Babybabbels spraakontwikkeling in het eerste levensjaar
Dr. F.J. van Beinum
Instituut voor Fonetische Wetenschappen / ACLC
MUZIEK en SPRAAK in ONTWIKKELING
Universiteit van Amsterdam
Beekbergen
spraakontwikkeling van een kind van geboortekreet naar mondigheid
tekeningen: Otto Dicke, Kinderen 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
2
populair onderwerp zelfs in de media
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
3
hoe moeten we de ontwikkeling van de spraakcommunicatie bestuderen ? terugkijken
(retrospectief)
of vooruitkijken
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
(prospectief)
4
retrospectief (terugkijken)
taalkundig: eindsituatie terugkijken hoe de situatie tot stand kwam
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
-
spraakklanken
-
lettergrepen
-
woorden
-
zinnen
5
prospectief (vooruitkijken)
ethologisch: beginsituatie als startpunt zichzelf-organiserend systeem: -
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
waarin de stappen in de ontwikkeling zich op hiërarchische wijze manifesteren
6
drie kernpunten in de spraakontwikkeling van kinderen:
18 jan. 2012
spraakperceptie
spraakproductie
ouder-kind interactie
NICU ZWOLLE
7
cyclisch-dynamisch systeem in de ontwikkeling van spraakcommunicatie geluidsperceptie van ouder in interactie
geluidsproductie van ouder in interactie auditieve feedback
geluidsproductie van het kind
18 jan. 2012
geluidsperceptie van het kind
NICU ZWOLLE
8
in ons onderzoek vooral de nadruk op
ontwikkeling van de spraakproductie
maar ontwikkelingsproces is niet te begrijpen zonder ook aandacht voor
spraakperceptie ouder-kind interactie
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
9
spraakcommunicatie-instrument van een baby bij de geboorte tijdsverschil auditief systeem
18 jan. 2012
productiesysteem
werkend vanaf 5de maand van de zwangerschap
NICU ZWOLLE
werkend vanaf de geboorte
10
auditief systeem vóór de geboorte
vanaf ± 5 maanden reactie op simpele geluidstimuli
baarmoeder: uiterst lawaaiïge omgeving
intern: ingewanden
van de moeder haar hartslag met variërend ritme (mogelijk eerste "patroon")
extern: (gedempt) spraak
omgevingsgeluid zoals spraak van de moeder (deels intern)
van andere mensen, ander omgevingsgeluid
ademhalingsritme van moeder in combinatie met haar spraak patroon
bij spreken anders dan in rust
laagfrequente geluiden (± 200 Hz) minder gedempt dan hoog
auditief systeem vlak na de geboorte:
grote veranderingen !!!
geluid via lucht i.p.v. via vruchtwater
ritme hartslag van moeder soms en alleen vaag te horen
spraak van moeder klinkt anders tegen achtergrondgeluid
baby systeem op zichzelf, in nieuwe senso-motorische situatie
auditief systeem ontvangt samen met andere zintuigen nieuwe stimuli (opslag van multimodale patronen)
aanpassing aan stimulus-responsgedrag van de omgeving 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
12
aangeboren of aangeleerd ??
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
13
ontwikkeling van de spraakproductie
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
14
het menselijk spraakproductiesysteem bron-filter model voor volwassen spraakproductie (Fant, 1960)
bron: longen (1) + larynx (2) filter: mondkeelbuis (3) geluidsproductiesysteem gelijk bij alle zoogdieren
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
15
is geluidsinstrument van een baby te vergelijken met volwassen spreekinstrument ? volwassen spreekinstrument
spreekinstrument baby
in begin: • sterk nasaal • geen heldere klank • weinig articulatie 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
16
beschrijvingssysteem voor babygeluiden (Koopmans-van Beinum & Van der Stelt, 1986; 1998)
beschrijving van bewegingen senso-motorische benadering
larynxbewegingen
mondkeelbewegingen
stemgeving of fonatie
articulatie
aanname: dankzij veranderingen is waarneming mogelijk 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
17
senso-motorische beschrijving van bewegingen huilgeluiden EENHEID :
ADEMHALING
pleziergeluiden
BRON : LONGEN + LARYNX
FONATIE
doorlopend onderbroken
FILTER : MONDKEELBUIS
18 jan. 2012
ARTICULATIE
NICU ZWOLLE
bewegingen 18
fonatie: direct vanaf de geboorte geboortekreet
bron: longen + larynx
aanvankelijk reflexmatig en verre van perfecte afstemming 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
19
ontwikkeling van het fonatiesysteem
F O N A T I E
veel variatie in fonatie onderbroken fonatie (...EH-EH...; ...UH-UH-UH...) ononderbroken fonatie
0 wkn 6 wkn
18 jan. 2012
(...AAAH...; ...UUUH...)
20 wkn
NICU ZWOLLE
20
articulatie: vanaf ± 10 weken één enkele articulatiebeweging per uiting: eerst achter, later ook meer voor in de mond ( ....ARRA.... ; ....HEGGE....)
“cooing”
18 jan. 2012
filter: mondkeelbuis
NICU ZWOLLE
21
met ± 30 weken: meervoudige articulatiebewegingen repeterende open-dicht bewegingen: met kaak, lip, tong, en later ook achter in de mond ( ....DA-DA-DA-DA.... ; ....JEH-JEH-JEH.... ; ....PAH-PAH-PAH-PAH....)
“brabbelen”
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
22
ontwikkeling van het articulatiesysteem
A R T I C U L A T I E
enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties 0 wkn
18 jan. 2012
10 wkn
30 wkn
NICU ZWOLLE
23
A R T I C U L A T I E
A D E M H A L I N G
F O N A T I E
bouwstenen van het productie-instrument in ontwikkeling enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties
veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie
0 wkn 18 jan. 2012
6 wkn 10 wkn
20 wkn NICU ZWOLLE
30 wkn 24
A R T I C U L A T I E
A D E M H A L I N G
F O N A T I E
fonatie en articulatie gecombineerd
enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties
veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie
0 wkn 18 jan. 2012
6 wkn 10 wkn
20 wkn NICU ZWOLLE
30 wkn 25
drie mijlpalen in de coördinatie van spraakbewegingen enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties
A D E M H A L I N G
veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie
0 wkn 18 jan. 2012
6 wkn 10 wkn
20 wkn NICU ZWOLLE
A R T I C U L A T I E F O N A T I E
30 wkn 26
stappen in spraakontwikkeling (fonatie en articulatie gecombineerd)
A R T I C U L A T I E F O N A T I E
III
V
IV II I
2 of meer articulaties
veel variatie in fonatie
onderbroken fonatie
ononderbroken fonatie
VI 0 wkn
18 jan. 2012
enkelvoudige articulatie
6 wkn 10 wkn
20 wkn NICU ZWOLLE
30 wkn 27
klassificatieschema van fonatie- en articulatiebewegingen universeel toepasbaar
maakt kwantitatieve data mogelijk over afwijkende spraakontwikkelingsprocessen
kan antwoord geven op de vraag of een kind in zijn geluidsproducties afwijkt van een controlegroep of een norm bv:
kinderen met een gespleten gehemelte dove en slechthorende kinderen kinderen met het risico dyslectisch te zijn
UvA: onderzoek naar geluidsproducties van dove baby’s 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
28
resultaten van 6 dove en 6 horende baby’s in de eerste 18 maanden van hun leven
dove baby’s produceren meer uitingen dan horende
dove baby’s verschillen in hun geluidsproducties al in de eerste zes maanden
dove baby’s produceren meer fonatie zonder articulatie
dove baby’s produceren meer articulaties zonder fonatie
dove baby’s produceren minder variaties in hun uitingen
dove baby’s brabbelen niet in hun eerste jaar ( !!! )
dove baby’s maken lettergreepeffecten door de fonatie te onderbreken vanaf 7.5 mnd
dove baby’s maken minder contrasten in hun klinkers
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
29
problematisch voor dove kinderen: coördinatie van fonatie + articulatie auditieve feedback noodzakelijk voor spraakontwikkeling
enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties
veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie
0 wkn 6 wkn 10 wkn 18 jan. 2012
20 wkn NICU ZWOLLE
A R T I C U L A T I E F O N A T I E
30 wkn 30
oor in een normaal horend kind •oorschelp •gehoorgang •trommelvlies •gehoorbeentjes •slakkenhuis •gehoorzenuw
bij dove kinderen wordt na cochleaire implantatie de gehoorzenuw gestimuleerd met electrische pulsen naar electroden in de cochlea 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
31
cochleaire implantatie
inwendig: •ontvanger •electroden uitwendig: •microfoon •spraakprocessor •zendspoel
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
32
cochleaire implantatie op jonge leeftijd geeft waarschijnlijk de beste resultaten voor een normale spraakontwikkeling
in Nederland meestal niet voor het eerste levensjaar, in België en in Duitsland vaak al vroeger
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
33
na cochleaire implantatie: auditieve feedback auditieve feedback maakt coördinatie van fonatie + articulatie mogelijk
enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties
BRABBELEN veel variatie in fonatie onderbroken fonatie
ononderbroken fonatie
0 wkn 6 wkn 10 wkn 18 jan. 2012
20 wkn NICU ZWOLLE
A R T I C U L A T I E F O N A T I E
30 wkn 34
spraakontwikkeling van baby’s:
vanzelf sprekend ......of toch niet.....?
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
35
tekeningen van:
Otto Dicke, Kinderen 18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
36
Fun with twins http://www.youtube.com/watch?v=PvyDI1y_UFc
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
37
Floor van Beinum
Lillian van ‘t HullenaarDoppen
gelieerd gastonderzoeker ACLC (Amsterdam Center for Language and Communication) Universiteit van Amsterdam
18 jan. 2012
spraaktaalpatholoog voorheen docent Opl. Logopedie Hogeschool Arnhem Nijmegen
NICU ZWOLLE
38
OPBOUW BOEK: Deel I Spraak in ontwikkeling • • • •
Bestudering van het spraakontwikkelingsproces De spraakperceptie van baby’s Het spraakproductiesysteem van baby’s Communicatie in ontwikkeling
Deel II Registratie van de spraakproductie van baby’s •
Transcriptie en descriptie
Deel III Registratie in de praktijk • •
Toepasbaarheid Oefeningen
Appendix •
18 jan. 2012
NICU ZWOLLE
Vragenlijst Prelexicale Spraakontwikkeling
39
