Basisopleiding Riolering Module 1 Cursusboek
Nieuwegein, 2013
www.wateropleidingen.nl
© Stichting Wateropleidingen, augustus 2013 Groningenhaven 7 3433 PE Nieuwegein
Versie 1.1
Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van Stichting Wateropleidingen.
Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4
1.5 1.6 1.7
2 2.1 2.2 2.3
2.4
2.5 2.6 2.7 3 3.1 3.2 3.3 3.4
Doel en grondbeginselen riolering ............................................................................ 1 Leerdoelen ............................................................................................................... 1 Inleiding.................................................................................................................... 1 Doel van riolering en rioleringszorg .......................................................................... 1 Geschiedenis van riolering ....................................................................................... 2 1.4.1 De oudheid .................................................................................................. 2 1.4.2 De Romeinen .............................................................................................. 3 1.4.3 De middeleeuwen en daarna ....................................................................... 4 1.4.4 De weg naar een gestructureerde inzameling.............................................. 6 Watersysteem & waterketen..................................................................................... 7 1.5.1 Hydrologische kringloop .............................................................................. 7 1.5.2 Het watersysteem en de waterketen ............................................................ 8 Grondbeginselen van stelseltypen en elementen ..................................................... 9 1.6.1 De basis van de riolering als systeem........................................................ 10 1.6.2 Stelseltypen ............................................................................................... 10 Kengetallen van de riolering ................................................................................... 12 1.7.1 Aansluitingspercentages............................................................................ 12 1.7.2 Lengte riolering .......................................................................................... 13 1.7.3 Prijs ........................................................................................................... 13 1.7.4 Buitenland ................................................................................................. 14 Context van de rioleringszorg ................................................................................. 17 Leerdoelen ............................................................................................................. 17 Inleiding.................................................................................................................. 17 Wie heeft welke taken? .......................................................................................... 17 2.3.1 Taken in de afvalwaterketen ...................................................................... 18 2.3.2 Taken in het oppervlaktewatersysteem...................................................... 19 2.3.3 Taken in het grondwatersysteem ............................................................... 20 De watertaken van de gemeente in wet en regelgeving ......................................... 21 2.4.1 Stedelijk afvalwater.................................................................................... 23 2.4.2 Afvloeiend hemelwater .............................................................................. 23 2.4.3 Grondwater................................................................................................ 25 Relatie tussen riolering en stedelijke omgeving ...................................................... 28 2.5.1 Riolering en stedelijk watersysteem ........................................................... 28 2.5.2 Riolering en openbare ruimte .................................................................... 30 Samenwerking: Over relaties en mogelijke spanningen ......................................... 31 Samenwerking: Bestuur in de gemeente ................................................................ 34 Wetgeving en beleid ............................................................................................... 35 Leerdoelen ............................................................................................................. 35 Inleiding.................................................................................................................. 35 Rioleringsbeleid in Nederland, de geschiedenis ..................................................... 35 Wetgeving .............................................................................................................. 40 3.4.1 Milieuwet- en regelgeving .......................................................................... 41 3.4.2 Waterwet- en regelgeving .......................................................................... 45
3.5 3.6
3.4.3 Ruimtelijke ordening en bouwregelgeving ................................................. 50 3.4.4 Overige wet- en regelgeving ...................................................................... 52 Planvormen ............................................................................................................ 53 Inhoud en consequenties bestuursakkoord water................................................... 55 3.6.1 Financiële consequenties: 25% minder rioolinvesteringen ......................... 56 3.6.2 Organisatievormen zijn vrij ........................................................................ 57 3.6.3 Het begrip doelmatigheid ........................................................................... 58 3.6.4 Uitvoering van taken: vergeet de lange termijn niet ................................... 60
4 4.1 4.2 4.3 4.4
Riolering en stedelijk waterbeheer.......................................................................... 61 Leerdoelen ............................................................................................................. 61 Inleiding.................................................................................................................. 61 Kwantiteit- en kwaliteitstrits .................................................................................... 61 Neerslag en klimaatontwikkeling ............................................................................ 62 4.4.1 Neerslagstatistieken en herhalingstijd........................................................ 62 4.4.2 Klimaatontwikkeling ................................................................................... 63 4.5 Omvang waterstromen in bebouwd gebied ............................................................ 64 4.6 Het afvalwatersysteem en onderdelen op hoofdlijnen ............................................ 64 4.6.1 Afvoerend oppervlak.................................................................................. 66 4.6.2 Berging ...................................................................................................... 66 4.6.3 Gemaal...................................................................................................... 67 4.6.4 Pompovercapaciteit ................................................................................... 67 4.6.5 Ledigingstijd .............................................................................................. 67 4.6.6 Bemalingsgebied ....................................................................................... 68 4.6.7 Overstort ................................................................................................... 68 4.6.8 Vuiluitworp ................................................................................................. 68 4.6.9 DWA, HWA, RWA ..................................................................................... 68 4.6.10 Buizen, putten en kolken ........................................................................... 69 4.6.11 RWZI ......................................................................................................... 69 4.7 Systemen en voor en nadelen ................................................................................ 69 4.7.1 Inleiding ..................................................................................................... 69 4.7.2 Gemengd stelsel ....................................................................................... 70 4.7.3 Gescheiden stelsel .................................................................................... 71 4.7.4 Verbeterd gemengd stelsel ........................................................................ 71 4.7.5 Verbeterd gescheiden stelsel .................................................................... 74 4.7.6 Mechanische riolering ................................................................................ 74 4.7.7 IBA ............................................................................................................ 75 4.7.8 Stelsel met beperkte afvoer van de neerslag ............................................. 75 4.7.9 Alternatieve sanitatie ................................................................................. 76 4.8 Systemen in het buitenland .................................................................................... 77 4.9 Afkoppelen van afvoerende oppervlakken .............................................................. 80 4.9.1 Bronmaatregelen ....................................................................................... 80 4.9.2 Systemen voor inzameling en transport ..................................................... 80 4.9.3 Infiltratie van regenwater ........................................................................... 81 4.9.4 Kwaliteit en behandeling van regenwater .................................................. 84 4.10 Zuiveringsvoorzieningen voor regenwater .............................................................. 86 5 5.1
Gemeentelijk Rioleringsplan – Functie en inhoud ................................................... 89 Leerdoelen ............................................................................................................. 89
5.2 5.3
5.4
5.5
5.6
6 6.1 6.2 6.3
6.4 6.5
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Inleiding.................................................................................................................. 89 Kader en uitgangspunten GRP............................................................................... 89 5.3.1 Historie onstaan GRP ................................................................................ 89 5.3.2 GRP en zorgplicht ..................................................................................... 91 5.3.3 GRP in de Leidraad Riolering .................................................................... 92 Functies Gemeentelijk Rioleringsplan .................................................................... 92 5.4.1 Functie 1: Kader voor rioleringszorg .......................................................... 93 5.4.2 Functie 2: Interne afstemming met andere beleidsvelden en taken ........... 94 5.4.3 Functie 3: Externe afstemming met andere overheden .............................. 95 5.4.4 Functie 4: Continuïteit en voortgangsbewaking ......................................... 97 Doelen, functionele eisen, maatstaven en meetmethoden ..................................... 98 5.5.1 Doelen ....................................................................................................... 98 5.5.2 Functionele eisen en maatstaven .............................................................. 99 5.5.3 Meetmethoden ........................................................................................ 100 5.5.4 Voorwaarden voor effectief rioleringsbeheer............................................ 101 Inhoud Gemeentelijk Rioleringsplan ..................................................................... 102 5.6.1 Inhoud op hoofdlijn .................................................................................. 102 5.6.2 Korte karakterisering per hoofdstuk ......................................................... 103 Gemeentelijk Rioleringsplan – Proces en personele middelen ............................. 109 Leerdoelen ........................................................................................................... 109 Inleiding................................................................................................................ 109 Hoe kom je tot een Gemeentelijk Rioleringsplan .................................................. 109 6.3.1 Stap 1: Start ............................................................................................ 110 6.3.2 Stap 2: Evaluatie en verkenning omgeving .............................................. 110 6.3.3 Stap 3: Mogelijke beleidskeuzes.............................................................. 111 6.3.4 Stap 4: Het opstellen van een Ontwerp-GRP........................................... 112 6.3.5 Stap 5: Adviesvraag ................................................................................ 113 6.3.6 Stap 6: Besluitvorming ............................................................................. 113 6.3.7 Stap 7: Operationalisering ....................................................................... 114 Politieke implicaties van een GRP ........................................................................ 114 Personele middelen ............................................................................................. 115 6.5.1 Inleiding ................................................................................................... 115 6.5.2 Taken en activiteiten................................................................................ 116 6.5.3 Hoeveel personeel is nodig? ................................................................... 117 6.5.4 Wat voor personeel is nodig? .................................................................. 121 6.5.5 Afweging en keuze .................................................................................. 123 Gemeentelijk Rioleringsplan - Financiele middelen .............................................. 125 Leerdoelen ........................................................................................................... 125 Financiele middelen ............................................................................................. 125 Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV).................. 126 Begrippen............................................................................................................. 127 7.4.1 Uitgaven en kosten .................................................................................. 127 7.4.2 Prijspeil en nominaal ............................................................................... 128 7.4.3 Investeringskosten................................................................................... 128 7.4.4 Afschrijving/Boekwaarde ......................................................................... 130 7.4.5 Onderhoudskosten .................................................................................. 131 7.4.6 Voorziening en reserve ............................................................................ 131
7.4.7 Directe en indirecte kosten ...................................................................... 133 7.4.8 BTW-compensatiefonds .......................................................................... 134 7.5 Kostentoedeling ................................................................................................... 134 7.5.1 Kostentoedeling vuilwater-schoonwater................................................... 134 7.5.2 Kostentoedeling gemengde en gezamenlijke kosten ............................... 136 7.6 Meerjarenkostenoverzicht .................................................................................... 138 7.7 Kostendekking...................................................................................................... 138 7.7.1 Inleiding ................................................................................................... 138 7.7.2 Rioolheffing ............................................................................................. 139 7.8 Heffingsmaatstaven algemeen ............................................................................. 141 7.8.1 Heffingsmaatstaven voor gebruikers........................................................ 142 7.8.2 Heffingsmaatstaven voor eigenaren ........................................................ 143 7.9 Kostendekkingsberekening .................................................................................. 143 7.9.1 Nominale berekening ............................................................................... 143 7.9.2 Contante waarde-methode: Wat is het?................................................... 144 7.9.3 Opzet contante waardeberekening .......................................................... 144 7.9.4 Contant maken van uitgaven ................................................................... 145 7.9.5 Rioolheffingsberekening met de contante waarde methode..................... 146 7.10 Aandachtspunten ................................................................................................. 148
