Arbocatalogus sector Waterschappen

INFORMATIEBLAD

In 2010 en 2011 zijn veel arbo-beleidsregels verval len. Deze beleidsregels gaven invulling aan de doel

Arbocatalogus sector Waterschappen

voorschriften uit de arbowetgeving. Arbocatalogi kun nen deze middelvoorschriften vervangen. In een Arbo catalogus maken sociale partners bindende afspraken

Voor wie is de Arbocatalogus bestemd?

over de invulling van de doelvoorschriften voor een

De Arbocatalogus sector waterschappen is van toepas sing op: 1 Alle organisatieonderdelen conform de Waterschaps Informatie Architectuur De Arbocatalogus van de sector Waterschappen is van toepassing op alle organisatieonderdelen die voorkomen in de sector, zoals beschreven in de “Waterschaps Informatie Architectuur” (WIA)

beperkt aantal (prioritaire) risico’s. In opdracht van het A&O-fonds Waterschappen is voor de sector wa terschappen voor de belangrijkste brancherisico’s de Arbocatalogus sector Waterschappen opgesteld.

BESTURING RELATIEBEHEER

WATERKERINGENBEHEER WATERSYSTEEMBEHEER AFVALWATERZUIVERING WEGENBEHEER BELASTINGHEFFING & INVORDERING

RAN T W E VE OOR ERN DIN G EITENZO MI T RG

Pagina 1 van 18

HANDHAVING

EXT

De Arbocatalogus bestaat momenteel uit vijf delen: deel 0 – Hoofdrapport deel 1 – Publieksagressie deel 2 – Besloten ruimte deel 3 – Struikelen, uitglijden en vallen deel 4 – Knellen, pletten en snijden deel 5 – Biologische agentia

RE G E LGE VIN G


ING ORM

De catalogus is tot stand gekomen dankzij een groot draagvlak binnen de sector waterschappen. Een be geleidingscommissie waarin vertegenwoordigers van de waterschappen en het A&O-fonds Waterschappen zijn opgenomen, heeft het gehele project begeleid. De prioritaire risico’s zijn gekozen op basis van de expertisebeoordeling door de begeleidingscommissie en KAM-functionarissen, analyse van ernstige ongeval len en het rapport van de Arbeidsinspectie “Inspecties Buitendienst Overheden A866”.

VERGUNNINGVERLENING

A CAL

NV PLA

Totstandkoming van de catalogus

INNOVATIE

Schema conform eindrapportage deel 2: Processen, Objecten en Interactie”, versie 1.0, 27 februari 2006, m.m.v. Unie van Waterschappen en Stowa 2 Alle werken in beheer van de waterschaps organisaties 3 Voor Publieksagressie: ook op locaties die niet in het beheer zijn van de waterschappen

Overzicht taken, functies en locaties

Het overzicht Toepassingsgebied: Taken, functies en locaties bevat taken, functies en locaties waarin werknemers te maken kunnen krijgen met één van de prioritaire risico’s. Hierbij wordt aangemerkt dat de

Prioritair risico

Definitie

Publieksagressie

Het welbewust of onbewust, verbaal of non verbaal uiten, gebruiken van fysieke kracht of macht, dan wel het dreigen daarmee, gericht tegen een werknemer, onder omstandigheden die rechtstreeks verband houden met het verrichten van de publieke taak, wat resulteert of waarschijnlijk zal resulteren in een gevoel van bedreiging, psychische schade, materiële schade, letsel of de dood tengevolge hebbende.

Besloten ruimte

Een gesloten of deels open omgeving met een al dan niet vernauwde toegang, die niet ontworpen is voor het verblijf van personen, waar een gevaarlijke atmosfeer aanwezig kan zijn.

Struikelen,

Het ongewild verliezen van evenwicht door een gering hoogteverschil of obstakel in de ondergrond.

Uitglijden,

Het ongewild verliezen van evenwicht door een gladde ondergrond.

Vallen

Het ongewild verliezen van evenwicht waarbij een verticale afstand wordt afgelegd.

Knellen,

Met een lichaamsdeel vast raken tussen één of meerdere objecten of delen van objecten.

Pletten,

Contact tussen een object en een lichaamsdeel waarbij dit lichaamsdeel wordt samengedrukt en samengeperst.

Snijden

Contact tussen een object en een lichaamsdeel waarbij een insnijding van het lichaamsdeel plaatsvindt.

Biologische agentia

Micro-organismen, celculturen en menselijke endoparasieten, al dan niet genetisch gemodificeerd, die een infectie, allergie of toxiciteit kunnen veroorzaken.

Prioritair risico Publieks agressie

Besloten ruimte Struikelen, uitglijden en vallen

Knellen, pletten en snijden Biologische agentia

Arbowet Artikelnummer

Arbobesluit afdeling 4 Indien medewerkers worden bloot PSA[1], a rtikel 2.15 lid 1 gesteld aan PSA stelt de werkgever maatregelen vast om PSA te voorkomen en/of te beperken. Arbobesluit, art. 3.5g Gevaar voor verstikking, bedwel ming, vergiftiging of brand Arbobesluit art. 3.2 Toegang tot arbeidsplaatsen Arbobesluit art. 3.10 Redden van drenkelingen Arbobesluit art. 3.11 Vloeren, muren en plafonds van arbeidsplaatsen. Arbobesluit art. 3.15 Markering gevaarlijke plaatsen Arbobesluit art. 3.16 Voorkomen van valgevaar. Arbobesluit, artikel 7. 7 Veiligheidsvoorzieningen i.v.m. bewegende delen Arbeidsmiddelenrichtlijn Voorschriften die gelden voor alle arbeidsmiddelen Arbobesluit 4.84 Biologische agentia, celculturen en micro-organismen: – definitie; – categorie-indeling Arbobesluit 4.85 Nadere voorschriften risicoinventarisatie en -evaluatie Arbobesluit 4.87 Vervangen van biologische agentia Arbobesluit 4.87a Voorkomen of beperken van blootstelling Arbobesluit 4.87b Voorkomen en beperken van Legionella Arbobesluit 4.88 Veiligheidssignalering Arbobesluit 4.89 Hygiënische beschermingsmaatregelen Arbobesluit 4.90 Registratie Arbobesluit 4.91 Onderzoek en vaccins Arbobesluit 4.92 Informatie in verband met een ongeval of incident: contact met de ondernemingsraad Arbobesluit 4.93 Overige informatie Arbobesluit 4.94 Kennisgeving Arbobesluit 4.95 Ongevallen en incidenten Arbobesluit 4.96 Kennisgeving Arbobesluit 102 Voorlichting en onderricht Arbobesluit 105 Arbeidsverboden voor gevaarlijke stoffen en biologische agentia Arbobesluit 109 Arbeidsverboden enkele biologische agentia

[1] PSA: Psychosociale Arbeidsbelasting Pagina 2 van 18

Doelvoorschrift

rbocatalogus ook van toepassing is op werknemers A (bijvoorbeeld aannemers) die werkzaamheden verrich ten namens een waterschapsorganisatie. De Arbocata logus is niet van toepassing op bezoekers of burgers. Wel is het is van belang dat het waterschap in het kader van de zorgplicht ook ten behoeve van deze groepen maatregelen neemt.

De definitie van de prioritaire risico’s

In bovenstaande tabel zijn de definities van de priori taire risico’s opgenomen zoals die voor deze Arbocata logus gelden.

Wetgeving De Arbocatalogus geeft concrete oplossingen voor doelvoorschriften uit de Arbowetgeving. De Arboca talogus omvat een beperkt aantal prioritaire risico’s. Oplossingen die in de catalogus worden genoemd hebben tot doel de risico’s tot minimaal het wettelijke niveau terug te dringen. Toepassing van de catalogus is niet vrijblijvend. In onderstaande tabel is voor elk catalogusdeel (prioritair risico) weergegeven aan welke doelvoorschriften door middel van de catalogus invulling is gegeven.

Opbouw van de Arbocatalogus sector Waterschappen Elk deel van de Arbocatalogus bestaat uit: Hoofdstuk 1 Definitie, wetgeving en aanpak Hoofdstuk 2 Oplossingenboek. Daarnaast kan verwezen worden naar relevante litera tuur, websites, bijlagen en formats.

Integrale aanpak per prioritair risico In hoofdstuk 1. “Definitie, wetgeving en aanpak” is in paragraaf 1.4 opgenomen of een maatregel ver plicht of geadviseerd wordt. Afwijken van verplichte maatregelen is mogelijk indien aantoonbaar een minimaal vergelijkbaar beschermingsniveau wordt bereikt waarbij nog steeds voldaan wordt aan de doelvoorschriften.

Oplossingenboek In het oplossingenboek is de aanpak uitgewerkt in concrete maatregelen. De aanpak voor alle risico’s volgt de arbeidshygiënische strategie. Dit betekent dat eerst wordt onderzocht welke bronmaatregelen kunnen worden getroffen. Als bronmaatregelen niet mogelijk zijn, worden collectieve maatregelen genomen om de risico’s te verminderen. Indien collectieve maatrege len onvoldoende oplossing bieden, zullen individuele maatregelen worden genomen. Als laatste mogelijkheid kunnen persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekt worden. Mocht er toch een incident plaatsvinden dan dienen maatregelen en voorzieningen er voor te zorgen dat het letsel geminimaliseerd wordt.

Deel 1 Publieksagressie

Publieksagressie (door derden) komt breed binnen de sector waterschappen voor. Vrijwel alle werknemers met publieke functies kunnen hier te maken mee krij gen. In het catalogusdeel Publieksagressie zijn onder meer voorbeelden opgenomen van een beleidsvisie, huis- en gedragsregels, onderdelen van training Om gaan met Agressie, onderwerpen voor teamafspraken (agressieprotocol) en incidentformulieren. De integrale aanpak Publieksagressie maakt onder scheid in beleid, voorzorgsmaatregelen, maatregelen om adequaat te kunnen reageren op agressie en voor afhandeling van incidenten. Alle functies in de water schappen met publiekscontacten en met een risico op agressie horen aan de orde te komen.


VerSie 2013

Deel 1 Publieksagressie

Hoofdrapport Publieksagressie Besloten ruimten

Deel 3 Deel 4 Deel 5

Struikelen, uitglijden en vallen Knellen, pletten en snijden Biologische Agentia


VerSie 2013

Deel 2 Besloten ruimten

Deel 0

Hoofdrapport

Deel 1

Publieksagressie Besloten ruimten

Deel 2 Deel 3 Deel 4 Deel 5



VerSie 2013

Deel 3 Struikelen, uitglijden en vallen

Deel 2 Besloten ruimte

Elk waterschap heeft besloten ruimten. Besloten ruimten zijn in deze catalogus gedefinieerd als een gesloten of deels open omgeving met een al dan niet vernauwde toegang, die niet ontworpen is voor het verblijf van personen, waar een gevaarlijke atmosfeer aanwezig kan zijn. Onderhoudspersoneel, technici en operators zijn voorbeelden van functies die met deze besloten ruimten te maken kunnen krijgen. In het catalogusdeel Besloten ruimte zijn onder meer voorbeelden opgenomen van een overzicht van beslo ten ruimte met installatierisico’s, een taakrisicoanaly se, een laatste minuut risico analyse, een werkvergun ning, en een noodplan. De integrale aanpak besloten ruimte maakt onder scheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Deel 0 Deel 1 Deel 2

Deel 0

Hoofdrapport

Deel 1





Deel 4 Knellen, pletten en snijden Deel 0

Hoofdrapport

Deel 1




Deel 3 Struikelen, uitglijden en vallen

Op elke waterschapslocatie bestaat voor vrijwel alle waterschapsfuncties het risico op struikelen, uitglijden en vallen. Het waterschap dient maatregelen te nemen om struikelen, uitglijden en vallen te voorkomen. In het catalogusdeel Struikelen, uitglijden en vallen zijn onder meer voorbeelden opgenomen van een RI&E checklist voor diverse installaties, een verwijzingstabel voor eisen aan bordessen, trappen en ladders en een instructie voor het betreden van een schuin talud. De integrale aanpak Struikelen, uitglijden en val len maakt onderscheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Pagina 3 van 18


Deel 5 Biologische Agentia Deel 0

Hoofdrapport

Deel 1




Deel 4 Knellen, pletten en snijden

Bij het werken met arbeidsmiddelen bestaat het gevaar op knellen, pletten en snijden. Elke waterschapslocatie heeft machines die door bijvoorbeeld onderhoudsper soneel, beheerders, schoonmakers, worden bediend. In het catalogusdeel Knellen, pletten en snijden zijn onder meer voorbeelden opgenomen van gevaarbron nen, risicobeoordelingen, overzichten van veiligheids afstanden, eisen voor afscherming. De integrale aanpak Knellen, pletten en snijden maakt onderscheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Deel 5 Biologische agentia

Biologische agentia komt ondere voor bij waterzui veringen maar ook bij buitenwerkzaamheden zoals werken in het groen, werken met dode / zieke dieren of werken in / nabij het oppervlaktewater. In de Arbo catalogus is onder meer een voorbeeld risico-inventa risatie opgenomen. Verder worden er ook oplossingen aangedragen voor een hygiëneprotocol, het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, instructie en te nemen maatregelen in geval van een incident. De integrale aanpak Biologische agentia maakt onder scheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Onderhoud en beheer van de Arbocatalogus sector Waterschappen Het aantal prioritaire risico’s kan in de loop der tijd worden uitgebreid. De Arbocatalogus wordt in opdracht van het A&O-fonds Waterschappen in samenwerking met de waterschapsorganisaties onderhouden op basis van nieuwe regelgeving en inzichten.

Meer informatie Voor vragen over de Arbocatalogus sector Waterschap pen kunt u contact opnemen met de preventiemede werker van uw organisatie. De Arbocatalogus sector Waterschappen is te downloaden op de website van het A&O-fonds Waterschappen www.aenowaterschappen.nl

Colofon Opdrachtgever Stichting A&O-fonds Waterschappen

Concept, tekst en realisatie DHV en A&O-fonds Waterschappen

Secretaris/projectmanager Emma van Vliet

Vormgeving ]RUURD[ Rotterdam

Eindredactie Emma van Vliet

Fotografie Chris Pennarts, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Met dank aan De leden van de begeleidingscommissie Arbocatalogus

Oplage Webdocument

Uitgave Stichting Arbeidsmarkt- en Ontwikkelingsfonds Waterschappen

© Stichting Arbeidsmarkt- en Ontwikkelingsfonds Waterschappen, Den Haag, september 2013

Stichting A&O-fonds Waterschappen bevordert en ondersteunt vernieuwende activiteiten op het gebied van arbeidsmarkt en HRM beleid. Actuele informa tie over de verschillende projecten treft u aan op www.aenowaterschappen.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenig vuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerwijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de Stichting A&O-fonds Waterschappen. Hoewel aan deze uitgave de grootst mogelijke zorg is besteed, kunnen de samenstellers niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

Pagina 4 van 18

BIJLAGE 0 BIJ INFORMATIEBLAD

Arbocatalogus sector Waterschappen Arbocatalogus sector Waterschappen

Toepassingsgebied: Taken, functies en locaties In onderstaande tabellen is per prioritair risico een niet limitatief overzicht gegeven van taken, functies en locaties waarvoor de Arbocatalogus sector Waterschappen geldt.

Deel 1. Publieksagressie

Taken

Functies

Locatie

Juridische taken

Handhavers Toezichthouders Controleurs Inspecteurs Grondverwervers Monsternemers

Bij burgers en bedrijven

Invordertaken

Invorderaars Deurwaarders

Bij burgers en bedrijven

Beheer- en onderhoudtaken

Sluis- en brugwachters Storingsdienstmedewerkers Muskusrattenbestrijders

Waterschapslocaties Bij burgers of bedrijven Publieke locaties

Communicatie-, representatieen spreekkamertaken

Helpdeskmedewerkers Receptionisten Medewerkers fiscale afdeling

Waterschapslocaties

Voorlichtingstaken

Voorlichters Medewerkers educatie Projectleiders


Overige functies

BHV’ers en EHBO’ers


Taken

Functies

Locatie

Inspectie

Zuiveringtechnicus Klaarmeester Operator Rayon(beheerder) Projectleider Derden

Deel 2. Besloten ruimten

Reiniging

Onderhoudmonteur

Onderhoud

Onderhoudmonteur

Renovatie

Onderhoudmonteur Derden

Pagina 5 van 18

Tanks (Pomp)putten en tanks (Pomp)kelders Bassins Leidingwerken Waterstaatkundige werken

Deel 3. Struikelen, uitglijden en vallen Struikelgevaar

Type gevaar

Taken

Functies

Locatie

Struikelen over lage obstakels in de looproute

Vrijwel alle waterschapstaken

Vrijwel alle waterschapsfuncties

Installaties (binnen en buiten)

Struikelen over losse/ verzakte tegels op paden

Vrijwel alle waterschapstaken

Vrijwel alle waterschapsfuncties

Looppaden op rwzi’s / awzi’s, gemalen, stuwen en andere kunstwerken

Type gevaar

Taken

Functies

Locatie

Uitglijden op schuin talud

Beheer Onderhoud

Medewerkers waterbeheer Monsternemer Dijkwachter Muskusrattenbestrijder Medewerker buitendienst Zuiveringstechnicus Onderhoudsmedewerker

Dijk Kant watergang Terrein rwzi / awzi

Uitglijden door polymeer

Beheer Onderhoud Schoonmaak

Zuiveringstechnicus Onderhoudsmedewerker Procestechnicus Monsternemer Schoonmaak personeel

Rwzi / awzi Slibontwaterinstallatie (SOI) Aanmaakruimte polymeer

Uitglijden op houten steigers, vlonders, roosters en stoeptegels

Beheer Onderhoud

Zuiveringstechnicus Onderhoudsmedewerker Procestechnicus Monsternemer Schoonmaak personeel Medewerker zuiveringsbeheer/ waterbeheer

Zuivering Gemaal Stuw Kunstwerken

Type gevaar

Taken

Functies

Locatie

Vallen in/van installaties

Beheer Onderhoud

Beheerder Zuiveringstechnicus Onderhoudsmedewerker Procestechnicus Monsternemer

Alle waterschapslocaties

Vallen in/van stuwen

Beheer Onderhoud

Beheerder Onderhoudsmedewerker

Op en rond stuwen

Vallen in/van sluiscomplexen

Beheer Onderhoud

Beheerder Onderhoudsmedewerker Sluiswachter/brugwachter

Op en rond sluiscomplexen

Vallen in putten

Beheer Onderhoud

Beheerder Zuiveringstechnicus Onderhoudsmedewerker Procestechnicus Handhavers bij bedrijven

Zuiveringen, gemalen, rioolputten of dijkdoorlaten

Uitglijdgevaar

Valgevaar

Pagina 6 van 18

Deel 4. Knellen, pletten en snijden

Taken

Functies

Locaties

Ontwerp en inkoop

Projectleider Inkoper

Rioolgemalen

Nieuwbouw

Projectleider

Rioolwaterzuiveringsinstallaties

Beheer

Beheerder Operator Zuiveringtechnicus (klaarmeester) Peilbeheerder Peilopzichter Machinist Muskusrattenbestrijder Onderhoudsmedewerker

Onderhoud

Monteur Schoonmaker Werkvoorbereider

Renovatie en sloop

Onderhoudsmonteur

Kunstwerken Overig (niet locatiegebonden)

Deel 5. Biologische agentia

Type gevaar

Functies

Locaties

Blootstelling aan biologische agentia bij buitenwerkzaamheden

Medewerkers groen Onderhoudsmedewerkers Installatiemonteurs Muskusrattenbestrijders Inspecteurs / handhavers Monsternemers Toezichthouders

Bomen, struiken en gras

Blootstelling aan biologische agentia bij handelingen met kada vers of zieke dieren

Muskusrattenbestrijders Onderhoudmonteurs Buitendienstmedewer kers (rayonbeheerders)

Krooshekreinigers Watergangen Dijken en oevers Roostergoedinstallaties

Blootstelling aan biologische agentia bij werken in / met het oppervlaktewater

Onderhoudsmedewerkers Monsternemers Inspecteurs / handhavers Landmeters

Oppervlaktewater

Blootstelling aan biologische agentia bij werken met afvalwater

Onderhoudsmedewerkers Bedieningsmedewerkers Procesoperators Procestechnologen Projectleiders Laboratoriummedewerkers[1] Klaarmeesters Technisch beheerder Inspecteurs / handhavers Heffingstechnologen

Slibontwatering: bijvoorbeeld – zeefbandpers – roostergoedverwijdering Membraanfilters Rioolgemalen: persleidingen

Bedrijven

[1] D eze arbocatalogus gaat niet specifiek in op werkzaamheden en beheersmaatregelen voor blootstelling aan biologische agentia in laboratoria.

Pagina 7 van 18

Bijlage 1 bij informatieblad

Arbocatalogus sector Waterschappen Arbocatalogus sector Waterschappen deel 1

Een integrale aanpak van Publieksagressie In deze catalogus beschrijven we een integrale aanpak gebaseerd op de Arbowet, goede praktijken en inzichten van deskundigen. Deze integrale aanpak maakt onderscheid in: - de beleidsmatige aanpak; - het voorkomen van agressie door preventieve maatregelen; - het beperken van agressie daar adequaat te reageren op incidenten; - het afhandelen van incidenten.

Aanpak

Aspect

Verplicht volgens Arbowet

Verplicht Aanbe Uitwer volgens volen king in catalogus volgens paragraaf catalogus

Beleidsmatige aanpak

1 Formuleer een visie op publieksagressie 2 Stel een beleidscyclus op 3 Leg de taken en verantwoordelijkheden vast 4 Evalueer het agressiebeleid

Nee Ja Ja Ja

Nee Ja Ja Ja

– – – –

2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4

Voorkomen van agressie

5 V oer een RI&E uit op het gebied van publieksagressie 6 Maak risico-profielen van situaties en functies 7 Stel huisregels op voor burgers 8 Stel gedragsregels op voor medewerkers 9 Creëer veilige werkprocessen, -omgevingen en objecten 10 Train en licht het personeel voor 11 Maak teamafspraken en leg deze vast 12 Werk samen met andere organisaties bij de aanpak van publieksagressie

Ja

Ja

–

2.2.1

Nee

Ja

–

2.2.1

Nee Nee Ja

Ja Ja Ja

– – –

2.2.2 2.2.2 2.2.3

Ja Ja Nee

Ja Ja Nee

– – Ja

2.2.4 2.2.5 2.2.6

13 Train medewerkers in het omgaan met publieksagressie 14 Zorg ervoor dat werknemers alarm kunnen slaan 15 Maak afspraken over het verlenen van collegiale steun

Ja

Ja

–

2.3.1

Ja

Ja

–

2.3.2

Ja

Ja

–

2.3.3

Ja Ja Ja Nee Nee Nee

Ja Ja Ja Nee Nee Nee

– – – Ja Ja Ja

2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6

Beperken van agressie

Afhandelen

16 17 18 19 20 21

Verleen eerste hulp na publieksagressie Bied nazorg na publieksagressie Meld en registreer incidenten Leg sancties op na incidenten Doe aangifte bij ernstige incidenten Verhaal de schade bij de dader

Tabel 1: Integrale aanpak van publieksagressie [Deels overgenomen uit Sjabloon Arbocatalogus Agressie & Geweld, Expertisecentrum Veilige Publieke Taak, 2012].

Pagina 8 van 18



Een integrale aanpak van besloten ruimten In deze catalogus beschrijven we een integrale aanpak gebaseerd op de Arbo-wet, goede praktijken en inzichten van deskundigen. Deze integrale aanpak maakt onderscheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Aanpak

Aspect

Verplicht volgens Arbo-wet

Verplicht volgens catalogus

Aanbe volen volgens catalogus

Uitwer king in paragraaf

Preventieve maatregelen

1 Inventariseer de installatierisico’s, maak een overzicht van besloten ruimten en markeer deze ruimten. 2 Voorkom het ontstaan van besloten ruim ten en minimaliseer risico’s door een goed ontwerp. 3 Leg de activiteitgebonden risico’s en beheersmaatregelen vast in een risicobeoordeling. 4 Leg de werkafspraken vast in een werkvergunning. 5 Meet de atmosfeer en toets deze aan vooraf vastgestelde criteria 6 Zorg voor een veilige en beheerste atmosfeer. 7 Realiseer een goed toegankelijk werkgebied. 8 Minimaliseer het valgevaar in- / nabij besloten ruimte. 9 Stel voorzieningen veilig. 10 Zorg voor een veilige opstelling en gebruik van apparatuur. 11 Geef voorlichting en instructie. 12 Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen.

Ja

Ja

-

2.1.1

Ja

Ja

-

2.1.2

Ja

Ja

-

2.1.3

Ja

Ja

-

2.1.4

Ja

Ja

-

2.1.5

Ja

Ja

-

2.1.6

Ja

Ja

-

2.1.7

Ja

Ja

-

2.1.7

Ja Ja

Ja Ja

-

2.1.8 2.1.9

Ja Ja

Ja Ja

-

2.1.10 2.1.11

13 Houd toezicht. 14 Pas geschikte blusmiddelen toe. 15 Stel een noodprocedure op.

Ja Ja Ja

Ja Ja Ja

-

2.2.1 2.2.2 2.2.3

Repressieve maatregelen

Pagina 9 van 18



Een integrale aanpak van struikelen, uitglijden en vallen In deze catalogus wordt een integrale aanpak beschreven, die gebaseerd is op de Arbo-wet, goede praktijken en inzichten van deskun digen. Deze integrale aanpak maakt onderscheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Aanpak

Aspect





Preventieve maatregelen

1 Risico-inventarisatie: inventariseer de gevaren 2 V&G ontwerp: voorkom het gevaar en minimaliseer de risico’s 3 Zorg voor veilige toegang 4 Neem collectieve maatregelen 5 Voorkomen uitglijden door preventief onderhoud 6 Kies de juiste valbescherming 7 Zorg voor goede voorlichting, training en instructie 8 Gebruik de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen 9 Bij verdrinkingsgevaar; maak een keuze tussen een reddingsvest en een drijfpak.

Ja

Ja

-

2.1.1

Ja

Ja

-

2.1.2

Ja Ja Nee

Ja Ja Nee

Ja

2.1.3 2.1.4 2.1.5

Ja Ja

Ja Ja

-

2.1.6 2.1.7

Ja

Ja

-

2.1.8

Nee

Nee

Ja

2.1.8

10 Voorkom verdrinking en onderkoeling 11 Borg dat in geval van een val het slachtof fer binnen 15 minuten gered kan worden

Ja Nee

Ja Nee

Ja

2.2.1 2.2.2

Repressieve maatregelen

Pagina 10 van 18



Een integrale aanpak van knellen, pletten en snijden

In deze catalogus wordt een integrale aanpak beschreven die is gebaseerd op de wetgeving, goede praktijken en inzichten van deskun digen. Deze aanpak is onderstaande tabel weergegeven.

Machines Aanpak

Aspect

Ontwerp van een nieuwe machine

Nieuwe machines 1 Beoordeel op welke wijze de Machinerichtlijn van toepassing is, geef hierbij antwoord op de volgende vragen: – welke CE-richtlijnen zijn van toepassing? – valt de machine onder het uitzonderingsprincipe? – is sprake van een voltooide of onvoltooide machine? – valt de machine onder een categorie machines waarvoor vanwege het grote risico uniforme regels zijn vastgesteld? 2 Voer een risicobeoordeling uit conform NEN-EN-ISO 12100. – identificeer gevaren op basis van annex B van NEN-EN-ISO 12100. – beoordeel het risico met een methodiek waarin risicoafwending is opgenomen. – beoordeel de risico’s met de risicograaf. 3 Voldoe aan de essentiële veiligheidseisen (Machinerichtlijn, bijlage 1). 4 Ga na welke geharmoniseerde C- en B-normen van toepassing zijn op de machine. 5 Controleer of de documenten van de machine kloppen: – Nederlandstalige gebruiksaanwijzing of montagehandleiding. – Typeplaat – II-A of inbouwverklaring – Technisch constructiedossier (aanwezig bij fabrikant)



Ja

n.v.t.

Ja Nee

n.v.t. Ja

Ja

n.v.t.

Nee Ja

Ja n.v.t.

Ja

n.v.t.

Ja

n.v.t.

Uitwer king in paragraaf 2.1 2.1.1

Aanschaf of oplevering van een nieuwe machine

6 Voer een controle uit op de essentiële veiligheidseisen (Machinerichtlijn, bijlage 1).

Nee

Ja

Ingebruikname machine

7 Voer een documentencontrole uit op de aangeschafte / opge leverde machine

Nee

Ja

Risicobeoordeling

8 Voer een risicobeoordeling uit conform de Richtlijn Arbeidsmiddelen.

Ja

n.v.t.

2.1.3

Wijzigen van machines

Bestaande machines 9 Voer een risicobeoordeling uit conform de Richtlijn Arbeids middelen (arbobesluit hoofdstuk 7). 10 Houd bij knelpunten rekening met de B- en C-normen. 11 Ga na of sprake is van een substantiële wijziging: • geen substantiële wijziging: – Bij een zelfstandige machine: geen herbeoordeling nodig conform de Machinerichtlijn. – Bij een niet zelfstandige machine: de inbouwer wordt beschouwd als fabrikant. • wel substantiële wijziging: opnieuw beoordelen aan Europese richtlijnen.

Ja

n.v.t.

2.2 2.2.1

Nee

Ja

Ja Ja

n.v.t. n.v.t.

Ja

n.v.t.

Ja

n.v.t.

Tabel 1 Integrale aanpak van knel-, plet- en snijgevaar bij machines Pagina 11 van 18

2.1.2

2.2.2

Overige arbeidsmiddelen Aanpak

Aspect




Handaan gedreven arbeidsmiddelen

1 Voer een risicobeoordeling uit conform de Richtlijn Arbeidsmiddelen.

Ja

n.v.t.

2.3.1

Niet elektrische gereedschappen

2 Zorg voor compleet en gaaf gereedschap. 3 Voer visuele controles uit op het gereedschap. 4 Zorg ervoor dat de werknemer bekend is met het gebruik van het gereedschap.

Ja Ja Ja

n.v.t. n.v.t. n.v.t.

2.3.2

Voertuigen die werktuigen aandrijven

5 6

Ja Nee

n.v.t. Ja

2.3.3

Voer een risicobeoordeling uit. Beoordeel hierbij de volgende aspecten: – aan- / en afbouwen (koppelen) van het werktuig; – gebruik van het geheel; – transport en stalling; – onderhoud.

Tabel 2 Integrale aanpak van knel-, plet- en snijgevaar bij overige arbeidsmiddelen

Algemene aspecten Aanpak

Aspect




Keuring

1 Keur complexe machines conform NEN 3140 bepaling 5.101 2 Keur niet-complexe machines conform NEN 3140 bepaling 5.102 3 Keur hijs- en hefmiddelen jaarlijks 4 Zorg voor voldoende deskundigheid van de keurmeesters 5 Leg de keuringen aantoonbaar vast

Nee Nee

Ja Ja

2.4

Ja Ja Ja


6 Geef voorlichting en training. Besteed hierbij aandacht aan: – de functie van de medewerker in relatie tot het arbeidsmiddel; – de functie en werkomstandigheden met betrekking tot de frequentie van de instructie. 7 Gebruik de instructie matrix om de frequentie van instructie te bepalen

Ja Ja

n.v.t. n.v.t.

Ja

n.v.t.

Nee

Ja

8 Ga na welke PBM’s in de gebruiksaanwijzing beschreven zijn; 9 Beoordeel of voorschreven PBM voor extra risico’s kan zorgen; 10 Kies een geschikte PBM en plaats een pictogram bij de werk plek / machine. 11 Stel de PBM’s gratis beschikbaar aan het personeel. 12 Maak met het personeel afspraken over aanschaf, verstrekking, toezicht, vervanging en onderhoud van PBM’s.

Ja Ja Ja


Ja Ja

n.v.t. n.v.t.

Voorlichting en training

Persoonlijke beschermings middelen

Tabel 3 Integrale aanpak van knel-, plet- en snijgevaar algemene aspecten graag tabelnummer geven

Pagina 12 van 18

2.5

2.6



Een integrale aanpak van biologische agentia

In deze catalogus beschrijven we een integrale aanpak gebaseerd op de Arbo-wet, goede praktijken en inzichten van deskundigen. Deze integrale aanpak maakt onderscheid in preventieve en repressieve maatregelen.

Algemene aspecten Aanpak

Aspect





RI&E

1 Besteed specifiek aandacht aan biologische agentia. 2 Behandel onderstaande aspecten: - risicovolle werkzaamheden; - inschatting van initieel risico; - getroffen beheersmaatregelen - restrisico 3 Stel een functie-gevarenmatrix op 4 Ga na of er in de omgeving activiteiten worden ontplooid die tot een verhoogd risico op biologische agentia kunnen leiden. 5 Besteed in het V&G-plan specifiek aandacht aan biologische agentia.

Ja

Ja

n.v.t.

2.1

Ja

Ja

n.v.t.

Nee Nee

Nee Nee

Ja Ja

Ja

Ja

n.v.t.

6 Neem in het jeugdigen en zwangerschaps beleid biologische agentia op. 7 Licht jeugdigen en zwangerschappen actief voor de risico’s en restricties ten aanzien van hun werkzaamheden

Ja

Ja

n.v.t.

2.2

Ja

Ja

n.v.t.

2.2

8 Besteed in het periodiek arbeidsgezondheids kundig onderzoek specifiek aandacht aan biologische agentia. 9 Bied een lymetest aan bij medewerkers op basis van het totaalbeeld van blootstelling aan teken, symptomen, klachten en uitslagen van bloedtests.

Ja

Ja

n.v.t.

2.3

Nee

Nee

Ja

2.3

Hygiëneprotocol 10 Stel een hygiëneprotocol op en communiceer dit naar de werknemers.

Ja

Ja

n.v.t.

2.4

Vaccinatiebeleid

11 Stel een beleid op in overleg met een arbeidshygiënist en/of arboarts. 12 Bied Hepatitus en Tetanus vaccinaties aan voor risicogroepen. 13 Voor een aanvullende risico-analyse uit voor werknemers die zich niet willen laten vaccineren.

Nee

Ja

n.v.t.

2.5

Ja

Ja

n.v.t.

Ja

Ja

n.v.t.

14 Geef voorlichting en instructie over: de risico’s van blootstellingen, de voorzorgs maatregelen, de noodmaatregelen en het gebruik van PBM’s. 15 Informeer werknemers over de besmettings risico’s voor hun omgeving

Ja

Ja

n.v.t.

Nee

Nee

Ja

Jeugdigen en zwangeren

Gezondheids kundig onderzoek

Voorlichting en instructie

Pagina 13 van 18

2.6

Aanpak

Aspect





Persoonlijke beschermings middelen

16 Stel een PBM beleid op. 17 Stel vervangingscriteria vast voor elk PBM 18 Gebruik onafhankelijke adembescherming bij > 50x de grenswaarde. 19 Geef instructie over het uitrekken / uitdoen van PBM’s

Nee Ja Nee

Nee Ja Ja

Ja n.v.t. n.v.t.

2.7

Ja

Ja

n.v.t.

20 Stel ongewenste gebeurtenissen vast en leg de beheersmaatregelen vast. 21 Geef duidelijk aan wat een waterschap zelf doet en wanneer wordt doorverwezen naar een hulpdienst. 22 Registreer alle incidenten met biologische agentia.

Ja

Ja

n.v.t.

Nee

Ja

n.v.t.

Ja

n.v.t.

Eerste hulp en Incidenten

Tabel 1‑2 Integrale aanpak van biologische agentia: algemene aspecten

Pagina 14 van 18

Ja

2.8

Buitenwerkzaamheden Aanpak

Aspect





Ja

Ja

n.v.t.

3.1.1

Nee

Ja

3.1.2

Ja

n.v.t.

3.1.2

Ja

Ja

n.v.t.

3.1.3

Nee Nee

Nee Ja

Ja n.v.t.

3.1.3 3.1.3

Nee

Ja

n.v.t.

3.1.3

Werken met zieke dieren of kadavers RI&E

1 Neem handelingen, vervoer en overslag en opslag van zieke dieren of kadavers op in de RI&E.

Organisa torische maatregelen

2 Besteed bij het ontwerp van kunstwerken Nee aandacht aan het voorkomen van het te water of verstrikt raken van dieren. 3 Stel criteria vast voor het ruimen van zieke Nee dieren of kadavers.

Handelingen 4 Gebruik handschoenen en indien nodig met zieke dieren wegwerp-overalls en adembescherming. en kadavers 5 Gebruik wegwerpverpakkingen. 6 Scheid het schone en het vuile gedeelte van een voertuig bij het transport van kadavers of zieke dieren. 7 Kadavers worden opgeslagen in speciale gekoelde opslagvoorzieningen. Werken in het groen

3.2

RI&E

1 Gebruik een vragenlijst om meer inzicht te krijgen in de blootstelling aan Lyme.

Nee

Nee

Ja

3.1.1

Organisa torische maatregelen

2 Houd bij de inrichting van de werkzaamheden rekening met de seizoenen. 3 Geef instructie over tekenbeten

Nee

Nee

Ja

3.2.2

Ja

Ja

n.v.t.

3.2.2

Persoonlijke beschermings maatregelen

4 Gebruik lange en sluitende kleding. 5 Stel hulpmiddelen beschikbaar voor het verwijderen van teken. 6 Wees voorzichtig met het gebruik van Deet.

Nee Nee

Ja Ja

n.v.t. n.v.t.

3.2.3 3.2.3

Nee

Ja

n.v.t.

3.2.3

Werken in het oppervlaktewater

3.3

RI&E

1 Besteed in de RI&E aandacht aan de meest voorkomende biologische agentia.

Ja

Ja

n.v.t.

3.3.1

Ontwerp

2 Betrek incidenten bij het dimensioneren van kunstwerken. 3 Werk samen met gemeenten en Rijks waterstaat bij het ontwerpen van rioleringssystemen

Nee

Ja

n.v.t.

3.3.2

Nee

Nee

Ja

Communicatie

4 Stel een communicatieplan op om snel medewerkers te informeren bij een overstort of nooduitlaat.

Nee

Nee

Ja

3.3.3

Incidenten

5 Raadpleeg de Arbo-arts of huisarts als iemand Nee in het “verdacht” water terecht komt. 6 Beoordeel of uitklimvoorzieningen nodig zijn Nee (Arbocatalogus deel 3)

Ja

n.v.t.

3.3.4

Ja

n.v.t.

Tabel 1‑3 Integrale aanpak van biologische agentia: buitenwerkzaamheden

Pagina 15 van 18

Afvalwater Aanpak

Aspect

Risico-analyse




1 Toets de blootstellingsmetingen of - schattin Nee gen aan de normering uit deze arbocatalogus. 2 Leg risico’s en beheersmaatregelen voor Ja werkzaamheden aan objecten met biologische agentia vast in procedures of voer een aanvullende risico-analyse (bijvoorbeeld TRA) uit. 3 Stel calamiteitenscenario’s op met betrekking Nee tot grootschalige blootstelling aan biologi sche agentia.

Nee

Ja

4.1

Ja

n.v.t.

Nee

Ja

V&G-ontwerp

4 Voorkom aerosolvorming en minimaliseer voetgangersbewegingen langs bronnen van biologische agentia.

Nee

Nee

Ja

4.2

Werkzaamheden met hoge blootstelling

Schoonmaakwerkzaamheden 5 Minimaliseer het risico door: - Slib bij voorkeur droog te verwijderen. - Bij voorkeur geen hoge druk te gebruiken voor verwijdering van slib.

Nee

Ja

n.v.t.

4.3

Nee

Ja

n.v.t.

4.3

Nee

Ja

n.v.t.

4.3

Nee

Ja

n.v.t.

4.3

Gebruik van watervernevelende apparatuur 6 Minimaliseer het risico door: - Ontwerpmaatregelen: ontwerp van ventila tiesystemen en voorkomen van installatieonderdelen waar watertemperatuur > 25˚C. - Organisatorische maatregelen: beper king van de aanwezigheid, aparte schoonmaakprocedures - Collectieve maatregelen: compartimenterin gen, omkastingen, camera’s, besturing op afstand. Nemen van monsters 7 Minimaliseer het risico door: - Goed ontwerp van het monsternamepunt. - Goede ventilatie - Minimale hoeveelheid slib in aerosolen. - Beperkte duur van de monstername. Werkzaamheden in slibontwaterings- en roostergebouw 8 Minimaliseer het risico door: - Beperkte aanwezigheid. - Goede ventilatie. - Schone werkomgeving en voldoende pauze. - Adembescherming (afhankelijk van de blootstelling) Tabel 1‑4 Integrale aanpak van biologische agentia: afvalwater

Pagina 16 van 18


toelichtingen bij het informatieblad

Arbocatalogus sector Waterschappen Arbocatalogus sector Waterschappen

Stap 1 Inventarisatie Het doel van deze stap is om inzicht te verkrijgen in de Arbocata logus en de impact van de catalogus voor uw organisatie. Bij de inventarisatie kunt u per prioritair risico onderstaande deelstap pen nemen: 1 lees de arbocatalogus door; 2 stel op basis van de paragrafen “Toepassingsgebied” en “Taken en functies” vast voor welk gedeelte van uw organisatie (afde ling, taken en functies) de Arbocatalogus van toepassing is. 3 ga na welke voorschriften nu worden gehanteerd voor het beheersen van het risico uit de Arbocatalogus. Maak hierbij gebruik van bijvoorbeeld beleidsstukken, RI&E’s, procedures, werkinstructies en ongeschreven regels. 4 vergelijk het oplossingenboek met de bestaande voorschriften. Ga hierbij in op de volgende aspecten: a Voldoet uw organisatie aan de voorschriften uit de arbocatalogus? b Zo nee, waarom niet? Welke andere maatregelen worden genomen om aan het gewenste beschermingsniveau te voldoen? c Welke best practices zijn goed bruikbaar voor uw organisatie? 5 conclusies: geef aan op welke gebieden u aanpassingen dient te maken in bijvoorbeeld het beleid, de organisatie, procedures, werkmethoden, etc. Pagina 17 van 18

T AC

Verdeling van verantwoordelijkheden bij de implementatie: – directie: algehele eindverantwoordelijkheid; – lijnverantwoordelijken: invoer van de plannen, voorbeeldgedrag – ondernemingsraad: bewaken of de catalogus is geïmplementeerd; – preventiemedewerker/ KAM-coordinator: catalogus onder de aandacht brengen van de organisatie, inventariseren van de impact van de Arbocatalogus, opstellen en bewaken van een plan van aanpak.

DO

CHE

Onderstaande stappen kunt u nemen om de Arbocatalogus te implementeren: 1 Inventarisatie: In hoeverre voldoet de organisatie aan de Arbocatalogus? 2 Ontwikkel plannen: Hoe kan de organisatie aan de Arbocatalo gus gaan voldoen? 3. Vaststellen van de plannen: Hoe besluit de organisatie de Arbocatalogus te gaan implementeren? 4 Uitvoer van de plannen: De plannen worden gerealiseerd. 5 Evaluatie van de plannen: Is de Arbocatalogus daadwerkelijk geïmplementeerd, moeten plannen aangepast worden, kan de catalogus verbeterd worden?

AN

CK

De Arbocatalogus is gereed en goedgekeurd door de sociale partners. Dit betekent dat de catalogus van toepassing is op uw organisatie binnen het waterschap. Waarschijnlijk voldoet u nog niet helemaal aan alle eisen uit de Arbocatalogus. Dit voorbeeldstappenplan kan u helpen bij de implementatie van de Arbocata logus. Het stappenplan is gebaseerd op de Deming cirkel (Plan do check act).

PL

Stappenplan implementatie Arbocatalogus

Figuur 1 Kwaliteitscirkel van Deming

Stap 2 Ontwikkel plannen In deze stap maakt u plannen zodat u in de nabije toekomst voldoet aan de eisen van de Arbocatalogus. U kunt in deze fase onderstaande werkvolgorde hanteren: 1 is een wijziging van het arbobeleid noodzakelijk (bijv. beleids verklaring Publieksagressie)? 2 neem de Arbocatalogus op in het Arbo jaarplan; 3 pas RI&E’s, procedures en instructies aan; 4 maak een actieplan, geef hierbij aan: a wie verantwoordelijk is voor de uitvoer; b wat de planning is; c welk budget en middelen benodigd zijn; 5 bespreek het actieplan met de directie; 6 neem het actieplan op in het plan van aanpak van de RI&E. In deze stap is het van belang dat een groot draagvlak gecreëerd wordt binnen de organisatie. Dit kan plaatsvinden door: – het betrekken van werknemers. Vraag waar zij behoefte aan hebben en wat hun wensen zijn. Behandel niet alleen onderwer pen die voortkomen uit de Arbocatalogus maar ook onderwerpen die zij aandragen. Betrek zowel leidinggevenden, mensen op de werkvloer als de ondernemingsraad. – onderdeel voor onderdeel aan te pakken. Neem hierbij ook maatregelen die tot snel resultaat leiden. Iedereen weet dan dat de waterschapsorganisatie de Arbocatalogus serieus neemt. – laat de resultaten zien aan de werknemers en evalueer de veranderingen.

Stap 3 Stel plannen vast Het doel van deze stap is het borgen dat het actieplan daadwerke lijk wordt uitgevoerd. Om dit te bereiken is het verstandig om: 1 de directie sterk bij de plannen te betrekken. a naast de formele goedkeuring van de plannen moeten zij bin nen de organisatie laten zien dat zij serieus bezig is met de Arbocatalogus. Dit kan door bijvoorbeeld het onderwerp te

toelichtingen bij het informatieblad


agenderen in een directie / afdelingsvergadering, aandacht in het bedrijfsblad, een lunchpresentatie, etc. b maak duidelijke afspraken met de directie over het bewaken van het plan. Geef hierbij duidelijk aan wie de voortgang bewaakt, hoe vaak dit wordt gedaan en aan wie wordt teruggekoppeld. 2 duidelijk aan de lijnfuncties (clustermanagers, afdelingsma nagers, teamleiders, etc.) aan te geven wat van hun wordt verwacht. 3 de ondernemingsraad bij de besluitvorming te betrekken. De ondernemingsraad heeft vaak veel draagkracht binnen de or ganisatie. Naast de verplichting (vanuit de Wet op de Onder nemingsraden) om de ondernemingsraad bij deze plannen te betrekken is het dus ook verstandig.

Stap 5 Evaluatie van het plan In deze stap gaat u na of het plan is uitgevoerd en of de resul taten naar wens zijn. Hierbij kunt u onderstaande deelstappen nemen: – bespreek het uitgevoerde plan met de werknemers. Zij geven aan hoe de maatregelen uit de Arbocatalogus in de praktijk worden ervaren. – bespreek de voortgang met de directie. – bespreek de voortgang met de ondernemingsraad.

Bij de evaluatie kunnen drie situaties worden onderscheiden: – het plan wordt goed uitgevoerd. Laat in dit geval duidelijk bin nen de organisatie zien wat is bereikt, bijvoorbeeld door me mo’s, agendapunt in een afdelingsoverleg, nieuwsbrief, etc. Het laten zien van geslaagde projecten stimuleert de organisatie. – er zijn knelpunten in het plan. Probeer in overleg met de be Stap 4 Uitvoer van het plan langhebbenden (directie, OR, leidinggevenden en werknemers) De “lijn” is verantwoordelijk voor uitvoer van de plannen. De orga de knelpunten op te lossen. Pas indien nodig het plan aan. nisatie dient zorg te dragen voor ruimte en ondersteuning zodat er – het plan wordt helemaal niet uitgevoerd. Onderzoek wat de een omgeving is waarin de plannen daadwerkelijk uitgevoerd kun reden van het mislukken is. Ga na of er voldoende draagkracht nen worden. Tips hiervoor zijn: is en kies een nieuwe strategie of plan. – geef door middel van een presentatie aan de medewerkers aan wat en waarom iets gaat veranderen. Het is verstandig deze Indien uit de evaluatie blijkt dat oplossingen uit de Arbocatalogus presentatie te laten uitvoeren door een leidinggevende. niet haalbaar zijn, u betere oplossingen of andere aanbevelingen – inventariseer vooraf welke training (toolboxen), persoonlijke heeft, bespreek dit dan in het branchebrede KAM-platform of in beschermingsmiddelen en andere voorzieningen nodig zijn om formeer de begeleidingscommissie. de plannen uit te voeren. – houd de werknemers op de hoogte van de uitvoer van de werkzaamheden.

Pagina 18 van 18

Arbocatalogus sector Waterschappen

Recommend Documents