Arbeidsepidemiologie
Prof.Dr.Antoon De Schryver Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde
Arbeidsepidemiologie
Historisch voorbeeld
Arbeidsepidemiologie Sir Percivall Pott 1775
verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent
Relatie tussen scrotumkanker en roet
Voorbeeld van ‘black-box’ epidemiologie
Preventieve maatregelen ivm hygiëne
Arbeidsepidemiologie Sir Percivall Pott 1775
verhoogde incidentie van scrotumkanker bij jonge schoorsteenvegers in Londen in vergelijking met Schotland en het continent Relatie tussen scrotumkanker en roet Voorbeeld van ‘black-box’ epidemiologie Preventieve maatregelen ivm hygiëne 1920: dierexperimenteel onderzoek: huidkanker wordt veroorzaakt door PAK’s (polyaromatische koolwaterstoffen) Jaren ‘50: longkanker veroorzaakt door roken (oa benzpyreen) Evanoff 1993: Zweedse schoorsteenvegers hebben nog steeds verhoogde kankerincidentie tgv longkanker, blaaskanker, slokdarmkanker, prostaatkanker, hematolymfatische kankers.
Arbeidsepidemiologie
Doelstellingen van arbeidsepidemiologie beschrijven van gezondheidstoestand van werknemerspopulaties opsporen van gezondheidsrisico’s in het werkmilieu kwantificeren van risico’s op gezondheidsschade evaluatie van preventieve maatregelen
Waar houdt de arbeidsepidemiologie zich mee bezig ? Voorbeelden Surveillance van arbeidsgebonden ziekten in België Belang van epidemiologie in screening Tuberculose Diabetes
Waar houdt de arbeidsepidemiologie zich mee bezig ? Surveillance Surveillance = voortdurend verzamelen, analyseren en terugkoppelen van data Systematisch onderzoeken van het voorkomen van gezondheidsindicatoren gerelateerd aan de werkomstandigheden (Checkoway et al; 2004) Onderliggende doelstelling : causale verbanden tussen blootstelling op de werkplek en ziekte aantonen => preventieve strategieën voorstellen
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Arbeidsgeneesheren verzamelen en registreren “werkgerelateerde gezondsheidsindicatoren” tijdens medische contacten met werknemers
Arbeidsgeneesheren zijn verplicht aangifte te doen van ziekten veroorzaakt door het beroep (KB Medisch toezicht; art 94 e.v. )
Aangifte naar
- (Medische) Arbeidsinspectie - Fonds voor de beroepsziekten
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Verzameling van gegevens
Welke ziekten ? - “Belgische lijst” (art 30 gecoödineerde wetten) - “Europese lijst “ - ”Andere ziekten waarvan vaststaat dat ze oorsprong hebben in beroep “ - Voorbeschiktheid voor beroepsziekte
Andere gegevens : blootstellingsgegevens -bedrijfssector (NACE-code) -beroepsactiviteit
How can surveillance be used for preventive policy ?
Proposal : study of general surveillance system in Belgium and recommendations for improvement
Use and analysis of IDEWE data as an early warning system
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Jaarverslag FBZ 2011
1808 beroepsziekten aangegeven door arbeidsgeneesheren - 1416 Belgische lijst - 392 “Open systeem” - Incidentie 40/100 000
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Vergelijking resultaten
Nederland
Frankrijk
346/100 000
5400/100 000
Zonder “mental diseases”
200/100 000
België
40/100 000
4266/100 000
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Onderrapportering ? Zo ja, in welke mate?
Andere data bronnen : aanvragen voor vergoeding beroepsziekten
Doelstelling : de validiteit van het aangiftesysteem nagaan door vergelijking met aanvraagsysteem
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
-Jaarverslag FBZ 2011 (aangegeven gevallen) - 5646 nieuwe aanvragen schadeloosstelling beroepsziekten (689 > 65 jaar) Belgische lijst 3547
“Open systeem” 1410
positieve beslissingen < 65 jaar
1342 (1416)
300 (392)
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ? Discussie
Aantal aangegeven gevallen is ongeveer gelijk aan het aantal nieuwe aangenomen gevallen voor schadeloosstelling
Dit geldt zowel voor ziektes op de Belgische lijst als voor het “Open systeem”
Een groot deel van de aangenomen gevallen (38%) hebben definitieve arbeidsongeschiktheid
Overlapping of complementariteit ?
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ? Vergelijkingen met Nederland en Frankrijk (1)
Nederland : sentinel surveillance (vrijwilligers)
Rapportage aan Nederlands Centrum voor Beroepsziekten
Arbeidsgeneesheren: - opleiding in diagnose beroepsziekten - ondersteuning (richtlijnen,website,helpdesk) - informatie (nieuwsbrieven)
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ? Vergelijkingen met Nederland en Frankrijk (2)
Frankrijk : sentinel surveillance (quinzaines MCP)
Rapportage aan Institut de Veille Sanitaire
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Hoe kan surveillance gebruikt worden voor preventie ?
Conclusie : huidige systeem in België weinig bruikbaar voor preventie
Interventies om registratie te verbeteren (COST-Modernet) -Kwaliteit data verbeteren (o.a. diagnostische criteria, blootstelling, …) -Relatie met aangevers (ondersteuning & feed-back) -Sentinel surveillance, beperkt in de tijd
Arbeidsepidemiologie : screening
Arbeidsepidemiologie : screening
Wat is screening ? “To screen” = “zeven, ziften” Doel screeningsonderzoek : bevolking “te zeven” op aanwezgheid van (symptoomloze) voorstadia van de ziekte Noodzaak aan eenvoudige en betrouwbare test
Arbeidsepidemiologie : screening
Voorbeeld : (latente) tuberculose Doel : exposure group management Methodes : Mantoux test (eventueel RX)
Tuberculose
Screening test: Mantoux test Mantoux
Positief Negatief totaal
ziek ______________ ja neen a c
b d
a+c
b+d
totaal
a+b c+d a+b+c+d
Screening test: Mantoux test: validiteit Gevoeligheid (sensitiviteit)
: a/(a+c)
Specificiteit
: d/(b+d)
Predictieve waarde +ve test
: a/(a+b)
Predictieve waarde -ve test
: d/(c+d)
Screening test: Mantoux test: validiteit Gevoeligheid (sensitiviteit) : a/(a+c) = 90 % Specificiteit
: d/(b+d) = 95 %
Predictieve waarde +ve
: a/(a+b)
Predictieve waarde -ve
: d/(c+d)
Screening test Mantoux SS = 90%
SP = 95%
Prevalentie = 2%
TBC Pos
Neg
Pos
180
490
670
Neg
20
9310
9330
200
9800
10 000
Mantoux
Predictieve waarde +ve test : 180/670 = 27 %
Screening test Mantoux SS = 90 %
SP = 95%
Prevalentie = 0.2%
TBC Pos
Neg
Pos
18
499
517
Neg
2
9481
9483
20
9980
10 000
Mantoux
Predictieve waarde +ve test : 18/517 = 3.5 %
Screening test Mantoux SS = 70 %
SP = 98%
Prevalentie = 0.2%
TBC Pos
Neg
Pos
14
200
214
Neg
6
9780
9 786
20
9980
10 000
Mantoux
Predictieve waarde +ve test : 14/214 = 7 %
Screening test: Mantoux test: interpretatie Fr
Screening test: Mantoux test: conclusies Dezelfde test zal bij verschillende prevalenties een andere predictieve waarde hebben Daarom is de keuze van de test bij verschillende prevalenties niet noodzakelijk dezelfde Ook de criteria voor positiviteit kunnen aangepast worden bij verschillende prevalenties
Arbeidsepidemiologie : screening
Voorbeeld : (asymptomatische) diabetes type 2
Arbeidsepidemiologie : screening
Arbeidsepidemiologie : screening
Voorbeeld : (asymptomatische) diabetes type 2 Aantal gevallen diabetes type 2 op wereldschaal 150.10 in 1980 => 350.10 in 2012
Veel gevallen worden niet gediagnosticeerd, dus screening aangewezen ?
Arbeidsepidemiologie : screening
Criteria van Wilson & Jungner (1968)
1. Relevant : de aandoening moet een belangrijk gezondheidsprobleem zijn 2. Behandelbaar : de ziekte moet behandelbaar zijn met een algemeen aanvaarde behandelingsmethode 3. Voorzieningen : er moeten voldoende voorzieningen beschikbaar zijn om de diagnose te stellen 4. Er moet een herkenbaar of vroeg-symptomatisch stadium zijn 5. Er moet een geschikte test of onderzoeksmethode zijn
Arbeidsepidemiologie : screening
Criteria van Wilson & Jungner (1968)
6. De test moet aanvaardbaar zijn voor de bevolking 7. Het natuurlijk verloop van de ziekte moet goed gekend zijn 8. Wie is ziek? Er moet overeenstemming zijn over wie als ziek moet worden beschouwd 9. De kosten moeten economisch verantwoord zijn in relatie tot gezondheidszorg in het algemeen 10.Screening moet een continu proces zijnen niet een eenmalig gebeuren
Arbeidsepidemiologie : screening
UK National screening Committee (2003)
22 punten, grotendeels gebaseerd op Wilson & Jungner
Arbeidsepidemiologie : screening
Toepassing : screening (asymptomatische) diabetes type 2 ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012) Doel : vroegtijdige complicaties en sterfte vermijden Methodes : “stepwise screening tests” o.a. random capillaire glucose, nuchtere capillaire glucose, OGTT; follow-up 10 jaar Patiënten met diabetes werden opgevolgd volgens RC of IT protocol
Arbeidsepidemiologie : screening
ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)
Arbeidsepidemiologie : screening
Arbeidsepidemiologie : screening Resultaten ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)
Arbeidsepidemiologie : screening
ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012)
Arbeidsepidemiologie : screening
ADDITION-study (Simmons et al; Lancet 2012 : conclusies Eenmalige screening naar diabetes bij personen met hoog risico op diabetes heeft geen effect op globale en cardiovasculaire 10 jaars mortaliteit
Eventuele screening naar diabetes moet gecombineerd worden met aanpak van risicofactoren voor diabetes en cardiovasculaire ziekten op populatieniveau
Arbeidsepidemiologie : conclusies
Epidemiologische methoden zijn interessant in de arbeidsgeneeskunde om : -de gezondheidstoestand van de werkende populatie te beschrijven ; -specifieke gezondheidsrisico’s te wijten aan het werk te beschrijven -de relatie blootstelling en ziekte te kwantiferen; -interventies te evalueren. De (evidence-based) praktijk van de arbeidsgeneeskunde is onmogelijk zonder correct uitgevoerd epidemiologisch onderzoek
Arbeidsepidemiologie : conclusies
Dagelijkse praktijk van arbeidsgeneeskunde bron van onderzoeksvragen voor arbeidsepidemiologie Eén of meerdere speciale gevallen Cluster analyse Validiteit van testen en strategieën in medisch toezicht Surveillance – “burden of disease”
DANK U VOOR UW AANDACHT - VRAGEN ?
Contact Joost Weyler Antoon De Schryver IDEWE
B-3001 Leuven
Universiteit Antwerpen Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Campus Drie Eiken Universiteitsplein 1 2610 Antwerpen
Tel : 016 390 411
03/265 25 24
Interleuvenlaan 58
[email protected] [email protected]
[email protected]
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Wat bepaalt het studie opzet ? Onderzoeksvraag Praktische bezwaren/mogelijkheden
Belang van een duidelijk omschreven onderzoekspopulatie (“study base”)
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Conventionele studieopzetten
Vervolgonderzoek – cohort studie
Dwarsdoorsnede-onderzoek –cross-sectioneel
Patiënt-controle onderzoek - case-control
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’) Vervolgonderzoek (Cohort) Cohort van gezonde personen ziek blootgesteld niet-ziek cohort ziek niet-blootgesteld
niet-ziek
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Dwarsdoorsnede-onderzoek – cross-sectioneel
Informatieverzameling over risicofactoren en ziekten op één punt in de tijd.
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’) Patiënt-controle onderzoek (Case-control) groep van zieken + controlegroep blootgesteld patiënten niet-blootgesteld onderzoeksgroep blootgesteld controlegroep niet-blootgesteld
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Varianten (van de patiënt-controle)
Case-cohort studie
Case-crossover studie
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Varianten (van de patiënt-controle)
Case-cohort studie : meerdere case groeps en een gemeenschappelijke referentiegroep
Voordeel : efficientie (slechts één referentiegroep)
Arbeidsepidemiologie : basisprincipes van studie opzet (‘design’)
Varianten (van de patiënt-controle)
Case-crossover studie : vooral voor ziektes met acuut begin
case is ook eigen controle; 2 tijdperiodes worden vergeleken : direct voor het acuut begin met een ‘typische’ tijdsperiode
Meest frequente toepassing : luchtpollutie, ongevallen
Knelpunten i.v.m. arbeidsepidemiologie
latentietijd tussen blootstelling en optreden van ziekte kanker: inductieperiodes voor initiatie en promotie onderzoeksopzet en interpretatie van gegevens gecombineerde blootstelling : algemeen milieu, arbeidsmilieu, leefgewoonten aspecificiteit van de gezondheidseffecten verstorende variabelen (confounders) vaststelling van blootstellingsniveaus mobiliteit van de populatie