ANDERS PROFESSIONEEL INGREDIENTEN VOOR PARTICIPATIE IN DE WMO

ANDERS PROFESSIONEEL INGREDIENTEN VOOR PARTICIPATIE IN DE WMO

ANDERS PROFESSIONEEL INGREDIËNTEN VOOR PARTICIPATIE IN DE WMO

RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 2

INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave............................................................................................................................ 2 Inleiding ..................................................................................................................................... 5 Gebruiksaanwijzing ...................................................................................................................... 6 Punt van aandacht: de spanning tussen ‘ist’ en ‘soll’.................................................................. 6 Momentopname: transitie is een beweging .............................................................................. 6 Gebruiksaanwijzing per deel ................................................................................................... 6 Deel 1....................................................................................................................................... 10 De gemeente en partijen in het gemeentelijk domein.................................................................... 10 De gemeente en partijen in het gemeentelijk domein.................................................................... 11 1. De drie decentralisatieopgaven ......................................................................................... 11 2. Gemeenten bereiden zich voor .......................................................................................... 13 3. Het veld van aanbieders: samenwerken of concurreren ....................................................... 16 4. Wat kunt u nu al doen?..................................................................................................... 17 5. Meer informatie .............................................................................................................. 19 Deel 2....................................................................................................................................... 20 Algemene teksten ten behoeve van het contact met gemeenten .................................................... 20 Toelichting.......................................................................................................................... 20 A. De doelgroepen van de RIBW nader toegelicht ....................................................................... 21 1. Omvang .......................................................................................................................... 21 2. Ernstige psychiatrische aandoening of psychosociaal probleem............................................. 21 3. Combinaties van stoornissen ............................................................................................. 22 4. Beperkingen als gevolg van de aandoeningen...................................................................... 22 5. Gevolgen van beperkingen voor zelfredzaamheid en participatie........................................... 23 6. Stigmatisering en zelfstigmatisering leiden tot maatschappelijke uitsluiting............................ 24 7. Risico’s bij het ontbreken van ondersteuning ...................................................................... 24 8. Herstel: werken aan een nieuw evenwicht .......................................................................... 25 9. Zelfregisserend vermogen behoeft steun ............................................................................ 25 10. Participatie- en ondersteuningsbehoeften en mogelijkheden .............................................. 26 B. De RIBW - een algemene toelichting ...................................................................................... 28 1. Wat zijn RIBW's? .............................................................................................................. 28 2. Wie werken er bij een RIBW en wat zijn hun competenties? ................................................. 28 3. De vragen aan en aanpak door de RIBW ............................................................................. 29 4. In samenwerking met…..................................................................................................... 31 5. Wat is de aard van de geleverde ondersteuning?................................................................. 32 6. Wat is het beoogde resultaat? ........................................................................................... 35 Deel 3....................................................................................................................................... 37 Productbeschrijvingen................................................................................................................ 37 Algemene productbeschrijvingen ................................................................................................ 38 1. Toelichting ...................................................................................................................... 38 6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod1. Vraagverheldering .......... 39 1. Vraagverheldering............................................................................................................ 40 2. Tijdelijke begeleiding ........................................................................................................ 42 2.1 Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk ................................ 44 2.2 Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk............................................... 46 2.3 Gebruik maken van vrijwillige inzet .................................................................................. 48 2.4 Gebruik maken van collectieve voorzieningen ................................................................... 50 3. Langdurige begeleiding ..................................................................................................... 52 4. Casemanagement ............................................................................................................ 54


5. Bemoeizorg (OGGZ).......................................................................................................... 55 6. Voorwaardenscheppende activiteiten ................................................................................ 57 6.1 Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen.............................................................. 57 6.2 Kwartiermaken .............................................................................................................. 59 6.3 Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten........................................................................ 61 6.4 Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals ................................................... 63 6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod............................................ 64 Bijlage 1. Producten per levensgebied.......................................................................................... 65 Toelichting op de gebruikte indeling ...................................................................................... 65 1. Wonen............................................................................................................................ 67 2. Huishouden en administratie ............................................................................................ 68 3. Werken/dagbesteding/opleiding........................................................................................ 69 4. Sociale contacten en vrije tijd ............................................................................................ 71 5. Psychisch functioneren en zingeving .................................................................................. 73 6. Persoonlijke verzorging en gezondheid ............................................................................... 75 7. Inkomen en schulden ....................................................................................................... 77 8. Opvoeding en gezin .......................................................................................................... 78 9. Contacten met instanties .................................................................................................. 80 10. Mobiliteit ...................................................................................................................... 82 Bijlage 2.................................................................................................................................... 83 Voorbeelden van specifieke productbeschrijvingen waarin de twee andere typen beschrijving gecombineerd worden ............................................................................................................... 83 Toelichting.......................................................................................................................... 83 A Psychisch functioneren en zingeving ................................................................................... 85 A.1 Terugvalpreventie .......................................................................................................... 85 A.2 Begeleiding bij terugval................................................................................................... 86 B. Gezondheid en leefstijl ..................................................................................................... 87 B.1 Leefstijlgerichte interventies ........................................................................................... 87 C. Inkomen ......................................................................................................................... 88 C.1 Budgetteringsondersteuning ........................................................................................... 88 C.2 Schuldhulpverlening ....................................................................................................... 90 D. Wonen ........................................................................................................................... 92 D.1 Tweede kansbeleid ........................................................................................................ 92 D.2 Toeleiden naar huisvesting.............................................................................................. 94 E. Sociale contacten/netwerkontwikkeling ............................................................................. 95 E.1 Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners ............. 95 E.2 Ondersteuning van mantelzorgers.................................................................................... 97 E.3 Het organiseren van een maatjesproject ........................................................................... 99 E.4 Het organiseren van inloopactiviteiten............................................................................ 100 F. Arbeid/dagbesteding/opleiding ....................................................................................... 102 F.1 Trajectbegeleiding arbeid .............................................................................................. 102 F.2 Begeleiding bij leer-werkplekken.................................................................................... 104 F.3 Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan ........................ 106 de slag gaan ...................................................................................................................... 106 F.4 Het bieden van leer-werkplekken ................................................................................... 108 F.5 Studiebegeleiding......................................................................................................... 109 F.6 Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten.................................................................. 110 F.7 Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten elders......................................................... 112 F.8 Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten ................................................................. 114 F.9 Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten ........................................................... 115 F.10 Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten.......................................................... 117 F.11 Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten ......................................................... 119


F.12 Het bieden van inloopactiviteiten ................................................................................. 121 G. Voorwaardenscheppende activiteiten .............................................................................. 122 G.1 Kwartiermaak-festivals ................................................................................................. 122 Colofon .................................................................................................................................. 123


INLEIDING De RIBW Alliantie is een vereniging van 22 zelfstandige RIBW’s: regionale instellingen voor beschermd wonen. In het beleidsplan voor de periode 2011-2015 is de ambitie opgenomen dat de leden in 2015 een goede positie op de markt hebben. Een van de belangrijkste veranderingen die in deze periode plaatsvindt, is de wijziging in de AWBZ waardoor ambulante begeleiding en dagbesteding niet langer via de AWBZ vergoed worden. Cliënten kunnen in plaats daarvan een beroep doen op de Wmo. Het compensatiebeginsel dat in de Wmo is opgenomen wordt daarvoor uitgebreid: “Iedere burger kan dagelijkse levensverrichtingen uitvoeren, het persoonlijk leven structureren en daarover regie voeren.” Ook zullen gemeenten de regie krijgen over arbeidsre-integratie van alle inwoners via de Wet Werken naar Vermogen. Van iedereen die minder dan 80% arbeidsongeschikt is, wordt verwacht dat deze naar vermogen werk gaat verrichten. Gemeenten dienen daartoe een reintegratie-inspanning te leveren. Door deze transities worden gemeenten veel belangrijkere financiers voor RIBW’s. Gemeenten zullen naar verwachting vragen om samenwerking, innovatie, zicht op resultaten/effecten en ze zullen eisen stellen aan de kostprijs. Binnen de gemeentelijke markt zijn meer spelers actief dan binnen de AWBZ. RIBW’s zullen daarom een goede balans moeten vinden tussen samenwerking en concurrentie. Als hulpmiddel voor haar leden bij de contacten met gemeenten, verwijzers, ketenpartners en andere maatschappelijke partijen heeft de RIBW Alliantie deze basistekstenset door MOVISIE laten ontwikkelen. Het volgende hoofdstuk bestaat uit een toelichting op de deeldocumenten, een gebruiksaanwijzing, waar de teksten voor bedoeld zijn en hoe u ze kunt aanpassen aan uw eigen situatie. Deze set wordt door de RIBW Alliantie beschikbaar gesteld in twee vormen: als totaaldocument voor uzelf en als deeldocumenten. De deeldocumenten corresponderen met de hoofdstukken in het totaaldocument. U kunt ze naar eigen inzicht aanpassen voor gebruik richting derden.


GEBRUIKSAANWIJZING Deze basisset omvat een introductie op de transitie en wat dat van RIBW’s aan actie vraagt, een introductie op de cliëntengroep, een beschrijving van de RIBW en haar werkwijze en productbeschrijvingen. U kunt deze basisset gebruiken om uw medewerkers voor te bereiden en om een informatieset samen te stellen voor de gemeenten en samenwerkingspartners waar zij mee te maken hebben. Hierbij kunt u de teksten aanpassen, zodat ze aansluiten op de contacten die u al heeft, de insteek die uw gemeenten kiezen en de manier waarop u zich wilt positioneren in de samenwerking met andere partijen zoals welzijn en vrijwilligersorganisaties.

Punt van aandacht: de spanning tussen ‘ist’ en ‘soll’ Niet alle RIBW’s zijn in hun werkwijze al helemaal ingesteld op de eisen van gemeenten en de aanpak zoals beoogd in de Wmo. In die zin zijn de beschrijvingen eerder ‘soll’ dan ‘ist’. Veel medewerkers zijn nu wellicht nog vooral gericht op de contacten met/begeleiding van de cliënt zelf, terwijl er in de werkwijze die geschetst is vanuit wordt gegaan dat ze net zo sterk bezig zijn met het betrekken en toerusten van familie, vrijwilligers en welzijn en het meewerken in (wijk/gebieds)gerichte samenwerkingsverbanden. Dat vraagt andere competenties. U zult zelf moeten bepalen of uw organisatie en medewerkers de beschreven producten nu al voldoende waar kunnen maken. Wanneer u vaststelt dat uw organisatie hier nog niet aan voldoet, kunt u de periode tussen nu en 2013/14 gebruiken om met uw medewerkers en met uw cliënten de transitie in denken en handelen door te zetten, uw medewerkers toe te rusten of gericht te selecteren op de gewenste competenties, de gang ‘naar buiten’ met uw cliënten nog meer tot een vanzelfsprekendheid in de dagelijkse praktijk te maken dan tot nu toe het geval is.

Momentopname: transitie is een beweging Transitie is een beweging. Deze basisset is bedoeld voor het gebruik in de eerstvolgende periode. De verwachting is dat binnen een tot twee jaar een herziening nodig is. Nu al zijn er RIBW’s, die veel verder gaan, waarbij medewerkers bijvoorbeeld onderdeel gaan uitmaken van een centrale gemeentelijke toegang of waarbij ze in multidisciplinaire gebieds(wijk)gerichte teams gaan werken. Op de middellange termijn zal er wellicht geen sprake meer zijn van specifieke RIBW-producten, alleen nog inbreng van specifieke expertise. Dit zal gepaard gaan met organisatorische veranderingen, zoals fusie, inbreng van medewerkers in nieuwe rechtspersonen of detachering. De RIBW Alliantie zal haar leden daar in de komende jaren ook weer in ondersteunen.

Gebruiksaanwijzing per deel De hieronder opgenomen informatie wordt herhaald als introductietekst in de verschillende delen. Deel 1. Informatie over de gemeente en het gemeentelijk domein Dit hoofdstuk is bedoeld voor medewerkers van RIBW’s die zich willen inlezen op de veranderingen die de komende jaren spelen op het gebied van de relatie met gemeenten. In dit hoofdstuk schetsen we de drie decentralisatieopgaven waar gemeenten de komende jaren voor staan. Verder gaan we in op twee ontwikkelingen die in het hele land spelen rondom de Wmo en waar gemeenten en welzijnsorganisaties bij betrokken zijn: De Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl. Dan staan we stil bij de partijen die binnen de Wmo en het gemeentelijk domein een aanbiedersrol spelen. Ten slotte doen we een aantal


aanbevelingen voor uw eigen voorbereiding die op deze ontwikkelingen aansluiten en noemen we een aantal websites waarop meer informatie te vinden is. De teksten zijn deels gebaseerd op informatie die het ministerie van VWS en VNG beschikbaar stellen ter ondersteuning van de voorbereidingen via www.invoeringwmo.nl . U kunt de tekst gebruiken om eigen medewerkers te informeren over de gemeentelijke context en om uzelf en uw medewerkers voor te bereiden op contacten met gemeenten. Ook een cliëntenraad kan belang hebben bij (delen van) deze informatie. Deel 2. Algemene teksten ten behoeve van het contact met gemeenten Dit deel bestaat uit twee hoofdstukken: 1. Een algemene inleiding op de doelgroepen van de RIBW, hun kenmerken en ondersteuningsbehoeften, met steeds een casus ter illustratie. Het gaat hier om een beschrijving waarin we een balans hebben gezocht tussen het duidelijk maken van de langdurigheid van de aandoening en het grillige verloop en het toelichten van de herstelmogelijkheden en participatiebehoeften. Er is sprake van enig jargon: de aanduidingen van ziektebeelden en methoden met hun officiële benamingen. We zijn niet verder ingegaan op specifieke ziektebeelden omdat dat voor een gemeente niet echt interessant is. We hebben er nadrukkelijk voor gekozen, zeker bij de casussen, geen relatie te leggen met het RIBW-aanbod. Mocht u dat in uw communicatie wel willen doen, dan kunt u dat zelf toevoegen. 2. Een algemene bespreking van het RIBW-aanbod op het gebied van individuele begeleiding, dagactivering en werk. Deze beschrijving is gebaseerd op de al gangbare werkwijze in de herstelgerichte benadering die de leden van de RIBW Alliantie als leidraad gebruiken. Deze aanpak en wat medewerkers doen, met wie en hoe samenwerking plaatsvindt, is vervolgens beschreven in ‘Wmo-taal’ en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein. De tekst van deze hoofdstukken is in principe rechtstreeks te gebruiken als voorlichtingstekst in de contacten met gemeenten en samenwerkingspartners. Meestal zult u ze willen individualiseren voor uw eigen RIBW en voor de partner waarmee u contact heeft. Deel 3. De productbeschrijvingen De productbeschrijvingen zijn gebaseerd op de in de AWBZ gangbare producten van RIBW’s op het gebied van ambulante begeleiding, dagactivering en werk, dat wil zeggen de producten die (vrijwel) alle RIBW’s bieden. Maar dan anders: de manier van werken en de productbeschrijvingen zijn beschreven in ‘Wmo-taal’ en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein. We hebben de producten op drie verschillende manieren benaderd, omdat niet alle gemeenten binnen de Wmo dezelfde aanvliegroute kiezen. De productbeschrijvingen zijn op drie manieren beschreven: 1. Algemene beschrijvingen als basis. 2. Korte producttyperingen per levensgebied in bijlage 1. 3. Een aantal specifieke productbeschrijvingen in bijlage 2. De beschrijvingen zijn te gebruiken als bouwstenen voor eigen productbeschrijvingen. De basis: algemene productbeschrijvingen We gaan in deze productbeschrijvingen uit van het proces zoals de gemeenten deze beschrijven: contactlegging-vraagverheldering-verkennen oplossingsrichtingenmaatwerkarrangement. De vraagverheldering, het verkennen van oplossingrichtingen en bepalen van de voorkeuren van de cliënt voor het maatwerkarrangement vormen samen de


inhoud van wat gemeenten aanduiden als het Gesprek: de dialoog met de cliënt over zijn behoeften, mogelijkheden en wensen die de basis biedt voor een duurzame aanpak. De oplossingsrichtingen en arrangementen volgen daarbij de piramide zoals deze in de Wmo wordt gebruikt: de eigen mogelijkheden van cliënt en persoonlijk sociaal netwerk inzetten, vervolgens op maat aanvullen met ondersteuning door vrijwillige inzet en het gebruik van algemene en collectieve voorzieningen die in de gemeente beschikbaar zijn, en als sluitstuk de individuele voorzieningen als daarop aanvullend. We hebben de producten besproken in volgorde van licht naar zwaar, van tijdelijk naar langdurig. Elke beschrijving bestaat uit de volgende onderdelen:  Een algemene omschrijving.  De doelgroep(en) waarvoor dit product is bedoeld. De omschrijving sluit aan op de beperkingen, het stadium in het herstelproces en de mate van zelfregie, zelfredzaamheid en participatie die al gerealiseerd is en de daaruit voortvloeiende ondersteuningsvra(a)g(en). Soms is een product met name bedoeld voor mensen van een bepaalde leeftijd of omstandigheid (bijvoorbeeld jongvolwassene, bejaarde, (dreigend) dakloze, tienermoeder); dat is hier dan ook benoemd.  Het doel dat door het aanbod naar verwachting wordt gerealiseerd, het resultaat. De cliënt of zijn positie is na afloop van het traject op deze manier veranderd. De duurzame ondersteuning is als volgt gerealiseerd.  De gehanteerde werkwijze met de activiteiten en stappen die onderdeel uitmaken van een product.  De levensgebieden waar het product aan bijdraagt, zie toelichting hieronder.  De partners waar bij dit product mee samengewerkt wordt. Onvermeld hierbij blijft in het algemeen de cliënt (en indien aanwezig zijn directe mantelzorger(s)), omdat deze altijd betrokken zijn en er altijd sprake is van een “coproductie” tussen beroepskracht en cliënt(systeem).  De taakverdeling tussen de samenwerkingspartners (denk aan: verwijzing, toerusting, wederzijdse afstemming bij verdeling van taken uit het aanbod, gezamenlijk aanbieden, warme overdracht met vervolgens beschikbaarheid voor consultatie en advies).  De context. Het gaat hier om de fysieke context: de plek waar en met wie het traject plaatsvindt. Het kan gaan om een gesprek op een kantoorlocatie of loket, tijdens een telefonisch spreekuur, een afspraak op een “vindplaats” of een huisbezoek. Hier worden ook specifieke kenmerken opgenomen over de vorm of voorwaarden van de inventie: bijvoorbeeld of sprake is van enige vorm van dwang of drang.  De samenhang met andere producten. Bijlage 1. Producten beschreven per levensgebied Deze producttyperingen zijn concreter en daardoor wellicht illustratiever dan de algemene beschrijvingen. Ook sluiten ze in de beleving van veel van de geraadpleegde RIBWmedewerkers duidelijker aan op de eigen praktijk en illustreren ze wat de specifieke expertise en inbreng van de RIBW kan zijn. U kunt deze korte producttyperingen ook gebruiken om de algemene productbeschrijvingen specifieker te maken voor uw aanbod op een bepaald levensgebied. Toelichting op de gebruikte indeling In De Kanteling is de bestaande omschrijving van het compensatiebeginsel vertaald in een aantal resultaten. Naar analogie van de resultaatbeschrijvingen van De Kanteling hebben we nagedacht over de concrete resultaten die vallen onder de beoogde uitbreiding in verband met de decentralisatie van de begeleiding: dagelijkse levensverrichtingen en structuur in het persoonlijk leven en de regie daarbij. We gebruiken daarvoor een indeling in levensgebieden. Er zijn diverse indelingen in levensgebieden in gebruik in de sociale


sector, met steeds net andere accenten, afhankelijk van de doelgroep en het doel waarvoor ze in eerste instantie ontwikkeld zijn (bijvoorbeeld zelfredzaamheidmatrix, 2010, GGD Amsterdam; levensgebieden 8 fasen model, NIZW/MOVISIE, 2003, indeling Eigen Kracht Wijzer Almere). Wij hanteren de volgende indeling: Indeling in leefgebieden 1. Wonen 2. Huishouden en administratie 3. Werken/dagbesteding/opleiding 4. Sociale contacten en vrije tijd 5. Psychisch functioneren en zingeving 6. Persoonlijke verzorging en gezondheid 7. Inkomen en schulden 8. Opvoeding en gezin 9. Contacten met instanties 10. Mobiliteit Voor elk van de levensgebieden is een resultaatgerichte vertaling te maken naar de drie elementen uit de formulering van het compensatiebeginsel. Een voorbeeld:  hij/zij beschikt over de vaardigheden om zelf zijn administratie uit te voeren of heeft daar duurzame ondersteuning bij (van….);  hij/zij heeft de daarbij behorende activiteiten opgenomen in zijn (dag, week, …. levens)planning;  hij/zij heeft dit conform eigen prioriteiten en keuzes geregeld. De levensgebieden hebben overlap met de bestaande onderwerpen van het compensatiebeginsel, maar ook met de te realiseren resultaten op andere prestatievelden van de Wmo zoals mantelzorgondersteuning en OGGZ en op andere beleidsgebieden van de gemeente waarin zorg voor burgers geregeld is, zoals het armoedebeleid, huisvestingsbeleid, schuldhulpverlening en het arbeidsre-integratiebeleid. Bijlage 2. Voorbeelden van specifieke productbeschrijvingen waarin de twee andere typen beschrijving gecombineerd worden In deze set zijn producten die veel RIBW’s bieden op de diverse levensgebieden uitgewerkt met gebruikmaking van de algemene producttyperingen. Deze uitwerking is niet uitputtend, meer bedoeld als voorbeelden. Daarbij is bijzondere aandacht besteed aan “nieuwe” producten, dat wil zeggen producten die specifiek aansluiten op de Wmo-aanpak. Ook zijn de twee producten gericht op het levensgebied psychische gezondheid uitgewerkt, waarvan je kunt stellen dat daar de specifieke positie en expertise van een RIBW het meest nadrukkelijk verschilt van die van andere mogelijke Wmo-aanbieders. Met de invoering van de Wet Werken naar Vermogen valt het toeleiden naar geschikte arbeid van mensen met gedeeltelijke arbeidsbeperkingen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Dit sluit aan op de aandacht die RIBW’s besteden aan toeleiding naar arbeid. Producten die te maken hebben met dagbesteding, scholing en werk en die kunnen bijdragen aan stijging op de participatieladder zijn afzonderlijk beschreven.


DEEL 1. DE GEMEENTE EN PARTIJEN IN HET GEMEENTELIJK DOMEIN Dit hoofdstuk is bedoeld voor medewerkers van RIBW’s die zich willen inlezen op de veranderingen die de komende jaren spelen op het gebied van de relatie met gemeenten. In dit hoofdstuk schetsen we de drie decentralisatieopgaven waar gemeenten de komende jaren voor staan. Verder gaan we in op twee ontwikkelingen die in het hele land spelen rondom de Wmo en waar gemeenten en welzijnsorganisaties betrokken zijn: De Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl. Dan staan we stil bij de partijen die binnen de Wmo en het gemeentelijk domein een aanbiedersrol spelen. Ten slotte geven we een aantal aanbevelingen voor uw eigen voorbereiding die op deze ontwikkelingen aansluiten en een aantal websites waarop meer informatie te vinden is. De teksten zijn deels gebaseerd op informatie die het ministerie van VWS en VNG beschikbaar stellen ter ondersteuning van de voorbereidingen via www.invoeringwmo.nl . U kunt de tekst gebruiken om eigen medewerkers te informeren over de gemeentelijke context en om uzelf en uw medewerkers voor te bereiden op contacten met gemeenten. Ook een cliëntenraad kan belang hebben bij (delen van) deze informatie.


DE GEMEENTE EN PARTIJEN IN HET GEMEENTELIJK DOMEIN 1. De drie decentralisatieopgaven Gemeenten krijgen in de periode tussen 2013 en 2016 drie nieuwe verantwoordelijkheden: 1. De verantwoordelijkheid voor ondersteuning in het kader van de Wmo aan de groepen die voorheen in aanmerking kwamen voor AWBZ-begeleiding, in 2013 voor degenen die niet eerder begeleiding kregen of waarvan de indicatie verloopt en met ingang van 2014 voor alle inwoners. 2. De verantwoordelijkheid voor arbeidsre-integratie van alle inwoners met uitzondering van degenen die volledig en voorgoed arbeidsongeschikt zijn in het kader van de Wet Werken naar Vermogen; de precieze invoeringsdatum is nog onduidelijk. 3. De verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg in een traject vanaf 2013 tot en met 2016. Hieronder een korte toelichting op de feitelijke veranderingen die hierbij plaatsvinden. 1.1 Decentralisatie AWBZ-begeleiding De functie begeleiding in de AWBZ komt met ingang van 1 januari 2013 te vervallen als verstrekking aan ambulante cliënten. Het gaat daarbij om begeleiding individueel, begeleiding groep en kortdurend verblijf. Tegelijkertijd wordt in de Wmo een uitbreiding opgenomen die duidelijk maakt dat mensen met behoefte aan begeleiding een beroep kunnen doen op de Wmo. Het gaat in de Wmo om ondersteuning gericht op zelfredzaamheid en participatie. Het compensatiebeginsel is een passage in de Wmo-wettekst die gemeenten verantwoordelijk stelt voor het dusdanig compenseren van beperkingen van de inwoner met beperkingen, chronische ziekten of psychische aandoeningen dat deze in staat is “een huishouden te voeren, zichzelf in en om de woning te bewegen, zich per vervoermiddel binnen de gemeente te verplaatsen en sociale contacten te onderhouden.” De aanvullende wettekst luidt: de gemeente heeft de plicht om voorzieningen op het gebied van maatschappelijke ondersteuning te bieden die deze groepen ”in staat stellen dagelijkse levensverrichtingen uit te voeren, het persoonlijke leven te structuren en daarover regie te voeren”. Ook het verstrekken van hulpmiddelen die betrekking hebben op het thema ’zelfredzaamheid in en om de woning’ worden volledig onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid in het kader van de Wmo gebracht en het vervoer dat aan begeleiding is verbonden. Verder is ook opgenomen de verplichting “mantelzorgers van personen die door hun beperking permanent toezicht nodig hebben zodanig te ondersteunen, dat de mantelzorgers hun taak vol kunnen houden” (dit is de resultaatomschrijving ter vervanging van de verstrekking kortdurend verblijf). Om hier invulling aan te kunnen geven hebben gemeenten budget nodig. Het budget dat in 2010 besteed is aan AWBZ-begeleiding wordt overgeheveld naar de gemeenten met een korting van 5%. Deze budgetkorting betekent, zeker in het licht van de groei van het beroep op AWBZ-begeleiding van de laatste jaren, dat gemeenten financieel niet in staat zullen zijn de begeleiding zoals die nu geboden wordt integraal over te nemen, zelfs als ze dat wel zouden willen. Innovatie en creativiteit om te zoeken naar goedkopere alternatieven zijn noodzakelijk.


De Wmo geeft alleen de gewenste resultaten. Het achterliggende doel is het bevorderen van participatie en zelfredzaamheid. Het is aan de gemeente zelf om te bepalen hoe zij de in de wet genoemde resultaten (laat) realiseren. Dat hoeft dus niet per se door individuele voorzieningen op indicatie te gebeuren; een bepaalde beperking geeft daarom niet automatisch recht op een bepaalde voorziening. De verwachting is dat de gemeente bij de invulling van begeleiding niet alleen zal kijken naar de inzet van individuele of groepsbegeleiding door (zorg)professionals, maar ook naar de inzet van betrokkene zelf, zijn sociale netwerk, inzet van vrijwilligers of collectieve (welzijns)arrangementen, of een mix van al deze vormen. Het VNG1 -project De Kanteling is erop gericht deze manier van werken met en voor gemeenten vorm te geven, zie hierover de volgende paragraaf. Een transitiebureau van VNG en VWS2 bieden gemeenten en organisaties ondersteuning bij het voorbereiden en invoeren van de overgang van de begeleidingsfunctie van AWBZ naar Wmo. Op www.invoeringwmo.nl/begeleiding is een stappenplan voor de voorbereiding opgenomen, waarin wordt aangegeven hoe en wanneer gemeenten en aanbieders zichzelf kunnen voorbereiden op de nieuwe situatie. Het stappenplan gaat ervan uit dat gemeenten per 1 januari 2013 kunnen starten met het bieden van ondersteuning. Dat betekent dat alle algemene voorbereidingen plaatsvinden in de eerste helft van 2012, en de daadwerkelijke inkoop en contractering bij aanbieders in de tweede helft. De verwachting is dat veel gemeenten in praktijk zullen werken met een gefaseerde overgang, waarbij ze in 2013 nog deels zullen leunen op de bestaande praktijken (de ‘beleidsarme’ aanpak) en tegelijkertijd ervaring opdoen met vernieuwende arrangementen (de ‘beleidsrijke’ aanpak). In 2014 breiden ze dan de vernieuwende arrangementen uit onder gelijktijdige afbouw van bestaande praktijken. Op de website zijn de vragen te zien die gemeenten en aanbieders zichzelf stellen in de voorbereidingsfase en aan welke informatie over de huidige cliënten en het aanbod (voor gemeenten) en over de gemeenten en hun beleid (voor de aanbieders) zij behoefte hebben. Er zijn formats te downloaden om informatie over uw eigen cliënten en aanbod te ordenen ten behoeve van de gemeenten in uw werkgebied. 1.2 Wet Zorg voor Jeugd Bij de overgang van de jeugdzorg gaat het erom dat de hele jeugdzorg in de komende jaren tot en met 2016 naar de gemeente overgaat. Er komt één financieringssysteem voor het preventieve beleid, de vrijwillige provinciale jeugdzorg, de jeugd-LVG3 en de jeugd-GGZ. In alle regio’s gaan provincie en gemeenten transitieplannen maken over de geleidelijke decentralisatie in de komende jaren. Het is zaak, indien gewenst, daarbij betrokken te zijn. Voor de zomer van 2012 moet het voorstel Wet Zorg voor Jeugd gereed zijn. De doelen van de decentralisatie zijn (1) eerdere samenwerking tussen gemeente, onderwijs en zorg en zorg op maat; (2) betere samenwerking rond gezinnen. Uitgangspunt is een algemene zorgplicht voor de gemeente om jeugdigen en hun opvoeders opvoed- en opgroeiondersteuning te bieden. In ieder geval moet de gemeente laagdrempelige opvoedingsondersteuning stimuleren via het centrum voor jeugd en gezin in de buurt. Het centrum voor jeugd en gezin krijgt een groot aantal taken waaronder: ondersteuning, voorlichting, advies en informatie; zoveel mogelijk zelf bieden van hulp; integrale zorg rondom het gezin organiseren; samenwerking met het onderwijs. Het wordt de poortwachter voor alle zorg voor jeugdigen en ouders.

1

VNG: Vereniging Nederlandse Gemeenten

2

VWS: het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport

3

LVG: licht verstandelijk gehandicapten


Daarnaast wordt gedacht aan een plicht voor de gemeente om daar waar noodzakelijk een individuele voorziening te treffen voor jeugdigen en hun opvoeders. Waarschijnlijk komt er een formulering daarvoor die aansluit bij het compensatiebeginsel in de Wmo. 1.3 De Wet Werken naar Vermogen De Wet Werken naar Vermogen is een combinatie van diverse regelingen, zoals de Wajong, de Wet sociale werkvoorziening, de Wet Werk en Bijstand en de Wet Investeren in Jongeren. Uitgangspunt is dat mensen zo veel mogelijk via werk in hun eigen levensonderhoud moeten voorzien; een beroep op (versoberde) sociale zekerheid kan alleen als dit volledig onmogelijk is. Het doel van de wet is één regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt waarin meer samenhangend kan worden gewerkt aan het bevorderen van arbeid door mensen met een beperking. Iedereen die gedeeltelijk arbeidsongeschikt is, moet zoveel mogelijk aan de slag bij reguliere werkgevers of komt anders in de bijstand terecht. Gemeenten hebben een aantal financiële instrumenten om gedeeltelijk arbeidsongeschikten te ondersteunen bij het krijgen en behouden van werk, onder meer door loondispensatie voor werkgevers en door persoonlijke ondersteuning op de werkplek, die overigens alleen geldt voor de meest kwetsbare burgers. De wet heeft grote gevolgen voor jongeren met een beperking en voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten, omdat het niveau van uitkeringen wordt verlaagd tot het bijstandsregime en de toegang tot sociale werkplaatsen door (her)indicaties sterk worden beperkt. De Wajong is vanaf 2012 alleen toegankelijk voor mensen die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. Gedeeltelijk arbeidsongeschikten komen in de bijstand terecht. De sociale werkplaatsen zijn alleen voor mensen die er al in zitten (ze worden niet herkeurd) en voor mensen met een indicatie beschutte werkplek. De beloningsstructuur van de sociale werkplaatsen wordt versoberd en het aantal plaatsen moet sterk afnemen.

2. Gemeenten bereiden zich voor Gemeenten bereiden zich voor op de drie decentralisaties. De Wmo geeft aan dat zij hier de belanghebbende partijen: dus aanbieders en kwetsbare inwoners, bij moeten betrekken. Projecten die hierop aansluiten zijn De Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl. 2.1 Beleidsontwikkeling samen met instellingen en burgers De bedoeling is dat gemeenten de drie decentralisaties met elkaar en met andere gemeentelijke beleidsvelden verbinden (zoals huisvesting, onderwijs en arbeidsmarktbeleid) en zo levensbrede ondersteuning realiseren aan kwetsbare burgers en hun sociale netwerk, waarin zowel aandacht bestaat voor het realiseren van voldoende inkomen en arbeid als voor ondersteuning van participatie en zelfredzaamheid. Gemeenten ontwikkelen dit beleid niet alleen, maar in overleg met alle betrokken partijen. Gemeenten zoeken daarbij naar nieuwe manieren om met hun vitale en kwetsbare burgers, organisaties voor zorg en welzijn en overige maatschappelijke organisaties samen te werken om tot creatieve en duurzame aanpakken te komen. Dit komt terug in de aanpak van de voorbereiding op de AWBZ-decentralisatie. Dit wordt landelijk vanuit de VNG ondersteund in het project De Kanteling. Ook het welzijnswerk werkt aan vernieuwing die hierop aansluit. Dit gebeurt via de landelijke campagne Welzijn Nieuwe Stijl.


2.2 De Kanteling De Kanteling introduceert een nieuwe manier van denken bij de gemeenten. Uitgangspunt is het denken in gewenste resultaten voor de (kwetsbare) burger in plaats van het denken in aanbod en voorzieningen. Daarbij is de persoonlijke situatie richtinggevend om te bepalen welke maatwerkoplossing het meest geschikt is. Gemeenten nemen meer de tijd in het eerste gesprek met de cliënt. Het gesprek wordt meer vraagverhelderend, minder beoordelend (‘keukentafelgesprek’). Gemeenten èn cliënten moeten afstappen van de standaard voorzieningenlijst en kijken ook naar andere mogelijkheden om een hulpvraag op te lossen. Hierbij staan behoud van regie over het eigen leven en zelfredzaamheid van de cliënt voorop (‘eigen kracht’). Samen met de cliënt wordt vastgesteld wat het resultaat van de ondersteuning moet zijn en welke oplossingen daaraan bijdragen. Het gaat niet alleen om individuele voorzieningen, ook met een algemeen aanbod kan het resultaat bereikt worden (‘eerst kijken naar informele- en collectieve voorzieningen, pas daarna naar individuele en specifieke voorzieningen’). Deze visie leidt tot een andere verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen burgers, gemeente en professionele instellingen. De piramide visualiseert die verdeling. De piramide kent een brede basis en een smalle top. Van breed naar smal:  eigen kracht en persoonlijk netwerk vormen de basis. Deze ontvangt steun van achtereenvolgens:  informele zorg/burgers onderling;  collectieve voorzieningen;  individuele voorzieningen.

Piramide van maatschappelijke ondersteuning Gemeenten willen in de aanloop naar de decentralisatie onderzoeken of en in hoeverre deze gekantelde manier van werken geschikt is om innovatie te realiseren in het ondersteuningsaanbod voor de meest kwetsbare groepen. Een van de vragen die bij gemeenten speelt, is de vraag wanneer gespecialiseerde doelgroepgerichte begeleiding nodig is of dat mensen (deels) ook gebruik kunnen maken van bestaand of nader te ontwikkelen aanbod van het welzijnswerk. Gemeenten zien graag samenwerking ontstaan. In het kader van de Wmo heeft De Kanteling de volgende lijst resultaten benoemd als uitwerking van het compensatiebeginsel4 : 1. 2. 3. 4. 5.

4

Iedere burger kan wonen in een schoon en leefbaar huis. Iedere burger kan wonen in een voor hem/haar geschikt huis. Iedere burger kan beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften. Iedere burger kan beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding. Iedere burger kan thuis zorgen voor gezonde kinderen die tot het gezin behoren.

Denken in Resultaten, bouwsteen voor een nieuwe modelverordening Wmo. VNG, 2010.


6. 7. 8.

Iedere burger kan zich verplaatsen in, om en nabij het huis. Iedere burger kan zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel. Iedere burger heeft de mogelijkheid om contacten te hebben met medemensen en deel te nemen aan recreatieve, maatschappelijke of religieuze activiteiten.

Begeleiding en dagbesteding kunnen hierop aansluiten. Voor wat betreft de specifieke taken, begeleiding en dagbesteding hebben we hier nog twee resultaten aan toegevoegd, die aansluiten op respectievelijk de uitbreiding van het compensatiebeginsel in de Wmo en op de Wet Werken naar Vermogen. 9. Iedere burger kan dagelijkse levensverrichtingen uitvoeren, het persoonlijk leven structureren en daarover regie voeren (formulering van de uitbreiding van het compensatiebeginsel)5 . 10. Iedere burger kan naar vermogen deelnemen aan betaald werk en zo een eigen inkomen genereren (ten behoeve van de RIBW-producten gericht op toeleiding werk)6 . 2.3 Welzijn Nieuwe Stijl Het welzijnswerk ondersteunt Nederlanders op diverse terreinen bij hun zelfredzaamheid en bij het meedoen in de maatschappij (participatie). Welzijnswerk doet dit voor Nederlanders die kwetsbaar zijn vanwege hun gezondheid, hun inkomen of sociale netwerk. Het welzijnswerk werkt daarbij samen met vele duizenden vrijwilligers. Ook ondersteunt en begeleidt zij deze vrijwilligers. Welzijn kent vele verschijningsvormen die vaak gemeentespecifiek zijn. Ook het algemeen maatschappelijk werk en de maatschappelijke opvang behoren tot het welzijnswerk. Om het welzijnswerk zo goed mogelijk te laten aansluiten op de actuele maatschappelijke vraagstukken en de behoeften van de gemeente als opdrachtgever, is eind 2010 een start gemaakt met ‘Welzijn Nieuwe Stijl’. Eén van de speerpunten van ‘Welzijn Nieuwe Stijl’ is het verbeteren van de kwaliteit van het welzijnswerk in Nederland. In de acht bakens van Welzijn Nieuwe Stijl is de beoogde inhoudelijke transitie van het welzijnswerk samengevat: 1. Vraaggericht werken. 2. Direct erop af (burgers proactiever benaderen, ook als ze nergens om vragen). 3. Eigen kracht burger inschakelen (de mogelijkheden van de burger en het eigen netwerk benutten om de ondersteuning complementair te laten zijn aan de situatie van de burger). 4. Collectief versus individueel (steeds is het streven eerst collectieve mogelijkheden van welzijn inzetten, dan pas individuele voorzieningen). 5. Informele zorg versus formele zorg (verbeteren van de samenwerking tussen informele en formele zorg). 6. Integraal werken (samenhangende oplossingen zoeken voor een probleem, waarbij partijen goed samenwerken en de gemeente dat faciliteert). 7. Resultaatgericht (opdrachten in termen van resultaten formuleren en daarop afrekenen). 8. Ruimte voor de professional (professionals zijn deskundig, ondernemend en krijgen de ruimte). Gemeenten verwerken deze acht bakens in een vernieuwd welzijnsbeleid. De Wmo is hiervoor het wettelijke kader. Gemeenten zullen van RIBW’s verwachten dat ze aansluiten op deze manier van werken en dat ze samenwerken met aanbieders van collectief welzijn en informele zorg. De genoemde punten sluiten aan op hoe RIBW’s vaak al werken en op de

5

Factsheet Wmo en decentralisatie begeleiding. VWS, 2011.

6

Samenvatting van de doelstelling van de nieuwe Wet Werken naar Vermogen.


competenties van RIBW medewerkers, bijvoorbeeld de nadruk op herstelgerichte zorg en de inzet van ervaringsdeskundigen. Aandachtspunten liggen in het zoeken naar mogelijkheden om collectieve voorzieningen en informele zorg te betrekken. Dit sluit bijvoorbeeld aan op RIBW-activiteiten zoals het samenwerken met welzijn en vrijwilligersorganisaties in maatschappelijke steunsystemen, het kwartiermaken, het contact leggen met buren/buurtbewoners.

3. Het veld van aanbieders: samenwerken of concurreren Binnen het gemeentelijk domein zijn in vergelijking met de AWBZ veel aanbieders actief die op papier vaak een overlappend aanbod hebben. Dit levert enerzijds het risico op voor concurrentie, anderzijds geeft dit ook veel mogelijkheid tot samenwerking. Een krachtenveldanalyse is aan te bevelen. Welke belangen hebben de diverse partijen? Zijn deze tegengesteld aan de eigen belangen? Is samenwerking gezien de opstelling van de gemeente gewenst of wellicht zelfs noodzakelijk? Is er een persoonlijke klik? Kun je elkaar aanvullen, zijn er win-win oplossingen te realiseren? Sleutelwoorden voor geslaagde samenwerking zijn vertrouwen, leiderschap, openheid over eventuele belangentegenstellingen, transparante afspraken over daadwerkelijke samenwerking en elkaar aanvullende competenties. Welzijnsorganisaties zijn vaak wat dubbel in hun opstelling. Enerzijds bestaat er angst om terrein te verliezen aan een zorgaanbieder die nieuw bij de gemeente binnenkomt en is er behoefte om zelf ook uit de nieuwe ruif te eten, zeker omdat de laatste jaren op veel plaatsen stevig is bezuinigd op het welzijnswerk. Soms heeft men ook al vernieuwend aanbod ontwikkeld dat goed blijkt aan te sluiten op de behoeften van kwetsbare groepen en is men daar fier op. Tegelijkertijd bestaat soms ook huiver voor de nieuwe doelgroepen: kunnen we dat wel? En wil men juist graag samenwerken om op een veilige manier ervaring op te doen. Het welzijnswerk is vaak goed bekend met de mogelijkheden in een wijk, kan zelf veel vrijwillige werkplekken bieden, organiseert allerlei mogelijkheden voor ontmoeting en cursuswerk en heeft ervaring in de samenwerking met vrijwillige bewonersgroepen. Dit kan aantrekkelijk zijn voor een RIBW die wijkgericht wil kwartiermaken voor en met de eigen cliënten of met hen zoekt naar geschikte maatjes of vrijwilligerswerkplekken. Hetzelfde geldt voor samenwerking met het algemeen maatschappelijk werk. Samenwerking in cursorisch groepswerk (bijvoorbeeld thuisadministratie, budgettering, sociale vaardigheden, oriëntatie op ((vrijwilligers)werk), maar ook in verband met individuele budgetbegeleiding, schuldhulp en bijvoorbeeld opvoedingsondersteuning of steun aan de mantelzorger zijn goed denkbaar. Denk ook aan lichte vormen van samenwerking, zoals het delen van locaties. Voor wat betreft andere zorgaanbieders (GGZ, VG, MEE, gespecialiseerde thuiszorg) kan concurrentie ontstaan over het aanbod aan doelgroepen die ook in de huidige praktijk soms bij de een, soms bij de ander terechtkomen. Denk bijvoorbeeld aan jongeren met een licht verstandelijke beperking en gedragsstoornissen, mensen met een niet aangeboren hersenletsel of met een stoornis in het autismespectrum, mensen met multiproblematiek. Voor gemeenten is interessant om voor wat betreft groepsaanbod te bekijken in hoeverre het combineren van doelgroepen mogelijk is. Dat kan een meerwaarde hebben als het een aanbod dichtbij huis mogelijk maakt, of grotere diversiteit in activiteiten, zodat betere aansluiting plaats kan vinden op de interesses van verschillende deelnemers. In een aantal gevallen is niet de aard van de beperking van belang, maar of het voldoende klikt tussen deelnemers qua interesse en mogelijkheden. De agogische kwaliteit van de begeleiding kan verschil maken in wat mogelijk is. Her en der zijn goede voorbeelden bijvoorbeeld bij


arbeidsmatige dagbesteding, kunstateliers, huiskamerprojecten, eettafels en bij kwartiermaak activiteiten. Interessant kan zijn om met het welzijnswerk en wellicht ook andere zorgaanbieders, cliëntenorganisaties en vrijwilligersorganisaties samen te werken in het opzetten van vernieuwende vormen van ondersteuning, bijvoorbeeld een huiskamerontmoeting in de wijk, maatjesprojecten, het benaderen van lokale ondernemers om werkervaringplekken te bieden of een project gericht op administratieve ondersteuning door vrijwilligers. In de basisproductenset zijn al diverse producten beschreven die hierop vooruitlopen. De RIBW’s zijn relatief ver in de samenwerking met ervaringsdeskundigen. Dit kan voor gemeenten een onderscheidende kwaliteit zijn. Mogelijke motieven voor (coalitie-)samenwerking  één gezicht voor de cliënt;  spreiden en delen van risico’s bij nieuwe ondersteuningsvormen/innovatie;  vermijden van parallelle dienstverlening;  bereiken van kostenvoordelen;  complementariteit in dienstverlening (aansluitend);  gebruik maken van elkaars ‘expertise’/ondersteunende diensten;  verminderen bureaucratie en administratieve lasten;  ‘uitwisselen’ van werkgebied: logisch aansluiten bij gemeenten/wijken en buurten;  uitwisseling van personeel/voorkomen personele concurrentie. Voorwaarden voor (coalitie-)samenwerking  ‘gelijkwaardig’ voordeel bij de coalitie;  synergie;  overeenstemming over: - de ‘gezamenlijke diensten’ - het aantal en de soorten partners - de werkverdeling - omvang van de dienstverlening, prijzen, en onderlinge verrekening  inzicht in de lange termijn;  loyaliteit en wederzijds vertrouwen. (Bron: www.invoeringwmo.nl )

4. Wat kunt u nu al doen? Een RIBW is een regionale instelling. Dat betekent dat u meestal te maken hebt met een aantal gemeenten, groter en kleiner, armer en rijker, met verschillende bestuurscultuur, geschiedenis, lokale infrastructuur, bevolkingsopbouw en politieke verhoudingen. Ook is er een grote variatie in kennis, gerichtheid en interesse van Wmo-ambtenaren die de beleidsvoorbereiding en -uitvoering tot taak hebben. In sommige regio’s werken gemeenten samen in de beleidsontwikkeling en aansluitende inkoop van producten, in andere regio’s niet. Al die verschillen zullen meespelen in de keuzes die gemeenten maken in deze decentralisatie. Een vergelijkbaar betoog is te houden over welzijnsinstellingen, hun gerichtheid en mogelijkheden. Het is noodzakelijk dat u er in investeert om de gemeenten en (welzijns)organisaties in uw werkgebied te leren kennen. Hieronder geven we een aantal algemene aandachtpunten voor het gesprek met de gemeente en de voorbereiding daarop.


Gemeenten willen weten over welke cliënten het gaat, wat zij wel en niet kunnen en welke zorg zij nu ontvangen. U wilt zelf op een rijtje hebben wat het voor uw organisatie en uw cliënten betekent als de ambulante begeleiding en dagbesteding deels weg zou vallen, wat de mogelijkheden zijn van cliënten om zich naar meer zelfredzaamheid te ontwikkelen, welke speelruimte u (financieel, personeel, locaties) heeft om een en ander anders en liefst goedkoper te organiseren. Vragen die hierop aansluiten zijn hieronder benoemd (bron: www.invoeringwmo.nl). Over de betrokken cliënten/inwoners:  Welke cliënten binnen uw organisatie ontvangen nu zorg die (deels) met een indicatie voor extramurale begeleiding wordt gefinancierd?  Hoe verhouden deze aantallen zich ten opzichte van overige cliënten binnen uw organisatie?  Wat is de omvang van de extramurale begeleiding die wordt geboden?  Hoe verhoudt deze omvang zich ten opzichte van overige zorg die wordt geboden?  Wat is de duur van de extramurale begeleiding?  Welk karakter kent deze extramurale begeleiding (eenvoudig, complex)?  Welke andere zorg consumeren deze cliënten vanuit de AWBZ?  Welke andere diensten betrekken deze cliënten van de gemeente of op grond van andere wettelijke regelingen (Zvw, Justitie)? In hoeverre maken cliënten bijvoorbeeld onderdeel uit van ketens met andere Wmo-voorzieningen (bijvoorbeeld bemoeizorg OGGZ of ketenzorg dementie)?  Wat is de gemiddelde inen uitstroom in een jaar? Wat zijn trends hierin? Over de locatie(s)/het werkgebied betreffende gemeenten:  Welke locaties/afdelingen bieden extramurale begeleiding?  Hoe verhoudt dit zich tot de rest van uw organisatie?  Wat is de postcode en de woonplaats van cliënten die op de locaties extramurale begeleiding ontvangen?  Om hoeveel cliënten gaat het per gemeente? Over de financiën en het personeel:  Welk deel van uw budget is hiermee gemoeid?  In welke mate raakt dit budget de rest van uw organisatie (bijvoorbeeld de intramurale capaciteit)?  Welk type professionals levert de extramurale begeleiding (als onderdeel van hun werk)? Zie voor de competenties van de professionals paragraaf 2 van deel 2B.  Welke ondersteunende- en besturende functies zijn betrokken bij de levering van de extramurale begeleiding? De verzamelde feiten zijn voor gemeenten erg interessant in aanvulling op beleidsinformatie die zij bijvoorbeeld van het CIZ hebben ontvangen. Met de informatie kan per gemeente een overzicht worden gemaakt van het aantal cliënten dat te maken krijgt met de decentralisatie en in welke omvang. Op www.invoeringwmo.nl is een format te downloaden met de informatie per cliënt die een gemeente zou willen hebben. Met behulp van de informatie uit de basisset van de RIBW Alliantie kunt u dit aanvullen met:  uw begeleidingsaanbod in de betreffende gemeente met daarbij een cliënttypering;  de doelen die u beoogt met de extramurale begeleiding. In het gesprek hierover kunt u met de gemeente vervolgens nader ingaan op uw beeld bij de ambitie van de Wmo en hoe uw aanbod hierin past; hoe u in de begeleiding nu al


samenwerking met andere organisaties en waar en hoe ketenzorg vorm krijgt; de factoren die - op dit moment - bepalen of uw cliënten individuele extramurale begeleiding krijgen of dat u hen stimuleert deel te nemen in collectief (welzijns)aanbod; wat ‘complexe’ cliënten zijn, waarvoor geldt dat specialistische expertise noodzakelijk is.

5. Meer informatie Als u meer wilt lezen zijn er verschillende bronnen beschikbaar. Bron www.invoeringwmo.nl

www.movisie.nl/decentralisa tie

LinkedIn groep Begeleiding van AWBZ naar WMO

Omschrijving Op deze website is alle overheidsinformatie over de transitie te vinden. De informatie betreft weten regelgeving. Op deze website is informatie beschikbaar over de transformatie van de AWBZ naar de Wmo. Hier staat vooral informatie over de manier waarop de overgang gerealiseerd kan worden. Beroepskrachten, indicatiestellers en gemeenteambtenaren kunnen hier informatie uitwisselen over de benodigde veranderingen als gevolg van de transitie en de transformatie.


DEEL 2. ALGEMENE TEKSTEN TEN BEHOEVE VAN HET CONTACT MET GEMEENTEN Toelichting Dit deel bestaat uit twee hoofdstukken: A

Een algemene inleiding op de doelgroepen van de RIBW, hun kenmerken en ondersteuningsbehoeften, met steeds een casus ter illustratie.

Het gaat hier om een beschrijving waarin we een balans hebben gezocht tussen het duidelijk maken van de langdurigheid van de aandoening en het grillige verloop en het toelichten van de herstelmogelijkheden en participatiebehoeften. Er is sprake van enig jargon: de aanduidingen van ziektebeelden en methoden met hun officiële benamingen. We zijn niet verder ingegaan op specifieke ziektebeelden omdat dat voor een gemeente niet echt interessant is. We hebben er nadrukkelijk voor gekozen zeker bij de casussen geen relatie te leggen met het RIBW-aanbod. Mocht u dat in uw communicatie wel willen doen, dan kunt u dat zelf toevoegen. B

Een algemene bespreking van het RIBW-aanbod op het gebied van individuele begeleiding, dagactivering en werk.

Deze beschrijving is gebaseerd op de al gangbare werkwijze in de herstelgerichte benadering die de leden van de RIBW Alliantie als leidraad gebruiken. Deze aanpak en wat medewerkers doen, met wie en hoe samenwerking plaatsvindt, is vervolgens beschreven in “Wmo-taal” en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein. De tekst van deze hoofdstukken zijn in principe rechtstreeks te gebruiken als voorlichtingstekst in de contacten met gemeenten en samenwerkingspartners. Meestal zult u ze willen individualiseren voor uw eigen RIBW en voor de partner waarmee u contact heeft.


A.

DE DOELGROEPEN VAN DE RIBW NADER TOEGELICHT

Janny Ik ben 47 jaar. Ik heb jarenlang geworsteld in problematische relaties met veel huiselijk geweld, gewelddadige scheidingen, stalking enzovoorts. Mede daardoor ben ik de laatste 5 jaar opgenomen geweest voor een psychiatrische behandeling vanwege angsten en depressies. Het gaat nu een stuk beter met me. Ik heb zin om een nieuwe start te maken. Binnenkort word ik ontslagen en heb ik woonruimte nodig. Mijn wens is om in een eigen huis te wonen in een nieuwe gemeente, maar wel met voldoende begeleiding. Ik heb al in geen jaren meer voor mezelf gezorgd en weet niet zeker of ik dat alweer aankan. Ik ben bang om weer terug te vallen en wil per se afstand houden van mijn familie en vrienden van vroeger. Ik wil graag een opleiding volgen voor kapster en mensen ontmoeten. Als het kan, zou ik ook zangles willen volgen en in een koor willen zingen.

1. Omvang De precieze omvang van de groep mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen en ernstige psychosociale problemen is niet bekend. Epidemiologisch onderzoek geeft aan dat 1 à 2% van de bevolking op enig moment langdurige psychiatrische aandoeningen heeft (afgeleid uit factsheets Trimbos-instituut). Het overgrote deel daarvan is thuiswonend. Medio 2011 hebben 67.500 volwassenen en circa 12.000 kinderen een CIZ-indicatie voor begeleiding met de grondslag psychiatrie, dit is ongeveer 0,5 % van de bevolking. Velen daarvan krijgen begeleiding en/of dagbesteding vanuit een Regionale Instelling voor Beschermd Wonen (RIBW) of van een divisie beschermd wonen en/of dagbesteding van een grote GGZ-instelling.

2. Ernstige psychiatrische aandoening of psychosociaal probleem De doelgroep van de RIBW’s bestaat uit mensen met een (gediagnosticeerde) chronische psychiatrische aandoening• die hen belemmeren op enkele of vele levensgebieden en uit mensen met een ernstig psychosociaal probleem, waarbij geen diagnose beschikbaar is over een onderliggende psychiatrische aandoening. Dat laatste wil niet zeggen dat geen sprake kan zijn van een dergelijke aandoening, maar er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen (nog) niet gediagnosticeerd zijn. Denk bijvoorbeeld aan daklozen en zorgmijders. De meest voorkomende psychiatrische aandoeningen met blijvende beperkingen zijn7 :  Stemmingsstoornissen: langdurige intense somberheid, negatief zelfbeeld en apathie of extreme stemmingswisselingen. Dit kan leiden tot isolement, zelfverwaarlozing en suïcidaliteit. Benamingen zijn bijvoorbeeld depressieve stoornis, dysthymie en bipolaire stoornis.  Angststoornissen: extreme angstgevoelens of paniekaanvallen, die het hele leven beheersen en de handelingsmogelijkheden ernstig beperken. Benamingen zijn 7

Onder andere gebaseerd op factsheet De GGZ: De belangrijkste ziektebeelden oktober 2010 (http://www.ggznederland.nl/de-

ggz-sector/factsheet-ziektbeelden-oktober-2010.pdf) en informatie op www.trimbos.nl.










bijvoorbeeld paniekstoornis, agorafobie, sociale fobie, specifieke fobie en gegeneraliseerde angststoornis. Middelenstoornissen: verslaving of excessief gebruik met risico op gezondheidsschade en sociaal-maatschappelijke uitval. Bijvoorbeeld alcohol- of drugsmisbruik en alcohol- of drugsafhankelijkheid. Aandachtstekort- of gedragsstoornissen: onaangepast gedrag, dat zich zeer moeilijk laat corrigeren en dat kan leiden tot ernstig sociaal ongemak en isolement, overlast, agressie of zelfbeschadiging. Benamingen zijn bijvoorbeeld ADHD, gedragsstoornis, oppositioneel opstandige gedragsstoornis, persoonlijkheidsstoornis. Psychotische stoornissen: een psychose is een psychiatrisch toestandsbeeld, waarbij de cliënt het normale contact met de - door zijn omgeving ervaren - werkelijkheid geheel of gedeeltelijk kwijt is, bijvoorbeeld schizofrenie. Dit kan leiden tot bizar gedrag, vermijden van zorg en contact, zelfverwaarlozing, suïcidaliteit en het ontstaan van multiproblemen. Combinaties van stoornissen.

3. Combinaties van stoornissen Vaak komen combinaties van stoornissen voor, zowel van verschillende psychiatrische aandoeningen als een combinatie van een psychiatrische aandoening met bijvoorbeeld een licht verstandelijke beperking, met autisme of met een niet aangeboren hersenletsel. Ook verslavingsproblematiek behoort tot de psychiatrische aandoeningen. De combinatie van een andere psychiatrische aandoening en/of ernstig psychosociaal probleem met een verslaving of excessief middelengebruik komt veel voor. Bij ouder wordende mensen met een langdurige psychiatrische aandoening kunnen net als bij andere ouderen cognitieve problemen en/of lichamelijke beperkingen en chronische ziektes ontstaan. Dit is bij hen eerder regel dan uitzondering omdat zij door medicijngebruik en een vaak ongezonde leefstijl (roken, zelfverwaarlozing, middelengebruik) een verhoogde kans hierop hebben. Combinaties van problemen kunnen een gerichte behandeling moeilijk maken. Dit leidt dan vaak tot multiproblemen: naast en in aanvulling op de oorspronkelijke aandoening krijgt iemand ook problemen op andere levensgebieden, zoals werken, wonen, gezondheid, relaties en financiën. De problemen hangen onderling samen en beïnvloeden elkaar. Vaak is na verloop van tijd niet meer met zekerheid te zeggen wat als eerste speelde. Mark Mark is 34 jaar en is verslaafd aan heroïne. Hij woont antikraak in een oud flatgebouw. Mark verwaarloost zichzelf en zijn gezondheid is slecht. Hij werkt op een veegproject in de stad om aan geld te komen, hoewel hij soms ook moet stelen om genoeg te kunnen gebruiken. Hij is al een paar keer opgepakt. Zijn ouders hebben er in overleg met de sociale dienst voor gezorgd dat al zijn vaste lasten automatisch betaald worden en dat hij iedere week een vast bedrag krijgt voor boodschappen. Mark heeft buiten het project weinig contacten, het interesseert hem ook niet, als hij maar dagelijks kan gebruiken. Zijn moeder maakt zich zorgen over hem maar Mark vindt dat overdreven. “Ik kan altijd nog stoppen als ik dat echt zou willen, laat iedereen me maar met rust laten. Ik regel het zelf wel.”

4. Beperkingen als gevolg van de aandoeningen Mensen die begeleiding vragen van een RIBW hebben niet alleen last van hun aandoening (of vaak: van een combinatie van aandoeningen), maar ook en soms vooral van de


beperkingen als gevolg ervan. De volgende beperkingen in het dagelijks functioneren zijn vrijwel altijd aan de orde als mensen begeleiding vragen bij een RIBW.  Sociale redzaamheid: matig tot ernstig beperkt, vooral wat betreft het regelen van dagelijkse routine; zelf geld beheren, het initiëren en uitvoeren van complexe taken en het bijhouden van administratieve zaken. Het gaat hier zowel om regieverlies als om vaardigheden. Als er niemand beschikbaar is om iemand daarbij te helpen, is de kans groot dat een aantal administratieve en regelzaken in het slop raken en dat gewone dagelijkse verplichtingen niet worden nagekomen, met het risico op bijvoorbeeld schulden of een verwaarloosd huishouden.  Sociaal functioneren: moeite met contacten leggen en onderhouden, intieme relaties aangaan en behouden; angstig bij formele contacten en contacten met instanties: vermijdend gedrag, hierdoor vaker in isolement. Contact met familie en oude vrienden is vaak verwaterd of er zijn zo veel nare dingen gebeurd dat familie en vrienden afstand bewaren. Of iemand heeft zelf het contact verbroken en wil of kan het niet zelf herstellen. Veel mensen hebben moeite om zelf contact te leggen met een vreemde.  Probleemgedrag: licht tot ernstig, varieert van passief gedrag, angstig en verward gedrag, initiatiefloos en destructief gedrag, dwangmatig gedrag en verslavingsproblematiek. Soms is probleemgedrag een direct gevolg van de stoornis, maar het kan ook een reactie zijn uit onmacht en spanning. Als iemand in een vertrouwde omgeving is, met personen die hij kent of bezig is met een vertrouwde bezigheid, zal hij veel minder probleemgedrag vertonen dan in een onbekende omgeving met nieuwe mensen of activiteiten. Overigens zie je ook het omgekeerde: dat iemand in een onbekende sociale omgeving heel adequaat reageert en daarbij sociaal op zijn tenen loopt, maar dit niet kan volhouden als hij ergens langer of vaker is.  Psychisch functioneren: matig tot zwaar beperkt, varieert van emotionele, sombere of ongeremde stemming en chaotische gedachten (zoals veel mensen wel eens hebben, wel heftig maar nog invoelbaar en herkenbaar) tot aan wanen, depressiviteit, manie en psychose (de extreme versies, veel heftiger dan wat iemand die hier niet aan lijdt zelf meemaakt; de relatie tot de werkelijkheid van anderen is op een dergelijk moment zoek voor de betreffende persoon).  Concentratieproblemen: matig tot zwaar beperkt. Heel veel mensen met psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale problemen geven aan dat het hun veel moeite kost om zich goed te concentreren. Daar hebben ze zowel last van bij regietaken (denken, plannen, kiezen) als bij hun geheugen (zich iets herinneren, leren) en bij oriëntatie (in tijd, plaats en persoon).

5. Gevolgen van beperkingen voor zelfredzaamheid en participatie Door deze beperkingen zijn mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen vaak blijvend beperkt in hun zelfredzaamheid en hun deelname aan het maatschappelijk verkeer. Het is voor hen moeilijk om een eigen plan te trekken en zelf de richting van hun leven te bepalen (zelfregie). Ze hebben bijvoorbeeld moeite met het vinden of behouden van werk, met sociale contacten en relaties of met (zelfstandig) wonen. Ze hebben vaak hun leven lang ondersteuning nodig om met voldoende kwaliteit van leven zelfstandig te kunnen wonen en naar vermogen mee te doen in de samenleving. Die steun komt juist bij mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen niet automatisch uit de eigen sociale omgeving. Het persoonlijk netwerk is vaak heel klein geworden. Familie, vrienden, collega’s en bekenden uit vrije tijd zijn uit beeld geraakt of hebben zich vanwege conflicten, onmacht en onbegrip teruggetrokken. Soms heeft iemand zelf het contact verbroken. Het netwerk beperkt zich dan tot professionals en medecliënten. Het valt iemand in de herstelperiode vaak moeilijk om zelfstandig oude contacten te vernieuwen of nieuwe contacten te leggen.


Jan (36 jaar) Ik ben vroeger horecakok geweest. Ik heb een jaar of tien gesukkeld met steeds terugkerende psychoses. De laatste jaren gaat het beter. Sinds kort woon ik zelfstandig na een jaar of drie in een RIBW. In het begin vond ik het heerlijk weer helemaal eigen baas te zijn, maar nu begint het tegen te vallen. Ik zit hele dagen te gamen op internet. Eigenlijk verveel ik me, ik voel me nogal eenzaam, maar het lukt me niet om iets op te pakken. Ik blow ook veel. Ik voel zelf dat dit me geen goed doet. Ik zou graag onderzoeken wat er nog mogelijk is met mijn horeca-ervaring, liefst betaald, en ik zou graag een meisje leren kennen, maar dan wil ik ook iets te bieden hebben.

6. Stigmatisering en zelfstigmatisering leiden tot maatschappelijke uitsluiting De beperkingen worden versterkt door de reacties van de buitenwereld. Er is sprake van stigmatisering en negatieve beeldvorming. Veel mensen trekken zich terug zo gauw ze horen dat iemand een psychiatrische aandoening heeft of bij de ggz behandeld is. Ze gaan er zonder meer van uit dat zo iemand afwijkend gedrag zal vertonen en minder competent is. Mensen die ervoor uitkomen dat ze een psychiatrische aandoening hebben, worden bijvoorbeeld vaak niet (meer) uitgenodigd voor sociale bijeenkomsten en verjaardagen bij familie en bekenden en ze worden om onduidelijke redenen afgewezen bij sollicitaties. In reactie daarop speelt ook “zelfstigmatisering” een rol: mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen hebben het beeld van de buitenwereld in hun eigen zelfbeeld opgenomen en voelen zichzelf al bij voorbaat minder competent en minder geaccepteerd. Ze geven het gauw op of zijn al bij voorbaat afhoudend of agressief in contacten. Of ze dagen anderen juist uit door expres afwijkend gedrag te vertonen. Het overwinnen van zelfstigmatisering en het leren omgaan met uitsluiting zijn extra opgaven wanneer iemand werkt aan herstel en maatschappelijke re-integratie.

7. Risico’s bij het ontbreken van ondersteuning Een belangrijk kenmerk van mensen met psychiatrische aandoeningen is, dat de ernst van de problematiek in de tijd wisselt. Het kan een tijdlang goed gaan, en dan kan een terugval plaatsvinden, soms plotseling en zonder aanwijsbare reden. Dan is de directe beschikbaarheid van iemand die van wanten weet en waarmee afspraken zijn gemaakt over hoe te handelen in geval van crisis noodzakelijk om verdere escalatie te voorkomen. Daarom is in veel gevallen een vinger aan de pols contact van een gespecialiseerde professional nodig. Wanneer er onvoldoende ter zake kundige steun beschikbaar is en iemand geïsoleerd leeft, bestaat het risico dat iemand zichzelf verwaarloost en problemen ontwikkelt op allerlei levensgebieden, met als uiteindelijk effect dat hij niet meer zelfstandig kan wonen. Het risico bestaat dat symptomen verergeren zonder dat iemand uit zijn omgeving het merkt en hem stimuleert om hulp te zoeken. Bij acute problematiek kan iemand agressief worden naar anderen of suïcidaal. Opname voor behandeling is dan vaak noodzakelijk. Ook dreigen er ernstige maatschappelijke gevolgen. Iemand kan uitzichtloze schulden ontwikkelen. Er kan overlast voor de omgeving ontstaan, bijvoorbeeld vanwege gebrek aan hygiëne, geluidsoverlast, agressie of wanneer iemand zelf drugs dealt of regelmatig drugsdealers of andere profiteurs in huis haalt. Gevolg van zelfverwaarlozing, isolement en multiproblemen kan zijn, dat iemand dakloos raakt of in het justitiële circuit belandt.


8. Herstel: werken aan een nieuw evenwicht Mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale problematiek vinden na een acute periode waarin de symptomen voorop stonden en waarin meestal ook een behandeling plaatsvindt vaak een nieuw evenwicht. Dit wordt het proces van herstel genoemd. Hoewel de aandoening niet volledig genezen is, kan iemand door ervaring wijs worden en beter omgaan met zijn symptomen. Goed ingestelde medicatie en/of psycho-educatie (leren omgaan met de symptomen) dragen bij aan het ontstaan van dit evenwicht. Het belangrijkste is echter het proces van herstel dat iemand zelf moet doormaken. Coaching van professionals, ervaringsdeskundigen en/of andere vertrouwenspersonen kan daarbij helpen. Toch blijft de aandoening op de achtergrond van invloed op het leven. Bij grote veranderingen of spanningen kan de aandoening weer op de voorgrond komen. Dit wordt wel aangeduid als levenslange kwetsbaarheid. De restverschijnselen kunnen ertoe leiden dat mensen met een psychiatrische aandoening vaak weinig energie hebben (of juist - bij perioden - een overmaat aan energie die ze moeilijk kunnen richten), dat ze het moeilijk vinden om zelf de lijn in hun leven vast te houden, dat concentreren en leren minder gemakkelijk gaat dan voorheen en dat ze gemakkelijk uit hun evenwicht kunnen raken als zich onverwachte gebeurtenissen voordoen. Ze kunnen zich snel onbegrepen of overvraagd voelen en reageren daar niet altijd adequaat op. In het herstelproces gaat iemand op zoek naar een nieuw evenwicht:  tussen regie nemen en zelf doen en zich laten adviseren en ondersteunen;  tussen participeren en actief zijn en voldoende rust en ontspanning nemen;  tussen groeien en ontwikkelen en accepteren van eigen grenzen;  tussen rust, veiligheid en structuur en uitdaging, spontaniteit en terugvalrisico. De begeleiding ondersteunt iemand met de herstelgerichte zorg om al deze gevolgen van het leven met een aandoening te hanteren en een zo normaal mogelijk leven te leiden. Sleutelwoorden zijn steun bij eigen regie en het gebruik van eigen kracht, wederkerigheid en balans met de omgeving (geven en nemen), zo nodig bescherming. Nadja (42 jaar) Ik ben naar Nederland gekomen voor mijn huwelijk toen ik 20 was. Mijn man woonde al sinds hij klein was in Nederland. Er kwamen al snel drie kinderen, we woonden in bij de ouders van mijn man. Moeder bleef de baas in huis. Het boterde niet echt tussen mij en haar. Ik leefde in een kleine wereld, ik leerde nauwelijks Nederlands en kwam eigenlijk niet buiten. Ik was erg eenzaam. De situatie verergerde toen mijn man zonder werk kwam en een van mijn zoons autistisch bleek te zijn. Ons gezin raakte in een isolement en iedereen verweet dit aan mij. Ik stortte in, kreeg vreselijke huilbuien, deed diverse zelfmoordpogingen. Toen ik opgenomen werd, heeft mijn man mij verstoten. Via mijn begeleider kwam ik in een groep met meer vrouwen van allochtone afkomst met vergelijkbare omstandigheden. Inmiddels ben ik tien jaar verder. Ik woon nu zelfstandig, spreek goed Nederlands, heb een Mbo-opleiding gevolgd en werk als ervaringsdeskundige in een FACT-team. Ik heb nog regelmatig contact met een RIBW-medewerker (zelf ook van allochtone afkomst) die mij coacht.

9. Zelfregisserend vermogen behoeft steun Naast beperkingen in het zelfregisserend vermogen ten gevolge van de aandoening kan iemand door langdurige opname en afhankelijkheid van hulpverleners ook last hebben van “learned helplessness”, aangeleerde hulpeloosheid. Hij of zij heeft het helemaal afgeleerd om nog na te denken over wat hij zelf zou kunnen doen, ervaart daar ook geen behoefte


meer toe. Of hij is zo bang om weer terug te vallen en weer meer last te krijgen van symptomen, dat hij daardoor veel minder durft te doen dan hij zou kunnen. Het vergt vaak een proces van jaren om weer stapje voor stapje het vertrouwen in eigen kunnen op te bouwen. Het omgekeerde zie je ook: dat iemand niet goed doorheeft wat zijn beperkingen zijn en koste wat het kost zelf wil kiezen en bepalen, ook als hij daar de consequenties niet van overziet of keuzes maakt die gezien zijn vaardigheden of omstandigheden helemaal niet haalbaar zijn. Dit kan leiden tot zorgmijding, schulden, zelfverwaarlozing of terugval in het ziektebeeld als er niet een vertrouwd persoon beschikbaar is die hem of haar de spiegel voorhoudt, hem confronteert met de realiteit en helpt om het realiteitsgehalte van de eigen keuzes te vergroten.

Kevin (19) Ik heb een groot deel van mijn jeugd doorgebracht in instellingen, eerst vanwege autisme en later zeiden ze dat ik ook psychotische symptomen had. Mijn moeder wil ik nooit meer zien, want ze heeft me weggedaan en ze betuttelt me, zegt altijd dat ik dingen niet goed voor elkaar heb. Ik ben niet dom, maar school lukte gewoon niet. Ik heb praktijkonderwijs gevolgd. Ik heb veel geleerd van werken woonvaardigheden. Nu heb ik een Wajonguitkering en werk 4x6 uur bij een fietsenmaker. Zo gauw ik 18 was, ben ik weggegaan uit het instituut en ben ik zelfstandig gaan wonen. Ik heb het nu best goed voor elkaar. Ik krijg woonbegeleiding en heb een job coach. Mijn tante beheert mijn financiën voor me. Omgaan met geld en het nemen van zakelijke beslissingen vind ik nog steeds wel moeilijk. Mijn vrije tijd gaat op aan internet en gamen. Ik droom ervan een reis naar New York te maken, maar het is te duur. En nu heeft mijn tante ook nog kanker gekregen! En ik heb steeds vaker ruzie met mijn baas. Die moet toch weten dat ik zo veel ervaring heb dat ik het beter weet dan de andere jongens die er werken.

10. Participatie- en ondersteuningsbehoeften en mogelijkheden Onderzoek onder mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen geeft het volgende rijtje aan behoeften die zij zelf aangeven (bron: Handreiking Maatschappelijke Steunsystemen, 2010). 1. 2. 3. 4. 5.

Ontmoetingsmogelijkheden en gezelschap Activiteiten en dagbesteding (Betaald) werk Zingeving Relaties, intimiteit en seksualiteit

Het is duidelijk dat de behoefte aan (zingevende en zinvolle) participatie en sociaal contact groot is. De laatste jaren is veel ervaring opgedaan met diverse mogelijkheden om mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen meer te laten participeren. Met passende begeleiding en goede samenwerking tussen betrokken partijen blijkt daarin veel mogelijk. Denk hierbij aan de samenwerking van RIBW (en/op GGZ) met welzijn, met partijen op het gebied van arbeidsre-integratie en onderwijs, met regionale cliëntenorganisaties (zelforganisaties van GGZ-cliënten), met vrijwilligersorganisaties, met maatschappelijk betrokken ondernemers en kunstenaars, en met wijkplatforms en wijkregisseurs. Ook de inzet van (opgeleide en betaalde) ervaringsdeskundigen binnen RIBW’s en GGZ-instellingen is een succesvolle formule, zowel als carrièremogelijkheid voor mensen die een eind gevorderd zijn in hun herstelproces zelf als vanwege hun inzet als rolmodel en coachend


vertrouwenspersoon voor mensen die nog niet zo ver zijn. Ook spelen ze een belangrijke rol als ambassadeur en voorlichter bij het bestrijden van vooroordelen en onbekendheid bij samenwerkingspartners en andere maatschappelijke gremia.


B.

DE RIBW - EEN ALGEMENE TOELICHTING

Uit het visiedocument van de RIBW Alliantie “(On)opvallend present” (2010) Ieder mens heeft recht om deel te nemen aan de samenleving en een betekenisvol leven in te richten. Langdurige psychische en/of ernstige psychosociale kwetsbaarheid mag daarin geen belemmering zijn, maar is het soms wel. Als mensen dergelijke drempels tegenkomen dan is het belangrijk om de draad (weer) op te kunnen pakken, de regie op het leven weer te vinden en richting en inhoud te geven aan het leven. Dit wordt ook wel aangeduid met het begrip herstel. Het herstelproces is iets van mensen zelf. Het gaat daarbij niet alleen om leren leven met de kwetsbaarheid, maar vooral ook om alles wat daarbij komt kijken: verloren dromen, verlies van hoop, stigma, ziekmakende bijwerkingen van zorg, bijwerkingen van medicatie, verbroken relaties, sociale uitsluiting, armoede en werkeloosheid. RIBW’s zijn er om mensen te faciliteren en te ondersteunen bij het herstellen van perspectief en normalisering van het leven. Soms door mogelijke wegen te laten zien, soms door te ondersteunen in het dagelijks leven, soms door directe hulp te bieden als het minder goed gaat. Maar altijd met als uitgangspunt: hoe wil iemand leven, wat is iemands verhaal. Uitgangspunt is de eigen kracht van mensen. RIBW’s ondersteunen mensen in hun kwetsbaarheid met zo veel als nodig en zo weinig als mogelijk professionele hulp, zodat zij naar tevredenheid en met succes kunnen leven. In dit stuk geven we een toelichting op de RIBW als organisatie, het type medewerkers, het soort ondersteuningsvragen, samenwerkingspartners en producten en activiteiten.

1. Wat zijn RIBW's? De RIBW’s, regionale instellingen voor beschermd wonen, zijn er voor mensen met psychische of psychosociale problemen, die gebaat zijn bij (professionele) begeleiding en goede woonvoorzieningen. Deze ondersteuning kan kort- of langdurend zijn. Ook mensen met een strafrechtelijke titel kunnen bij de RIBW’s terecht. De 23 zelfstandige RIBW’s in het land bieden aan meer dan 24.000 mensen zorgen dienstverlening op maat. Bijna 11.000 hiervan (ruim 45%) woonden zelfstandig. In regio’s waar geen zelfstandig RIBW is, hebben grote GGZ-instellingen vaak een RIBW-divisie. De RIBW’s hebben beschermde woonvormen, waarin mensen met een intramurale AWBZindicatie verblijven. Deze mensen ontvangen woonondersteuning in combinatie met zorg op alle levensgebieden waar ze dat nodig hebben. In dit hoofdstuk gaan we niet nader in op dit aanbod. Daarnaast hebben RIBW’s een aanbod gericht op mensen die zelfstandig wonen en een ondersteuningsbehoefte hebben om hun zelfstandig leven en wonen vorm te geven en ze bieden in het kader van de OGGZ bemoeizorg aan mensen zonder hulpvraag maar met multiproblematiek. Dit aanbod aan zelfstandig wonende mensen is het onderwerp van dit hoofdstuk.

2. Wie werken er bij een RIBW en wat zijn hun competenties? RIBW-medewerkers zijn professionals als verpleegkundigen, sociaalpedagogische hulpverleners en maatschappelijk werkers.  Ze zijn de laatste jaren steeds meer gewend om proactief en resultaatgericht te werken, samenwerking te zoeken met welzijn, vrijwilligers en familieleden, ze werken out


 

 



reachend en zijn er voortdurend op gericht de eigen mogelijkheden van hun cliënten te versterken. Hun competenties sluiten daarmee aan op de acht pijlers van Welzijn Nieuwe Stijl. Zij werken met beproefde methodieken en speciaal voor de doelgroepen ontwikkelde kennis. Ze hebben kennis van psychiatrische ziektebeelden, kunnen professioneel agogisch handelen, weten hoe je iemand benadert, hoe je een vertrouwensrelatie kunt opbouwen, ze hebben lef en uithoudingsvermogen. Ze hebben kennis van de diverse leefgebieden en daarop aansluitend maatschappelijk aanbod, zoals schuldhulpverlening. Ze hebben kennis van de lokale sociale kaart en van lokaal actieve partijen op sociaal vlak. Ze stimuleren de interactie tussen de cliënt en de sociale omgeving in de wijk en zijn gewend om met de daar actieve partijen samen te werken, van huisarts tot sociale dienst en wijkagent. Ze werken samen met mantelzorgers en hebben kennis over netwerkstrategieën en het ondersteunen van de ondersteuners; kennis van ondersteuningsmogelijkheden voor (jonge) mantelzorgers uit de omgeving van de cliënt.

Daarbij stimuleren de medewerkers steeds de mogelijkheden van hun cliënten8 . Deze worden gezien als ‘de regisseurs van hun eigen leven’, waarbij de medewerker het proces van de cliënten ondersteunt. In de RIBW-hulpverlening staan de herstelbenadering en rehabilitatie centraal. Herstellen is wat mensen met een beperking zelf doen, rehabilitatie is wat hulpverleners kunnen doen om het herstelproces te bevorderen. Voor meer informatie www.herstelondersteuning.nl . Professionele ondersteuning vraagt om geloof in herstel van de cliënt, de regie bij de cliënt laten ook bij ingrijpen, de cliënt volgen en zijn of haar verhaal centraal stellen. Professionaliteit van begeleiding staat voor bekwaamheid opgebouwd vanuit gerichte opleiding en ervaring. Professionals werken vanuit betrokkenheid bij de cliënt. Betrokkenheid bij de cliënt en diens proces van herstel betekent ook: de cliënt kunnen en willen loslaten. Medewerkers werken met de cliënt toe naar vertrek, zorgen voor een warme overdracht en veilige landing bij andere ondersteuningsvoorzieningen. Soms werken medewerkers voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld voor ouderen die ook fysieke zorg nodig hebben, voor ex-gedetineerden, voor mensen die gericht willen werken aan scholing of arbeidsre-integratie, voor jongeren met een autistische stoornis of voor tienermoeders. Zij zijn dan qua netwerk, kennis en aanpak specifiek daarin geschoold en ervaren. Veel RIBW’s hebben ook medewerkers die ervaringsdeskundige zijn. Dat betekent dat ze zelf een langdurige psychiatrische aandoening hebben, een herstelproces hebben doormaakt, en zich vervolgens hebben geschoold om deze ervaring in te zetten ter ondersteuning van mensen met vergelijkbare achtergrond.

3. De vragen aan en aanpak door de RIBW RIBW-cliënten willen een zo normaal mogelijk leven leiden, waarbij ze zo zelfstandig mogelijk wonen, hun eigen leven inrichten en deelnemen in de maatschappij. Inzet van

8

In dit en het volgende hoofdstuk spreken we over cliënten of hulpvragers, omdat we het hebben over de doelgroep in de context

van de hulp en ondersteuning die ze ontvangen. Het gaat daarbij over de kwetsbare burgers die in het vorige hoofdstuk zijn toegelicht.


RIBW-medewerkers is erop gericht hen daarbij te ondersteunen. Deze ondersteuning kan direct op de cliënt zelf gericht zijn, maar ook op personen die deel uitmaken van het sociale netwerk van de cliënt of op vrijwilligers of professionals. Daardoor werken RIBWmedewerkers als vanzelfsprekend in lijn met de gedachtegang van de Wmo en De Kanteling:  Het versterken van de eigen kracht en het zelfregisserend vermogen van de cliënt; hierbij is tevens aandacht voor het realiseren van wederkerigheid in de relaties met personen die de cliënt kunnen steunen.  Het betrekken, versterken en vergroten van het persoonlijk netwerk, waarbij tevens gelet wordt op signalen van overbelasting en aandacht is voor steun voor de netwerkleden.  Het betrekken en waar nodig ontwikkelen en ondersteunen van de mogelijkheden van vrijwilligers.  Het betrekken en waar nodig ontwikkelen en ondersteunen van (bestaand) collectief aanbod. De RIBW-medewerker zal in zijn begeleiding toewerken naar het zichzelf zo veel mogelijk overbodig maken. Tegelijkertijd kan hij door zijn gespecialiseerde kennis en ervaring ook snel schakelen en gericht interveniëren op die momenten dat het de cliënt slecht gaat en deze niet in staat is gebruik te maken van eigen kracht en van informele en collectieve ondersteuning. De RIBW-medewerker heeft korte lijnen naar de behandelaars in de GGZ, waardoor bij terugval of verergering van de problematiek de toegang tot de GGZ relatief eenvoudig is. Hoewel de RIBW-medewerker zich in zijn werk richt op maatwerk voor de individuele cliënt, wordt het aanbod zo veel mogelijk groepsgewijs ingericht, waardoor de sociale vaardigheden van de cliënt worden gestimuleerd en contactmogelijkheden ontstaan. De inzet kan zich concreet richten op alle leefgebieden waar een cliënt beperkingen in zelfredzaamheid of participatie kan ervaren. Denk hierbij aan wonen, werken/dagbesteding/scholing, inkomen, administratie, sociale contacten, gezin, vrije tijd, mobiliteit, zingeving, gezondheid en contacten met instanties. Dit raakt aan diverse gemeentelijke beleidsdomeinen (naast alles wat valt onder maatschappelijke ondersteuning ook huisvesting, armoede, schuldhulp, arbeidsre-integratie, volksgezondheid, onderwijs en veiligheid) en heeft ook een relatie met organisaties en voorzieningen bekostigd vanuit de zorgverzekering en justitie. De algemene ondersteuningsvraag van mensen die hulp krijgen van een RIBW is: Hoe kan ik een zo ‘normaal’ mogelijk leven leiden, waarbij ik waar nodig word ondersteund bij het uitvoeren van de dagelijkse handelingen, dagstructurering en in sociale contacten en contacten met instanties? Dit is een vraag waarbij de behoefte aan stabiliteit en preventie van terugval voorop staat. Een toenemend deel van de cliënten werkt gericht aan het eigen herstel. Zij stellen ook ontwikkelingsvragen. De vraag is dan: Ik wil zo veel mogelijk zelf leren doen, zodat ik minder afhankelijk word van de steun van derden. Ik wil in staat zijn iets terug te doen als iemand iets voor mij doet (wederkerigheid). Concreet gaat het hier bijvoorbeeld over vragen om ontwikkeling van arbeidsvaardigheden en hulp bij het vinden en houden van een (betaalde) baan, leren budgetteren, leren zelf het huishouden te plannen en in goede banen te leiden, leren zelfstandig contacten te leggen en te onderhouden, leren zelfstandig een hulp- of dienstverlener te kiezen en aan te sturen,


leren budgetteren, leren zelf de kinderen op te voeden kinderen of leren zelf een plan te maken (en uit te voeren) voor vakantie en vrije tijd. In een aantal gevallen is er geen sprake van een eigen vraag, met name bij zorgmijders, mensen in multiprobleemsituaties en (dreigend) daklozen. Dan vraagt de omgeving om interventies. Zorg dat deze persoon zichzelf of anderen geen schade berokkent, dat anderen er geen overlast van ondervinden en dat de persoon in kwestie gemotiveerd raakt om mee te werken aan een verbetering van zijn situatie en zich laat aanspreken in zijn rol als verantwoordelijk burger. De RIBW-medewerker zal in dit soort situaties altijd streven naar het ontwikkelen van een persoonlijke motivatie van de cliënt om de ondersteuning te accepteren - dat betekent dat de medewerker zoekt naar de “verborgen vraag” van de cliënt, daarop inspeelt en dat bespreekbaar maakt, met als doel dat de cliënt een eigen ondersteunings- en/of participatievraag ontwikkelt en daar zelf mee de verantwoordelijkheid en regie in neemt.

4. In samenwerking met… RIBW-medewerkers zoeken waar mogelijk de samenwerking met andere organisaties en personen, die op termijn een duurzame ondersteunende rol in het leven van de cliënt kunnen spelen (zie kader). RIBW-cliënten hebben contact met diverse hulp- en dienstverleners 









Wmo/welzijn: - hulp bij het huishouden; - instelling voor maatschappelijke opvang of vrouwenopvang (met name bij gebruik inloopfunctie); - eetvoorzieningen; - budgetbeheer en schuldhulpverlening; - Sociaal Juridische Dienstverlening (SJD) of algemeen maatschappelijk werk; - mantelzorgondersteuning; - maatjesprojecten; cliënt en zijn problematiek - inzet vrijwilligers (oppas/gezelschap, begeleiding/coach, netwerkversterking, respijtzorg etc.); - GGZ- en Autisme cafés; - welzijnswerk en vrijwilligerscentrales. Werk/onderwijs: - WSW; - re-integratietraject; - trajectbegeleiding (op het gebied van scholing of arbeid); - (leer/)werkprojecten; - volwasseneneducatie en/of inburgering; - betaald werk, eventueel met job coaching of WSW-begeleiding. Justitie/veiligheid: - reclassering; - nazorgprogramma ex-detentie. Specialistische zorg in het kader van de zorgverzekeringswet: - psychiater/GGZ-instelling; - verslavingszorg. AWBZ - thuiszorg (verzorging en verpleging) voor fysieke ongemakken;


-

verstandelijk gehandicaptencircuit.

Ook hebben RIBW-cliënten net als andere burgers contacten met en ontvangen ze diensten van woningcorporaties, sociale dienst, nutsbedrijven, verzekeraars, banken, winkels, wijkbewonersorganisaties, het bevolkingsloket van de gemeente en organisaties op het gebied van cultuur, recreatie en sport. (Bron: HHM-rapport, met aanvullingen) De RIBW-medewerkers zijn beschikbaar voor informatie, advies, deskundigheidsbevordering of consultatie aan de samenwerkingspartner. Toenemend wordt ook samengewerkt in de uitvoering van aanbod, bijvoorbeeld een open eettafel op het buurthuis waar RIBW-cliënten uit de wijk samen met andere buurtbewoners koken en mee-eten en waarbij RIBW-medewerkers en het welzijnswerk samen de kookgroep organiseren en zo nodig begeleiden. Ook de cliënten en betrokken familieleden worden op alle niveaus (beleid, organisatie, uitvoering) betrokken bij besluitvorming over en vormgeving van het aanbod.

5. Wat is de aard van de geleverde ondersteuning? 5.1 Algemene werkwijze Cliënt en RIBW-medewerker werken samen, waarbij de regie zo veel mogelijk bij de cliënt blijft. Ook worden leden van het persoonlijk netwerk en potentiële steunbronnen uit de omgeving van het begin af aan betrokken. De focus van de RIBW-inzet ligt op het versterken van de eigen kracht van de cliënt en zijn persoonlijk netwerk en het realiseren van een duurzame ondersteuningsstructuur met inzet van vrijwilligers en collectieve voorzieningen. De RIBW-medewerker stelt in overleg met de cliënt vast wat het concrete doel van de begeleiding is en hoe de begeleiding ingevuld wordt. Dit wordt in een plan vastgelegd, inclusief evaluatiemomenten en het nagestreefde resultaat. Veel RIBW’s gebruiken bij de begeleiding de SRH-methode (Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen) of IRB (Individuele Rehabilitatie Benadering): twee bewezen effectieve methoden om het herstelproces van de cliënt te ondersteunen. Het doel, de vorm, de intensiteit, de duur en het beoogde resultaat kunnen variëren, afhankelijk van de persoonlijke ondersteuningsbehoefte, eigen mogelijkheden, netwerk, vaste activiteiten en verdere omstandigheden van de betreffende cliënt. Intermezzo: ondersteuning en begeleiding We pleiten voor een onderscheid tussen het resultaat: ondersteuning en de werkwijze: begeleiding. Met de term begeleiding wordt dus niet de functie begeleiding bedoeld, zoals omschreven in de AWBZ, maar de beroepsmatige inspanning van een RIBW-medewerker. De werkwijze begeleiding heeft als resultaat het bieden van adequate ondersteuning.

5.2 Begeleiding gericht op regie over het eigen leven en het uitvoeren van dagelijkse handelingen De begeleiding wordt geleverd volgens het principe: tijdelijk als het kan, langdurig als het moet. Begeleiding is in principe tijdelijk. Cliënt en RIBW-medewerker stellen specifieke (ontwikkel)doelen waar de begeleiding zich op richt. Denk bijvoorbeeld aan trajectbegeleiding arbeid, job coaching, opvoedingsondersteuning, hulp bij schulden, sociale netwerkversterking. Daarbij wordt aandacht besteed aan het betrekken van de familie (denk aan netwerkberaden, zorgen voor voldoende mantelzorgondersteuning) en


het helpen bij leggen van nieuwe contacten en het starten in/opnieuw oppakken van maatschappelijke rollen. De RIBW-medewerker geeft informatie, bemiddelt en biedt zo nodig deskundigheidsbevordering, consultatie of advies aan de vrijwilligers of aan professionals van collectief ondersteuningsaanbod, zodat zij het gewenste aandeel in de ondersteuning of participatie van de cliënt kunnen leveren. Ook kan de ondersteuning aan de cliënt in eerste instantie gezamenlijk worden uitgevoerd. De RIBW-medewerker maakt in het directe contact met de cliënt gebruik van verschillende werkwijzen: coachende of structurerende gesprekken, het geven van instructie, het laten oefenen van een vaardigheid, een activiteit samen uitvoeren. Veel RIBW’s bieden aan hun cliënten ook een cursorisch aanbod gericht op het aanleren van algemene (burger)vaardigheden. Denk hierbij aan een sociale vaardigheidstraining, cursus budgetteren, empowerment- of hersteltraining, cursus vrijetijdsbesteding, vriendschapscursus, kookcursus, introductiecursus social media of internetgebruik. Ook hierbij wordt bekeken of er geen geschikt (collectief) aanbod beschikbaar is, waar de cliënt aan deel kan nemen en wordt zo nodig samengewerkt aan het geschikt of toegankelijk maken van bestaand aanbod. Bij cliënten waarbij de aandoening van tijd tot tijd weer op de voorgrond komt, of die bij voortduring zeer ernstige beperkingen ervaren in de eigen mogelijkheden, blijkt het vaak niet haalbaar om een duurzame ondersteuningssituatie te realiseren met en rond de cliënt zonder blijvende gespecialiseerde inbreng. In dat geval is langdurige begeleiding aan de orde. Doel daarvan is dan het stabiliseren van de situatie: het gaat dan om het bewaken van de ondersteuningsstructuur, deze waar nodig aanvullen of verstevigen, signaleren en interveniëren op die momenten dat sprake is van (dreigende) terugval. Inzet is om ervoor te zorgen dat de cliënt op alle levensgebieden en levenslang zo zelfstandig mogelijk kan functioneren naar eigen inzichten, waarbij hij kan terugvallen op ondersteuning bij de dagelijkse taken, beslissingen, activiteiten en contacten, waar hij of zij op dat moment een steuntje in de rug bij nodig heeft.

5.3 Begeleiding gericht op dagstructuur en participatie Veel RIBW-cliënten beschikken niet over vaste bezigheden zoals (al dan niet betaalde) arbeid. Een belangrijk onderdeel van het RIBW-aanbod richt zich daarom op het toeleiden naar en zo nodig aanbieden van geschikte vormen van arbeid of dagbesteding. Ook ondersteuning bij het volgen van onderwijs behoort tot de mogelijkheden. Aard van het aanbod, werkwijze en doel variëren afhankelijk het functioneringsniveau en de ontwikkelingsmogelijkheden en -wensen. Zo mogelijk en als de cliënt dit wil (daartoe te motiveren is), wordt toegewerkt naar een verbetering van de participatie: de cliënt bereikt een hogere trede op de participatieladder. Soms heeft de cliënt het persoonlijk optimum al bereikt en is stabilisering, behoud van vaardigheden en bijdragen aan kwaliteit van leven het doel. Bij toeleiding naar betaalde arbeid, scholing of vrijwilligerswerk werken de RIBWmedewerkers samen met arbeidsre-integratiebedrijven, opleidingen, de sociale dienst of het UWV, werkgevers, welzijn en vrijwilligersorganisaties. De RIBW-medewerker biedt zo nodig deskundigheidsbevordering, informatie en advies aan degenen met wie de cliënt in het traject te maken krijgt of met wie hij gaat samenwerken. Ook kan de RIBW-medewerker een direct aandeel leveren in “training on the job”. Als toeleiding naar regulier of beschut werk, scholing of vrijwilligerswerk niet haalbaar is, wordt toegewerkt naar een vaste vorm van dagbesteding. Bij voorkeur vindt daarbij samenwerking plaats met andere partijen in settings waarin mensen met en zonder beperkingen elkaar ontmoeten en samen activiteiten ondernemen. Dagbestedingsactiviteiten kunnen een recreatief, creatief, sportief, educatief of


arbeidsmatig karakter hebben. De nadruk komt steeds meer op arbeidsmatige activiteiten te liggen. Dit zowel op basis van de voorkeuren van cliënten als in aansluiting op het maatschappelijk belang. Het streven is om activiteiten inhoudelijk gevarieerd en op verschillende niveaus van verwachte of te ontwikkelen (arbeids- en beroeps)vaardigheden aan cliënten te kunnen bieden, afhankelijk van de doelen, interesses en capaciteiten van deelnemers. Hierbij wordt samengewerkt met bedrijven, maatschappelijke organisaties en de lokale bevolking. Ze kunnen een activiteit bieden waar de cliënt in meedoet. Ook kunnen ze afnemer van producten en diensten zijn (bijvoorbeeld lunchcatering, een winkel met zelfgemaakte ambachtelijke producten, fietsreparatiewerkplaats, hondenuitlaatdienst) of optreden als opdrachtgever waar een groep werkzaamheden voor verricht (desgewenst met eigen (RIBW-)beroepskracht), bijvoorbeeld onderhoudsklussen in opdracht van een woningcorporatie, groenonderhoud. Een aantal RIBW’s heeft een of meer eigen dagbestedings-/dagactiviteitencentra, vergelijkbaar met een buurthuis of clubhuis. Er zijn vaak meerdere ruimtes, specifiek geschikt voor een of meer activiteiten (bijvoorbeeld cursuslokalen, atelier, werkplaats(en), computerlokaal, keuken, sportzaal). Vaak is in zo’n centrum tevens een ontmoetingsruimte, waar men wat kan eten of drinken, met elkaar praten of een spelletje doen. Ook zijn er soms collectieve faciliteiten, zoals douches en was- en droogautomaten, waar bezoekers gebruik van kunnen maken. Een dagactiviteitencentrum biedt cliënten ook doorgroeimogelijkheden. Vaak worden cliënten vrijwilliger op het activiteitencentrum, een mogelijkheid om basale arbeidsvaardigheden op te doen in een veilige omgeving. RIBW’s willen deze centra in de toekomst zo mogelijk ook openstellen voor een bredere doelgroep, meer gericht op de hele lokale samenleving, De centra vormen dan een onderdeel van de in de gemeente te ontwikkelen infrastructuur voor ontmoeting en participatie van kwetsbare groepen. De RIBW zal daarin de samenwerking zoeken met andere partijen die op dit terrein voorzieningen verzorgen, zoals welzijn.

5.4 Kwartiermaken en participatie in netwerken of sociale wijkteams De RIBW kiest ervoor zo veel mogelijk aan te sluiten op gebiedsgericht werken en samenwerken. Kwartiermaken en participatie in (wijk)netwerken, samenwerkingsverbanden in woonservicegebieden of deelname in sociale wijkteams zijn voorwaardenscheppende activiteiten, waarbij RIBW-medewerkers contacten leggen en vaste samenwerkingsprocedures ontwikkelen. RIBW-medewerkers brengen daar hun kennis en ervaring in over hun doelgroep en ontwikkelen zich idealiter tot generalistspecialisten die volwaardig in sociale wijkteams of -netwerken participeren. Vanuit hun kennis van mensen met psychiatrische aandoeningen en hun netwerk kunnen ze snel de verbinding tot stand brengen met de GGZ-behandelaars op die momenten dat dat voor een specifieke inwoner nodig is. Deelname in sociale wijkteams of wijknetwerken komt ten goede aan alle RIBW-cliënten en breder nog: aan de doelgroep (wijk)bewoners met een langdurige psychiatrische aandoening, aan alle kwetsbare groepen in de wijk en aan alle wijkbewoners. Naast de individuele of groepsgerichte ondersteuning van kwetsbare wijkbewoners kunnen RIBW-medewerkers ook gezamenlijke activiteiten organiseren met, voor en door zowel kwetsbare als vitale wijkbewoners. Hierdoor ontstaat onderlinge bekendheid en worden vooroordelen weggenomen. Dit vergemakkelijkt de participatie in samenleving van mensen met psychiatrische aandoeningen en andere beperkingen.


5.5 Casemanagement RIBW-medewerkers nemen deel in multidisciplinaire teams of samenwerkingsverbanden gericht op de hulp aan multiprobleemhuishoudens. Daarbij wordt gewerkt volgens het principe één gezin, één plan. In voorkomende gevallen zal een RIBW-medewerker de casemanagementfunctie op zich nemen, met taken als het houden van overzicht over de verschillende trajecten en zo nodig initiëren van afstemmingsacties, het bij elkaar roepen en voorzitten van cliëntgebonden multidisciplinaire overleggen en het vastleggen, communiceren en bewaken van de uitvoering van gemaakte afspraken. Als de casemanagementfunctie door een andere organisatie wordt ingevuld, zal de RIBWmedewerker contact onderhouden met de casemanager van de cliënt over de voortgang van het RIBW-deel.

5.6 Bemoeizorg/OGGZ RIBW-medewerkers kunnen worden ingezet in het kader van outreachende bemoeizorg aan mensen met multiproblemen die zelf geen hulp zoeken, terwijl sprake is van een ernstig psychosociaal probleem en mogelijk ook een psychiatrische aandoening, verslaving of andere beperking meespeelt. De omgeving acht ondersteuning noodzakelijk om de veiligheid van de persoon zelf of zijn omgeving te realiseren. Taken van de RIBWmedewerker: outreachend contact leggen met de betreffende persoon, een inventarisatie maken van problemen en behoeften, actie ondernemen om acute noden te lenigen, de cliënt motiveren voor het accepteren van verdere ondersteuning.

6. Wat is het beoogde resultaat? Hoewel de doelgroep langdurige, soms levenslange ondersteuning nodig heeft, betekent dat niet dat mensen per definitie hun leven lang specialistische begeleiding nodig hebben. Jaarlijks stroomt ongeveer 1/4 van de zelfstandig wonende cliënten die begeleiding krijgen van een RIBW door naar een situatie waarin ze niet langer een beroep doen op specialistische begeleiding (bron: trendrapport RIBW Alliantie 2010). Dit aantal stijgt ieder jaar. Concrete resultaten die met de begeleiding gerealiseerd worden:  Wonen, huishouding en administratie: - De woonsituatie van de cliënt is stabiel en sluit aan op de persoonlijke voorkeur en mogelijkheden van de cliënt: er zijn geen problemen die aanleiding kunnen vormen tot huisuitzetting (zoals huurachterstand, vervuiling of overlast aan/ruzie met de buren) of die verhuizing noodzakelijk maken (zoals huiselijk geweld, onbetaalbaarheid of fysieke ongeschiktheid van de woning). - De cliënt kan omgaan met (kleine) routinematige zaken in het huishouden (de dagelijkse boodschappen doen, maaltijd bereiden, wassen, opruimen, schoonmaken). - De cliënt heeft zijn administratie op orde, kan deze zelf bijhouden of wordt hierin ondersteund.  Werken/daginvulling/opleiding: de cliënt heeft een zinvolle dagbesteding en een gestructureerde dagindeling, volgt een opleiding of de dagbesteding is de toeleiding naar (betaald) werk en een opstap naar een re-integratie traject.  Financiën: de cliënt weet hoe om te gaan met geld of wordt hierin ondersteund. Hij beschikt over een toereikend inkomen en maakt adequaat gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen. De financiële problemen zijn beperkt en onder controle.

RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 36 







 

Sociaal functioneren: de cliënt heeft een sociaal netwerk opgebouwd, dan wel versterkt (met daarbinnen goede contacten met familie). Hij neemt naar tevredenheid en vermogen deel aan (vrije tijds)activiteiten naar eigen keuze waarbij hij op een natuurlijke manier zijn sociale netwerk uitbreidt. Psychisch functioneren: de cliënt leert om te gaan met zijn of haar beperking en zijn zelfvertrouwen is vergroot (empowerment en eigen kracht); hij weet wat hij wil met zijn leven, is in staat zelf keuzes te maken over de invulling van zijn leven en ondersteuning of wordt daarin ondersteund (zelfregie en zingeving). Terugval wordt zo veel mogelijk voorkomen en na een terugval wordt meteen weer toegewerkt naar het optimaal zelfstandig functioneren binnen de al eerdere opgebouwde ondersteuningsstructuur. Persoonlijke verzorging en gezondheid: de cliënt verzorgt zichzelf adequaat of wordt hierin ondersteund; hij heeft een bij hem passende zo gezond mogelijke leefstijl of wordt hierin ondersteund; eventuele fysieke ongemakken zijn onder controle. Opvoeding en gezin: de cliënt is in staat gezonde kinderen die tot zijn gezin behoren op te voeden of wordt hierin ondersteund. Partners en andere gezinsleden worden niet overvraagd of worden ondersteund om de mantelzorg vol te houden. Contacten met instanties: de cliënt is in staat zelfstandig contacten met instanties te onderhouden of wordt hierin ondersteund. Mobiliteit: de cliënt is in staat zichzelf in en om de woning te verplaatsen en zelfstandig te reizen met een vervoermiddel of wordt daarin ondersteund.


DEEL 3. PRODUCTBESCHRIJVINGEN In dit deel zijn afzonderlijke producten beschreven. We beginnen met een uitleg over de opbouw van de beschrijvingen. De gebruikte indelingen zijn toegelicht. De productbeschrijvingen zijn gebaseerd op de in de AWBZ gangbare producten van RIBW’s op het gebied van ambulante begeleiding, dagactivering en werk, dat wil zeggen de producten die (vrijwel) alle RIBW’s bieden. Maar dan anders: de manier van werken en de productbeschrijvingen zijn beschreven in “Wmo-taal” en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein. We hebben de producten op drie verschillende manieren benaderd, omdat niet alle gemeenten binnen de Wmo dezelfde aanvliegroute kiezen. De productbeschrijvingen zijn op drie manieren beschreven: 1. Algemene beschrijvingen als basis. 2. Korte producttyperingen per levensgebied in bijlage 1 3. Een aantal specifieke productbeschrijvingen in bijlage 2. De beschrijvingen zijn te gebruiken als bouwstenen voor eigen productbeschrijvingen.


ALGEMENE PRODUCTBESCHRIJVINGEN 1. Toelichting De basis: algemene productbeschrijvingen We gaan in deze productbeschrijvingen uit van het proces zoals de gemeenten deze beschrijven: contactlegging-vraagverheldering-verkennen oplossingsrichtingenmaatwerkarrangement. De vraagverheldering, het verkennen van oplossingrichtingen en bepalen van de voorkeuren van de cliënt voor het maatwerkarrangement vormen samen de inhoud van wat gemeenten aanduiden als het Gesprek: de dialoog met de cliënt over zijn behoeften, mogelijkheden en wensen die de basis biedt voor een duurzame aanpak. De oplossingsrichtingen en arrangementen volgen daarbij de piramide zoals deze in de Wmo wordt gebruikt: de eigen mogelijkheden van cliënt en persoonlijk sociaal netwerk inzetten, vervolgens op maat aanvullen met ondersteuning door vrijwillige inzet en het gebruik van algemene en collectieve voorzieningen die in de gemeente beschikbaar zijn, en als sluitstuk de individuele voorzieningen als daarop aanvullend. We hebben de producten besproken in volgorde van licht naar zwaar, van tijdelijk naar langdurig. Elke beschrijving bestaat uit de volgende onderdelen:  Een algemene omschrijving.  De doelgroep(en) waarvoor dit product is bedoeld. De omschrijving sluit aan op de beperkingen, het stadium in het herstelproces en de mate van zelfregie, zelfredzaamheid en participatie die al gerealiseerd is en de daaruit voortvloeiende ondersteuningsvra(a)g(en). Soms is een product met name bedoeld voor mensen van een bepaalde leeftijd of omstandigheid (bijvoorbeeld jongvolwassene, bejaarde, (dreigend) dakloze, tienermoeder); dat is hier dan ook benoemd.  Het doel dat door het aanbod naar verwachting wordt gerealiseerd, het resultaat. De cliënt of zijn positie is na afloop van het traject op deze manier veranderd. De duurzame ondersteuning is als volgt gerealiseerd.  De gehanteerde werkwijze, met de activiteiten en stappen die onderdeel uitmaken van een product.  De levensgebieden waar het product aan bijdraagt, zie toelichting hieronder.  De partners waar bij dit product mee samengewerkt wordt Onvermeld hierbij blijft in het algemeen de cliënt (en indien aanwezig zijn directe mantelzorger(s)), omdat deze altijd betrokken zijn en er altijd sprake is van een “coproductie” tussen beroepskracht en cliënt(systeem).  De taakverdeling tussen de samenwerkingspartners (denk aan: verwijzing, toerusting, wederzijdse afstemming bij verdeling van taken uit het aanbod, gezamenlijk aanbieden, warme overdracht met vervolgens beschikbaarheid voor consultatie en advies).  De context. Het gaat hier om de fysieke context: de plek waar en met wie het traject plaatsvindt. Het kan gaan om een gesprek op een kantoorlocatie of loket, tijdens een telefonisch spreekuur, een afspraak op een “vindplaats” of een huisbezoek. Hier worden ook specifieke kenmerken opgenomen over de vorm of voorwaarden van de inventie: bijvoorbeeld of sprake is van enige vorm van dwang of drang.  De samenhang met andere producten.


Productenlijst algemeen Deze producten kunnen van toepassing zijn op alle levensgebieden. 1. 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 3. 4. 5. 6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Vraagverheldering Tijdelijke begeleiding Ontwikkeling van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk Gebruik maken van vrijwillige inzet Gebruik maken van collectieve voorzieningen Langdurige begeleiding Casemanagement Bemoeizorg (OGGZ) Voorwaardenscheppende activiteiten Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen Kwartiermaken Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod


1. Vraagverheldering Productnaam

Vraagverheldering

Omschrijving

Dit product kan voorafgaan aan dan wel in de plaats komen van Het Gesprek zoals dat in De Kanteling bedoeld is. Dit is het eerste contact om te komen van ondersteuningsbehoefte tot een passend arrangement, een en ander conform het gekantelde gesprek. Het gaat over het verhelderen van de vraag en het afspreken van een door de cliënt als passend ervaren maatwerkoplossing. Ofwel: het versterken van het zelfregisserend vermogen van de cliënt. Het verhaal van de cliënt wordt zodanig in beeld gebracht, dat dit ook op andere momenten gebruikt kan worden. Zo voorkom je dat iemand steeds opnieuw zijn verhaal moet vertellen.

Doelgroep

Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek:  die ondersteuning nodig heeft in verband met het uitvoeren van dagelijkse levensverrichtingen en het structuren van zijn leven en de regie daarbij;  en nog geen helder beeld heeft van zijn gewenste levenssituatie en de ondersteuningsmogelijkheden en het traject om deze te realiseren.  De cliënt heeft een overzicht van zijn concrete behoeften en noden.  De cliënt heeft een overzicht van oplossingsmogelijkheden, waarbij hij ziet wat hij zelf kan op basis van eigen competenties en kracht, welke mogelijkheden er binnen zijn persoonlijk netwerk zijn, welke steun kan komen via vrijwillige inzet en van algemene en collectieve voorzieningen en waarbij hij individuele ondersteuning nodig heeft.  De cliënt heeft met de RIBW-medewerker daaruit een voor hem passende keuze gemaakt.  De cliënt heeft zo nodig met steun van de RIBW-medewerker de stap gezet naar de gekozen ondersteunings- en/of participatievormen.  De RIBW-medewerker legt actief contact met de cliënt, vaak op verzoek van derden. Of de cliënt meldt zichzelf.  Bij een eenvoudige vraag wordt direct informatie en advies verstrekt.  Cliënt en RIBW-medewerker brengen samen de persoonlijke situatie van de cliënt in kaart, ze bespreken waar problemen zijn, hoe de cliënt daar tot nu toe mee is omgegaan. De diverse kracht- en ondersteuningsbronnen worden verkend. Indien aanwezig en de cliënt dit wil, worden mantelzorgers en gezinsleden hierbij betrokken. Ook professionals of vrijwilligers waar de cliënt contact mee heeft kunnen betrokken worden.  De cliënt wordt toegeleid naar de organisaties waarvan hij ondersteuning kan krijgen, zo nodig met bemiddeling en een warme overdracht door de RIBW-medewerker.  Als sprake is van acute nood en de cliënt kan niet meteen bij het uitgezochte aanbod terecht kan, dan zoekt de RIBW-medewerker met de cliënt naar tijdelijke oplossingen om wachttijden te overbruggen.  Indien de uitkomst is dat een RIBW-product onderdeel wordt van de oplossing, zorgt de medewerker dat de start daarvan soepel verloopt.

Doel

Werkwijze activiteiten


 

Levensgebied Samenwerkingspartners

Taakverdeling

Context

Waar nodig wordt een indicatieaanvraag in gang gezet. Indien de situatie van de cliënt dit nodig maakt, wordt crisisinterventie of outreachende hulpverlening opgestart. Dit product gaat over regievoering in het algemeen. De vragen van de cliënt kunnen op alle levensgebieden liggen. De volgende organisaties kunnen signaleerder/verwijzer zijn of er kan naar hen verwezen worden voor het realiseren van de gekozen oplossing: Wmoloket gemeente, mantelzorgers en vrijwilligersorganisaties, andere zorgen welzijnsvoorzieningen, ervaringsdeskundigen, zorgnetwerken en sociale teams. Ook kunnen ze in deze fase actief betrokken worden om vanuit bekendheid met de cliënt of met de oplossingen mee te denken. De RIBW-medewerker werkt samen met de cliënt aan de uitwerking van de vraag. Ze spreken gaande het traject af wie welke taken uitvoert en welke samenwerkingspartner betrokken moet worden, en met welke taak. Dit kan op een spreekuur of bezoek aan een vindplaats zijn, via huisbezoek, op kantoor of via een telefonisch overleg. Vraagverheldering vindt plaats als iemand voor het eerst in beeld komt. In een aantal gevallen zal elders al vraagverheldering hebben plaatsgevonden en komt de cliënt met een gerichte vraag. Wanneer tijdens het traject blijkt dat de cliënt nog op andere levensgebieden ondersteuning nodig heeft dan waarop het traject zich richt, kan vraagverheldering worden ingezet om dit in kaart te brengen.

Samenhang met andere producten

Dit product heeft geen subproducten. Dit product kan op zichzelf staan of gaat vooraf aan een van de andere producten.


2. Tijdelijke begeleiding Productnaam

Tijdelijke begeleiding

Omschrijving

Bij tijdelijke begeleiding is het in het algemeen zo, dat de begeleiding op een klein aantal levensgebieden betrekking heeft. De begeleiding is resultaatgericht. Het gaat om het realiseren van een duurzame situatie door een mix van ontwikkeling van vaardigheden, het organiseren van een duurzame steun uit het eigen netwerk, via vrijwilligers en/of door gebruikmaking van collectieve voorzieningen. Als het resultaat bereikt is en effectief blijkt, wordt de begeleiding beëindigd. Cliënten met een specifieke ondersteuningsvraag op één of een beperkt aantal levensgebieden. Het gaat om iemand die op een bepaald gebied nog niet of onvoldoende in staat is om structuur aan te brengen in zijn leven, zelfstandig initiatieven te nemen en/of geen praktische vaardigheden/ handelingen beheerst om zich zelfstandig te redden. De verwachting is dat hij wel de capaciteiten heeft om de benodigde vaardigheden te leren of een eenmaal opgebouwde ondersteuningsstructuur vast te houden. Het doel van tijdelijke begeleiding richt zich op ontwikkeling van de situatie. Het kan daarbij gaan om het aanleren van vaardigheden, kennis maken en ervaring opdoen met nieuwe activiteiten en voorzieningen, het versterken of uitbreiden van het persoonlijk netwerk. Hierbij is het versterken van de zelfregie van de cliënt steeds het uitgangspunt.  Cliënt en RIBW-medewerker stellen zo gezamenlijk mogelijk een handelingsplan op, met een concreet geformuleerd eindresultaat en evaluatiemomenten.  Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt zelf kan leren en wat de cliënt op termijn aan ondersteuning nodig heeft. Daarbij kijken ze naar de mogelijkheden om mensen uit het netwerk te betrekken en naar de mogelijkheden om gebruik te maken van vrijwilligers en collectieve voorzieningen.  De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en ondersteunen. Ook mogelijk is het aanleren van vaardigheden (instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht/nabespreking), eventueel (gedeeltelijk) in cursusvorm.  Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt en RIBW-medewerker, omvat de begeleiding ook het (al dan niet samen) betrekken van derden bij het plan, hen toe te rusten om hun aandeel in de ondersteuning goed te kunnen invullen en het monitoren van het verloop van hun aandeel. Deze begeleidingsvorm kan zich op alle levensgebieden richten.

Doelgroep

Doel


Levensgebied


Samenwerkingspartners Taakverdeling

Context


Partijen die een bijdrage kunnen leveren aan de definitieve oplossing: zorg en welzijn, ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes, mantelzorgers. De RIBW-medewerker richt zich op het voorbereiden van de cliënt op de uiteindelijke situatie. Daar waar een andere partij (een deel van) de uiteindelijke oplossing zou moeten bieden, wordt deze zo vroeg mogelijk betrokken. De RIBW-medewerker ziet erop toe dat beiden tot een goede afspraak komen over te leveren ondersteuning, bereidt de cliënt zo nodig voor via gerichte training, begeleidt cliënt en ontvangende partij gedurende de eerste periode en monitort of de ondersteuning naar beider tevredenheid tot stand komt en effectief is. Vorm: Begeleiding wordt individueel geleverd aan de cliënt (op zijn woonadres), al dan niet samen met zijn mantelzorger(s) of andere leden van zijn persoonlijk sociaal netwerk; een training in groepsverband kan ook deel uitmaken van het aanbod. Contacten leggen met derden, meegaan met de cliënt, adviseren aan en toerusting van derden over hun aandeel in de ondersteuning kunnen onderdeel uitmaken van de begeleiding. Doorlooptijd: Tijdelijke begeleiding wordt voor een afgebakende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Tijdelijke begeleiding kan een onderdeel vormen van langdurige begeleiding. Er zijn vier subproducten te onderscheiden, meestal zal de tijdelijke begeleiding een aantal van deze subproducten omvatten. 2.1 Tijdelijke begeleiding gericht op het ontwikkelen van de eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk. 2.2 Tijdelijke begeleiding gericht op de ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk. 2.3 Tijdelijke begeleiding gericht op het gebruik maken van vrijwillige inzet. 2.4 Tijdelijke begeleiding gericht op het gebruik maken van collectieve voorzieningen.


2.1 Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk Productnaam

Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk

Omschrijving

De focus van de begeleiding ligt op het versterken van de eigen kracht van de cliënt en zijn persoonlijk netwerk door te werken aan vergroten van competenties en het richten of versterken van het contact tussen de cliënt en leden van het persoonlijk netwerk (wederkerigheid). Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die de persoonlijke competenties wil en kan vergroten om daardoor (bepaalde) dagelijkse levensverrichtingen zelfstandig(er) te kunnen uitvoeren of zijn leven te kunnen structureren èn de mensen die onderdeel vormen van het persoonlijk netwerk van deze cliënt.  De cliënt optimaliseert de eigen vaardigheden en zet deze effectief in om de eigen zelfredzaamheidsen participatiedoelen te bereiken waarvoor hij begeleiding zocht.  Er zijn afspraken met leden van het persoonlijk netwerk over de ondersteuning die zij daarbij bieden, die naar tevredenheid van alle betrokkenen worden nagekomen.  Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd.  Cliënt en RIBW-medewerker brengen in kaart welke competenties de cliënt wil ontwikkelen met het oog op zijn doelen en welke steun hij daarbij van leden uit zijn netwerk nodig heeft. Indien aanwezig worden deze hierbij direct betrokken. (zo niet: zie product 2.2: ontwikkeling netwerk).  Cliënt en RIBW-medewerker stellen gezamenlijk en zo mogelijk in overleg met te betrekken netwerkleden een handelingsplan op met een concreet geformuleerd eindresultaat en evaluatiemomenten.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt via training gericht op het ontwikkelen van de gewenste competenties.  De cliënt voert (desgewenst samen met de RIBW-medewerker) gesprekken met de leden uit het netwerk om afspraken over hun aandeel te maken.  Ook het organiseren van een netwerkberaad of een training voor netwerkleden is mogelijk.  De begeleiding bestaat uit een (combinatie van) handelingen stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en ondersteunen. Het aanleren van vaardigheden gebeurt via instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht, nabespreking, eventueel (gedeeltelijk) in cursusvorm. Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden.

Doelgroep

Doel


Levensgebied


Samenwerkingspartners

Taakverdeling Context Samenhang met andere producten

Partijen die deel uitmaken van het persoonlijk netwerk van de cliënt en een bijdrage kunnen leveren aan de duurzame ondersteuning, in de eerste plaats gezinsleden, familie, vrienden, buren, kennissen. Ook al tot zijn netwerk behorende ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes, mededeelnemers aan activiteiten, (oud)collega’s en personen die beroepsmatig contact hebben met de cliënt (zoals huisarts, docent, werkgever) kunnen hiertoe behoren. De RIBW-medewerker bewaakt de voortgang, netwerkleden geven eigen mogelijkheden en grenzen aan. Doorlooptijd: dit is een vorm van tijdelijke begeleiding. Deze duurt in het algemeen korter dan een jaar. Afhankelijk van het doel zal dit product worden gecombineerd met andere vormen van tijdelijke begeleiding zoals netwerkontwikkeling en toeleiden naar vrijwillige inzet en/of collectieve voorzieningen. Ook kan het een onderdeel uitmaken van een langer traject.


2.2 Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk Productnaam

Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk

Omschrijving

Veel cliënten hebben een klein of overbelast sociaal netwerk. Eenzaamheid is een veel gehoorde klacht. Ook kunnen er contacten zijn die eerder belemmerend werken dan ondersteunend. Dit product gaat over de activiteiten gericht op uitbreiding, revitalisering en verandering van het netwerk, om de ondersteuningsmogelijkheden te vergroten en het contact tussen de cliënt en leden van het persoonlijk netwerk te verbeteren (ontwikkelen van wederkerigheid). Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die een klein, belemmerend of overbelast netwerk heeft en behoefte heeft aan meer contacten met personen die hem zo nodig ook kunnen ondersteunen.  Het netwerk van de cliënt is uitgebreid, gevitaliseerd of gewijzigd, zodanig dat de cliënt beschikt over voldoende personen voor sociale contacten en onderlinge steun.  Leden van het netwerk die aan te merken zijn als mantelzorger zijn naar behoefte en tevredenheid ondersteund.  De cliënt en de leden van zijn netwerk zijn gemotiveerd en in staat om in het onderling contact te investeren.  Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd. Er wordt gewerkt volgens de methode van de sociale netwerkstrategie, een effectieve methode. Deze volgt de volgende stappen:  Cliënt en RIBW-medewerker brengen het huidige netwerk in kaart volgens een gestructureerde methode en bespreken welke veranderingen gewenst zijn en wat de cliënt daarbij belangrijk vindt.  Cliënt en RIBW-medewerker stellen gezamenlijk en zo mogelijk in overleg met al aanwezige netwerkleden een ontwikkelingsplan op, met concreet geformuleerde stappen en evaluatiemomenten.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij de uitvoering van het plan.  De cliënt spreekt veelal met bemiddeling of steun van de RIBW-medewerker met de mensen die nu zijn netwerk vormen over hun tevredenheid, ervaren belasting, knelpunten in de relatie, ondersteuningsbehoefte en ideeën voor verbetering en uitbreiding.  De cliënt oriënteert zich met informatie en steun van de RIBWmedewerker op beschikbare uitbreidingsmogelijkheden van zijn netwerk.  Zo nodig worden sociale vaardigheden aangeleerd gericht op het leggen en onderhouden van contacten.  De cliënt legt (veelal met bemiddeling of steun van de RIBWmedewerker of een lid uit zijn huidige netwerk) contact met nieuwe personen of bezoekt plaatsen waar hij nieuwe personen kan ontmoeten.

Doelgroep

Doel





Levensgebied

Samenwerkingspartners

Taakverdeling

Context


De RIBW-medewerker organiseert zo nodig ondersteuning voor leden van het netwerk die aan te merken zijn als mantelzorgers of biedt informatie en advies.  De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en ondersteunen. Het aanleren van vaardigheden gebeurt via instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht, nabespreking, eventueel (gedeeltelijk) in cursusvorm. Dit product richt zich primair op sociale contacten, maar kan vanwege de wens het netwerk te betrekken bij ondersteuning van de cliënt van belang zijn voor alle levensgebieden. Steunpunten mantelzorg, familieorganisaties, maatjesprojecten, relatiebemiddelingsbureaus, vrijwilligersorganisaties, aanbieders welzijn (ontmoetingsactiviteiten), maatschappelijke organisaties zoals verenigingen en kerken, aanbieders van respijtzorg, eventueel: een Eigen Kracht Centrale. De RIBW-medewerker zorgt in overleg met de partner voor afstemming, verwijzing met warme overdracht, toerusting, consultatie en is beschikbaar als achterwacht. De partner levert zijn eigen dienst. Locatie: Naast gesprekken bij de cliënt of op kantoor is ook het gezamenlijk bezoeken van netwerkleden of locaties waar uitbreiding van het netwerk gerealiseerd kan worden mogelijk. Doorlooptijd: Netwerkontwikkeling is een vorm van tijdelijke begeleiding. Deze duurt in het algemeen korter dan een jaar. Afhankelijk van het doel zal netwerkontwikkeling worden gecombineerd met andere vormen van tijdelijke begeleiding. Ook kan het een onderdeel uitmaken van een langer traject. Kan worden gecombineerd met ondersteuning van de ontvangende partij(en) of deelname in afstemmingsoverleg. Specifiek product: mantelzorgondersteuning.


2.3 Gebruik maken van vrijwillige inzet Productnaam

Gebruik maken van vrijwillige inzet

Omschrijving

Het betrekken van vrijwilligers bij de duurzame ondersteuningsstructuur van een cliënt. Het gaat daarbij om het toeleiden van een cliënt naar een bestaand aanbod waarbij vrijwilligers ondersteuning bieden of activiteiten organiseren die voorzien in een ondersteunings-/participatiebehoefte van de cliënt (het kan ook gaan over deelname aan een sportclub of een gespreksgroep bij de kerk). Daarbij is het mogelijk dat de betreffende vrijwilliger of de ontvangende vrijwilligersorganisatie nog moet worden toegerust of geadviseerd over specifieke aandachtspunten in de omgang met de cliënt of dat aanpassingen in het aanbod nodig zijn om het geschikt te laten zijn voor deze cliëntengroep. Cliënt: iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die een ondersteuningsbehoefte heeft waar het vrijwillige aanbod in kan voorzien. Vrijwillige inzet: alle denkbare vrijwillige initiatieven die in de gemeente aanwezig zijn.  De cliënt kan met steun van de vrijwilliger de eigen zelfredzaamheidsen participatiedoelen realiseren waarvoor hij ondersteuning nodig heeft.  Er zijn afspraken met de vrijwilliger en zijn organisatie over de ondersteuning die zij bieden, die naar tevredenheid van alle betrokkenen worden nagekomen. Zij zijn bereid en in staat deze ondersteuning in de toekomst te blijven bieden.  Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd.  Het betreffende aanbod van vrijwillige inzet is geschikter en toegankelijker voor andere leden van deze cliëntengroep.  De RIBW-medewerker brengt met de cliënt zijn ondersteuningsbehoefte in kaart, waarbij blijkt dat het aanbod van een vrijwilliger(sorganisatie) daarin kan voorzien.  De werkwijze bij contactlegging en verwijzing zal afhangen van eigen mogelijkheden en wensen daarbij van de cliënt en onderlinge bekendheid tussen RIBW-medewerker en ontvangende organisatie. Soms zal de RIBW-medewerker vooraf oriënterend contact hebben om na te gaan of de organisatie inderdaad de ondersteuning kan bieden waaraan behoefte bestaat en onder welke voorwaarden.  Desgewenst biedt de RIBW-medewerker training of informatie en advies aan de vrijwilligers(coördinator) of worden er afspraken gemaakt over aanpassingen in het aanbod of aandachtspunten in de startfase.  Ook worden afspraken gemaakt over beschikbaarheid van de RIBWmedewerker als achterwacht.  De RIBW-medewerker ziet erop toe dat afspraken tussen vrijwilliger(sorganisatie) en cliënt worden vastgelegd en er een

Doelgroep

Doel



Levensgebied

Samenwerkingspartners Taakverdeling

Context


evaluatiemoment wordt afgesproken.  De RIBW-medewerker monitort actief of het contact zich op de gewenste manier ontwikkelt: hij houdt contact met de cliënt over zijn ervaringen en neemt in overleg met de cliënt contact op met de vrijwilliger(scoördinator) indien zich knelpunten voordoen. Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden. Vrijwillige inzet zal vaak aan de orde zijn bij behoefte aan sociale contacten en vrijetijdsbesteding en bij dagbesteding/vrijwilligerswerk. Vrijwilligersorganisaties en organisaties die werken met vrijwilligers, zoals cliëntenorganisaties, AMW, welzijn, steunpunten vrijwillige thuiszorg, mantelzorg steunpunten, buurten wijkorganisaties, verenigingen. De RIBW zorgt voor verwijzing met warme overdracht, inclusief eventuele scholing en advies, zorgt voor afstemming en is beschikbaar als achterwacht en de samenwerkingspartner biedt de gevraagde vrijwillige ondersteuning, inclusief eventuele werving, selectie, matching en monitoring van de vrijwillige inzet. Vorm: Vaak op de locatie van de ontvangende organisatie. Doorlooptijd: Het regelen van vrijwillige inzet is een vorm van tijdelijke begeleiding, trajectduur meestal minder dan een jaar. Wanneer na afronding van het traject geen professionele betrokkenheid meer gepland is, kan worden afgesproken dat de cliënt en de vrijwilligersorganisatie ook na afronding van het traject een beroep kunnen doen op de RIBWmedewerker indien sprake is van stagnatie. Dit product wordt vaak aangeboden in combinatie met de andere subproducten die vallen onder tijdelijke begeleiding. Ook kan het aansluiten op de voorwaardenscheppende producten kwartiermaken, deelname ketenoverleg of sociale teams, deskundigheidsbevordering aan vrijwilligersorganisaties en consultatie en advies.


2.4 Gebruik maken van collectieve voorzieningen Productnaam

Gebruik maken van collectieve voorzieningen

Omschrijving

Het betrekken van collectieve voorzieningen bij de duurzame ondersteuningsstructuur van een cliënt. Het gaat daarbij om het toeleiden van een cliënt naar een bestaand aanbod aan ondersteuning of activiteiten die voorzien in een ondersteunings-/participatiebehoefte van de cliënt. Daarbij is het mogelijk dat de betreffende organisator of de ontvangende organisatie nog moet worden toegerust of moet worden geadviseerd over specifieke aandachtspunten in de omgang met de cliënt of dat aanpassingen in het aanbod nodig zijn zodat zij geschikt zijn voor deze cliëntengroep. Cliënt: iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die een ondersteuningsbehoefte heeft waar het collectieve aanbod in kan voorzien. Aanbieders van collectief aanbod.  De cliënt kan met gebruik van het collectieve aanbod de eigen zelfredzaamheidsen participatiedoelen realiseren waarvoor hij ondersteuning nodig heeft.  Er zijn afspraken met de aanbieder en zijn organisatie over de ondersteuning die zij bieden, die naar tevredenheid van alle betrokkenen worden nagekomen. Zij zijn bereid en in staat deze ondersteuning in de toekomst te blijven bieden.  Het collectieve aanbod is beter toegankelijk en geschikt voor alle andere cliënten met vergelijkbare ondersteuningsbehoefte, mogelijkheden en beperkingen.  De RIBW-medewerker brengt met de cliënt zijn ondersteuningsbehoefte in kaart, waarbij blijkt dat het collectieve aanbod daarin kan voorzien.  De werkwijze bij contactlegging en verwijzing zal afhangen van eigen mogelijkheden en wensen daarbij van de cliënt en onderlinge bekendheid tussen RIBW-medewerker en ontvangende organisatie. Soms zal de RIBW-medewerker vooraf oriënterend contact hebben om na te gaan of de organisatie inderdaad de ondersteuning kan bieden waaraan behoefte bestaat en onder welke voorwaarden.  Desgewenst biedt de RIBW-medewerker training of informatie en advies aan de organisator of worden er afspraken gemaakt over aanpassingen in het aanbod of aandachtspunten in de startfase.  Ook worden afspraken gemaakt over beschikbaarheid van de RIBWmedewerker als achterwacht.  De RIBW-medewerker ziet erop toe dat afspraken tussen de ontvangende organisatie en cliënt worden vastgelegd en er een evaluatiemoment wordt afgesproken.  De RIBW-medewerker monitort actief of het contact zich op de gewenste manier ontwikkelt: hij houdt contact met de cliënt over zijn ervaringen en neemt in overleg met de cliënt contact op met de

Doelgroep

Doel



Levensgebied Samenwerkingspartners Taakverdeling

Context


organisator indien zich knelpunten voordoen. Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden. Organisatoren van collectief aanbod, zoals AMW, welzijn, stadsbank, sociale dienst, onderwijs. De RIBW zorgt voor verwijzing met warme overdracht, inclusief eventuele scholing en advies, denkt mee over aanpassingen in het aanbod om het geschikter te maken voor de cliënt, zorgt voor afstemming en is beschikbaar als achterwacht. De samenwerkingspartner biedt het gevraagde collectief aanbod en zorgt voor het doorvoeren en communiceren van eventuele aanpassingen die nodig zijn om het aanbod beter te laten aansluiten op deze cliëntengroep. Vorm: Vaak op de locatie van de ontvangende organisatie. Doorlooptijd: Het regelen van het gebruik van collectieve voorzieningen is een vorm van tijdelijke begeleiding, trajectduur meestal minder dan een jaar. Wanneer na afronding van het traject geen professionele betrokkenheid meer gepland is, kan worden afgesproken dat de cliënt en de organisatie ook na afronding van het traject een beroep kunnen doen op de RIBW-medewerker indien sprake is van stagnatie. Dit product wordt vaak aangeboden in combinatie met de andere subproducten die vallen onder tijdelijke begeleiding. Ook kan het aansluiten op de voorwaardenscheppende producten kwartiermaken, deelname ketenoverleg of sociale teams, deskundigheidsbevordering aan collectieve voorzieningen en consultatie en advies.


1.

Langdurige begeleiding

Productnaam


Omschrijving

Het gaat om algemene ondersteuning om het leven beter aan te kunnen op alle levensgebieden. De vragen zullen in de tijd variëren, afhankelijk van de omstandigheden van dat moment. Steeds is het versterken van zelfregie, het werken aan behoud en vergroten van vaardigheden en het versterken van het sociale netwerk punt van aandacht. Binnen het geheel van langdurige begeleiding kan tevens gericht gewerkt worden aan een specifieke verbetering vergelijkbaar met wat omschreven is onder tijdelijke begeleiding. Het verschil is dat daarnaast en in aanvulling daarop ook (meestal laagfrequente) beschikbaarheid voor ad hoc vragen noodzakelijk blijft. Iemand met een behoefte aan vrijwel levensbrede ondersteuning, die zonder steun de grip op zijn leven kwijt raakt en niet langer zelfstandig kan wonen. Vaak is sprake van regelmatige terugval. Overlast en verloedering dreigen. Iemand met een zeer beperkt zelfregisserend vermogen. Iemand die onvoldoende in staat is om structuur aan te brengen in zijn leven, om zelf ondersteuning uit het netwerk te regelen en te houden, om initiatieven te nemen en/of die onvoldoende praktische vaardigheden/handelingen beheerst om voor zichzelf te zorgen. Leermogelijkheden zijn beperkt of nog onduidelijk. Het sociaal netwerk is niet of beperkt in staat tot ondersteuning. Het doel van langdurige begeleiding richt zich op primair op continuering en stabilisatie, waar mogelijk op ontwikkeling van de situatie. Langdurige begeleiding kan ook gericht zijn op begeleiding bij (het voorkomen van) achteruitgang.  De zelf- en samenredzaamheid van de cliënt en zijn netwerk blijven behouden of nemen toe.  De cliënt krijgt de kans naar vermogen deel te nemen in de samenleving, waarbij (begeleid) deelnemen in collectief of vrijwillig aanbod waar mogelijk is gerealiseerd.  Een opname in een instelling wordt zo veel mogelijk voorkomen.  De kans op verwaarlozing of terugval van de cliënt wordt verkleind.  Cliënt en RIBW-medewerker stellen zo gezamenlijk mogelijk een handelingsplan op, met gewenste streefsituaties op diverse levensgebieden, prioritering: wat eerst-wat later, evaluatiemomenten en een concreet geformuleerd resultaat voor de korte termijn.  Waar mogelijk worden ook mantelzorger en/of gezin bij de planning en de uitvoering betrokken.  Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt zelf kan leren en wat de cliënt op termijn aan ondersteuning nodig heeft. Daarbij kijken ze naar de mogelijkheden om mensen uit het netwerk te betrekken en naar de mogelijkheden om gebruik te maken van collectieve voorzieningen.  De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen

Doelgroep

Doel




Context


stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en ondersteunen. Ook mogelijk is het aanleren van vaardigheden (instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht/nabespreking).  Aanvullend daarop richt de begeleiding zich op het monitoren van het functioneren van de cliënt. In goede perioden kan iemand met deze problematiek redelijk zelfstandig functioneren, maar in perioden met terugval is ondersteuning weer nodig. De vinger aan de pols houden, is onderdeel van het hele ondersteuningspakket van de RIBWmedewerker.  Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt en RIBW-medewerker, zal ook het (al dan niet samen) betrekken van derden bij het plan en het monitoren van het verloop van hun aandeel onderdeel vormen van de begeleiding.  Er kan sprake zijn van met andere partijen overeengekomen casemanagement, met de daarbij behorende coördinerende taken.  De begeleiding kan ook onderdeel vormen van een traject waarbij een andere partij casemanager is. Terugkoppeling van de voortgang naar deze casemanager is dan vast onderdeel van de werkwijze. De begeleiding kan zich op alle levensgebieden richten. Partijen die een bijdrage kunnen leveren aan de definitieve oplossing: zorg en welzijn, ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes, mantelzorgers, andere maatschappelijke organisaties. Afhankelijk van de afspraken, kan sprake zijn van warme overdracht, samen uitvoeren, ondersteuning en toerusting, afstemming en casemanagement. Vorm: Varieert in de tijd, afhankelijk van de specifieke vraag van het moment. Doorlooptijd: Een cliënt kan voor een langere periode (meerdere jaren) begeleiding nodig hebben in verband met zijn problematiek. Vrijwel alle andere producten kunnen onderdeel uitmaken van dan wel worden gecombineerd met langdurige begeleiding.


4. Casemanagement Productnaam

Casemanagement

Omschrijving

Het coördineren van de hulp en steun van diverse partijen in het kader van het streven naar één gezin - één plan. Iemand met multiproblemen waarbij meerdere hulp- en dienstverlenende organisaties en personen betrokken zijn. Betrokkene is niet in staat zelf de regie te voeren om de gewenste samenhang in het hulp- en ondersteuningspakket te realiseren. Alle betrokken hulp- en dienstverleners werken optimaal samen aan één gezin - één plan. Daardoor sluit dit beter aan op de behoefte van de cliënt en wordt deze optimaal ondersteund.  Het zorgdragen voor een gezamenlijk plan van aanpak met heldere taakverdeling, waarbij de cliënt en zijn systeem zo veel mogelijk zelf betrokken is.  Het initiëren en voorzitten van afstemmingsoverleg, zorg dragen voor het vastleggen van gemaakte afspraken en de communicatie daarvan naar alle betrokkenen.  Het zo nodig inschakelen van andere partijen bij de uitvoering  Het bewaken van de voortgang en ondernemen van actie als stagnatie dreigt of wijzigingen nodig zijn. Casemanagement kan zich op alle levensgebieden richten. Alle partijen die betrokken zijn bij de hulp- en steunverlening aan de cliënt.

Doelgroep

Doel



Context


Partijen committeren zich om de aanwijzingen van de casemanager op te volgen. Deelnemers in overleg zorgen voor uitvoering van gemaakte afspraken binnen de eigen organisatie. De casemanager bewaakt dat dit in praktijk ook gebeurt en onderneemt actie als dit niet zo is. Vorm: Intensiteit, acties en locatie variëren afhankelijk van wat nodig is. Doorlooptijd: Zo lang sprake is van een multidisciplinair traject waarbij deze afstemming nodig is. Casemanagement kan samengaan met alle vormen van begeleiding en bemoeizorg.


5. Bemoeizorg (OGGZ) Productnaam

Bemoeizorg (OGGZ)

Omschrijving

De ongevraagde bemoeienis met sociaal kwetsbaren die hulp nodig hebben, maar daar zelf niet om vragen of deze hulp niet willen accepteren. Aanmelding wordt veelal door derden gedaan. Bij de uitvoering van bemoeizorg zijn meerdere partijen betrokken. Een belangrijk doel is het motiveren om hulp en steun te accepteren. Iemand met multiproblemen, die dreigt te verloederen of te verkommeren, maar zelf niet bereid en in staat is steun te zoeken. Vaak is sprake van isolement of overlast. Ontwikkelingsmogelijkheden zijn beperkt of nog onduidelijk. Het sociaal netwerk is afwezig, beperkt in staat tot ondersteuning of belemmerend.  De cliënt raakt gemotiveerd om zorg en ondersteuning te accepteren en zijn situatie stabiliseert zich of verbetert.  Het ondersteunend netwerk wordt versterkt en uitgebreid.  Een mogelijke uithuiszetting wordt voorkomen.  Een opname in een instelling wordt voorkomen.  De kans op verwaarlozing of terugval van de cliënt wordt verkleind.  De RIBW-medewerker legt actief contact en bouwt een vertrouwensband op.  De RIBW-medewerker inventariseert met de cliënt de problemen, eigen oplossingen en wensen en het beschikbare netwerk.  De RIBW-medewerker biedt praktische steun waar de cliënt direct mee geholpen is.  De RIBW-medewerker treedt zo nodig op als bemiddelaar en wegbereider om basisvoorwaarden zoals inkomen, huisvesting en zorg veilig te stellen.  De RIBW-medewerker stelt als de eerste zorg is geleverd zo mogelijk gezamenlijk met de cliënt en eventuele netwerkleden een handelingsplan op, met gewenste streefsituaties op diverse levensgebieden, prioritering: wat eerst-wat later, evaluatiemomenten en een concreet geformuleerd resultaat voor de korte termijn.  De RIBW-medewerker motiveert de cliënt tot het accepteren van zorg en steun, zorgt voor een warme overdracht en monitort of de zorg tot stand komt en wordt gecontinueerd.  De RIBW-medewerker kan optreden als casemanager met de daarbij behorende coördinerende taken.  De bemoeizorg kan ook onderdeel vormen van een traject waarbij een andere partij casemanager is. Terugkoppeling van de voortgang naar deze casemanager is dan vast onderdeel van de werkwijze. De bemoeizorg kan zich op alle levensgebieden richten. Vaak is sprake van een multidisciplinair bemoeizorgteam, waarin ook RIBW-medewerkers participeren. Daarnaast gaat het om partijen die een bijdrage kunnen leveren aan stabilisering en verbetering van de situatie. GGD, gespecialiseerde zorgen opvanginstellingen, gemeentelijke sociale

Doelgroep

Doel




Taakverdeling Context


dienst, AMW, woonconsulent, wijkagent, schuldhulp enzovoorts. Er kan sprake zijn van afstemming, gezamenlijke uitvoering, doorverwijzing met warme overdracht, toerusting. Vorm: Intensiteit, acties en locatie variëren afhankelijk van wat nodig is. Doorlooptijd: Afhankelijk van de mogelijkheden om de cliënt door te geleiden naar andere vormen van zorg en ondersteuning. Bemoeizorg kan uitmonden in (langdurige) begeleiding, tweedekansbeleid, schuldhulp. Vaak zal sprake zijn van casemanagement.


6. Voorwaardenscheppende activiteiten 6.1 Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen Productnaam

Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen

Omschrijving

Het voeren van structureel overleg tussen netwerkpartners en gebruik maken van elkaars expertise via samenwerking in multidisciplinaire teams zoals sociale wijkteams of FACT-teams (FACT-teams zijn gebiedsgebonden multidisciplinaire teams vanuit de GGZ-sector, van waaruit cliënten levensbreed ondersteuning krijgen en waarin medewerkers van diverse organisaties participeren). Dit is specifiek gericht op het realiseren van een laagdrempelige en integrale ondersteuningsstructuur voor mensen in een multiprobleemsituatie. De mate van integratie van het werk van de netwerkpartners kan variëren, van het afstemmen van de manieren van werken, signaleren van knelpunten en lacunes en het komen tot een samenhangend ondersteunings- of participatieaanbod voor alle cliënten in het werkgebied tot het als één team werken voor een gezamenlijke cliëntengroep of gebiedspopulatie. De doelgroep kan variëren: 1. De gehele populatie van een afgebakend werkgebied (wijk, dorp) waarbij op individueel niveau slechts een deel van de populatie ondersteuning nodig heeft op één of een beperkt aantal levensgebieden. Er zijn op cliëntniveau meestal slechts één of een beperkt aantal (al dan niet professionele) ondersteuners betrokken. 2. Personen met multiproblematiek, dat wil zeggen mensen met problematiek op meerdere levensgebieden waaronder de (psychische) gezondheid, waarbij de problemen onderling samenhangen en elkaar versterken. Voor deze groep is samenwerking en afstemming het meest nodig. Ze zijn veelal beperkt in eigen regiemogelijkheden en competenties, hebben een beperkt ontwikkelingspotentieel en een schraal of belemmerend netwerk. Ze worden vaak door een groot aantal disciplines ondersteund. Efficiency en effectiviteit zijn vergroot door betere onderlinge samenhang en afstemming. Cliënten krijgen de ondersteuning die op hun behoefte aansluit en niet meer. Het aanbod en de werkwijze van de verschillende ketenpartners sluit goed op elkaar aan, qua uitgangspunt en qua vormgeving. Eén gezin-één planaanpak is ingevoerd. Iedere partner komt de afspraken over het eigen aandeel in de aanpak van multiprobleemcliënten na. Knelpunten op het gebied van vraag en aanbod zijn gesignaleerd en oplossingen ontwikkeld. Deze varieert afhankelijk van de intensiteit van de samenwerking.  Deelname aan of coördinatie van overleg anders dan om afspraken te maken over eigen cliënten.  Onderwerpen zijn bijvoorbeeld procedureafspraken en afspraken over taakverdeling bij de samenwerking in (wijk)teams of bij situaties waar meer disciplines een taak hebben, het in kaart brengen van overlap, knelpunten, lacunes en misfit tussen vraag en aanbod,

Doelgroep

Doel



 


Taakverdeling

Context


Het samenwerken bij het oplossen van de gesignaleerde problemen. De terugkoppeling van signalen en gemaakte afspraken in de eigen organisatie en bewaken van de uitvoering ervan.  Terugkoppeling van uitkomsten van acties in eigen organisatie naar de netwerkpartners. Alle genoemde levensgebieden kunnen onderwerp zijn. Afhankelijk van de aard en doel van het team of netwerk zal de samenstelling variëren. Vaak zijn diverse organisaties op het gebied van zorg en welzijn vertegenwoordigd, maar ook kunnen woningcorporaties, wijkagenten en gemeentelijke wijkcoördinatoren deel uitmaken van het netwerk of team. In een gebiedsgebonden overleg kunnen ook bewonersorganisaties en vrijwilligersgroepen participeren. De partijen brengen elk hun eigen deskundigheid in. Ook kunnen nog nietdeelnemende partijen betrokken worden. De RIBW brengt hier haar deskundigheid in op het terrein van de doelgroep (mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale problemen) en de ervaring met werkwijzen die goed werken bij deze doelgroep. Vorm: Overleg vindt plaats op een locatie van een van de deelnemende partijen. Sociale wijkteams en FACT-teams werken vaak vanuit een eigen locatie op een centrale plaats in het werkgebied. Doorlooptijd: Deelname in een team of overleg ketenpartners wordt voor een langdurige periode geboden. Deze periode hangt samen met de wens van de gemeente om goede samenwerking te organiseren en de duur daarvan. Vaak zal samenwerking in een team of netwerk ook betekenen dat een of meer van de andere voorwaardenscheppende producten worden aangeboden.


6.2 Kwartiermaken Productnaam

Kwartiermaken

Omschrijving

Het met collectieve voorzieningen, vrijwilligersorganisaties en andere maatschappelijke organisaties in contact treden om te realiseren wat er nodig is om hen toegankelijker en geschikter te maken voor de doelgroepen van de RIBW. Primair: de organisaties en voorzieningen die een rol kunnen spelen in het ondersteunen van zelfredzaamheid en participatie van de profijtgroep. Profijtgroep: cliënten met langdurige psychiatrische aandoeningen of psychosociale problemen, die behoefte hebben aan ondersteuning en open staan voor steun van in het gebied aanwezige voorzieningen en organisaties. Het aanbod en de werkwijze van in het gebied aanwezige voorzieningen en organisaties is toegankelijk en passend voor de cliënten van de RIBW. De organisaties en voorzieningen hebben dit in hun beleid, werkprocessen en dagelijkse routines opgenomen. Contactlegging kan plaatsvinden via een ketenoverleg of direct. Meestal zal nader overleg in verband met kwartiermaken bilateraal plaatsvinden. Het meest effectief is zo snel mogelijk concrete ervaring op te doen en naar aanleiding van die ervaringen formele samenwerkingsafspraken vast te leggen. De RIBW en partner:  Gaan in gesprek over de mogelijkheden om een nieuwe doelgroep (voor de partner) mee te laten doen in het bestaande aanbod. Zo mogelijk nemen ook een of meer RIBW-cliënten die interesse hebben deel aan dit overleg  Bepalen of cliëntgroep in het bestaande aanbod past.  Stellen vast wat er mogelijk aangepast kan of moet worden.  Bekijken wat de partner nodig heeft van de RIBW om de cliëntgroep te laten meedraaien.  Spreken een proefperiode af waarin ze de gewenste aanpassingen en randvoorwaarden realiseren en waarin de RIBW vervolgens een of meer cliënten zal aanbieden die interesse hebben in het betreffende aanbod.  Evalueren dit, voeren eventuele aanpassingen door en maken (formele) afspraken om deze vorm van samenwerken en/of dit aanbod voor alle cliënten open te stellen en te houden. Alle genoemde levensgebieden kunnen aan de orde zijn. De organisaties en voorzieningen in het werkgebied die gezien hun aanbod een rol kunnen spelen in de ondersteuning en participatie van de profijtgroep, maar waar deze groep nog niet of onvoldoende gebruik van maakt. De RIBW-medewerker neemt het initiatief tot het contact, maakt de wens kenbaar en geeft aan welke ondersteuningsmogelijkheden er vanuit de RIBW zijn voor de partner. De partner onderzoekt in eigen organisatie wat

Doelgroep

Doel



Taakverdeling


Context

nodig is. Samen bewaken ze de uitvoering van de gemaakte afspraken. Vorm: Het kwartiermaken vindt plaats bij de samenwerkingspartner. Doorlooptijd: Afhankelijk van de bereidheid en mogelijkheden van beide partijen, in het algemeen binnen een beperkte periode.


6.3 Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten Productnaam

Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten

Omschrijving

Het ondersteunen van cliënten van de RIBW bij zelfinitiatieven, activiteiten die ze in eigen beheer organiseren. Denk aan initiatieven als:  arbeidsproject, dagbesteding of inloop in eigen beheer;  informatiesteunpunt in eigen beheer;  zelfhulpgroepen en hersteltrainingen in eigen beheer;  cliënten trainen professionals (feedback over wat werkt en niet werkt in de omgang; voor AMW, sociale diensten, politie, woningcorporaties et cetera);  deelname in burgerparticipatie/Wmo raad/wijkraad of soortgelijk. Cliënten die over vaardigheden beschikken of deze kunnen ontwikkelen om met elkaar initiatieven op te zetten en uit te voeren. Daarbij kunnen ze aanlopen tegen knelpunten waar ze zelf niet mee uit de voeten kunnen (bijvoorbeeld financiering, juridische aspecten, gebrek aan kennis, toegang tot instanties). Cliënten realiseren het gewenste initiatief met succes. Knelpunten zijn opgelost. Het initiatief blijft hun eigendom. Zowel de initiatiefnemers als de gebruikers van het initiatief ervaren daardoor een verbetering in hun situatie.  De RIBW-medewerker denkt op verzoek van de initiatiefgroep mee. Hij geeft informatie of wijst de weg waar informatie te vinden is, helpt desgewenst structureren en plannen, en introduceert de groep zo nodig bij derden. Hij stelt zich daarbij meer op als coach dan als inhoudelijk adviseur.  De RIBW-medewerker bewaakt dat de coaching taakgericht blijft en verwijst cliënten zo nodig naar een eigen begeleider als sprake is van een individuele ondersteuningsvraag gericht op verbetering van het persoonlijk functioneren.  In een aantal gevallen berust de uitvoering van de activiteit bij de cliëntengroep, terwijl de RIBW de faciliteiten biedt zoals locatie, inkoop/het maken van afspraken met leveranciers of opdrachtgevers, vervoer en administratie. Het initiatief kan op alle levensgebieden betrekking hebben. Het opbouwwerk, een gemeenteambtenaar of andere partij die kan bijdragen aan de realisatie van het initiatief. Partijen die betrokken zijn als leverancier of afnemer. Partijen waarmee de groep in de uitvoering samenwerkt. De partijen brengen hun eigen deskundigheid en faciliteiten in. De RIBW brengt haar deskundigheid in op het begeleiden en betrekken van mensen met psychiatrische en multiproblem problematiek. Vorm: Ondersteuning van zelfinitiatieven vindt plaats daar waar het het meest praktisch is, op de plek waar het initiatief wordt uitgewerkt. Doorlooptijd: Afhankelijk van de aard van het initiatief. Het kan gaan om een langer lopend project, waarbij periodiek of gedurende het gehele

Doelgroep

Doel



Taakverdeling

Context



project ondersteuning gewenst is. Varianten hierop zijn samenwerkingsprojecten van cliënten met buurtbewoners, of tussen cliënten en andere vrijwillige en professionele groeperingen zoals in een kwartiermakerfestival. De in de introductie genoemde voorbeelden zijn verbijzonderingen van dit product.


6.4 Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals (zie ook ondersteuning ervaringsdeskundigen elders) Productnaam

Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals

Omschrijving

Verbeteren van de deskundigheid van vrijwilligers en professionals die vanuit een niet-gespecialiseerde setting betrokken raken bij de ondersteuning van RIBW-cliënten. De deskundigheidsbevordering gaat over de specifieke kenmerken en gedragingen van de doelgroep en geeft handvatten hoe hier mee om te gaan. Medewerkers van professionele en vrijwillige organisaties die betrokken zijn of raken bij de ondersteuning van mensen met verschillende soorten problematiek, met name psychiatrische problematiek en multiproblem situaties. Deze medewerkers hebben inzicht in de specifieke kenmerken van de groep die voor hun contacten en activiteiten van belang zijn en kunnen daar in hun eigen setting en taak naar voldoening van alle betrokkenen en passend bij hun taak en verantwoordelijkheid mee omgaan.  Het kan hierbij gaan om diverse vormen: een training, casuïstiekbespreking, een thematische bijeenkomst, een adviesvraag naar aanleiding van een actuele situatie.  Ook kan een ervaringsdeskundige al dan niet samen met een andere RIBW-medewerker het aanbod verzorgen.  De trainer/adviseur geeft handvatten om bepaalde te verwachten gedragingen te herkennen en er mee om te gaan  De deelnemers oefenen met elkaar of met de ervaringsdeskundige of trainer hoe een bepaalde situatie aan te pakken  De trainer helpt de deelnemers om hun eigen reactie op ongewoon gedrag te duiden en zo mogelijk bij te sturen.  De mogelijkheid het geleerde toe te passen binnen de eigen praktijk is altijd onderwerp van gesprek. Alle levensgebieden kunnen onderwerp zijn bij de toerusting. De ontvangende partij; eventueel een ervaringsdeskundig trainer.

Doelgroep

Doel



Context

De RIBW stelt haar deskundigheid beschikbaar. De ontvangende organisatie zorgt voor organisatie en inbedding van het geleerde in de eigen praktijk Vorm: Deskundigheidsbevordering vindt plaats op een locatie van een van de deelnemende partijen. Doorlooptijd: Deskundigheidsbevordering wordt voor een kortdurende periode ingezet. Deze periode beslaat in het algemeen een aantal bijeenkomsten met een doorlooptijd korter dan een half jaar.


6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod Productnaam

Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod

Omschrijving

De RIBW beschikt over een goed geoutilleerd dagactiviteitencentrum, een cursusaanbod sociale vaardigheden, goede schuldhulpverleners enzovoorts. Deze kunnen een aanvulling bieden op binnen de gemeente bestaande collectieve voorzieningen. Waarom zouden deze niet (óók) voor een bredere doelgroep inzetbaar zijn? Alle bewoners uit de regio of stad, inclusief mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of psychosociale problemen. Er zijn voldoende kwalitatief hoogwaardige voorzieningen voor alle inwoners die daaraan behoefte hebben dichtbij huis. Zo mogelijk hebben inwoners keus uit verschillende voorzieningen die vergelijkbare ondersteuning of participatiemogelijkheden bieden. Er zijn geen onnodige dubbelingen. Gewenst nevenresultaat: stigma wordt bestreden. RIBW-doelgroepen en andere inwoners komen op een natuurlijk wijze met elkaar in contact. Gemeente en RIBW maken afspraken over collectieve toegang tot RIBWvoorzieningen/aanbod voor (groepen) inwoners en toegangsvoorwaarden. Afhankelijk van de specifieke voorziening die wordt opengesteld. Gemeente, andere aanbieders van collectieve voorzieningen.

Doelgroep Doel

Werkwijze activiteiten Levensgebied Samenwerkingspartners Taakverdeling

Context Samenhang met andere producten

Gemeente als opdrachtgever en regisseur. Afspraken met de gemeente en met andere aanbieders van collectieve voorzieningen over de gewenste spreiding en diversiteit en over samenwerking en afstemming. Visie van inspraakorganen van cliënten en andere burgers wordt hierin meegenomen. n.v.t. De volgende producten betreffen het aanbieden van een voorziening. Daarvan is openstelling voor een bredere doelgroep als collectieve voorziening denkbaar:  maatjes;  inloop;  (arbeidsmatige) dagbesteding;  leer-werkplekken. Daarnaast zijn diverse begeleidingsproducten ook voor bredere doelgroepen geschikt, denk aan schuldhulp, ontwikkeling van het sociale netwerk, trajectbegeleiding richting arbeid.


BIJLAGE 1. PRODUCTEN PER LEVENSGEBIED Deze producttyperingen zijn concreter en daardoor wellicht illustratiever dan de algemene beschrijvingen. Ook sluiten ze in de beleving van veel van de geraadpleegde RIBW-medewerkers duidelijker aan op de eigen praktijk en illustreren ze wat de specifieke expertise en inbreng van de RIBW kan zijn. U kunt deze korte producttyperingen ook gebruiken om de algemene productbeschrijvingen specifieker te maken voor uw aanbod op een bepaald levensgebied.

Toelichting op de gebruikte indeling In De Kanteling is de bestaande omschrijving van het compensatiebeginsel vertaald in een aantal resultaten. Naar analogie van de resultaatbeschrijvingen van De Kanteling hebben we nagedacht over de concrete resultaten die vallen onder de beoogde uitbreiding in verband met de decentralisatie van de begeleiding: dagelijkse levensverrichtingen en structuur in het persoonlijk leven en de regie daarbij. We gebruiken daarvoor een indeling in levensgebieden. Er zijn diverse indelingen in levensgebieden in gebruik in de sociale sector, met steeds net andere accenten, afhankelijk van de doelgroep en het doel waarvoor ze in eerste instantie ontwikkeld zijn (bijvoorbeeld zelfredzaamheidmatrix, 2010, GGD Amsterdam; levensgebieden 8 fasen model, NIZW/MOVISIE, 2003, indeling Eigen Kracht Wijzer Almere). Wij hanteren de volgende indeling: Indeling in leefgebieden 1. Wonen 2. Huishouden en administratie 3. Werken/dagbesteding/opleiding 4. Sociale contacten en vrije tijd 5. Psychisch functioneren en zingeving 6. Persoonlijke verzorging en gezondheid 7. Inkomen en schulden 8. Opvoeding en gezin 9. Contacten met instanties 10. Mobiliteit Voor elk van de levensgebieden is een resultaatgerichte vertaling te maken naar de drie elementen uit de formulering van het compensatiebeginsel. Een voorbeeld:  hij/zij beschikt over de vaardigheden om zelf zijn administratie uit te voeren of heeft daar duurzame ondersteuning bij (van….);  hij/zij heeft de daarbij behorende activiteiten opgenomen in zijn (dag, week, …. levens)planning;  hij/zij heeft dit conform eigen prioriteiten en keuzes geregeld. De levensgebieden hebben overlap met de bestaande onderwerpen van het compensatiebeginsel, maar ook met de te realiseren resultaten op andere prestatievelden van de Wmo zoals mantelzorgondersteuning en OGGZ en op andere beleidsgebieden van de gemeente waarin zorg voor burgers geregeld is, zoals het armoedebeleid, huisvestingsbeleid, schuldhulpverlening en het arbeidsreintegratiebeleid. Lijst met beschreven producten 1. Wonen 2. Huishouden en administratie 3. Werken/dagbesteding/opleiding


4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Sociale contacten en vrije tijd Psychisch functioneren en zingeving Persoonlijke verzorging en gezondheid Inkomen en schulden Opvoeding en gezin Contacten met instanties Mobiliteit


1. Wonen Type product/ levensgebied Vraagverheldering

Tijdelijke begeleiding primair gericht op:  Eigen kracht met persoonlijk netwerk





Versterken persoonlijk netwerk/ mantelzorgondersteuning Vrijwillige inzet



Collectieve voorzieningen Voorwaardenscheppende activiteiten (niet cliëntgebonden) Langdurige begeleiding Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Wonen In de vraagverheldering komt het levensgebied wonen aan de orde. Indien op dit vlak problemen zijn, komt het vaak al bij de aanmelding ter sprake.

Zie ook huishouden. Ondersteunen bij maken en uitvoeren regieplan over wonen (keuze woning, plan van aanpak voor verkrijgen en behouden, contacten met instanties); leren en in levensplanning opnemen van hierbij behorende taken; regelen van steun hierbij of overnemen ervan door iemand uit het persoonlijk netwerk. Ook: een door ervaringsdeskundig begeleiders gegeven cursus over woonwensen. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Toeleiden naar en ondersteuning van door-en-voorinitiatieven op het gebied van wonen (zelfstandig groepswonen, pension in zelfbeheer); toerusting en beschikbaarheid als achterwacht voor initiatiefnemers. Toeleiding naar en ondersteuning van aanbieders van collectieve voorzieningen op woongebied. Deelnemen aan overleg rond woonproblematiek; beschikbaarheid voor toerusting, advies en consultatie voor partijen die hierin een rol spelen; ontwikkeling van nieuwe woon- en woonbegeleidingsconcepten zoals groepswonen in zelfbeheer. Steunen bij of overnemen van taken bij uitvoeren woonplan; monitoring of huisvestingssituatie acceptabel blijft. Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij taken gericht op verkrijgen of behouden van woning op zich neemt en voortgang monitoren. Bemiddeling bij overlast, huurachterstand of (dreigende) huisuitzetting, hulp bij het regelen van (tijdelijke) huisvesting, regelen schuldhulpverlening en motiveren voor het accepteren van ondersteuning.


2. Huishouden en administratie Type product/ levensgebied Vraagverheldering









Collectieve voorzieningen

Voorwaardenscheppende activiteiten (niet cliëntgebonden) Langdurige begeleiding Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Huishouden en administratie Tijdens de vraagverheldering komen deze thema’s aan de orde. Indien sprake is van een huisbezoek, worden eventuele problemen op dit vlak vaak zichtbaar.

Cursus thuisadministratie of huishoudelijke vaardigheden; leren administratie doen of huishoudelijke taken uitvoeren al dan niet met steun; regelen van steunen bij of overnemen van administratie of huishoudelijke taken door iemand uit het persoonlijk netwerk. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Toeleiding naar vrijwilliger die bij administratie of huishoudelijke activiteiten steunt of de administratie of huishoudelijke activiteiten overneemt; toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor vrijwilliger. Toeleiden naar cursus thuisadministratie, cursussen gericht op huishoudelijke taken; toeleiden naar bijvoorbeeld open eettafel, boodschappenservice, klussendienst; toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor cursusleider. Opzetten, coördineren, toerusten of ondersteunen van vrijwilligerspool thuisadministratie; overleg met, toerusting van en consultatie aan cursusaanbieders. Steunen bij of overnemen van administratie of huiselijke taken; monitoring of administratie of huishouden op orde blijft. Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij administratie of huishoudelijke taken op zich neemt en voortgang monitoren. Motiveren voor accepteren hulp bij thuisadministratie of het uitvoeren van huishoudelijke taken, overnemen van, helpen bij of organiseren van hulp bij eerste ordening of grote schoonmaak.


3. Werken/dagbesteding/opleiding Type product/ levensgebied Vraagverheldering










Voorwaardenscheppende activiteiten (niet cliëntgebonden)


Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Werken/dagbesteding/opleiding De invulling van de dag en wensen op dit vlak zijn altijd onderdeel van gesprek tijdens vraagverheldering, omdat dit ook zicht geeft op eigen mogelijkheden en beschikbaar netwerk. Indien sprake is van een verwijzing door de uitkeringsinstantie, is al bij de aanmelding duidelijk dat hier een vraag ligt.

Begeleiding gericht op het maken van eigen keuzes en plannen voor arbeidsre-integratie of andere vormen van zinvolle dagbesteding. Ook: cursus gericht op het verkennen van mogelijkheden en wensen (bijvoorbeeld Goldsteintraining, cursus onder ervaringsdeskundige begeleiding); begeleiding of training gericht op het vergroten van (arbeids)vaardigheden, ten behoeve van functioneren in baan, vrijwilligerswerk, leer-werkplek, opleiding of dagbesteding; regelen van steun hierbij door iemand uit het persoonlijk netwerk. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Cliënt koppelen aan een vrijwillig maatje op de werkvloer, een medecursist of een mededeelnemer, of toeleiden naar een vrijwilligersproject om daar aan de slag te gaan, beschikbaarheid als achterwacht en voor toerusting voor de ontvangende organisatie. Cliënt toeleiden naar een al dan niet betaalde baan, leerwerkplek, arbeidsmatige dagbesteding, training of andere dagactiviteit binnen de collectieve voorzieningen; beschikbaarheid als achterwacht en voor toerusting voor de ontvangende organisatie. Deelnemen aan of initiëren en coördineren van een overleg rond activering en participatie (een maatschappelijk steunsysteem); beschikbaarheid voor toerusting, advies en consultatie aan partijen die hierin een rol spelen; het bieden van (arbeidsmatige) dagbesteding, leer-werkplekken, inloop. Steunen bij het behouden van de dagbesteding, studie of werk, monitoring of deze voldoende blijft aansluiten op mogelijkheden en motivatie van cliënt. Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij het verkrijgen of behouden van dagbesteding, studie of werk op zich neemt en voortgang monitoren. Motiveren voor en toeleiden naar geschikte dagbesteding, bij voorkeur zonder aanwezigheidsverplichtingen maar met


inkomsten zoals dagloonprojecten.


4. Sociale contacten en vrije tijd Type product/ levensgebied Vraagverheldering












Casemanagement

Sociale contacten en vrije tijd Stand van zaken en wensen met betrekking tot sociale contacten is een vast onderdeel van vraagverheldering, omdat sowieso het persoonlijk netwerk ter sprake komt. Invulling vrije tijd komt aan de orde wanneer daginvulling besproken wordt.

Sociale vaardigheidstrainingen (bijvoorbeeld Goldsteintraining) en begeleiding gericht op het leren aangaan en onderhouden van sociale contacten, inzet sociale netwerkstrategieën, netwerkberaden, Eigen Kracht conferenties om het persoonlijk netwerk te vergroten en meer te betrekken. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Cliënt bemiddelen naar maatjesprojecten gericht op samen leuke dingen doen en naar door vrijwilligers georganiseerde ontmoetings- en vrije tijdsactiviteiten, verenigingen en clubs; ook: bekijken of de cliënt zelf als vrijwilliger actief kan en wil worden en zo nodig toeleiden (zie dagbesteding); toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor vrijwilliger(sorganisatie). Toeleiden naar sociale vaardigheidstrainingen, inloop- en ontmoetingsactiviteiten van het welzijnswerk, relatiebemiddeling, voorzieningen op het gebied van sport, recreatie en cultuur; doen organiseren van een Eigen Kracht conferentie; zo nodig actief bemiddelen, meedenken over manieren om het aanbod geschikter te maken voor de cliënt en bieden van toerusting en beschikbaarheid als achterwacht aan de ontvangende organisatie. Het deelnemen aan overleg rond doorbreken van isolement, buurtleefbaarheid en creëren van ontmoetingsmogelijkheden, beschikbaarheid voor toerusting, advies en consultatie aan partijen die hierin een rol spelen; het (mee) opzetten van een relatiebemiddelingsbureau, vriendendienst, inloop of het ondersteunen van daarop gerichte cliëntenzelfinitiatieven of buurtinitiatieven. Steunen bij het onderhouden van sociale contacten en het deelnemen aan vrije tijdsactiviteiten, monitoring of deze voldoende blijven aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande. Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij het vergroten, versterken of wijzigen van het netwerk en vrije tijdsactiviteiten op zich neemt en voortgang monitoren.


Bemoeizorg OGGZ

Bemiddelen bij spanningen in de relationele sfeer, zo mogelijk herstellen contact met het netwerk, zoeken naar mogelijkheden om isolement te doorbreken, steunen bij het verminderen van belemmerende contacten (misbruik, geweld, slechte vrienden).


5. Psychisch functioneren en zingeving Type product/ levensgebied Vraagverheldering










Voorwaardenscheppende activiteiten (niet cliëntgebonden) Langdurige begeleiding

Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Psychisch functioneren en zingeving Dit is een vast aandachtspunt tijdens het vraagverhelderend gesprek, omdat het te maken heeft met de mogelijkheden en drijfveren van de cliënt. Zo nodig wordt in overleg met cliënt informatie ingewonnen bij een behandelaar.

Individuele begeleiding gericht op het maken van eigen keuzes en plannen voor invullen van het eigen leven en daarbij gewenste behandeling en begeleiding; training of begeleiding gericht op het ontdekken van eigen motieven en kracht, het leren omgaan met eigen beperkingen, uitleg daarover leren geven aan anderen, steun leren vragen. Dit vaak in de vorm van een door ervaringsdeskundig begeleiders geleide cursus zoals “Herstellen doe je zelf”. Ondersteuning bij het bespreekbaar maken van eigen waarden en plannen in het eigen netwerk. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting; zie ook vrijwillige inzet. Inzet van een maatje hiervoor, met name ervaringsdeskundige maatjes. Toeleiding naar een op de interesse van de cliënt aansluitende zelfhulpgroep of vrijwilligersgroep die zich met zingeving bezig houdt (kerken, New Age et cetera). Toeleiden naar zelf actief worden als vrijwilliger (zie ook dagbesteding). Zo nodig beschikbaar zijn voor toerusting of als achterwacht voor de ontvangende groepering. Toeleiden naar activiteitenaanbod dat aansluit op de zingevingsbehoefte van de cliënt, denk aan vormen van maatschappelijke inzet, werk, ontmoeting en ontplooiing (creativiteit, sport; persoonlijke ontwikkeling) zie ook dagbesteding en sociale contacten. Zo nodig beschikbaar zijn voor toerusting of als achterwacht voor de ontvangende groepering. Het ondersteunen van cliëntenzelfinitiatieven of initiatieven waar ook cliënten aan deelnemen. Ondersteunen van de cliënt bij te nemen levensbeslissingen. Bewaken of de levensinvulling blijft voldoen aan de wensen. Al het voorgenoemde kan onderdeel zijn van langdurige begeleiding. De cliënt helpen met overzicht te krijgen of te houden op wie er allemaal tot zijn (ondersteunend) netwerk behoren. Zo nodig initiatief nemen tot afstemming tussen (informele en formele) ondersteuning. De cliënt helpen weer greep te krijgen op zijn leven, zijn leven


meer in te richten naar eigen wens, motieven en drijfveren is een van de meest belangrijke doelen van bemoeizorg.


6. Persoonlijke verzorging en gezondheid Type product/ levensgebied Vraagverheldering











Persoonlijke verzorging en gezondheid Dit onderdeel kan ter sprake komen, het uiterlijk en de presentatie van de cliënt bij het gesprek geven hier aanknopingspunten voor. Het vormt sowieso een aandachtspunt bij het bespreken van eigen mogelijkheden en ervaren belemmeringen.

Begeleiding bij het bepalen van eigen wensen en doelen op dit vlak, het aanleren van daarvoor benodigde kennis en vaardigheden (bijvoorbeeld gezonde keuzes op het gebied van voedsel, het kiezen van geschikte kleding, dagelijkse op persoonlijke verzorging gerichte routines), het maken en uitvoeren van een plan van aanpak voor bijvoorbeeld vermagering, stoppen met roken, opbouwen conditie, al dan niet in groepsverband, en het helpen organiseren van de daarbij benodigde steun uit het eigen netwerk. Indien nodig (hulp bij het) regelen van ziektekostenverzekering en inschrijving bij huisarts en tandarts (verband met levensgebieden inkomen, administratie en contact met instanties). Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk, die de cliënt speciaal op dit punt ondersteunen; waken voor overbelasting. Voor uitbreiding sociale netwerk zie vrijwillige inzet. Toeleiden naar vrijwillig georganiseerde en begeleide groepen die met elkaar werken aan leefstijlelementen (zoals loopgroepen, vermageringsclubs, AA); ondersteunen van een cliënt bij het zelf actief worden in het organiseren of begeleiden van zo’n groep (valt ook onder dagbesteding). Zo nodig beschikbaar zijn als achterwacht of voor advisering of toerusting van de coördinatoren. Toeleiden naar leefstijlgericht collectief of publiek toegankelijk (commercieel) ondersteuningaanbod zoals stoppen met roken of afslankcursussen van GGD, thuiszorg of welzijn, sportactiviteiten, maar ook de tandarts of de diëtiste. Zo nodig beschikbaar zijn als achterwacht, voor advisering of toerusting voor alle betrokken hulp- en dienstverleners. Toerusting of consultatie aan (eerstelijns) gezondheidszorg en aanbieders van leefstijlgericht aanbod om het beter geschikt en toegankelijk te maken voor mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen. Ondersteunen van cliënteninitiatieven of bewonersinitiatieven waarin cliënten participeren om te komen tot zelfhulp/activiteitengroepen op het gebied van leefstijl en persoonlijke verzorging.



Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Steunen bij het onderhouden van op gezondheid en leefstijl gerichte contacten en het volhouden of deelnemen aan op gezond gedrag gerichte activiteiten, monitoring of deze voldoende blijven aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande. Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie behandeling van gezondheidsklachten of ondersteuning bij het verbeteren van gezond gedrag en persoonlijke verzorging op zich neemt en voortgang monitoren. Vaak zullen gezondheidsproblemen en het toeleiden naar gezondheidszorg een belangrijk aandachtspunt zijn bij personen met multiproblemen, daarbij kan ook aan de orde zijn het regelen van een ziektekostenverzekering en de inschrijving bij een huisarts.


7. Inkomen en schulden Type product/ levensgebied Vraagverheldering

Tijdelijke begeleiding primair gericht op:  Eigen kracht met persoonlijk netwerk 

 

Versterken persoonlijk netwerk/ mantelzorgondersteuning Vrijwillige inzet Collectieve voorzieningen



Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Inkomen en schulden Dit onderwerp komt altijd ter sprake bij vraagverheldering en het nagaan van geschikte oplossingen, omdat het raakt aan de financiële (on)mogelijkheden van de cliënt. Bij een huisbezoek valt eventuele administratieve chaos vaak meteen op. In een aantal gevallen zullen problemen op het gebied van financiën de primaire reden van aanmelding of verwijzing zijn.

Zo nodig in kaart brengen met de cliënt van inkomenspositie, uitgavenpatroon en schulden. Aanleren van benodigde vaardigheden: leren budgetteren, training budgetteren. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die ondersteunen bij budgetteren of (deels) overnemen; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Toeleiden naar budgetondersteuning door vrijwilliger, zo nodig achterwacht of toerusting. Toeleiden naar schuldhulp, budgetondersteuning of training via collectieve voorziening zoals stadsbank, AMW. Zo nodig achterwacht of toerusting. Toerusting en advisering voor vrijwilligers en collectieve voorzieningen op dit vlak om deze geschikter te maken voor mensen met een psychiatrische aandoening. Het (mee) organiseren van een vrijwilligerspool ter ondersteuning bij budgettering. Deelname aan afstemmingsnetwerk rond schulden en inkomen. Het ondersteunen van een cliënteninitiatief om tot onderlinge steun te komen. Bieden van langdurige budgetteringsondersteuning, monitoring of de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt. Zie ook alle voorgaande. Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie schuldhulp of ondersteuning bij het budgetteren op zich neemt, samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang monitoren. Schulden en inkomensproblemen spelen eigenlijk altijd een rol bij bemoeizorgcliënten. Het zorgen voor “eerste hulp”, voorkomen van huisuitzetting en in kaart brengen van schuldenpositie is een vast onderdeel.


8. Opvoeding en gezin Type product/ levensgebied Vraagverheldering




Versterken persoonlijk netwerk/ mantelzorgondersteuning



Vrijwillige inzet






Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Opvoeding en gezin Wanneer sprake is van een partner of kinderen, zal dit altijd aan de orde komen bij de vraagverheldering, omdat zij onderdeel vormen van het persoonlijk steunsysteem. Soms zullen opvoedingsproblemen of huiselijk geweld in het gezin meespelen als reden voor aanmelding.

Het bepalen van de (levens)doelen van de cliënt op dit vlak. Het aanleren van vaardigheden: bieden van opvoedingsondersteuning, al dan niet in cursorisch verband en het helpen regelen van ondersteuning uit het eigen netwerk (bijvoorbeeld Eigen Kracht Conferentie, netwerkberaad). Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor overbelasting. Toeleiden naar dan wel zelf (mee) aanbieden van specifieke (preventieve) ondersteuningprogramma’s voor kinderen van ouders met een psychiatrische aandoening, naar aanbod familieverenigingen of GGZ. Toeleiden naar maatjes gericht op opvoedingsondersteuning zoals Home Start, aanbod familieverenigingen. Beschikbaarheid voor toerusting en als achterwacht. Toeleiden naar algemeen opvoedingsondersteunend aanbod zoals van CJG, thuiszorg, GGD, welzijn. Beschikbaarheid voor toerusting en als achterwacht. Toerusting en advisering aan andere professionals en vrijwilligers op dit vlak, gericht op het geschikter maken van hun aanbod voor mensen met psychiatrische aandoeningen en hun gezin. Deelname in netwerken huiselijk geweld, buurtnetwerken jeugdhulpverlening, ZAT-teams. Ondersteuning van zelfhulpinitiatieven van cliënten. (Mee) organiseren en coördineren van een maatjesproject gericht op opvoedingsondersteuning van ouders met een psychiatrische aandoening. Bieden van langdurige opvoedingsondersteuning, monitoring of de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt. Zie ook alle voorgaande. Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie opvoedingsondersteuning op zich neemt, samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang monitoren. Als er kinderen in het gezin zijn, speelt inschatten van eventueel gevaar voor de kinderen en daarop actie ondernemen altijd een rol bij bemoeizorgcliënten. Het zorgen voor “eerste hulp”, zo


mogelijk voorkomen van uithuisplaatsing en mobiliseren van ondersteunend netwerk is dan een vast onderdeel.


9. Contacten met instanties Type product/ levensgebied Vraagverheldering












Casemanagement

Contacten met instanties Dit onderwerp komt aan de orde wanneer gekeken wordt naar acties die de cliënt al uitvoerde, steun die hij al ontving of naar mogelijke oplossingsrichtingen. Soms zal het contact met instanties de directe aanleiding zijn voor een aanmelding of verwijzing, bijvoorbeeld contact met justitie of met de sociale dienst.

Het bepalen met de cliënt welke contacten met instanties nodig zijn voor het realiseren van de persoonlijke doelen, het inbedden van activiteiten die daaruit voortvloeien in de dagelijkse routines, het geven van sociale kaartinformatie, het oefenen van de vaardigheden nodig voor het onderhouden van contacten (zo nodig door met de cliënt mee te gaan), en het regelen van ondersteuning uit het persoonlijk netwerk erbij. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die hierbij steunen; waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Het toeleiden een (ervaringsdeskundig) maatje voor ondersteuning bij het contact met instanties. Beschikbaarheid voor toerusting en als achterwacht. Warme overdracht naar en beschikbaarheid voor instanties voor toerusting en als achterwacht kan drempelverlagend werken. Ook: het toeleiden naar bijvoorbeeld sociaal raadsliedenwerk of AMW, die tevens een wegwijs en ondersteunende functie hebben op dit vlak en beschikbaarheid voor hen voor toerusting en als achterwacht. Advies aan en toerusting van instanties om toegankelijkheid te verbeteren en adequaat te reageren op ondersteuningsvragen van mensen met psychiatrische problematiek. Bijvoorbeeld via een training door ervaringsdeskundigen of het maken van afspraken over aangepaste procedures. Deelname in netwerkoverleggen waarin dit aan de orde kan komen. Ondersteuning van cliënteninitiatieven gericht op het verbeteren van de toegang en geschiktheid of op onderlinge steun daarbij. Bieden van langdurige ondersteuning bij of (deels) overnemen van contacten met instanties, monitoring of de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande. Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij contacten met instanties op zich neemt,


Bemoeizorg OGGZ

samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang monitoren. Vaak spelen problemen met instanties bij mensen met multiproblemen, in verband met schulden, woonoverlast, criminaliteit, huiselijk geweld. Het bemiddelen daarbij is vaak een onderdeel van het “eerste brandjes blussen” in het kader van bemoeizorg.


10. Mobiliteit Type product/ levensgebied Vraagverheldering




 

Versterken persoonlijk netwerk/ mantelzorgondersteuning Vrijwillige inzet Collectieve voorzieningen

Voorwaardenscheppende activiteiten (niet cliëntgebonden) Langdurige begeleiding

Casemanagement

Bemoeizorg OGGZ

Mobiliteit In veel gevallen zullen er geen problemen zijn met mobiliteit, zo wel dan komt het vaak aan de orde in verband met het verkennen van het persoonlijk netwerk of belemmeringen om zelf ergens op af te gaan. Angsten, medicijngebruik, geldgebrek of fysieke problemen kunnen redenen zijn dat er problemen zijn op het gebied van mobiliteit.

Het bespreken van belemmeringen, wensen en oplossingsmogelijkheden op dit vlak, zo nodig oefenen van vaardigheden om het reizen in de dagelijkse routines beter uit te kunnen voeren, of betrekken van iemand uit het sociale netwerk die daarbij kan ondersteunen. Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die voor steun op dit vlak beschikbaar is, waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet. Toeleiden naar vrijwillige maatjes voor het reizen. Beschikbaarheid als achterwacht of voor toerusting daarvan. Toeleiden naar collectief doelgroepenvervoer, desgewenst beschikbaarheid als achterwacht of voor toerusting van daarbij betrokken medewerkers. Het deelnemen in overleg of het adviseren over het toegankelijker maken van openbaar vervoer of collectief doelgroepenvervoer. Bieden van langdurige ondersteuning bij het reizen, monitoring of de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande. Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie ondersteuning bij het reizen op zich neemt, samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang monitoren. Problemen bij mobiliteit signaleren en zo nodig helpen op te lossen als deze een rol spelen bij het voortduren van de multiproblematiek.


BIJLAGE 2. VOORBEELDEN VAN SPECIFIEKE PRODUCTBESCHRIJVINGEN WAARIN DE TWEE ANDERE TYPEN BESCHRIJVING GECOMBINEERD WORDEN Toelichting In deze set zijn producten die veel RIBW’s bieden op de diverse levensgebieden uitgewerkt met gebruikmaking van de algemene producttyperingen. Deze uitwerking is niet uitputtend, meer bedoeld als voorbeelden. Daarbij is bijzondere aandacht besteed aan “nieuwe” producten, dat wil zeggen producten die specifiek aansluiten op de Wmo-aanpak. Ook zijn de twee producten gericht op het levensgebied psychische gezondheid uitgewerkt, waarvan je kunt stellen dat daar de specifieke positie en expertise van een RIBW het meest nadrukkelijk verschilt van die van andere mogelijke Wmo-aanbieders. Met de invoering van de Wet Werken naar Vermogen valt het toeleiden naar geschikte arbeid van mensen met gedeeltelijke arbeidsbeperkingen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Dit sluit aan op de aandacht die RIBW’s besteden aan toeleiding naar arbeid. Producten die te maken hebben met dagbesteding, scholing en werk en die kunnen bijdragen aan stijging op de participatieladder zijn afzonderlijk beschreven. Lijst met beschreven producten A.

B. C.

D.

E.

F.

Psychisch functioneren en zingeving A.1 Terugvalpreventie A.2 Begeleiding bij terugval Gezondheid en leefstijl B.1 Leefstijlgerichte interventie Inkomen C.1 Budgetteringsondersteuning C.2 Schuldhulpverlening Wonen D.1 Tweede kansbeleid D.2 Toeleiden naar huisvesting Sociale contacten/netwerkontwikkeling E.1 Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners E.2 Ondersteuning van mantelzorgers E.3 Het organiseren van een maatjesproject E.4 Het organiseren van inloop activiteiten Arbeid/dagbesteding/opleiding F.1 Trajectbegeleiding arbeid F.2 Begeleiding bij leer-werkplekken F.3 Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan de slag gaan F.4 Het bieden van leer-werkplekken F.5 Studiebegeleiding


G.

F.6 Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten F.7 Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten F.8 Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten F.9 Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten F.10 Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten F.11 Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten F.12 Het bieden van inloopactiviteiten Voorwaardenscheppende activiteiten G.1 Kwartiermaak-festivals


A Psychisch functioneren en zingeving A.1 Terugvalpreventie Productnaam

Terugvalpreventie

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op het met de cliënt en zijn naasten bespreken hoe terugval voorkomen kan worden, welke signalen wijzen op dreigende terugval en hoe dan te handelen en het maken van afspraken over de gewenste handelwijze in geval van terugval. Cliënten met een ernstige psychiatrische aandoening die op sommige momenten weer de overhand (dreigt te) krijgen. De cliënt en zijn netwerk hebben zicht op de eigen mogelijkheden om dreigende terugval te signaleren en zo mogelijk te voorkomen. De cliënt geeft op momenten dat het goed gaat aan op welke manier hij behandeld wil worden als terugval aan de orde is en wat hij dan van andere partijen verwacht. Dit is vastgelegd in een signalerings- en crisisplan.  De RIBW-medewerker analyseert met de cliënt en zo mogelijk ook met directe naasten eerdere ervaringen met terugval of verergering van symptomen om na te gaan welke signalen en situaties voorafgingen aan de terugval. Ze stellen vast welke handelwijze op dat moment het meest effectief bleek om het evenwicht zo snel mogelijk te herstellen.  Op basis daarvan bespreken ze hoe de cliënt en zijn netwerk kunnen signaleren dat symptomen verergeren en wat ze dan het beste kunnen doen. Ook bespreken ze hoe de cliënt situaties die het risico op terugval vergroten kan vermijden of kan hanteren en hoe de cliënt wil dat mantelzorgers, begeleider en behandelaar handelen in geval van terugval, waarbij de cliënt op dat moment zelf niet in staat is de regie te voeren.  De RIBW-medewerker stelt met cliënt op basis daarvan een signalerings- en crisisplan op en ze zorgen ervoor dat alle betrokkenen ervan op de hoogte zijn wat de cliënt in zo’n geval van hen verwacht.  De afspraken worden periodiek opnieuw bekeken en zo nodig bijgesteld. Dit product richt zich op het levensgebied psychisch functioneren en zingeving GGZ behandelaars, mantelzorgers, overige personen uit het netwerk van de cliënt, andere partijen die al ondersteuning bieden aan de cliënt. Afstemming, advies. Vaak zal hier ook de behandelaar bij betrokken worden. Product hangt samen met begeleiding bij terugval.

Doelgroep Doel


Levensgebied Samenwerkings partners Taakverdeling Context Samenhang met andere producten


A.2 Begeleiding bij terugval Productnaam

Begeleiding bij terugval

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op toeleiding naar behandeling en bescherming in tijden dat het slechter gaat met de cliënt. Cliënten met een ernstige psychiatrische aandoening die op dat moment weer de overhand (dreigt te) krijgen. Terugval wordt snel gesignaleerd. De cliënt krijgt dan meteen adequate behandeling en pakt de draad van zijn gewone leven weer zo snel mogelijk op.  De RIBW-medewerker handelt op basis van een met cliënt en netwerk afgesproken signalerings- en crisisplan waarin afspraken staan over hoe te handelen in geval van terugval.  Wanneer hij constateert dat de cliënt terugvalt of dreigt terug te vallen, zorgt de RIBW-medewerker voor inschakeling van de GGZbehandelaar of de huisarts.  De RIBW-medewerker zorgt zo veel mogelijk in samenspraak met cliënt en familie voor het aanpakken van eventuele praktische gevolgen indien de cliënt zijn dagelijkse bezigheden niet kan uitvoeren (bijvoorbeeld afzeggen afspraken, regelen opvang kinderen of huisdier).  De RIBW-medewerker houdt contact met cliënt, familie en behandelaar over het verloop.  Zo gauw de symptomen weer voldoende onder controle zijn, pakken cliënt en RIBW-medewerker de draad weer op. Het signalerings- en crisisplan wordt op basis van de ervaringen geactualiseerd. Dit product richt zich op het levensgebied psychisch functioneren en zingeving. GGZ voorzieningen, mantelzorgers, overige personen uit het netwerk van de cliënt, andere partijen die al ondersteuning bieden aan de cliënt. Verwijzing, afstemming, advies. Plaats, frequentie en intensiteit hangen af van de specifieke situatie. Begeleiding bij terugval krijgt prioriteit ten opzichte van andere producten als de situatie van de cliënt dat noodzakelijk maakt. Product hangt samen met terugvalpreventie.

Doelgroep Doel


Levensgebied Samenwerkings partners Taakverdeling Context Samenhang met andere producten


B. Gezondheid en leefstijl B.1 Leefstijlgerichte interventies Productnaam

Leefstijlgerichte interventies

Omschrijving

Het gaat hier om ondersteuning van de cliënt om gezond te leven, denk aan stoppen met roken, gezond eten, bewegen, omgaan met alcohol en drugs, ontspannen. Veelal zullen deze interventies in groepsverband worden aangeboden, al dan niet in samenwerking met gezondheidsvoorlichters. De interventies worden afgestemd op de specifieke omstandigheden en informatieverwerkingsmogelijkheden van de doelgroep. Cliënten met ernstige psychiatrische aandoeningen of psychosociale problemen die een minder goede gezondheid ervaren, samenhangend met ongezonde leefstijlelementen en die daarin verandering willen brengen. De cliënt heeft kennis over en ervaring met een gezondere leefstijl opgedaan en is gemotiveerd en toegerust om het nieuw verworven gezondheidsgedrag vol te houden. De gezondheid en conditie van de cliënt is verbeterd.  De RIBW-medewerker stelt in overleg met de cliënt vast wat op dit vlak zijn streefdoel is en stippelt met hem (en zijn netwerk) de meest geschikte aanpak uit.  Afhankelijk van de mogelijkheden en voorkeuren van de cliënt zal de RIBW-medewerker hem verwijzen naar collectief aanbod op het gebied van sport of gezondheidsbevordering (zo nodig met een warme overdracht) of toeleiden naar een RIBW-aanbod dat aansluit.  In een aantal gevallen geeft de RIBW-medewerker zelf een training of begeleidt een beweeg- of kookgroep of ondersteunt een zelfhulpgroep van cliënten die samen aan het gezonde gedrag werken.  De RIBW-medewerker bespreekt periodiek met de cliënt zijn vorderingen en onderneemt zo nodig actie indien stagnatie dreigt. Dit product richt zich op het levensgebied persoonlijke verzorging en gezondheid. Het gezonde gedrag kan tevens tot veranderingen leiden op andere levensgebieden, zoals wonen, sociale contacten en vrije tijd, psychisch functioneren, inkomen en dagbesteding. Aanbieders van cursussen, gezondheidsadvies en sportactiviteiten, zoals GGD, Thuiszorg, sportverenigingen en sportscholen, diëtist, huisarts, fysiotherapeut`, AA, afslankgroepen zoals Weight Watchers, zelfhulpgroepen van cliënten. Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring, toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met afstemming. Afhankelijk van de situatie: bij RIBW, op locatie van derden. Een leefstijlgerichte interventie kan de specifieke invulling zijn van kortdurende begeleiding. Ook kan het deel uitmaken van een breder ondersteuningspakket over meer levensgebieden.

Doelgroep

Doel


Levensgebied

Samenwerkings partners

Taakverdeling



C. Inkomen C.1 Budgetteringsondersteuning Productnaam

Budgetteringsondersteuning

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op het gezond houden van de financiële situatie van de cliënt en op het daartoe organiseren van de financiën en de administratie. Cliënten die geen greep hebben op hun inkomsten en uitgavenpatroon, waardoor ze moeite hebben om uit te komen met hun geld en schulden dreigen of al beginnen te ontstaan. De cliënt heeft in principe de capaciteiten om de benodigde vaardigheden te leren of een eenmaal opgebouwde ondersteuningsstructuur al dan niet met steun van het eigen netwerk of een vrijwillig maatje vast te houden. De cliënt heeft een goed inzicht in zijn inkomsten en uitgaven. De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die gedurende langere tijd ondersteuning daarbij biedt. Schuldenproblematiek wordt voorkomen. De greep op zijn financiën geeft de cliënt een stuk regie over zijn eigen leven terug.  Cliënt en RIBW-medewerker stellen samen een plan van aanpak met gewenste eindsituatie op, gebaseerd op de mogelijkheden en wensen van de cliënt. Daarbij wordt gekeken wat de cliënt zelf kan of kan leren, en welke ondersteuning hij daarbij op termijn nodig heeft.  De RIBW-medewerker overlegt met de cliënt of deze om het beheer succesvol vol te houden vaste ondersteuning nodig heeft. Hij betrekt daarbij zijn eigen inschatting van de mogelijkheden van de cliënt. Zo ja, dan wordt deze partij zo snel mogelijk benaderd en betrokken bij de volgende stappen.  N.B. de volgende stappen kunnen ook (deels) worden vervangen door toeleiding van een cliënt naar een budgetteringscursus. Ook kunnen de concrete activiteiten al worden uitgevoerd door een partij die op de lange termijn steun blijft verlenen, waarbij de RIBW-medewerker uitsluitend monitort of het naar beider tevredenheid lukt.  Cliënt en RIBW-medewerker maken samen een overzicht van de uitgaven, inkomsten en eventueel schulden van de cliënt.  De RIBW-medewerker helpt de cliënt op basis daarvan een begroting op te stellen en bespreekt met de cliënt knelpunten in het uitgavenpatroon, posten waar besparingen mogelijk zijn, mogelijkheden om inkomenssteun te krijgen en biedt ondersteuning bij de daaruit voortkomende acties. Hierbij wordt de regie en de uitvoering zo veel mogelijk bij de cliënt gelaten.  Cliënt en RIBW-medewerker organiseren samen de voor het budgetbeheer noodzakelijke administratie, spreken een vaste procedure af voor het bijhouden van de administratie en oefenen dit.  Wanneer de cliënt zich de taken heeft eigen gemaakt (al dan niet met

Doelgroep

Doel



Levensgebied Samenwerkings partners Taakverdeling


steun van een persoon uit zijn netwerk of maatje), volgt de RIBWmedewerker nog enige tijd de uitvoering ervan om te kijken of het lukt. Dit product richt zich op administratie en op inkomen en schulden. Aanbieders van budgetteringscursussen (AWM of Sociaal Raadslieden bijvoorbeeld) en (vrijwillige) hulp bij thuisadministratie, gegadigden uit het netwerk van de cliënt, sociale dienst, stichting voor budgetbeheer. Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring, toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met afstemming. De steun wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd, omdat daar alle administratieve stukken beschikbaar zijn. Budgetteringsondersteuning kan volgen op of samengaan met schuldhulpverlening. Ook kan het deel uitmaken van een breder ondersteuningspakket over meer levensgebieden.


C.2 Schuldhulpverlening Productnaam

Schuldhulpverlening

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op het gezond krijgen van de financiële situatie van de cliënt en op het daartoe organiseren van de financiën en de administratie. Bij vragen om schuldhulpverlening gaat het vaak om situaties waar sprake is van een administratieve chaos en het ontbreken van zicht op omvang en spreiding van de schulden. Inventarisatie en ordening staan voorop. Ook nadat een officieel traject gestart is, kan aanvullende begeleiding nodig zijn om de cliënt succesvol in het traject te houden. Cliënten met ernstige schulden. De cliënt heeft de capaciteiten om de verantwoordelijkheid voor het afbouwen van de schuld te nemen, de benodigde vaardigheden te leren en/of een eenmaal opgebouwde ondersteuningsstructuur al dan niet met steun van het eigen netwerk of een vrijwillig maatje vast te houden. De cliënt is schuldenvrij of de schuldenproblematiek is beheersbaar gemaakt. Schulden nemen in ieder geval niet meer toe. Psychosociale problemen die voortkomen uit de schuldenproblematiek zijn opgelost dan wel de cliënt kan deze verder zelf oplossen. De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die gedurende langere tijd ondersteuning daarbij biedt. De cliënt heeft een goed inzicht in zijn inkomsten en uitgaven. Toekomstige schuldenproblematiek wordt voorkomen. De greep op zijn financiën geeft de cliënt een stuk regie over zijn eigen leven terug.  N.B. de activiteiten kunnen ook worden uitgevoerd door een schuldhulpverlener van een andere organisatie. In dat geval beperkt de begeleiding zich tot het monitoren of een en ander tot het gewenste resultaat leidt.  De RIBW-medewerker maakt met de cliënt een overzicht van de uitgaven, inkomsten en schulden van de cliënt.  De cliënt en de schuldhulpverlener stellen samen een begroting op, ze stellen de oorzaken van de schuld vast en bepalen hoe ze de kosten hiervoor kunnen verminderen, ze stellen vast hoeveel maandelijks afgelost kan worden.  De cliënt en de schuldhulpverlener overleggen samen met de schuldeisers om een betalingsregeling af te spreken.  De cliënt en de schuldhulpverlener zoeken samen naar mogelijkheden om het inkomen aan te vullen.  De RIBW-medewerker overlegt met de cliënt of deze om het beheer succesvol vol te houden vaste ondersteuning nodig heeft. Hij betrekt daarbij zijn eigen inschatting van de mogelijkheden van de cliënt. Zo ja, dan wordt deze partij zo snel mogelijk benaderd en betrokken bij de volgende stappen.  N.B. de volgende stappen kunnen ook (deels) worden vervangen door

Doelgroep

Doel



Levensgebied Samenwerkings partners

Taakverdeling

Context

toeleiding van een cliënt naar een budgetteringscursus.  De RIBW-medewerker helpt de cliënt op basis daarvan een begroting op te stellen en bespreekt met de cliënt knelpunten in het uitgavenpatroon, posten waar besparingen mogelijk zijn, mogelijkheden om inkomenssteun te krijgen en biedt ondersteuning bij de daaruit voortkomende acties. Hierbij wordt de regie en de uitvoering zo veel mogelijk bij de cliënt gelaten.  Ze organiseren samen de administratie, spreken een vaste procedure af voor het bijhouden van de administratie en oefenen dit.  Wanneer de schuldensituatie van de cliënt onder controle is, volgt de RIBW-medewerker de uitvoering ervan om te kijken of het lukt en onderneemt actie als stagnatie dreigt. Inkomen en schulden, administratie voeren. Gemeentelijke afdeling Sociale Zaken, gemeentelijke kredietbank, schuldhulpverlening van het AMW, schuldeisers, (vrijwillige) hulp bij thuisadministratie, gegadigden uit het netwerk van de cliënt, stichting voor budgetbeheer. Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring, toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met afstemming. De zorg wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd, omdat daar ook alle administratieve informatie is. Daarnaast zijn gezamenlijke bezoeken aan bijvoorbeeld een stadbank, een schuldeiser of sociale dienst mogelijk.


D. Wonen D.1 Tweede kansbeleid Productnaam

Tweede kansbeleid

Omschrijving

Begeleiding die wordt geboden in het kader van een verplicht traject, waarbij het accepteren van begeleiding een voorwaarde is in het huurcontract. De cliënt gaat de verplichting aan om zich gedurende meestal een jaar te laten begeleiden vanwege eerdere problemen die geleid hebben tot (dreigende) huisuitzetting. Dit product is bedoeld voor bewoners van een (sociale) huurwoning die ernstige overlast veroorzaken of grote huurschulden hebben en die te maken hebben met (dreigende) huisuitzetting op grond van een rechterlijke uitspraak. Het betreft mensen met een langdurige psychiatrische aandoening of ernstige psychosociale problematiek.  De cliënt heeft een duurzame verbetering van woongedrag waardoor huisuitzetting in de toekomst niet meer aan de orde is. De cliënt heeft hierdoor meer regie over eigen leven.  De cliënt heeft eventuele schulden nu en in de toekomst voorkomen. De cliënt is zich bewust van zijn inkomsten en uitgaven.  De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die gedurende langere tijd ondersteuning daarbij biedt.  De cliënt is zich bewust van overlastgevend gedrag en beschikt over vaardigheden om zich anders te gedragen om overlast te voorkomen of wordt hierin duurzaam ondersteund.  De cliënt werkt aan het verminderen of opheffen van de psychosociale problemen die onderdeel uitmaken van het overlastgevende gedrag. In een individueel begeleidingsplan wordt vastgelegd welke vorm van hulpverlening en woonbegeleiding de huurder moet accepteren. Het huurcontract en het begeleidingsplan zijn aan elkaar gekoppeld, wat betekent dat de begeleidende organisatie zal adviseren om het huurcontract te verbreken als de cliënt zich niet aan de afspraken houdt. De RIBW-medewerker bepaalt zo veel mogelijk in overleg met de cliënt het gewenste resultaat: gericht op het oplossen van huurschuld en/of overlastgevend gedrag.  Bij schuldenproblematiek: de cliënt en de RIBW-medewerker zoeken samen naar mogelijkheden om de schulden af te lossen en in de toekomst te voorkomen (zie het product schuldhulp).  Bij overlastproblematiek: de RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het onderkennen van de problematiek, ze kijken naar oorzaken en wat daaraan kan veranderen. Ze zoeken naar oplossingen en mogelijke aanpassingen in gedrag, dagritme of leefstijl om de overlast te voorkomen. Hierbij wordt ook het netwerk van de cliënt betrokken.  Soms zullen ook gesprekken met de buren gevoerd worden.  De cliënt wordt vaardigheden geleerd (instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht/nabespreking) om het overlastgevende

Doelgroep

Doel





gedrag te verminderen.  Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt en RIBW-medewerker, zal ook het (al dan niet samen) betrekken van derden bij het plan en het monitoren van het verloop van hun aandeel onderdeel vormen van de begeleiding. Wonen, inkomen en schulden, administratie. Ook linken met sociale relaties en gezondheid en psychisch functioneren. Woningcorporaties, organisaties op het gebied van schuldhulp, partijen die een rol kunnen spelen bij de definitieve ondersteuningsstructuur van de cliënt. De RIBW-medewerker rapporteert aan de woningcorporatie indien de begeleiding stagneert of niet tot het afgesproken resultaat leidt. Met de andere partijen kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring, toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met afstemming. De zorg wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd. Naast schuldhulp kunnen ook andere producten worden aangeboden in het kader van het tweedekansbeleid, afhankelijk van de behoeften van de cliënt. Indien nodig en gewenst kan tweedekansbeleid worden vervolgd met een vrijwillig begeleidingstraject.


D.2 Toeleiden naar huisvesting Productnaam

Toeleiden naar huisvesting

Omschrijving

Het begeleiden van de cliënt is specifiek gericht op het komen tot eigen huisvesting. Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die zelfstandig kunnen wonen, maar niet vanuit zichzelf gemotiveerd zijn of niet over de vaardigheden beschikken om die huisvesting te regelen. De cliënt ontwikkelt wil, kennis en vaardigheden om zelfstandig te wonen. De cliënt is in staat om zelfstandig woonruimte te verkrijgen. De cliënt beschikt over de vaardigheden om daadwerkelijk een woning te huren. De cliënt wordt begeleid bij de start van het zelfstandig wonen. De cliënt woont zelfstandig (al dan niet met steun).  De RIBW-medewerker motiveert de cliënt op het vlak van zelfstandig wonen.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig heeft om een woning te krijgen.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de belemmeringen en mogelijkheden van de cliënt en belemmeringen en ondersteuningsmogelijkheden van andere partijen om het wonen mogelijk te maken. Op basis daarvan maken ze een plan van aanpak voor het verkrijgen, inrichten en starten met wonen.  De RIBW-medewerker helpt de cliënt bij administratieve en voorwaardenscheppende zaken die horen bij zelfstandig wonen of organiseert daarvoor steun van derden.  De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor het regelen van woonbegeleiding.  Indien geen andere partij woonbegeleiding gaat bieden, monitort de RIBW-medewerker het verloop van het zelfstandig wonen door de cliënt via een beperkt aantal vinger aan de pols contacten in het eerste woonjaar. Wonen, huishoudelijke taken en administratie. Vrijwillig maatje, ervaringsdeskundige, maatschappelijk werk, woningcorporatie, mantelzorger. De toeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de RIBW; Zo nodig zorgt de RIBW-medewerker voor vrijwillig maatje, mantelzorger, een ervaringsdeskundige of een maatschappelijk werker die de cliënt blijvend ondersteunt en helpt bij de nodige handelingen. De huisvesting wordt geregeld via de woningcorporatie. Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Bij de cliënt thuis of bij de RIBW. Doorlooptijd: Toeleiding naar huisvesting wordt voor een kortdurende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Dit kan onderdeel zijn van langdurige begeleiding.

Doelgroep

Doel



Context

Samenhang met


E. Sociale contacten/netwerkontwikkeling E.1 Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners Productnaam

Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners

Omschrijving

Het ondersteunen van bewonersinitiatieven waar (een groep) cliënten van de RIBW aan meedoet (of omgekeerd). Het gaat hier om zelfinitiatieven in de buurt, activiteiten die in eigen beheer worden georganiseerd. Denk aan initiatieven als:  wijkeettafel;  buurthulp uitwisselingsproject;  inloopactiviteit;  administratie ondersteuning. Cliënten die een doel voor ogen hebben en over vaardigheden beschikken om initiatieven op te zetten en de wens hebben om zelf een activiteit te organiseren. Cliënten zijn in staat om initiatieven te ontplooien en te organiseren samen met andere wijkbewoners. Wijkbewoners accepteren de (groep) cliënten als deelnemers en medeorganisatoren van wijkactiviteiten. Cliënten hebben een versterkt netwerk, hebben meer gevoel van zingeving en hebben een verbeterd zelfbeeld.  De cliënten nemen zo veel mogelijk zelf het initiatief.  De RIBW-medewerker ondersteunt hen daar waar ze aangeven daar behoefte aan te hebben (contactlegging, oefenen vaardigheden, samen optrekken bij de uitvoering).  Ook gaat hij na of de met de cliënten samenwerkende wijkbewoners behoefte hebben aan informatie of advies en is hij desgewenst voor hen beschikbaar voor overleg.  De RIBW-medewerker volgt de vorderingen en coacht de cliëntgroep en/of de bewoners of treedt op als bemiddelaar als daar behoefte aan is. In ieder geval sociale contacten. Afhankelijk van de aard van de gezamenlijke activiteiten kan het ook gaan over dagbesteding, huishouding, gezondheid of opvoeding. De betreffende bewonersgroep. Het kan voor de hand liggen hier ook het wijkwelzijnswerk, een gemeentelijke wijkmanager of een leefbaarheidsoverleg bij te betrekken. Het kan gaan om warme overdracht met monitoring, toerusting, afstemming of gezamenlijke uitvoering. Vorm: Ondersteuning vindt plaats daar waar het meest praktisch is, op de plek waar het initiatief wordt uitgewerkt of bij de RIBW. Doorlooptijd: Afhankelijk van de aard van de activiteit kan het gaan om ondersteuning tijdens de startperiode. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Of er worden afspraken gemaakt over blijvende betrokkenheid van een RIBW-medewerker als achterwacht (periodiek

Doelgroep

Doel


Levensgebied

Samenwerkings partners Taakverdeling Context



terugkerend contact). Dit product kan een specifieke vorm zijn van kwartiermaken of ondersteuning zelfinitiatieven. Ook is er een link met de producten gericht op de begeleiding van de betrokken cliënten.


E.2 Ondersteuning van mantelzorgers Productnaam

Ondersteuning van mantelzorgers

Omschrijving

Het gaat hierbij om coaching en deskundigheidsbevordering voor mantelzorgers, individueel of via cursussen. Bij dit product staat de mantelzorger zelf centraal, niet als onderdeel van het cliëntsysteem, maar als zelfstandige vrager van steun. De medewerker die de mantelzorgondersteuning biedt, hoeft niet de begeleider te zijn van de RIBW-cliënt waar de mantelzorger bij betrokken is. Mantelzorgers: leden uit het persoonlijk netwerk van mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale problematiek, die dagelijks of wekelijks en gedurende een lange periode ondersteuning verlenen, meer dan wat gebruikelijk is tussen gezinsleden of vrienden. Specifiek gaat het om mantelzorgers van cliënten die door de RIBW worden begeleid of om mantelzorgers van mensen die vanwege hun problematiek tot de doelgroep van de RIBW horen. De mantelzorger is in staat een goede balans te bewaren tussen het eigen leven en welzijn enerzijds en het ondersteunen van zijn netwerklid anderzijds. De mantelzorger beschikt over de kennis en vaardigheden nodig om op een voor beiden zinvolle en voldoening gevende manier invulling te geven aan de ondersteuning en de relatie met de cliënt. N.B. Het is mogelijk dat de RIBW niet zelf de mantelzorgondersteuning biedt, maar wel signaleert dat ondersteuning gewenst is en de mantelzorger naar beschikbaar aanbod van derden verwijst (zo nodig met warme overdracht, afstemming en monitoring).  Een mantelzorger krijgt het aanbod van ondersteuning als blijkt tijdens contacten in verband met een RIBW-cliënt dat de mantelzorger daaraan behoefte heeft. Een cursus wordt standaard aangeboden als er voor het eerst contact gelegd wordt.  Naast de mogelijkheid van individuele coaching heeft de RIBW een groepsaanbod voor mantelzorgers van cliënten. Onderstaande activiteiten vormen dan onderdeel van het programma. Voordeel van een cursus is dat mantelzorgers ook onderling ervaringen kunnen uitwisselen.  De RIBW-medewerker brengt met de mantelzorger in kaart welke belasting deze (en zijn gezin) ervaart en welke steunbronnen er zijn en bepaalt samen met de mantelzorger wat het resultaat van het coachingstraject moet zijn.  Onderwerpen: - hoe om te gaan met specifieke kenmerken van de cliënt waar de mantelzorger ondersteuning aan biedt (uitleg, oefenen, coaching over concrete situaties); - hoe de balans te houden tussen het eigen leven, de zorgtaak en ontspanning zoeken;

Doelgroep

Doel



hoe anderen te informeren of te betrekken bij de mantelzorg (sociale kaartkennis, oefenen, coaching over concrete situaties).  Als dat nodig is verwijst de RIBW-medewerker de mantelzorger aanvullend naar zelfhulpaanbod, respijtzorg of naar professionele zorg voor zichzelf. Dit product betreft allereerst het sociale netwerk, maar kan ook over andere levensgebieden gaan als de mantelzorg daar voor de mantelzorger tot problemen leidt, denk bijvoorbeeld aan opvoeding, aan werk of inkomen. Dit product sluit aan op prestatieveld 4 van de Wmo. Steunpunt mantelzorg; maatschappelijk werk en mantelzorg zelfhulpgroepen. -

Levensgebied

Samenwerkings partners Taakverdeling Context


Er is sprake van verwijzing met warme overdracht en monitoring. Op verzoek van de samenwerkingspartner ook toerusting en afstemming. Vorm: Individueel of in groepsverband, in principe op kantoor bij de RIBW. De cliënt wordt hierbij niet betrokken. Doorlooptijd: Ondersteuning mantelzorg wordt voor een afgebakende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Mantelzorgondersteuning is een zelfstandig product. Het hangt samen met begeleiding gericht op versterking of uitbreiding van het sociale netwerk.


E.3 Het organiseren van een maatjesproject Productnaam

Het organiseren van een maatjesproject

Omschrijving

Het organiseren van een maatjesproject. Doel van zo’n project is het koppelen van vrijwilligers aan cliënten van de RIBW om hen uit een isolement te halen, of te ondersteunen bij bijvoorbeeld dagbesteding, vrije tijd of administratie. De concrete invulling van het contact tussen maatje en cliënt hangt af van de behoefte van de cliënt. Burgers die zich vrijwillig willen inzetten en affiniteit hebben met de profijtgroep. Profijtgroep: mensen met een langdurige psychiatrische aandoening of ernstig psychiatrisch probleem die behoefte hebben aan iemand om samen activiteiten te ondernemen. Er zijn maatjes beschikbaar voor cliënten die hieraan behoefte hebben. Een RIBW-medewerker is de coördinator. Deze zorgt voor:  werving, selectie en training van maatjes;  matching van maatjes aan cliënten;  ondersteuning van koppels cliënt - maatje;  deskundigheidsbevordering van maatjes;  contacten met derden over het project, publiciteit en verslaglegging. De RIBW regelt de randvoorwaarden (vrijwilligersbeleid, onkostenvergoeding, verzekering). In ieder geval sociale contacten, verder afhankelijk van de specifieke invulling: vrije tijd, dagbesteding, administratie, mobiliteit, gezin en opvoeding. Vrijwilligersorganisaties, vrijwilligerssteunpunt, vrijwillige thuiszorg en/of welzijn. In tweede instantie ook de organisaties die betrokken zijn bij werk, dagbesteding of recreatieve activiteiten van de cliënt. Afstemming, eventueel onderlinge verwijzing of samenwerking bij werving of uitvoering. Een maatjesproject kan ook een bredere doelgroep bedienen als collectieve voorziening. Doorlooptijd: een maatjesproject loopt langdurig. Maatjes kunnen worden ingezet in het kader van netwerkversterking of toeleiden naar vrijwillige inzet, of bij langdurige begeleiding. Een alternatief voor dit product is het toeleiden van cliënten naar maatjesprojecten georganiseerd door of samen met andere partijen.

Doelgroep

Doel Werkwijze activiteiten

Levensgebied

Samenwerkings partner




E.4 Het organiseren van inloopactiviteiten (ook: F.12) Productnaam

Het organiseren van inloop activiteiten

Omschrijving

De inloop is een specifieke laagdrempelige voorziening voor mensen uit de doelgroep die eventueel ook open staat voor andere buurt- of wijkbewoners. Deelnemers kunnen komen en gaan wanneer ze willen, er is geen vast programma. Het biedt een mogelijkheid om even uit de eigen omgeving te komen en onder andere mensen te zijn De inloop is bij voorkeur op een centrale plaats in het woongebied van de doelgroep gesitueerd. Cliënten die geen eigen dagbesteding hebben en die behoefte hebben aan een laagdrempelige daginvulling, zonder verplichting en zonder kwaliteitseisen. Het gaat hier om mensen met een psychiatrische achtergrond of mensen met ernstige psychosociale problematiek, vaak met weinig eigen initiatief en ontwikkelingsmogelijkheden en een klein netwerk. Er is sprake van (dreigende) vereenzaming. Daarnaast staat de activiteit ook open voor andere mensen, bijvoorbeeld uit de buurt van de inloopplek. Cliënten komen door deze activiteit in contact met andere mensen. Ze hebben een plek om vragen te stellen en zich gezien te voelen. Cliënten zijn welkom zonder dat ze gestigmatiseerd worden door andere deelnemers. RIBW-medewerkers vangen op deze plek signalen op, bieden ad hoc ondersteuning bij concrete dagelijkse vragen en schatten in of mensen in zijn voor een traject richting een andere vorm van dagbesteding.  De RIBW stelt een daartoe geschikte ruimte beschikbaar als inloopgelegenheid.  De inloop heeft geen programma. Wel bestaat de mogelijkheid iets te drinken (en te eten) en deel te nemen aan ongeorganiseerde recreatieve activiteiten zoals kaarten, biljarten, andere spelletjes en het maken van een praatje.  Leden van de doelgroep komen op de momenten dat ze daar behoefte aan hebben.  RIBW-medewerkers zijn aanwezig en beschikbaar voor vragen van cliënten. Ze leggen zo nodig actief contact met een bezoeker en stimuleren bezoekers tot onderling contact.  Het is mogelijk dat de inloop wordt georganiseerd door cliënten en dat zij de rol van gastheer of gastvrouw op zich nemen. Inloop levert een bijdrage op de levensgebieden sociale contacten, vrije tijd en dagbesteding. Vrijwilligers, cliënten/ervaringsdeskundigen, organisaties die wijkbewoners waarvan ze denken dat deze baat hebben bij bezoek van de inloop verwijzen (bijvoorbeeld zorg en welzijn, gemeente, bewonersorganisaties, woonconsulenten, wijkagenten).

Doelgroep

Doel






Medeorganisatoren of mee-uitvoerders respectievelijk verwijzen en afstemmen. Vorm: De inloop wordt door de RIBW in eigen beheer georganiseerd, op een eigen locatie of in van derden gehuurde ruimte. RIBW-begeleiding is op de locatie van de inloop aanwezig. Doorlooptijd: Inloop activiteiten worden voor een langdurige periode geboden. Deze periode is in het algemeen langer dan een jaar. Het bezoek aan een inloop kan onderdeel zijn van de stabiele ondersteuningsmix in het kader van langdurige begeleiding of tijdelijk plaatsvinden, als start van een hersteltraject. Het bieden van inloop is een alternatief voor het begeleiden van cliënten naar en bij het bezoeken van inloop van derden.


F. Arbeid/dagbesteding/opleiding F.1 Trajectbegeleiding arbeid Productnaam

Trajectbegeleiding arbeid

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op het verkrijgen en houden van (on)betaald werk. Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die (on)betaald werk willen, maar niet in staat zijn zelfstandig of uitsluitend met hulp van een re-integratiebedrijf dit doel te realiseren. De cliënt heeft in principe de capaciteiten om de benodigde competenties te ontwikkelen. De cliënt heeft (on)betaald werk naar eigen tevredenheid en vermogen. Cliënt werkt op termijn toe naar een betaalde baan (arbeidscontract). Trajectbegeleiding kan worden aangeboden op eigen verzoek van de cliënt als specifieke vorm van tijdelijke begeleiding of op verwijzing van UWV, sociale dienst of re-integratiebedrijf. In dat laatste geval zal sprake zijn van een verplichting. Er zijn specifieke methoden ontwikkeld voor de trajectbegeleiding van mensen met psychiatrische aandoeningen. De RIBW-medewerker zet deze zo mogelijk in. N.B. in een aantal gevallen zal de RIBW-medewerker niet de volledige trajectbegeleiding doen met name wanneer betaald werk binnen afzienbare tijd gerealiseerd gaat worden. De medewerker zal dan samenwerken met het re-integratiebedrijf en beschikbaar zijn voor toerusting, consultatie en advies. Sommige van onderstaande activiteiten vervallen dan of worden gezamenlijk uitgevoerd.  De RIBW-medewerker onderzoekt met de cliënt wat deze voor werk wil doen.  Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen welke kwaliteiten de cliënt in huis heeft, wat hij al kan en in het verleden gedaan heeft.  Ook onderzoeken ze welke beperkingen de cliënt ondervindt en wat dat voor consequenties heeft voor de arbeidsmogelijkheden.  Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt wil en kan leren om het gewenste werk te kunnen uitvoeren.  Cliënt en RIBW-medewerker zoeken samen een passende manier om die vaardigheden te leren, eventuele kwalificaties te behalen en werkervaring op te doen. Dit kan betekenen het doen van vrijwilligerswerk, volgen van scholing, het zoeken van een stage of werkervaringplek.  De RIBW-medewerker bewaakt de voortgang en stelt in overleg met de cliënt en diens leidinggevende vast wanneer de cliënt toe is aan een volgende stap.  Zo mogelijk wordt meteen gestart op de beoogde uiteindelijke werkplek, waarbij training en begeleiding van zowel de cliënt als de ontvangende medewerkers ter plaatse worden aangeboden. Dit is een specifieke op effectiviteit getoetste methode: individual placement and support (IPS).  De RIBW-medewerker bemiddelt bij het vinden van een geschikte

Doelgroep

Doel Werkwijze activiteiten



Context

plek. Als cliënt dat niet zelf kan, zoekt de RIBW-medewerker een baan. Hij zet daarvoor zijn netwerk in.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het maken van afspraken over de werkzaamheden en begeleiding op de werkplek.  De RIBW-medewerker monitort de voortgang en biedt zo nodig ondersteuning aan de cliënt en aan de ontvangende partij.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het zich presenteren aan een mogelijke werkgever.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het zoeken van werk. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Vrijwilliger, organisatie die werkplek biedt, UWV/Sociale Dienst, arbeidsreintegratiebedrijf, werkgever. Er kan sprake zijn van een verwijzing met warme overdracht en monitoring, afstemming, samenwerking in de uitvoering, toerusting en advisering. Het is mogelijk dat er een vrijwilliger is die als maatje op de werkplek extra aandacht heeft voor de cliënt en laagdrempelige steun biedt. De RIBWmedewerker is dan beschikbaar als achterwacht (toerusting, advisering). In geval sprake is van een verplicht traject in opdracht van UWV of sociale dienst, zal rapportage plaatsvinden aan de opdrachtgever conform afspraak. Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Bij de cliënt thuis of bij de RIBW, of ook wel op de werkplek of bij het re-integratiebedrijf. Doorlooptijd: Trajectbegeleiding wordt voor een kortdurende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.


F.2 Begeleiding bij leer-werkplekken Productnaam

Begeleiding bij leer-werkplekken

Omschrijving

De begeleiding is specifiek gericht op het leren werken en in een bepaalde werksetting te functioneren en op het geschikt maken van de ontvangende werkomgeving voor de cliënt. Cliënten met psychiatrische en psychosociale problematiek die een werkplek krijgen of hebben waar ze werkervaring opdoen. Het gaat veelal om mensen met beperkte arbeidsvaardigheden of weinig of geen (recente) ervaring in hun vak. De cliënt heeft zicht op zijn mogelijkheden om (betaald) werk te kunnen verrichten. De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn om naar vermogen te kunnen werken. De cliënt heeft algemene arbeidsvaardigheden en specifieke beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en heeft werkervaring opgedaan. De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en verhoudingen met collega’s en leidinggevende optimaal afgestemd op de betreffende cliënt.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden van een leer-werkplek en zet hiervoor zo nodig zijn eigen netwerk en sociale kaartkennis in.  RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken afspraken over het werk en de werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de cliënt wil realiseren met de leer-werkplek, de ondersteuning die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of collega’s/leidinggevenden van de ontvangende partij en de evaluatiemomenten.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het verwerven van arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties, zoals discipline, op tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen volhouden, omgaan met collega's, communicatie en samenwerken) via coaching en reflectie op de opgedane ervaringen, adviezen, training, eventuele training on the job.  De RIBW-medewerker ondersteunt soms ook bij het verkrijgen van vakinhoudelijke vaardigheden (groenonderhoud, bouwwerkzaamheden, e.a.) via voorbereidende training of training on the job.  De RIBW-medewerker ondersteunt desgewenst ook collega’s en leidinggevenden met adviezen over de omgang met de cliënt of over aanpassingen aan werkplek, werkinhoud, werkinstructies om de cliënt beter te laten functioneren en bemiddelt bij knelpunten of stagnatie. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Vrijwilliger, organisatie die leer-werkplek biedt.

Doelgroep

Doel




Taakverdeling

Context


Meestal zorgen de organisaties die leer-werkplekken bieden zelf voor training ‘on the job’ en voor de dagelijkse werkbegeleiding van de cliënt. Het is mogelijk dat er een vrijwillig maatje of daartoe aangewezen collega op de werkplek extra aandacht heeft voor de cliënt en laagdrempelige steun biedt. De RIBW-medewerker begeleidt op afstand, er is sprake van afstemming, warme overdracht en monitoring, toerusting en advies, soms ook gezamenlijke uitvoering. Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Op de werkplek, bij de RIBW of bij de cliënt thuis. Doorlooptijd: Begeleiding bij leer-werkplekken wordt voor een afgebakende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Begeleiding van de cliënt tijdens een leer-werkplek bij derden kan onderdeel uitmaken van trajectbegeleiding. Het kan worden aangeboden volgend op arbeidsmatige dagbesteding of een deelname op een leerwerkplek die de RIBW zelf biedt of voorafgaand aan begeleiding tijdens deelname aan betaald werk.


F.3 Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan de slag gaan Productnaam

Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan de slag gaan

Omschrijving

Organisaties zetten ervaringsdeskundigen in als collega omdat deze een aanvulling kunnen bieden op hun bestaande dienstverleningsaanbod aan mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ze zetten ervaringsdeskundigen in als trainer van eigen medewerkers om hen te leren beter met cliënten met langdurige psychiatrische aandoeningen om te gaan. De RIBW kan de ontvangende organisatie daarbij uit eigen ervaring adviseren en ondersteunen en kan ook de ervaringsdeskundige coachen. Organisaties die hetzij ervaringsdeskundigen als medewerker aannemen, hetzij hun medewerkers door een ervaringsdeskundige laten trainen. Cliënten met specifieke competenties en/of kwaliteiten die zich als ervaringsdeskundige inzetten om hun kennis over de doelgroep gericht in te zetten voor andere cliënten of te delen met professionals. De ervaringsdeskundige heeft zich ontwikkeld door de opgedane arbeidservaring en/of het onderhouden van arbeidsvaardigheden. De organisatie heeft haar kwaliteit verbeterend of haar mogelijkheden vergroot op het thema waar de ervaringsdeskundige in thuis is. Medewerkers van de ontvangende organisatie beschikken over meer vaardigheden om met mensen met psychiatrische aandoeningen om te kunnen gaan. Het aanbod van de organisatie is beter afgestemd op cliënten met psychiatrische aandoeningen  RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken afspraken over het werk en de werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de cliënt wil realiseren, de ondersteuning die de RIBWmedewerker biedt aan cliënt en/of collega’s/leidinggevenden van de ontvangende partij en de evaluatiemomenten.  Het kan voor de ondersteuning van de ontvangende partij gaan om deskundigheidsbevordering, advisering over takenpakket, inwerken en werkbegeleiding, periodiek overleg met werkbegeleider of met werkbegeleider en ervaringsdeskundige samen. Het kan gaan om adviezen over de omgang met de cliënt of over aanpassingen aan werkplek, werkinhoud, werkinstructies om de cliënt beter te laten functioneren, ook kan sprake zijn van bemiddeling bij knelpunten of stagnatie.  Wanneer ervaringsdeskundigen optreden als trainer, kan sprake zijn van een coproductie, waarin de trainers in principe vanuit het RIBW werkzaam zijn. De RIBW is dan verantwoordelijk voor de werkbegeleiding van de ervaringsdeskundig trainers. In dat geval is belangrijk dat het voor de ontvangende organisatie duidelijk is wie waarop aanspreekbaar is.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het verwerven van

Doelgroep

Doel



Levensgebied

Samenwerkings partners



arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties, zoals discipline, op tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen volhouden, omgaan met collega's, communicatie en samenwerken) via coaching en reflectie op de opgedane ervaringen, adviezen, training, eventuele training ‘on the job’. Levensgebied dagbesteding/werk/opleiding. De inzet van ervaringsdeskundigen kan gebeuren in verband met ondersteuning van cliënten van de ontvangende partij op alle levensgebieden. De ontvangende organisatie; denk bijvoorbeeld aan een welzijnsorganisatie, gemeentelijke diensten die contacten met het publiek hebben, Wmo-loket, woonconsulenten of politie. Eventueel ook UWV/sociale dienst/re-integratiebedrijf. Toerusting, coaching, afstemming, samenwerking in de uitvoering, warme overdracht met monitoring. Vorm: De ondersteuning vindt plaats bij de samenwerkingspartner of, als dat beter uitkomt, bij de RIBW. Doorlooptijd: Ondersteuning ervaringsdeskundigen elders wordt voor een kortdurende periode ingezet. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar. Het is een verbijzondering van E2. Het kan een onderdeel zijn van E1 trajectbegeleiding.


F.4 Het bieden van leer-werkplekken (ook mogelijk als collectieve voorziening) Productnaam

Het bieden van leer-werkplekken

Omschrijving

Het bieden van leer-werkplekken en bijbehorende werkbegeleiding binnen de RIBW-organisatie. Cliënten met psychiatrische en psychosociale problematiek die behoefte hebben aan een werkplek waar ze werkervaring opdoen, en waarbij de specifieke gedragskenmerken zodanig zijn dat een werkplek bij derden nog niet haalbaar wordt geacht. Het gaat veelal om mensen met beperkte arbeidsvaardigheden of weinig of geen (recente) ervaring in hun vak. Ook is denkbaar dat personen die elders in traject zijn richting geschikte arbeid een leer-werkplek bij de RIBW invullen. Er zijn geschikte leer-werkplekken beschikbaar voor cliënten. De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en verhoudingen met collega’s en leidinggevende optimaal afgestemd op de betreffende cliëntengroep.

Doelgroep

Doel



Context

Doelen voor de cliënt: zie begeleiding bij leer-werkplekken. De RIBW definieert geschikte leer-werkplekken binnen de eigen organisatie.  De RIBW ontwikkelt procedures gericht op selectie, inwerken en begeleiden van kandidaten en afstemming tussen de dagelijkse werkbegeleider en de medewerker die de cliënt coacht in zijn ontwikkeling.  De RIBW ziet erop toe dat betrokken medewerkers adequaat worden toegerust en dat afstemming plaatsvindt tussen werkbegeleider en trajectbegeleider. Het product heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Eventuele verwijzers (sociale dienst, UWV, zorg en welzijn) 

De RIBW zorgt in het kader van dit product uitsluitend voor het beschikbaar stellen van de plek en voor begeleiding gericht op de dagelijkse werkzaamheden. De begeleiding van cliënt en werkplek tijdens de leerwerkperiode behoort niet tot dit product. Vorm: Het gaat om leer-werkplekken binnen de RIBW-organisatie. Deze kunnen zowel in de cliëntgebonden teams als binnen bijvoorbeeld keuken, facilitaire dienst of administratie vallen. Doorlooptijd: Leer-werkplekken worden voor een afgebakende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.


F.5 Studiebegeleiding Productnaam Omschrijving

Doelgroep

Doel


Levensgebied

Samenwerkings partners Taakverdeling

Context

Studiebegeleiding De begeleiding is specifiek gericht op het onder de knie krijgen van plannen, organiseren van studievaardigheden en het leren van de eigen leerstijlen. Een onderdeel is het leren hulp te vragen bij onderwerpen waar de leerling/student niet zelfstandig uitkomt. Cliënten die moeite hebben op het gebied van structureren, organiseren en plannen. Dat is vaak het geval bij mensen met een psychiatrische stoornis. De cliënt kan zijn studietraject zelfstandig plannen. De cliënt kent zijn eigen leerstijl en kan daarbij passende methoden toepassen om zich effectief kennis eigen te maken. De cliënt signaleert wanneer hij ondersteuning nodig heeft en is in staat deze te organiseren.  De RIBW-medewerker onderzoekt samen met de cliënt de belemmeringen bij het studeren.  De RIBW-medewerker oefent met de cliënt vaste planningswerkwijzen.  De RIBW-medewerker ondersteunt bij het aanleren van effectieve manieren van leren.  Na een periode van intensieve begeleiding waarbij de RIBWmedewerker over alle studieopgaven met de cliënt meedenkt, gaat de cliënt steeds meer zelf de structuur aanbrengen.  De RIBW-medewerker monitort met de cliënt zijn vorderingen, signaleert eventuele stagnatie en bespreekt aanpakken.  Zo nodig is ook contact met de opleiding en de docent. Advisering of toerusting kunnen aan de orde zijn. Soms zullen afspraken gemaakt worden over specifieke aanpassingen bijvoorbeeld rond aanwezigheid, verwacht studietempo, of samenwerking met medestudenten die het de cliënt gemakkelijker maken de studie effectief te volgen. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. De uitstraling is levensbreed: organiseren, plannen en structureren zijn belangrijke vaardigheden bij het nemen van regie over het eigen leven. School of onderwijsinstelling: eventueel een vrijwillig maatje of een medestudent. De RIBW-medewerker leert de cliënt de studievaardigheden aan. Eventueel zorgt de onderwijsinstelling voor inhoudelijke ondersteuning bij de studievaardigheden en zorgt de RIBW-medewerker voor specifieke handreikingen voor de speciale vragen waar de cliënt mee komt, ingegeven door zijn of haar beperking. Het maatje of de medestudent kunnen samen studeren en ook kan de medestudent opletten of het de cliënt goed gaat binnen de opleiding. Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Bij de cliënt thuis, op de school of bij de RIBW. Doorlooptijd: Studiebegeleiding wordt voor een langdurige periode geboden. Deze periode is in het algemeen langer dan een jaar.


F.6 Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten Productnaam Omschrijving Doelgroep

Doel



Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten Het toeleiden van een cliënt om een arbeidsmatige dagactiviteit te vinden en er te starten. Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die qua competenties arbeidsmatig bezig kunnen zijn buiten een beschermde omgeving, in eerste instantie zonder dat er perspectief is op doorgroei naar een betaalde baan. Ze weten niet welke mogelijkheden er in hun omgeving zijn of hoe ze een geschikte plek vinden. Ook weten ze vaak niet goed wat ze willen en kunnen. De cliënt beschikt over een passende arbeidsmatige dagactiviteit, waar hij naar eigen tevredenheid en vermogen actief kan zijn. De ontvangende organisatie is bereid en in staat de activiteit te bieden en de cliënt in de toekomst te blijven ondersteunen.  De RIBW-medewerker motiveert de cliënt op het vlak van arbeid.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de interesses en mogelijkheden van de cliënt en specifieke aandachtspunten of wensen.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig heeft om te starten en oefenen dit desgewenst.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden van een arbeidsmatige dagbestedingsplek en zet hiervoor zijn eigen netwerk en sociale kaartkennis in.  De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor begeleiding bij het kennismaken met de arbeidsmatige dagactiviteit. RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken dan afspraken over het werk en de werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de cliënt wil realiseren met de bezigheden, eventuele ondersteuning bij de start die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of collega’s/leidinggevenden van de ontvangende partij en over een evaluatiemoment na een korte startperiode.  Als de evaluatie positief is, wordt het toeleidingstraject beëindigd. De RIBW-medewerker geeft aan dat cliënt en ontvangende partij altijd contact kunnen opnemen indien stagnatie of uitval dreigt. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Organisatie die arbeidsmatige dagactiviteiten biedt, bijvoorbeeld welzijnsorganisatie, zorgorganisatie (zoals verzorgingshuis), vrijwilligersorganisatie, kunstatelier, vereniging, school of kerk. De ontvangende organisatie verzorgt het inwerken en de werkbegeleiding. Verwijzing met warme overdracht en monitoring. Eventueel coaching en toerusting, in eerste instantie gezamenlijk uitvoeren van activiteiten.


Context


Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Bij de ontvangende organisatie, bij de cliënt thuis of bij de RIBW. Doorlooptijd: Toeleiding naar arbeidsmatige dagactiviteiten bij collectieve voorzieningen beslaat een afgebakende. Deze periode is in het algemeen korter dan een halfjaar. Toeleiding kan een onderdeel vormen van trajectbegeleiding arbeid. Ook is samenhang met andere arbeidsgerelateerde producten mogelijk.


F.7 Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten elders Productnaam Omschrijving

Doelgroep

Doel


Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten Het begeleiden van een cliëntengroep, specifiek gericht op deelnemen aan arbeidsmatige dagactiviteiten binnen een andere organisatie. Een RIBWmedewerker biedt ter plekke begeleiding aan cliënten die daar meewerken. Organisaties die bereid zijn om (groepen) cliënten binnen hun organisatie mee te laten werken, maar zelf onvoldoende geschikt begeleidend personeel hebben. Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die kunnen werken buiten een beschermde omgeving, maar (nog) niet over de vaardigheden beschikken om dat zelfstandig te kunnen uitvoeren. Ook is de ontvangende omgeving nog niet optimaal op hun behoeften aangepast. De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerker optimaal afgestemd op de betreffende cliënt. De deelnemersgroep werkt als groep op een goede manier mee in het werk van de ontvangende organisatie. De onderlinge verhoudingen zijn steunend. De cliënt heeft voldoende algemene arbeidsvaardigheden en specifieke beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en werkervaring opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid en naar tevredenheid van de ontvangende organisatie te functioneren in de arbeidsmatige dagbesteding. De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn om naar vermogen te kunnen werken.  RIBW en ontvangende organisatie maken contractuele afspraken over de samenwerking, met daarin geregeld de financiële verhoudingen, verantwoordelijkheidsverdeling en afspraken over evaluatie en verantwoording.  De RIBW-medewerker geeft leiding aan het cliëntenteam dat werkzaamheden binnen de organisatie uitvoert, voert afstemmingsoverleg met andere onderdelen van de organisatie en met de leiding.  Het team fungeert zoals binnen een werkorganisatie gebruikelijk: met afspraken over inzet en taakverdeling, werkbesprekingen en informele teamactiviteiten zoals het samen koffie drinken.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het verwerven en beoefenen van arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties, zoals discipline, op tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen volhouden, omgaan met collega’s, communicatie en samenwerken) via gerichte werkaanwijzingen, training on the job en werkbesprekingen.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het verkrijgen en uitvoeren van vakinhoudelijke vaardigheden (groenonderhoud,



Context


bouwwerkzaamheden, e.a.) gerichte werkaanwijzingen, training ‘on the job’ en werkbesprekingen.  De RIBW-medewerker ondersteunt andere medewerkers uit de ontvangende organisatie met adviezen over de omgang met de cliënten of over aanpassingen aan werkplek, werkinhoud, werkinstructies om de cliëntengroep beter te laten functioneren en bemiddelt bij knelpunten of stagnatie. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Organisatie die werkplekken biedt, zoals zorgboerderij, welzijnsorganisatie. De begeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de RIBW. De organisatie die de werkplek biedt, zorgt voor bedrijfsvoering. Vorm: De begeleiding vindt plaats op de plek waar de dagactiviteit plaatsvindt. Doorlooptijd: Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten vindt vaak langdurig plaats, waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen. Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.


F.8 Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten (ook mogelijk als collectieve voorziening) Productnaam

Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten

Omschrijving

Het bieden van (on)betaalde werkzaamheden met een arbeidsmatig karakter en de begeleiding daarvan. Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die behoefte hebben aan dagbesteding en interesse hebben in arbeidsmatige activiteiten, maar qua competenties en gedragskenmerken niet in staat zijn daarbij in een minder beschermde omgeving te functioneren. Ook anderen die baat kunnen hebben bij het deelnemen aan de geboden activiteit kunnen tot de doelgroep behoren. Er zijn voldoende geschikte arbeidsmogelijkheden zonder werkdruk beschikbaar voor de cliënten. De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerker optimaal afgestemd op de betreffende cliënt.

Doelgroep

Doel

Werkwijze activiteiten Levensgebied Samenwerkings partners Taakverdeling Context


De cliënt heeft voldoende algemene arbeidsvaardigheden en specifieke beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en werkervaring opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid en naar tevredenheid te functioneren in de arbeidsmatige dagbesteding. De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn om naar vermogen te kunnen werken. Eventuele doorgroeimogelijkheden zijn in kaart gebracht.  De RIBW verzorgt de werkplek waar de cliënt dagactiviteiten uitvoert, inclusief de dagelijkse werkbegeleiding.  De RIBW zorgt ook voor de bedrijfsvoering van de werkzaamheden. Dit product heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Verwijzers zoals sociale dienst, welzijn- en zorgorganisaties, UWV, Wmoloket. Afstemming. Terugkoppeling van bevindingen en resultaten. Vorm: De dagactiviteiten vinden in het algemeen plaats op een locatie van de RIBW of een speciaal voor de activiteit gehuurde locatie. Doorlooptijd: Arbeidsmatige dagbesteding wordt langdurig aangeboden, waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.


F.9 Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten Productnaam

Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten

Omschrijving

Het toeleiden van een cliënt om een dagactiviteit te vinden en er te starten. Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die qua competenties en interesses bezig kunnen zijn buiten een beschermde omgeving, die niet geïnteresseerd zijn in arbeidsmatige dagbesteding en waarbij ook geen perspectief is op doorgroei naar een betaalde baan. Ze weten niet welke mogelijkheden er in hun omgeving zijn of hoe ze een geschikte plek vinden. Ook weten ze vaak niet goed wat ze willen en kunnen. De cliënt beschikt over een passende dagactiviteit, waar hij naar eigen tevredenheid en vermogen actief kan zijn. De ontvangende organisatie is bereid en in staat de activiteit te bieden en de cliënt in de toekomst te blijven ondersteunen.  De RIBW-medewerker motiveert de cliënt om elders actief te worden.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de interesses en mogelijkheden van de cliënt en specifieke aandachtspunten of wensen.  De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig heeft om te starten en oefenen dit desgewenst.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden van een dagbestedingsplek en zet hiervoor zijn eigen netwerk en sociale kaartkennis in.  De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor begeleiding bij het kennismaken met de dagactiviteit. RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken dan afspraken over de bezigheden en de begeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de cliënt wil realiseren met de bezigheden, eventuele ondersteuning bij de start die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of andere deelnemers en RIBW-medewerkers van de ontvangende partij en over een evaluatiemoment na een korte startperiode.  Als de evaluatie positief is, wordt het toeleidingstraject beëindigd. De RIBW-medewerker geeft aan dat cliënt en ontvangende partij altijd contact kunnen opnemen indien stagnatie of uitval dreigt. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Organisatie die dagactiviteiten biedt, bijvoorbeeld een welzijnsorganisatie, een zorgorganisatie (zoals verzorgingshuis), een vrijwilligersorganisatie, kunstatelier, vereniging, een commerciële aanbieder van cursussen of de kerk. De ontvangende organisatie verzorgt de introductie en de begeleiding bij de activiteit. Verwijzing met warme overdracht en monitoring. Eventueel coaching en toerusting, in eerste instantie gezamenlijk uitvoeren van activiteiten. Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand ligt. Bij de ontvangende organisatie, bij de cliënt thuis of bij de RIBW.

Doelgroep

Doel



Taakverdeling

Context



Doorlooptijd: Toeleiding naar dagactiviteiten bij collectieve voorzieningen beslaat een afgebakende periode. Deze periode is in het algemeen korter dan een halfjaar. Toeleiding kan een onderdeel vormen van trajectbegeleiding. Ook is samenhang met andere meer arbeidsgerelateerde producten mogelijk.


F.10 Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten Productnaam

Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten

Omschrijving

Het begeleiden van een cliëntengroep, specifiek gericht op deelnemen aan dagactiviteiten binnen een andere organisatie. Een RIBW-medewerker biedt ter plekke begeleiding aan cliënten die daar meewerken. Organisaties die bereid zijn om (groepen) cliënten binnen hun organisatie mee te laten doen maar zelf onvoldoende geschikt begeleidend personeel hebben. Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die actief kunnen zijn buiten een beschermde omgeving, maar (nog) niet over de vaardigheden beschikken om dat zelfstandig te kunnen uitvoeren. Ook is de ontvangende omgeving nog niet optimaal op hun behoeften aangepast. De omgeving is qua inrichting, aanbod, vaste gang van zaken en verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerker optimaal afgestemd op de betreffende cliënt. De deelnemersgroep neemt als groep plezierig deel in de activiteiten van de ontvangende organisatie. De onderlinge verhoudingen zijn steunend.

Doelgroep

Doel

De cliënt heeft voldoende vaardigheden ontwikkeld of onderhouden en ervaring opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid èn naar tevredenheid van de ontvangende organisatie mee te doen in de dagbesteding. De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn om naar vermogen te kunnen deelnemen. Werkwijze activiteiten




RIBW en ontvangende organisatie maken contractuele afspraken over de samenwerking, met daarin geregeld de financiële verhoudingen, verantwoordelijkheidsverdeling en afspraken over evaluatie en verantwoording.  De RIBW-medewerker geeft leiding aan het cliëntenteam dat activiteiten binnen de organisatie uitvoert, voert afstemmingsoverleg met andere onderdelen van de organisatie en met de leiding.  De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het uitvoeren van de activiteiten die tot het geboden programma behoren. Waar relevant worden daarbij medewerkers van de ontvangende organisatie, andere deelnemers en vrijwilligers betrokken.  De RIBW-medewerker ondersteunt andere medewerkers en bezoekers van de ontvangende organisatie met adviezen over de omgang met de cliënten of over aanpassingen aan inrichting, programma, afspraken en regels om de cliëntengroep beter te laten functioneren en bemiddelt bij knelpunten of stagnatie. Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding. Organisatie die geschikt activiteitenaanbod biedt, zoals een welzijnsorganisatie.


Taakverdeling

Context


De begeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de RIBW. De organisatie die de plek biedt, zorgt voor bedrijfsvoering. Vorm: De begeleiding vindt plaats op de plek waar de dagactiviteit plaatsvindt. Doorlooptijd: Begeleiding bij dagactiviteiten vindt vaak langdurig plaats, waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen. Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.


F.11 Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten (ook mogelijk als collectieve voorziening) Productnaam

Het bieden van niet arbeidsmatige dagactiviteiten

Omschrijving

Het bieden van een activiteitenprogramma met recreatieve, educatieve en creatieve activiteiten en de begeleiding daarbij ter vervanging van gebruikelijke dagbesteding zoals werk en scholing. Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die behoefte hebben aan dagbesteding en interesse hebben in dagbestedingsactiviteiten, maar qua competenties en gedragskenmerken niet in staat zijn daarbij in een minder beschermde omgeving te functioneren of arbeidsmatig actief te worden. Ook anderen die baat kunnen hebben bij het deelnemen aan de geboden activiteit kunnen tot de doelgroep behoren. Er zijn voldoende geschikte dagactiviteiten beschikbaar voor de cliënten. De omgeving is qua inrichting, aanbod, vaste gang van zaken en verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerkers optimaal afgestemd op de betreffende cliëntengroep. De cliënt kan naar eigen wens en tevredenheid functioneren in de dagbesteding. Hij beschikt over een vaste dagstructuur waar hij contacten heeft met andere mensen en zinvol bezig is. De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn om naar vermogen te kunnen deelnemen. Eventuele doorgroeimogelijkheden zijn in kaart gebracht.  De RIBW maakt afspraken met de gemeente/verwijzers over aard van de deelnemersgroep en hoe toegang en verantwoording geregeld is.  De RIBW verzorgt de plek waar de cliëntengroep dagactiviteiten uitvoert, inclusief de dagelijkse begeleiding.  De RIBW zorgt ook voor alles wat nodig is qua huisvesting, beheer en bedrijfsvoering.  Er is een vast activiteitenprogramma. Zo veel mogelijk worden daarin ook vrijwilligers en cliënten in het kader van een leerwerkplek/arbeidsmatige dagbesteding als RIBW-medewerkers bij activiteiten ingezet.  Nieuwe deelnemers worden persoonlijk ontvangen, er wordt met hen besproken wat ze willen en ze worden geïntroduceerd bij de activiteitengroep naar keuze, waarbij wordt gemonitord of de deelname naar wens is en zo nodig aanpassingen in het afgesproken programma of werkwijze worden doorgevoerd. Dit product heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding en op sociale contacten. Verwijzers zoals welzijn- en zorgorganisaties, Wmo-loket, sociale dienst, vrijwilligersorganisaties. Afstemming. Terugkoppeling van bevindingen en resultaten.

Doelgroep

Doel




Context


Vorm: De dagactiviteiten vinden in het algemeen plaats op een locatie van de RIBW of een speciaal voor de activiteit gehuurde locatie. Doorlooptijd: Arbeidsmatige dagbesteding wordt langdurig aangeboden, waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen. Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.


F.12 Het bieden van inloopactiviteiten (zie E.4)


G. Voorwaardenscheppende activiteiten G.1 Kwartiermaak-festivals Productnaam

Kwartiermaak-festivals

Omschrijving

Kwartiermaak-festivals worden op diverse plaatsen in Nederland georganiseerd. Een kwartiermaak-festival bestaat uit activiteiten op het gebied van kunst en cultuur, waarin cliënten en andere inwoners samen aan de slag gaan. Primaire doelgroep: RIBW cliënten. Secondaire doelgroep: alle bewoners uit de regio of stad. Doordat cliënten en andere inwoners elkaar ontmoeten en samenwerken in activiteiten waarin ontspanning en creativiteit centraal staan, wordt het stigma en de negatieve beeldvorming doorbroken. Cliënten en niet-cliënten hebben op ontspannen wijze contact gehad.  De RIBW-medewerker, cliënten en alle betrokken partijen werken projectmatig aan het voorbereiden van het festival (het betrekken van mensen en organisaties, fondswerving, het regelen van locaties en materiaal, publiciteit).  De RIBW-medewerker kan optreden als coördinator/projectleider of neemt deel in de projectgroep, terwijl een andere partij de projectleiding heeft.  De RIBW-medewerker begeleidt de andere deelnemers en de betrokken eigen cliënten tijdens de voorbereiding en het evenement, stimuleert onderlinge contacten, samenwerking en bemiddelt bij knelpunten. Het gaat om de levensgebieden sociale contacten en dagbesteding/arbeid. Welzijn, cliëntorganisaties, wijkorganisaties, kunstenaars GGZ, gemeente.

Doelgroep Doel


Levensgebied Samenwerkings partners Taakverdeling Context

Verwijzing, afstemming, toerusting en coaching, samenwerken in de uitvoering. Vorm: (Voorbereiding van) kwartiermaak-festivals vindt plaats daar waar het meest praktisch is. Daar waar samengewerkt wordt aan het festival. De voorwaarden worden door de financierende partij(en) afgesproken. Doorlooptijd: Het organiseren van een kwartiermaak-festival is een project. De projectduur is in het algemeen korter dan een jaar. Er kunnen afspraken zijn tussen organisatoren en financiers dat het festival gedurende een langere periode jaarlijks of tweejaarlijks wordt georganiseerd.


COLOFON Uitgevoerd door

Drs. Anne-Marie van Bergen, Movisie Ir. Margit van der Meulen, Movisie

Eindredactie

Eta Mulder, RIBW Alliantie

Contact

RIBW Alliantie Wibautstraat 133D 1097 DN Amsterdam [email protected] www.ribwalliantie.nl

Drukwerk

Papier en Meer, Almere

April 2012

ANDERS PROFESSIONEEL INGREDIENTEN VOOR PARTICIPATIE IN DE WMO

Recommend Documents