ANDERS OMGAAN MET GELD DECEMBER JANUARI - FEBRUARI Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 27 e jaargang, nr 4

België - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366

DECEMBER 2009 - JANUARI - FEBRUARI 2010

Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 27e jaargang, nr 4

ANDERS OMGAAN MET GELD

Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

Global Finance is EDITO Global Finance is de nieuwe God, de Alfa en de Omega. Hele economieën krijgt hij op de knieën, hele volksstammen werpt hij in armoede of voorziet hij juist van levensbloed. Mammon rules! Wat is de financiële markt, di d t my mythissche monster? Reente, wisselkoersen en koersverliies zijjn zichtbare elem men e ten van financiële marktten e . Maar dat zijn uitkomsten van a wat er in die markt kten gebeurt; de markt zelf besta taat uit een geheeel va ta v n regelss, wetten, gewoontes en bovenal verschil ille lendee person n en met verschillendde belangen. En dat at w wereldj dje, de wereld die de markt maakt, blijft vaaak voor ons verborgen.

INHOUD

2

Edito Global Finance is de nieuwe God

2

Campagne Massale investeringen in clustermunitieproducenten

4

Portfolio Wijkgezondheidscentra op zoek naar rentevrij geld

7

In beeld Boottocht Thorntonbank

8

Interview Narrow Banking

10

Dossier Hoe echt is NEP?

12

In de kijker Muntuit in Gent

14

Nieuw ! Lesmap Investeren in duurzaamheid

15

Achter de schermen Geld stinkt niet?

16

Alter-EU, een orgaanisatie die de invloed d vvan an grote ondernemingen opp Europese regelgeving bijh j ou oudt dt, licht een tipje van n de sluier op. In haarr onlangs verschenen studiee A Captive Commission - Thhe Role of the Financial Industry in Shaping EU Regu gulation, onderzoekt zij hoe de regulering van de financië iëlle sector tot stand komt. De conclusies zijn onverbiddelijk: grote pr p ivate banken, verzekeringsgiga gan nten en een scala aan financiële ondernemingen n domineren het wettgevingsproces.

de nieuwe God Met het Financial Services Action Plan werd 10 jaar geleden de grondslag gelegd voor gemeenschappelijke regels voor de Europese financiële sector. Om dit plan op te stellen richtte de Europese Commissie tien adviesgroepen op. 160 Van de 167 publiek gemaakte leden van deze groepen waren bankiers, verzekeraaars, fondsmanagers en handelaren. De 16 ledden van dee Hi H gh Level Strategy Review Group diee he di het pl plan an uiteindelijk schreef, kwamen zelfs allemaaal uit de financiële sector. Het zijn deze ‘expert pe rts’ die de EU consulteert om een oplossing voor crises te bedenken (de Larosière Groep) en van wie de Commissie zich afhankelijk maakt voor voortgaande voorstellen (de advie iesc scom o missies van het Directorate General In Inte terne markt en diensten)).

SOMO schreef in september dit jaar: “Many reforms of the financial sector are still not in place and destabilising practices are continuing.” Een van de oorzaken daarvan is nu in ieder geval duidelijk. Een laatste feitje uit het Alter-EU rapport: de verschillende adviescommissies tellen 18 ‘PR experts’ (wier namen niet zijn vrijgegeven) om de publieke opinie vorm te geven, tegen de bijvoorbeel eldd 14 leden uit consumentenorganisat a iees. s Men investeert blijkbaar meer in de beïnv n loeding van de publieke opinie dan in de democratische beïnvloeding van haar opinie door het publiek.

In een werrel eldd wa w arin ‘experts’ hetzelfde belang zoouden hebben als het publiek en waarin ‘kennis’ los zou staan van ideologie, zouden de conclusies In tot totaal komen maar lie iefsst 24 249 (84%) van de niet- van het rapport wellicht niet zo erg zijn. Maar gouverment ntel elee le ledden van adviserende commissies dat is overduidelijk niet het geval. Alter-EU roept van va n he het Directorate General dat de voorstellen van daarom op p tot een democratisering van het regelde Europese Commissie op het vlak van financiële gevingsproces waarbinneen verschillende stemmen zaken vorm geeft, uit de financiële sector! Tegen en experts uit de maattschappij een meer geba11 leden uit universiteiten, 22 uit vakbonden en 14 lanceerde plaats krijgen. Dat is nodig. Maar ook uit consumentenorganisaties. Onderzoeksbureau een versimpeling van de financiële sector is nodig. Een ov over erheid d kan maa a r beperkk t effectief zijn in dee regulering van een zeer complexe sector. Een scheiding van het tradittionele bankieren van het financiële casinos o yste teem zou alvast een stap in die richting zijn.

Murat Kotan Campagne

3

Clusterbusters strike again Nog steeds massale investeringen in producenten van verboden wapen CAMPAGNE

“Top banks fund cluster bombs as ban nears”, “Banche di tutto il mondo investono nelle bombe a grappolo”, “UBS und CS profitieren von Streubomben”: de internationale media sprong massaal op het rapport Worldwide Investments in Cluster Munitions; a Shared Responsibility dat Netwerk Vlaanderen en IKV Pax Christi lanceerden op 29 oktober 2009. Van Australië tot Zwitserland, Maleisië, Japan en de Arabische regio, overal heerst verbazing dat banken nog altijd miljarden investeren in producenten van clustermunitie. Netwerk Vlaanderen voert sinds 2003 campagne rond banken en hun investeringen in wapens. Op het vlak van clustermunitie gebeurde in België heel wat: verschillende bankgroepen actief in België namen hun verantwoordelijkheid en beslisten hun investeringen in clustermunitie volledig stop te zetten. Bovendien is sinds 2007 investeren in clustermunitie bij wet verboden voor alle banken actief in België. Ook internationaal wordt vooruitgang geboekt: in december 2008 werd de

Conventie rond Clustermunitie ondertekend, een duidelijk signaal van de internationale gemeenschap dat clustermunitie een onmenselijk en illegaal wapen is. Toch blijven banken wereldwijd clustermunitie financieren en zo steun verlenen aan de productie van dit wapen. In samenwerking met de Nederlandse vredesorganisatie IKV Pax Christi lanceerde Netwerk Vlaanderen een nieuw rapport over investeringen in clustermunitie.

Waarom specifiek clustermunitie? Een clusterbom is een wapen dat zich na lancering opent in de lucht en vaak honderden kleine explosieve bommetjes bevat. Op die manier wordt de submunitie verspreid over een landoppervlakte dat de grootte heeft van meerdere voetbalvelden en is het onderscheid tussen een militair doelwit en burgers niet te maken. Bovendien ontploft veel van deze submunitie niet direct als ze de grond raakt en zijn de bommetjes net als landmijnen lang na een conflict nog levensbedreigend. Een paar dagen voor de lancering van het rapport nog, op 26 oktober, raakte een 20-jarige man gewond door een onontplofte clusterbom in Zuid-Libanon die daar was blijven liggen na het Israëlisch conflict met Hezbollah (zomer 2006). The bom explodeerde toen de man brandhout voor de winter verzamelde, hij verloor daarbij een been.

4

Zwart op wit: namen en bedragen Wereldwijd worden miljarden dollars in producenten van clustermunitie gepompt. 138 Banken, pensioenfondsen, investeringsbanken en andere financiële investeerden in acht producenten van clustermunitie. De producenten Alliant Techsystems (USA), Hanwha (Zuid Korea), L-3 Communications (USA), Lockheed Martin (USA), Poongsan (Zuid Korea), Roketsan (Turkije), Singapore Technologies Engineering (Singapore) en Textron (USA) werden geselecteerd op basis van duidelijk en beschikbaar bewijs van productie in de afgelopen twee jaar. Hiermee is het onderzoek niet uitputtend: er zijn meer producenten op de markt. Het onderzoeksrapport onthult gegevens over kredietverlening en investment bankingg (het helpen van klanten in het aantrekken van geld en het adviseren van fusies en overnames) sinds 2007 en de meest recente gegevens over vermogensbeheer.

Vermogensbeheer Voor vermogensbeheer werden de laatst beschikbare gegevens gebruikt, goed voor een totaal van 11,8 miljard dollar (7,9 miljard euro). Zo heeft de Turkse Vakifbank 10% van de aandelen van Roketsan, een Turks defensiebedrijf dat de TRK-122 122mm raket produceert, in bezit of beheer. Het Amerikaanse State Street Corporation heeft 19,06% van Lockheed Martin in handen. Temasek Holdings in Singapore tenslotte, heeft liefst 50,58% van de aandelen van Singapore Technologies Engineering in bezit of beheer.

Meer en meer goeie voorbeelden

Gelukkig zijn er ook positieve evoluties. Een aantal financiële instellingen toont al lang leiderschap door producenten van clustermunitie uit te sluiten voor hun investeringen: het Belgische KBC, het Noorse Pensioenfonds en het Noorse Storebrand zijn daar mooie voorbeelden van. Sinds de start Kredietverlening van het Osloproces in 2007 en de ondertekening Sinds januari 2007 vloeide voor minstens 5,1 mil- van de Conventie rond Clustermunitie, installeren jard dollar (3,4 miljard euro) kredietverlening naar meer en meer financiële instellingen een beleid de wapenproducenten. Er werden leningen ver- rond clustermunitie. Het rapport lijst diegenen strekt aan Alliant Techsystems, Hanwha, Lockheed met een publiek en volledig beleid op in de Hall Martin en Textron. Lockheed Martin is een groot of Fame. Triodos, actief in België, staat net als bedrijf dat in 2006 wapens produceerde die door de ASN Bank uit Nederland en de Italiaanse Banca het Israëlische leger in Libanon werden gebruikt. Etica als ethische bank in de Hall of Fame. Ook een Momenteel levert het het wapen M30 GMLRS aan aantal door de overheid beheerde pensioenfondhet Amerikaanse leger. Het Amerikaanse JPMorgan sen zoals het Noors Pensioenfonds en het Zweedse Chase en Bank of America brachten in juli 2007 31 AP7 staan opgelijst. Storebrand en het Belgische banken, waaronder Citi en BNP Paribas, rond de Ethias zijn private financiële instellingen die het tafel om een kredietfaciliteit van 1,5 miljard dol- goed doen. Verschillende andere banken hebben lar voor Lockheed Martin te verzamelen. De lening stappen ondernomen maar sluiten daarmee niet kan gebruikt worden om onverwachte uitgaven te volledig hun investeringen in clustermunitie uit. bekostigen. Zij zijn in het rapport opgenomen als Runner-up.

Sinds januari 2007 werden investment banking diensten verleend aan de acht onderzochte bedrijven voor een totaal van minstens 4,2 miljard dollar (2,8 miljard euro). Tien banken, waaronder JPMorgan Chase en Goldman Sachs, hielpen Textron in april 2009 om voor een waarde van 217 miljoen dollar aandelen op de markt te brengen. Tien banken, waaronder Citi en Deutsche Bank, brachten uiteindelijk dit bedrag samen. Textron produceert o.a. de CBU-97 en de CBU-105 Sensor Fuzed Weapon – ingezet door het Amerikaanse leger tijdens de Iraqi Freedom operatie in 2003. Textron heeft recent een campagne gelanceerd om staten te overtuigen de Conventie rond Clustermunitie niet te ondertekenen. Textron wil dat de internationale gemeenschap een nieuwe regelgeving opzet onder de vleugels van de Verenigde Naties. Dit zou het hun makkelijker maken om hun wapens wereldwijd te verkopen.

Een internationale consensus In december 2008 werd in Oslo de Conventie rond Clustermunitie ondertekend: een internationale conventie die het gebruik, de productie, de opslag en de handel in clustermunitie verbiedt. Begin december 2009 hebben 103 landen de conventie ondertekend, 24 daarvan hebben de conventie al geratificeerd. De conventie treedt waarschijnlijk midden 2010 in werking. De Clustermunitie Coalitie, een internationale coalitie van NGO’s die in 80 landen actie voeren tegen clustermunitie, ijvert voor het universeel maken van de conventie en voor een goeie implementatie ervan. De coalitie heeft ervoor gekozen om ook de financiering van dit soort wapens aan de kaak te stellen. Thomas Nash, coördinator van de coalitie: “Het verbieden van clusterbommen maar het toelaten van investeringen in de productie ervan

Foto’s: Jeppe Schilder / IKV Pax Christi

Investment banking

» 5

»

is duidelijk een dubbele standaard. Je kunt niet een wapen bannen omwille van de humanitaire schade dat het veroorzaakt en tegelijk banken toelaten te profiteren van de productie van deze wapens.” De Conventie biedt daar bovendien de nodige houvast toe: artikel 1c legt een verbod op het assisteren in de productie van clustermunitie. Investeringen en kredietverstrekkingen houden een keuze in voor wat een bedrijf van plan is. Deze investeringskeuze maakt het mogelijk dat een bedrijf clustermunitie produceert, wat indruist tegen artikel 1c en de geest van de Conventie. Naast de Clustermunitie Coalitie hebben verschillende staten die het verdrag ondertekenden als Libanon, Mexico en Rwanda expliciet gezegd dat ze investering als onderdeel van dit artikel 1c zien.

Hoe zit het in België? Banken actief in België behoren tot de grootste investeerders: het vermogensbeheer van AXA is wereldwijd de derde grootste investeerder in de acht producenten, goed voor 1006 miljoen dollar. Deutsche Bank staat in dat lijstje op de vierde plaats; Citigroup staat op de tweede plaats voor wat investeringen via investment banking betreft. Banken met hun hoofdzetel in België doen het goed: Ethias staat in de Hall of Fame, KBC en Dexia bij de Runners-up. België wordt ook in de lijst van overheden als goed voorbeeld opgenomen: de wetgeving uit 2007

dient internationaal als voorbeeld. Voor de uitvoering ervan is het echter nog steeds wachten op een zwarte lijst van producenten. Minister Declerck beloofde in juli voor eind 2009 werk te maken van deze lijst. We kijken ernaar uit en houden hem aan zijn woord!

Een gedeelde verantwoordelijkheid Het rapport toont duidelijk aan dat banken en overheden een rol hebben in de strijd tegen clustermunitie: banken kunnen leiderschap tonen en de weg vrijmaken voor wetgeving. Bovendien zorgen zij ervoor dat ook investeringen naar landen die de conventie niet ondertekenden, stoppen. Anderzijds kunnen overheden door wetgeving de grens bepalen: waarin mogen financiële instellingen wel of niet investeren? Op die manier kunnen ze ook de banken met afdelingen binnen hun grondgebied stimuleren om deze grens in de hele groep en dus ook in de afdelingen buiten België toe te passen. Dit rapport wijst banken én overheden op hun verantwoordelijkheid om elke steun, ook financiële, aan clustermunitie stop te zetten. Het volledige rapport kun je downloaden op www. netwerkvlaanderen.be/clustermunitie.

Esther Vandenbroucke

De Stop Explosive Investments campagne is hoopvol van start gegaan. Een greep uit de gebeurtenissen wereldwijd: UK K Het rapport en de campagne werden gelanceerd in Londen met een persmoment en een ludieke actie: een clusterbom gaf het rapport af aan Barclays en HBSC in Canary Wharf en aan RBS in de City of Londen. Campaigners in de UK plannen een vergadering met de drie banken in december. Bovendien heeft Amnesty International UK een emailactie georganiseerd waarin mensen deze drie banken vragen een beleid uit te werken dat dit soort investeringen mogelijk maakt (www. amnesty.org.uk/actions_details.asp?ActionID=667). Zwitserland Handicap International organiseerde een persconferentie rond dit thema. De organisatie volgt ook de parlementaire werkzaamheden op, die moeten leiden tot een wet die investeringen in clustermunitie verbiedt. Zweden De United Nations Association of Sweden lanceerde op 13 november het rapport Investments

6

in anti-personnel mines and cluster munitions: a Nordic perspective. In dit rapport wordt het publieke beleid van verschillende financiële instellingen in de Noorse regio die clustermunitie verbieden behandeld. Australië, België, Canada, Denemarken, Italië, Japan, Luxemburg, Nederland, Nieuw Zeeland, Spanje en Syrië Perswerk en berichtgeving. Verschillende campaigners hebben contact met de banken en plannen opvolging. Voor concrete resultaten van de campagne is het nog te vroeg, maar een voorbeeld van wat dit rapport kan teweeg brengen is de reactie van de anti-armoede organisatie ActionAid: zij overwegen hun bankrekening bij HSBC op te zeggen omwille van de betrokkenheid van HSBC bij producenten van clustermunitie. Zie www.stopexplosiveinvestments.org

Netwerk Rentevrij cvba is een coöperatieve dochter van Netwerk Vlaanderen vzw en biedt rentevrije leningen aan voor maatschappelijke en ecologische initiatieven. Regelmatig doet Netwerk Rentevrij een oproep voor financiering bij haar achterban.

PORTFOLIO

Wijkgezondheidscentrum Rabot vzw te Gent

Wijkgezondheidscentra op zoek naar rentevrij geld Nieuw centrum in Tienen en Lokeren én al het 7de voor Gent Vlaanderen wordt geconfronteerd met een dalend aantal huisartsen, zeker in achtergestelde regio’s. De Wijkgezondheidscentra bieden hier een antwoord op, en schieten in de laatste jaren dan ook als paddenstoelen uit de grond. In een wijkgezondheidscentrum kan men terecht voor multidisciplinaire geneeskunde: er is steeds een huisarts, verpleging en in de meeste centra kinesitherapie aanwezig. In verschillende centra is er bovendien een maatschappelijke dienst en/ of preventieve gezondheidspromotie. Het centrum werkt gebiedsgericht en participeert actief aan het lokaal gezondheidsbeleid. Wijkgezondheidscentra werken samen met lokale partners en hebben een sterke democratische werking. Personeel, patiënten, partnerorganisaties spelen een rol in het besluitvormingsproces. Het centrum werkt op basis van een forfaitair betalingssysteem, waarbij een patiënt niet betaalt per behandeling. Het centrum ontvangt per patiënt een bijdrage via de mutualiteiten. Kortom, een organisatiestructuur en cultuur waar Netwerk Rentevrij volledig achter staat. We sloten een aantal jaar geleden een raamovereenkomst af met de koepelorganisatie, de Vereniging van

Wijkgezondheidscentra. Hierbij werd een borgfonds uitgewerkt, in samenwerking met verschillende individuele centra. Opstartfinancieringen worden vanuit het fonds geborgd. Rentevrij is zo een echte sectorspecialist geworden. Zo kregen ook de nieuwe centra van Gent (Rabot), Tienen (Vierkappes) en Lokeren een goedkeuring voor hun leningsaanvraag bij Rentevrij. Allen zoeken zij momenteel nog rentevrije leningen bij de achterban. Netwerk Rentevrij legt hier dan het dubbele bovenop! Interesse? Stuur dan vlug een mailtje naar [email protected]

www. Netwerk Rentevrij 3 02/ 274 00 17

.be

! [email protected].

7

IN BEELD

O, Zwarte Zee, o, Zwarte Zee, schuimend… Netwerk Vlaanderen bezocht op 18 oktober de eerste zes windmolens van C-Power op de Thortonbank. De investering voor de demonstratiefase van de eerste 6 windturbines bedraagt ongeveer 150 miljoen euro. Dexia en Rabobank waren de belangrijkste financiers van die eerste fase. De investering voor het totale project van 60 windturbines bedraagt meer dan 800 miljoen euro. Het hele park zou in meer dan 1% van de Belgische electriciteitsproductie voorzien. Tijdens de tocht was in de verte ook de start aan de werkzaamheden van het nieuwe windmolenpark van Belwind te zien. Het park wordt in 2 fasen van elk 55 turbines gerealiseerd, met een totaal vermogen van 330 MW. Jaarlijks zal het park 1.1 TWh. aan elektriciteit produceren. Dat is voldoende om ongeveer 350.000 gezinnen van groene stroom te voorzien. De belangrijkste banken die bij het project betrokken zijn, zijn opnieuw Dexia en Rabobank maar ook de Nederlandse ASN bank. Met het project is een investering van 615 miljoen euro gemoeid. Foto’s: Martin Hestermans www.fotofeelings.com

8

9

Narrow Banking ‘Minder opportuniteit tot persoonlijk profijt’ INTERVIEW

Netwerk Vlaanderen ijvert voor banken die stoppen met speculeren en investeren in de reële productieve economie. Wie deze eisen combineert komt dicht bij wat narrow of nutsbankieren genoemd wordt. Zou narrow banking ons op weg kunnen helpen naar een duurzamer banksysteem? We vroegen het aan hoofdeconoom van denktank Itinera Ivan Van De Cloot en Eric De Keuleneer, professor aan de Vrije Universiteit van Brussel en de Solvay Business School. U bent voorstander van ‘narrow banking’. Wat moeten we daaronder verstaan? Ivan Van de Cloot Het begrip narrow banking heeft een lange geschiedenis. In dit kader wordt bedoeld dat een bank die met spaargelden werkt zich zou moeten beperken tot zijn publieke nutsfunctie. De bank mag geen casino-activiteiten op zich nemen. Eric De Keuleneerr Onder narrow banking versta ik banken die deposito’s verzamelen, aan kredietverlening doen en verder zo weinig mogelijk risico’s nemen. Beperkte marktrisico’s, geen speculatieve investeringen. Verder moeten deze banken hun eigen middelen erg voorzichtig inzetten. Niet beleggen in aandelen of riskante effecten bijvoorbeeld. Voor banken die deposito’s verzamelen waar een – expliciete of impliciete – staatswaarborg aan verleend wordt zou winst niet het absolute doel mogen zijn, wel risicobeheersing.

Kunt u toelichten wat de belangrijkste voordelen zijn van het narrow banking model? Van de Cloot De huidige crisis is kunnen ontstaan omwille van een onhoudbare doctrine. De too big to faill - doctrine. De markt werkt alleen als degenen die risico’s nemen met slechte afloop daarvoor afgestraft worden. Maar dat gebeurt niet. Integendeel. Deze crisis heeft bankiers geleerd dat als het er echt op aan komt de staat wel tussenkomt. Dat is niet langer houdbaar; de Belgische staat heeft niet de middelen om als het er ooit op aan komt de garanties ook effectief uit te betalen. De banken zijn te groot geworden om nog door de staat gered te kunnen worden. Een manier om de grootte van banken aan te pakken is de hun toegestane activiteiten beperken. De geschiedenis leert ons dat we onze spaargelden niet verloren mogen laten gaan: dat leidt tot dramatisch verlies aan koopkracht, economische depressie en werkloosTegenstanders stellen dat zulke banken niet aan heid. Om dit te vermijden worden de toegestane voldoende middelen raken omdat hun rende- activiteiten van banken die werken met spaargelment te laag ligt. den best teruggevoerd tot activiteiten met een De Keuleneerr Dergelijke banken halen in goede beperkt risico. jaren inderdaad geen rendement van 30%. Maar De Keuleneerr Deposito’s worden gedekt door een in slechte jaren realiseren ze ook geen verlies van staatswaarborg. Het is dan ook belangrijk dat met aandeelhouderswaarde van 50% en meer. Onze dat geld geen onverantwoorde risico’s gelopen Belgische banken hebben in het verleden afdoende worden. Narrow banking zorgt er ook voor dat de bewezen dat op basis van klassieke bankaire dienst- nutsfunctie van een bank veilig gesteld kan worverlening mooie rendementen te halen zijn. Derge- den voor de samenleving en dat geen overheidslijke banken beperken het risico en bieden stabiele geld moet worden ingezet om de speculatieve acrendementen. Dit is zowel voor investeerders als tiviteiten van een bank te dekken. voor klanten aantrekkelijk. Op hun internationale en marktactiviteiten hebben die banken soms veel Klinkt simpel en logisch, waarom zet de politiek van hun Belgische rendabiliteit verspeeld. daar dan niet op in?

Eric De Keuleneer: «Belgische banken hebben in het verleden afdoende bewezen dat op basis van klassieke bankaire dienstverlening mooie rendementen te halen zijn » 10

Ivan Van De Cloot: «De crisis heeft bankiers geleerd dat als het er echt op aan komt de staat wel tussenkomt. Dat is niet langer houdbaar » De Keuleneerr Door de lobbying van de financiële sector. Narrow banking biedt minder opportuniteiten tot persoonlijk profijt van traders, bankleiders en een beperkt aantal bankmedewerkers. Naast bonussen op speculatieve activiteiten in de goeie jaren, zijn er bovendien ook nog de commissies, tickets voor Wimbeldon, zitjes in logeboxen… Allemaal aangeboden door investment banks, makelaars en andere tussenpersonen. Het narrow banking model is minder sexy en biedt minder exuburante profijten; ook minder risico’s en verliezen. Narrow banking sluit niet aan bij de dingen waar veel bankiers het liefst mee bezig zijn en wordt dan ook door hen niet verdedigd. Politici zouden er beter aan doen zich wat minder makkelijk te laten overtuigen door direct belanghebbenden en zich wat meer te laten adviseren door onafhankelijke adviseurs. In die zin kan men zich ook de vraag stellen of het wel redelijk was om de publieke banken zo drastisch af te bouwen. Van publieke banken kon de politiek toch nog nuttige informatie en onafhankelijk advies krijgen. Van de Cloot Grote financiële instellingen zijn tegen de narrow banking piste. Politici willen zich niet impopulair maken en gaan dikwijls voor de weg van minste weerstand.

hebben tot een aanvaardbaar niveau. Banken hebben immers hun balansen opgepompt door te investeren in producten die speculatief van aard zijn. Volgens schattingen van het IMF moeten vooral Europese banken nog meer dan 50% van de te verwachten verliezen door de kredietcrisis in rekening brengen. Het is niet uit te sluiten dat er nog banken zullen omvallen. Om beter voorbereid te zijn op het omvallen van grootbanken wordt voorgesteld banken te verplichten om een testament op te maken, waarin banken zouden moeten vastleggen hoe ze makkelijk uit mekaar gehaald kan worden, zodat het gedeelte ‘nutsbank’, met de spaargelden, makkelijker door de overheid in veiligheid gebracht kan worden, zonder dat ook al de rest gered moet worden. De Keuleneerr Opdat de spaarbankactiviteit bij faillissement makkelijk zou kunnen afgesplitst worden, mag de spaarbank voor zijn funding en/ of kredietrisico niet te sterk verbonden zijn met de moeder of andere filialen. Risico’s genomen door Dexia Frankrijk en haar filialen bijvoorbeeld, zouden niet mogen doorwegen op Dexia België. Dit is wel het geval als Dexia België in grote mate de funding van (de probleem-portefeuille van) Dexia Frankrijk doet, of er belangrijke kredieten aan Voor welke oplossingen wordt dan gekozen? verstrekt heeft. Een degelijk opgemaakt testament Van de Cloott Een aantal voorliggende wetsvoor- zal die verstrengelingen blootleggen. Maar beter stellen zijn erop gericht om de kapitaalbuffers is natuurlijk om het nemen van te grote risico’s van banken te verhogen. Momenteel is het eigen te voorkomen, om spaarbanken te verbieden aanvermogen van vele banken nauwelijks 2% of minder zienlijke financieringen toe te staan aan financiële van hun vermogen; bij BNP Paribass en ING bedraagt instellingen en speculatieve financiële transacties, het 2.1%, bij Deutsche bank zelfs slechts 1.3%. De ook van de eigen financiële groep. voorstanders van deze aanpak steellen dat de verhoging van het eigen vermogen banken in staat zal Acht u het mogelijk dat Dexia en/of KBC kiezen stellen om zelf schokken op te vaangen, alsook dat voor een narrow banking model? het ze moeilijker zal maken om too big to faill te De Keuleneerr Als ze ten gronde zouden nadenken en worden. Het zal hen ook stimulerren om minder in wel. De Belgische banken hebben in de jaren ‘8 ‘800 en n riskante producten te beleggen, omdat deze meer ‘90 aanzienlijke verliezen geleden in hun n in inte tern te rnat rn atio io-inbreng van eigen kapitaal zullen vereisen. De toe- nale portefeuilles. Ook de nauwelijkks te con ontr t ol tr oler eren en komst zal uitwijzen of we hier met astronomie of Amerikaanse tak van Dexia en de Lo Lond nden nd ense en se ppoo oot ot met astrologie te maken hebben. van KBC heeft hun recent nt aan anzi zien zi e li en lijk jkee ve jk verl rlie ieze zen n De Keuleneerr Ik geloof niet daat zulke indirecte opgeleverd. Terwijl biij be beid idden ddee geewo wone ne bban ankactistimulering de beste oplossingen biedt. Voorkomen viteiten permanent nt w in inst stge st g ve ge vend nd ggew ewee eest st zij ijn. dat te weinig in de reële economie en te veel in de speculatieve economie geïnvesteeerd wordt, is beter. Van de Cloot Het zal hoe dan ook nog een tijd duren vooraleer banken hun kapitaal opgetrokken Lu uc We Weyn y yn 11

Hoe echt is NEP? Een stand van zaken DOSSIER

Hoe zou het eigenlijk zijn met de eisen van de NEPcampagne? Netwerk formuleerde in antwoord op de crisis criteria voor ‘deftig bankieren’ (zie kader). Hebben banken, politici, organisaties (en wijzelf) daar werk van gemaakt?

Geloof in wijsheid bankiers overeind, taks op financiële speculatie in de maak Uit de pers blijkt dat het geld dat centrale banken in de economie pompen pompen, door in investeringsbanken esteringsbanken gebruikt wordt om opnieuw speculatieve producten te lanceren en om zelf op het overnamepad te gaan. Dit terwijl veel bedrijfsleiders aan de bel trekken om te melden dat ze moeilijker krediet ontvangen. Wellicht is dit omdat op regelgevend vlak nog ogg weinig veranderd is. Op diverse niveau’s werke ke ken politici voorstellen uit. Maar wie verwacht had dat banken verplicht zouden worden om een minimum aan kredietverlening te garanderen of dat het ze verboden zou worden om nog verder met m onze spaargelden te speculeren, komt bedroge bedrogen uit. Diverse academici (zie pag. 10-11) blijve blijven ervoor pleiten om het casino uit de bank te verver wijderen. Ook het parlementair rapport van de bankencommissie issie pleit voor een scheiding tussen klassiek- en investeringsbankieren. invest Maar deze pleidooien en e voorstellen worden in het concrete crete wetgevende werk w door de meeste gezaghebbende ende wetsvoorstellen wetsvoorstell wetsvoorstelle niet opgepikt. De voorliggende nde voorstellen ga gaan over meer transparantie, een n toezichthouder die di nader toeziet, het optrekken van het vereiste vermogen v zodat er meer buffers zijn tegen schokken… schokken allerhande maatregelen die nauwelijks voorkomen, voorkom maar hoogstens afremmen off ontraden. Kortom: maatregels voor believers in de ind m individuele wijsheid van de bankiers. We moeten het stellen met voorstellen die de rol van banken niet maatschapmaa ma pelijk elijk herdefiniëren, die vooral de grootbanken grootba moeten oeten toelaten om verder te doen wat ze bez bezig waren. aren. Geen wonder als je bekijkt wie de wetgeven n nde pen in de hand houdt (zie edito).

12

We verwachten van politici meer dan het afronden van de scherpste kantjes van de wensen van de grootbanken. We verwachten dat speculeren met onze spaargelden aan banden gelegd wordt en niet langer van overheidssteun kan genieten, dat banken aangezet worden om in eerste instantie hun maatschappelijke nutsfunctie te vervullen en veilig te stellen. Bemoedigend is dat 12 landen, waaronder België, zich geëngageerd hebben in een expertengroep die de haalbaarheid van een kleine heffing op financiële transacties zal bestuderen. Een taks verbiedt weliswaar de speculatie met spaargeld niet, maar zou speculatie wel kunnen afremmen en iets doen aan de ongelijke verdeling van middelen. De taks tak zou gebruikt g kunnen worden ter financiering ing van ontwikkkelingsinitiatieven als armoedebe bes bestrijding en klim maatoplossingen. m Al zijn er ook st stemmen die ervoor pleiten de taksinkomsten te ggebruiken voor een risiiicobuffer.

Stroeve beweging naar duurzame economie Het is duiiidelijk dat groene gro technologiën en toepassingen alss een m markt met toekomst gezien worden. Wel moeteeen er veel meer middelen ddelen ter be beschikking beschi besch komen vo oor o de transitie naar aar bijvoorb bijvoorbeeld een koolstofarm me m economie. Bovendien vendien zou zouden banken veel m meer aangepaste aste ste producten prrroducten en diensten d moeten aan n nbieden n een targets moeten vaststellen om de koooolstofvervuiling vervuiling die hun financiering veroorzaakt te minderen. nderen. Netwerk erk zal in de nabije n toekomst voortrekkers vo prijzen, maar ook achteracht achte blijvers in de spotlights plaatsen.

Niet al wat rendeert is investeringswaardig: banken tonen bereidheid Zoals bekend ggaat Netwerk voor ethische ondergrenzen die een n einde stellen aan het investeren in maatscha elijk schadelijke praktijken. Ons recent maatschappelijk clustermunitierapport lustermunitiera illustreert dat wereldwijd meerr en meer banken bereid zijn om grenzen te

‘Wij willen NEP’ op het Muntplein in Brussel, december 2008 stellen aan praktijken die ze nog willen financieren. Hetzelfde rapport toont evenwel ook aan dat er nog een lange weg te gaan is.

Halt aan assistentie bij oplichten staatskas: druk wordt verhoogd De noodzakelijke realisatie van een duurzame, sociale en milieuvriendelijke samenleving vraagt gtt ook okk extra inzet van middelen mi mid van de gemeenschap p. Middelen die de gemeenschap schap ontnomen worden en via belastingontduiking. Hoog tijd dat banken n niet langer toegelaten wordt om hieraaaan a bijstand d tee verlenen. Zelfs de OESO en de G20 zzijn hier in n actie gekomen. De druk op p fiscale paradijzen para parad wordt verhoogd. Zo hebben een aantal Franse banken beslist om op aanbeveling van president Sarkozy hun filialen te sluiten in belastingparadijzen die op de grijze lijst van de OESO staan. België staat niet langer op die grijze j lijst. j Ze heeft haar naam voor de OESO ‘gezuiverd’ door me m met 12 landen een informatieuitwisselingsovereenkom mst m te sluiten. De Financial Secrecy Index, een wereldwijde wer were index die weergeeft in welk welke mate een land fungeert als belastingsparawe dijs en afscherming biedt aan ontduikers, geeft een heel anderr beeld. België bekleedt hier de 9e plaats. Een Belgische parlementa ta taire werkgroep heeft zich trouwens nss over het probleem prob van de fiscale fraude gebogen en terzake een reeks aanbevelingen gedaan. Verwacht wordt dat de politiek slechts een slappe uitvoering zal geven aan de aanbevelingen. Vandaar dat middenveldorganisaties aangesloten aanges bij het Financieel Actie Netwerk een campag campagne zullen starten voor een automatische matische atische gegevensu evensuitwisseling en de volledige afschaffin ng van het ba bankgeheim,, om een rechtvaardige fiscale herverdeling herverd mogelijk te maken.

De transparantie van mat glas Transparantie (en een overheid die nauwer toekijkt) wordt door de banken zelf naar voren geschoven als

het antwoord op de crisis. Klinkt goed, maar meer transparantie alleen biedt totaal geen antwoord op een collectieve blindheid. Het lost niets op als degene die toekijkt de genomen risico’s (evenals de bankiers zelf) verkeerd blijft inschatten. De civiele samenle ing zou samenleving ou veel eel meer aanwezig aan e ig moeten zijn ijn in de besluitvorming en opvolging. Bovendien is de transparantie waar de bankiers en wetgevers het over hebben een geheel andere transparantie dan deze eze ze die wij op het oog hebben. hebben Wij willen en m met naam en toenaam weten in welke initiatievven v onze gelden geïnvesteerd worden. Wij willen weeten et of en hoe men in belastingparadijzen actief is, alsook a zicht krijgen op de mate waarin de bank waarr we onze gelden in plaatsen handelt als een casino o. o Wetsvoorstellen op dat vlak blinken uit door afwezzigheid. z Op dit moment geeft enkel een aantal ethiissche banken inzage in de concrete investeringen n waarin ze onze spaargelden beleggen. De banksector kondigde aan een overlegor overlegorgaan overlegorga o te richten tussen de ba op banksector en maatschapbank p lijke stakeholders pelijke stakeholders. Aan gesprekstof zal het daar zeker eker niet ontbreken. ontbreken Hopelijk kan dat ook gezegd wo orden van hun daadk daadkracht.

Lucc Weyn

December 2008 lanceerde Netwerk de NEPcampagne met vijf voorstellen tot hervorming van de bankensector: 1. Banken investeren in echte activiteiten en niet in casinospelletjes 2. Banken investeren pro-actief en aan voordelige tarieven in activiteiten die de overgang naar een groene en solidaire economie waarmaken 3. Banken investeren niet langer in maatschappelijk schadelijke activiteiten 4. Banken houden zich af van activiteiten in of met belastingparadijzen 5. Banken geven een duidelijk inzicht in hun investeringen

13

Muntuit in Gent DOSSIER

Alle dagen feest met complementaire munten Zetten mensen zich meer in voor de buurt als hun inspanningen erkend en gewaardeerd worden met een avondje uit in de stad? De verdien- en verzilveropties in complementaire munt creëren een piepkleine ruimte voor een economie die niet draait met euro’s. Innovatieplatform Muntuit test het uit in Gent.

Overcapaciteit… Een voetbalmatch voor een halfvol stadion is zonde. Het stadion kan beter vol zitten. De ongebruikte capaciteit benutten, kost niet veel meer. Ongetwijfeld zijn er mensen die wel naar de match willen maar de ticketprijs te hoog vinden. Indien die mensen de toegang kunnen betalen in een andere munt, die gemakkelijker te verdienen is dan euro’s, kan de overcapaciteit evengoed benut worden. Maar dan moet er wel iemand zijn die de voetbalclub voor de complementaire munten euro’s of andere producten en diensten teruggeeft.

+ nuttig werk…

dan de loonkost van het personeel dat diezelfde problemen zou moeten oplossen. Het proefproject van Muntuit in het Rabot probeert verbindingen tussen ongebruikte capaciteit en onvervulde noden op te sporen en te verhelpen met complementaire munten. In overleg met de Stad Gent, buurtorganisaties en bewoners wordt er naar kleine gedragingen gezocht die niet spontaan gebeuren, maar toch erg nuttig zijn voor het buurtleven: zwerfvuil voorkomen, gevels onderhouden, toezien op de speelpleinen, eenzame senioren bezoeken… Die acties worden beloond met een complementaire munt: Torekes, een verwijzing naar de Torens in het Rabot. Buurtbewoners zullen Torekes kunnen gebruiken voor een breed gamma van diensten die nu en dan met overcapaciteit kampen en een (semi)publiek karakter hebben.

De overheid zit met tal van dure problemen. Denk aan zwerfvuil, onveiligheid of vereenzaming. Nu de crisis in de overheidsfinanciën toeslaat, zullen de betaalde krachten die zulke problemen moeten Zo’n eenvoudig proefproject heeft al heel wat voeaanpakken – veegploegen, politie, welzijnswerkers - ten in de aarde en complementair betalingsverkeer waarschijnlijk niet meer uitgebreid worden. Er zijn te staat op technologisch vlak überhaupt nog in de weinig euro’s om hun lonen te betalen. Burgers wil- kinderschoenen. Toch loont het verder te dromen: len wel een oplossing voor die problemen, maar zijn complementaire munten hebben potentieel voor niet bereid meer belastingen te betalen. Daardoor een transitie naar een duurzame economie. vallen er gaten… steeds grotere gaten. Betekent het dat een overheid niets kan doen aan die problemen? Van Holiday Inn naar vzw

+ ongebruikte tijd = ruimte voor complementaire munt!

Aan de Universiteit van Missouri in Kansas city moeten studenten een aantal Buckaroos (een complementaire munt) betalen voor ze aan een examen Waarom niet de bewoners die zich inzetten om die kunnen deelnemen. De universiteit brengt die Bucproblemen op te lossen belonen met complemen- karoo zelf in omloop. Vzw’s krijgen ze van de univertaire munten? Die munten zijn dan bruikbaar om siteit als ze kunnen aantonen dat ze maatschappede toegang te betalen voor een voetbalmatch of lijke projecten hebben die extra mankracht kunnen andere diensten die regelmatig met overcapaciteit gebruiken. Studenten pakken dit werk op en worden kampen. De stad zorgt dat de dienstverleners een door de vzw’s betaald in complementaire munten. gepaste vergoeding krijgen voor de extra gebruikers, Zo verdienen ze hun ‘examenbelasting’. Een beetje die echter lager is dan de ticketprijs: het is immers bizar lijkt het wel. We zijn het gewoon dat studenten overcapaciteit die wordt benut. De achterliggende voor de honderden euro’s inschrijvingsgeld de afwas idee is dat die vergoeding uiteindelijk lager zal zijn doen in de Holiday Inn. Maar wat als blijkt dat het

14

MUNTUIT

werk dat moet gebeuren om de klimaatverandering tegen te gaan of de vergrijzing op te vangen, niet gebeurt? Gaan we de ruimte die tussen het pure vrijwilligerswerk en de loonarbeid ligt niet verder moeten ontsluiten?

Van shopping naar service Dat zijn de noden, nu de wensen. Is het nog wel leuk om in een klimaatvriendelijke grondstofarme samenleving te leven? Wel, lokaal vertier, muziek, dans, theater, sport zijn in vergelijking met de consumptie van producten relatief materiaal- en energiezuinig. Bijkomend voordeel: ze hebben een lage kost per extra gebruiker. Hetzelfde optreden kan 10 of duizenden mensen boeien. Zou in een duurzame samenleving de functie van de winkelstraten overgenomen worden door een overvloed aan dienstverlening? Zouden optredens, wedstrijden, spektakel, cursussen en allerlei andere activiteiten de vraag naar consumptie kunnen bevredigen, ongeacht de koopkracht van de gebruikers? Dat is vloeken tegen de neoklassieke economie. Een beetje zoals de Gentse Feesten dat doen: iedereen kan van alle optredens genieten, niemand wordt weggehouden door een dure toegangsprijs. Hoe kunnen de Gentse Feesten 365 dagen duren zonder in een onbetaalbaar en demotiverend gratis verhaal te vervallen? Ook hier zou de kost van de dienstverlening kunnen worden betaald met complementaire munten die door burgers zijn verdiend met zinnig werk. In een droomsysteem wordt de capaciteit van de bioscopen, sporthallen, zwembaden, musea, theaters continu uitgebreid en maximaal benut zoals bij vliegtuigvluchten. De prijzen worden real-time aangepast al naargelang de populariteit van het aanbod. Met één verschil: de toegang is zowel betaalbaar in euro’s, complementaire munten of een combinatie ervan. Mathias Bienstman

Lespakket

NIEUW!

Netwerk informeert jongeren over werking van geld Geld is geen evident onderwerp voor in de klas. Toch hebben de meeste leerlingen ermee te maken, als consument of wellicht al als spaarder. Om jongeren bewust te maken van de werking van geld lanceerde Netwerk Vlaanderen een lesmap Investeren in duurzaamheidd voor de derde graad van het secundair onderwijs. Hierin worden vragen behandeld als: wat is de impact van geld op de samenleving; welke positieve rol kunnen leerlingen hierin spelen; welke duurzame financiële producten worden in België aangeboden en hoe kunnen bedrijven rekening houden met mensenrechten en milieu. Het lespakket is rijkelijk gevuld met mogelijkheden voor interactie, filmpjes en een rollenspel, de stof wordt steeds gekoppeld aan concrete situaties en de leerlingen worden gestimuleerd hun (onderbouwde) mening te geven. De les past in verschillende vakken en duurt ongeveer een uur. Investeren in duurzaamheid werd ontwikkeld in samenwerking met het Centrum voor Informatieve Spelen en mogelijk gemaakt met steun van PODDO. Op www.netwerkvlaanderen.be is het onder ‘educatief aanbod’ gratis te downloaden. 15

COLOFON Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen verschijnt vier keer per jaar

Geld stinkt niet?

REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 [email protected]

Amai, wat zegt dat stagiaireke nu? Als we de Dikke van Dale moeten geloven, betekent dit prachtexemplaar van een zegswijze dat iedereen wel geld wil bekomen zonder zich om de herkomst te bekommeren. ‘Pecunia non olet’ wisten de Romeinen al te vertellen. Keizer Vespianus wilde de lege staatskas weer

ACHTER

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Mathias Bienstman, Murat Kotan, Frederik Matthijs, Esther Vandenbroucke, Luc Weyn

DE

SCHERMEN

opvullen door urinebelasting in te voeren. De eigenaars van openbare urinoirs verkochten de urine aan leerlooiers en volders, omdat urine ammoniak bevat dat alle nare geurtjes deed verdwijnen. Ook de armen verkochten hun plasje om te overleven. Door de stijgende vraag ontstond er een lucratief maar stinkend handeltje. Toen Titus, de zoon van de keizer, kritiek uitte op de invoering van de urinebelasting, nam Vespianus een muntstuk, duwde het onder zijn neus en vroeg of het geld stonk. “Neen,” antwoordde Titus. Daaruit volgde de conclusie van de keizer dat er aan geld geen geurtje te bespeuren valt, ook al had hij het net uit de urinoirs gevist. Zoveel eeuwen later is de zegswijze nog even actueel en toepasbaar.

HOOFDREDACTIE Marjon Meijer EINDREDACTIE Christophe Scheire VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel DRUKKER De Wrikker LAY-OUT Yichalal COVERFOTO Martin Hestermans

De mens, de banken en de politici sluiten hun ogen voor de dubbele gelaagdheid van geld. Maar doen ze dit nu echt zo bewust of is het door onwetendheid? Ik wil als toekomstig sociaal cultureel werker nog eventjes naïef blijven en geloven dat ze het niet weten en dat we de boodschap moeten verspreiden. Netwerk Vlaanderen is alleszins vréé goe bezig! De ban op clustermunitie, de nieuwe Europese website van Bank Secrets, de

ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 10 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 001-1353313-45 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.

vergroening van de banken, … Ze blijven maar gaan en doen de grond daveren. Mijn ogen zijn al een tijdje geleden door de Ace Bank opengetrokken, maar ik ben nog zoveel aan het bijleren en ik wil anderen ook laten meeproeven van deze ervaring. Dus ben ik ondertussen een beetje aan het oefenen voor het werkveld. Mijn medestudenten zijn al op de hoogte van de boodschap van Netwerk Vlaanderen: ze namen - nadat ze een zot kind met een petzl op haar hoofd zagen rondlopen, vertellend over de duistere wereld van

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: [email protected]

de bankgeheimen - nieuwsgierig een kijkje op de Bankgeheimenwebsite. Ewel, ‘t is nog niet het laatste dat ze van Netwerk Vlaanderen zullen horen. Netwerk Vlaanderen, jullie hebben me nog meer gemotiveerd en mijn omgeving zal het geweten hebben!

Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. De organisatie voert campagne tegen onverantwoorde en schadelijke investeringen van banken en pleit voor duurzame investeringen die bijdragen aan een mens- en milieuvriendelijke samenleving.

Annelies Henderickx Ex-stagiaire Netwerk Vlaanderen

wenst iedereen uitmuntende feestdagen en een waardevol 2010! 16

Wilt u de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Uw financiële bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening 001-119225-90 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift nb.