INSPECTIERAPPORT 41018/2007/B GENT Caermersklooster De Eerste Pandhof Vrouwebroersstraat
2
Directie en secretariaat: W. Wilsonplein 2, 9000 GENT Tel.: 09-267 72 42; Fax: 09-267 72 98 Inspectiedienst: Abdisstraat 2, 9000 GENT Tel.: 09-234 18 55 E-mail:
[email protected] Website: www.monumentenwacht.be
INSPECTIENUMMER : O-17/41018/2007/B
Bouwkundige inspectie OBJECT
:
Caermersklooster - De Eerste Pandhof
LIGGING
:
Vrouwebroersstraat Gent
WETTELIJKE BESCHERMING
:
Monument, 20 juli 1943
HUIDIGE FUNCTIE
:
Cultuur - Leegstand
ABONNEE
:
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Gouvernementstraat 1 9000 GENT
INSPECTIEDATUM
:
13 september 2007
UITGEVOERD DOOR
:
Filip Kint en Ann Derieuw (
[email protected] - Tel.: 09-223 49 35)
TOTAAL AANTAL MANUREN
:
13 uur
UITGEVOERDE WERKEN
:
Opmaken van een risico-inventarisatie (eerste inspectie). Op twee plaatsen in de vleugel 'feestzaal', nl. één op de eerste verdieping en één op de zolderverdieping, werd bij wijze van steekproef de toestand van de oplegging van de moerbalken van de vloerconstructies in detail gecontroleerd.
GEBRUIKTE MATERIALEN
:
-
VORIGE INSPECTIES (sinds 2000)
:
Eerste (deel)inspectie.
OPMERKINGEN
:
Op vraag van 'de dienst 31 – Gebouwen' van de provincie (verantwoordelijke projectleider: Benjamin Verstringhe) en naar aanleiding van de restauratie werden alleen de dakconstructies en de houten balklagen door de monumentenwachters geïnspecteerd.
3
INHOUDSOPGAVE I. Inleiding…………………………………………………………………………….. 4 II. De vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium'………………………….... 5 III. De vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal – keuken'…………………. 8 IV. De vleugel grenzend aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof – 'kapittelzaal'…. 12 V. Besluit………………………………………………………………………………. 13
4
I. Inleiding Op vraag van 'de dienst 31 – Gebouwen' van de provincie (verantwoordelijke projectleider: Benjamin Verstringhe) werden de dakconstructies en de houten balklagen van de gebouwen of vleugels rond de Eerste Pandhof door de monumentenwachters geïnspecteerd. Het betreft de vleugel langs de Vrouwebroersstraat ('refectorium'), de vleugel langs de gewezen Plotersgracht ('feestzaal') en de vleugel die grenst aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof ('kapittelzaal'). De verschillende vleugels worden ook in deze volgorde besproken.
Schematische overzichtstekening ( grijze invulling: wanden/muren; blauwe invulling: moerbalken)
Omdat het gaat om een eerste inspectie van de gebouwen werd door de monumentenwachters voorafgaand een risico-inventarisatie opgemaakt. Uit ons onderzoek (zie volgende paragrafen) is gebleken dat voornamelijk de vleugel 'refectorium' en de vleugel 'feestzaal' op veel plaatsen zowel op het gelijkvloers, de verdiepingsvloer als de zoldervloer momenteel niet op een veilige manier kunnen worden geïnspecteerd. Bij de bespreking van de verschillende vleugels werden de gevaarlijke zones aangeduid op de bijgevoegde tekeningen.
5
II. De vleugel langs de Vrouwebroersstraat – "refectorium" Op nogal wat plaatsen werden de moerbalken en de plafonds reeds onderschoord. Ondanks deze extra ondersteuningen blijft de onbetrouwbaarheid van de vloerconstructies (bestaande uit: moerbalken, kinderbinten, plankenvloeren en bovenop soms nog een stenen vloer) bestaan wat bijgevolg niet toelaat een veilige en gedetailleerde inspectie van de dakconstructie en van de balklagen uit te voeren. Bovendien bevindt er zich op de zoldervloer en in het bijzonder tussen de dakvoeten veel achtergebleven bouwpuin (het betreft houtafval en restanten van de dakbedekking) wat tevens een verhoogd risico van veiligheid inhoudt. Hierna volgt een fotografisch overzicht van de toestand van de vleugel "refectorium"
Onderschoring van de plafonds en de balklagen.
Aansluiting van de plankenvloer met de dakvoet.
Ondanks vroegere extra verstevigingen (multiplexplaten) blijven de vloeren onbetrouwbaar om te betreden.
De bakstenen zijwandjes alsook het front van de dakkapel (kant pandhof) bevinden zich in een heel onstabiele toestand.
6
De moerbalken en de plafonds buigen gevaar- De dakstructuur vertoont op meerdere lijk door. Op de vloeren komt bovendien veel plaatsen gebroken en loszittende of -hangende bouwpuin voor. onderdelen. Niettegenstaande de gevaarlijke en risicovolle toestand inzake de veiligheid kunnen we ons toch een goed en volledig beeld vormen over de toestand van de kapconstructie en de balkconstructies. De kapconstructie vertoont op meerdere plaatsen ernstige gebreken ingevolge waterinfiltraties via de voormalige dakbedekking en aantastingen door houtborende insecten en schimmels. Het betreft belangrijke houtverbindingen (tussen spantbenen en dekbalken, gordingen, tussen spantvoeten en moerbalken, tussen steekschoren en dekbalken, tussen dakkepers en muurplaten/dekbalken) die gebroken, losgekomen of verzwakt zijn ingevolge verzakkingen, houtrot en schimmels. Tengevolge van de verzakkingen vertoont de dakstructuur gevaarlijke vervormingen.
De verbinding tussen de trekbalk van het onderste juk en de dekbalk die er bovenop ligt, is losgekomen doordat het spantbeen is verzakt.
Het onderste juk is ernstig verzakt waardoor de verbinding met de dekbalk en het spantbeen van het juk erboven verbroken is. Hierdoor wordt de belasting van het kapwerk via de dakkepers overgedragen i.p.v. via de spanten wat een grote excentrische druk op de muren veroorzaakt en ook de belasting op de dakkepers zelf wordt hierdoor heel groot.
7
De verbinding (schuine liplas) van de vlieringbalken/gordingen is losgekomen waarbij de ene helft bovendien is verschoven.
De 'rode' lijnen geven de richting aan van hoe de vlieringbalken/gordingen momenteel geplaatst liggen of gesitueerd zijn. In normale omstandigheden (zonder gebreken) zou dit één rechte lijn moeten vormen in de lengterichting van het dak.
De houten balklagen vertonen zichtbaar sterke vervormingen en doorbuigingen; op verscheidene plaatsen zijn de plankenvloeren ingestort. Gelet op de gevaarlijke toestand konden door ons hier dan ook geen steekproeven worden genomen (in tegenstelling tot de vleugel 'feestzaal'). Een steekproef houdt in dat we de oplegging van een moerbalk in detail gaan controleren op mogelijke aantastingen door houtborende insecten en schimmels en ook de draagkracht van de balk wordt nagegaan. Niettemin kan men er vanuit gaan dat de toestand van de balklagen heel zorg-wekkend is. Zonder een gedetailleerde inspectie uit te voeren is het duidelijk dat de vloerconstructies ernstig verzwakt zijn ingevolge aantasting door houtrot, houtborende insecten en schimmels. Tijdens de restauratie van het gebouw zal het noodzakelijk zijn elke balk (moerbalk of kinderbint) op zijn draagkracht te controleren (zie hiervoor ook het besluit achteraan in het inspectierapport).
Op meerdere plaatsen zijn de vloerconstructies reeds ingestort (foto links en rechts) en buigen de moerbalken fel door (foto rechts).
8
III. De vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal – keuken' Om veiligheidsredenen (lees: gebrekkige stabiliteit en losse delen) konden het zuidwestelijk deel van deze vleugel (het betreft het deel van de 'keuken' dat grenst aan de vleugel langs de Vrouwebroersstraat) niet in detail worden geïnspecteerd. Voornaamste oorzaak voor de onveilige situatie is de heel matige ondersteuning van de tussenwand tussen de gang en de keukenvertrekken (zie foto's hieronder). Bovendien worden de schoren of steunen extra belast doordat de metalen overkapping die boven het gebouw werd aangebracht en gedeeltelijk steunt op de onderschoorde muur.
Ter hoogte van de zolderverdieping liggen talloze losse balken en allerlei bouwpuin. De gele horizontale balk die de grijskleurige constructie van de overkapping ondersteunt, steunt op de muur die op haar beurt ook is geschoord.
Het betreft de onderschoring van de tussenwand tussen de gang en de bijvertrekken van de keuken.
Tekening rechts: situering van de gevaarlijke zone.
De overige delen, nl. de grote kamer van de 'keuken' en de 'feestzaal' laten, gezien de slechte staat van de plankenvloeren, een gedetailleerde of uitvoerige inspectie van de dakconstructie en de houten balklagen eveneens niet toe. Toch werden door ons hier bij wijze van steekproef op twee plaatsen de opleggingen van de moerbalken in de muren grondig gecontroleerd (zie o.a. het filmpje dat is bijgevoegd bij het inspectierapport). De kapconstructie bevindt zich globaal weliswaar in betere staat (minder ernstige gebreken en de vervormingen van het kapwerk blijven beperkt) dan de dakstructuur van de vleugel langs de Vrouwebroersstraat, maar toch is ook hier de toestand van de dakvoet (spantvoeten, muur-
9
platen, dakkepertenen) slecht en zal het bijgevolg veel vakmanschap vragen om de dakconstructie terug in goede staat te brengen.
De toestand van de houten balklagen. Op de onderstaande schets werden de plaatsen gesitueerd waar door ons willekeurige steekproeven werden genomen.
Steekproef 1: 1ste moerbalk vanaf de noordoostgevel van de balklaag van de zoldervloer – oplegging in de gevel langs de Eerste Pandhof Steekproef 2: 4de moerbalk vanaf de noordoostgevel van de balklaag van de verdiepingsvloer – oplegging in de buitengevel langs de gewezen Plotersgracht
Steekproef 1. Na het wegnemen (d.w.z. wegkrabben met behulp van een steekbeitel) van het aangetaste hout blijkt dat de stabiliteit of draagkracht van de moerbalk alleen nog verzekerd wordt door
10
de balksleutel die zich onder de moerbalk bevindt. Gezien dit twee afzonderlijke delen zijn, kan dit betekenen dat de balksleutel later werd toegevoegd als extra steun voor de moerbalk (op andere plaatsen zijn de moerbalk en de balksleutel meestal slechts één balk).
1. Beginsituatie: moerbalk zit nog verscholen onder de plankenvloer…
2. Wegkrabben van het aangetaste hout…
3. Het meeste 'slechte' hout is verwijderd…
4. Eindresultaat.
11
Verdere vaststellingen: de plankenvloeren zijn nagenoeg volledig vermolmd en sterk verzwakt; door het uitvoeren van de steekproef is ook gebleken dat de bovenste twee à drie centimeter van de kinderbalkjes en de moerbalk eveneens sterk zijn vermolmd waardoor de opleggingen van de kinderbalkjes in de moerbalken op veel plaatsen niet meer verzekerd zijn. Steekproef 2. Aan de onderzijde van de bepleisterde moerbalk is een groot vruchtlichaam van een zwam aanwezig. Na het weghalen van de bepleistering blijkt de balk aan de onderzijde nauwelijks aangetast en zelfs nog in vrij goede staat te zijn. Aan de bovenzijde werd, net als bij de eerste steekproef, vooraf de plankenvloer verwijderd. Ook hier waren de vloerplanken sterk verzwakt en niet meer te recupereren. Nagenoeg gelijklopend met de eerste steekproef zijn de bovenkant van de moerbalk alsook de kinderbalkjes die in de moerbalk opliggen, sterk aangetast door houtrot en vermolmd. Doordat de balk is aangetast geworden door schimmel (vermoedelijk huiszwam - kubisch rot merkbaar) is ongeveer de bovenste tien à vijftien centimeter van de balk aangetast en verzwakt. De oplegging daarentegen is minder sterk aangetast, doch om een volledig beeld van de toestand te krijgen, is het nodig de balkkop vrij te maken (d.w.z. het omliggend metselwerk - tijdelijk - wegnemen wat evenwel door ons niet kon gedaan worden omdat dit onze opdracht overstijgt).
12
Vorige bladzijde, foto links onder: kinderbalkjes zijn aan de buitenranden 'zacht' geworden of vermolmd; ook de opleggingen in de moerbalk zijn aangetast en bij sommige balkjes verzwakt.
Vorige bladzijde, foto rechts onder: waar de moerbalk in het metselwerk van de gevel verdwijnt, is het hout aangetast door houtborende insecten, maar het hout vertoont nog voldoende stabiliteit; toch is het noodzakelijk bijkomende boringen in de balkkop uit te voeren om totale zekerheid te hebben inzake de stabiliteit van de moerbalk.
Foto links: bovenzijde van de moerbalk na het verwijderen van de vloerplanken. Foto rechts (detail): verdroogd vruchtlichaam en zwamdraden (vermoedelijk huiszwam) – het oppervlak vertoont een typisch kubisch scheurenpatroon.
IV. De vleugel grenzend aan de gebouwen rond de Tweede Pandhof –'kapittelzaal' Van deze vleugel werd de dakbedekking reeds gerestaureerd (n.a.v. de restauratie van de gebouwen rond de Tweede Pandhof). Daarom werden de houten balklagen hier reeds vroeger van pleisterwerk ontdaan en werden de houten roosteringen die niet meer voldoende stabiel waren, verwijderd. Toch bemerkt men dat de behouden plankenvloeren eveneens zijn aangetast en vermolmd en bij een eventuele herbestemming van het gebouw toch vernieuwd dienen te worden. Voor het overige vertonen de moerbalken en de balken die deel uitmaken van de dakstructuur geen noemenswaardige gebreken.
13
V. Besluit De problemen situeren zich in de vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium' en in de vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal en keuken'. In de beide vleugels is het houtwerk van de houten balklagen sterk aangetast door houtborende insecten (voornamelijk grote klopkever – Xestobium rufovillosum) en schimmels/zwammen. Om de exacte omvang van de schade of de gebreken te kunnen inschatten, is het noodzakelijk dat alle balken, moerbalken en kinderbalkjes, in detail op hun stabiliteit worden gecontroleerd. De houten plankenvloeren zijn nagenoeg allemaal zodanig sterk vermolmd dat ze volledig dienen te worden vernieuwd. Opmerking: vooraleer een gedetaillleerde inspectie van het houtwerk te kunnen uitvoeren, is het om veiligheidsredenen in de eerste plaats absoluut noodzakelijk dat de moerbalken degelijk onderschoord worden; omdat ook de stabiliteit van de kinderbalkjes op veel plaatsen kritiek is, dienen deze ook te worden ondersteund. Het kan raadzaam zijn om een onderschoring te voorzien die de volledige ruimten beslaat, bijvoorbeeld een zogenaamde 'tafelschoring' waarbij het risico inzake veiligheid voor vallende onderdelen beperkt blijft. De dakstructuur van de vleugel langs de Vrouwebroersstraat – 'refectorium' vertoont ernstige structurele gebreken die ertoe geleid hebben dat de dakconstructie ernstige vervormingen vertoont. Bovendien ontbreken diverse dakkepers ter hoogte van de dakvoet. De dakstructuur van de vleugel langs de gewezen Plotersgracht – 'feestzaal en keuken' bevindt zich in betere staat, de voornaamste gebreken blijven hier weliswaar beperkt tot de dakvoet. In de vleugel die grenst aan de gebouwen van de Tweede Pandhof – 'kapittelzaal' komen, behoudens het vervangen van de plankenvloeren, geen structurele gebreken voor.
