ASA. Opvang en begeleiding van slachtoffers mensenhandel

PAGAS20 A 1994 2014

Jaarverslag 2014 Opvang en begeleiding van slachtoffers mensenhandel

Inhoud

Voorwoord3 Visie en opdracht

5

Middelen

8

1. Financiën

8

2. Personeel

8

3. Organigram

9

Opvang en begeleiding van slachtoffers in 2014

11

1. Aanmeldingen

11

2. Begeleidingen

14

2.1. Nieuwe begeleidingen in 2014

14

2.2. Juridisch-administratief luik

18

2.3. Psychosociaal luik

28

Andere activiteiten in 2014

33

1. Bewustmaking, informatie en vorming

33

2. Samenwerking

34

2.1. Op nationaal niveau

34

2.2. Op internationaal niveau

36

Vooruitblik naar 2015

39

1. Aandachtspunten

39

2. Projecten

41

20 jaar PAG-ASA: van 1994 tot vandaag

44

1. Sleutelmomenten

44

2. Feest in 2014

48

3. Enkele cijfers

49

Jaarverslag 2014

Dit verslag is ook beschikbaar in het Frans. Aanvragen of downloaden via: Ce rapport est aussi disponible en français. Demander ou downloader via: [email protected] of/ou www.pag-asa.be

20 1994 2014

Voorwoord Beste lezer, Het jaar 2014 stond in het teken van de 20ste verjaardag van onze organisatie! Inderdaad, PAG-ASA bestaat al sinds 1994. Reeds 20 jaar lang staat PAG-ASA aan de zijde van de slachtoffers van mensenhandel: meer dan 1.200 erkende slachtoffers werden begeleid in hun toekomsttraject. We hebben deze verjaardag dan ook op gepaste (maar bescheiden) manier gevierd: een Talentenjacht met onze cliënten en een Nieuwjaarsdrink met onze professionele partners. Bovendien kregen we de eer om Koningin Mathilde rond te leiden in onze burelen en het opvanghuis. Haar bezoek was als het ware ‘de kers op de taart’, een ware erkenning voor de jarenlange inzet van onze medewerkers, vrijwilligers en bestuurders. Eind 2014 is Simone Sergeant, één van onze trouwe vrijwilligsters, met pensioen vertrokken. Gedurende meer dan 15 jaar was zij een drijvende kracht in ons opvanghuis. Elke donderdag en vrijdag stond ze hier voor dag en dauw om ervoor te zorgen dat ons opvanghuis piekfijn in orde zou zijn. Tijdens een intiem feestmoment werd ze door de bewoners en medewerkers in de bloemetjes gezet. Naast deze feestelijke momenten werd hard gewerkt aan de financiering van de organisatie, die zwaar geraakt wordt door besparingen op overheidsniveau. Dankzij bijkomende subsidies toegekend door Staatssecretaris voor Gelijke Kansen, mevrouw Sleurs, hebben we wat ademruimte tot eind 2015. Maar de toekomst ziet er niet rooskleurig uit. De alarmbel die we, samen met Payoke, Sürya en het Federaal Migratiecentrum, sinds eind 2012 luiden, moeten we steeds harder laten klinken. De wereld van de strijd tegen mensenhandel is er één waar mensen hun rol met passie en gedrevenheid opnemen. Echter, passie en gedrevenheid zijn niet voldoende wanneer de middelen onvoldoende zijn. Niet alleen de gespecialiseerde centra, maar ook onze partners bij politie, sociale inspectie en justitie worden geconfronteerd met tekorten en moeten roeien met de riemen die ze hebben. Het is hoog tijd dat de overheid haar verantwoordelijkheden opneemt in de strijd tegen mensenhandel. Zo niet, krijgen de grootste misdadigers vrij spel om hun criminele activiteiten ongestoord verder te zetten, en aldus onze maatschappij in gevaar te brengen. Heidi De Pauw, voorzitter Sarah De Hovre, directeur

jaarverslag PAG-ASA 2014 | 3

20 1994 2014

I. Visie en opdracht PAG-ASA beoogt een samenleving waar uitbuiting en mensenhandel niet langer bestaan. Zolang die ideale samenleving niet bestaat, werkt PAG-ASA mee aan een samenleving waar mensen opkomen tegen de uitbuiting van anderen, waar mensenhandelaars door de overheid streng aangepakt worden, en waar ieder slachtoffer van mensenhandel toegang krijgt tot een aangepaste hulpverlening, zodat hij/zij de kans krijgt een nieuw leven op te bouwen. PAG-ASA zet zich in voor alle (potentiële) slachtoffers van mensenhandel 1. We doen dit enerzijds door te zorgen voor een kwalitatieve hulpverlening aan de slachtoffers en anderzijds door actief mee te werken aan de strijd tegen mensenhandel. PAG-ASA heeft dus een dubbele opdracht. De eerste opdracht van PAG-ASA is het zorgen voor een kwalitatieve hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel. Dit houdt in: onthaal, opvang en begeleiding op maat, op korte en lange termijn, met het oog op herstel en (re-) integratie in de maatschappij, in België of in het thuisland. Deze hulpverlening wordt georganiseerd vanuit 3 cellen: • De juridische cel zorgt voor de juridische en administratieve begeleiding van de slachtoffers. • De residentiële cel zorgt voor de opvang en psychosociale begeleiding van de slachtoffers die in het opvanghuis verblijven. • De ambulante cel zorgt voor de psychosociale begeleiding van personen die niet (of niet langer) verblijven in ons opvanghuis, maar elders wonen. De tweede opdracht van PAG-ASA is het actief meewerken aan de strijd tegen mensenhandel op nationaal en internationaal niveau. Dit doen we enerzijds via samenwerking met de bevoegde overheidsdiensten, zowel op het terrein als op beleidsvlak, en anderzijds via bewustmaking, informatie, vorming, en adviesverlening. Deze tweeledige opdracht valt binnen een welbepaald wettelijk en beleidsmatig kader 2, dat in de loop der jaren geëvolueerd is. Dit kader bepaalt ook wat verstaan wordt onder mensenhandel en mensensmokkel. 1 Wanneer we in dit jaarverslag spreken over “slachtoffers van mensenhandel”, bedoelen we ook de slachtoffers van mensensmokkel onder bepaalde verzwarende omstandigheden. 2 Het huidige wettelijk en beleidsmatig kader rond de hulp aan slachtoffers van mensenhandel in België omvat: (1) Artikel 433 quinquies e.v. van het Strafwetboek; (2) Artikelen 61/2 e.v. en artikelen 77bis e.v. van de Vreemdelingenwet; (3) de Ministeriële Richtlijn van 01/02/2007 inzake opsporings- en vervolgingsbeleid betreffende mensenhandel; (4) de Ministeriële Omzendbrief van 26/09/2008 inzake invoering van een multidisciplinaire samenwerking m.b.t. de slachtoffers van mensenhandel en/of van bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel; (5) het Koninklijk Besluit van 18/04/2013 inzake erkenning van de centra gespecialiseerd in de opvang en de begeleiding van slachtoffers van mensenhandel en inzake erkenning om in rechte op te treden; en (6) het Nationaal Actieplan Strijd tegen Mensen handel 2012-2014.


Mensenhandel wordt gedefinieerd3 als volgt: de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem, om hem te kunnen uitbuiten. Deze uitbuiting kan verschillende vormen aannemen: • seksuele uitbuiting; • economische uitbuiting via werk of diensten; • uitbuiting van bedelarij; • het illegaal wegnemen van organen; en • een persoon tegen zijn wil strafbare feiten doen plegen. Mensensmokkel wordt gedefinieerd4 als: ertoe bijdragen dat een persoon die géén onderdaan is van een lidstaat van de EU op clandestiene wijze België binnenkomt, erdoor reist of hier verblijft, met het oog op het direct of indirect verkrijgen van een vermogensvoordeel. Verzwarende omstandigheden zijn aanwezig o.a. indien: • de persoon minderjarig is; • de persoon zich in een bijzonder kwetsbare situatie bevindt (bv. onwettige administratieve toestand, zwangerschap, ziekte, een lichamelijk of geestelijk gebrek); • gebruik gemaakt werd van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen, dwang; of • het leven van de persoon in gevaar werd gebracht. Slachtoffers van mensenhandel en/of van mensensmokkel onder bovenvermelde verzwarende omstandigheden kunnen in België van een bijzondere beschermingsen bijstandsprocedure5 genieten, waarbij PAG-ASA samen met de twee andere gespecialiseerde centra (Payoke in Antwerpen en Sürya in Luik) voor het humanitaire luik zorgt. Aan deze procedure zijn drie cumulatieve voorwaarden gekoppeld: • geen contact met de vermoedelijke dader(s); • medewerking met politie en justitie; en • begeleiding door een gespecialiseerd centrum. In het kader van deze procedure kunnen specifieke verblijfsvergunningen worden verkregen. Deze documenten laten de slachtoffers toe legaal in België te verblijven en een toekomstproject uit te bouwen.

5 3 4

Artikel 433 quinquies, Strafwetboek. Artikels 77 bis en 77 quater, Vreemdelingenwet van 15/12/1980. Deze bijzondere beschermingsen bijstandsprocedure is wettelijk bepaald en staat beschreven in de documenten vermeld onder voetnoot 2.

6 | jaarverslag PAG-ASA 2014

II. Middelen 1. Financiën De werking van PAG-ASA wordt in eerste instantie gefinancierd vanuit de overheid: federaal (Nationale Loterij en FOD Werk / Gelijke Kansen) en regionaal (Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel-Hoofdstad). Daarnaast is er voor sommige personeelsleden een tussenkomst in de loonkost vanwege Actiris, de Brusselse gewestelijke dienst voor arbeidsbemiddeling, en vanwege het Fonds Sociale Maribel voor de Bicommunautaire Opvoedings- en Huisvestingsinstellingen. Deze subsidies dekken de kosten van de gewone werking van de organisatie echter niet voor de volle 100%. Bovendien is het ieder jaar afwachten welke de grootte zal zijn van de toegekende middelen vanuit de federale overheid. Zo zijn de subsidies van de Nationale Loterij voor het 2de opeenvolgende jaar gedaald. Deze onzekere financiering noopt de organisatie ertoe om jaarlijks projectsubsidies aan te vragen bij andere instanties – zoals de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de Franse Gemeenschapscommissie, en het Federaal Impulsfonds voor het Migrantenbeleid (een laatste maal in 2014 want dit Fonds verdwijnt vanaf 2015) – om de financiering van de gewone werking zo goed als mogelijk rond te krijgen. Noodzakelijke investeringen en bijzondere activiteiten of projecten zijn slechts mogelijk mits het indienen van extra dossiers bij private fondsen of bedrijven. Sinds het ontstaan van PAG-ASA in 1994 zijn we er steeds in geslaagd de nodige financiering te vinden om alle werkingskosten te dekken. Sinds 2013 wordt onze organisatie echter zwaar getroffen door de besparingen van de federale overheid. Om het hoofd te bieden aan deze nieuwe uitdagingen werkt PAG-ASA aan de ontwikkeling van een financieel plan, binnen de schoot van haar strategisch plan 2014-2018. 2. Personeel Op 31 december 2014 telt PAG-ASA een personeelsvolume van 15,05 VTE. Dit is een daling in vergelijking met de situatie op 31 december 2013 te wijten aan volgende elementen: één medewerkster werd door de arbeidsgeneesheer van het werk verwijderd wegens zwangerschap en één medewerkster met GESCO-statuut heeft de organisatie verlaten in het najaar; beiden waren op 31 december nog niet vervangen. In 2014 kon PAG-ASA rekenen op een extra 0,80 VTE – gedetacheerd vanuit het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk in het kader van het Netwerkproject Hulpverlening Slachtoffers Mensenhandel, gefinancierd door het Federaal Impulsfonds Migrantenbeleid – voor de periode augustus tot en met december. Deze persoon werd ingezet als begeleider in de juridische cel.


Daarnaast kon PAG-ASA in 2014 rekenen op de inzet van een tiental vrijwilligers. De vrijwilligers staan in voor ondersteunende taken (dag- en voornamelijk nachtpermanentie), alsook voor de lessen Nederlands en Frans aan geïnteresseerde cliënten, en de conversatieklassen Nederlands voor een aantal Franstalige medewerkers. De begeleiders en de directie zijn ingeschakeld in een wachtsysteem, volgens een beurtrol. Zo zijn we ook buiten de kantooruren bereikbaar voor aanmeldingen, voor cliënten in het opvanghuis, en als steun voor de persoon die de nachtpermanentie doet in het opvanghuis. Dit alles maakt het mogelijk te zorgen voor een 24u/24, 7d/7 permanentie. 3. Organigram ALGEMENE VERGADERING

RAAD VAN BESTUUR 8 bestuursleden

DIRECTIE 2 VTE: Directeur en Adjunct directeur

ONDERSTEUNINGSCEL 3,25 VTE: Onthaal + Administratie + Logistiek

JURIDISCHE CEL 3 VTE: Celverantwoordelijke + Juridische begeleiders

AMBULANTE CEL 4,30 VTE: Celverantwoordelijke + Psychosociale begeleiders

RESIDENTIËLE CEL 4,50 VTE : Celverantwoordelijke + Psychosociale begeleiders

VRIJWILLIGERS


20 1994 2014

III. Opvang en begeleiding van slachtoffers in 2014 1. Aanmeldingen Onder “aanmelding” verstaan we elke hulpvraag die bij PAG-ASA binnenkomt; dit kan via telefoon, fax, email, of bezoek aan onze kantoren. Elke aanmelding wordt met zorg behandeld om te verzekeren dat de hulpvraag op een correcte manier wordt beantwoord. De medewerkers van het onthaal en van de juridische cel nemen de tijd om dit grondig te doen. GRAFIEK 1: Totaal aantal geregistreerde aanmeldingen 450

404

400

405 353

350 300

Geregistreerde aanmeldingen

250 200 150 100 50 0

2012

2013

2014

In de loop van 2014 werden 405 personen aangemeld bij PAG-ASA als potentieel slachtoffer van mensenhandel. Dit aantal ligt hoger dan in 2013, maar is gelijk aan 2012. Niet alle aanmeldingen betreffen situaties van mensenhandel. Voor een groot deel ervan is reeds bij het eerste contact duidelijk dat het gaat om een andere problematiek. Vaak voorkomende hulpvragen gaan over: problemen van sociaalrechtelijke aard (bv. niet-uitbetaling van het loon), intra-familiale problemen (bv. geweld), verblijfsprocedures, zoektocht naar huisvesting of nachtopvang. In deze gevallen wordt de persoon doorverwezen naar de bevoegde diensten; wij beschikken hiervoor over een zeer uitgebreide sociale kaart en een netwerk van organisaties met wie we samenwerken. De aanmeldingen bereikten ons vanuit verschillende instanties (cf. tabel 1). Sinds een paar jaar stijgt het aantal zelf-aanmeldingen gestaag. In 2014 hebben 133 personen zichzelf bij PAG-ASA aangemeld. Veel mensen hebben over onze werking gehoord via eerstelijnsdiensten (zoals politie en inspectiediensten, maar ook sociale diensten). Sommige mensen hebben de informatie gevonden via internet, andere via derden.


TABEL 1: Verwijzende instanties van de geregistreerde aanmeldingen in 2014 6789101112

Aanmeldende instanties

2014

Persoon zelf

133 67

Sociale sector6 Gerechtelijke diensten Privépersoon

7

Juridische diensten

57 57

8

26

9

16

Medische sector Diensten voor NBMV

10

16

Sector asiel en vreemdelingen

7

Sürya, Payoke11

7

Diplomatieke sector12

1

Onbekend - niet geregistreerd

18

TOTAAL

405

Bij elke “relevante” aanmelding, d.i. met een mogelijke indicatie van mensenhandel of mensensmokkel (onder bepaalde verzwarende omstandigheden), zet de juridische cel verschillende stappen: één of meerdere intakegesprekken met een tolk, inlichtingen inwinnen bij de partners, telefonische contacten, en andere. Een groot aantal van deze “relevante” aanmeldingen leidt echter niet tot een begeleiding en de redenen daarvoor zijn divers: de persoon beslist zelf om niet in te gaan op ons aanbod omdat hij/zij geen interesse heeft; de feiten zijn ondertussen verjaard of vonden plaats in het buitenland; het verhaal van de persoon bevat te weinig concrete en verifieerbare elementen; de persoon laat niets meer van zich horen ondanks verschillende pogingen tot contact vanuit PAG-ASA; of de persoon beslist om terug te keren naar zijn/haar land van herkomst. Net zoals in 2013 was er in 2014 een stijgend aantal zelfmelders met een zeer goed voorbereid dossier “economische uitbuiting”. Deze vaststelling wordt ook gedeeld door onze partners op het terrein. Vanuit ons perspectief en onze terreinervaring is één van de mogelijke verklaringen de verstrenging van de verschillende verblijfsprocedures. Meer mensen melden zich bij ons aan met onechte of overdreven verhalen in de hoop 8 9

Centra voor huisvesting en sociale re-integratie, OCMW, verenigingen, straathoekwerkers, en andere. Lokale en Federale Politie, Sociale Inspectie, Toezicht Sociale Wetten, Parket, Arbeidsauditoraat. Klant, buur, kennis, vriend, familielid of andere. Advocaten, juridische bijstand, slachtofferhulp, Federaal Migratiecentrum, ORCA en andere. 10 NBMV staat voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen. Hierbij gaat het over diensten zoals: dienst voogdij, voogden, gespecialiseerde opvangcentra voor NBMV. 11 Dit zijn de 2 andere gespecialiseerde centra voor slachtoffers van mensenhandel. 12 Ambassades, consulaten, Directie Protocol van de FOD Buitenlandse Zaken. 6 7


erkend te worden als slachtoffer van mensenhandel en via deze procedure alsnog toegang te krijgen tot verblijfsdocumenten. Onze juridische begeleiders spelen een rol als filter om de echte van de onechte verhalen te scheiden, zodat de echte slachtoffers geïdentificeerd en geholpen kunnen worden en de procedure mensenhandel niet misbruikt wordt. In 2014 leidden uiteindelijk 78 aanmeldingen tot het opstarten van een nieuwe begeleiding. Daarnaast waren op 31 december 2014 nog 13 aanmeldingen in behandeling: begin 2015 zal duidelijk worden of het al/niet over feiten mensenhandel gaat en er al/ niet een begeleiding wordt opgestart.


2. Begeleidingen Elke begeleiding is integraal en op maat van de cliënt. Ze start in principe steeds met een juridisch, een administratief en een psychosociaal luik. Ze wordt verleend hetzij in residentiële setting, d.i. met een opname in ons opvanghuis voor mensen die nood hebben aan een (veilig) onderkomen, hetzij in ambulante setting, d.i. voor mensen die elders kunnen verblijven. De drie luiken van de begeleiding lopen parallel en zijn complementair. Elk slachtoffer wordt begeleid door twee begeleiders, één voor het juridische én administratieve luik en één voor het psychosociale luik. De duur van een begeleiding kan variëren van een aantal weken tot een aantal jaren. We schatten de duur van een doorsnee-begeleiding op 2 à 3 jaar. In theorie wordt de volledige begeleiding (juridisch, administratief en psychosociaal) afgesloten op het moment dat de gerechtelijke procedure afgelopen is, de persoon een verblijfstitel van onbepaalde duur heeft bekomen en hij/zij geen psychosociale begeleiding meer nodig heeft. In de praktijk komt de beëindiging van het ene luik van de begeleiding niet noodzakelijk overeen met de beëindiging van het andere luik. Immers, de gerechtelijke procedure kan soms jaren aanslepen of in sommige gevallen net heel snel geregeld zijn. De psychosociale begeleiding duurt zolang de persoon de specifieke aanpak van PAG-ASA nodig heeft. 2.1. Nieuwe begeleidingen in 2014 In de loop van 2014 werd er voor 78 personen een nieuwe begeleiding opgestart (cf. grafiek 2). Het aantal nieuwe begeleidingen is sterk toegenomen in vergelijking met 2013 (48) en overschrijdt zelfs ruim het niveau van 2012 (63). GRAFIEK 2: Totaal aantal nieuwe begeleidingen 78

80 70

63

60

48

50 40 30

Nieuwe begeleidingen

20 10 0

2012

2013


2014

TABEL 2: Aanmeldende instanties 13 van de nieuwe begeleidingen Aanmeldende instanties

2012

2013

2014

33

18

39

6

12

11

Gerechtelijke diensten Persoon zelf Juridische diensten

1

4

8

Privépersoon

7

3

8

Sürya, Payoke

7

4

6

Sociale sector

3

5

3

Diensten voor NBMV

5

2

2

Medische sector

0

0

1

Diplomatieke sector

1

0

0

TOTAAL

63

48

78

Uit tabel 2 komt naar voor dat in 2014 de helft (vergelijkbaar met 2012) van de nieuwe begeleidingen werd aangemeld door een gerechtelijke dienst; in de meeste gevallen was dit de lokale of federale politie. Opmerkelijk is ook de stijging van het aantal nieuwe begeleidingen dat werd aangemeld door een juridische dienst. TABEL 3: Nieuwe begeleidingen in 2014 naargelang type van uitbuiting en geslacht Type uitbuiting

Mannen

Vrouwen

Totaal

-

20

20

37

4

41

Uitbuiting bedelarij

6

3

9

Gedwongen strafbare feiten te plegen

-

-

-

Illegale orgaanhandel

-

-

-

Smokkel onder bepaalde verzwarende omstandigheden

4

4

8

TOTAAL

47

31

78

Seksuele uitbuiting Economische uitbuiting

Wat betreft type uitbuiting (cf. tabel 3) is er in vergelijking met 2013 een toename van zowel het aantal situaties seksuele uitbuiting (van 12 naar 20), als het aantal situaties economische uitbuiting (van 33 naar 41). Iets meer dan de helft van het aantal nieuwe begeleidingen heeft betrekking op economische uitbuiting en we stellen vast dat dit Zie voetnoten bij Tabel 1 voor meer informatie over de verschillende categorieën.

13


aantal gestaag blijft toenemen: 25 in 2011, 28 in 2012, 33 in 2013, om in 2014 uit te komen op 41. De belangrijkste sectoren waarin slachtoffers werden uitgebuit, zijn: bouw (18), organisatie van evenementen14 (8), horeca (3), textiel (2), huispersoneel (2). De 9 slachtoffers van gedwongen bedelarij zijn allen van Roemeense origine (waaronder een gezin met 2 minderjarige kinderen van 8 en 17 jaar op het ogenblik van de aanmelding bij PAG-ASA) en betrokken in hetzelfde gerechtelijk dossier. Wat betreft het geslacht van de slachtoffers, stellen we vast dat mannen in 2014 in de meerderheid zijn. Terwijl mannen hoofdzakelijk het slachtoffer waren van economische uitbuiting (37 op 47), waren vrouwen hoofdzakelijk het slachtoffer van seksuele uitbuiting (20 op 31). In 2014 werden slechts 3 niet-begeleide minderjarige slachtoffers door PAG-ASA in begeleiding genomen (administratief en juridisch). Het ging om een Roemeens meisje slachtoffer van seksuele uitbuiting en gedwongen bedelarij (cf. het dossier vermeld in vorige paragraaf), een jongen afkomstig uit Pakistan, uitgebuit in de leurhandel, en een Congolees meisje, uitgebuit als huishoudhulp binnen een gezin. Ze werden alle drie opgevangen in opvangstructuren voor niet-begeleide minderjarigen. Tabel 4 geeft een overzicht van de landen van herkomst. De nationaliteiten die in 2014 in het oog springen zijn op de eerste plaats Roemenië (20), Benin (6), Marokko (6) en tenslotte Albanië, Bulgarije, Iran en Servië (telkens 5). Met betrekking tot de Roemenen, Benins en Serviërs dient wel opgemerkt te worden dat er sprake was van groepen van respectievelijk 9, 6 en 5 personen die telkens slachtoffer waren in hetzelfde dossier. Opvallend is ook dat er in tegenstelling tot 2013 (toen 0) opnieuw 5 Bulgaren werden opgenomen in de procedure. Het omgekeerde geldt voor de Chinezen die in 2014 niet vertegenwoordigd zijn, terwijl er in 2013 (5) alsook in de vorige jaren wel meerdere Chinese slachtoffers waren. Zoals in 2011, 2012 en 2013 maken EU-onderdanen een belangrijk aandeel (32 % in 2014) uit van de groep nieuwe slachtoffers. In 2014 is dit voornamelijk toe te schrijven aan de omvangrijke groep Roemenen (20), die meer dan één vierde uitmaakt van het totaal aantal nieuwe begeleidingen. Het aandeel slachtoffers afkomstig uit NoordAfrika is daarentegen afgenomen in vergelijking met de afgelopen jaren: van 33% in 2013 tot net geen 12 % in 2014. In absolute aantallen betekende dit een daling van 16 in 2013 naar 9 in 2014.

Het gaat hier om 8 personen die slachtoffer zijn in hetzelfde gerechtelijk dossier.

14


TABEL 4: Nieuwe begeleidingen in 2014 naargelang type uitbuiting en nationaliteit

Nationaliteit

Seksuele uitbuiting

Economische Gedwongen Verzwaarde smokkel uitbuiting Feiten


Totaal

Roemenië

4

7

-

-

9

20

Benin

-

6

-

-

-

6

Marokko

1

5

-

-

-

6

Albanië

5

-

-

-

-

5

Bulgarije

2

3

-

-

-

5

Iran

-

2

-

3

-

5

Servië

-

5

-

-

-

5

Congo

-

2

-

1

-

3

Oekraïne

3

-

-

-

-

3

Pakistan

-

2

-

1

-

3

Afghanistan

-

-

-

2

-

2

Brazilië

1

1

-

-

-

2

België

2

-

-

-

-

2

Kameroen

1

1

-

-

-

2

Tunesië

-

2

-

-

-

2

Algerije

-

1

-

-

-

1

Burkina Faso

-

1

-

-

-

1

Dominicaanse Republiek

1

-

-

-

-

1

Ghana

-

1

-

-

-

1

Ivoorkust

-

1

-

-

-

1

Nigeria

-

1

-

-

-

1

Somalië

-

-

-

1

-

1

TOTAAL

20

41

0

8

9

78


2.2. Juridisch-administratief luik De juridisch-administratieve begeleiding wordt verzekerd door de begeleiders van de juridische cel en bestaat uit 2 complementaire luiken. Het administratieve luik heeft betrekking op de aanvraag (en verlenging) van verblijfsdocumenten bij de Dienst Vreemdelingenzaken (bureau MINTEH) in het kader van de bijzondere beschermingsen bijstandsprocedure voor slachtoffers van mensenhandel en mensensmokkel (onder bepaalde verzwarende omstandigheden). Het juridische luik heeft betrekking op het onderzoek en de gerechtelijke procedure: o.a. het slachtoffer bijstaan bij het afleggen van verklaringen of het neerleggen van een klacht, informeren over de stand van zaken van het onderzoek, en informeren over de beslissingen van de rechtbank. Dit houdt in dat er regelmatig contact is met de betrokken politie en/of inspectiediensten, de magistraat die het onderzoek in het dossier voert, alsook met de advocaten die tussenkomen om de belangen van de slachtoffers te verdedigen. 2.2.1. Aantal begeleidingen door de juridische cel In 2014 werden er in totaal 231 personen administratief en/of juridisch begeleid door PAG-ASA. TABEL 5: Totaal aantal begeleidingen door de juridische cel Begeleidingen

2012

2013

2014

63

48

78

Nog lopende begeleidingen van voorgaande jaren

112

110

104

Subtotaal

175

158

182

Nog lopende begeleidingen enkel op juridisch vlak

43

41

49

TOTAAL

218

199

231


Enerzijds gaat het hierbij over 182 juridisch-administratieve begeleidingen. Dit cijfer omvat 78 nieuwe begeleidingen die in 2014 werden opgestart, alsook 104 begeleidingen die in voorgaande jaren werden opgestart maar in 2014 werden voortgezet. Anderzijds zijn er 49 begeleidingen die enkel nog op juridisch vlak lopende waren. Het gaat om zaken waarin op administratief vlak al een definitief verblijf werd toegekend, maar waarin nog een beroepsprocedure lopende is of stappen worden gezet om effectieve uitvoering te bekomen in het kader van een definitieve gerechtelijke uitspraak. Over het algemeen zijn dit begeleidingen die minder arbeidsintensief zijn en om deze reden apart opgenomen worden in de tabel. 18 | jaarverslag PAG-ASA 2013

2.2.2. Onderzoeken gestart in 2014 Het onderzoek voor feiten van mensenhandel wordt in de meeste gevallen opgestart op het parket of op het arbeidsauditoraat van de plaats waar de feiten gepleegd zijn. TABEL 6: Nieuwe begeleidingen in 2014 naargelang het arrondissement waar een onderzoek loopt 15

Parket

Arbeidsauditoraat

TOTAAL

2

1

3

21

12

33

Henegouwen

3

1

4

Luik

1

1

2

Namen

-

2

2

11

10

21

Waals-Brabant

-

2

2

West-Vlaanderen

3

5

8

Nog geen verklaringen afgelegd

/

/

2

Feiten gepleegd in Nederland

/

/

1

TOTAAL

41

34

78

Gerechtelijk arrondissement15 Antwerpen Brussel

Oost-Vlaanderen

Uit tabel 6 stelt men vast dat het gerechtelijk arrondissement Brussel, net als de voorgaande jaren, koploper is voor wat het aantal opgestarte onderzoeken betreft. Opvallend is wel dat in Brussel slechts 1/3de van de onderzoeken werden gestart op het arbeidsauditoraat en 2/3de op het parket. In 2013 was de verdeling net omgekeerd, terwijl er de jaren voordien steeds sprake was van een min of meer gelijk aantal onderzoeken op parket en arbeidsauditoraat. Een uitschieter voor 2014 is Oost-Vlaanderen. Het gaat daarbij voornamelijk om 2 grote dossiers: enerzijds een dossier uitbuiting van de bedelarij lopende op het parket van Gent, waarin 9 slachtoffers betrokken waren, en anderzijds een dossier economische uitbuiting (organisatie van evenementen) lopende op het arbeidsauditoraat van Gent, waarvan 8 slachtoffers door PAG-ASA in begeleiding werden genomen. Ook in West-Vlaanderen gaat het over een groot dossier economische uitbuiting, lopende op het arbeidsauditoraat van Brugge, waarvan 5 Servische slachtoffers begeleid door PAG-ASA. 15 Aangezien sedert 1 april 2014 de nieuwe indeling in 12 gerechtelijke arrondissementen van toepassing is, hebben we in dit jaarverslag ook deze indeling gehanteerd.


De overige opgestarte onderzoeken zijn verspreid over het Belgische grondgebied, zowel in Vlaanderen als in Wallonië. Deze cijfers wijzen er nogmaals op dat de gespecialiseerde centra niet territoriaal gebonden zijn en instaan voor hulp aan slachtoffers die teruggevonden worden over gans het land; hierbij werken ze samen met politie, inspectie en justitie over alle arrondissementen heen. De drie centra werken onderling ook nauw samen en verwijzen regelmatig slachtoffers naar elkaar door: zo hebben sommige slachtoffers nood aan opvang in een andere regio dan deze van de plaats van de uitbuiting omwille van veiligheidsredenen; sommige slachtoffers zijn meer gebaat bij individuele kamers of net andersom; sommige hebben nood aan een 24u-omkadering; enz. In functie van de individuele context, noden en behoeften, wordt de situatie bekeken. 2.2.3. Gerechtelijke uitspraken In 2014 werden er in totaal 21 zaken16 behandeld door de correctionele rechtbank en/of het hof van beroep. De dossiers die in de tabellen 7 en 8 aangeduid zijn met een * werden al in het jaarverslag van 2013 (en een aantal zelfs in het jaarverslag van 2012) opgenomen als zaken waarin toen nog géén definitieve uitspraak was. Zoals in 2011, 2012 en 2013 heeft de meerderheid van de processen betrekking op de problematiek van mensenhandel met het oog op economische uitbuiting: in totaal 14 zaken, waarin 6 definitieve en 8 niet-definitieve uitspraken werden gedaan. TABEL 7: Dossiers waarin er in 2014 een definitieve strafrechtelijke uitspraak was: verdeling naar-

gelang gerechtelijk arrondissement en type uitbuiting Seksuele uitbuiting

Economische uitbuiting

TOTAAL

Antwerpen

-

2*

2

Brussel

1

1*

2

Henegouwen

-

1*

1

Luik

-

2*

2

1*

-

1

2

6

8

Gerechtelijk arrondissement

Oost-Vlaanderen TOTAAL

In de 8 dossiers waarin er in 2014 een definitieve strafrechtelijke beslissing werd genomen, waren in totaal 10 slachtoffers betrokken als burgerlijke partij. PAG-ASA als organisatie kwam in 2 zaken tussen als burgerlijke partij.

Een zaak betreft niet noodzakelijk één slachtoffer. In sommige zaken vermeld in tabellen 7 en 8 zijn meerdere slacht offers betrokken.

16


Slechts in de helft van zaken vermeld in tabel 7 werd een strafrechtelijke veroordeling uitgesproken voor feiten van mensenhandel. Wat betreft de zaken economische uitbuiting is er zelfs in 4 van de 6 zaken géén veroordeling mensenhandel uitgesproken: 2 vrijspraken over de hele lijn; 1 veroordeling op basis van verschillende sociaalstrafrechtelijke inbreuken (zoals illegale tewerkstelling, niet-uitbetaling van loon, en niet-aangifte DIMONA); en 1 verjaring van de strafvordering, waarbij de slachtoffers toch nog een schadevergoeding (voor achterstallig loon) toegekend kregen. Op administratief vlak heeft dit geen impact op het slachtoffer, aangezien een aanvraag voor verblijf van onbepaalde duur mogelijk is op voorwaarde dat het openbaar ministerie voor feiten mensenhandel heeft gevorderd. Echter, op psychologisch vlak kan dit een negatieve impact hebben op het slachtoffer dat niet langer in zijn/haar slachtofferschap wordt erkend. TABEL 8: Dossiers waarin er in 2014 géén definitieve strafrechtelijke uitspraak plaatsvond: verdeling naargelang gerechtelijk arrondissement en type uitbuiting Gerechtelijk arrondissement

Seksuele uitbuiting


Verzwaarde smokkel


TOTAAL

2*

2+3*

1*

-

8

Henegouwen

-

1+1*

-

-

2

Luik

-

1*

-

-

1

Oost-Vlaanderen

-

-

-

1

1

Waals-Brabant

1

-

-

-

1

TOTAAL

3

8

1

1

13

Brussel

Eind 2014 zijn er nog 13 zaken waarin een beroepsprocedure lopende is en er dus nog geen definitieve gerechtelijke uitspraak is gedaan (cf. tabel 8). Hierbij valt op dat 8 van deze dossiers (2 seksuele uitbuiting, 5 economische uitbuiting en 1 verzwaarde smokkel) ook al vermeld werden in ons jaarverslag van 2013 of zelfs in jaarverslagen van de jaren ervoor. In deze 13 dossiers waarin er in 2014 géén definitieve strafrechtelijke beslissing werd genomen, waren in totaal 13 slachtoffers betrokken als burgerlijke partij. PAG-ASA als organisatie kwam in 7 zaken tussen als burgerlijke partij.


TABEL 9: Aantal zaken die in 2014 niet tot een proces hebben geleid: verdeling naargelang

gerechtelijk arrondissement en type uitbuiting Gerechtelijk arrondissement

Seksuele uitbuiting


Verzwaarde smokkel


TOTAAL

Antwerpen

-

1

-

-

1

Brussel

-

10

2

-

12

Limburg

1

-

-

-

1

Namen

1

-

-

-

1

TOTAAL

2

11

2

-

15

Tabel 9 geeft een overzicht van de 15 zaken die niet tot een rechtszaak hebben geleid en dus bij het einde van het onderzoek zonder gevolg werden geklasseerd of buiten vervolging gesteld door de raadkamer. In deze zaken waren in totaal 17 slachtoffers betrokken. Wanneer een zaak geklasseerd wordt zonder gevolg, verliest de persoon zijn/haar slachtofferstatuut. Daardoor kan de persoon niet meer genieten van de beschermingsen bijstandsprocedure en volgt een administratieve afsluiting van de begeleiding door PAG-ASA (cf. blz. 25 voor meer informatie over de gevolgen hiervan). 2.2.4. Tussenkomst van advocaten PAG-ASA kan in het kader van de juridische begeleiding een beroep doen op advocaten om de belangen van de slachtoffers te verdedigen voor de rechtbank, soms ook al tijdens het onderzoek. De aanstelling van een advocaat is géén automatisme bij de start van elke begeleiding, maar de mogelijkheid van een tussenkomst door een advocaat wordt met elke cliënt besproken, dit op een gepast moment in functie van de evolutie van het onderzoek. De beslissing om al/niet een advocaat te laten tussenkomen ligt bij de cliënt zelf, die soms gegronde redenen (zoals bv. financiële redenen, angst voor represailles t.a.v. zichzelf en/of zijn familie) heeft om niet op dit aanbod in te gaan. Voor veel slachtoffers is een burgerlijke partijstelling via tussenkomst van een advocaat belangrijk, voornamelijk als erkenning van de strafbare feiten en het slachtofferschap, maar ook omdat de eventueel toegekende schadevergoeding kan helpen bij het opstarten van een nieuw leven (op voorwaarde natuurlijk dat de veroordeelde dit bedrag ook effectief betaalt). PAG-ASA werkt samen met een pool gemotiveerde advocaten, zowel in Brussel, Vlaanderen als Wallonië, die dikwijls bereid zijn om in het kader van (gedeeltelijke) kosteloze juridische bijstand tussen te komen wanneer de wettelijke voorwaarden daartoe voldaan zijn of aan een gunstig ‘sociaal’ tarief te werken voor de cliënten die niet (meer) in aanmerking komen voor een pro-deo. Gezien de complexiteit van de dossiers men22 | jaarverslag PAG-ASA 2014

senhandel, is het belangrijk een beroep te kunnen doen op advocaten met deskundigheid en ervaring in de materie, m.n. combinatie van burgerlijk recht, (sociaal) strafrecht, arbeidswetgeving en vreemdelingenrecht. TABEL 10: Aantal slachtoffers voor wie een advocaat is tussengekomen in de loop van 2014 Tussenkomst van advocaat Kosteloze rechtsbijstand (‘pro deo’)

Aantal slachtoffers 38

Gratis

5

Betaling door slachtoffer

6

Betaling door PAG-ASA

48

TOTAAL

97

Tabel 10 geeft een overzicht van het aantal slachtoffers voor wie een advocaat tussenkwam (97), op het moment dat het onderzoek nog lopende was en/of in een later stadium van de rechtsgang. In 38 gevallen betreft het een advocaat die tussenkwam in het kader van kosteloze rechtsbijstand. In 6 gevallen dienden de slachtoffers hun advocaat zelf te betalen omdat ze niet (meer) aan de wettelijke voorwaarden voldeden om een beroep te doen op kosteloze rechtsbijstand. Er zijn nog steeds een aantal oude(re) dossiers lopende waarin de advocaatkosten door PAG-ASA gedekt worden (zie hieronder voor meer informatie): dit betrof 48 slachtoffers. Daarnaast zijn er ook een aantal advocaten die aangeboden hebben om gratis tussen te komen voor 5 slachtoffers. In het verleden kwam PAG-ASA tussen in de advocaatkosten. Echter, sinds begin 2014 doet PAG-ASA voor nieuwe tussenkomsten systematisch beroep op het systeem van kosteloze rechtsbijstand. Enkel in de oude(re) dossiers waarin reeds betaalde advocaten tussenkwamen, worden de kosten en erelonen nog verder betaald, en dit met het oog op een uitdoving ervan. De verklaring hiervoor ligt in het feit dat de projectsubsidie, waarmee PAG-ASA sedert vele jaren advocaten betaalde voor de verdediging van onze cliënten, verdwijnt als gevolg van de opheffing van het Federaal Impulsfonds voor Migratiebeleid in 2016. Deze aangepaste werkwijze heeft tot gevolg dat cliënten die op een bepaald moment beginnen te werken, buiten het systeem van kosteloze rechtsbijstand dreigen te vallen én dus zelf de kosten en erelonen van de advocaat zullen moeten betalen. De vraag is dan of de slachtoffers, wier loon dikwijls toch vrij laag is, deze financiële inspanning zullen kunnen dragen? Het risico is reëel dat een aantal onder hen zal afzien van een schade-eis door middel van een burgerlijke partijstelling tijdens het proces. Slachtoffers van mensenhandel die zich snel integreren en werk vinden, worden als het ware een tweede maal slachtoffer doordat hen het recht op kosteloze rechtsbijstand wordt ontzegd. jaarverslag PAG-ASA 2014 | 23

Een ander heikel punt voor de slachtoffers zijn de kosten met betrekking tot de uitvoering van een gerechtelijke beslissing (zoals deurwaarderskosten); deze worden niet gedekt door de kosteloze rechtsbijstand en vallen dus sowieso ten laste van het slachtoffer. In de praktijk probeert PAG-ASA in te schatten hoe groot de kans is dat de uitvoering zal leiden tot een effectieve uitbetaling aan het slachtoffer en kan op basis daarvan eventueel beslissen om deze kosten (gedeeltelijk) voor te schieten. Deze kosten vormen een bijkomende drempel om hun recht op schadevergoeding uit te oefenen. Tenslotte moet er nog gewezen worden op het feit dat burgerlijke partijstellingen door PAG-ASA als organisatie in het gedrang komen door het verdwijnen van bovenvermelde projectsubsidies, aangezien een vzw géén beroep kan doen op kosteloze rechtsbijstand. De erkenning die PAG-ASA gekregen heeft om in rechte op te treden in het kader van dossiers mensenhandel zou dus binnenkort geen betekenis meer hebben, tenzij de organisatie opnieuw middelen krijgt om deze in de praktijk uit te oefenen. Gelukkig zijn er advocaten met wie we al jaren samenwerken, die bereid zijn om deze burgerlijke partijstellingen tegen een gunstig tarief of zelfs kosteloos neer te leggen. 2.2.5. Aandachtspunt: onrechtmatig verkregen bewijselementen We willen in dit jaarverslag ook de aandacht vestigen op volgend probleem. In drie (oudere) dossiers stelde zich het probleem van een mogelijke procedurefout wegens onrechtmatig verkregen bewijs bij het begin van het onderzoek, naar aanleiding van een controle op basis van een ‘visitatiebevel’ waarbij er vaststellingen gebeurden voor feiten van mensenhandel. Er was in de 3 gevallen geen ‘bevel tot huiszoeking’ waardoor de vaststellingen die op dat moment gebeurden in een latere fase aangevallen konden worden op basis van een procedurefout. Gezien het onderzoek voortvloeide uit deze huiszoeking riskeerden alle bewijzen die hieruit volgden nietig verklaard te worden. Immers, sinds het arrest van het Hof van Cassatie van 26/01/2011 wordt geoordeeld dat in dergelijke situaties “een substantiële vormvereiste die de organisatie van de hoven en rechtbanken raakt” geschonden wordt en dat aldus moet besloten worden tot de nietigheid van de onrechtmatig17 verkregen bewijselementen. Eind 2013 heeft de wetgever18 een nieuw artikel toegevoegd dat voorschrijft in welke gevallen “onregelmatig verkregen bewijselementen” moeten worden nietig verklaard en dus door de rechter niet meer in zijn beoordeling mogen worden gebruikt. De wetgever heeft echter de uitsluitingsgrond van deze cassatierechtspraak niet mee opgenomen. De vraag rijst dan ook of de rechtspraak rond deze uitsluitingsgrond zal gehandhaafd blijven. 17 De onrechtmatigheid van een bewijs wordt veroorzaakt door de manier waarop het bewijs werd verkregen. Een bewijs wordt onder andere onrechtmatig verkregen wanneer het zijn oorsprong vindt in miskenning van een regel van straf procesrecht, zoals bijvoorbeeld de regels inzake huiszoekingen. 18 Artikel 32 van de Wet van 24 oktober 2013 tot “wijziging van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvorde ring wat betreft de nietigheden” (BS 11/11/2013).


Het is belangrijk dat onderzoekers en magistraten zich bewust zijn van deze problematiek, zeker gezien de mogelijke gevolgen van nietigheid die eraan verbonden zijn en de potentieel negatieve impact voor de slachtoffers. Wat betreft de afloop van bovenvermelde dossiers: in 1 dossier werd de zaak door de Raadkamer buiten vervolging gesteld omwille van procedurele fouten; in de tweede zaak volgde er een vrijspraak op niveau van de correctionele rechtbank; en in de derde zaak werd de beslissing tot verwijzing van de Kamer van Inbeschuldigingstelling gecasseerd en wachten we momenteel nog steeds op een nieuwe behandeling van de zaak. 2.2.6. Administratieve afsluitingen Een administratieve afsluiting betekent dat de administratieve begeleiding door PAGASA afgesloten wordt. Dit kan om verschillende redenen (cf. tabel 11). In de meeste gevallen gaat het om een einde van de administratieve verblijfsprocedure bij de Dienst Vreemdelingenzaken, waarbij de persoon hetzij permanente verblijfsdocumenten ontvangt, hetzij geen documenten ontvangt. In dit laatste geval blijft de keuze tussen vrijwillige terugkeer en illegaliteit. Hierbij zorgt PAG-ASA, indien nodig, voor een doorverwijzing naar een juridische dienst waar de persoon zich kan informeren over de mogelijkheden om zijn/haar verblijf te regulariseren. Over het algemeen zijn deze mogelijkheden echter heel beperkt (in de meeste gevallen zelfs onbestaande) en geven we deze boodschap ook mee. In 2014 werden in totaal 59 begeleidingen op administratief vlak afgesloten (cf. tabel 11). In 15 situaties heeft de persoon permanente verblijfsdocumenten gekregen. We stellen vast dat in 2014 slechts 7 personen een definitieve regularisatie bekwamen in het kader van de procedure voor slachtoffers van mensenhandel. In vergelijking met 2012 (16) en 2013 (18) is dit weinig. Het aantal regularisaties op basis van humanitaire redenen (8) ligt daarentegen hoger dan in 2013 (2). In 9 situaties verloor de persoon zijn/haar slachtofferstatuut alsook de daaraan verbonden tijdelijke verblijfsdocumenten nadat het openbaar ministerie beslist heeft de zaak te seponeren of de dader buiten vervolging te stellen. Voor 8 slachtoffers betekende deze klassering zonder gevolg ook het verlies van hun verblijfsdocumenten en dus een terugkeer naar de illegaliteit. Het 9de slachtoffer was minderjarig en kon binnen de procedure voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen een verder tijdelijk legaal verblijf bekomen. Daarnaast waren er ook 9 personen die aanvankelijk als slachtoffer werden geïdentificeerd en in begeleiding werden genomen, maar voor wie de referentiemagistraat na een aantal initiële verificaties uiteindelijk besliste om hen niet verder te beschouwen als slachtoffer van mensenhandel in het kader van zijn/haar onderzoek.


TABEL 11: Aantal begeleidingen afgesloten op administratief vlak naargelang de reden 1920

Reden van administratieve afsluiting

2012

2013

2014

16

18

7

Regularisatie op basis van humanitaire redenen19

7

4

8

Familiehereniging

1

-

-

Huwelijk

-

1

-

Vrijwillige terugkeer naar land van herkomst

5

8

14

Terugkeer in kader van asielprocedure (Dublin)

1

-

-

Overname door ander gespecialiseerd centrum omwille van veiligheid of overtal

-

2

3

Einde begeleiding bij PAG-ASA wegens (systematisch) nietnaleven van de begeleidingsovereenkomst20

9

5

5

Geen interesse in de procedure

4

4

3

A. Permanente verblijfsdocumenten Regularisatie binnen procedure mensenhandel

B. Terugkeer

C. Doorverwijzing naar ander centrum

D. Einde beschermingsen bijstandsprocedure

Sepot of buitenvervolgingstelling

2

6

9

Geen slachtoffer mensenhandel

1

2

9

Veroordeling wegens mensenhandel

1

-

-

Verdwijning van slachtoffer

1

3

1

Contact met vermoedelijke dader(s)

-

-

-

Overlijden van slachtoffer

-

1

-

Negatieve beslissing Dienst Vreemdelingenzaken

-

-

-

48

54

59

TOTAAL

19 Het gaat om regularisaties in volgende situaties: (1) Toepassing van de officieuze “stop-procedure”, waarbij een regularisatie kan aangevraagd worden voor slachtoffers die minstens 2 jaar in begeleiding zijn bij een gespecialiseerd centrum wanneer hun klacht zonder gevolg wordt geklasseerd. De DVZ houdt bij de beoordeling van deze regularisatie-aanvragen sterk rekening met integratie-elementen. (2) Toepassing van de eenmalige regularisatie campagne van 2009. (3) Situaties waarbij diplomaten betrokken zijn. De omzendbrief inzake de multidisci plinaire samenwerking van 2008 voorziet dat slachtoffers van uitbuiting door een diplomaat onder bepaalde voorwaarden een regularisatie kunnen aanvragen. 20 Wanneer een begeleiding wordt afgesloten omwille van het systematisch niet-naleven van de begeleidingsovereen komst, wordt ze over het algemeen overgenomen door één van de andere gespecialiseerde centra, dat dan de bege leiding, inclusief de opvolging van de administratieve verblijfsprocedure, verderzet.


TABEL 12: Aantal “vrijwillige terugkeer” in 2014 naargelang nationaliteit, type uitbuiting en geslacht Mannen Nationaliteit

Vrouwen Totaal



Seksuele uitbuiting



Bulgarije

-

-

1

1

-

2

Brazilië

1

-

-

-

-

1

Letland

-

-

1

-

-

1

Roemenië

4

2

2

-

2

10

TOTAAL

7

7

14

In het oog springt het groot aantal slachtoffers (14) die besloten vrijwillig terug te keren naar hun land van herkomst. Met uitzondering van 1 Braziliaanse man betrof het in alle gevallen EU-burgers (Bulgarije, Letland, Roemenië). Type uitbuiting of geslacht van het slachtoffer spelen hierbij weinig rol. De belangrijkste reden is dat de persoon geen toekomstproject heeft in België. Deze terugkeer wordt in de meeste gevallen georganiseerd in samenwerking met de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) en/of Caritas. Als partner in het kader van het REAB21-Programma kan PAG-ASA op hen een beroep doen om de terugkeer te organiseren en te zorgen voor een veilig onthaal en re-integratie in het land van herkomst.

21

REAB staat voor “Return and Emigration of Asylum Seekers ex Belgium”.


2.3. Psychosociaal luik De psychosociale begeleiding heeft betrekking op verschillende aspecten en thema’s, die aan bod komen naargelang de noden van de cliënt: • Slachtofferproblematiek: morele steun en leren omgaan met moeilijke ervaringen/ trauma’s die vaak gelieerd zijn aan de uitbuiting; • Specifieke bijstandsprocedure mensenhandel: leren omgaan met de voorwaarden en met de onzekerheid omtrent de toekenning (of verlenging) van verblijfsdocumenten en de regularisatie; • Helpen nadenken over, opstarten en uitbouwen van een persoonlijk toekomstproject (in België of in land van herkomst); • Integratie in een nieuwe samenleving: informatieverstrekking en ondersteuning bij het zoeken van taalcursussen, beroepsopleidingen, werk en andere sociale activiteiten. De begeleiding bevordert de praktische zelfredzaamheid en mentale weerbaarheid van de cliënt en beoogt aldus de volledige autonomie van de persoon om op termijn zo goed mogelijk zelfstandig te kunnen functioneren in de maatschappij. De begeleiding heeft ook een preventief karakter op het vlak van budgetbeheer, gezondheid en algemeen welbehagen van de cliënt en zijn/haar gezin. Bovendien letten we erop dat de cliënt geen precaire huur- of arbeidsovereenkomst ondertekent, en dat hij/zij niet naar hetzelfde milieu terugkeert, om te vermijden dat de persoon opnieuw slachtoffer zou worden van uitbuiting. 2.3.1. Residentiële begeleidingen Wanneer de aangemelde persoon niet beschikt over een (veilig) verblijf is een opname in ons opvanghuis aangewezen. De persoon vindt er rust en veiligheid. Het opvanghuis heeft een capaciteit van 16 plaatsen. Zowel mannen als vrouwen en gezinnen kunnen worden opgevangen. TABEL 13: Totaal aantal residentiële begeleidingen Residentiële begeleidingen

2012

2013

2014

Nieuwe begeleidingen (bewoners opgevangen in desbetreffende jaar)

46

36

56

Reeds lopende begeleidingen (bewoners opgenomen in het voorafgaande jaar en nog in huis op 1 januari)

14

13

16

TOTAAL

60

49

72


In 2014 was er een bezettingsgraad van 79 % (lager dan de jaren voordien), ook al heeft het opvanghuis een zeer hoog aantal slachtoffers opgevangen. De gemiddelde verblijfsduur in 2014 bedroeg 3 maanden. In vergelijking met voorgaande jaren is dit relatief kort. Een verklarende factor is het groot aantal korte verblijven (28). Met een kort verblijf wordt een verblijf bedoeld van minder dan 2 maanden, variërend van 1 dag tot iets meer dan 1,5 maand. Er zijn verschillende redenen: vrijwillige terugkeer; nietrespecteren van het huishoudelijk reglement; einde bijzondere beschermingsprocedure; geen interesse in de procedure; veiligheidsredenen, met doorverwijzing naar ander gespecialiseerd centrum; en verdwijning. Het hoge aantal beslissingen tot vrijwillige terugkeer (zie ook blz. 27) heeft ons aangezet om dit thema specifiek op te nemen in ons actieplan van 2015. We willen de voorbereiding op een vrijwillige terugkeer verder uitdiepen, alsook meer concrete handvaten en expertise uitbouwen om het thema bespreekbaar te maken als onderdeel van elke begeleiding, met behulp van coaching door externe experts. Na hun verblijf in het opvanghuis worden de meeste cliënten intern doorverwezen naar onze ambulante cel voor een verderzetting van hun psychosociale begeleiding. In 2014 zijn 24 cliënten intern doorverwezen voor een verdere ambulante begeleiding. TABEL 14: Aantal nieuw opgevangen bewoners, naargelang type uitbuiting en geslacht 22

Type uitbuiting

Man

Vrouw

Totaal

0

14

14

24

2

26

Smokkel onder bepaalde verzwarende omstandigheden

5

5

10

Uitbuitng bedelarij

4

2

6

Andere22

0

0

0

TOTAAL

33

23

56

Seksuele uitbuiting Economische uitbuiting

In 2014 hebben we 23 vrouwelijke slachtoffers en 33 mannelijke slachtoffers opgevangen. Als organisatie wil PAG-ASA een veilige opvang bieden aan iedere persoon die geïdentificeerd wordt als slachtoffer van mensenhandel, ongeacht nationaliteit, geslacht of type uitbuiting. Zowel alleenstaanden, als kleine gezinnen kunnen opgevangen worden. Bijgevolg vangen wij een zeer divers publiek op.

22

Met ‘andere’ wordt hier bedoeld : minderjarige zoon of dochter van een bewoner die ook in het opvanghuis zit.


We beseffen dat de keuze voor een gemengd opvanghuis niet altijd evident is voor het doelpubliek. We proberen met deze vorm van diversiteit op een zorgzame en waakzame manier om te gaan en dit via anticipatie en adequaat reageren via verschillende strategieën: (1) duidelijke informatie in de voorbereidende fase van de opname in het opvanghuis; (2) alertheid in de groepsbegeleiding en in de individuele begeleiding; (3) het uitwerken van methodieken die weerbaarheid, seksualiteit en gender bespreekbaar maken; (4) het aanbieden van aangepaste groepsactiviteiten; en (5) aanpassingen in het huishoudelijk reglement en het methodologisch kader. In 2014 zijn we een samenwerking gestart met vzw Ella (Expertise Centrum voor Gender en Diversiteit). De bedoeling hiervan is onze werking qua gendergevoeligheid door te lichten. Dit proces wordt in 2015 verdergezet. We beseffen dat gendergevoeligheid een bijzondere bril behelst, die gedragen moet worden door alle medewerkers en vrijwilligers. 2.3.2. Ambulante begeleidingen Wanneer de persoon niet (of niet langer) in ons opvanghuis verblijft, verloopt de psychosociale begeleiding ambulant. De persoon woont zelfstandig, al dan niet vergezeld van partner of familie, of verblijft in een transitappartement van PAG-ASA of in een ander opvanghuis. TABEL 15: Aantal ambulante begeleidingen Ambulante begeleidingen

2012

2013

2014


42

34

45

Nog lopende begeleidingen van voorgaande jaren

85

84

89

TOTAAL

127

118

134

Het totaal aantal begeleidingen is gestegen in vergelijking met vorig jaar. We merken hierbij op dat zowel het aantal nieuwe begeleidingen als het aantal lopende begeleidingen is gestegen. Van deze 134 ambulante begeleidingen zijn er 35 “intensief”: dit zijn begeleidingen waarbij op jaarbasis gemiddeld minimaal één contact per week plaats heeft. Bij de andere begeleidingen varieert de frequentie van de contacten (tweewekelijks, driewekelijks of maandelijks) naargelang de noden van elke cliënt. Van de 45 nieuwe ambulante begeleidingen zijn er 24 die eerst werden opgevangen en begeleid in ons opvanghuis; 21 begeleidingen werden onmiddellijk ambulant opgestart na beslissing tot opname in de procedure op basis van de intakegesprekken uitgevoerd door de juridische cel. 30 | jaarverslag PAG-ASA 2014

Er werden in de loop van 2014 ook 40 ambulante begeleidingen afgesloten. De meest voorkomende reden (25) van afsluiting was dat na evaluatie bleek dat de persoon geen specifieke hulp- of begeleidingsvragen meer had voor onze dienst. De andere afsluitingen vonden plaats om andere redenen: redenen van juridische aard (7); niet-respecteren van de voorwaarden van de bijzondere beschermingsprocedure (4); vrijwillige terugkeer (3); en één doorverwijzing naar PAYOKE omwille van een veiligheidsprobleem in Brussel. TABEL 16: Aantal ambulante begeleidingen in transit Ambulante begeleidingen in transit Nieuwe begeleidingen

2012

2013

2014

7

10

7

Reeds in begeleiding op 1 januari

6

7

7

TOTAAL

13

17

14

Transit is een specifiek project binnen de ambulante werking: het is gericht op personen die nood hebben aan een tijdelijke, intensieve ambulante begeleiding. Op 31 december 2014 beschikte PAG-ASA nog over 4 transitplaatsen in studio’s en appartementen in verschillende gemeentes van Brussel, waarbij samen gewerkt wordt met het Sociaal Verhuurkantoor Baïta. Dit aantal (4) is lager dan vorig jaar (7) omdat we de transitplaatsen in samenwerking met het Brussels Woningfonds hebben opgezegd in aanloop tot de ingebruikname van de 4 studio’s in ons nieuw transit-huis in het voorjaar van 2015. De 14 transitbegeleidingen zijn inbegrepen in de 134 ambulante begeleidingen. In 2014 werden bijna alle transit-appartementen gebruikt voor doorstroming uit het opvanghuis, meestal omdat specifieke begeleiding voor deze cliënten nodig was, maar in sommige gevallen ook omdat de betrokken bewoners omwille van het niet vinden van een woning op de huurmarkt na een ellenlange zoektocht, in hun persoonlijke ontwikkeling achteruitgingen. De meeste cliënten hebben bij het afsluiten van de transitbegeleiding in 2014 een verblijf van 1 jaar in een transitwoning achter de rug, wat ook de maximumduur is.


20 1994 2014

IV. Andere activiteiten in 2014 1. Bewustmaking, informatie en vorming De tweede opdracht van PAG-ASA bestaat uit het meewerken aan de strijd tegen mensenhandel; hier geven we o.a. vorm aan via bewustmaking, informatie, vorming en adviesverlening. Omwille van beperkte financiële en menselijke middelen, nemen we hierin (nog) geen proactieve acties. Wel gaan we steeds positief in op vragen van professionele partners en relevante (potentiële) doorverwijzers. We merken dat dit resulteert in een betere kennis van de problematiek mensenhandel en van de werking van de gespecialiseerde centra, en dus ook in een stijging van het aantal hulpvragers dat naar PAG-ASA doorverwezen wordt. PAG-ASA wordt regelmatig gevraagd om niet alleen het werk van de organisatie, maar ook de bijzondere procedure voor slachtoffers van mensenhandel in al haar aspecten voor te stellen. Zo hebben we in 2014 uiteenzettingen gegeven aan: • Medewerkers van de lokale politie Brussel (Zone Brussel-Noord), in het kader van een serie vormingen rond slachtofferhulp; • Medewerkers van FEDASIL en Rode Kruis centra voor niet-begeleide minderjarigen; • Medewerkers van CIRE centra voor vluchtelingen en asielzoekers; • Sociaal assistenten van verschillende sociale organisaties in het kader van de “Week van de Brusselse Thuislozenzorg”; • Vertegenwoordigers van de Afrikaanse Gemeenschap in Brussel, in het kader van het SURU-LERE project van de ‘Association of Nigerians in Belgium’; • Medewerkers van verschillende organisaties uit de sociale en medische sector: zoals CAW Boom-Mechelen-Lier; asbl Accueil et Familles; SMES-B; OCMW Antwerpen; Tumult vzw; en • Studenten rechten, criminologie, maatschappelijk werk en politieke wetenschappen van verschillende instellingen: KUL, UG, ULB en VUB. Daarnaast wordt PAG-ASA regelmatig uitgenodigd om het Belgisch multidisciplinair model in de aanpak tegen mensenhandel voor te stellen op internationale fora, waar veel belangstelling is voor de manier waarop de verschillende actoren in België erin slagen op succesvolle manier samen te werken. In 2014 werd PAG-ASA als expert uitgenodigd op volgende evenementen: • BENELUX Expert Meeting on intra-Benelux cooperation in anti-trafficking (Brussel); • EU Civil Society Platform Meetings (Brussel); • HOME Project study-visit to Nigeria; • Workshop on human trafficking for labour exploitation, a comparison of the systems in Germany and Belgium (Berlin); jaarverslag PAG-ASA 2014 | 33

• International Conference on Anti-Trafficking, UK Policy Exchange (Brussel); • IOM-PAVE workshop on anti-trafficking (Brussel); • La Strada International NGO Platform (Tallinn en Amsterdam); en • OSCE Expert Workshop on domestic servitude in diplomatic households (Brussel). PAG-ASA kreeg in 2014 ook het bezoek van een aantal buitenlandse delegaties: • Delegatie van EU-diplomaten in het kader van een ICMPD studiebezoek rond de strijd tegen mensenhandel; • Marokkaanse delegatie in het kader van een ICMPD studiebezoek aan België en Frankrijk rond migratie en mensenhandel; • Wit-Russische delegatie in het kader van een IOM studiebezoek aan België; • Medewerkers van de Amerikaanse Ambassade en van de Filipijnse Ambassade; en • Vertegenwoordigers van de ILO Brussels Regional Office; de Amerikaanse NGO ‘Not For Sale’ en de Turkse NGO ‘Human Resource Development Foundation’. Dankzij de deelname van PAG-ASA aan deze studiedagen, conferenties, en werkbezoeken, wordt ook onze eigen werking verrijkt. Ervaringen worden uitgewisseld; de nieuw verworven inzichten werken inspirerend en leiden tot reflecties in ons team, die op hun beurt kunnen leiden tot een aanpassing of verbetering van onze werkmethodes. 2. Samenwerking 2.1. Op nationaal niveau PAG-ASA hecht veel belang aan een goede samenwerking met haar professionele partners. Dit is essentieel om ervoor te zorgen dat de belangen van slachtoffers in de strijd tegen mensenhandel niet uit het oog verloren worden en dat onze cliënten effectief toegang krijgen tot een kwaliteitsvolle hulpverlening, ondanks hun precair verblijfsstatuut. Er is vooreerst een nauwe samenwerking met alle actoren die werkzaam zijn in de strijd tegen mensenhandel: lokale en federale politiediensten, inspectiediensten, parketten en arbeidsauditoraten, alsook de Dienst Vreemdelingenzaken en de Dienst Protocol van de FOD Buitenlandse Zaken. Sinds juli 2014 is PAG-ASA ook formeel lid geworden van de Interdepartementale Coördinatiecel ter bestrijding van mensensmokkel en mensenhandel. Dit werd bij Koninklijk Besluit23 vastgelegd. Hoewel de 3 gespecialiseerde centra reeds betrokken waren bij bepaalde vergaderingen van het Bureau van deze Cel, waren zij nog geen lid. Deze formele toevoeging zal de multidisciplinaire benadering versterken. 23 Koninklijk besluit d.d. 21/07/2014 tot wijziging van het koninklijk besluit van 16 mei 2004 betreffende de bestrijding van de mensensmokkel en Mensenhandel, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 01/09/2014.


Er is regelmatig overleg met de twee andere gespecialiseerde centra, Payoke en Sürya, en met het Federaal Migratiecentrum rond inhoudelijke en beleidsmatige thema’s. De begeleidingsteams ontmoeten elkaar om ervaringen uit te wisselen omtrent juridische, administratieve en psychosociale onderwerpen. De aflevering van (tijdelijke) verblijfsdocumenten binnen het kader van de bijzondere beschermingsprocedure voor slachtoffers van mensenhandel gebeurt, na instructies van de Dienst Vreemdelingenzaken, door de bevoegde administratieve dienst van de gemeente waar de betrokkene is gedomicilieerd. Deze documenten zijn essentieel omdat ze onze cliënten in staat stellen om (afhankelijk van het type verblijfsdocument) taallessen te volgen, een beroepsopleiding te volgen, toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt, zich aan te sluiten bij een mutualiteit, en andere. De voorgaande jaren waren er in Brussel regelmatig problemen met het tijdig afleveren van deze documenten. De betrokken dienst stond open voor overleg en dit heeft er voor gezorgd dat de samenwerking is geoptimaliseerd en dat er afspraken zijn gemaakt opdat onze cliënten sneller hun verblijfsdocumenten ontvangen. PAG-ASA werkt nauw samen met OCMW’s in het kader van de toekenning van sociale steun aan cliënten in begeleiding. Met het OCMW van 1000 Brussel, Antenne Artois, is de samenwerking intens omwille van de ten laste neming van de slachtoffers die zijn opgenomen in ons opvanghuis. De samenwerking verloopt erg vlot en er is regelmatig overleg om informatie uit te wisselen. Tolken zijn een essentiële schakel in onze dienstverlening. Aangezien de meeste slachtoffers van buitenlandse origine zijn en geen van beide landstalen beheersen, is het noodzakelijk om tijdens de meeste begeleidingsgesprekken een beroep te doen op de diensten van een deskundige tolk. Van zodra de persoon één van beide landstalen voldoende beheerst, is er, in overleg met de cliënt, een afweging in hoeverre en wanneer de tussenkomst van een tolk al dan niet verder vereist is. Het uitgangspunt is dat cliënt en begeleider elkaar maximaal begrijpen. In 2014 hebben we tolken gevraagd voor meer dan 50 verschillende talen voor een totaal van 1.200 tolkenuren, met andere woorden 100 uren per maand of 4 à 5 uur per werkdag. Als bicommunautaire organisatie doet PAG-ASA hiervoor een beroep op de verschillende sociale tolkendiensten werkzaam in Brussel. De substantiële stijging van hun tarieven sinds 2013, welke te wijten is aan hun verminderde subsidies, is problematisch. Om de financiële impact op onze werking te beperken, kijken we strikter toe op de duur van de gesprekken. Echter, we proberen hierin redelijk te blijven om te vermijden dat de kwaliteit van onze hulpverlening in het gedrang komt. Het is niet de bedoeling dat slachtoffers in de kou blijven staan. Tijdens de psychosociale begeleiding bij PAG-ASA, alsook in het kader van een doorverwijzing, wordt er nauw samengewerkt met andere organisaties uit de brede sociale sector, zoals opvanghuizen, sociale permanenties, opleidingsinstanties, en diensten jaarverslag PAG-ASA 2014 | 35

voor inburgering. Immers, soms wordt een slachtoffer opgevangen in een ander opvanghuis omdat het onze volzet is, of het gebeurt dat een hulpvraag de competentie van PAG-ASA overstijgt en dan wordt er samengewerkt met een gespecialiseerde dienst. Bovendien, wanneer de begeleiding bij PAG-ASA eindigt, is het vaak aangewezen om de cliënt door te verwijzen naar een permanentiedienst waar hij/zij terecht kan. PAG-ASA is lid van de Bico-federatie, de federatie van onthaal- en begeleidingsdiensten ten voordele van mensen in moeilijkheden en daklozen in Brussel. Zij behartigt de belangen van die organisaties die erkend zijn door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. Op directieniveau en op niveau van de terreinwerkers is er regelmatig overleg: er worden standpunten en voorstellen geformuleerd naar het beleid toe en er worden ervaringen uitgewisseld omtrent inhoudelijke begeleidingsthema’s. In het kader van het SURU-LERE project, geïnitieerd door de ANB (Association of Nigerians Belgium) en gefinancierd door de Vlaamse Gemeenschapscommissie, heeft PAGASA haar kennis en expertise gedeeld op het vlak mensenhandel. Zo heeft PAG-ASA deelgenomen aan een aantal activiteiten om het thema mensenhandel bespreekbaar te maken binnen de Engelstalige Afrikaanse gemeenschap in Brussel. In 2014 loopt het project ten einde. PAG-ASA neemt verder deel aan de vergaderingen van het door de stad Brussel georganiseerd PICEP24-platform voor de actoren die werkzaam zijn in/rond het prostitutiemilieu. In het jaarverslag van 2013 meldden wij dat er toenadering werd gezocht met Entre 2, Espace P en Alias, organisaties die zich in Brussel ontfermen over de belangen, het welzijn en de gezondheid van de sekswerkers. Met asbl Entre 2 is er nu een geïnstalleerde samenwerking, waarbij een paar begeleiders van de 2 organisaties elkaar halfjaarlijks ontmoeten met het oog op het uitwisselen van informatie, actiepunten, en vastgestelde trends in de prostitutiebuurten. Dergelijke samenwerking creëert ook mogelijkheden tot detectie en zorgzame doorverwijzing. 2.2. Op internationaal niveau PAG-ASA is actief op internationaal vlak om haar werking bekend te maken en goede praktijken te delen met andere organisaties in het buitenland, waar veel interesse is voor de Belgische multidisciplinaire aanpak tegen mensenhandel. Daarnaast is het belangrijk een netwerk van hulporganisaties in het buitenland op te bouwen en te onderhouden zodat slachtoffers, wanneer zij niet in België opgevangen kunnen/willen worden, terug kunnen keren naar hun thuisland in veilige omstandigheden – lokale organisaties kunnen ons hierbij helpen. Sinds 2013 is PAG-ASA lid van het “EU Civil Society Platform against trafficking in human beings” opgericht door de Europese Commissie met als doel een forum te creëren 24

PICEP = “Plan Intégré Communal d’Encadrement de la Prostitution”


voor NGO’s en middenveldorganisaties om op EU niveau kennisdeling, coördinatie en samenwerking te versterken. De Europese Commissie wil een faciliterende rol spelen om nieuwe partnerschappen en synergiën aan te moedigen. Het aantal deelnemende organisaties is beperkt tot een honderdtal om het forum toe te laten haar doel te realiseren. Als 1 van de 4 Belgische leden, neemt PAG-ASA actief deel aan de ontmoetingen. In de loop van 2014 werd PAG-ASA uitgenodigd om deel te nemen aan een aantal internationale projecten, die gefinancierd zijn door de Europese Commissie. Gezien de relevantie voor PAG-ASA en de bijdrage die we vanuit onze jarenlange terrein-expertise konden brengen, hebben we de uitnodiging aanvaard voor volgende projecten: • HOME project, gecoördineerd door de Nederlandse NGO Maatwerk bij Terugkeer, in partnerschap met een paar NGO’s uit Nederland, Nigeria, Brazilië, Sierra Leone en Caritas International Belgium. De aanleiding voor dit project is het gebrek aan kennis bij en samenwerking tussen hulpverleningsorganisaties, terugkeerorganisaties en NGO’s in landen van herkomst die hulp bieden na terugkeer van slachtoffers. Het project stelt zich als doel het verbeteren van de ondersteuning aan slachtoffers van mensenhandel voor een menswaardige vrijwillige terugkeer. PAG-ASA nam in 2014 deel aan een studiereis in Nigeria om kennis te maken met de plaatselijke organisaties die zorgen voor de re-integratie van teruggekeerde slachtoffers. • LSI NGO Platform, gecoördineerd door La Strada International. Dit platform verzamelt alle La Strada-leden, alsook een 10-tal externe NGO’s die werken met slachtoffers van mensenhandel. Het platform werd opgericht om de dialoog te stimuleren tussen NGO’s die hulp verlenen aan slachtoffers van mensenhandel, ervaringen en goede praktijken uit te wisselen, en de samenwerking te versterken met oog op gemeenschappelijke lobby en pleitbezorging. PAG-ASA nam in dit kader deel aan 2 werkvergaderingen in de loop van 2014.


20 1994 2014

V. Vooruitblik naar 2015 1. Aandachtspunten Er zijn een aantal punten die we in 2015 aandachtig moeten opvolgen; het gaat hierbij over problemen die ons werk bemoeilijken en als het ware bijkomende drempels vormen voor de integratie van onze cliënten. Vooreerst, de verhoogde kwetsbaarheid van de doelgroep. Gedurende het afgelopen jaar heeft PAG-ASA te maken gehad met steeds kwetsbaardere slachtoffers, ongeacht het type uitbuiting, nationaliteit of geslacht. Deze kwetsbaarheid uit zich in verschillende vormen: sociaal, familiaal en/of economisch; een verslaving aan alcohol, drugs, medicijnen; of een lichte tot zware mentale beperking. Bovendien is deze kwetsbaarheid een ‘voordeel’ voor de uitbuiters, die aldus nog meer controle kunnen uitoefenen op hun slachtoffer(s). Dit heeft ook een grote impact op het dagelijks werk van PAG-ASA, zowel bij de aanmelding als tijdens de begeleiding, zoals bijvoorbeeld extra aandacht, of een meer intensieve begeleiding, of een stipte opvolging van medicatie, of zelfmoordpreventie. Het is belangrijk dat de eerstelijnsdiensten, die als eerst het slachtoffer ontmoeten en aanmelden, de medewerkers van PAG-ASA op de hoogte brengen van deze kwetsbaarheden, zodat we van het bij begin (aan)gepast kunnen handelen. Via supervisie, intervisie, interne studiedagen en/of bijscholing, zorgt PAG-ASA ervoor dat onze begeleiding op maat verder toegespitst kan worden op de specifieke noden en behoeften van alle slachtoffers. Ten tweede, de blijvende uitdagingen op niveau van de woonmarkt. Een woning is essentieel voor de integratie in de maatschappij. Echter, de laatste jaren is het voor onze cliënten alsmaar moeilijker geworden om een eigen huurwoning te vinden. Bewoners van het opvanghuis moeten langer dan nodig in het opvanghuis blijven; transit-cliënten staan na afloop van hun transitcontract (met maximumduur van 1 jaar) regelmatig weer op straat; en cliënten die in een onaangepaste woning wonen, kunnen niet verhuizen omdat ze geen alternatief vinden. Een aantal factoren spelen hierin een rol: (1) De doorsnee-huurprijzen zijn te hoog voor onze cliënten die moeten rondkomen met (het equivalent) van een leefloon. (2) De woningen die nog ‘betaalbaar’ zijn, bevinden zich vaak in een zeer slechte staat. (3) Een groot deel van de eigenaars die we contacteren, verwachten dat de kandidaat-huurder loonfiches kan voorleggen en weigeren bijna systematisch leefloontrekkers. (4) Onze cliënten beschikken vaak niet over voldoende middelen om een huurwaarborg te betalen; en de wettelijk bepaalde alternatieven blijken in de realiteit niet toereikend: aan de renteloze bankwaarborg wordt door elke financiële instelling een eenmalige administratieve kost van 250 euro gekoppeld; en bepaalde OCMW’s werken enkel met een waarborgbrief, die door veel eigenaars niet aanvaard wordt. Het is duidelijk dat onze cliënten zich niet kunnen permitteren om kieskeurig te zijn en aanvaarden daardoor steeds vaker onrechtvaardige contracten en woningen van slechte kwaliteit. jaarverslag PAG-ASA 2014 | 39

Ten derde, gekoppeld aan de problematiek van de woonmarkt, is de verarming van onze cliënten. We stellen vast dat het maandelijks bedrag besteed aan huur en energieverbruik (soms nog hoger door slechte isolatie en/of verwarming op elektriciteit) groot is in verhouding met de maandelijkse uitkering. Het budget dat overblijft voor andere uitgaven (zoals levensmiddelen, medische kosten, inschrijvingsgeld taallessen/opleiding) is zeer beperkt. Ook die uitgaven blijken te stijgen waardoor het alsmaar moeilijker wordt om te overleven met een leefloon. Zij die willen werken en klaar staan voor de arbeidsmarkt, hebben moeite om een gepaste job te vinden – er zijn verschillende drempels, waaronder de taalkennis. PAG-ASA werkt in dit kader samen met taal- en opleidingscentra, alsook met arbeidsbemiddelingsdiensten. Ten vierde, de geplande hervormingen op het vlak van de juridische tweedelijns bijstand (‘pro-deo’). Zoals hierboven vermeld (blz. 22) is het noodzakelijk een beroep te doen op de diensten van een advocaat wanneer een slachtoffer zijn/haar recht op schadevergoeding wil laten gelden; hiertoe moet het slachtoffer zich burgerlijke partij stellen. Eén van de voorstellen van de overheid is het invoeren van remgeld, waardoor de juridische bijstand van een pro-deo advocaat gedeeltelijk betalend wordt. In de praktijk betekent dit dat mensen met weinig financiële middelen moeilijker toegang zullen krijgen tot rechtsbijstand. Wij wensen mee na te denken over mogelijke alternatieve pistes om ervoor te zorgen dat onze cliënten niet een tweede maal het slachtoffer worden. Tenslotte blijft ook de nood aan structurele subsidies hoog op de agenda staan in 2015. De situatie wordt des te nijpender met de verdwijning van het Federaal Impulsfonds voor Migrantenbeleid, wat voor PAG-ASA neerkomt op een verlies van ongeveer 100.000 euro (op jaarbasis) vanaf 2016. Dezelfde situatie geldt voor Payoke en Sürya. Het humanitaire luik van de strijd tegen mensenhandel is nochtans cruciaal, voor de slachtoffers zelf die dankzij het beschermingsstatuut toegang krijgen tot essentiële basisrechten, maar ook en vooral voor de maatschappij. Immers, dankzij de medewerking van slachtoffers, kunnen politie en justitie criminele bendes en mensenhandelaars opsporen, vervolgen en stoppen. De strijd tegen mensenhandel wordt in België gevoerd in samenwerking met verschillende partners. Elke partner in de keten heeft een specifieke rol, die complementair is met die van een ander. Deze keten is maar zo sterk als haar zwakste schakel. Dit betekent dat elke partner ook voldoende middelen moet hebben om zijn rol te kunnen opnemen; passie en gedrevenheid alleen zijn niet voldoende. Zoals ook benadrukt in de recente jaarverslagen van het Federaal Migratiecentrum, moet de strijd tegen mensenhandel een prioriteit blijven op alle niveaus en dient de overheid hierin voldoende te investeren. PAG-ASA blijft samen met de 2 andere centra ijveren voor een duurzaam en structureel financieringsmechanisme.


2. Projecten In het najaar 2014 heeft de Raad van Bestuur het eerste strategisch plan van de organisatie goedgekeurd. Dit plan legt de krijtlijnen voor de volgende vier jaar. Dit plan zal ook de basis vormen voor de ontwikkeling van onze jaarlijkse actieplannen, waarbij de noden en behoeften van de slachtoffers, alsook de kwaliteit van onze hulpverlening centraal staan. Zoals reeds gemeld in onze vorige jaarverslagen, heeft PAG-ASA eind 2011 de opportuniteit gehad om een pand aan te kopen in hartje Brussel. Het gaat om een kleine woning gelegen in de nabijheid van onze burelen dat we wilden omvormen tot een transitwoning. Het pand bevond zich in slechte staat en diende een grondige renovatie te ondergaan om het te verbouwen tot 4 transit-studio’s. Na het verkrijgen van de vereiste stedenbouwkundige vergunning en het ontvankelijk verklaren van onze aanvraag voor renovatiepremie, kon de verbouwing in 2014 van start gaan dankzij de financiële steun van het Federaal Impulsfonds Migrantenbeleid en dankzij giften van stichtingen en bedrijven. De verbouwingswerken zullen begin 2015 klaar zijn, zodat het project operationeel kan zijn voor de zomer van 2015. Teneinde dit transit-project methodologisch te onderbouwen, is er een interne reflectiegroep opgericht samengesteld uit de psychosociale begeleiders van zowel de residentiële als de ambulante cel. Dit overleg wordt begeleid door een externe supervisor, deskundig op het vlak van cultuur-sensitieve zorg. In dit huis zal er vooral gewerkt worden rond “gedragenheid”, een term die komt uit het veerkrachtmodel. Zich gedragen weten, zich aanvaard weten, het gevoel hebben er te mogen zijn: het is fundamenteel om je leven opnieuw in handen te nemen. In de latere uitvoering van dit project blijven de begeleiders van de ambulante en de residentiële cel nauw betrokken. Begeleiden met deze ‘bril van gedragenheid’ is voor PAG-ASA nieuw, uitdagend, en verrijkend; het werkt ook stimulerend voor de hele werking van PAG-ASA. In 2014 werd een denkoefening gestart rond een belangrijke pijler van het gemeenschapsleven in ons opvanghuis : de verplichte gemeenschappelijke avondmaaltijd, die volgens een beurtrol wordt klaargemaakt door één van de bewoners. Dit systeem blijkt niet meer te beantwoorden aan de noden van onze doelgroep. Verschillende factoren spelen hierbij een rol. Een maaltijd klaarmaken voor een groep mensen is niet evident, zeker niet wanneer de groep is samengesteld uit personen komende uit verschillende continenten en culturen. Dit kan soms stresserend zijn en geeft gemakkelijk aanleiding tot momenten van conflict tussen de kok en bewoners. Na een evaluatie en het afwegen van pro’s en contra’s van alternatieve systemen, zijn we tot de conclusie gekomen dat de tijd rijp is voor verandering. We zouden willen overschakelen naar een systeem waar er ’s avonds vrij en individueel gekookt en gegeten kan worden. Mensen de keuze geven wat, wanneer en met wie ze samen eten, werkt validerend en biedt meer mogelijkheden tot spontane solidariteit en samenhorigheid. Bewoners kunnen op een spontanere manier van elkaar leren, en ervaringen delen. Een individujaarverslag PAG-ASA 2014 | 41

eel voedingsbudget werkt ook autonomie-bevorderend, waardoor de betrokkene beter wordt voorbereid op een zelfstandig leven na het opvanghuis. Daarnaast zouden we groepsmomenten rond maaltijden blijven organiseren. Op die wijze wordt erover gewaakt dat het opnemen van zorg, die het aanbieden van een maaltijd met zich meebrengt, gewaarborgd blijft. Deze combinatie zorgt er mee voor dat de aangeboden begeleiding ‘op maat’ gebeurt en aanspoort tot zelfstandigheid. Het kook- en eetgebeuren kan aldus optimaal gebruikt worden als middel tot natuurlijke netwerkvorming, solidariteitsopbouw en autonomiebevordering. Gezien de belangrijke implicaties van dit nieuw systeem (op financieel, logistiek en organisatorisch vlak) zal de denkoefening in 2015 verdergezet worden.


20 1994 2014

VI. 20 jaar PAG-ASA: van 1994 tot vandaag 1. Sleutelmomenten 1994 • Oprichtingsvergadering van vzw PAG-ASA op 4 juli. • De Ministeriële Omzendbrief van 07/07/1994 legt de modaliteiten vast voor de aflevering van verblijfsdocumenten aan slachtoffers van mensenhandel en vormt het eerste kader voor de opdracht van PAG-ASA. 1995 • Aanwerving van de eerste personeelsleden van PAG-ASA in maart. • Publicatie van de statuten van PAG-ASA in het Belgisch Staatsblad op 5 april. • De Wet van 13/04/1995 voegt bepaalde vormen van mensenhandel in de Vreemdelingenwet en in het Strafwetboek. • Officiële opening van het opvanghuis op 12 mei. • Opname van het eerste slachtoffer op 29 mei. 1996 • Naast de residentiële begeleiding wordt een ambulante begeleiding opgestart voor slachtoffers die niet langer in ons opvanghuis verblijven. 1997 • De Ministeriële Richtlijnen van 13/01/1997 leggen vast welke bijstand voorzien wordt voor slachtoffers van mensenhandel die meewerken met de bevoegde instanties. • De eerste veroordelingen worden uitgesproken in rechtszaken die betrekking hebben op dossiers in behandeling bij PAG-ASA. 1998 • De eerste stappen worden gezet voor een definitieve regularisatie van een aantal slachtoffers. • Erkenning van de residentiële werking van PAG-ASA als “opvanghuis voor bepaalde thuislozen” door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) van Brussel-Hoofdstad. 1999 • PAG-ASA herstructureert haar werking en richt drie cellen op (m.n. juridische, residentiële en ambulante) die elk instaan voor een bepaalde vorm van begeleiding. 2000 • PAG-ASA verenigt zich samen met andere bicommunautaire organisaties in Brussel (d.i. de toekomstige BICO-federatie). • Het opvanghuis en de burelen verhuizen naar een meer aangepaste infrastructuur.


2001 • PAG-ASA start met haar transit-werking: een tijdelijke, intensieve begeleiding voor ambulante cliënten met nood aan extra ondersteuning. • PAG-ASA stelt zich voor het eerst burgerlijke partij in een proces. • PAG-ASA gaat haar eerste partnerschap aan in een Europees project. 2002 • De burelen van PAG-ASA verhuizen naar een andere vleugel in hetzelfde gebouwencomplex. • De samenwerking tussen de drie centra voor slachtoffers mensenhandel wordt versterkt, o.a. via het invoeren van een gemeenschappelijk registratiesysteem. 2003 • De eerste fase van de renovatie van het opvanghuis (m.n. de gemeenschappelijke ruimtes, gestart in 2002) is afgerond. • De Ministeriële Omzendbrief van 17/04/2003 bepaalt verder de bijstand aan slachtoffers van mensenhandel die meewerken met de bevoegde instanties. 2004 • PAG-ASA viert op gepaste wijze haar 10-jarig bestaan! • Het Koninklijk Besluit van 16/05/2004 voorziet o.a. in de oprichting van een Interdepartementale Coördinatie-cel voor de strijd tegen mensenhandel. • De EU-Richtlijn 2004/81/EG verplicht de lidstaten om te voorzien in de toekenning van voorwaardelijke verblijfsdocumenten voor onderdanen van niet-EU landen die slachtoffer zijn van mensenhandel. 2005 • De Wet van 10/08/2005 voegt mensenhandel toe als autonoom misdrijf in het Strafwetboek. Hierbij valt op dat dwang als constitutief element van het misdrijf wegvalt en dat de kernelementen nu exploitatie en winstoogmerk worden. 2006 • De werking van PAG-ASA wordt doorgelicht door een onafhankelijke auditor. Op basis van de resultaten hiervan worden de eerste krachtlijnen voor de toekomst uitgestippeld. • De Wet van 15/09/2006 brengt de nodige wijzigingen aan de Vreemdelingenwet zodat België voldoet aan de EU-verplichting om de toekenning te voorzien van verblijfsdocumenten voor onderdane van niet-EU landen die slachtoffer zijn van mensenhandel. • De Ministeriële Omzendbrief van 14/12/2006 bepaalt het kader voor een coherent opsporings- en vervolgingsbeleid betreffende mensenhandel. 2007 • Erkenning van de ambulante werking van PAG-ASA als “dienst voor begeleid wonen” door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) van Brussel-Hoofdstad. • Op 18 oktober vindt de eerste “European Anti-Trafficking Day” plaats.


2008 • PAG-ASA begint aan een methodologie-oefening die over enkele jaren zal lopen om uit te monden in een kwaliteitshandboek. • De Ministeriële Omzendbrief van 26/09/2008 legt de nadruk op de multidisciplinaire aanpak van de strijd tegen mensenhandel. 2009 • PAG-ASA viert op gepaste wijze haar 15de verjaardag! • In samenwerking met vzw TOOLBOX wordt een meer geïntegreerd organisatie-model geïmplementeerd dat de werking van de verschillende cellen ten goede komt. • Het jaar wordt overschaduwd door het overlijden van een gewaardeerde collega ten gevolge van een tragisch ongeval. 2010 • Koningin Paola brengt een informeel bezoek aan PAG-ASA op 16 maart. De belangstelling van de koningin voor de problematiek van mensenhandel is hartverwarmend. • Directie, administratie, ambulante cel en juridische cel verhuizen naar een nieuwe, gerenoveerde kantoorruimte (renovatie gestart in 2009) in hetzelfde gebouwen complex. • De tweede fase van de renovatie van het opvanghuis (mn. de herinrichting van de individuele slaapkamers, gestart in 2008) is afgerond. • In samenwerking met de 3 centra en het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een gemeenschappelijk systeem van elektronisch dossierbeheer en centrale gegevensverzameling in een databank. (ELDORADO) 2011 • PAG-ASA heeft de opportuniteit om een pand aan te kopen in 1000 Brussel, dat na een grondige renovatie zal bestaan uit transitwoningen. • De EU-Richtlijn 2011/36/EU verplicht de lidstaten o.a. uitgebreide bijstand te verlenen aan slachtoffers van mensenhandel. 2012 • In januari wordt ELDORADO voor het eerst in gebruik genomen door alle mede-werkers. • Johnny De Mot, medeoprichter van de vzw en 17 jaar lang de Voorzitter van de Raad van Bestuur, geeft de fakkel door aan de nieuwe voorzitter. 2013 • Het KB van 18/04/2013 erkent PAG-ASA, PAYOKE en SÜRYA officieel als gespecialiseerde centra voor slachtoffers van mensenhandel. • Raad van Bestuur, directie en personeel zijn gestart met de ontwikkeling van een strategisch vijfjarenplan, met ondersteuning door vzw Toolbox. 2014 • Het KB van 21/07/2014 bepaalt dat de gespecialiseerde centra voor slachtoffers van mensenhandel voortaan ook lid zijn van de Interdepartementale Coördinatiecel voor de strijd tegen mensenhandel. 46 | jaarverslag PAG-ASA 2014

20 1994 2014

2. Feest in 2014 20 jaar… Het is niet niks! Misschien hadden de oprichters van PAG-ASA gehoopt dat we vandaag geen reden tot bestaan meer zouden hebben, dat mensenhandel in de 21ste eeuw, in een ontwikkeld en modern land zoals België, slechts een slechte herinnering zou zijn… Zoals blijkt uit onze cijfers, is niets minder waar. PAG-ASA is vandaag nog steeds actief en is gegroeid tot een team van 18 medewerkers en een tiental vrijwilligers. We zijn fier op onze verwezenlijkingen, de kwaliteit van ons werk, en het feit dat we reeds meer dan 1.200 erkende slachtoffers geholpen hebben bij het opbouwen van een nieuw leven. Dit mocht dan ook gevierd worden! 17 september 2014: Tuinfeest “PAG-ASA’s got talent” Al onze huidige én voormalige cliënten, alsook vrijwilligers en medewerkers, werden uitgenodigd voor een groot tuinfeest met talentenshow: toneel, zang, en miniatuurkunst kwamen aan bod. De zon onder een prachtige, blauwe hemel heeft deze dag heel bijzonder gemaakt. Het was ook de gelegenheid om een paar cliënten van heel lang geleden terug te zien en kennis te maken met hun partners en kinderen. 14 oktober 2014: Bezoek van Koningin Mathilde De datum van dit bezoek werd symbolisch gekozen in de week van de ‘Europese dag tegen mensenhandel’. De Koningin nam deel aan een ronde tafel met medewerkers en bestuurders van PAG-ASA, vertegenwoordigers van SÜRYA en PAYOKE, alsook een slachtoffer dat bij PAG-ASA in begeleiding is. Het was de gelegenheid om een aantal successen en uitdagingen te bespreken en gedachten uit te wisselen. Daarna bracht de Koningin een bezoek aan ons opvanghuis, waar ze in gesprek ging met de bewoners. Dit bezoek was een grote eer en een hart onder de riem voor de strijd tegen mensenhandel. 18 december 2014: Nieuwjaarsdrink Al onze professionele partners werden uitgenodigd voor onze Nieuwjaarsdrink. Het is elk jaar opnieuw onze manier om de mensen met wie we (bijna) dagelijks samenwerken te bedanken voor de fijne samenwerking. Immers, de strijd tegen mensenhandel is een kwestie van krachten bundelen. Deze keer stond de receptie in het teken van onze verjaardag. Brussels Minister Céline Fremault, bevoegd voor Bijstand aan Personen, was er ook bij om onze werking te feliciteren. Daarnaast waren ook verschillende parlementsleden, kabinetten, en overheidsadministraties vertegenwoordigd. Dit wijst er nogmaals op dat de strijd tegen mensenhandel, en de hulp aan slachtoffers ervan, zich situeert op het snijvlak tussen verschillende bevoegdheden en bijgevolg enkel succesvol kan zijn mits samenwerking op alle niveaus. 48 | jaarverslag PAG-ASA 2014

3. Enkele cijfers25

5.635

AANTAL BEGELEIDINGEN

AANTAL AANMELDINGEN

1.217

(dit zijn diverse hulpvragen die door PAG-ASA werden behandeld)

(dit zijn de personen begeleid door PAG-ASA binnen de bijzonder beschermingsen bijstandsprocedure voor slachtoffers van mensenhandel)

Aantal begeleidingen per jaar: 250

250

225

225

200

200

175

175

150

150

125

125

100

100

75

75

50

50

25

25

0

0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014


opgestart in betrokken jaar

Totaal aantal

lopende begeleidingen

Cijfers van 1995 tot en met 2014

25


Profiel van de slachtoffers in begeleiding: Geslacht:

Leeftijd:

61 %

39 %

92 %

8 %

vrouwen

mannen

meerderjarig

minderjarig

Types uitbuiting:

42 % seksuele uitbuiting, 2 % gedwongen bedelarij,

42 % economische uitbuiting,

13 % verzwaarde smokkel,

1 % gedwongen strafbare feiten


Nationaliteit: 0,1 %

Europese Unie (28 lidstaten)

8% 10 %

24 %

Sub-Sahara Afrika Azië 18 %

Europa (buiten EU) Noord-Afrika

20 %

Latijns-Amerika 20 %

Noord-Amerika

Meer dan 90 verschillende herkomstlanden:


Met steun van :

FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG

Met dank aan :

Voor hun financiële bijdragen : Euroclear Belgium Impulsfonds voor het Migrantenbeleid Talitha Koum Zusters van Liefde van Roeselare Vzw Oever (samenwerkingsverband van religieuze congregaties in Vlaanderen) Vzw Welzijnszorg Onze privé-schenkers

Voor de vertaling : Lieve Cools

GEMEENSCHAPPELIJKE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE VAN BRUSSELHOOFDSTAD

Voor de foto’s : Thomas Pil en de bewoners v/h opvanghuis Indien u ons financieel wil steunen, kan u een gift storten op het rekeningnummer BE20 0011 7035 9156 op naam van PAG-ASA vzw.

Verantwoordelijke uitgever : Sarah De Hovre RÉGION DE BRUXELLES-CAPITALE

Drukkerij-Uitgeverij Jan Verhoeven nv Sint-Pieters-Leeuw PAG-ASA © 2015

COMMISSION COMMUNAUTAIRE FRANÇAISE

PAG-ASA betekent HOOP en is ontleend aan de Filipijnse taal, het Tagalog. Tagalog? In de jaren 1990, toen de vzw werd opgericht, werd mensenhandel in de publieke opinie voornamelijk met Filipijnse vrouwen in verband gebracht. Ondertussen is duidelijk dat vrouwen, mannen en kinderen uit alle windstreken slachtoffer kunnen worden van dit soort praktijken. Hoop? Wanneer mensen bij PAG-ASA aankomen, zijn ze dikwijls aan het einde van hun mogelijkheden, soms tot op de grens van hun menselijkheid vernederd. Op dat moment een teken van hoop zijn, mee op weg gaan naar een nieuwe toekomst: dat is de opdracht van onze vereniging. Vogels? Op de Filipijnen bestaat een beroemde arend die de naam PAG-ASA draagt. Hij behoort tot de zeldzame soort, waarvoor een speciaal kweekprogramma werd opgezet. In 1992 werd de 1ste arend van dit kweekprogramma geboren: hij kreeg de naam PAG-ASA en luidde nieuwe hoop in voor zijn soortgenoten. Een raam? De vogels in ons logo lijken weg te vliegen uit het raam naar andere oorden, zoals ook slachtoffers van mensenhandel vluchten uit hun uitbuitingssituatie en samen met PAG-ASA op zoek gaan naar een betere toekomst.

PAG-ASA vzw Cellebroersstraat 16b - 1000 Brussel Tel. 02 511 64 64 - Fax 02 511 58 68 [email protected] - www.pag-asa.be BE20 0011 7035 9156

P

ASA. Opvang en begeleiding van slachtoffers mensenhandel

Recommend Documents