland fondsen wierven bij ver-

mogende particulieren en vermogensfondsen kwamen vorig jaar de volgende initiatieven naar voren. Social Bonds In het Verenigd Koninkrijk zijn charitatieve organisaties de afgelopen jaren steeds actiever geworden met sociaal investeren door social bonds: de mogelijkheid om geld te lenen en eventueel de rente al vooraf te schenken aan maatschappelijke- en milieuorganisaties. Gespecialiseerde sociale financiële intermediairs sprongen in het gat in de markt en bieden kant-enklare contracten aan. Twee voorbeelden: Allia geeft obligaties uit voor goede doelen gericht op particulieren, met die mogelijkheid de uit te keren rente vooraf te schenken. Vanaf 1999 tot 2010 haalde Allia 10 miljoen Pond op voor goede doelen, waarvan 8 miljoen Pond in 2010 na het opschalen van haar activiteiten. Hiermee financierde Allia onder een daklozenproject, Places for People Homes. Daar bouwt men huizen (die borg staan voor de lening) en de verkoop van die panden levert de inkomsten op om de lening af te betalen. Alle rentebetalingen zijn tot nu toe voldaan. Scope, een goed doel voor gehandicapten haalde in Juni 2012 2 miljoen Pond op via een andere intermedi4

air en dit is slechts de eerste tranche van in totaal geplande 20 miljoen Pond. Het goede doel gaat dit geld gebruiken voor fondsenwerving zoals een netwerk van charity-shops die voor de lange termijn inkomsten genereren voor haar werkzaamheden voor gehandicapten. Scope betaalt 2% rente op de lening. De Scopecharitybond is gericht op verschillende gevers: particulieren, grote gevers en vermogensfondsen. Fondsenwerving voor gevangenen In Augustus 2012 kwam Goldman Sachs in Amerika met een social impact bond voor de Rikers   Island   Prison van US$ 10 miljoen. Het gaat hierbij om het reïntegreren van jonge gevangenen. MRDC, een nonprofit verzorgt het project dat jongeren tussen de 16 en 18 jaar onderwijs, training en begeleiding geeft en dat er op gericht is hen weer op weg te helpen in de burgermaatschappij. De bank krijgt pas geld terug van de overheid als het recidivisme tenminste met 10% daalt. De Bloomberg Foundation van de burgemeester van New York, staat garant voor 75% terugbetaling van de lening. Voor u het vraagt, het rendement voor de bank en de beleggers is gemaximeerd5.

Opbrengst, een verbeterde gezondheid Een ander mooi voorbeeld vindt plaats in Californië. De stad Fresno gaat met een social impact bond geld ophalen met als doel de incidenten van chronische astma terug te dringen. In deze regio leidt 20% van de bevolking aan deze kwaal. Een groep van 1100 astmapatiënten krijgt van een lokale non-profit advies over het maken van veranderingen in hun gedrag en in hun huis. Zo wordt het aantal acute ziekenhuisopnames teruggedrongen. Het project wil aantonen dat het door het informeren van patiënten en het ondernemen van actie tegen astmabronnen in huis, verzekeraars en werkgevers 30 a 40% minder kwijt zijn aan eerste hulp-bezoeken en andere kosten. De individuele astmapatiënten verbeteren hun gezondheid, het belangrijkste aspect uiteraard. De VS geeft jaarlijks ongeveer US$ 2700 miljard uit aan zorg. Daarvan wordt het grootste gedeelte uitgegeven aan de behandeling in ziekenhuis en ziektekosten. Dus er is een groot belang om te onderzoeken hoe de kwaal voorkomen kan worden, de levens van de patiënten te verbeteren en de kosten voor iedereen te verlagen.

5) Private Investments in Social Impact Bonds, Stanford Social Innovation Review, M. Bellinsky, Augustus 2012

5

Voor grote gevers, bedrijfsdonors en meer Het meest recente voorbeeld komt uit Engeland. Een sociale obligatie van 10 miljoen Pond werd in februari van 2013 uitgegeven door Golden Lane Housing, een onderdeel van Mencap, een goed doel voor mensen met leerstoornissen. Het geld is bedoeld voor huizen voor deze doelgroep. ‘In moeilijke tijden hebben we creatieve en ambitieuze oplossingen nodig6’, zegt Alastair Graham, directeur van Golden Lane. Met de huurinkomsten worden de beleggers terugbetaald. Ook de fondsenwerver van Mencap, verantwoordelijke voor major donors en vermogensfondsen, Kirstie Howie, is enthousiast. ‘Het is briljant. Een nieuwe stap voorwaarts voor de sector’. Ze denkt dat deze obligaties zeer aanspreken bij zowel major donors en corporate sponsors, maar zeker ook bij reguliere donateurs'. Tom Hall van Scope, adviseur van het goede doel. ‘Als je fondsenwerver bent voor major donors of bedrijven en je publiek bestaat uit mensen die ondernemer zijn of ondernemingen leiden, dan moet je hun taal spreken. De taal van investeren en rendement’. En dit zijn geen alleenstaande voorbeelden. In Engeland zijn al 14 van deze zogenaamde Social Impact 6) How to get ahead in social bonds, Guardian, 5-3-2013

Bonds opgestart en in de VS is het enthousiasme ook groot. Jeffrey Liebman van de Harvard University ontving 28 positieve reacties op zijn verzoek voor aanvragen om nieuwe projecten te ondersteunen. Venture Philanthropy Daarnaast zijn er ook interessante ontwikkelingen rondom venture philanthropy en private equity. Dit zijn dure termen die niets anders betekenen dan met een ondernemend oog kijken naar oplossen van sociale problemen en het gebruik maken van de instrumenten van ondernemers. In een jaar tijd groeide de Venture Philanthropy markt met 27% naar E 278 Mln. In Engeland worden bijvoorbeeld bij de Private Equity Foundation ondernemers en ondernemingen verbonden met projecten om jongeren van school naar werk te helpen. Hier wordt ingezet op de kennis en ervaring van professionals uit de financiële sector, private equity en venture capital bijvoorbeeld, om jongeren te helpen hun potentie waar te maken. In 5 jaar tijd heeft men al 30 miljoen Pond geworven en 97.000 levens positief beïnvloedt. Ook in Nederland zijn goede doelen al met dit soort acties bezig die inspelen op deze trend onder dona6

teurs, beleggers en ondernemers. Niet voor alle goede doelen zijn alle wervingsinstrumenten toepasbaar, maar velen kunnen wel toepasbaar gemaakt worden.

pen product (ook erg belangrijk voor vertrouwen bij klanten) en het eventueel wegschenken van (een deel) van de rente kan zowel voor- als achteraf.

Voordeel voor allen

De impact van sociaal investeren

De goede doelen die het geld lenen bereiken nieuwe groepen (bemiddelde) donateurs en potentiële donateurs, die ze ook nog eens voor langere (de loop)tijd aan zich binden: friend- and fundraising! Extra aantrekkelijk voor dit soort leningen zijn projecten die door bezuinigingen of gebrek aan donaties vertraging oplopen: die kunnen nu wel doorgaan. Maar nieuwe projecten zijn uiteraard ook mogelijk zoals de ontwikkeling van verdienmodellen. Voor banken en financiële intermediairs is er een aantrekkelijk marketing voordeel: met de sociale leningen voldoen ze aan de stijgende vraag naar concrete financiële producten die ook een maatschappelijke bijdrage leveren. Hiermee behouden ze de loyaliteit van klanten verbeteren en hun imago ten opzichte van de snel groeiende Triodos en ASN bank. Mensen en besturen van vermogensfondsen die op dit moment geen (grotere) gift aan een goed doel durven of kunnen doen, kunnen met hun lening toch een bijdrage leveren. Een lening is een eenvoudig te begrij-

Fondsenwerving via social investing is niet alleen financieel aantrekkelijk voor goede doelen, intermediairs, investeerders: met meer geld kan meer gedaan worden om maatschappelijk tekorten aan te pakken. Unicef meldde in 2012 dat de halvering van de kindersterfte sinds 1990 vooral door vaccinatieprogramma’s is verwerkelijkt. Ook in de toekomst zijn door vaccinatieprogramma's de meeste levens te redden. Sinds 2006 is met 25 emissies van vaccinatie-obligaties wereldwijd 3,7 miljard US$ opgehaald voor vaccinatieprogramma’s in de armste landen. De markt voor sociaal investeren in Nederland: 2 scenario’s Hoe groot is de markt voor werving door goede doelen via social investing in Nederland? We maken een schatting: in Nederland wordt ongeveer 5% van het geld van particulieren duurzaam gespaard of belegd. Deze markt heeft een omvang van ruim 18 miljard Eu7

ro en is ondanks de afbouw van fiscale voordelen niet gekrompen. Duurzaam sparen en beleggen kan bij alle bekende banken en zelfs voor bekende fondsenwervers als Oxfam Novib (via ASN) en Oikocredit (eigen fonds van 202 miljoen Euro). Het Wereldnatuurfonds heeft samen met de Rabobank een  Greentech Fund en ICCO&KerkinActie investeren in het Triodos Sustainable Trade Fund.  Gaan we er van uit dat 1% van de bestaande markt van duurzaam sparen en beleggen haalbaar is, dan hebben we het over 180 miljoen Euro ... extra geld voor goede doelen projecten. Of we kijken naar de vermogenden in Nederland. Het World Wealth Report gaat uit van 134.100 Nederlanders met een vermogen van $ 1 miljoen6 (bij huidige wisselkoers ca E 779.000). Van Lanschot7 rapporteerde in 2012 een aantal van 92.000 vermogende huishoudens (meer dan 1 miljoen Euro exclusief eigen woning) met een gemiddeld vermogen van E 2,9 miljoen in Nederland. Wij gaan voorzichtig uit van 1% extra. Eurosif8, een pan-Europees netwerk met als doel duurzaamheid via Europese Financiële Markten te ontwikkelen schatte 6) World Wealth Report van Capgemini en RBC Wealth Management 2012 7) Vermogen in Nederland. Dutch Wealth Report, Van Lanschot 2012 8) Eurosif, High Net Worth Individuals and Sustainable Investment 2012

de markt voor sociale investeringen door vermogende particulieren in 2012 op ongeveer 14% van het vermogen. Als Nederland vergelijkbaar is met het Europese gemiddelde zou de totale markt dus circa E 37 miljard bedragen. Deze mensen staan open voor investeringen die ook maatschappelijk en milieu rendement opleveren9. Vanwege het dubbele rendement, de lange termijn voordelen van duurzame investeringen en last but not least spreiding van risico. Stel dat zij 1% van hun vermogen10 willen investeren in projecten van goede doelen. Dan hebben we het over ruim 1 miljard Euro om projecten mee te verwerkelijken. En wat te denken van de 20 miljard Euro vermogen van de Nederlandse vermogensfondsen (aangesloten bij de Vereniging van Fondsen)11? Zij kunnen hun werkkapitaal veel effectiever inzetten door het direct te investeren in maatschappelijke doelstellingen in plaats van het uitdelen van hun rendement. Dit noemt men ook wel Missie Gerelateerd Investeren of MRI (Mission Related Investing). Stel dat ook zij 1% van hun vermogen willen investeren in verdienmodellen 9) idem 10) Cijfers WWR, behoudend scenario, want totaal vermogen lager dan Van Lanschot 11) De FIN schat het totale vermogen van alle vermogensfondsen in Nederland (dus inclusief niet FIN-leden) op ca E 40 miljard, bijlage Ruimte voor Geven

8

of projecten van goede doelen, dan hebben we het over 200 miljoen Euro. Deze drie groepen hebben bij elkaar een marktpotentieel van bijna 1,5 miljard Euro extra inkomsten om projecten mee te verwerkelijken. Projecten die wel inkomsten moeten genereren om hun social investors terug te betalen. Maar met die bijna 1,5 miljard Euro groeien de middelen van goede doelen in Nederland wel met bijna 25% als we deze afzetten tegen de 4,7 miljard Euro aan giften aan goede doelen per jaar12. Dat is bij een behoudend scenario. Gaan we echter uit van een scenario waarbij we de cijfers gebruiken van het vermogen van alle vermogensfondsen in Nederland, dus ook die niet aangesloten bij de FIN, geschat op E 40 miljard. En we gebruiken de cijfers van Van Lanschot over de vermogenden in Nederland dan komen we tot een nog mooier beeld. De 1% extra van alle vermogensfondsen betekent E 400 miljoen (1% van E 40 miljard) en de vermogende particulieren brengen in dit scenario een bijdrage van E 2,6 miljard (1% van het vermogen). In dit positievere scenario komt er in totaal dus ruim E 3 miljard extra beschikbaar.

Oplossen van problemen De goede doelen sector ziet zich nu door verschillende factoren buiten haar invloed geplaatst voor grote uitdagingen. Daarom is het nu het moment om naar nieuwe inkomstenbronnen met verdienmodellen te kijken. Zo alleen kunnen goede doelen verder werken aan het oplossen van de problemen waar zij tegen strijden: kindersterfte voorkomen, ontwikkeling van onderwijs, betaalbare medicijnen voor patiënten van Pompe en Fabry, behoud van kunst en cultuur en vele anderen. Social investing kan daarbij zeker een belangrijke rol spelen om zowel huidige en toekomstige projecten te doen en donateurs beter bij projecten te betrekken. Bovendien kan goed ingespeeld worden op de wensen van donateurs om meer transparantie en resultaten te zien. En een injectie van bijna 1,5 miljard Euro in het behoudende scenario en zelfs 3 miljard Euro meer middelen bij het midden-scenario om maatschappelijk tekorten aan te pakken; bedenk eens wat een impact dat kan hebben.

12) Geven in Nederland, Vrije Universiteit Amsterdam, 2011

9

Over de auteurs Drs Alcanne Houtzaager MA is investigative reporter en impact investor. Ze werkte 15 jaar voor grote fondsenwervers als de Hart- en Nierstichting en KerkinActie onder andere als campagneleidster voor de landelijke collectes. Ze geeft voorlichting en advies over impact investing mogelijkheden en ontwikkelingen op haar blog. E-mail: [email protected] Drs Harald Machielse MA maakt met zijn bedrijf Chuva Consulting (www.chuva.nl)  sinds 2007 concepten voor friend- en fundraising voor goede doelen en adviseert particulieren en andere partijen over hoe zij hun filantropie-doelen kunnen bereiken. Aangesloten bij Instituut Fondsenwerving. Voor reacties, vragen of opmerkingen, mailt u naar: [email protected]

10