ARGENTINIË, LAND VAN PESO EN PAMPA

Editie 14 Januari 2002

Leerkrachten: didactische aanwijzingen vindt u op pagina 4 van de handleiding. De leerlingenpagina’s zijn kopieerbaar voor gebruik in de klas

ARGENTINIË, LAND VAN PESO EN PAMPA Opdrachten 1. Waar denk je aan bij de naam ‘Argentinië’? 2. Noem enkele bekende Argentijnen. Argentinië is een groot land; Nederland past er wel 82 maal in. In het noorden grenst het aan Brazilië, Paraguay en Bolivia, in het oosten aan Uruguay en in het westen aan Chili. Voor de rest grenst het aan de Atlantische Oceaan. Argentinië strekt zich uit van de subtropen tot vlakbij de Zuidpool. Binnen de landsgrenzen vind je daardoor: subtropische bossen waar brede rivieren doorheen stromen; woestijnvlaktes met hoge cactussen; meren waar duizenden roze flamingo’s wonen; hoge bergen met eeuwige sneeuw en gletsjers waar condors door de lucht zweven; nagenoeg boomloze steppen waar alleen schapen genoeg te eten vinden en ruige kusten waar pinguïns, zeeolifanten en zeehonden in reusachtige kolonies bij elkaar wonen. En de beroemde pampa’s? Die liggen in het midden van het land en vormen een gebied van honderden kilometers lang en breed. In Argentinië wonen zo’n 37 miljoen mensen. Ongeveer 11 miljoen wonen in de hoofdstad Buenos Aires en zijn voorsteden, de rest verspreid over het land. Gemiddeld wonen er 12 inwoners per km2 . In Nederland is dat ruim 450 mensen per km2 . Argentinië is net als Nederland een democratie met een parlement waarvan de leden gekozen worden. Het staatshoofd is een president die om de vier jaar gekozen wordt. De president is tevens leider van het kabinet van ministers. De regering zetelt in Buenos Aires. Het land noemt zichzelf Republica Argentina ofwel Republiek Argentinië. De officiële taal is Spaans maar er wordt ook Engels, Italiaans, Duits en Frans gesproken. De munteenheid van Argentinië is de peso. Met die munteenheid zijn er grote problemen. Zo groot, dat er regelmatig relletjes in Argentinië uitbreken. Over de oorzaken van die relletjes gaat deze lesbrief. Opdrachten 3a. Leg het verschil tussen een staatshoofd en regeringsleider uit. 3b. Wat is de president van Argentinië: staatshoofd of regeringsleider? 3c. Hoe zit dat met Nederland? Wie is staatshoofd en wie regeringsleider?

Heb je vragen of opmerkingen of zoek je extra informatie, kijk dan op Internet: www.cmo.nl

Crisis in Argentinië

ARGENTINIË, EEN RIJK LAND De naam Argentinië verwijst naar de rijkdom van het land. Argentinië is afgeleid van het Latijnse woord argenta. Dat betekent in het Nederlands zilver. De eerste Europaan die in 1492 vanuit Spanje naar Latijns Amerika reist, op zoek naar een westelijke route naar Indië, is Columbus. Hij denkt dat hij in zijn missie geslaagd is en Indië bereikt heeft als hij in 1492, na een lange zeetocht, weer vasteland onder zijn voeten heeft. De inwoners van het land noemt hij daarom indianen. In werkelijkheid heeft hij een nieuw werelddeel ‘ontdekt’: Amerika. Na Columbus volgen er nog veel meer bla nken die die kant op gaan. In 1516 zetten de Spanjaarden voor het eerst voet aan wal in het gebied dat nu Argentinië heet. Ze denken dat ze een land vol zilver hebben ontdekt. De riviermonding waar ze aanleggen, noemen ze dan ook de Río de la Plata, de Zilverrivier. Op die plaats ligt nu de hoofdstad Buenos Aires. Het gebied wordt door de Spanjaarden ingelijfd en Argentina (Zilverland) genoemd. De indianen worden bijna uitgeroeid. Al snel komen de Spanjaarden erachter dat er in Argentinië geen zilver te vinden is. Ze hebben wel een andere soort rijkdom in handen gekregen: de pampa’s. De vruchtbare pampa’s brengen kolossale hoeveelheden graan en vlees voort. In Argentinië gaat het gezegde dat als je in de löss van de pampa’s je vinger in de grond steekt, hij binnen een paar minuten wortel schiet. En ook de koeien en paarden doen het goed. Ze kunnen vrij rondzwerven op de uitgestrekte vlaktes van de pampa’s. De kolonisten ontdekken al snel dat huiden een gewild product in Europa vormen. Koeienhuiden vormen honderden jaren lang het voornaamste exportartikel. Later komt daar gedroogd vlees bij. In het begin van de 18e eeuw worden er per jaar ongeveer 75.000 huiden uitgevoerd. Tachtig jaar later is dat al gestegen tot bijna anderhalf miljoen.

Koeien op de pampa

Rijk worden de Argentijnen ook van de slavenhandel. In 1702 krijgt Buenos Aires toestemming van koning Philip V van Spanje om slaven te verhandelen. Binnen 40 jaar is Buenos Aires de stad in Zuid-Amerika waar de meeste slaven verhandeld worden. Ook andere goederen (wapens, kleding, tabak, katoen) worden verhandeld. De rijke handelaren laten van hun grote winsten elegante stenen huizen bouwen. De export groeit en groeit. In de 19e eeuw bereikt de export zijn hoogtepunt. De schepen gaan vol handel naar Europa en komen vol immigranten terug. Tussen 1870 en 1914 komen bijna 6 miljoen immigranten naar het land, vooral Italianen (50%), Spanjaarden (20%), Fransen, Britten en Duitsers. De periode tussen 1899 en 1929 wordt wel beschouwd als de gouden eeuw van Argentinië. De bevolking groeit, de productie neemt toe, de welvaart neemt toe en Argentinië is een van de tien rijkste la nden ter wereld. Grote delen van het land worden opengelegd door nieuwe spoorwegen. Die zorgen er weer voor dat landbouwproducten en vee en vlees vervoerd kunnen worden. De landbouwbedrijven zijn gemiddeld enorm groot en de eigenaren ervan vaak fantastisch rijk, vooral in de vruchtbare streken rondom Buenos Aires. Boerderijen van 90.000 hectaren (900 vie rkante kilometer, bijna 50.000 voetbalvelden!) zijn geen uitzondering. Ter vergelijking: de grootste landbouwbedrijven in Nederland zijn zo’n 275 hectaren groot; het gemiddelde is 19 hectare! In 1929 gaat het echter voor de eerste keer flink mis… Opdrachten 1. Waarom staat in de tekst ‘ontdekt’ tussen aanhalingstekens? Hoe zullen de indianen tegen de komst van Columbus hebben aangekeken? En hoe de blanke Europeanen? 2. De rijkdom van de (blanke) Argentijnen gaan ten koste van twee andere bevolkingsgroepen. Welke twee zijn dat? 3. Welk groot verschil is er –in samenhang met de gemiddelde omvang- tussen een veeteeltbedrijf in Argentinië en Nederland?

“Het raadsel Argentinië” – “President van Argentinië roept op tot eenheid”

Crisis in Argentinië

ARGENTINIË, EEN ARM LAND In 1929 breekt er een wereldwijde economische crisis uit. De Grote Depressie wordt de crisis genoemd. Ook Argentinië wordt hard getroffen. Wereldwijd dalen de inkomsten en stijgen de prijzen. Argentinië kan veel minder vlees aan het buitenland verkopen dan voorheen. Producten uit het buitenland zijn op hun beurt veel duurder geworden. Invoer en uitvoer dalen allebei flink. De gevolgen zijn snel merkbaar. De locomotieven van de spoorwegen bijvoorbeeld moeten met hout en maïs gestookt worden bij gebrek aan kolen. De arbeiders kunnen maar net het hoofd boven water houden. Hun loon gaat bijna helemaal op aan huur, eten en kleren. Ziek of werkeloos worden kunnen ze zich niet veroorloven. Na de Tweede Wereldoorlog is de wereld weer in opbouw. De vraag naar vlees en graan uit Argentinië neemt sterk toe en de export brengt Argentinië weer veel geld in het laatje. Het geld gaat echter op aan de verkeerde dingen. De regering van Juan Perón wil een grotere rol voor de staat. Zijn regering neemt de spoorwegen, koopvaardij- en luchtvaartmaatschappijen over, evenals de gas- en elektriciteitsbedrijven en de telefoonmaatschappij. Maar Perón betaalt veel te veel voor de verouderde en krakkemikkige bedrijven. Geld voor modernisering is er niet. Eind jaren veertig komen er problemen bij: een deel van de graanoogst mislukt en Argentinië verdient daardoor veel minder aan de export. De prijzen stijgen, de regering moet bezuinigen en er worden zelfs vleesloze dagen afgekondigd. Opeenvolgende regeringen, zowel van militairen als van burgers, nemen steeds maatregelen die slecht zijn voor de economie. Het rijke Argentinië is langzaamaan een arm land aan het worden. Met alle gevolgen voor de inwoners van het land. In 1959 bijvoorbeeld stijgen de kosten voor levensonderhoud (eten, huur, kleren) met 100%, terwijl de lonen dalen. Volgens de officiële cijfers van het Argentijnse bureau voor de statistiek heeft in 2001 een vijfde (20%) van de inwoners van Buenos Aires niet genoeg inkomen om in de eerste levensbehoeften te voorzien. Honderdduizenden mensen leven in de sloppenwijken van de stad. Op het platteland is de armoede nog veel erger. Daar ontbreken vaak riolering, schoon drinkwater, gezondheidszorg en onderwijs.

Armoede op het platteland, 1999.

Toch is Argentinië nog steeds een van de rijkste en welvarendste landen van Zuid-Amerika. De kindersterfte bedraagt de helft van het gemiddelde van Zuid-Amerika, bijna de hele bevolking kan lezen en schrijven en tweederde van de kinderen gaat naar de middelbare school. Het land heeft ook het hoogste gemiddelde inkomen van de bevolking van Latijns Amerika. Opdrachten 1. Wanneer spreek je volgens jou van een ‘arm’ land? 2. Argentinië wordt vaak een ‘rijk’ arm land genoemd. Wat zou daarmee bedoeld worden? 3. Argentinië heeft het hoogste gemiddelde inkomen van de bevolking van Latijns Amerika. Waarom zegt dat niets over de armoede in het land? 4. Pak een leeg vel. Trek in het midden een streep van boven naar beneden. Links van de streep zet je ‘Argentinië – een rijk land’; rechts zet je ‘Argentinië – een arm land’. Vul daaronder de factoren in die horen bij het ‘rijke’ en ‘arme’ Argentinië. Gebruik daarvoor de teksten van de werkbladen 2 en 3.

“Bitter lot Argentinië” – “Noodtoestand in Argentinië”

Crisis in Argentinië

OORZAKEN VAN DE CRISIS Om haar taken goed uit te kunnen voeren, heeft de regering van een land geld nodig. Geld voor het aanleggen van wegen, geld voor de salarissen van onderwijzers en politieagenten, geld voor het openbaar vervoer, geld voor de bouw van ziekenhuizen enz. In totaal gaat het om vele miljarden euro’s per jaar. Tegenover die regeringsuitgaven staan ook inkomsten. De inkomsten komen onder andere uit de verkoop van grondstoffen. Zo verdient de regering van Nederland veel geld aan de verkoop van aardgas. Een ander deel van de inkomsten komt uit belastingen. Een belasting is een verplichte bijdrage in geld aan de regering. Van sommige belastingen merk je niet zoveel. Die betaal je namelijk automatisch. Als je een paar skates koopt, dan betaal je een bedrag aan de winkelier en dat bedrag is inclusief de belastingen. De winkelier geeft die belastingen door aan de overheid. Andere belastingen zie je wel. Als je auto rijdt, krijg je een acceptgirokaart voor de wegenbelasting. De ministers van een land proberen inkomsten en uitgaven met elkaar in evenwicht te brengen. Als dat zo is, dan geeft het land evenveel uit als het via verkoop van grondstoffen en belastingen binnenkrijgt. Maar ook een land kan geld tekort komen. Een regering kan dan geld gaan lenen. Dan kan bij de eigen burgers, bij banken of andere financiële instellingen in binnen- en buitenland of bij andere landen. Over het geleende geld moet rente betaald worden. De som van alle leningen die een land heeft gedaan noemen we staatsschuld. Bijna alle landen ter wereld lenen geld, zowel rijke als arme landen. Nederland bijvoorbeeld heeft een staatsschuld van zo’n 240 miljard euro. Daarover moet elk jaar zo’n 13 miljard euro rente betaald worden. Ook Argentinië heeft een staatsschuld opgebouwd, waarover jaarlijks veel rente betaald moet worden. Een typisch Argentijns probleem is de koppeling van de peso (de Inflatie wil zeggen dat het geld minder waard nationale munteenheid) aan de dollar. Rond 1990 heeft Argentinië wordt. Als een paar schoenen € 50 kost, dan last van enorme inflatie. De peso wordt letterlijk met de dag minder kost datzelfde paar bij een inflatie van 2% waard. De inflatie ligt op gegeven moment op 4.500% per jaar. Een over een jaar € 51. Bij een inflatie van 30% dergelijke hoge inflatie wordt ook wel hyperinflatie genoemd. “Hy- kost dat paar dan € 65. Bij een hyperinflatie perinflatie is, dat als je in de etalage iets ziet en de winkel binnen- van 4.500% kosten die schoenen over een gaat om het te kopen, je bij het afrekenen weer naar huis moet om jaar maar liefst € 2.250! geld bij te halen”, zeggen de Argentijnen. In 1991 komt de minister van economie met het plan om de peso aan de Amerikaanse dollar te koppelen. Één peso wordt evenveel waard als één dollar. De regering van Argentinië garandeert dat je altijd een peso kunt inruilen voor een dollar. Dat geeft de mensen in Argentinië vertrouwen. De prijzen stijgen niet meer zo snel en zo wordt de inflatie tegengegaan. Lenen bij de bank doen de Argentijnen massaal in dollars (want die is toch evenveel waard als de peso). De dollar wordt echter na 1991 steeds meer waard, waardoor ook de waarde van de peso stijgt. Argentijnse goederen worden daardoor voor het buitenland veel te duur. Dezelfde goederen kunnen elders op de wereld veel goedkoper worden gekocht. Argentinië verkoopt dan ook veel minder producten dan daarvoor aan het buitenland en de regering kampt met grote geldtekorten. Om de gaten te vullen worden nog meer buitenlandse leningen aangegaan. In 1983 is jaar de staatsschuld nog maar 50 miljard euro. Nu is dat drie keer zoveel: 150 miljard euro! In januari 2002 koppelt de regering van Argentinië de peso los van de dollar. De waarde van de peso zakt onmiddellijk. Kreeg je vroeger voor 1 peso 1 dollar, nu moet je voor 1 dollar 1,5 peso betalen. Goederen uit het buitenland worden ineens anderhalf keer zo duur. En die schuld bij de bank die in dollars hebt (bijvoorbeeld voor een hypotheek op je huis) is ineens anderhalf keer zo groot geworden! Opdrachten 1. Leg in je eigen woorden uit wat rente is. 2. Reken uit hoeveel (staats)schuld iedere Nederlander gemiddeld heeft. En iedere Argentijn? 3. De staatsschuld van Nederland is groter dan die van Argentinië. Toch heeft Argentinië problemen om zijn schulden terug te betalen en Nederland niet. Leg uit hoe dat komt. 4. Wat betekent de loskoppeling van de peso en de dollar voor het spaargeld van de Argentijnen? 5. Waarom stopt Argentinië niet gewoon met het terugbetalen van de buitenlandse schulden? Wat zouden de gevolgen zijn voor Argentinië zelf en voor andere landen als het land dat zou doen? “Plunderingen in delen van Argentinië” – “Vrije val peso gaat gepaard met rellen”

Crisis in Argentinië

GEVOLGEN VOOR HET DAGELIJKS LEVEN Op dit moment is Argentinië bijna failliet. Het land kan zijn buitenlandse schulden niet meer betalen. Om de schulden terug te dringen, neemt de regering drastische maatregelen: er wordt flink bezuinigd, de lonen gaan omlaag en de belastingen gaan omhoog. De bevolking van Argentinië wordt steeds armer en armer. Vlak voor kerstmis 2001 komt de bevolking in opstand tegen de beroerde levensomstandigheden. Winkels worden geplunderd en elke dag protesteren de Argentijnen tegen het beleid van hun regering. Wat betekent de crisis voor het dagelijks leven? Wat merken de Argentijnen op straat ervan? We hebben ze het gevraagd en dit is wat ze zeggen: •

Daniel is taxichauffeur. Omdat hij suikerziekte heeft, moet hij regelmatig medicijnen (insuline) innemen. “Het gaat niet alleen over de economie, het gaat om mijn eigen leven. Ik ben bij verschillende apotheken geweest, en ze verkopen geen insuline. Ze weten dat de prijzen gaan stijgen, daarom verkopen ze dit medicijn nu niet.”

•

Gaston is 30 jaar. Hij heeft een eigen bedrijf en is computerprogrammeur. Hij komt uit een gemiddeld gezin en begon op 19-jarige leeftijd met zijn eigen zaak. “Ik hou van mijn werk en mijn land. Maar nu weet ik niet wat ik moet doen. Ik wil alleen maar vast werk hebben. Ik denk er nu zelfs aan om te emigreren omdat ik hier geen toekomst meer zie.”

•

Julia Marini is gepensioneerd. “Ik vraag me iedere dag af wat er de volgende dag gaat gebeuren. Op deze leeftijd heb je behoefte aan meer bescherming, maar je voelt je juist onbeschermd. Ik voel me aangevallen en erg beschadigd. Er gaat wat door je heen als je leest dat 50% van de beroepsbevolking geen werk heeft. Dit verdient ons land niet. Het komt allemaal door slecht bestuur. Ze hebben de schulden op laten stapelen en het geld zelf gehouden.”

•

Alberto Cerini (63) woont in het Centrum van Buenos Aires. Hij is vier jaar werkloos. “Het probleem is dat iedereen getroffen is en er onder lijdt. Argentinië heeft geen toekomst. We weten niet wat er morgen gaat gebeuren. Niemand kan plannen maken.”

•

Deng Coy Miel, Singapore -- The Straits Times 03/01/02

Adolfo Alvarez. Samen met zijn vrouw en zijn 17-jarige zoon doet hij mee met een demonstratie waarbij met pannen lawaai gemaakt wordt. “Er is een andere regering, maar de economische politiek is nog even slecht. We kunnen ons geld niet van de bank halen. Ze houden onze banktegoeden vast. Dit is de slechtste kerstmis van onze geschiedenis.” Opdrachten 1. Klassengesprek. Een Nederlandse bisschop heeft ooit gezegd dat als je honger hebt en je hebt geen geld om eten te kopen je bij een bakker binnen mag lopen en een brood mag stelen. Ben je dat met hem eens? Wat vind je ervan als er winkels geplunderd worden? 2. In de interviews worden de problemen genoemd die de Argentijnen ondervinden door de crisis. Zet deze op een rijtje. 3. Sommigen denken erover te emigreren. Welke problemen zullen ze hierbij moeten overwinnen? “Akkoord over noodmaatregelen in Argentinië” – “Argentinië: loskoppeling peso”

Crisis in Argentinië

ADIOS ARGENTINA, CIAO ARGENTINA Recent onderzoek heeft uitgewezen dat ongeveer 1/3e van de 37 miljoen inwoners het land zou verlaten als dat mogelijk is. Bij degenen die weg gaan zijn veel hoog opgeleiden en jongeren. Mensen die anders hadden kunnen helpen bij de heropbouw van het land. In de eerste helft van de 20e eeuw emigreerden veel Europeanen naar Argentinië op zoek naar een betere toekomst. In Europa was de situatie toen veel slechter dan in Argentinië. In Europa waren oorlogen en er was veel werkeloosheid en armoede. Vooral veel Spanjaarden, Italianen en joden emigreerden. Nu staan veel van hun (klein)kinderen in de rij van de consulaten en ambassades van respectievelijk Spanje, Italië en Israël. Na de rumoerige en onzekere weken van demonstraties, plunderingen, devaluatie en een reeks nieuwe presidenten worden de rijen van wachtenden steeds langer. We geven enkele gedeelten uit interviews met de toekomstige emigranten die door lokale media zijn gehouden: Mr. Ortueste is een werknemer die zijn salaris al twee maanden niet heeft ontvangen. Zijn twee tienerzoons willen arts en advocaat worden. Hij wil met zijn gezin naar Spanje, het geboorteland van zijn vader, emigreren. “Ik ben blij dat mijn vader deze dag niet mee hoeft te maken – hij hield zoveel van dit land. Als mijn vader nog zou leven dan zou hij begrijpen. Ik doe het voor mijn kinderen. Mijn zoons willen eigenlijk niet weg. Ze hebben hier hun vrienden en hun leven. Maar ze hebben hier geen toekomst. Ooit zullen ze me dankbaar zijn en begrijpen wat hun vader deed om hen de kans te geven om hun dromen te laten uitkomen.” Cartoon: Lalo Alcarraz Argentijnen staan tegenwoordig voor veel zaken in de rij: voor de banken om hun geld op te kunnen nemen, voor ambassades om te kunnen emigreren en volgens deze cartoonist ook om president te kunnen worden (er zijn immers 3 presidenten in enkele dagen tijd geweest)

Sara Kohan is een joodse weduwe die leeft van een pensioen van € 285 per maand. Net zoals zoveel andere Argentijnen heeft ze veel problemen gehad bij het innen van dat geld. De regering had simpelweg geen geld. Ze heeft zojuist een gesprek gehad met een Israëlische immigratiebeambte. “Geloof maar dat het voor een vrouw van mijn leeftijd zwaar is, ik zal mijn vrienden missen, mijn huis en de straten van de stad waaraan ik zoveel herinneringen heb. Maar ik vind het nodig naar een plek te gaan waar ik een veilige toekomst heb.” Vindt u dat u in Israël veiliger bent dan in Argentinië? “Ja daar twijfel ik niet aan. Ik begrijp de problemen in Israël, maar in Argentinië hebben we een heel andere onzekerheid. Dit is een gebroken land, en ik ben bang dat ik niet lang genoeg leef om het herstel mee te maken.”

Pablo (21) heeft het opgegeven profvoetballer te worden. Zelfs een parttime baan vinden lukt hem niet. Hij hoopt over een maand of acht naar Italië te emigreren. Zijn zus Nadia van 19 wil haar studie afmaken en dan ook naar Italië emigreren. Ze heeft onlangs de formulieren voor het Italiaanse paspoort en staatsburgerschap aangevraagd. Door de grote drukte is er een wachttijd van ruim twee jaar. Ze zullen hun Argentijnse nationaliteit opgeven, afscheid nemen van hun ouders, en naar het land gaan dat hun overgrootouders verlieten om naar Argentinië te gaan. “Het is zwaar voor mijn ouders, voor alle ouders is dat zo. Maar, ze zullen het wel begrijpen, in dit land is jammer genoeg geen werk.” Opdrachten 1. BO: Leg in je eigen woorden uit wat de begrippen immigratie en emigratie betekenen. Als je het niet weet, zoek ze dan op in een woordenboek. 2. VO: Wat is het gevolg voor een land als veel jongeren en mensen met een hoge opleiding gaan emigreren? 3. Zou jij naar een ander land willen verhuizen? Zo ja: vertel naar welk land en waarom. Zo nee: waarom wil je hier blijven wonen. Maak hierover een journalistiek verslag voor (krant, actualiteitenrubriek op de radio), opstel of gedicht (VO) / verhaal, tekening of lied (BO). “Ooit trots Argentinië is collectief in depressie”- “Argentijnen staan in de rij voor visum”