APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON. Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013

APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013

CASUS • • • • • •

Mevrouw S. 78 jaar Verwezen door huisarts naar geheugenpoli Vergeetachtigheid Zit de hele dag op de bank, doet weinig meer Is onverschillig, geeft weinig reactie als haar iets gevaagd wordt


OVERZICHT • Wat is apathie? • Hoe groot is het probleem? • Waar komt het vandaan? • Wat kunnen we er aan doen?


APATHIE • Kenmerken: – – – –

Gebrek aan motivatie Verminderd doelgericht gedrag Initiatiefverlies Emotionele onverschilligheid


OVERLAP APATHIE EN DEPRESSIE Afgenomen interesse

APATHIE

DEPRESSIE Sombere stemming Zelfkritiek

Zelfkritiek

Uitgeput/moe Zelfmoordneigingen

Hopeloosheid Pessimisme Onverschilligheid

Vervlakte emoties Traagheid Traagheid

Weinig sociaal betrokken

Gebrek aan inzicht APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

Geen motivatie/drive

OVERLAP APATHIE EN DEPRESSIE APATHIE

DEPRESSIE

•Sombere stemming •Hopeloosheid •Schuld •Pessimisme •Zelfkritiek •Zelfmoordneigingen

•Afgenomen interesse •Traagheid •Uitgeput/moe •Gebrek aan inzicht

Traagheid


•Vervlakte emoties •Onverschilligheid •Weinig sociaal betrokken •Geen motivatie/drive

APATHIE

• Hoe groot is het probleem? • Waar komt het vandaan? • Wat kunnen we er aan doen?


GEDRAGSPROBLEMEN •Wanen •Hallucinaties •Onrust •Depressie •Angst •Euforie •Apathie •Bewegingsonrust •Ontremming •Prikkelbaarheid •Slaapproblemen •Eetproblemen APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

GEDRAGSPROBLEMEN Eetproblemen NPI items

% patiënten

Apathy

59.3

Depression

57.3

Irritability

39.7

Delusions

34.7

Anxiety

39.2

Aberrant motor behaviour

34.7

Agitation

28.6

Appetite and eating abnormalities

24.6

Night-time behaviour disturbances

18.1

Disinhibition

12.6

Hallucinations

13.1

Euphoria

7.0


GEDRAGSPROBLEMEN • Meest voorkomende gedragsprobleem • De ziekte van Alzheimer: 42-92% • De ziekte van Parkinson: 17-70%


BELOOP APATHIE EN DEPRESSIE 5 4,5 4

*

depression apathy eating dist. sleep dist.

3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 * 0 1

2

3


4

5

BELASTING MANTELZORGER

emotionele belasting verzorger APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

wanen hallucinaties onrust depressie angst euforie apathie ontremming prikkelbaarheid bewegingsonrust slaapproblemen eetproblemen

INVLOED KWALITEIT VAN LEVEN • “Het is afschuwelijk om de hele dag met een man om te gaan, waar je niet mee kan communiceren. Ik heb nog liever dat iemand iets onnozels vertelt, als je maar met elkaar kan praten” • “Je kan in principe nu niet veel meer ondernemen met elkaar, want op de eerste plaats heeft hij helemaal geen interesse meer” • “Het is afscheid nemen van elkaar zonder dat je het wilt, want je krijgt geen respons op alles wat je probeert” APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

ONDERGEWARDEERD PROBLEEM


BELANG ERKENNING APATHIE • • • • • • • •

Meest voorkomende gedragsprobleem bij dementie Ook veelvoorkomend bij andere ziektebeelden Apathie is niet hetzelfde als depressie Verminderde cognitieve functies Verminderd ADL functioneren Verhoogde kans op opname De emotionele belasting van de mantelzorger is groot! Verminderde kwaliteit van leven


APATHIE •Hoe groot is het probleem? •Waar komt het vandaan? •Wat kunnen we er aan doen?


WAAR KOMT HET VANDAAN? • Biologisch • Pychosociaal


BIOLOGISCHE ACTHERGROND • Pathofysiologie • Frontale, subcorticale circuits: – Cingulate gyrus – Basale ganglia

• Neurotransmitters: - Dopamine

• Betrokken bij motivatie en beloning Hypothese: Apathie wordt veroorzaakt door een tekort aan dopamine APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

DOPAMINE STUDIE Resultaten: • Methylfenidaat, maar niet pramipexol, had een positief effect op anhedonie en het gevoel van kracht bij patiënten met de ziekte van Parkinson • Geen effecten op de cognitie Conclusie: • Dopamine speelt een rol bij stemming en motivatie • Pramipexol is niet geschikt voor een eenmalige belastingstest • Het klinische effect van methylfenidaat moet verder onderzocht worden Drijgers, R.L, Verhey, F.R.J., Aalten, Tissingh, G., van Domburg, P.H., P., Leentjens, A.F.G. (2012). Journal of the Neurological Sciences, 320(1-2), 121-6. APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

PSYCHOSOCIAAL Mantelzorg interventies voor passief gedrag in dementie Colling, KB Aging & Mental Health, 2004;8(2):117-125


PSYCHOSOCIAAL Wat verergert passief gedrag volgens u? • • • •

Verminderde stimulatie uit de omgeving (16%) Alleen laten (16%) Gecorrigeerd worden (16%) Stress of het gevoel onder druk gezet te worden (14%) • Opjagen (12%) • Aanwijzingen herhalen (12%) • Bewust van verlies door AD (12%) APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

APATHIE • Hoe groot is het probleem? • Waar komt het vandaan? • Wat kunnen we er aan doen?


WELKE VRAGEN MOETEN ER GESTELD WORDEN? Voor wie is het een probleem? Moet er wel behandeld worden? Welke behandelingsopties zijn er? Welke resultaten zijn er te behalen? APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

WEL/NIET BEHANDELEN Ja: Apathie is het meest belastende probleemgedrag voor mantelzorgers Nee: Farmacologische behandelingen kunnen bijwerkingen hebben en resulteren in een verminderde kwaliteit van leven


ETISCHE OVERWEGINGEN • Bij behandelingen staat het verbeteren van de kwaliteit van leven voor zowel de patiënt als mantelzorger voorop! – Subjectieve verbetering zoals beleefd bij de patient – Verbetering in (sociale) relaties – Verbetering in ADL functioneren en uitvoeren van activiteiten – Vermindering van zorgbelasting


MEDICAMENTEUZE BEHANDELING Wat hebben we gedaan? • Overzicht van literatuur • Criteria inclusie: – Er moet sprake zijn van een neurodegeneratief ziektebeeld – Medicamenteuze behandeling – Apathie moet gemeten zijn

Drijgers, R.L., Aalten, P., Winogrodzka, A., Verhey, F.R., Leentjens, A.F. (2009). Dement. Geriatr. Cogn. Disord. 28(1), 13-22. APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

MEDICAMENTEUZE BEHANDELING Resultaten: • 35 onderzoeken zijn verricht • Waarvan 8 met apathie als primaire uitkomstmaat • Cholinesteraseremmers zijn onderzocht in 24 studies • Methylfenidaat is onderzocht in 5 studies • De resultaten zijn inconsistent Conclusie: • Er is weinig onderzoek verricht naar de medicamenteuze behandeling van apathie • Er is momenteel onvoldoende bewijs dat apathie medicamenteus behandeld kan worden • Grotere en beter opgezette onderzoeken zijn nodig • Cholinesteraseremmers en methylfenidaat beste kandidaten


PSYCHOSOCIALE BEHANDELING •Life muziek therapie •Zintuigactivering (snoezelen) •Massage therapie •Communicatie therapie •Psychomotore therapie •Creatieve therapie •Gedragstherapie •Psycho-educatie! APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

PSYCHOSOCIALE BEHANDELING •Welke reacties lijken te helpen tegen passief gedrag? •Hulp bieden (28%) •Een activiteit inleiden (28%) •Aanwijzingen en begeleiding geven gedurende een activiteit (28%) •Leuke activiteiten ondernemen (24%) •Familie of vrienden bezoeken (22%) •Bevestiging en aanmoediging geven (22%) •Humor, dingen luchtig maken (16%) •Muziek, rustgevende geluiden, vertrouwen, geduld (12%) Colling, KB 2004 APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

CONCLUSIES • Apathie is een veelvoorkomend probleem • Grote invloed op kwaliteit van leven • Belasting mantelzorger • Apathie is niet hetzelfde als depressie • Dopamine speelt een rol in de pathogenese van apathie • Er is onvoldoende bewijs voor een medicamenteuze behandeling van apathie


AANBEVELINGEN • Meer aandacht voor apathie in klinische praktijk • Differentieer tussen apathie en depressie • Aandacht voor voorlichting aan patiënten en mantelzorgers • Richt behandeling op psychosociale interventies • Meer behandelstudies zijn nodig, zowel betreffende medicamenteuze als psychosociale interventies


TIPS • Apathie niet zien als een normaal ouderdomsverschijnsel • • • • • •

Ingaan op manier waarop patiënt veranderingen ervaart Stimuleren om activiteiten te ondernemen! Betrekken bij (vroeger) favoriete bezigheden Haal herinneringen aan vroeger op Laat nog zoveel mogelijk zelf doen Probeer de juiste balans te vinden tussen rust en activiteit: vaste routine • Voorkom een sociaal isolement • Niet te vaak corrigeren, zolang hij zichzelf of anderen niet in gevaar brengt • Ernstige dementerende mensen: zintuigactivering APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON

BEDANKT VOOR UW AANDACHT!


APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON. Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013

Recommend Documents