Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2013/2
MAAK JE BORST NAT VOOR ZUIVER WATER
Treinramp Wetteren: teamwerk kon de gevolgen beperken Veilige plaatsing van opblaasbare rioolafsluiters
6 12
Big Jum 14 juli 2 p 013
INHOUD
2
4
Waterzuiveringsadvies voor Botswana De watersector in Botswana is in volle hervorming. Aquaplus, het dochterbedrijf van Aquafin, ondersteunt er het nieuwe waterzuiveringsbedrijf WUC.
5
Minder slibtransporten voor een schoner milieu
6
Treinramp Wetteren: teamwerk kon de gevolgen beperken In Wetteren heeft Aquafin tien dagen lang het operationele crisiscentrum mee geadviseerd om de gevolgen van de treinramp voor mens en milieu zoveel mogelijk te beperken.
8
Maak je borst nat voor zuiver water op de Big Jump Op 14 juli is het weer zover. Rond 15 uur springen zo’n drieduizend natuurliefhebbers in de Vlaamse rivieren ter gelegenheid van de Big Jump. Wim Van Gils van Natuurpunt legt uit waarom dit initiatief zo belangrijk is.
12
Richtlijn voor veilige plaatsing van opblaasbare rioolafsluiters Een werkgroep van Aquafin stelde samen met aannemers en fabrikanten richtlijnen op om de risico’s bij het afstoppen van grote watervolumes te minimaliseren.
14
RIOOLDATABANK WAS ONMISBAAR BIJ DE TREINRAMP IN WETTEREN
Een toevluchtsoord voor pelikanen Fotograaf Misjel Decleer trok rond in de Rann van Kutsch, een uitgestrekte zoutvlakte in Noord-Indië, waarin watervogels graag overwinteren.
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Het contactcenter van Aquafin NV is op weekdagen te bereiken van 7 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via
[email protected] Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of
[email protected] Gratis abonnement op Aqua via
[email protected] Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de rioleringsprojecten van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be, onder 'werken per gemeente'. Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier. Fotografie: Aquafin, FotoVDB, Misjel Decleer, Shutterstock
De riolering vol giftig acrylonitril na het treinongeluk in Wetteren, ligt bij iedereen nog vers in het geheugen. Dagenlang zagen we in het nieuws hoe bewoners geëvacueerd werden en hoe de hulpdiensten er alles aan deden om de verspreiding van deze chemische stof in te dijken en ze te verwijderen. Aquafin werd in eerste instantie opgeroepen om een pompstation naast de site van het ongeluk stil te leggen en om de gevolgen van de lozing voor de zuiveringsinstallatie te beoordelen. In de loop van de volgende dagen, kregen we door onze gebiedskennis en technische expertise steeds meer een rol op de voorgrond. Doordat Wetteren een concessie-overeenkomst met Aquafin heeft lopen voor het beheer van de gemeentelijke riolen, kenden we het lokale stelsel zeer goed. Gelukkig had Wetteren samen met Aquafin geïnvesteerd in een databank, waarin zowel de gemeentelijke als de bovengemeentelijke riolen zijn opgenomen. We kenden precies de weg die het bluswater door de riolering zou afleggen, waardoor we de juiste pompstations konden stil leggen en afsluiters in de riolering plaatsen. Al die tijd hielden we een goed zicht op de resterende bergingscapaciteit van het stelsel. Gezien het maatschappelijk belang, zou een volledige riooldatabank geen optionele keuze mogen zijn voor de gemeenten. Gelukkig is dankzij de proactieve aanpak van de gemeente Wetteren, nóg erger voorkomen. Luc Bossyns gedelegeerd bestuurder
●
3
STUDIE OP AFVALWATER ONDERSTEUNT CIJFERS OVER DRUGGEBRUIK IN EUROPA De samenstelling van het afvalwater dat op een zuiveringsinstallatie toekomt, weerspiegelt de leefwijze van de inwoners van de aangesloten agglomeratie. Daardoor kunnen onderzoekers ook patronen vaststellen in het gebruik van illegale genotsmiddelen, ter ondersteuning van het Europese drugpreventiebeleid.
Extacy werd vooral aangetroffen in de stalen uit Nederlandse steden, Antwerpen en Londen. Het bleek ook, zoals verwacht, een typische weekenddrug te zijn. Het cannabisgebruik bleek over heel Europa ongeveer hetzelfde. Methamphetamines werden dan weer overwegend aangetroffen in het afvalwater van Helsinki en Turku (Finland), Oslo (Noorwegen)
Uit de samenstelling van huishoudelijk afvalwater kan je heel wat leren over de
en Budweis (Tsjechische Republiek).
consumptie van genotsmiddelen in de aangesloten agglomeraties. Voor legale middelen heeft zo’n onderzoek natuurlijk weinig zin, maar om restanten van illegale
Deze cijfers zijn een welkom instrument
drugs op te sporen, zijn er wel heel goede redenen. Een groot deel van het druggebruik
voor het Europese Monitoring Centrum voor
onttrekt zich namelijk aan het zicht van de politie, het gerecht en de hulpverlening.
Drugs en Drugverslaving (EMCDDA), dat
Bovendien komen er steeds nieuwe drugs op de markt en vinden er ook
verantwoordelijk is voor de verzameling van
verschuivingen plaats. Een drug die vandaag ‘in’ is in een stad of land, kan morgen
gegevens in heel Europa.
●
weer uit de mode raken en verdrukt worden door een ander genotsmiddel. Hoe beter het beleid een zicht heeft op welke drugs waar en in welke hoeveelheden worden gebruikt, hoe gerichter er preventieacties opgezet kunnen worden. In Europa is gemiddeld 80% tot 90% van de bevolking aangesloten op een rioolstelsel. In Oost-Europa wordt wel maar 40% tot 65% van dat water daadwerkelijk naar een zuiveringsinstallatie gevoerd, maar globaal genomen geeft het huishoudelijke afvalwater een goede indicatie van het druggebruik in Europa. De biomarkers in de urine die op de installaties toekomt, geven bijna in realtime een beeld van de hoeveelheden drugs die worden gebruikt in de aangesloten agglomeratie.
19 steden vergeleken In 2012 is er voor het eerst een studie gepubliceerd die de resultaten vergeleek van een
▲
Staalname RWZI Antwerpen-Zuid.
onderzoek dat gelijktijdig in 19 Europese steden gevoerd werd. Gedurende één week werden er om de 24 uur stalen genomen van het inkomende afvalwater in de plaatselijke zuiveringinstallaties. Ook RWZI Antwerpen-Zuid werd bemonsterd. De stalen werden in labo’s volgens vooraf vastgelegde standaarden onderzocht op sporen van verschillende soorten drugs. De data toonden duidelijke verschillen in gebruik aan, zowel regionaal als tijdstip gebonden. Het gebruik van cocaïne bleek hoger te liggen in West- en Centraal-Europa dan in Oost- en Zuid-Europa.
Referentie: Thomas KV, et al, Comparing illicit drug use in 19 European cities through sewage analysis, Sci Total Environ (2012), doi:10.1016/j.scitotenv.2012.06.069
4
WATERZUIVERINGSADVIES VOOR BOTSWANA De watersector in Botswana is in volle hervorming. Aquaplus ondersteunt er het nationale waterbedrijf WUC bij de opbouw van kennis van het waterzuiveringsproces.
De voorbije jaren is de watersector in Botswana grondig door elkaar geschud. Vroeger waren verschillende regionale overheidsinstanties verantwoordelijk voor de zuivering van afvalwater. Met de uitvoering van de National Water Conservation Policy is de zuivering van afvalwater overgegaan naar de Water Utilities Corporation (WUC). WUC, dat in de jaren ’70 werd opgericht door de overheid, was tot voor kort alleen verantwoordelijk voor drinkwaterproductie. Botswana is een woenstijnachtig land, omgeven door buurlanden Zuid-Afrika, Namibië, Zambia, en Zimbabwe. De meeste mensen wonen in de hoofdstad Gaborone, in het zuidoosten van het land, of in Francistown, de tweede grootste stad die in het noordoosten ligt. De hervorming van de watersector is gepaard gegaan met een geleidelijke verhoging van de waterprijs, wat moeilijk ligt bij de inwoners van Botswana. De lokale pers volgt elke evolutie in de watersector dan ook nauwlettend op.
5
Botswana doet een beroep op fondsen van de Europese Unie om de watersector verder te professionaliseren. Doordat de stad Genk verzusterd is met Franscistown, kwam Aquaplus in beeld als mogelijke partner. Tot einde 2015 begeleidt dit dochterbedrijf van Aquafin de WUC bij de standaardisering van projectuitvoering en de verbetering van de operationele kennis. “Het afvalwater van Gaborone en Francistown wordt al naar grote zuiveringsinstallaties gevoerd van 300.000 en 150.000 inwoners,” duidt technoloog Lucas Maes, die voor Aquaplus al enkele keren naar Botswana reisde. “De ingenieurs die bij de WUC werken, hebben nog niet alle kennis in de vingers die bij de bouw van waterzuiveringsinstallaties komt kijken. Daarom hebben we het aanbestedings-
We kunnen dus goed advies geven, maar
zoals een onvolledige nummering van
dossier voor een grote renovatie van de
het werk moet natuurlijk door de mensen
het machinepark, het ontbreken van
installatie in Gaborone samen opgesteld.
zelf gedaan worden. Lucas Maes: “Voor elk
transportmiddelen of een gebrekkige
Ook op de zuivering van Francistown moeten
thema dat we daar behandelen hebben
communicatie tussen de verschillende
er aanpassingen gebeuren. Samen met het
we een werkgroep opgericht, zodat we
afdelingen. De uitdaging is dus om hen
lokale team geven we er advies over de
de juiste mensen rond de tafel hebben.
hier bewust van te maken en naar
proceskeuze en het plan van aanpak. In de
De conclusie is dikwijls dat het slecht
praktisch haalbare oplossingen te zoeken.
toekomst zullen we er ook voor zorgen dat de
functioneren van een bepaald bedrijfs-
Dat is niet altijd voor de hand liggend,
medewerkers van de WUC steviger in hun
proces aan zeer banale dingen te wijten is,
maar de wil om te veranderen is er zeker.” ●
schoenen komen te staan voor de proceskeuze en de bouw van de kleinschalige zuiveringsinstallaties die nog moeten worden geplaatst in de rest van het land.”
Kennisoverdracht Ook op operationeel gebied is er werk aan de
MINDER SLIBTRANSPORTEN VOOR EEN SCHONER MILIEU
winkel. “Door een gebrek aan proceskennis werken beide zuiveringsinstallaties niet zoals
Waterzuivering heeft een positief effect op de waterkwaliteit, maar als proces
het zou moeten. We hebben eerst de
heeft het natuurlijk ook een impact op het milieu. In de energiebeleidsverklaring
laboranten van de zuiveringsinstallatie in
van Aquafin stellen we dat we tegen 2020 onze transportenergie willen
Gaborone opgeleid, zodat we ons tijdens het
verminderen met 20%. Het eerst op de agenda stond de inperking van het vervoer
verdere traject kunnen baseren op betrouwbare
van vloeibaar slib. Actief slib verwijdert de micro-organismen in het afvalwater
analyseresultaten. Bij volgende bezoeken zullen
tijdens het zuiveringsproces, maar het groeit daarbij wel steeds verder aan,
we de onderhoudsmethodiek van Aquafin
waardoor er een overschot ontstaat. Het teveel aan slib wordt afgevoerd naar
introduceren. Als de geplande renovatie van
andere installaties om het in te dikken, te vergisten, te drogen of te verbranden.
de installatie achter de rug is, kunnen we ook
Jaarlijks transporteert Aquafin bijna één miljoen m³ vloeibaar slib over een totale
de slibverwerkingsinstallatie, die twee jaar
afstand van bijna twee miljoen kilometer. Energiemanager Bart De Deken: “Als we
geleden al gebouwd is, gaan optimaliseren.”
het drogestofgehalte van het slib 1% hoger te krijgen, daalt het volume van dit vloeibare slib al met 20%. Door procesverbeteringen is dat gehalte vorig jaar al met
Als bedrijf kampt WUC met de problemen waar
0,3% toegenomen. Daardoor hebben we in één jaar tijd al zo’n 2.000 vrachten van
Aquafin 20 jaar geleden ook tegen op liep.
de weg gehaald, wat heel wat fossiele brandstof en CO²-uitstoot bespaard heeft.”
●
6
TREINRAMP WETTEREN: TEAMWERK KON DE GEVOLGEN BEPERKEN
In Wetteren heeft Aquafin tien dagen lang het operationele crisiscentrum
▲
Dagenlang kon de zuiverinsinstallatie alleen in beschermpakken betreden worden.
Het provinciale rampenplan werd dan ook in werking gesteld en de omwonenden van de plaats waar het ongeluk gebeurde, werden geëvacueerd.
mee geadviseerd om de gevolgen van de treinramp voor mens en milieu zoveel mogelijk te beperken. Zaterdagochtend 4 mei ontspoorde een goederentrein in Wetteren, waarbij er brand ontstond en er acrylonitril vrij kwam. De brandweer stond toen al voor een moeilijke taak, omdat acrylonitryl licht ontvlambaar is en bij verhitting giftige dampen afgeeft van waterstofcyanide en stikstofoxiden. Toen het bluswater in de riolering terecht kwam, kreeg het spoorongeluk plots nog een veel grotere dimensie. Acrylonitril is een veelgebruikte grondstof voor onder meer de productie van ruwe plastiek en de aanmaak van olie- en chemicaliënbestendige rubber. Het is een kleurloze, organische vloeistof die een amandelgeur heeft. Ze is niet alleen extreem giftig bij inademing, maar ook bij inslikken en huidcontact. Bij langdurige blootstelling is ze vermoedelijk kankerverwekkend.
Mens en mileu “Toen Aquafin zaterdagochtend van het ongeluk op de hoogte werd gebracht, hebben we meteen het meest nabije pompstation op de riolering stilgelegd,” verklaart operationeel directeur Hans Bruynooghe. “Een deel van de aanwezige acrylonitril kon de volgende dagen ter hoogte van het pompstation worden verwijderd. Maar de rest was toen al via de riolering door de bebouwde kom onderweg naar de zuiveringsinstallatie, die in de Schelde loost.” Dat stelde de provincie voor een groot maatschappelijk probleem, met een bijkomende milieufactor. Er moest een goed evenwicht worden gevonden tussen de acrylonitril zo snel mogelijk uit het rioolstelsel spoelen, en het Scheldewater zo min mogelijk belasten. In de beluchtingsbekkens van RWZI Wetteren werd er rioolwater gebufferd dat zwaar met acrylonitril gecontamineerd was. Dat water werd in de loop van de volgende dagen via vrachtschepen afgevoerd naar een industriële verwerker. Ook de slibbuffer op de zuiveringsinstallatie werd gebruikt voor de tussenopslag van sterk gecontamineerd water uit het grachtenstelsel rond de verontreinigde site. Tien dagen lang was Aquafin permanent aanwezig in de operationele basis van het crisiscentrum voor overleg met de politie, de brandweer, de civiele bescherming en de experten die ter plaatse geroepen waren. Maar ook daarbuiten hebben veel medewerkers hard gewerkt in moeilijke omstandigheden om de situatie mee onder controle te krijgen. “Het labo van Aquafin heeft onder meer een analysemethode uitgewerkt om de aanwezigheid van acrylonitril te bepalen in een waterige fase. In de nacht van zaterdag 4 mei hadden we de eerste resultaten van de acrylonitrilconcentraties in de waterzuiveringsinstallatie en in de collectoren ter beschikking.”
7
Op donderdag 9 mei was de concentratie van acrylonitril in het beluchtingsbekken zo laag dat de installatie terug kon worden opgestart.
Acrylonitril
is
biologisch
afbreekbaar en kan op een installatie voor de behandeling van huishoudelijk afvalwater worden verwerkt, maar natuurlijk niet in de hoeveelheden die toen toekwamen. Het zuiveringsslib van RWZI Wetteren was er na de toevoer van de lozing dan ook al snel slecht aan toe. Om de installatie terug
GEEN VERGETEN RIOOLSTRENG
te laten functioneren, is er entslib van een industriële zuivering waar regelmatig acrylonitril verwerkt wordt, aangevoerd.
Toen er dinsdag in Wetteren een tweede evacuatie van inwoners moest plaatsvinden, circuleerden er even geruchten dat de plots opgedoken giftige dampen afkomstig waren van een oude rioolstreng die niet in kaart zou zijn gebracht. Dezelfde dag nog volgde een rechtzetting via het Kabinet Leefmilieu en gouverneur Briers. De rioolstreng waarrond dinsdag geëvacueerd werd, zat wel degelijk in de databank van Wetteren en Aquafin. Na een plaatsbezoek en controle met de as built-plannen waren we 100% zeker dat er geen riolen aanwezig waren die we niet kenden.
Een week later bleken de zuiveringsresultaten van stikstof terug genormaliseerd. Op 23 mei kon het laatste pompstation terug in dienst worden genomen, waarna het rampenplan werd stop gezet. De bescherming van de inwoners van Wetteren tegen de dampen van acrylonitril kwam natuurlijk op de eerste plaats. Door de goede samenwerking tussen alle
“Ook de volgende dagen heeft ons labo een groot deel van de
opgetrommelde experten en instanties, bleef ook de lozing naar
staalanalyses voor zijn rekening genomen. Onze technische
de Schelde al die tijd onder controle.
vakmensen hebben de waterzuiveringsinstallatie continu van op afstand bijgestuurd om de afbraak van acrylonitril in het beluchtingsbekken te optimaliseren. Onze gebiedskenners gaven advies over het collectoren- en rioleringsstelsel. Stroomopwaarts hebben we een aantal pompstations preventief stilgelegd om de aanvoer van water richting zuiveringsinstallatie te verminderen.”
Alles in één databank Een geluk bij een ongeluk was dat Wetteren een overeenkomst heeft met Aquafin voor de het beheer van de gemeentelijke rioleringen. Voor het hele grondgebied is er een riooldatabank opgemaakt, waarin zowel de gemeentelijke als de bovengemeentelijke riolen opgenomen zijn. Daardoor kon Aquafin de hulpdiensten snel een goed beeld geven van de weg die de chemicaliën via het rioolwater aflegde en van de waterlopen die in contact konden komen met rioolwater. “De meeste gemeenten hebben geen volledige databank ter beschikking, wat duidelijk een risicofactor is”, benadrukt Hans Bruynooghe. “Na de ramp in Wetteren beseffen heel wat gemeenten dat ook. Een andere klant-gemeente heeft ons al gevraagd om binnenkort tijdens een crisisoefening een gelijksoortig scenario als dat in Wetteren te simuleren.”
▼
Het besmette water werd naar een vrachtschip gepompt, dat naar een industriële verwerker voer.
●
8
MAAK JE BORST NAT VOOR ZUIVER WATER OP DE
Op 14 juli is het weer zover. Rond 15 uur springen zo’n drieduizend natuurliefhebbers in de Vlaamse rivieren ter gelegenheid van de Big Jump. Hiermee wijzen zij op het belang van proper water in onze beken en rivieren. De organisatie is in handen van Natuurpunt, GoodPlanet en de Bond Beter Leefmilieu. In de aanloop naar dit grote evenement spraken we met Wim Van Gils, het diensthoofd Beleid van Natuurpunt.
▲
Springen voor schone waterlopen is niet alleen een mooi symbool, maar staat ook garant voor een fijne middag.
De Big Jump vindt zijn oorsprong in
“Het evenement is enorm gegroeid ten opzichte van de eerste editie, zowel wat het
Duitsland, waar op een mooie zomerdag in
aantal locaties als wat het aantal deelnemers betreft,” legt Wim Van Gils uit. “Je kan
2002 zo’n 100.000 mensen in de Elbe doken.
deze zomer kiezen uit meer dan 20 locaties om een duik te nemen. Het concept is wel al
In de jaren daarop werden er voorbereidingen
die jaren hetzelfde gebleven: we gebruiken de Big Jump om een positieve boodschap te
getroffen om de actie uit te breiden naar
brengen, namelijk het belang van proper water in onze beken en rivieren. We proberen
verschillende Europese landen. In de zomer
daar ook zo veel mogelijk mensen bij te betrekken.”
van 2006 vond dan de eerste Big Jump plaats in Vlaanderen. “Je kon toen springen in Temse, Lier, Ninove en Gent. Dit jaar is de Big Jump aan zijn achtste editie toe. Al sinds het begin wordt de Big Jump hier georganiseerd door dezelfde partners: Natuurpunt, Bond Beter Leefmilieu en GoodPlanet, dat vroeger Green heette.”
Eurobarometer De Europese Unie peilt regelmatig naar de mening van de Europeanen over verschillende onderwerpen via de zogenaamde Eurobarometer. “Daaruit is duidelijk gebleken dat de gemiddelde Europeaan erg bezorgd is over de waterkwaliteit in de rivieren”, weet Wim Van Gils. “Net daarom is de Big Jump zo belangrijk. Het is de enige grote campagne rond water. Er werden in het verleden al heel wat inspanningen geleverd, maar om onze doelstellingen te bereiken hebben we nog veel werk voor de boeg. Mensen moeten beseffen dat iedereen hierin zijn verantwoordelijkheid moet nemen. We zien ook bij de Vlaamse steden en gemeenten een mentaliteitswijziging, onder andere dankzij de Big Jump. Zij nemen opnieuw meer initiatief om de waterlopen te herwaarderen. Dat was vroeger wel anders.”
9
Leuke ervaring Van Gils roept op om de actie massaal te steunen op 14 juli. “Je kan uiteraard mee springen omdat je begaan bent met de natuur en het milieu, maar daarnaast is het ook gewoon een heel plezante ervaring om in een rivier te zwemmen - de rest van het jaar is dat verboden in Vlaanderen! Zelf spring ik ook ieder jaar mee en dat is heel leuk, ook al is het soms erg fris!” Blijf je liever droog, dan hoef je zeker niet
VISPOPULATIES HERSTELLEN ZICH
thuis te blijven, want ook supporters zijn meer dan welkom.
De uitgevoerde werken voor de zuivering
Rioolwaterzuivering zorgt voor aangename springplaatsen
van huishoudelijk water hebben wel al
Wij nemen onze zwembroek of badpak alvast uit de kast, want Aquafin is voor de
duidelijk resultaat. De laatste metingen van
derde keer op rij hoofdsponsor van de Big Jump. Een actie die het belang van
de Belgische Biotische Index tonen aan
proper water in onze waterlopen onderstreept, daar zetten wij ons graag achter.
dat 35% van de waterlopen nu een goede
Sinds vorig jaar beantwoordt het gewest aan de Europese Richtlijn Stedelijk
biologische waterkwaliteit hebben en 20%
Afvalwater. Dat betekent dat het huishoudelijke afvalwater van alle agglomeraties
een slechte. Twee decennia terug scoorde
groter dan 2000 inwoners eerst gezuiverd en dan pas geloosd wordt.
slechts 15% goed en maar liefst 60% slecht. Sinds de metingen van 2000 wordt
Om de waterkwaliteit te verbeteren, moet er nog meer rioolwater van beken en
overigens geen enkele waterloop nog als
rivieren worden afgekoppeld. Daarvoor zijn er nog heel wat optimalisaties in het
‘uiterst slecht’ gekwalificeerd, terwijl we het
collectorenstelsel nodig en moeten vooral de gemeenten nog meer afvalwater op
aandeel dat ‘zeer goed’ scoort, steeds groter
riolen aansluiten. Naast lozingen van afvalwater zijn er natuurlijk nog andere
zien worden.
factoren die een impact hebben op de waterkwaliteit. Industrie, landbouw en historische vervuiling in het bodemslib zijn mee verantwoordelijk voor de verontreiniging. Bovendien moet de natuurwaarde van onze waterlopen worden hersteld, die o.a. door de rechttrekking van vroeger natuurlijk meanderende rivieren is verloren gegaan.
u
10
In het verleden golden voor al deze factoren aparte richtlijnen, waardoor het effect van één maatregel door de negatieve invloed van een andere bron niet altijd zichtbaar was. De Kaderrichtlijn Water, de volgende deadline voor Vlaanderen tegen uiterlijk 2026, brengt alle aspecten van het waterbeleid samen in één richtlijn. Ze streeft naar het herstellen, beschermen, ontwikkelen en duurzaam gebruik van het watersysteem, los van de verschillende bronnen. Tegen 2026 moet het water van alle Vlaamse rivieren, meren en beken een goede kwaliteit hebben.
OOK BV’S SPRINGEN MEE Natuurpunt heeft ook dit jaar weer verschillende BV’s als boegbeeld voor de Big Jump. Waar zij in het water springen, wordt de meeste drukte en persaandacht verwacht. Lieven Scheire, Goedele Liekens, Véronique Leysen, Sinerjey en Joeri Cortens doen mee in Gent, Betekom, Mechelen, Kortrijk en Diepenbeek.
SPRING MEE OP 14 JULI Meedoen kan je in Deurne, Mechelen, Hoogstraten, Vorselaar, Diepenbeek, Wachtebeke, Dendermonde, Ninove, Wetteren, Gent, Aalst, Zwalm, Lokeren, Heverlee, Betekom, Tienen, Zulte, Overijse, Diksmuide, Oostende, Kortrijk, Oudenaarde en Boom. Kijk voor de juiste locaties op www.bigjump.be
Portus Ganda in Gent Al vanaf de eerste editie in 2006 wordt er in Gent een Big Jump
In de Oude Schelde bevindt zich een normale hoeveelheid vis,
georganiseerd. De Portus Ganda, de ontstaansplek van de stad
vergelijkbaar met andere kanalen in Vlaanderen. Je kan er vooral
waar de Leie en de Schelde samenvloeien, is pas sinds 2008
vissen van het type blankvoorn-brasem en brasem-snoekbaars
het decor van dit evenement. Voordien was de waterkwaliteit
aantreffen. De ontwikkeling van het visbestand wordt jammer
nog niet goed genoeg om daar te zwemmen. Binnenkort kan je
genoeg afgeremd doordat er te weinig groene oevers zijn waar
van deze locatie nog meer genieten, want de Reep wordt er terug
de vissen zich kunnen voortplanten en opgroeien.
opengelegd. Dat plan kadert in de herwaardering van de Oude Schelde, beter gekend als de Gentse Binnenwateren. De inspanningen van Aquafin om de waterkwaliteit van de Oude Schelde te verbeteren, hebben zeker al hun vruchten afgeworpen. De waterkwaliteit is er de afgelopen 10 jaar geëvolueerd van ‘verontreinigd’ naar ‘matig verontreinigd’. De jongste jaren krijgt de Oude Schelde steeds meer een aanvaardbare kwaliteit. Recent voerden we nog grote collectorprojecten uit om het percentage gezuiverd water te verhogen van 65% tot 90%. Zo werd onder andere het afvalwater uit Mariakerke, SintDenijs-Westrem en Voorthaven-Grootdok aangesloten op de zuiveringsinfrastructuur. We zijn momenteel ook bezig met de vernieuwing van de Gentse zuiveringsinstallatie. Dat is nodig omdat daar steeds meer afvalwater toekomt.
De Demer in Betekom De voorbije jaren investeerde Aquafin fors om de waterkwaliteit van de Demer op te krikken. De rioolwaterzuiveringsinstallaties van Wolfsdonk, Messelbroek, Rillaar en Aarschot zuiveren samen het afvalwater van 41.000 inwoners, waardoor dagelijks een kleine 5 miljoen liter behandeld water in de Demer geloosd wordt. De voorbije vijf jaar legden we ook verschillende nieuwe collectoren aan in het zuiveringsgebied van Wolfsdonk, om het afvalwater van nog eens 3000 inwoners aan te sluiten op het rioolwaterzuiveringstelsel. Daarnaast hebben we in 2009 de zuiveringsinstallatie van Rillaar gerenoveerd.
11
Dankzij die inspanningen verbetert de waterkwaliteit van de Demer in de buurt van
Door de toegenomen verhardingen en de
Aarschot gestaag. Aan het einde van de jaren ’90 was de rivier nog matig verontreinigd,
aanwezigheid van regenwater in de riool,
terwijl ze tegenwoordig een aanvaardbare kwaliteit heeft. Het effect van die
komt er nog op enkele plaatsen rioolwater
verbeteringen op het visbestand komt langzaam maar zeker op gang. Het visbestand
in de beken terecht.
van de Demer werd voor het laatst gemeten in 2006. Toen werd het nog als ontoereikend beoordeeld, maar de grote aanwezigheid van de driedoornige stekelbaars was een
Aquafin leverde de laatste jaren al
enorme opsteker. Dit is een pionierssoort die na saneringen dikwijls als eerste soort
verschillende inspanningen om de kwaliteit
verschijnt en die nadien in aantal afneemt wanneer meer soorten opduiken.
van de Demer te verbeteren in de buurt
Andere soorten die in 2006 al aangetroffen werden zijn onder meer riviergrondel,
van Diepenbeek. Dit voorjaar hebben we
blauwbandgordel en blankvoorn. Hoogstwaarschijnlijk zwemmen er vandaag nog veel
bijvoorbeeld
de
meer vissoorten in de Demer.
performante
zuiveringsinstallatie
kleine
en
minder in
Bokrijk vervangen door een pompstation
De Dijle in Mechelen In Mechelen bepalen drie rivieren het landschap: de Dijle, de Zenne en de Nete. Verderop vloeien ze samen in de Rupel. Het voorbije decennium heeft Aquafin veel inspanningen geleverd om de waterkwaliteit van de Dijle te verbeteren ter hoogte van Mechelen. Zo is de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Mechelen-Noord uitgebreid, waardoor ze nu het afvalwater van 90.000 inwoners kan zuiveren. Dat zijn maar liefst 30.000 inwoners meer dan voordien. Dankzij deze aanpassing is zo goed als al het Mechelse huishoudelijke afvalwater nu aangesloten op de waterzuiveringsinfrastructuur. De waterkwaliteit is de afgelopen tien jaar dan ook stelselmatig verbeterd in de Dijle. In de jaren ’90 was het water chemisch verontreinigd en had het een zeer slechte biologische kwaliteit. Deze waarden zijn gelukkig beter geworden: momenteel heeft het water van de Dijle een matige biologische kwaliteit en een aanvaardbare chemische kwaliteit. Ook met de vissen is het beter gesteld dan tien jaar geleden. In 2003 was er nog geen vis te bespeuren in de Dijle, maar tegenwoordig kunnen vissers toch een mooie
met persleiding. Het afvalwater gaat nu rechtstreeks naar de zuiveringsinstallatie van Hasselt. We vernieuwden recent ook onze installaties in Genk en Zonhoven. De installatie in Bilzen zal in 2015 gerenoveerd worden. Ook het rioolwater dat momenteel nog in de Winterbeek belandt, zal binnenkort eerst gezuiverd worden. Op die manier stroomt er steeds minder vervuild water in de Demer en verbetert de waterkwaliteit beetje bij beetje. Een bewijs daarvan zijn de steeds grotere aantallen kreeftjes, weekdieren, insectenlarven en vissen die in de rivier huizen.
●
buit binnenhalen.
Het kanaal Bossuit-Kortrijk Het water van het kanaal heeft in Kortrijk een goede biologische en een aanvaardbare chemische kwaliteit. In het kanaal mag niet geloosd worden en er monden ook geen beken in uit. De waterkwaliteit is er volledig afhankelijk van het water dat ter hoogte van Bossuit uit de Schelde wordt overgepompt en van de mate waarin de rivier in staat is om zichzelf te zuiveren. In het Kanaal Bossuit-Kortrijk zwemt een behoorlijk aantal vissen, meestal van het type brasem-snoekbaars. Omdat het visbestand voornamelijk op peil wordt gehouden door jaarlijkse visuitzettingen, zal de hoeveelheid in het kanaal op korte termijn niet veel veranderen. Om het aantal vissoorten te vergroten, moeten er meer natuurvriendelijke oevers komen.
De Demer in Diepenbeek
CADEAUTJE De mensen die op 14 juli in het water springen mogen een cadeautje verwachten van Aquafin. Alle deelnemers zullen symbolisch in de bloemetjes gezet worden met een zakje bloemzaadjes. Als je je vooraf
In de jaren ‘60 vormde de Demer samen met haar zijrivieren een zuiver riviersysteem.
inschrijft op www.bigjump.be maak
De Demervallei functioneerde goed als overstromingsgebied en beschermde de bebouwing
je bovendien kans op een cadeaubon
tegen wateroverlast. Sindsdien zijn de Demer en haar zijrivieren rechtgetrokken en
van A.S. Adventure.
is de vallei verdroogd en deels bebouwd. Eind jaren ’60 namen de industrialisering en de verstedelijking toe, maar steeg ook de rioleringsgraad.
●
12
RICHTLIJN VOOR VEILIGE PLAATSING VAN OPBLAASBARE RIOOLAFSLUITERS Riolen veilig afsluiten om werken aan de buis uit te voeren, is minder
De kracht van water
eenvoudig dan het lijkt. Een werkgroep van Aquafin stelde samen met
Voor aannemers is het gebruik van
aannemers en fabrikanten richtlijnen op om de risico’s bij het afstoppen van grote watervolumes te minimaliseren.
opblaasbare afsluiters schering en inslag bij werken aan de riolering. Ook in onze zuiveringsinstallaties worden ze gebruikt om onderhoudswerken aan tanks en putten
Het huishoudelijke afvalwater dat we thuis lozen, stroomt naar de gemeentelijke
uit te voeren. Voor de meeste mensen is
riolering en zo verder naar de collectoren van Aquafin, om vervolgens behandeld te
het niet duidelijk hoe vernietigend de
worden in rioolwaterzuiveringsinstallaties. De meeste riolen in Vlaanderen vervoeren
kracht van water kan zijn, benadrukt Jan
een mengsel van afvalwater en regenwater, waardoor het rioolwater bij regenweer
Swankaert, hoofd Preventie en Bescherming
plotseling sterk in volume kan toenemen. Sommige stelsels hebben via overstorten
bij Aquafin. “Een buis met een relatief
ook een verbinding naar de zee of een rivier, waardoor er nog grotere watervolumes
kleine diameter en gezapig sijpelend riool-
in de rioolbuizen kunnen lopen. Een onschuldig stroompje rioolwater kan dan op korte
water, kan enkele minuten na een felle bui
tijd veranderen in een kolkende, dodelijke watermassa.
hogerop in het stelsel plots volledig gevuld zijn en een enorme drukkracht uitoefenen op de plaats van de werken.”
▲
Verschillende omstandigheden vragen elk andere types rioolafsluiters.
13
“Als de rioolafsluiter in een grote buis los schiet en het stelsel verbonden is met de zee of een rivier, treedt er door de onuitputtelijke watervoorraad achter de afsluiter zelfs een echt tsunami-effect op. Alles en iedereen die zich in de rioolput bevindt, wordt dan weggespoeld en met dodelijke kracht tegen de putwanden gesmakt. De werkruimte vult zich razendsnel, waardoor overlevenden zich vaak niet in veiligheid kunnen brengen.” Natuurlijk stellen fabrikanten handleidingen op bij de systemen om buizen af te sluiten. Alleen beschrijven die handleidingen vaak de toepassing van het product in optimale en droge omstandigheden, en daarvan kan je in riolen moeilijk spreken. “De binnenwand van buizen uit kunststof of gres kan erg glad zijn, maar ook door slibafzetting of vorming van een biofilm kan de buiswand een glijlaag hebben. Anderzijds kunnen scherpe uitsteeksels in beschadigde buizen of aangehechte zeepokken in kustgebieden een gevaar vormen voor een rubberen afsluiter.”
Druk- en tegendruk
▲
De werkgroep van Aquafin onderzocht alle mogelijke situaties die zich konden voordoen.
“Iedere afsluiter kán loskomen, dat is nu eenmaal de realiteit. Maar als het fout gaat, moet de methodiek die we aanreiken ervoor zorgen dat er geen doden of zwaargewonden vallen op de werf. Vooraf de gevolgen inschatten van falende afsluiters, gebeurde
Als afsluiters worden er schilden, schotten en flexibele lucht-
vroeger niet systematisch. Nochtans kunnen simpele preventie-
zakken gebruikt, maar het meest courant zijn opblaasbare
maatregelen levens redden. Zo kunnen zware zakken klei die voor
rubberen cilinders. “Die moeten de goede diameter hebben en op
de rioolafsluiter worden geplaatst, sterk het debiet beperken dat plots
de juiste druk worden gebracht om optimaal te functioneren. Als ze
kan vrijkomen. Door die tijdswinst krijgen de mensen die de werken
te hard worden opgeblazen, kunnen ze scheuren en los schieten.
uitvoeren intussen wél de kans om zich in veiligheid te brengen.”
Alleen is het in praktijk vaak niet duidelijk wat die gewenste vuldruk is. De aanwijzigen van de fabrikant staan wel op de cilinder, maar die
De richtlijn voor het veilig gebruik van rioolafsluiters is toegevoegd
zit natuurlijk in de riool op het moment dat hij moet worden
aan het Veiligheids- en gezondheidsplan van Aquafin. Ze is
gevuld. De vuldruk en maximale diameter zouden standaard ook
ondertussen ook toegelicht aan studiebureaus en aannemers-
bij het ventiel en de manometer moeten vermeld staan, maar die
federaties en staat ter beschikking van iedereen in de sector. Je kan
bevinden zich via een slang toch al gauw vijf meter verder.”
ze downloaden op www.aquafin.be onder ‘technische partners’. ●
Om een duidelijk zicht te geven op een veilig gebruik van de verschillende types rioolafsluiters, heeft een multidisciplinair team van Aquafin zich een jaar lang over verschillende systemen
RISICOMATRIX
gebogen en de mogelijke risico’s in kaart gebracht. Het resultaat is een richtlijn die aangeeft welk type afsluiter in welke
Bij grote riooldiameters en stijgende tegendruk nemen de
omstandigheden veilig gebruikt kan worden. Ze is besproken met
krachten en debieten enorm toe. Als de diameter van de buis
fabrikanten en leveranciers van afsluitsystemen en aangepast
klein is en de te verwachten waterdruk achter de rioolafsluiter
aan hun opmerkingen.
laag, volstaat het om de voorschriften van de fabrikant of leverancier op te volgen. Bij grotere diameters en meer
Richtlijn redt levens “Je kan zo’n afsluiter vergelijken met een autoband,” verklaart Jan Swankaert, “er zijn er geen twee dezelfde. Ze hebben allemaal hun eigen afmetingen en profielen en elk een andere optimale vuldruk.” De belangrijkste factor bij het gebruik van afsluiters is de tegendruk van het zich ophopende rioolwater, waarvan de kracht nog verhoogt als de afsluiter los schiet en de hele watermassa plots in beweging komt.
tegendruk raadt Aquafin aan om de afsluitcilinders maar tot twee derde van hun maximale diameter op te blazen. Anders houden ze te weinig contactoppervlak met de buis en kunnen ze gemakkelijk losschieten. Bij grote diameters en/of hoge drukkrachten moet de tegendruk achter de afsluiter permanent bemeten worden of moeten er bij tsunami-risico extra debietbeperkende maatregelen worden genomen. Dat gebeurt in samenspraak met de studievererantwoordelijke of leidend ingenieur.
14
EEN TOEVLUCHTSOORD
VOOR PELIKANEN Tekst en fotografie: Misjel Decleer
De Rann van Kutsch, een afgelegen, uitgestrekte zoutvlakte in Noord-Indië, sprak me al aan als jonge hippie. Wekenlang trok ik er rond op een dromedarisrug. De vlakte is ook een overwinteringsgebied voor watervogels buiten categorie. Om die reden ben ik er dit jaar teruggekeerd.
Kutsch, het grootste district van de Indiase staat Gujarat, bestaat voor een groot deel uit een zoutvlakte en een seizoensgebonden moerasgebied, dat de Rann van Kutsch wordt genoemd. Tijdens de zomermoesson wordt het gebied gevuld met stilstaand water. Geen monumenten daar, geen toeristische infrastructuur, enkel de grote leegte, bevolkt door woestijnvossen en katten, wolven en wilde ezels. Waarschijnlijk is het ook één van de grootste broed- en overwinteringsplaatsen voor vogels ter wereld. Maar liefst anderhalf miljoen koppels flamingo’s broeden er hun eieren uit, samen met vele duizenden pelikanen en kraanvogels. Het gebied trekt ook zo’n zeven miljoen overwinterende watervogels aan. Sommige ganzen trekken vanuit Tibet en Siberië dwars over de Himalaya op ruim negen kilometer hoogte, waar de lucht ijl is en de temperaturen kelderen tot -50° C. Kraanvogels trekken er de passen over en volgen daarna indrukwekkende rivierkloven zoals de Khali Gandaki, waar ze belaagd worden door Aziatische steenarenden vooraleer ze de vruchtbare Indische valleien bereiken. Watervogels trekken de Pamirs in Afganistan over om vervolgens een zuidoostelijke koers te volgen tot aan het grensgebied van Pakistan en India. Zelfs in Europa geringde vogels, zoals kleine talingen, worden hier opgemerkt.
Sleutelpunt Vandaag zijn de kamelentochten van vroeger vervangen door georganiseerde safari’s met open jeeps, maar de ritten zijn me te vluchtig en het fotografisch resultaat te mager. Ik besluit om de wijde omgeving te verkennen per jeep, tot ik een geschikte plaats vind om in een schuilhut te kruipen. De rest van de dag breng ik door in mijn kampplaats, van waaruit ik al direct een zestal soorten leeuweriken ontdek en een vluchtige woestijnvos nakijk. Even is het schrikken wanneer ik niet meer bespeur dan een rij flamingo’s in de verte, maar de vele lokale goden zijn me gunstig gezind. Geruisloos zeilend komen lange slierten pelikanen overgevlogen, enorme dieren met een spanwijdte tot 3,60 meter. Vandaag behoren pelikanen tot de meest bedreigde broedvogels van Europa en mogelijk betekent de Rann een sleutelpunt in hun voortbestaan.
15
Overgewicht
▲
is de grootste broedplaats ter wereld.
De eerste pelikanen komen weldra in lange lijnen op het water te zitten en vormen vervolgens twee halve cirkels die naar elkaar toe bewegen om de aanwezige vis bijeen te drijven, onder zwaar vleugelgeklapper. Net voor de cirkel zich sluit, gaan de koppen het water in, waarbij hun snavel zich zijwaarts openspert en de vis in hun keelzak verdwijnt. Ik zie de vissen wriemelen in de zakken voordat ze worden ingeslikt. Eén enkele visbeurt kan wel zo’n 4 kg vis opleveren. Dit “overgewicht” na zulke ▲
De vleugels van pelikanen hebben een spanwijdte tot 3,60 m.
De vroege morgen maakt de van nature lichtroze getinte dieren nog dieper gekleurd. Landend op sterke vlezige poten en met wijd
visrijke vangsten kan soms problematisch zijn. Ik zag ooit dieren vis uitbraken na een tweetal vergeefse pogingen om weer luchtvaardig te worden.
Natuur en conflictsituaties
gespreide tenen zijn de pelikanen volleerde
Terwijl ik de pelikanen bewonder, vang ik
piloten. Het is prachtig om op de camera-
nog meer herkenbare kreten op: kraan-
beelden te zien hoe ze hun vleugels constant
vogels. De lucht begint meteen te
bijsturen om een perfecte zachte landing te
zinderen door hun luidruchtige roep en
kunnen maken. Deze enorme vogels zijn
met vele honderden bezetten ze de
relatief licht van gewicht vanwege de
oeverzones van het meer. Ondanks het
aanwezige luchtzakken in hun lijf en hun
feit dat ze behoorlijk wat schade kunnen
holle, met lucht gevulde beenderen. Ze liggen
toebrengen aan graanvelden, worden ze
hoog op het water en kunnen niet duiken.
al eeuwenlang beschermd als vogels die
Daardoor zijn ze aangewezen op aangepaste
een positieve energie teweegbrengen.
vistechnieken.
‘Flamingo city’ in de Rann van Kutsch
Dat de Rann van Kutsch tot nu toe min of meer intact bleef, heeft vooral te maken met de gesloten grensovergang naar Pakistan en de steeds aanwezige dreiging van nieuwe conflicten. De oude handelsroutes zijn daardoor volledig verdwenen en de zilte graslanden vormen niet direct een basis voor goede landbouwgronden. Herders met grote veestapels beginnen echter steeds meer het gebied binnen te dringen en de economische boost in het deelgebied Gujarat heeft hier ook al heel wat uitgestrekte terreinen ingepalmd voor de winning van zout. Ook hier moet alles wijken voor de nieuwe orde van spiritualiteit: de economische groei.
▲
Kraanvogels zijn overal graag gezien.
●
Spring mee voor schoon water
Big Jum 14 juli 2 p 013
A
quafin zuivert het huishoudelijk afvalwater van zo’n 4,5 miljoen Vlamingen. Daardoor is de waterkwaliteit in onze beken en rivieren al aanzienlijk gestegen. Maar het moet nog beter en we willen de aandacht voor proper water scherp houden. Daarom steunt Aquafin ook dit jaar weer de Big Jump. Wie op 14 juli om 15u op een van de deelnemende locaties in het water springt, toont zijn bekommernis voor ons leefmilieu. We zien hen als onze bondgenoten die we graag in de bloemetjes zetten, letterlijk dan. Als je uit het water komt, krijg je een gratis zakje bloemzaad aan de Aquafin-stand. Als je je op voorhand registreert op www.bigjump.be, maak je bovendien kans op een van de cadeaubons van AS-Adventure die we zullen verloten onder de registraties.
Aquafin NV, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar
■
info@aquafin.be
■
www.aquafin.be
