Basisbegrippen van de taalwetenschap: Variatielinguïstiek

Wat is variatielingu¨ıstiek?

Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Basisbegrippen van de taalwetenschap: Variatielingu¨ıstiek Marc van Oostendorp [email protected] Universiteit Leiden

29 november 2004

Basisbegrippen van de taalwetenschap: Variatielingu¨ıstiek

Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Variatielingu¨ıstiek Wat is variatielingu¨ıstiek? De studie van taalvariatie Terminologie Niveaus van taalvariatie Dialectologie Dialectatlassen Dialectrenaissance Sociolingu¨ıstiek Standaardtaal vs. lecten ¨ Etnische taalvarieteiten Taal en gender Spreekstijl Basisbegrippen van de taalwetenschap: Variatielingu¨ıstiek

Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

De studie van taalvariatie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Deeldisciplines

I

Dialectologie: studie van geografische taalvariatie

I

Sociolingu¨ıstiek: studie van sociale taalvariatie

I

...


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Deeldisciplines

I


I


I

...


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Deeldisciplines

I


I


I

...


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Taal als communicatiemiddel Naar Labov

I

I

Volgens sommigen is taal in de eerste plaats een communicatiesysteem. Eigenschappen van een optimaal communicatiesysteem: I I

Sterke standaardisatie, geen variatie Stabiel, geen verandering

I

Elke taal is onderhevig aan variatie en verandering

I

Talen zijn dus niet in de eerste plaats te begrijpen als communicatiesystemen


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie

Variatie binnen een taal I I

Taal: I I

I

Dialect I I I I

I

heeft doorgaans een standaard, kan op alle mogelijke domeinen van het leven gebruikt worden regionaal of lokaal gebruikt geen standaard vaak (zeker niet altijd) alleen in geschreven vorm dialecten van een taal zijn onderling verstaanbaar

Accent I

¨ varieteit die zich primair door uitspraak onderscheidt


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie


Taal: I I

I

Dialect I I I I

I


Accent I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie


Taal: I I

I

Dialect I I I I

I


Accent I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie

Variatie binnen een taal II

I I I

Idiolect: het taaleigen van een individu ¨ Dialect: regionaal gekleurde taalvarieteit ¨ Sociolect: taalvarieteit die geassocieerd wordt met een bepaalde


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie


I I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie


I I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Terminologie

Het West-Germaanse dialectcontinuum ¨


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Niveaus van taalvariatie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Niveaus van taalvariatie I

I

Fonetisch: bijv. zachte vs. harde g; Leidse r

I

Fonologisch: bijv. westelijk Nederlands Noordoostelijk Nederlands lop@(n) lopm bakk" N bakk@(n) et@(n) etn " " Morfologisch: bijv. Rotterdams ik gaat, jij gaat, hij gaat

I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I


I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I


I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I


I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I


I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I


I


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Niveaus van taalvariatie II

I

Syntactisch: bijv. I I I

I

ik denk dat Jan dat boek wil lezen ik denk dat Jan dat boek lezen wil (bv. noord-Ndl) ik denk dat Jan wil dat boek lezen (Vlaanderen)

Semantisch: bijv. Verboden op het werk te komen.


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek



I


I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectatlassen


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectatlassen

Dialectatlassen

I

Maken het dialectlandschap zichtbaar

I

Lijnen binnen het dialectlandschap: isoglossen In het Nederlandse taalgebied wordt momenteel gewerkt aan voltooi¨ıng van de

I

I I I

Fonologische Atlas van de Nederlandse Dialecten (FAND) Morfologische Atlas van de Nederlandse Dialecten (MAND) Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten (SAND)


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectatlassen

Dialectatlassen

I


I


I

I I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectatlassen

Dialectatlassen

I


I


I

I I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectatlassen

Voorbeeld van een dialectkaart: Kloekekaart


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Haagse Harry


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I

Het gebruik van dialect in semi-culturele conteksten I I I I

Stripverhalen (Haagse Harry) ` Popmuziek (Rowwen Heze, Skik) Theater/cabaret (Hans Teeuwen, Herman Finkers) Bijbelvertalingen

I

Vijftig jaar geleden spraken meer mensen dialect

I

maar werd dit niet op deze manieren gebruikt


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Dialectrenaissance

I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance

Erkenning streektalen

I

Europees Handvest voor de Erkenning van Regionale Talen of Talen van Minderheden

I

beoogt de taalvariatie in Europa te bevorderen door de Nederlandse regering erkende talen:

I

I I

‘Volgens deel III’: Fries ‘Volgens deel II’: Limburgs, Nedersaksisch


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance


I


I


I

I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance


I


I


I

I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance


I


I


I

I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Dialectrenaissance


I


I


I

I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Standaardtaal vs. lecten


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


De gangbare visie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


De taalkundige visie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Taal en status I

Standaardtaal is het sociolect van de bovenlaag (heeft een hoge SES)

I

wordt onderwezen op school en gezien als ‘neutrale’ ¨ varieteit

I

Standaardtalen hebben hiermee een overt prestige: goede baan, net gezelschap

I

Dia- en sociolecten hebben verborgen (‘covert’) prestige: laat zien dat je erbij hoort


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Taal en status I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Taal en status I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Taal en status I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

¨ Etnische taalvarieteiten


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Straattaal

I

Yo luister, in het begin maakte de Life Creator, Master G, weet je wel, de hemel en de modderfokking hel, weet je. Op aarde had nog niemand het licht aangedaan, en Master G was een beetje aan ’t chillen, en Hij dacht: he´ man, dit is niet cool, weet je, zo donker als het is. Ik doe mooi het licht aan. En Hij zag dat het licht dope was. Het was Day One.


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Straattaal

I

¨ In Amerika bestaan er al langer etnische varieteiten

I

In het Nederlands lijken deze gaandeweg te ontstaan

I

Lijken vooral bedoeld om identiteit te markeren

I

Vooralsnog wordt straattaal vooral gebruikt door jongeren


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Straattaal

I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Straattaal

I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek


Straattaal

I


I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

ˆ “OMet haar eng bewustzijn, hangt het samen, dat de vrouw niet houdt van lange zinnen of ingewikkelde syntactische constructies. Zelfs de relatiefzin is haar soms al te veel [...]. ” Jac. van Ginneken (1877-1945)


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

I

Het woord sekse staat voor het biologische verschil tussen man en vrouw Taalkundig interessanter is echter het culturele verschil: gender I I I

Taalverschillen als machtsverschillen Taalverschillen als cultuurverschillen Taalverschillen als constructie van identiteit


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Man of vrouw?

I

I




Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Traditionele verschillen

I

Vrouwen gebruiken vaker standaardvormen I

In de traditionele dialectologie werden daarom liever mannen onderzocht

I

Vrouwen zijn ook eerder hypercorrect

I

Vrouwen leiden bij onbewuste taalverandering


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender


I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender


I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender


I



I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I

Mannen zijn dominant, zelfstandig Vrouwen zijn sociaal, verbaal

Komt tot uiting in: I I I

` ‘mmmm?’) Meer ‘tags’ (‘he?’, Sterkere vraagintonatie Vaker vraagintonatie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en taal

I

Stereotypen I I

I





Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Gender en vraagintonatie


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Natuur en cultuur

I

Vrouwen leiden minder vaak aan stotteren en dyslexie

I

Vrouwen scoren gemiddeld beter op bepaalde taalvaardigheidstoetsen

I

Vrouwen zijn gemiddeld beter in het leren van vreemde talen


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Natuur en cultuur

I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Natuur en cultuur

I


I


I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Taal en gender

Vrouwen- en mannenhersenen


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Spreekstijl


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Spreekstijl

Verschillen in spreekstijl

I

Stijlcontinua: I I

Formeel - informeel Snel - langzaam


Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Spreekstijl


I

Stijlcontinua: I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Spreekstijl


I

Stijlcontinua: I I



Universiteit Leiden


Dialectologie

Sociolingu¨ıstiek

Spreekstijl


Uitspraak Syntaxis Woordenschat

Formeel lokomotief Hij is een heel leuke jongen. nu zenden


Informeel lok@m@tief Hij is een hele leuke nou sturen

Universiteit Leiden

Basisbegrippen van de taalwetenschap: Variatielinguïstiek

Recommend Documents