10 Actueel
Tekst: Joop Daggers, foto’s: Frits de Beer
‘Angsthazerij kost
Nederland de kop’ De publieke zaak heeft zijn hart, het milieu wellicht nog meer. Toch wordt PvdA-er Hans Alders, nu nog commissaris van de koningin in Groningen, in oktober voorzitter van EnergieNed, de federatie van energiebedrijven. “Nu komt het erop aan dat we nieuwe grote sprongen maken.”
A
ls minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (vrom) in het derde kabinet-Lubbers haalde Hans Alders in de jaren negentig nogal kolderiek het nieuws met een plannetje om wasmachines gezamenlijk te gebruiken. De Telegraaf maakte er een grap van en kopte ‘Alders wil zijn was bij de buren doen’. “Ze hebben zelfs mijn buren nog gebeld voor een interview.” Niemand nam het serieus, maar Alders wilde vooral laten zien dat soms een andere denkwijze nodig is om iets te bereiken. “In een debat op de Universiteit van Wageningen ging het over de invloed die milieubeleid zou kunnen hebben op onze ruimtelijke ordening en volkshuisvesting. Ik heb toen gezegd dat het denkbaar zou zijn dat we zaken multifunctioneler en efficiënter zouden gaan gebruiken.” Als voorbeeld haalde hij Zwitserland aan, waar het heel gebruikelijk is bepaalde voorzieningen aan te bieden aan alle bewoners in een woongebouw. “Nederland is een heel individualistisch land. We vinden het nog nét normaal om via de bibliotheek boeken met elkaar te delen. Maar misschien zijn er wel veel meer dingen die je gemeenschappelijk kunt doen.” Een andere denkwijze, dat is ook wat we nú nodig hebben, antwoordt Alders op de vraag hoe hij vandaag de dag tegen het milieubeleid aankijkt. “In de jaren die achter ons liggen, is gigantisch veel gebeurd. We moeten vaststellen dat over de hele linie ál het laaghangende fruit is geplukt. Nu komt het erop aan dat we
nieuwe grote sprongen maken. Het lijkt te stokken, dat moeten we voorkomen. Er ligt nog een enorm besparingspotentieel, maar niets is moeilijker dan in bestaande situaties tot veranderingen te komen. Misschien is daar ook wel een heel ander instrumentarium voor nodig.” De tijd is er rijp voor. Meer nog dan onder zijn bewind als vrom-minister staan energie en milieu in het middelpunt van de belangstelling. “Ineens is er echt iets veranderd”, zegt Alders. “Het is goed voor Nederland dat het onderwerp zo prominent op de agenda staat, maar het is nog veel belangrijker dat het nu internationaal wordt opgepakt. Je hoort in de discussie nog te vaak dat het toch allemaal niks wordt. Maar hoe kun je vanuit dát scenario anderen inspireren?”
Tandpasta Er zijn mensen die aan Hans Alders denken als ze hun tanden poetsen. In zijn periode als minister van vrom stelde hij de hoeveelheid en samenstelling van verpakkingen ter discussie. Tandpasta gold daarbij als voorbeeld, want dat was in zijn ogen dubbel verpakt, namelijk in een tube en in karton. “Ik mocht een toespraak houden op een feestje van de industrie, georganiseerd door de oude heer Heijn. Daar is die discussie begonnen. Hoeveel producten liggen er in een supermarkt? Vijf- of zesduizend? Moet ik dan als minister van al die producten verzinnen hoe het beter kan? Nee, natuurlijk. Ik moet degene zoeken die dat veel
efficiënter kan dan ik en hém ervan overtuigen dat het moet.” Het is kenmerkend voor de manier waarop Alders de rolverdeling tussen overheid en bedrijfsleven ziet. “Als overheid zet je een stip op de horizon, ver in de toekomst. Dáár liggen de doelstellingen. Vervolgens bepaal je het tijdspad. Maar de overheid moet niet voorschrijven hóe je die doelen moet verwezenlijken. Laat dat maar over aan degenen die daar verstand van hebben. Als je het bedrijfsleven ervan kunt doordringen dat er economisch voordeel te behalen valt, en dat voor first movers grote exportkansen in het verschiet liggen, komt alles vanzelf in beweging.” Momenteel ontbreekt het volgens Alders aan een duidelijke langetermijnvisie, zijn ‘stip op de horizon’. Te vaak ziet hij plannen stranden, uit angst voor negatieve gevolgen. “De eerste reacties gaan hier altijd over waarom iets níet nodig is. We zoeken naar redenen waarom iets níet kan. Kijk maar naar infrastructurele projecten. Al in de tekentafelfase willen we ieder risico uitsluiten. Zo krijg je natuurlijk nooit iets van de grond. Op grond van een kostenbatenanalyse was het Noordzeekanaal er nooit gekomen. Die angsthazerij is niet goed, die kost ons de kop. Vergezichten hebben we nodig, het lef om een visie neer te leggen en daar vervolgens consequent aan te werken. We willen dáár naartoe, daar hebben we dát voor nodig en zó gaan we het doen. En dat moet je vervolgens ook langdurig volhouden.” e
FORUM 26 JULI 2007
11
12
FORUM 26 JULI 2007
Dat vraagt om een visionair, die de samenleving bij de hand kan nemen. Hebben we zo iemand in de Nederlandse politiek? “Nee. Maar er is wel ongelooflijk veel behoefte aan. Zonder langetermijnvisie kun je geen beleid voeren. Je moet weten waar je wilt uitkomen en dan terugredeneren welke kleine stapjes daarvoor nodig zijn.” En dat ziet u het huidige kabinet niet doen? “Ik las een recent advies van de vrom-Raad over gedurfd investeren. Hopelijk is dat een teken aan de wand. Het advies komt overeen met mijn pleidooi. Je kunt niet vandaag investeren zonder te weten waar je in de toekomst wilt staan.” Zit minister Cramer op de goede weg? “Het kabinet heeft op dit gebied de wind in de rug. Als er ooit een spurt kan worden gemaakt, dan is dat nu. Iedereen wil dezelfde kant op, de een nog sneller dan de ander. Ik lees in de krant dat Diederik Samsom het allemaal niet snel genoeg vindt gaan.” Zuchtend: “PvdA-ministers ontdekken meestal snel dat ze helemaal geen oppositie nodig hebben, want die wordt wel door de PvdA zelf geleverd.” Samsoms kritiek is onterecht. “Het is er in ieder geval te vroeg voor. Het belangrijkste is dat de minister nu coalities tot stand brengt. Wie tegen de zin van het bedrijfsleven iets voor elkaar wil krijgen, maakt het zichzelf onnodig moeilijk. Natuurlijk, je hoeft
Energiekoepel splitst Op 1 oktober 2007 neemt Hans Alders de plaats in van Richard de Lange als voorzitter van EnergieNed, de federatie van energiebedrijven in Nederland. Met ingang van diezelfde datum verandert ook de structuur van de brancheorganisatie, die daarmee alvast invulling geeft aan de wettelijke splitsing die de lidbedrijven van minister Van der Hoeven van Economische Zaken uiterlijk in 2011 moeten afronden. Naast EnergieNed, dat zich gaat richten op overkoepelende zaken als milieu en voorzieningszekerheid, ontstaan dan twee aparte verenigingen. Voor de beheerders van de gas- en elektriciteitsnetten wordt de Vereniging van Energienetbeheerders opgericht. Commerciële bedrijven die energie produceren en leveren kunnen lid worden van de Vereniging van Energieproducenten, -handelaren en -retailbedrijven. De leden van beide verenigingen zijn ook lid van de branchebrede koepel. www.energiened.nl
FORUM 26 JULI 2007
het de bedrijven ook niet altijd naar de zin te maken, maar het is zoveel eenvoudiger als je samen optrekt.” Dan heeft ze een mooie uitgangspositie dankzij het duurzaamheidsakkoord dat het bedrijfsleven met haar wil afsluiten. “Inderdaad. Ik zei al: ze heeft de wind in de rug.”
Gezicht Onder de ondertekenaars van het duurzaamheidsakkoord bevinden zich ook de energiebedrijven. Vanaf oktober wordt Hans Alders hun eerste vertegenwoordiger. Hij volgt dan Richard de Lange op als voorzitter van brancheorganisatie EnergieNed. Het wordt zijn eerste functie buiten het publieke domein waarmee hij zich, zoals hij zelf zegt, met elke vezel verbonden voelt. Een opvallende stap. “Ja. En toch ook weer niet. Energie is zó belangrijk voor het functioneren van de samenleving, dat er altijd een wederzijdse afhankelijkheid zal zijn tussen de overheid en de energiesector.
Bent u de restaurateur die alle verstoorde relaties gaat herstellen? “Dat klinkt me te dramatisch. De splitsingsdiscussie is inderdaad een voorbeeld dat laat zien dat het niet goed gaat. Maar op een heleboel andere gebieden zien we ook positieve ontwikkelingen. Kijk maar eens hoe de sector meewerkt aan de verduurzaming van de energiehuishouding.” Eerder lieten de energiebedrijven weten dat splitsing funest zou zijn voor hun activiteiten op het gebied van duurzaamheid. “Ik heb al veel gesprekken gevoerd en sterk de indruk gekregen dat er volop aan wordt gewerkt. De bedrijven zijn allemaal doordrongen van hun rol bij het aanboren van meer duurzame bronnen en het besparen van energie. Voor het eerst in de geschiedenis liggen er plannen om samen met de woningbouwcorporaties wat te gaan doen aan energiebesparing in bestaande bouw. Dat zijn grote ontwikkelingen.” Als voorvechter van Groningse belangen kwam u in het geweer tegen de hoge energieprijzen. Grote
‘We moeten vaststellen dat over de hele linie ál het laaghangende fruit is geplukt’
Energie ligt voor mij op het grensvlak tussen publiek en privaat.” De laatste jaren hebben we daar weinig van gemerkt. In de discussie over de splitsing van de bedrijven trokken de energiebedrijven en de overheid fel tegen elkaar van leer. “Dat is waar, maar ik durf de stelling aan dat zo’n trend altijd zichtbaar is als je een sector liberaliseert of privatiseert. Het leidt aanvankelijk tot een enorme verwijdering. Aan beide kanten wordt naar een nieuwe weg gezocht. Partijen lopen allebei hun eigen kant op. Maar op een zeker moment bereik je het punt waarop weer het besef ontstaat dat er veel vervlechting is en dat je elkaar nodig hebt.” De strijd is gestreden, in 2011 moet het netbeheer gescheiden zijn van de commerciële activiteiten. Vindt u dat een goede zaak? “De hele discussie over de splitsing heeft de sector zelf ook verdeeld. EnergieNed heeft óók leden die voorstander zijn en is daarom altijd buiten de discussie gebleven. Het lijkt me niet goed als de nieuwe voorzitter er nu wel uitspraken over zou doen.”
bedrijven in uw provincie dreigden daardoor over de kop te gaan. Nu gaat u de belangen vertegenwoordigen van de bedrijven die die prijzen bepalen. “Dat is inderdaad een moeilijke discussie. Het probleem ligt niet zozeer bij de energiebedrijven, maar komt voort uit de samenstelling van onze energiemix. Nederland is door de eenzijdige gerichtheid op aardgas en de prijsontwikkelingen van die brandstof een duurte-eiland geworden in Europa. Over die mix wordt nu volop gediscussieerd. We moeten minder afhankelijk worden van aardgas.” Is kernenergie de oplossing? “Kernenergie moet niet worden uitgesloten. Natuurlijk moeten we eerst de nodige vragen afdoende beantwoorden. Daar is eerst en vooral maatschappelijke discussie voor nodig. Vervolgens is de vraag waarop Nederland zich dient te richten.” Vooralsnog richt Nederland zich op de bouw van kolencentrales. “Je zou ook een heel andere keus kunnen maken. Maar de plannen die er liggen, lijken mij gunstig: capture-ready kolencentrales, dus met e
13
14
FORUM 26 JULI 2007
Curriculum Vitae 1952 Geboren in Nijmegen 1976-1982 PvdA-gemeenteraadslid in Nijmegen 1978-1982 Lid Provinciale Staten van Gelderland 1982-1989 Tweede Kamerlid 1989-1994 Minister van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 1994-1996 Europees directeur van het milieuprogramma van de Verenigde Naties 1996-2007 Commissaris van de koningin in Groningen 2007 Voorzitter EnergieNed
afvang van de co2-uitstoot. Die verplichting zet een grote druk op de innovatie. Ik merk nu al dat de bedrijven zich daarin bekwamen.”
leefklimaat. Er is hier nog ruimte, het wordt nog donker, het is nog écht stil. Op zo’n gebied moet je zuinig zijn.”
En dat gaat niet verloren bij splitsing? “Er is geen andere weg.”
Klopt de stelling dat het zelfbewustzijn van NoordNederland is gegroeid? “We houden in het Noorden al jaren geen zieligheidsverhalen meer. Die mythe wordt door anderen in stand gehouden. Steek honderd miljoen in Rotterdam en het heet een investering, geef het uit in Groningen en we noemen het subsidie.” “Nee, natuurlijk zijn we geen economisch kerngebied in Europa. Maar we moeten er oog voor
Pleitbezorger Door het vertrek van Alders verliest Noord-Nederland een belangrijk pleitbezorger van regionale belangen. De loftrompet die hem uitgeleide doet, staat in schril contrast met de scepsis waarmee hij in 1996 werd ontvangen. “Ja, er waren mensen die zich hardop afvroegen wat zo’n milieusnuiter in Groningen kwam doen”, herinnert hij zich. Hij mag het tot zijn verdiensten rekenen dat de drie noordelijke provincies tegenwoordig eensgezindheid uitstralen. Vroeger vochten ze elkaar in Den Haag de tent uit. Alders: “Die omslag hebben we grotendeels aan Den Haag zélf te danken. Bij de presentatie van de Miljoenennota in 1996 werden we niet eens meer genoemd. Voor het paarse kabinet hield Nederland op bij de lijn Amsterdam-Zwolle. De verontwaardiging die dat in het Noorden opleverde, dreef ons naar elkaar toe. We wisten dat we met één verhaal moesten komen en ons niet tegen elkaar moesten laten uitspelen.” Een belangrijke omkering was volgens Alders dat niet alleen meer werd gesproken over wat de Randstad voor het Noorden kon betekenen, maar vooral ook wat het Noorden zelf kon doen. “Noord-Nederland heeft zelf zijn huiswerk goed gedaan”, zegt hij. “We zijn scherper geworden in onze keuzes. Er kwamen kernzones waar bedrijven zich konden vestigen. Daarbuiten niet, want we wilden ruimte houden voor de bijzondere kwaliteiten van het
allemaal even soepel, het vergt ontzettend veel netwerken. De cultuurverschillen zijn groot. Grenzen verdwijnen niet door alleen maar te roepen dat ze er niet meer zijn. Dat merken we bijna dagelijks en daar werken we hard aan. Want het zou dom zijn als wij met onze rug naar de booming business in Bremen en Hamburg zouden blijven staan. Dan missen we pas echt de boot.” Naast alles wat het Noorden in het afgelopen decennium mede dankzij Alders’ inspanningen heeft bereikt, bleef één grote lobby zweven. De Zuiderzeelijn, die Noord-Nederland
‘Als je het bedrijfsleven kunt overtuigen, komt alles vanzelf in beweging’ hebben dat Noord-Nederland een aardig partijtje meeblaast in de Nederlandse economie. Op gebieden als energie en water lopen we voorop. Vijftien procent van de Nederlandse chemie staat in Delfzijl. De kansen van Nederland liggen niet uitsluitend in de Randstad.” Intussen kijkt Groningen steeds nadrukkelijker naar het oosten. “Die relatie is voor ons minstens zo belangrijk als de relatie met de Randstad. De Duitsers investeren enorm in het gebied dat aan NoordNederland grenst. En dan heb ik het nog niet eens over de ontwikkelingen in Scandinavië. Grensoverschrijdende contacten worden steeds intensiever. Dat verloopt natuurlijk niet
een snelle verbinding met de Randstad moet bezorgen, lijkt verder weg dan ooit. Onbegrijpelijk, vindt Alders. “De discussie over de Zuiderzeelijn voeren we niet uitsluitend in het belang van Noord-Nederland. We vragen niet om geld op grond van een Calimero-ticket. Het gaat om een algemeen Nederlands belang, om een cruciale oost-westverbinding. Als je de lijn doortrekt naar Hamburg, verandert dat ook iets in de positie van Amsterdam. Dat wordt dan een verbindende schakel in plaats van een eindstation. Maar iedere keer moeten wíj ervoor vechten.” Komt die lijn er ooit? “Hij komt er. Echt.” y
