ANTWERP: A BRILLIANT STORY
1
2
ANTWERP: A BRILLIANT STORY
1
2
FOREWORD Four-hundred years ago Joost van den Vondel (1587-1679) wrote “The world is a ring and the diamond in that ring is Antwerp”. The proud citizens of Antwerp still see their city as a dazzling gem, a gem which adorns women and which women adore! The Antwerp region has been famous as a world diamond centre for centuries and visitors to Antwerp are keen to get a glimpse of that world. Diamonds are part of Antwerp’s regional and urban DNA. They are historically and inextricably bound up with and embedded in the province of Antwerp, the city of Antwerp and their people. Diamonds touch the lives of numerous individuals, organizations and administrations. They give Antwerp a unique place in the world. Who else can claim to have played a leading role in the diamond trade and industry for more than 500 years, to have four diamond bourses and to control three-quarters of the world trade in diamond? The diamond trade and industry accounts for 8% of GNP and is now a major contributor to the economic clout of the city, the region and Flanders as a whole. Moreover, that leading place in the world of diamonds is endorsed by unparalleled craftsmanship and constant improvements to the processing technology. The costly little stones have fired people’s imagination for centuries. The mysterious practices, which largely unfold behind closed doors, are the seed-bed of ‘The
3
BrillAntwerp Story’ presented by the Diamond Museum of the Province of Antwerp. Since 2013 the BrilliAntwerp Story takes a new turn. Province and City of Antwerp reached an agreement on the buildings of the former museums for Ethnography and Folklore at the Suikerrui in Antwerp. That location in the historical centre of Antwerp has been purchased by the Province of Antwerp to house a new museum. One can expect an (art) historic story about The Goldsmith’s Craft, with focus on the use of silver and precious stones such as diamond. The opening of this new museum is expected spring 2016. The BrillAntwerp Story is a warm and authentic story of real people with a passion for diamonds. It is a story of traditions and customs, of craftsmanship, technology and creativity. It is an economic and cultural story of past, present and future. But ‘The BrillAntwerp Story’ goes beyond Antwerp: there has been a universal fascination with the costly little stones for centuries. ‘The BrillAntwerp Story’ is the story of these extraordinary stones, found, purchased by and sold to the great of the earth because of their irresistible allure and symbolism. Countless myths about diamonds do the rounds to this day and magical powers are attributed to the most precious of precious stones. For example, the ancient Romans believed that diamonds are splinters from falling stars, which may not be as far-fetched as it sounds given
4
that astronauts claim some stars have a diamond core. Fifty light years from the earth is a blue dwarf, composed of a 10 billion trillion carat diamond measuring 4,000 kilometres in diameter. That star is affectionately known as Lucy after the Beatles song ‘Lucy in the Sky with Diamonds’. It might be nice on a ring. A ring fashioned in Antwerp, as Joost van den Vondel wrote four hundred years ago … Luk Lemmens, Member of the Executive Council for Culture Province of Antwerp
5
INTRODUCTION ‘The BrillAntwerp Story’ tells of the time-honoured relationship between the Antwerp region and the little stone. It shows the extent to which diamonds are bound up with and indeed wedded to Antwerp and how they need each other. Via the Diamond pavilion near the MAS- a joint venture between the Antwerp World Diamond Centre (AWDC) and the Province of Antwerp – the public can enjoy the magic for the most fascinating little Stone in the world. The Diamond pavilion illustrates why Antwerp is called THE world centre for diamonds, but at the same time presents who is active in the diamond trade and industry, in the past and now. The pavilion narrates the rich history, the economic importance and lots of other facets of this typical Antwerp activity. The Diamond pavilion also presents the ‘sparkling’ end product, through small exhibitions which present the innumerable facets of the diamond as piece of jewelry. Open from Tuesday through to Sunday, from 10 am to 5 pm. Free Thanks to the new Museum at the Suikerrui situated in the shadow of the Antwerp Cathedral, the public can enjoy sparkling jewellery, which historically refers to a district where since since 500 years goldsmithers have lived, worked and sold gemstones and jewellery. Specifically since the Golden Age of Antwerp, the quartier of the new museum has been a thriving commercial neighborhood,
6
where you can still see the mansion “ Den Luipaert” which housed lots of silver- & goldsmiths. Not by chance you’ll find here the birth house of the famous painters Antoon Van Dijck (1599-1690) and Jacob Jordaens (1593-1678). This booklet is an introduction to more than 550 years of Antwerp’s diamond history, interspersed with stories and anecdotes about the world-wide fascination with diamonds. Each photograph sheds light on a kaleidoscopic facet of diamond. You learn not only what makes Antwerp so attractive as the world diamond centre, but also why Elisabeth Taylor is a diamond diva and why Lodewijk van Bercken is called the forefather of diamond processing. Diamonds tell stories. Diamonds are stories to experience and cherish, because “Diamonds are forever”. Enjoy your reading! Jeroen Martens, Director of the Silver Museum Sterckshof
7
8
Lodewijk van Bercken, a mid-fifteenth-century diamond polisher, is said to have discovered the process of working a diamond with diamond and thus went down in history as the inventor of diamond polishing. A statue commemorating him stands on the Meir, Antwerp’s high street. There is also an avenue named after him near the Krugerplein in Borgerhout – traditionally a district where numerous polishing companies were located.
9
Until 1585 when Alexander Farnese Duke of Parma (1545–1592) captured the city, Antwerp was the place to be. Approximately 40% of the world’s trade passed through its port, making it the commercial hub of Europe. The diamond business was an important part of that trade. Antwerp’s diamond workers honed their skills and became the best in the world. The first diamond polishers’ guild was founded in Antwerp in 1582. This heyday, however, was short-lived. In 1585 the Spanish Inquisition was established in Antwerp and many Protestant and Jewish craftsmen fled to the more tolerant Amsterdam.
10
11
12
Diamonds have held a fascination for man since time immemorial. The Greeks and Romans believed that diamonds were the teardrops of the gods and fragments of the stars. Diamonds have been fought over, idolized and idealized. In ancient India where the first diamonds were found, they were left uncut for fear that cutting them would rob them of their magical properties. The great Mogul dynasty was the richest and most powerful in the Islamic world: from the ramparts of Delhi’s Red Fort – the seat of power – Shah Jahan (1592–1666), the emperor who commissioned the Taj Mahal as a mausoleum for his late wife Mumtaz Mahal (1593–1631), controlled almost the whole of India, what are now Pakistan and Bangladesh as well as much of Afghanistan. During their reign, the Moguls came to symbolize power, sophistication and luxury.
13
You will often hear the words “Here we talk diamonds” in Antwerp’s Diamond Square Mile. This cosmopolitan district is a paragon of universal hospitality and a cultural melting-pot. Antwerp is one of the world’s great artistic, historic and tourist centres and the diamond world can take some of the credit for that image. Antwerp is home to Indian and Jewish communities, as well as to many Lebanese and Armenians. Since the 1980s there has also been a large influx of people from Asian and African countries. So the diamond world is a multiracial mosaic of cultures. But diamond traders seal deals and exchange fortunes with a mere handshake and the Yiddish words ‘mazel und broche’ – ‘luck and blessing’.
14
15
16
“Big girls need big diamonds” as Hollywood star Elizabeth Taylor (1932–2011) famously said. ‘Liz’ Taylor had many loves in her life, but diamonds really were this girl’s best friend. The late actress and AIDS activist amassed a vast array of stunning diamonds and other jewels, which were auctioned at Christie’s in New York in December 2011. Taylor was widely believed to have one of the most extraordinary jewellery collections in the world, valued at 30 million US dollars. In her 2002 memoir ‘My Love Affair With Jewelry’, she wrote, “I never, never thought of my jewelry as trophies...When I die and they go off to auction I hope whoever buys them gives them a really good home”.
17
Diamonds have been loved and cherished by elites from the time of the Indian Maharajas right up to today’s monarchs. But recently other celebrities – film stars, sports heroes, top fashion models and musicians – have joined their ranks. These ‘new kings’ flaunt exclusive, eyecatching diamond jewels as status symbols or as ‘bling’. The hip-hop world in particular has nursed a fascination with diamonds for well over twenty years. Its artists are often featured dripping with gold, platinum and of course diamond jewellery!
18
19
20
Giovanni Arnolfini di Nicolao (ca. 1400–after 1452) was a merchant from Lucca (Tuscany, Italy), who spent most of his life in Flanders, which was then part of the Duchy of Burgundy. He was based in Bruges, a wealthy (diamond) trading city and port in the thirteenth and fourteenth centuries, a seat of the Burgundian court and a hive of artistic and intellectual as well as economic activity. Trading in fabrics such as silk, tapestries and other precious objects, probably including diamonds, made Giovanni a very wealthy man. The painter of this portrait, the Flemish Primitive Jan van Eyck, brought about a revolution in the history of painting in the Low Countries between circa 1420 and 1441. He wanted his paintings to be a mirror to reality, to portray people and nature exactly as they appear to the human eye, he experimented with colour and took oil painting techniques to unrivalled heights. As a diplomat and court painter of the Burgundian dukes, he moved in the highest circles throughout his life.
21
In the nineteenth century the British monarch Queen Victoria (1819–1901) acquired the ‘king’ of diamonds, the Koh-i-Noor (meaning ‘Mountain of Light’) when she was proclaimed Empress of India in 1877. Nowadays the Koh-i-Noor is part of the Crown Jewels, along with the Cullinan I. Sometimes called the Great Star of Africa, the Cullinan weighs 530 carats and is the largest, white, cut diamond in the world. The first Mogul emperor Babur (1483–1530) wrote in his memoirs that the Koh-i-Noor diamond “was worth the value of one day’s food for all the people of the world.”
22
23
24
The diamond-cutting industry in the Antwerp Kempen/ Campine region to the east of the city – where wages were low –, was stimulated by the abundance of diamonds that poured into Western Europe, following the discovery of the Premier Mine in South Africa in 1897. Some wholesalers and diamond traders disposed of their stock very cheaply to avoid bankruptcy, which had an unexpected benefit for the cutters in the Kempen. They often had to work with very small stones, which were difficult to handle, but that encouraged these craftsmen to develop a still unsurpassed expertise and helped Antwerp win back its supremacy from Amsterdam since the nineteenth century.
25
The Diamond Office supervises Belgian diamond imports and exports and helps Belgian diamond traders fulfil all the legal requirements that the import and export of diamonds entails. Antwerp’s Diamond Office was set up in 1945 as a governmental body to speed up the revival of its post-war diamond industry. The Diamond Office has played a crucial role in the success of Antwerp’s diamond trade. The level of efficiency, transparency and speed at which it operates is virtually unparalleled. It is responsible for 30,000 of the more than 50,000 Kimberley Certificates issued annually worldwide – further proof that the majority of the world’s diamonds pass through Antwerp.
26
27
28
Some diamond rings have become legendary. In one of the last wonderful moments of her glorious Hollywood career before she became Princess Grace of Monaco, Grace Kelly (1929–1982) wore her magnificent diamond engagement ring in Alfred Hitchcock’s aptly titled film ‘High Society’ (1956). In the film, actor Bing Crosby (1903–1977) looks at the ring and quips, “Some stone, did you mine it yourself?” It is believed that the tradition of engagement rings featuring a diamond stone or centrepiece started in 1477, the year Archduke Maximilian of Austria gave Mary of Burgundy (1457–1482) a diamond ring set with long, black rectangular diamonds (‘hogback’ cut diamonds, the forerunner of our baguettes) in the form of a letter M.
29
The ring that Van Assendelft is holding in his right hand in this painting from Werner van den Valckert (1617), clearly contains an octahedron cut stone. An octahedron is one of the diamond’s natural crystal shapes. This type of wellformed octahedron can be so perfect that it is sometimes hard to believe that it is a chance product of nature. Actually, many rough diamond crystals are so beautiful and elegant that their natural charm is irresistible. So, what better example of love at first sight than man’s relationship with diamonds ….
30
31
32
The Kempen region enjoyed a long period of economic prosperity thanks to the many diamond-cutting workshops established there from the end of the nineteenth century onwards. The ‘little stones’ brought prosperity to the region, for a skilled craftsman who worked quickly could earn a normal week’s salary in a couple of days. Neither the economic crises of the 1930s nor the Second World War changed this, but the number of workers has dropped drastically since the 1960s, from approximately 20,000 to a mere 2,000. Despite this, Flemish diamond-cutters still process the lion’s share of diamonds, using the most advanced techniques. These days Antwerp concentrates on cutting large and difficult gemstones. “When it comes to cutting and polishing that kind of stone, we are the best!” Only smaller gemstones of lesser quality are cut and polished in low-wage countries.
33
In the seventeenth century Jean-Baptiste Tavernier (1605–1689), the son of an Antwerp engraver, undertook many journeys to Persia and India. In the accounts of his travels he described the large stones he saw in the treasure-houses of the Indian rulers, including the Kohi-Noor. He returned home with splendid stones like the Hope Diamond (originally known as the Tavernier Blue) which he sold to kings, including King Louis XIV of France, better known as the Sun King (1638–1715).
34
35
In 2012 Antwerp’s diamond sector generated a turnover of more than 51.9 billion U.S. dollars and accounted for 26.7 billion U.S. dollars of the country’s exports. This makes diamonds one of Belgium’s most important ambassadors.
36
37
38
One of the highlights of Antwerp’s Diamond Museum is ‘De Eendracht’, a carefully preserved diamond-cutting and polishing workshop founded in Borgerhout in 1901. It boasted an amazing 268 mills and was one of the most modern of its day. Before 1800, apprentices, women and even children laboured at large wheels that turned heavy polishing disks. To cut and polish just one section of a diamond might take a whole week. In the nineteenth century horses were used and later steam engines, like the model in the display case. Electrical power took over at the start of the twentieth century.
39
Marilyn Monroe (1926–1962) performed the world-famous song ‘Diamonds Are A Girl’s Best Friend’. Slogan and song had the desired effect: the diamond was (again) hailed as ‘Queen of the Gemstones’. In fact Marilyn Monroe proved to be the ultimate diamond ambassador. At a promotion for the film ‘Gentlemen Prefer Blondes’ (1953), she wore the Moon of Baroda, a superb, 24.04-carat, canary-yellow diamond from India. For half a millennium the diamond had been the most precious jewel in the collection owned by the Gaekwad dynasty, the Maharajas of Baroda. In 1878 the Gaekwads sent it to Empress Maria-Theresa of Austria (1717–1780), but it was later returned to them. Meyer Rosenbaum, a Detroit-based jeweller, bought the diamond around 1950 and lent it to Marilyn Monroe. It is unquestionably the biggest and most impressive diamond she ever wore.
40
41
42
The discovery of the first diamonds in South Africa in 1866 resulted in prospecting and mining activities on a large scale and in abundant supplies of rough diamonds for Europe. This great influx of rough stones was Antwerp’s opportunity to reclaim its position as World Diamond Centre. Within a few months the influx was providing work for thousands of craftsmen and did much to revive Antwerp’s diamond-cutting industry, which was further stimulated by a growing demand for gemstones.
43
Antwerp’s diamond-cutters are world famous. In 1988 the De Beers group commissioned master diamond-cutter Gabi Tolkowsky (°1939) to craft its prestigious Centenary Diamond as the most fitting way to celebrate De Beers’ achievements over a period of 100 years. The stone was mined in the Premier Mine in South Africa, which was owned by De Beers Consolidated Mines. It was so large and so precious that the process took three years and the finished product was not unveiled until 1991. The 273.85-carat ‘Centenary’ is the largest, modern, fancy-cut diamond in the world. In the same period Gabi Tolkowsky designed, cut and polished the Golden Jubilee Diamond.
44
45
46
The revered Antwerp painter Peter Paul Rubens (1577– 1640) was also a diamond collector. The inventory of his possessions reveals that the master painter had more than a passing interest in precious stones. He owned a fortune in diamonds and diamond jewellery and was regarded as something of an expert on the subject. When he visited Spain for the first time in 1603, King Philip III (1578–1621), who was married to Queen Margaret of Austria (1584–1611), presented him with a ring containing a beautiful, mauve spinel. Rubens gave the spinel to his first wife Isabella Brant (1591–1626). Over the centuries the gemstone appeared in several different guises until it was eventually incorporated into a contemporary diamond brooch, known as the ‘Rubens’ Brooch’, in the 1800s.
47
Jewellery with a story to tell: this is an excellent description for a magnificent nineteenth-century parure consisting of a necklace and earrings in its original case bearing Emperor Napoleon’s coat of arms. Made around 1810, the parure belonged to Countess Vilain XIIII, born Sophie Louise Zoé de Feltz (1780–1853). The Vilain XIIII family is one of Flanders’ oldest aristocratic families. For centuries members of the family held important positions in government and played a leading role in Belgium‘s history. One of its most prominent members was Count Philippe Vilain XIIII, who from 1800 had close ties with the entourage of General, later First Consul and then Emperor Napoleon. At the christening of the emperor and empress‘s son – the King of Rome – in 1811, the countesses Vilain XIII and de Beauveau had the privilege of holding the water jug and the salt-cellar. Zoé de Feltz also received a keepsake: this parure of earrings and a necklace, set with amethysts surrounded by small brilliants. On permanent loan from the Bazel church fabric, it is a valuable addition to the Diamond Museum’s jewellery collection.
48
49
50
The 603-carat Lesotho Promise was recovered from the Letseng mine in Lesotho in August 2006. It ranks as the world’s 15th largest rough diamond and the largest diamond to emerge from the Letseng mine to date. It is the 10th largest rough white diamond ever to be recovered. The Lesotho Promise was sold to SAFDICO, the manufacturing arm of Graff Diamonds (www. graffdiamonds.com), at an auction in Antwerp in October 2006. It fetched 12.4million dollars. The Lesotho Promise was subsequently polished by the highly innovative Antwerp diamond company Diamcad (www.diamcad.be) into 26 D flawless diamonds, the largest of which was a 76.4-carat, pear-shaped diamond. The diamonds were fashioned into a single necklace that is still for sale.
51
Antwerp has invested heavily in new technologies to ensure that the task of fashioning large stones remains in Antwerp and that the city retains its title of World Diamond Centre. The WTOCD – which stands for Scientific and Technical Research Center for Diamond (www.wtocd.be) – developed the Hearts and Arrows Viewer for the HRD Antwerp (www.hrdantwerp.be). The tool can be used for visualizing both heart and arrow patterns in one setup without turning the diamond. As only perfectly cut diamonds can present the hearts and arrows pattern, this pattern can (literally) be seen as the ultimate symbol of love.
52
53
54
[pag.4] Vierhonderd jaar geleden schreef Joost van den Vondel (15871679) al “De weerelt is eenen rinck en de diamant in dezen rinck is Antwerpen”. Ook wie vandaag Antwerpen zegt, zegt diamant . De regio Antwerpen staat al eeuwenlang bekend als het belangrijkste diamantcentrum ter wereld. Wie Antwerpen bezoekt, wil diamant in al zijn facetten komen beleven. Diamant behoort als niets anders tot het regionale en stedelijke DNA van Antwerpen. Het is historisch en onlosmakelijk verweven en ingebed in de provincie Antwerpen, de stad Antwerpen en hun bevolking. Diamant raakt heel wat mensen, organisaties en besturen. Het geeft Antwerpen een unieke plaats in de wereld: “Wij waren de eerste en zijn nog steeds de grootste!”. Niemand anders kan claimen al meer dan 500 jaar een toonaangevende rol te spelen in de diamanthandel- en -nijverheid, vier diamantbeurzen te hebben en drie kwart van de wereldhandel in diamant te controleren. De Diamanthandel en nijverheid is goed voor 8% van het BNP en vandaag de dag één van de belangrijkste spelers voor de economische uitstraling van de stad, de regio en Vlaanderen. Bovendien bevestigen we dankzij ons ongeëvenaard vakmanschap en de voortdurende ontwikkeling van verbeterde bewerkingstechnologie dag in dag uit, onze vooraanstaande plaats in de wereld van diamant. De kostbare steentjes spreken al eeuwen tot de verbeelding. Het mysterieuze diamantgebeuren, dat zich grotendeels achter gesloten deuren afspeelt in de Antwerpse diamantwijk is een goede voedingsbodem voor ‘Het BriljAntwerps Verhaal’ dat jaren centraal stond in het provinciaal Diamantmuseum. In 2013 zijn er grootse beslissingen genomen die het BriljAntwerps Verhaal nieuw leven inblazen. De stad en de provincie Antwerpen bereikten een akkoord omtrent de gebouwen van de voormalige musea voor Etnografie en Volkskunde aan de Suikerrui/Gildekamerstraat te Antwerpen. Deze locatie in het historische centrum van Antwerpen is door provincie Antwerpen aangekocht voor een nieuw museum. Hierin gaat de aandacht naar het (kunst)historisch verhaal over Edelsmeedkunst waarin zowel het gebruik van zilver als van edelstenen zoals diamant centraal staat. De opening van
55
het nieuwe museum is voorzien voor het voorjaar van 2016. ’Het BriljAntwerps Verhaal’ is een verhaal van echte mensen, met een authentieke passie voor het steentje. Het verenigt tradities en gewoontes, vakmanschap, technologie en creativiteit. ‘Het BriljAntwerps Verhaal’ gaat ook in op de eeuwenlange en universele fascinatie voor de kostbare steentjes. Een fonkelend verhaal over duizelingwekkende stenen, die een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefenen op de grootsten der aarde. Tot vandaag doen ook talloze mythes over diamanten de ronde en worden er magische krachten toegeschreven aan de edelste der edelstenen. Zo geloofden de Oude Romeinen dat diamanten splinters van sterren zijn. Zo vreemd blijkt dat idee niet. Want volgens astronomen bezitten sommige sterren een diamanten kern. Op 50 lichtjaar van de aarde bevindt zich een blauwe dwerg met daarin een diamant van 10 biljoen triljoen karaat - een doorsnede van vier duizend kilometer. Deze ster wordt liefkozend Lucy genoemd, naar het Beatlesnummer ‘Lucy in the Sky with Diamonds’. Wellicht mooi voor op een ring. Een ring bewerkt in Antwerpen, zoals Joost van den Vondel al aangaf …. Luk Lemmens, Gedeputeerde voor Cultuur Provincie Antwerpen
[pag.6] ‘Het BriljAntwerps Verhaal’ brengt het uniek verhaal van de eeuwenlange relatie tussen de regio Antwerpen en het steentje. Het toont aan hoezeer de diamant verk(n)ocht en verweven is met Antwerpen en hoezeer ze elkaar nodig hebben. Via het Diamantpaviljoen aan de voet van het MAS - een joint venture tussen het Antwerp World Diamond Centre (AWDC) en de provincie Antwerpen-, kan het publiek de magie rond het meest fascinerende steentje ter wereld beleven. Het Diamantpaviljoen licht toe waarom Antwerpen hét wereldcentrum voor diamant is en hoe het dat is kunnen worden. Ook toont het wie welke rol speelt in de diamanthandel en -nijverheid, vroeger en nu. Het paviljoen vertelt over de rijke geschiedenis, het economische belang en tal van andere facetten van deze typisch Antwerpse activiteit. Het Diamant-
56
paviljoen presenteert natuurlijk ook het afgewerkt product, in de vorm van mini-exposities over de ontelbare facetten van de diamant als juweel. Dankzij het nieuwe museum aan de Suikerrui in de schaduw van het Antwerpse stadhuis zal het publiek verder kennismaken met unieke juwelen, in een wijk waar 500 jaar lang edelsmeden woonden, werkten en hun product verkochten. In de Gouden Eeuw van Antwerpen trof je hier een bloeiende handelsbuurt aan, met rond de Grote Markt onder meer het huis “Den Luipaert” waarin vele goud- en zilversmeden waren gehuisvest. Niet toevallig bevinden zowel het geboortehuis van schilder Antoon Van Dijck (1599-1690) als van schilder Jacob Jordaens (1593-1678) zich vlakbij. Dit boek laat je kennismaken met meer dan 550 jaar BriljAntwerpse geschiedenis, gekruid met anekdotes en verhalen over de wereldwijde fascinatie voor diamant. Elke foto belicht een caleidoscopisch facet van diamant. Je komt niet alleen te weten wat Antwerpen als wereldcentrum voor diamant zo aantrekkelijk maakt, maar je ontdekt ook waarom Elisabeth Taylor een Diamond Diva is of waarom Lodewijk van Bercken de stamvader van de diamantbewerking wordt genoemd. Diamanten vertellen een verhaal. Diamanten moet je beleven en koesteren, want “Diamonds are forever”. Veel kijk – en leesplezier, Jeroen Martens, Directeur Zilvermuseum Sterckshof
[pag.8] Van Lodewijk van Bercken, een diamantslijper uit het midden van de 15de eeuw, wordt beweerd dat hij ontdekte hoe men met behulp van diamantpoeder diamant kon bewerken. Hij is de geschiedenis ingegaan als de uitvinder van het diamantslijpen. Op de Meir, de belangrijkste winkelstraat van Antwerpen, staat een bronzen standbeeld van hem. In Borgerhout – een wijk waar eertijds heel wat slijperijen waren gevestigd – is er een straat naar hem genoemd.
57
[pag.10] Vóór 1585 konden er maar weinig steden aan Antwerpen tippen. Ongeveer 40 % van de wereldhandel verliep via de Antwerpse haven. Daardoor groeide de stad uit tot het belangrijkste handelscentrum van Europa, met een glansrol voor de diamantsector. De Antwerpse diamantbewerkers raakten erg bedreven in hun vak en behoorden tot de absolute wereldtop. Antwerpen was ook de stad waar in 1582 de eerste diamantslijpersgilde werd opgericht. Maar aan die bloeiperiode kwam een eind in 1585, toen Alexander Farnese, Hertog van Parma (1545 – 1592), de stad veroverde en de Spaanse Inquisitie zich in Antwerpen vestigde. Het gevolg was dat heel wat protestantse en joodse ambachtslui naar het tolerantere Amsterdam vluchtten. [pag.12] De mens is altijd al gefascineerd geweest door diamanten. De Grieken geloofden dat het godentranen waren en de Romeinen dachten dat het om splinters van vallende sterren ging. Om diamanten werd gevochten, ze werden aanbeden en verheerlijkt. De eerste diamanten werden in India gevonden. Slijpen durfde men toen niet uit schrik dat ze hun magische krachten zouden verliezen. De grote Mogol-dynastie was de rijkste en machtigste in de islamitische wereld. Van binnen de omwallingen van het Rode Fort van Delhi, het machtscentrum van zijn rijk, controleerde keizer Shah Jahan (1592-1666) bijna het hele Indische subcontinent, met inbegrip van het huidige Pakistan en Bangladesh plus het grootste deel van Afghanistan. Hij is ook de man die de Taj Mahal liet optrekken als mausoleum voor zijn overleden vrouw Mumtaz Mahal (1593-1631). Nog bij leven groeiden deze heersers uit tot symbool van macht, verfijning en luxe. [pag.14] “Hier spreken we de taal van de diamanten” hoor je vaak zeggen in de Diamond Square Mile, de Antwerpse diamantwijk. Deze kosmopoliti-
58
sche wijk is een toonbeeld van universele gastvrijheid en een culturele smeltkroes. Antwerpen is een artistiek, historisch en toeristisch centrum van wereldformaat. De diamantwereld heeft daar zeker toe bijgedragen. Naast de Indische en de Joodse gemeenschap zijn ook Libanezen en Armeniërs hier thuis. Sinds de jaren ‘80 kent Antwerpen een toeloop uit Aziatische en Afrikaanse landen. De diamantwereld is een multiraciaal mozaïek van culturen. Diamanthandelaars beklinken een deal, waarbij vaak fortuinen van hand tot hand gaan, met een handdruk en de Jiddische woorden “mazel und broche” – “geluk en voorspoed”. [pag.16] “Big girls need big diamonds” zei Hollywooddiva Elizabeth Taylor (1932 - 2011) ooit. Liz Taylor kende heel wat grote liefdes in haar leven, maar haar liefde voor diamant spande toch de kroon. De in 2011 overleden actrice en aidsactiviste bezat een indrukwekkende verzameling diamanten en andere juwelen, die in december 2011 bij Christie’s in New York onder de hamer ging. Kenners zeggen dat Taylor een van de opvallendste collecties ter wereld bezat. Ze werd dan ook geschat op 30 miljoen dollar. In “My Love Affair With Jewelry”, haar in 2002 gepubliceerde biografie, schrijft ze: “Ik beschouwde mijn juwelen nooit, maar dan ook nooit als trofeeën... Wanneer ik sterf en ze geveild worden, hoop ik dat degene die ze koopt er echt goed voor zal zorgen”. [pag.18] Diamanten zijn door de eeuwen heen geliefd en gekoesterd door mensen met naam en faam, van de Indiase maharadja’s tot onze hedendaagse vorstenhuizen. Recent zijn ook andere beroemdheden – filmdiva’s, sporthelden, topmodellen en
59
popsterren – voor hun charme gevallen. Deze ‘nieuwe royalty’ pronkt met exclusieve, oogverblindende diamanten juwelen als statussymbool, of ‘bling’. Vooral op de hiphopwereld oefenen diamanten al twintig jaar een geweldige aantrekkingskracht uit. Populaire artiesten komen vaak beladen met goud, platina en uiteraard ook diamantjuwelen in beeld! [pag.20] Giovanni Arnolfini di Nicolao (ca. 1400 – na 1452) was een koopman uit Lucca in Toscane, die het grootste deel van zijn leven in onze contreien doorbracht. Vlaanderen maakte toen deel uit van het hertogdom Bourgondië. Hij woonde in Brugge, indertijd een rijke stad en haven. In de 13de en 14de eeuw werd er veel diamant verhandeld en was het Bourgondisch hof er gevestigd. Het was een centrum dat gonsde van de artistieke, intellectuele en economische bedrijvigheid. Giovanni had zijn rijkdom te danken aan de handel in zijde en andere stoffen, wandtapijten en waarschijnlijk ook diamanten. De schilder van dit portret, de Vlaamse Primitief Jan van Eyck, brengt tussen circa 1420 en 1441 een ware revolutie teweeg in de geschiedenis van de schilderkunst in de Nederlanden. Hij wilde dat zijn schilderijen de werkelijkheid weerspiegelden en beeldde mensen en natuur precies af zoals het menselijk oog hen waarneemt. Hij experimenteerde ook met kleur en bracht de techniek van het schilderen met olieverf tot ongekende hoogten. Als diplomaat en hofschilder van de Bourgondische hertogen bewoog hij zich zijn hele leven lang in de hoogste kringen. [pag.22] Toen zij in 1877 tot Keizerin van India werd uitgeroepen, kon de Britse Queen Victoria (1819-1901) de hand leggen op de koning onder de diamanten, de Koh-i-Noor, wat zoveel betekent als ‘Berg van licht’. Nu maakt de Koh-i-Noor deel uit van de Kroonjuwelen, samen met de Cullinan I. Die laatste steen, ook wel Great Star of Africa genoemd, weegt 530 karaat
60
en is de grootste witte geslepen diamant ter wereld. Keizer Babur (14831530), stichter van het Mogolrijk, schreef in zijn memoires dat de waarde van de Koh-i-Noor “volstond om de hele wereld gedurende één dag te voeden.” [pag.24] Na de ontdekking in 1897 van de Premiermijn in Zuid-Afrika werd Europa overspoeld met diamanten. Dat betekende een enorme stimulans voor de slijpindustrie in de Antwerpse Kempen, waar de lonen laag lagen. Sommige groothandelaars en diamantairs deden hun voorraad erg goedkoop van de hand om een faillissement te vermijden, en die onverwachte meevaller legde de slijpers in de Kempen geen windeieren. Ze moesten vaak met bijzonder kleine, moeilijk te bewerken stenen aan de slag, maar op die manier raakten ze wel ontzettend bedreven. Hun vakkennis is nog altijd onovertroffen. Het hielp Antwerpen om vanaf de 19de eeuw opnieuw het overwicht te verwerven op Amsterdam. [pag.26] Het Diamond Office controleert alle diamanten die België binnenkomen of buitengaan en helpt Belgische handelaars bij het vervullen van alle wettelijke verplichtingen waarmee het in- en uitvoeren van diamanten gepaard gaat. Het Antwerpse Diamond Office is een overheidsinstelling die in 1945 werd opgericht om na de oorlog de heropleving van de diamantnijverheid te bevorderen. Het Diamond Office heeft een doorslaggevende rol gespeeld in het succes van de Antwerpse diamanthandel. De doeltreffendheid, transparantie en snelheid waarmee het werkt is vrijwel uniek. Het is verantwoordelijk voor 30 000 van de meer dan 50 000 Kimberley-certificaten die jaarlijks wereldwijd worden afgeleverd – nogmaals een bewijs dat het grootste deel van de diamanten in de wereld via Antwerpen passeert.
61
[pag.28] Aan sommige diamanten ringen zit een heel verhaal vast. In een van haar laatste Hollywoodfilms droeg Grace Kelly (1929-1982) haar indrukwekkende diamanten verlovingsring. Dat was in de passend getitelde Hitchcockprent ‘High Society’ (1956), net voor ze prinses Grace van Monaco werd. In de film bekijkt acteur Bing Crosby (1903-1977) de ring en zegt al spottend: “Stevig steentje, zelf ontgonnen misschien?” De traditie van de diamanten verlovingsring dateert uit 1477, toen aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk aan Maria van Bourgondië (1457-1482) een ring met diamant schonk. Die was gezet met lange, zwarte, rechthoekige diamanten (in zogenaamde ‘hogback cut’, de voorloper van onze baguettes) in de vorm van de letter M. [pag.30] De ring die Van Assendelft op dit schilderij van Werner van den Valckert uit 1617 in zijn rechterhand houdt, bevat een in achtvlak geslepen steen. Dergelijk regelmatig achtvlak of octaëder is één van de natuurlijke kristalvormen van diamant. Eigenlijk kunnen we ons amper voorstellen dat een perfect gevormde octaëder of ruwe diamantvorm, een toevallige speling van de natuur is. Heel wat ruwe diamantkristallen zijn evenwel zo prachtig en zo geraffineerd dat we er maar moeilijk aan kunnen weerstaan. Mensen houden nu eenmaal van diamanten, het is vaak liefde op het eerste gezicht… [pag.32] Dankzij de vele diamantslijperijen die zich vanaf het einde van de 19de eeuw in de Kempen vestigden, kende de streek een lange periode van economische bloei. De ‘steentjes’ brachten welvaart, want een ervaren vakman die snel werkte kon op enkele dagen tijd een vol weekloon verdienen. De economische crisis van de jaren ‘30 en de Tweede
62
Wereldoorlog veranderden hier weinig aan. Pas in de loop van de jaren ‘60 begon het aantal diamantbewerkers drastisch terug te lopen, van ongeveer 20 000 tot nog amper 2000. Desondanks bewerken Vlaamse diamantslijpers nog altijd het leeuwendeel van de diamanten, en ze gebruiken daarvoor de meest geavanceerde technieken. Nu legt Antwerpen zich toe op het slijpen van grote en moeilijke edelstenen. “Voor het slijpen en polijsten van dat soort stenen, zijn wij de besten!” Alleen kleinere edelstenen van lagere kwaliteit worden in lageloonlanden geslepen en gepolijst. [pag.34] In de 17de eeuw reisde Jean-Baptiste Tavernier (1605-1689), zoon van een Antwerpse graveur, regelmatig naar Perzië en India. In zijn reisverslag beschrijft hij de enorme edelstenen die hij in de schatkamers van de Indiase heersers aantrof. Daar was toen ook de Koh-i-Noor bij. Hij keerde terug met schitterende edelstenen die hij aanbood aan diverse vorsten. Zo verkocht hij de Hope Diamond, oorspronkelijk de Blauwe Diamant van Tavernier genoemd, aan Lodewijk XIV van Frankrijk, de Zonnekoning (1638-1715). [pag.36] In 2012 was de Antwerpse diamantsector goed voor een omzet van meer dan 51,9 miljard dollar. Hij nam 26,7 miljard dollar van de Belgische export voor zijn rekening. Daarmee is diamant een van de belangrijkste ambassadeurs van België. [pag.38] Een van de blikvangers in het Antwerpse Diamantmuseum is ‘De Eendracht’, een volledig bewaard slijpatelier dat in 1901 in Borgerhout werd ingericht. Het telde niet minder dan 268 molens en was indertijd een
63
van de modernste van het land. Voor 1800 zwoegden leerjongens, vrouwen en zelfs kinderen aan grote wielen die zware slijpschijven aandreven. Eén sectie van een diamant snijden en slijpen kon een volle week in beslag nemen. In de 19de eeuw werden paarden ingezet. Later werden dat stoommachines, zoals het model in de vitrine. Bij het begin van de 20ste eeuw werd er overgeschakeld op elektrische stroom. [pag.40] “Diamonds Are A Girl’s Best Friend” zong Marilyn Monroe (1926 -1962) ooit en haar uitvoering maakte het liedje wereldberoemd. De slogan en de song hadden het gewenste effect: diamant werd (opnieuw) erkend als de ‘Koning der Edelstenen’. Marilyn Monroe bleek de perfecte pleitbezorger voor diamant. Tijdens de promotietoer voor de film ‘Gentlemen Prefer Blondes’ (1953) droeg ze de Moon of Baroda, een schitterende kanariegele diamant van 24.04 karaat, oorspronkelijk afkomstig uit India. Vijfhonderd jaar lang was deze diamant het kostbaarste stuk uit de juwelencollectie van de Gaekwad-dynastie, de maharadja’s van Baroda. In 1878 schonken de Gaekwads de steen aan keizerin Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780), maar later kwam hij terug in hun bezit. Meyer Rosenbaum, een juwelier uit Detroit, kocht de diamant rond 1950 en het was hij die hem aan Marilyn Monroe uitleende. Het is zonder enige twijfel de grootste en opvallendste diamant die ze ooit gedragen heeft. [pag.42] Toen men in 1866 voor het eerst diamanten ontdekte in Zuid-Afrika, leidde dat al snel tot grootschalige prospectie- en mijnactiviteiten. Het gevolg was dat grote hoeveelheden ruwe diamant Europa overspoelden. Antwerpen greep die kans met beide handen aan om haar plaats als wereldcentrum voor
64
diamant op te eisen. Al na enkele maanden bezorgde de toestroom van ruwe stenen werk aan duizenden ambachtslui en bloeide de Antwerpse diamantsector als nooit tevoren. De groeiende vraag naar edelstenen werkte dit verder in de hand. [pag.44] De Antwerpse diamantbewerkers genieten wereldfaam. In 1988 vroeg De Beers aan meesterslijper Gabi Tolkowsky (°1939) om de befaamde Centenary Diamond te slijpen. Met die steen wilde De Beers zijn honderdjarige bestaan op een passende manier vieren. De diamant was afkomstig uit de Premier-mijn in Zuid-Afrika, eigendom van De Beers Consolidated Mines. Hij was zo groot en kostbaar dat het slijpen drie jaar in beslag nam. Het eindresultaat werd pas in 1991 aan de buitenwereld getoond. Met zijn 273.85 karaat is de Centenary de grootste moderne fancy-cut diamant ter wereld. In diezelfde periode ontwierp, sleep en polijstte Gabi Tolkowsky ook de Golden Jubilee. [pag.46] Peter Paul Rubens (1577-1640) was niet alleen een beroemd Antwerps schilder, maar ook een bekend diamantverzamelaar. Uit zijn boedelbeschrijving leren we dat de grote meester een meer dan gewone belangstelling voor edelstenen had. Hij bezat voor een fortuin aan diamanten en juwelen, en zijn tijdgenoten beschouwden hem als een expert. Toen hij in 1603 voor het eerst Spanje bezocht, schonk koning Filips III (1578-1621), die gehuwd was met koningin Margaretha van Oostenrijk (1584-1611), hem een ring met een prachtige paarse spinel. Rubens gaf die spinel aan zijn eerste vrouw Isabella Brant (1591-1626). In de eeuwen daarna dook de edelsteen op in verschillende gedaantes. In de 19de eeuw werd hij verwerkt in een diamanten broche, die sindsdien bekendstaat als de Rubensbroche.
65
[pag.48] Een juweel met een verhaal: zo kun je de 19de eeuwse parure van een halsketting en oorhangers in bijpassend etui met het wapenschild van keizer Napoleon gerust omschrijven. Keizer Napoleon zelf schonk de parure in 1811, bij het doopsel van zijn zoon, aan gravin Vilain XIIII (uitgesproken Quatorze), geboren Sophie Louise Zoé de Feltz (1780-1853). Haar echtgenoot, graaf Philippe Vilain XIIII (1778-1856) was één van de markantste figuren van zijn tijd en telg van één van de oudste adellijke families in Vlaanderen die onder meer in het Oost-Vlaamse Bazel reside(e)r(d)en. Deze parure is een topstuk binnen de collectie van het Diamantmuseum. [pag.50] De Lesotho Promise, een ruwe diamant van 603 karaat, werd in augustus 2006 gevonden in de Letseng-mijn in Lesotho. In het lijstje met grootste diamanten is hij goed voor een 15de plaats. Het is voorlopig de grootste diamant die in de Letsengmijn werd opgegraven en de tiende grootste witte diamant ooit. Tijdens een veiling in Antwerpen in oktober 2006 werd de Lesotho Promise verkocht aan SAFDICO, onderdeel van Graff Diamonds (www.graffdiamonds.com). Hij bracht 12,4 miljoen dollar op.De Lesotho Promise werd vervolgens door het innovatieve Antwerpse diamantbedrijf Diamcad (www.diamcad. be) opgedeeld in 26 Grade D loepzuivere diamanten, waarvan de grootste een peervormige diamant van 76.4 karaat is. De diamanten werden in een halssnoer gezet dat nog altijd te koop is. [pag.52] Antwerpen heeft zwaar in nieuwe technologieën geïnvesteerd. Zo kunnen de Antwerpse diamantslijpers grote stenen blijven bewerken en kan de stad haar titel van wereldcentrum voor diamant behouden. Het WTOCD – wat staat voor Wetenschappelijk en Technisch OnderzoeksCentrum voor Diamant (www.wtocd.be) – ontwikkelde de Hearts and Arrows
66
Viewer voor HRD Antwerp (www.hrdantwerp.be). Het is een instrument waarmee je zowel harten als pijlen zichtbaar kunt maken zonder de diamant om te draaien. Omdat alleen perfect geslepen diamanten een patroon van harten en pijlen te zien geven, kunnen we dit patroon (letterlijk) zien als het ultieme symbool van liefde.
Credits & Copyrights p.6 © AWDC p.13 © Diamantmuseum/Wouter Van Vaerenberg p.14 © AP Photo/Richard Drew p.18 © National Gallery, London p.21 © Hulton Archive/Getty Images p.22 © Schitterend Geslepen, Nijlen p.25 © Diamantmuseum/Wouter Van Vaerenberg p.26 © Studio Publicity Portrait for High Society (1956) p.30-33-34-35-36-39-40-43 © Diamantmuseum/Wouter Van Vaerenberg p.44 © Alte Pinakothek, München p.47 © Diamantmuseum p.48 © AWDC p.51 © Diamantmuseum/Wouter Van Vaerenberg
67
Dépotnummer: D/2013/0180/16 V.U. Danny Toelen, Provinciegriffier, Koningin Elisabethlei 22 – B-2018 Antwerpen Deze publicatie is een initiatief van het Diamantmuseum Provincie Antwerpen in samenwerking met AWDC en Stad Antwerpen
68
69
70
