Anna Carlgren en Durk Valkema
Studio Vrij Glas broedplaats voor jong talent en nieuwe ontdekkingen door Piet Augustijn
Boven: Studio Vrij Glas in Zaandam.
Foto Durk Valkema
Onder: Studio Vrij Glas in Zaandam. Durk Valkema werkt aan Happy Faces.
22
Foto Wyke Valkema
#1- 2014
Studio Vrij Glas in Zaandam fungeert als een internationaal platform en laboratorium waar kunstenaars in alle vrijheid kunnen werken en experimenteren met glas. Een plek waar kennis wordt uitgewisseld en internationale samenwerkingsverbanden ontstaan. Waar het debat wordt gestimuleerd en waar wordt gestreefd naar een groter besef en waardering van glas als materiaal voor beeldende kunst. “Dit alles opgesomd, kun je dus stellen dat Studio Vrij Glas duidelijk is geïnspireerd op de beginjaren van de Werkgroep Glas van de Rietveld Academie”, zegt Durk Valkema, samen met zijn partner Anna Carlgren eigenaar en directeur van de studio. “De Stichting Vrij Glas is een organisatie die kunstenaars, vormgevers en architecten begeleidt die met heet glas willen experimenteren. Bovendien kunnen we ook glas restaureren”, voegt Anna Carlgren eraan toe.
C
Anna Carlgren, Lensobject Atomic Green, 2013; geblazen glas, geslepen en gepolijst glas; 11 x 14 x 7 cm. Foto Anna Carlgren
Anna Carlgren, Lensobject, 2013; Russisch optisch glas; 15 x 15 x 15 cm.
23
Foto Anna Carlgren
#1- 2014
arlgren en Valkema hadden al zo’n 25 jaar uiteenlopende glasevenementen georganiseerd voor en met bevriende collega’s uit allerlei landen toen ze in 2002 de organisatie van de GAS (Glass Art Society) in Amsterdam op hun bordje kregen. Tot die tijd werden veel evenementen georganiseerd vanuit de eigen studio in de Amsterdamse Bellamystraat en in Blaricum, de woonplaats van Sybren Valkema, maar de activiteiten rond de GAS vroegen meer. Meesterglasblazers uit de hele wereld zouden er komen werken, duizenden bezoekers werden verwacht. Er werd een werkplaats gebouwd op dekschuiten in een van de Amsterdamse grachten en de organisatie werd een groot succes. Glasmaken, discussies, synergie, contacten. Het was er allemaal en de behoefte aan een goed geoutilleerde en permanente werkplaats was ineens prioriteit nummer 1 geworden. Daarvoor werd, in samenwerking met Annelies van der Vorm, sociaal entrepreneur en glasverzamelaar, de Stichting Vrij Glas opgericht. Ondanks de mentale ondersteuning was de realisatie van zo’n permanente werkplaats geen gemakkelijk karwei. Ruimte werd uiteindelijk gevonden in een van de gebouwen van defensie op het Hembrugterrein in Zaandam. Domeinen zocht naar initiatieven om dat terrein op de kaart te zetten en dacht aan een broedplaatsfunctie voor uiteenlopende creatieve bedrijven. Omdat vijf ministeries zich met de ontwikkeling en exploitatie bezighielden, werden plannen steeds op de lange baan geschoven. Inmiddels neemt een ontwikkelingsbedrijf het hele terrein op de schop en beginnen de contouren van een designterrein zich te ontwikkelen. “Wij werken hier nu sinds januari 2006 en ontvangen het hele jaar door kunstenaars, vormgevers en anderen die ‘iets’ met glas willen. Er komen mensen die al geruime tijd met glas werken en die de ruimte en de apparatuur huren, maar ook mensen die voor het eerst met glas werken. Durk doet vooral de technische ondersteuning, ik zelf de advisering en we kunnen glasspecialisten inhuren voor specifieke vragen”, zegt Anna. “De pioniers van de Studio Glass Movement werkten altijd al samen, wisselden ideeën en ontdekkingen uit en correspondeerden continu met elkaar. Overleg, uitwisseling van kennis en informatie is ook voor de Stichting Vrij Glas essentieel.”
Anna Carlgren, Lenssculpture, 2013; Russisch optisch glas; 15 x 15 x 15 cm.
Anna Carlgren, You are my Rosebu or Portrait of my Daughter, 2010; roos geblazen met 24 K bladgoud, de kubus is Frans optisch glas, geslepen, voet is verguld en van het Nobel-banquet; 20 x 7 x 7 cm.
Foto Anna Carlgren
Foto Anna Carlgren
Eigen werk Naast het werk in en voor de glasstudio hebben Anna Carlgren (Växjö, Zweden, 1960) en Durk Valkema (Amsterdam, 1951) ook hun eigen werk. Momenteel besteedt Anna veel tijd aan het archief van Sybren Valkema, dat is ondergebracht bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. Het archief wordt uitgezocht, gedocumenteerd en gedigitaliseerd. Anna Carlgren begon met het bewerken van glas aan de Glasskolan in Orrefors (Zweden, 1978-80) en vervolgde haar studie aan de Glasafdeling van de Gerrit Rietveld Academie (1980-83) en de Vakschool Edelsmeden en Fijne Techniek (1998-2002) in Amsterdam. Anna Carlgren maakt uit massief gegoten, geslepen en gepolijste glasblokken objecten in een geometrische vormentaal. Glas breekt licht. Daarvan heeft Anna altijd gebruik gemaakt. Geslepen en gepolijste edelstenen hebben ook deze eigenschap. In Zweden associeert men over het algemeen geslepen kristal met grote en zware objecten of met fonkelende kroonluchters. Anna Carlgren benadert geslepen en gepolijst glas vanuit een andere dimensie. Haar uitgebreide experimenten, onder andere
24
#1- 2014
met het produceren van sterrenbeelden van vormen die zeer zorgvuldig worden berekend, hebben volledig nieuwe aspecten en mogelijkheden van glas blootgelegd. Ze neemt vaak gegoten blokken optisch glas als vertrekpunt, maar ze maakt ook gebruik van kristal dat ze in stukken maalt en polijst. Er is uiteindelijk niets van dit moeizame werk te zien in de afgewerkte stukken die het licht en de brekingen daarvan opvallend tot leven brengen. “In mijn werk gebruik ik voornamelijk de optische eigenschappen van glas. Optische fenomenen noem ik mijn werk dan ook. Ik maak zowel klein- als grootschalig glas dat onze omgeving vermenigvuldigt, vergroot, verkleint, absorbeert en geheel of gedeeltelijk deformeert. Ik gebruik (en soms ook misbruik) glas en haar optische kwaliteiten om een visueel spel teweeg te brengen in tegenstelling tot een schilder of beeldhouwer die zijn eigen realiteit creëert. Ik laat het proces over aan het materiaal en daarmee ook aan de bezoekers en de beschouwers”, zegt ze over haar manier van werken. “De laatste tijd ben ik geometrische vormen op drinkglazen gaan plaatsen. Die serie werken is gebaseerd op werken die zijn gerealiseerd tijdens de manifestatie Het Drinkglas in Leerdam in 1997. Alle deelnemende kunstenaars hebben toen hun eigen drinkglas ontworpen en uitgevoerd. Die werkperiode heeft me enorm gestimuleerd en mondde uit in het werk waar ik nu mee bezig ben. Daarnaast pas ik glas in de architectuur toe. Wat kun je in de architectuur doen met de technieken die jij gebruikt? Wat gebeurt er met het glas als het licht erop valt? Je kunt spelen met variaties in dikte, het licht sturen en optische effecten benutten.”
“Ik gebruik (en soms ook misbruik) glas en haar optische kwaliteiten om een visueel spel teweeg te brengen.”
Durk Valkema Durk Valkema studeerde van 1970 tot 1975 aan de Werkgroep Glas van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam onder leiding van zijn vader Sybren Valkema en rondde zijn studie af aan de UPRUM Academie in Praag bij professor Stanislav Libensky (1975-76). “Aanvankelijk deed ik na het algemeen voorbereidende basisjaar op de Rietveld Academie de keramiekopleiding. Glas was voor mij niet onbekend, ik was er tenslotte mee opgegroeid, maar in artistiek opzicht had keramiek meer mijn interesse. Uiteindelijk ben ik toch ingestroomd bij de Werkgroep Glas, zoals het toen heette. Dat mijn eigen vader daar de leiding had voelde voor mij of de andere studenten niet vreemd. Ik was gewoon een van zijn studenten. Eens in de week evalueerde hij ons werk. Zijn kritiek was altijd opbouwend en stimulerend, nooit vernietigend. Ondanks dat mijn vader de Werkgroep Glas alleen runde, en het in die tijd ook druk had als adjunct-directeur van de academie, hadden we een zeer levendige werkgroep. Mijn vader nam ons regelmatig mee naar openingen van galeries en introduceerde ons bewust in de glaswereld. Het was toen bijvoorbeeld gangbaar dat eindexamenpresentaties, zoals ook die van mijn jaar, niet op de academie maar in een galerie plaatsvonden. Zo maakte elke nieuwe lichting zichtbaar zijn entree in de glaswereld. Later is dat door de directie van de Rietveld teruggedraaid, omdat men van mening was dat de eindexamenpresentaties juist zichtbaar op de academie moesten plaatsvinden.” “Ik heb het idee dat nadat mijn vader in 1980 met pensioen ging er door de glasafdeling veel minder aan internationale contacten werd gedaan. Maar eigenlijk ben ik na mijn studie nog weinig in aanraking gekomen met de Rietveld. Ik ging naar Praag om bij Libensky te studeren en heb daarna altijd veel gereisd. Naast mijn praktijk als kunstenaar heb ik over de hele wereld op verzoek van kunstenaars glasoventjes gebouwd. Techniek was altijd al aan mij besteed. Ik bouwde op de academie reeds ovens; destijds heb ik een oven gebouwd die het drie jaar heeft uitgehouden – toen een record. Ik heb het altijd interessant gevonden om technische innovaties te bedenken om de ovens kwalitatief te verbeteren.” Geometrische vormen hebben in het werk van Valkema altijd een belangrijke
Durk Valkema, Getordeerd prisma, 2013; direct uit de oven gegoten glas, geslepen en gepolijst; 31 x 110 x 33 cm.
Foto Wyke Valkema
Durk Valkema, Happy Faces, 2013; direct uit de oven gegoten glas, geslepen en gepolijst; 52 x 13 x 60 cm.
25
Foto Durk Valkema
#1- 2014
rol gespeeld. Spiegelingen en reflecties maken een wezenlijk deel uit van dat werk, dat vooral bestaat uit gestapelde en verlijmde platen vlakglas. Geometrische abstractie en minimalisme zijn dan ook stijlen in de beeldende kunst die hem zeer aanspreken. “Ik broed op de constructie van een glazen vorm en probeer de toeschouwer te verwonderen. Met een minimale ingreep een maximaal effect bereiken. Het gaat om de beweging, het spel van licht en donker”, heeft hij in een interview eens gezegd. Op dit moment is Durk Valkema vooral bezig met gietwerk. In eigen kleuren of in ongekleurd glas. Hij is de enige in Nederland die kleur smelt, waardoor specifieke opdrachten of restauraties regelmatig bij Vrij Glas terechtkomen.
•
• Anna Carlgren en Durk Valkema. Vrij Glas, Hemkade 18, NL-1506 PR Zaandam, tel +31 (0)75-6141499 | +31 (0)6-20081600;
[email protected] | www.vrijglas.org | www.carlgren.com | www.valkema.com • Anna Carlgren neemt deel aan de groepstentoonstelling Poëzie in glas. Glasrijk Tubbergen 2014. Organisatie: Stichting Glasrijk Tubbergen. Het centrum van Tubbergen, Noordoost Twente, Nederland. Van 1 t/m 5 oktober 2014, 11.00-17.00 uur, donderdag 2 oktober tot 20.00 uur. www.glasrijk.nl
Het Hembrugterrein
Het Hembrugterrein is een voormalige munitiefabriek middenin de Stelling van Amsterdam, tussen het Noordzeekanaal en de Zaan. Tussen 1895 en 2003 werd op het Hembrugterrein in het diepste geheim munitie vervaardigd en getest. Het Hembrugterrein was een militair complex en daarmee streng verboden voor gewone burgers. Het terrein vormde het militaire hart van de stelling van Amsterdam, een verdedigingslinie bestaande uit 46 forten, batterijen, sluizen en dijken die op de lijst staat van het UNESCO Werelderfgoed. Het gebied is 42,5 hectare groot en er staan 125 industriële en deels monumentale gebouwen in een mysterieuze en bosrijke omgeving met bijzondere natuurhistorische waarden. Vloeroppervlakte: 90.000 m2 in gevarieerde schaal en maat. Het terrein is voor gebruikers open op werkdagen van 08.30 tot 18.00 uur. Vanwege renovatiewerkzaamheden is het terrein niet vrij toegankelijk. In de toekomst zal een gedeelte op bepaalde tijden toegankelijk worden voor publiek. Vrij Glas is en blijft echter uitsluitend op afspraak te bezoeken. Zie ook www.hembrugmuseum.nl
Durk Valkema, Rose accolade, 2004; zelf gesmolten erbium glas, geslepen en gepolijst; 40 x 20 x 4 cm.
Foto Wyke Valkema
26
#1- 2014
TENTOONSTELLING BIJ GALERIE SOUS TERRE
Vrij Glas: Acht jaar lang! door Scott Benefield
D
e wereldwijde Studioglasbeweging die begon in 1963 was, in tegenstelling tot de traditionelere stromingen van kunst die worden beheerst door protocollen of worden afgekondigd in een manifest, een experiment met een open einde. De motivatie hierachter was om een materiaal dat van oudsher gebruikt werd in de industriële sector aan kunstenaars te geven en te zien wat dan het resultaat zou zijn. Dat was in een notendop het idee. Het was een vraag, een voorstel en het antwoord op deze vragen is het hedendaagse Studioglas. Voor een beweging die niet gebonden was door stilistische dictaten en regels en zelfs zonder duidelijke organisatorische structuur draaide, heeft Studioglas in de laatste vijftig jaar een verbazingwekkende groei en een reeks activiteiten laten zien. De beweging stond in zijn jongere jaren vooral voor glasblazen, nu omvat de beweging veel meer zoals gesmolten en gegoten glas, glas in lood, flameworking en neon en zelfs het immateriële virtuele glas. Het heeft sterke banden met het traditionele ambacht maar ook met modernere conceptuele uitingen. Het werkt goed samen met hogescholen in de kunst en met kunstdepartementen van universiteiten van over de hele wereld. Het wordt verzameld door musea en verkocht in cadeauwinkels, beoefend door zowel erkende meesters als nieuwsgierige beginnelingen. Het weigert zich te laten vernauwen door een vaste definitie maar breidt zich in feite alleen maar uit in de breedte en diepte.
Het is in deze geest dat de Stichting Vrij Glas acht jaar geleden ontstond, als een plaats voor experimenten en artistieke ‘trial-and-error’. De stichting is opgericht door Annelies van der Vorm, een sociaal ondernemer, samen met Durk Valkema en Anna Carlgren, die beiden al op jonge leeftijd van glas het middelpunt van hun professionele artistieke uitingen hebben gemaakt. Durks vader, Sybren, was ontwerper voor Royal Leerdam Crystal en was, als directeur van de Gerrit Rietveld Acade-
mie, begonnen met de eerste glasworkshop op de school. Hij was de eerste Nederlandse voorstander van Studio Glas in de jaren 60 (al hoewel hij de voorkeur gaf aan de meer lyrische term Vrij Glas, om zich op die manier te kunnen onderscheiden van hun industriële tegenhanger). Durk vulde zijn formele opleiding aan met praktische ervaring die hij verkreeg door het oprichten en runnen van kleine glasstudio’s vanuit huis. Durk exposeert zijn glas internationaal en heeft een grote reputatie als innovatief ontwerper van apparatuur voor glasstudio’s. Anna, die eerst werd opgeleid tot juwelier in haar geboorteland Zweden, werd aangetrokken tot de vele eigenschappen van glas toen ze nog student was en maakte daarom haar opleiding af aan de Gerrit Rietveld Academie. Ze is een kunstenaar die een parallel lopende carrière heeft gehad als ontwerper en zij onderhoudt banden met de Zweedse glasgemeenschap door middel van betrokkenheid bij professionele organisaties en kunstcollectieven daar. De Vrij Glas voorzieningen zijn te zien als een soort laboratorium waar iedereen die geïnteresseerd is in het creatieve gebruik van glas zoals kunstenaars, architecten, ontwerpers en zelfs wetenschappers toegang hebben tot het materiaal en alle technische ondersteuning kunnen ontvangen die zij nodig hebben. Kunstenaars hebben er architecturale installaties gecreëerd, dansers, muzikanten en beeldend kunstenaars hebben er samengewerkt aan in-house optredens. Vrij Glas heeft de flexibiliteit en openheid om bijna elke vorm van kunst te ondersteunen die met glas te maken heeft en trekt al ruim acht jaar mensen aan die de grenzen van het glas willen verkennen.
Vincent Breed, Tragedy, 2011; glas, zilver, hout, metaal; h 110 x b 80 x d 48 cm. Foto Erick Saillet
•
• Kunstenaars die bij de Stichting Vrij Glas hebben gewerkt in de periode 2006-heden. Anna Carlgren, Durk Valkema, Scott Benefield (USA), Andrea Spencer (UK), Anne Gant (USA/NL), Mark Zirpel (USA), Vincent Breed (Frankrijk), Jim Harmon (USA), Jef Walin (USA) en Thermen Statum (USA). Galerie Sous Terre, Kudelstaartseweg 1, NL-1431 GA Aalsmeer, t +31 (0)297364400;
[email protected] | Open: zaterdag en zondag 13.00-17.00 uur en op afspraak. Van 23 maart t/m 13 mei 2014. www.sous-terre.nl
Scott Benefield, Lattimo - Composition 7, 2013; geblazen glas, hout; grootste object h 29 cm Ø 10 cm
27
#1- 2014
