12 Achtergrond
Tekst: Karin Bojorge, Foto: Robin Utrecht/anp
We worden genept Dag in dag uit overspoelen miljoenen nepproducten de Europese markt. De namaakindustrie wordt steeds professioneler en crimineler. Wat moeten we doen om het tij te keren?
FORUM 5 juni 2008
De miljarden van de namaakindustrie Namaak was twintig jaar geleden nog voornamelijk een probleem voor de makers van luxe-producten, zoals designhandtassen, dure merkkleding en horloges. In de jaren tachtig viel 70 procent van de bedrijven die door namaak getroffen werden in deze sector. Sindsdien heeft de kopieerdrift zich sterk verbreed. In 2006 werden meer dan 1,6 miljoen nepverzorgings- en cosmeticaproducten onderschept aan de Europese grenzen en 1,2 miljoen nagemaakte voedingsproducten. Ook onderschept werden namaakvliegtuigonderdelen, -elektronica en -speelgoed. Een snel groeiende categorie zijn nepmedicijnen: 2,7 miljoen medische producten werden in 2006 tegengehouden aan de grens. Naar schatting 10 procent van de wereldhandel in
medicijnen draait om nepmedicijnen. De meeste daarvan gaan naar derdewereldlanden. ‘s Werelds grootste producent van namaakartikelen is zonder enige twijfel China. Naar schatting 80 procent van alle namaak komt uit dit land. Ook India, Turkije, Oekraïne en Wit-Rusland laten zich niet onbetuigd. Namaak is steeds vaker een zaak van criminele netwerken die de productie van nepartikelen op industriële schaal organiseren. De oeso schatte in een recent rapport de waarde van de internationale handel in namaakproducten in 2005 in op 200 miljard dollar, zo’n 2 procent van de wereldhandel. Als de nationale handel en de illegale internethandel meegerekend zouden worden, komen hier nog enkele honderden miljarden bovenop.
13
FORUM 5 juni 2008
S teeds meer producten nagemaakt S trijd tegen namaak is kostbaar M erkindustrie wil hele keten betrekken
Als u op de operatietafel ligt voor een geperforeerde darm of een hernia, let dan goed op of de chirurg wel het échte prolenegaas in uw lichaam implanteert en niet per ongeluk een namaak-variant. Zo zei Larry Malloy, vice president Brand Integrity bij Johnson & Johnson Health Care Systems, het natuurlijk niet precies op 13 mei in Brussel tijdens de High Level Conference over namaak en piraterij van de Europese Commissie, maar het kwam wel in de buurt. Om aan te tonen wat de risico’s kunnen zijn van nepproducten, vertelde hij hoe zijn bedrijf er achter kwam dat er namaak in het spel was. Dat was nadat binnen korte tijd drie chirurgen in de vs aan de lijn hadden gehangen met klachten. Wat bleek? Al honderd patiënten hadden op de operatietafel ongewild een niet-steriel nepproduct geïmplanteerd gekregen. Zieken
huizen hadden het product via internet besteld, de makers van het nepprolene zijn nooit achterhaald. Namaak brengt hoge risico’s met zich mee, was de boodschap van Malloy: “De criminelen die dit soort producten namaken geven niets om gezondheid, veiligheid of productieomstandigheden.” Nu zijn de risico’s voor de consument van een namaakimplantaat van een ander niveau dan die van een neptasje van Louis Vuitton of een imitatie T-shirtje van Lacoste. Desondanks maakt eurocommissaris Charlie McCreevy (Interne Markt) zich ook daar druk over. Niks piraterij, pure diefstal, brieste hij op 13 mei: “Bij piraten denk ik aan Johnny Depp van de film Pirates of the Caribbean, het heeft iets romantisch en heldhaftigs. Maar er is niets romantisch of heldhaftigs aan hedendaagse piraterij, de moderne vorm van de gewapende overval. De echte kosten van namaak en illegaal downloaden zijn enorm en vreten de Europese winsten aan.” Zijn analyse: Europa is afhankelijk van bedrijven die slimme ideeën omzetten in slimme producten. “Diefstal van deze producten en ideeën is daarom big business.” Maar hoe big is die business nu eigenlijk echt? De cijfers die de Europese Commissie en de oeso met enige regelmaat
Peter Hilz/HH
14
In 2005 ontdekte de douane in Rotterdam een belangrijke smokkelroute voor merkvervalste kleding en sportschoenen. De circa tachtig containers uit China bevatten meer dan een miljoen kledingstukken
15
FORUM 5 juni 2008
Wat mag wel/wat mag niet?
Korrel zout Het zijn getallen die je met een flinke korrel zout moet nemen, stelt Ronald Brohm, directeur van de anti-namaakorganisatie snb-React, de vroegere Stichting Namaakbestrijding. “Als je de controle verscherpt, gaan de aantallen omhoog ja. Maar de claim dat de handel in namaak dus met 30 procent is gestegen, slaat nergens op.” Wat Brohm wel ziet is dat het aantal juridische zaken toeneemt en de handel in namaak verschuift: “Het breidt
‘Het gaat om beproefde en vertrouwde kwaliteitsmerken die worden ondermijnd en vernietigd’
zich steeds verder uit naar de minder luxe producten waar de marge kleiner is. Dat kan omdat in China zo goedkoop geproduceerd wordt. Dan wordt het ook lucratief om je bezig te houden met shampootjes.” Dat merken ze ook bij Unilever. Richard Heath, vice president van de Legal-Global Anticounterfeiting Council van Unilever: “We zijn dan geen Prada of Lacoste, maar alles wordt gekopieerd, dus ook producten van Unilever. Dat zien we ook aan de cijfers. Onze schade is vergelijkbaar met de rest van de industrie.” Of zoals McCreevy het stelt: “Het gaat niet langer om het kopen van een T-shirtje op het strand met een namaak Lacoste krokodilletje voor een paar euro, het gaat om beproef de en vertrouwde kwaliteitsmerken die worden ondermijnd en vernietigd. Het gaat om omzetvermindering, het vertragen van innovatie en het achterblijven van groei en ontwikkeling. Faillissementen en verlies van werkgelegenheid liggen op de loer.” Tijd voor actie dus. Gericht op zowel de makers als de kopers van namaakartikelen. Onder de makers neemt China een dominante positie in. Zo’n 80 procent van alle namaak is nog altijd made in China. Dit land is altijd slecht aanspreekbaar geweest op zaken die met intellectueel eigendom van doen hebben. De laatste jaren lijkt hier een kentering in te komen. De belangrijkste reden? De Chinezen, die hun eigen researchafdelingen aan het opbouwen zijn, beginnen zelf last te krijgen van hun namaakindustrie. Ze willen bovendien af van hun slechte reputatie. Om landen als China een handje te helpen zijn er plannen voor een internationaal handelsverdrag tegen namaak, de
Intellectuele eigendomsfraude, zoals namaak voor de wet heet, is simpelweg verboden. Dat is – afhankelijk van het soort fraude – vastgelegd in artikel 337 van het Wetboek van Strafrecht, artikel 31 t/m 35d van de Auteurswet uit 1912, artikel 21 t/m 31 van de Wet op de naburige rechten en artikel 79 van de Rijksoctrooiwet 1995. Soms kan ook nog artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht uit de kast gehaald worden in het geval van deelneming aan een criminele organisatie of een verboden rechtspersoon. Er kan bovendien aangifte gedaan worden van oplichting (artikel 326 WvS) of kopersbedrog (artikel 329 WvS) door een bonafide afnemer. Namaak is dus strafbaar, maar soms ook weer niet: er gelden verschillende ‘strafuitsluitingsgronden’ voor het ‘in voorraad hebben voor eigen gebruik’. Met ingang van februari 2006 hanteert het Openbaar Ministerie daarom een ‘grenshoeveelhedentabel’, geldend voor reizigers en bij aantreffen in het vrije verkeer. Valse horloges inslaan tijdens je vakantie? Drie stuks voor eigen gebruik is geen probleem, nep of geen nep, je komt er fluitend de douane mee door. Vanaf vier exemplaren wordt het minder leuk: inleveren en een boete betalen, oplopend van 250 euro (4 horloges) tot 1700 euro (200 horloges). Vanaf 200 stuks wordt er een proces-verbaal opgemaakt en doorge zonden naar het Openbaar Ministerie. De maximumstraf op de handel in namaak is 4 jaar cel. Vergelijkbare regels gelden voor andere categorieën, zoals parfum (tot 250 ml is ‘eigen gebruik’) en beeld- en geluidsdragers (maximaal 3 films, cd’s). Alleen voor datadragers als software en games wordt een uitzondering gemaakt: vanaf het eerste exemplaar geldt inleveren, vanaf het vierde exemplaar komen daar boetes bij. De reden om niet vanaf het eerste exemplaar te beboeten is een praktische. Volgens het OM zou het enorm veel capaciteit kosten om “iedere onnozele toerist” aan te pakken. Temeer omdat ook bewezen moet worden dat het om namaak gaat. “Op een gemiddelde vakantievlucht zou je de hele douane wel kunnen inzetten om al die Calvin Klein onder broeken te onderscheppen”, aldus Monique Corten van het Parket-Generaal van het om. “Dat is dweilen met de kraan open.” Niet ieder land is zo coulant. Vooral in landen met grote modemerken zijn de regels strikter. In Italië bijvoorbeeld wordt de aankoop van namaak luxe-artikelen op straat streng bestraft.
Teun Voeten/hh
publiceren zijn alarmerend. Jaarlijks worden miljoenen namaakartikelen aan de Europese grenzen onderschept (zie kader ‘De miljarden van de namaakindustrie’) en dat wordt alleen maar erger. De oeso schat de omzet in de namaakindustrie op 200 miljard dollar, maar ook nog veel hogere bedragen – tot wel 600 miljard – doen de ronde.
Anti-Counterfeiting Trade Agreement (acta). De Verenig de Staten en Japan hebben het voortouw genomen om afspraken te maken over de bescherming van intellectueel eigendom door betere samenwerking en geharmoniseerde regelgeving. Corien Worttmann, cda-europarlementariër en woordvoerder op dit onderwerp voor de evp-fractie, wil dat de Europese Unie zich hier zo snel mogelijk bij aansluit. “We moeten echt onze economische macht gaan gebruiken en een vuist maken richting landen als China.”
e
FORUM 5 juni 2008
Hans van den Bogaard/HH
16
Open en bloot: paspoppen met namaakmerkkleding in Alanya, Turkije
Ook de koper, en dan met name de Westerse consument, zal meer druk gaan voelen als het aan het bedrijfsleven ligt. Richard Heath (Unilever): “Europa en Noord-Amerika zijn nog altijd de grootste markten waarop gemikt wordt door de namaakindustrie. Dus moet er hier actie worden ondernomen. Bijvoorbeeld bij de douane.” Dat in Nederland de invoer van een beperkte hoeveelheid nepproducten officieel gedoogd wordt (zie kader ‘Wat mag wel, wat mag niet’) kan hem niet bekoren. “Er is nog veel werk te doen als het om het harmoniseren van de regels gaat. In landen als België en Frankrijk zijn de regels veel strenger en is het bezit van namaakproducten strafbaar. Maar het zou ook al helpen als er bijvoorbeeld bij de douane banners zouden hangen over counterfeiting. Of een extra regeltje op het douaneformulier waarop mensen moeten invullen dat ze geen nepproducten invoeren.” Het bedrijfsleven zelf moet ook aan de bak in ‘the battle of the fakes’, vindt eurocommissaris McCreevy. “Het is het bedrijfsleven dat de kennis bezit om namaakproducten te
‘We moeten onze economische macht gebruiken en een vuist maken richting China’
identificeren en om de productie- en distributienetwerken die gebruikt worden om namaak te maken en verkopen, op te sporen. Het bedrijfsleven zou een hoop kunnen doen om zichzelf te helpen als het zich zou verenigen in de strijd.” Dat is precies waar snb-React-directeur Brohm op hoopt: “Het is geen kwestie van meer regeltjes. Wat wij willen is dat de tussenschakels in de handel, met name de verschepers, meer verantwoordelijkheid nemen.” snb-React heeft tegen de 250 leden en vertegenwoordigt daarmee bijna alle bekende merken. “Wij treden namens hen juridisch op in namaakzaken, niet alleen in Nederland maar ook verder in Europa.”
Douanekosten Waar snb-React tegenaan loopt, is dat de osten voor bedrijven enorm op kunnen lopen. Op het k moment dat de douane een verdachte partij tegenkomt, moet uitgezocht worden of het inderdaad om namaak gaat. Daarvoor wordt het bedrijf benaderd om wiens merk het gaat. De onderzoekskosten en de douanekosten komen voor rekening van het getroffen bedrijf. “Het is nu zo dat een rederij als China Shipping dit juridisch gaat betwisten en eist dat de getroffen fabrikant de kosten van opslag en vernietiging betaalt. Dat is onredelijk.” Volgens Brohm kunnen die kosten behoorlijk oplopen: “Wat denk je dat het kost om een container twee maanden aan te houden op Rotterdam, of erger nog op Schiphol? Dat gaat om duizenden, tienduizenden euro’s. Een reden voor bedrijven
FORUM5 5juni juni2008 2008 FORUM
17
SCHEER
om te zeggen: laat maar lopen dan.” snb-React wil dat de vervoerders van namaakspullen die gelijk vrijgeven en bekend maken wie of wat daar achter zit. “Nu is die druk er helemaal niet. Als je over de hele keten iedereen betrekt in de namaakbestrijding, wordt het steeds moeilijker voor een producent van namaakspullen om de boel te verschepen.” Europarlementariër Corien Worttmann heeft daar zo haar twijfels over. “Laat ik voorop stellen dat we de rechthebbende industrie in Europa veel te veel in de kou laten staan. De industrie, met name de mkb-bedrijven, zou een veel snellere toegang moeten krijgen tot klachtenprocedures bij douanes. Daar komen ook duidelijke Europese richtlijnen voor. Maar om de transporteurs, voor wie het ook bijzonder lastig is om echt van namaak te onderscheiden, aansprakelijk te stellen? Daar zie ik niet zoveel in.” Wel wil Worttmann ook eerder in de keten ingrijpen door met name de handelaars en producenten van namaak harder aan te pakken. “De verkoop via internet neemt een enorme vlucht. Via eBay en dhl-pakketjes komt de namaak Europa binnen. Je redt het dus niet door alleen maar naar onze eigen grenzen te kijken. Je moet dit probleem bij de wortel aanpakken. Handelaren als eBay moeten zich daar echt aan committeren.” De strijd tegen namaak is ingewikkeld maar niet hopeloos, stelt Richard Heath van Unilever: “Criminaliteit zoekt altijd de weg van de minste weerstand. Namaak is nu een zaak van laag risico, hoge winst. Wat we moeten doen is het risico vergroten. Denk aan de strijd tegen drugshandel. Daar zijn de winsten astronomisch, maar de risico’s inmiddels ook. Ook voor namaak en piraterij moeten de risico’s omhoog. Dan wordt het vanzelf minder aantrekkelijk.”
Apotheek En hoe zit het ondertussen met de risico’s voor de patiënt op de operatietafel? Armand Voorschuur van Nefarma, de brancheorganisatie van farmaceutische bedrij ven die zich richten op onderzoek en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen, heeft geruststellende woorden: “In Nederland is het nog maar één keer voorgekomen dat een namaakgeneesmiddel in een openbare apotheek terecht is gekomen. Vooral bij bestellingen op internet loopt de consument – vaak willens en wetens – gevaar.” Toch baart het hem zorgen. “Een namaakhandtas is slecht voor de omzet en het imago van het desbetreffende bedrijf, maar dit gaat nog wel iets verder. Namaakmedicijnen kunnen ernstige gevolgen hebben. Met name in ontwikkelingslanden vallen ongetwijfeld doden door namaakmedicijnen.” Ook bij Nefarma is het streven om het namakers in ieder geval zo moeilijk mogelijk te maken: “Onze Europese koepel efpia is bezig met de ontwikkeling van een systeem om aan elke individuele geneesmiddelverpakking een unieke en willekeurig gegenereerde code toe te kennen. Die unieke codes worden op het moment dat ze geproduceerd worden in de fabriek opgeslagen in een databank. Als de verpakking langs de kassa gaat bij de apotheker, wordt er realtime een vinkje gezet in de databank bij die unieke code. Als dat niet lukt, omdat het nummer al bezet is of niet in de databank voorkomt, zal de apotheker het medicijn niet afgeven. Zo hopen we de namaakindustrie buitenspel te zetten.” y
Doorschieten Het blijft tobben met de multiculturele samenleving. Iemand – autochtoon of allochtoon – roept of doet wat en meteen is het land in rep en roer. Enkele weken geleden was Gregorius Nekschot nog een tamelijk onbekende internettekenaar. Sinds kort is hij een volksheld in de naam van de vrije meningsuiting. Dat lijkt me wat veel eer. Wie er lol in heeft om allochtonen en in het bijzonder moslims te kakken te zetten, moet zich niet meteen op hogere idealen beroepen als het even tegenzit. Zeker niet met zo’n vergezochte naam (Gregorius was de paus die de inquisitie invoerde, een Nekschot gaven fascisten en communisten hun tegenstanders), en als je niet bijster grappig bent. Toch een eerste vereiste voor een cartoonist. Maar dat rechtvaardigt natuurlijk niet dat je van je bed wordt gelicht alsof je de moordenaar van Putten bent. We gaan soms wat ver om het onze allochtone medelanders naar de zin te maken. Dat blijkt niet alleen uit de affaire-Nekschot, maar ook uit de praktijk die hier en daar opduikt om geen alcohol te schenken bij gelegenheden waar ook allochtonen komen. Bij het tv-programma Pauw & Witteman kwam bijvoorbeeld een keer geen wijn op tafel omdat een van de gasten, een imam, dat had gevraagd. Daarin gaat de gastheer toch wat te ver. Je hoeft niet álle verworvenheden van de Nederlandse cultuur (“Biertje?”) te offeren aan het multicultureel ideaal. Als autochtoon kun je verontwaardigd zijn over zulke praktijken, maar ook daarin kun je overdrijven. Staatssecretaris Jet Bussemaker stelde op 4 mei voor meer aandacht te schenken aan de rol die allochtonen in de strijd tegen de nazi’s hebben gespeeld. Ze was nog niet uitgesproken, of haar woorden werden uitgelegd als een poging tot geschiedvervalsing. En niet alleen door de altijd gretige Partij van de Vrijheid. Meteen die verbolgenheid, dat lichtgeraakte. Het is nogal wat om de bijdrage van allochtonen aan de bevrijding “nihil” te noemen. Want als er ook maar één Surinamer, Antilliaan, Turk, Marokkaan of Pool gesneuveld is in Nederlandse of geallieerde dienst (het was namelijk een Wereldoorlog), dan heeft die een groter offer gebracht dan al die naoorlogse critici tezamen. Toen wisten ze tenminste nog wat multiculturele solidariteit was. Overigens: was Anne Frank naar de maatstaven van die critici ook niet een allochtoon? We tobben voort. Nu weer met de koran-korting voor Amsterdamse agenten. Natuurlijk hebben die meer aan loonsverhoging dan aan subsidie op een boek, maar een beetje algemene ontwikkeling kan toch geen kwaad voor de platte pet? Het multiculturele debat vraagt om kalmte, niet om overhaaste reacties. Om in de terminologie van de politie – en Nekschot – te blijven: eerst vragen stellen, dan pas schieten. Paul Scheer
