AMSTELVEEN IN RECESSIE. Impact recessie op economische beleid gemeente Amstelveen

AMSTELVEEN IN RECESSIE Impact recessie op economische beleid gemeente Amstelveen

INHOUDSOPGAVE 1 2 3 4

AANLEIDING ..........................................................................................2 STAND LOKALE CONJUCTUUR ............................................................2 ECONOMISCH BELEID AMSTELVEEN..................................................6 GEVOLGEN RECESSIE PER KERNTHEMA..........................................8 4.1 Schiphol ...........................................................................................8 4.2 Greenport.........................................................................................9 4.3 City- en regiomarketing...................................................................11 4.4 Stimuleren creatieve verbindingen ..................................................14 4.5 Arbeidsmarkt ..................................................................................15 4.6 Lokale economie ............................................................................16 5 CONCLUSIES.......................................................................................18

1

1

AANLEIDING

Woensdag 1 april 2009 is de notitie ‘Amstelveen een sterke Metropolitane speler’ in de gemeenteraad besproken. Deze notitie bevat een economische visie op de rol van Amstelveen binnen de Metropool Amsterdam. De notitie is in de raadsvergadering aangenomen en daarmee richtinggevend voor het economische beleid dat de gemeente de komende jaren wil voeren. Tijdens dit debat is door de Raad wel de vraag opgeworpen wat de invloed van de economische recessie is op de economische beleidsambities van de gemeente. De wethouder Economische Zaken heeft naar aanleiding van deze vraag de Raad een notitie over dit onderwerp toegezegd. Met deze notitie wordt aan deze toezegging tegemoet gekomen. Tevens is de toegezegde monitor van de economie in de bijlage toegevoegd en de meest relevante cijfers zijn in de notitie verwerkt. De notitie is als volgt opgezet. Eerst wordt in paragraaf 2 een korte schets gegeven van de stand van de lokale conjunctuur. Daarna gaan we in paragraaf 3 in op het beleid van de Metropool Regio Amsterdam (MRA) en de gemeente. In het vierde hoofdstuk komt per speerpunt van het beleid de stand van zaken in het licht van de recessie aan de orde en de vraag of het beleid bijstelling behoeft. We sluiten de notitie af met een aantal conclusies.

2

STAND LOKALE CONJUCTUUR

De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2009 met 3,7 procent gekrompen ten opzichte van een jaar eerder. In het tweede kwartaal bedroeg de overeenkomstige krimp nog 5,4 procent. Ten opzichte van het voorafgaande kwartaal groeide de economie in het derde kwartaal met 0,4 procent. Volgens de definitie van het CBS is hiermee een einde gekomen aan de recessie. Vier kwartalen lang kromp de economie. De opleving van de economie in het derde kwartaal komt vooral door een herstel van de export. De afname van de consumptie duurt voort. De investeringen namen daarentegen verder af. Belangrijk is dat alhoewel de recessie formeel dus ten einde is gekomen, de verwachting echter is dat de naweeën nog lang hun effect zullen hebben op de economie van Nederland, met name vanwege het gedaalde consumentenvertrouwen. Het Centraal Planbureau (CPB) stelde op 15 december de verwachtingen voor 2010 in positieve zin bij. Het CPB verwacht een groei van 1,5 procent van de Nederlandse economie t.o.v. 2009 en dempt op basis daarvan de eerder verwachte extreme werkloosheidsgroei. Die positieve verwachting is in zijn algemeenheid goed nieuws voor de internationaal georiënteerde Nederlandse en lokale Amstelveense economie. Voor het kleinbedrijf – denk aan detailhandel – blijven de verwachtingen vooralsnog somber doordat de consument nog voorzichtig blijft. 2

De recente recessie is lokaal voelbaar en zichtbaar te maken aan de hand van indicatoren. Hieronder schetsen we aan de hand van een aantal indicatoren de neergang in de lokale economie. We hebben ons beperkt tot de meest gangbare conjunctuurindicatoren, die terug te vinden zijn in de monitor in de bijlage. Ontwikkeling bedrijvigheid In onderstaande tabel is een aantal kerngegevens opgenomen over ontwikkeling in de bedrijvigheid in het 3e kwartaal 2008 en het 3e kwartaal 2009. De vergelijking tussen de kwartalen maakt duidelijk dat de effecten van de recessie op de bedrijvigheid zichtbaar zijn, vooral in de toename van het aantal opgeheven vestigingen. Ontwikkeling bedrijvigheid in Amstelveen Aantal nieuwe vestigingen Aantal opgeheven vestigingen Aantal starters Aantal faillissementen

Juli – september 2008

Juli – september 2009

227

234* (3%)

105

131 (+24%)

126* 6

130 (+3%)* 5 (-17%)

Bron: Activiteitenregister Regio Amsterdam 



Deze cijfers zijn onvergelijkbaar met de overige cijfers in de tabel, omdat er andere definities zijn gehanteerd. Het aantal nieuwe vestigingen ten gevolge van de wijziging in de Wet op het Handelsregister zijn niet meegenomen. De cijfers zijn gecorrigeerd voor de wijziging in de Wet op het Handelsregister die medio 2008 is ingevoerd. Alle vestigingen dienen zich in tegenstelling tot voorheen in te schrijven bij de Kamer van Koophandel, bijvoorbeeld vrije beroepsbeoefenaren.

Het totale aantal starters in de statistieken blijft op peil. De verklaring hiervoor lijkt te zijn dat veel hoogopgeleiden die hun baan kwijt raken voor zichzelf beginnen in de zakelijke dienstverlening. Deze mensen starten low budget, bij wijze van spreken aan de keukentafel. De groep wordt aangeduid als Zelfstandigen Zonder Personeel (ZZP’ers). ZZP-ers hebben vaak een negatieve drive om te starten (baan kwijt) en de vraag is of zij voldoende opdrachten kunnen verwerven om in hun inkomen te blijven voorzien. Op 15 december heeft het CPB de prognose voor werkloosheid naar beneden bijgesteld. Dit kon omdat bedrijven vooral bezuinigingen zoeken in de flexibele schil; daar zitten veel ZZP’ers in die hier last van zullen hebben door bijvoorbeeld minder uren te kunnen werken. Deze komen niet direct in de WWB, maar kunnen daar wel in terecht komen. Aanbod kantoorruimte De leegstand van kantoren is in Amstelveen anno 2009 met 17% vrij hoog. Dit staat voor een deel los van de recessie. Door de ontwikkeling van een nieuw gebouw voor KPMG, is het oude kantoorruimte op de markt gekomen. 3

Overigens is de 17% nog steeds lager dan in veel delen van de regio. Een verklaring hiervoor is dat in vergelijking met buurgemeenten Amstelveen vrijwel niet – op een enkele uitzondering na (bijvoorbeeld het Stadshart en het KNSF-terrein) – voor de markt gebouwd is of wordt. Meer dan in andere regiogemeenten is bij de start van de bouw van nieuwe kantoorruimte bekend welke gebruiker erin komt. Toename in uitkeringafhankelijkheid De volgende tabel schetst de groei in het beroep op uitkeringen door inwoners van Amstelveen. Vooral de groei in het aantal WW-uitkeringen is fors, het aantal WW’ers is vanaf 31-12-2008 tot 30-9-2009 met 48% gestegen. Een gedeelte komt in de WWB terecht. De verwachting is dat dit deel zal groeien, omdat de uitstroom naar werk momenteel laag is; het vinden van een baan is moeilijk. Ten opzichte van de regio doet Amstelveen het goed (zie ook de monitor in de bijlage). Aantal uitkeringsgerechtigden Aantal WW-ers Aantal huishoudens met WWB-uitkering

31-12-2008

30-9-2009

700 766

1037 (+48%) 833 (+9%)

Bron: UWV en gemeente Amstelveen Toename beroep op de regeling Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (Bbz) Onderstaande tabel maakt duidelijk dat tot nu toe over 2009 (tot en met september 2009) al meer zelfstandigen een succesvol beroep gedaan heeft op de Bbz dan over heel 2008. Het aantal aanvragen – toegekend of niet – is ook sterk toegenomen. Aantal toekenningen in kader van Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen

Aantal toekenningen

Heel 2008

Tot en met september 2009

7

11

Werkgelegenheid Eind 2008 werkten er in totaal bij in Amstelveen gevestigde bedrijven 42.028 werknemers. Deze werkgelegenheidsmetingen vinden slechts één keer per jaar plaats. Cijfers van de Kamer van Koophandel, waarin enkel het aantal arbeidsplaatsen is opgenomen van bij de Kamer van Koophandel ingeschreven vestigingen, laten in 2009 een stijging van het aantal arbeidsplaatsen zien. Deze stijging bedraagt 1,4%, 37.170 aan het einde van het eerste kwartaal tot 37.674 aan het einde van het derde kwartaal. Belangrijk is wel dat in Amstelveen de daling van het aantal arbeidsplaatsen lager zal zijn dan in andere regiogemeenten. Dit komt omdat in Amstelveen een aantal (sub)hoofdkantoren is gehuisvest die arbeidsplaatsen hebben overgenomen 4

van door crisis afgestoten bijkantoren (bijvoorbeeld Zwitser Leven en HP/EDS). Verder wordt in de sectoren gezondheidszorg , overheid en onderwijs en onroerend goed (verkoop, makelaardij etc.) wel een stijging verwacht. Stijging aantal werkzoekenden Eind oktober 2009 bedroeg het percentage niet-werkende werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de Amstelveense beroepsbevolking 3,3%. Dit percentage voor de gemeente Amstelveen is vergelijkbaar met dat uit eind 2006/begin 2007. In de regio Groot Amsterdam en Nederland zijn deze percentages respectievelijk 9% en 6,5%. De beroepsbevolking in Amstelveen is relatief oud en de jeugdwerkloosheid is relatief laag. Verder hebben niet-werkende werkzoekenden in Amstelveen een hoger opleidingsniveau dan gemiddeld in de regio Groot Amsterdam. Dit betekent niet automatisch dat Amstelveense werkzoekenden een betere kans maken op een snelle uitstroom naar werk. Bovendien vormt deze samenstelling van de beroepsbevolking een bedreiging voor de relatief kleine groep laag opgeleiden/kansarmen. Uit cijfers in de Atlas der Gemeenten 2009 blijkt bijvoorbeeld dat de verdringing op de arbeidsmarkt (hoger opgeleiden in banen onder hun niveau) nergens groter is dan in Amstelveen. Opvallende afname uitstroom van werkzoekenden uit WWB De uitstroom in de regio Amsterdam uit de WWB naar betaalde arbeid is gedaald met 17% (augustus 2008 ten opzichte van augustus 2009. In Amstelveen is de uitstroom ook afgenomen, te weten van 83 tot 67 (respectievelijk tot en met oktober 2008 en 2009). Daling openstaande vacatures Eind september 2009 kende Amstelveen 124 openstaande vacatures. Een jaar eerder waren dat er 226 (daling 45%). In Groot Amsterdam bedraagt de daling 22%. Conclusie: ruime arbeidsmarkt De arbeidsmarkt in de regio Groot Amsterdam wordt als ruim gekarakteriseerd; er zijn verhoudingsgewijs veel direct beschikbare werkzoekenden ten opzichte van het aantal openstaande vacatures. Voor de recessie was duidelijk sprake van een aanbodmarkt: het aantal vacatures dat moeilijk invulbaar was vormde een probleem voor de groei van de economie, vooral t.a.v. de sectoren horeca, detailhandel. In sommige sectoren – m.n. zorg – is de verwachting dat de schaarste aan voldoende geschoolde medewerkers blijft voortduren.

5

3

ECONOMISCH BELEID AMSTELVEEN

De Metropool regio Amsterdam (MRA) streeft ernaar een positie in de top 5 te hebben en houden in de ranglijst van Europese steden. In 2009 is het weer gelukt deze plek te bemachtigen. Hiermee is een belangrijke doelstelling van de Metropool behaald. Op het gebied van economie werkt de Metropool Regio Amsterdam samen in het bestuurlijk Platform Regionale Economische Structuur (PRES). Op 9 december 2009 is de Economische Agenda Metropoolregio Amsterdam 20102014 vastgesteld, getiteld ‘Global Business Gateway’. Belangrijk streven is om tot de beste 5 van Europese topregio’s te blijven behoren. Hiertoe is een programmatisch investeringsprogramma voor de langere termijn nodig. Het wordt noodzakelijk geacht dat de budgetten voor economische versterking ook de komende jaren op een vergelijkbaar niveau blijven. Verder worden de inspanningen op gebied van werklocaties onverminderd voortgezet in het Plabeka (Platform bedrijven en kantoren). Het Plabeka werkt aan het omlaag brengen van het aantal kantoormeters en het intensiveren van bedrijventerreinen. Hierna vatten we op hoofdlijnen de inhoud samen van de notitie ‘Amstelveen een sterke Metropolitane speler’, welke richtinggevend is voor het huidige economische beleid dat de gemeente voert. Vervolgens gaan we in hoofdstuk 4 voor de belangrijkste activiteiten die in het kader van dit beleid zijn voorgesteld na of er reden is om deze aan te passen of te intensiveren. Binnen de economische ontwikkelingsrichting die uitgewerkt is in de beleidsnotitie staat centraal dat Amstelveen nog meer dan nu het geval is, een onderscheidende partner wil worden binnen de metropool Amsterdam. Hiermee moet de positie van de gemeente in de metropoolregio sterker worden, en uiteindelijk ook de economische kracht van de gehele metropool gaan toenemen. De notitie stelt dat in haar ambitie een meer onderscheidende speler te worden binnen de metropool, de gemeente Amstelveen de komende jaren in haar economische beleid vooral zal gaan inzetten op drie centrale thema’s (economische peilers). Deze thema’s zijn: 1. Stimuleren van creatieve verbindingen tussen kennisontwikkeling, opleiding en ondernemerschap. 2. Creëren van nieuwe economische activiteiten op het gebied van hospitality (gastvrijheid), groene creativiteit en kennis. 3. Realiseren van een zichtbare en onderscheidende interactiviteit van wonen, werken, verblijven en mobiliteit volgens een internationale standaard.

6

De gemeente Amstelveen gaat inzetten op de genoemde drie centrale thema’s door: 1. bestaand en nieuw bedrijfsleven optimaal te bedienen door professionele gemeentelijke dienstverlening (Balie Bedrijven, accountmanagement, netwerkbijeenkomsten et cetera); 2. haar economie van zakelijke en financiële dienstverlening, zoals reclame en marketing, consultancy en accountancy en ICT versterken door creatieve verbindingen te stimuleren tussen ondernemerschap, kennisontwikkeling en opleiding en deze verbindingen zichtbaar te maken. 3. een hospitality-economie en een groene kennis- en creativiteitseconomie te creëren en daarbij te streven naar dezelfde creatieve verbindingen zoals op het gebied van de zakelijke dienstverlening. 4. de internationale dimensie van de Metropooleconomie nog sterker te faciliteren door het ontwikkelen van inspirerende en onderscheidende woon-werk- en verblijflocaties met daarbij bijzondere aandacht voor expatgezinnen en door het verder internationaliseren van het onderwijs, de zorg en het Stadscentrum. 5. de dubbele ‘hub’-functie van de Schipholomgeving en de regio (de kennisen hospitality hub) versterken door bij te dragen aan slimme en duurzame mobiliteitsoplossingen. 6. nieuwe allianties aan te gaan (of deze te versterken) met partijen die passen binnen de economische ambities van Amstelveen. Voorbeelden van (mogelijke) allianties: Amsterdam InBusiness, AAA, SADC, Greenport Aalsmeer, Creative Cities Amsterdam Area (CCAA) en ATCB. Voorgaande activiteitenoverzicht maakt duidelijk dat de ambities uit de notitie ‘Amstelveen een sterke Metropolitane speler’ ook aanscherping geven aan al bestaande kernthema’s uit het Amstelveense economische beleid. Het gaat daarbij om: 1) Schipholeconomie, 2) Greenporteconomie, 3) city en regiomarketing, 4) kennis en creatieve industrie en 5) arbeidsmarkt. De beschreven gemeentelijke beleidsnotitie is door de Raad behandeld en aangenomen op een moment dat in de Nederlandse economie steeds meer de effecten van de economische recessie zichtbaar werden. Ten tijde van het opstellen van de notitie was dat niet het geval. In de volgende subparagrafen werken we uit wat het effect van de recessie is op nieuwe economische beleidsambities van de gemeente en de daaraan gekoppelde activiteiten. Op de 5 hiervoor genoemde thema’s is een 6e toegevoegd: lokale economie. Deze sector is van belang voor de Amstelveense economie met haar vele bedrijven; van de 6.684 bedrijven behoort het merendeel tot het MKB.

7

4

4.1

GEVOLGEN RECESSIE PER KERNTHEMA

Schiphol

Impact Schiphol Schiphol is voor de metropool Amsterdam (en voor Amstelveen) een belangrijke economische motor. Dit komt onder andere tot uiting in de directe werkgelegenheid op de luchthaven zelf. Deze werkgelegenheid is tussen 2006 en 2008 gestegen van 61.691 arbeidsplaatsen naar 65.009. In 2008 werden 2.119 van de 65.009 arbeidsplaatsen ingenomen door inwoners van Amstelveen (3,26%). Naast directe werkgelegenheid op Schiphol, levert de luchtvaart ook buiten het Schiphol-areaal banen op. Amstelveen kende in 2006 ongeveer 7.000 aan Schiphol gerelateerde banen. Impact recessie op luchtvaart De recessie heeft echter grote gevolgen voor de luchtvaart. Zo is het personenvervoer in de eerste helft van 2009 met ruim 10% afgenomen, het aantal vliegbewegingen met 12%. En het vrachtvervoer daalde in diezelfde periode met 26%. Daarnaast wordt Schiphol minder gebruikt als tussenstop. Schiphol heeft hierdoor haar winst zien dalen met 78%. Ook partijen als de Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) en KLM merken de klappen direct, waardoor inkomsten dalen en de werkgelegenheid afneemt. Zo is Schiphol genoodzaakt tussen de 10 en 25% van haar personeelsbestand te schrappen. Ook LVNL en KLM schrappen respectievelijk 10% en 3% van hun huidige personeelsbestand. Onderzoek toont aan dat voorgaande recessies in de luchtvaart circa drie jaren duurden. Na alle vorige recessies herstelde het luchtvervoer zich wel, echter blijkt dat het luchtverkeer op de middellange termijn nauwelijks meer de geprognosticeerde trendlijn van voor de recessie heeft bereikt. De verwachting is nu dat, op zijn vroegst na 2012, het verkeersniveau van 2008 weer zal worden bereikt. Impact werkgelegenheid Voorgaande schetst de ernst van de recessie voor Schiphol. Dit zal naar verwachting van invloed zijn op het aantal directe banen voor Amstelveners op de luchthaven, maar ook op de aan de luchtvaart gerelateerde arbeidsplaatsen in Amstelveen zelf. Er is geen cijfermateriaal beschikbaar waaruit de omvang van dit effect blijkt. Belangrijke nuancering is wel dat het aantal directe banen voor Amstelveners op Schiphol relatief beperkt is (2.119) en dit ook geldt voor een eventuele afname hierin. Het effect op aan Schiphol gerelateerde banen (geschat rond 7.000) in Amstelveen is op voorhand groter. De verwachting is dat tot 2012 de werkgelegenheid op Schiphol en aan Schiphol gerelateerde bedrijven onder druk blijven staan.

8

Nieuw of aanscherping van beleid nodig? De achteruitgang in de luchtvaart is voor de gemeente een niet direct beïnvloedbaar gegeven. Wel hebben diverse gemeenten waaronder Amstelveen zich ingezet voor het afschaffen van de ticket-tax. Hierdoor is de prijs gedaald en de luchthaven meer concurrerend geworden. Nieuw of aangescherpt beleid is op dit moment voor Amstelveen niet van toepassing. De gemeente zal ook doorgaan met het in gezamenlijkheid met andere partijen zoeken naar slimme en duurzame mobiliteitsoplossingen om zo de dubbele ‘hub’-functie van de Schiphol-omgeving en de regio in de toekomst te versterken. Door in te zetten op de Greenport Aalsmeer, op de eigen hospitality economie en op acquisitie binnen het internationale bedrijfsleven draagt optimaal Amstelveen bij aan potentiële stimuli van de Schipholeconomie.

4.2

Greenport

Impact Greenport De recessie raakt ook een andere belangrijke economische motor voor de metropool Amsterdam, de Greenport Aalsmeer. De Greenport is één van de grootste logistieke, handels- en kenniscentra op het gebied van sierteeltproducten ter wereld. De werkgelegenheid die de Greenport direct en indirect in de regio creëert, bedraagt naar schatting 43.000 arbeidsplaatsen. Het is niet bekend hoeveel van deze arbeidsplaatsen door Amstelveners bezet worden of in Amstelveen gecreëerd zijn. Impact recessie De recessie heeft grote gevolgen voor de handel in en de export van sierteeltproducten. In het eerste kwartaal van 2009 is de exportwaarde van snijbloemen met 12% afgenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar1. Het CBS spreekt van een recordaantal faillissementen in de tuinbouw in Nederland in 2009 en de sierteelt kan vanwege zijn conjunctuurgevoeligheid zwaar weer verwachten aldus het Landbouw Economisch Instituut. Dit zal gevolgen hebben op de werkgelegenheid die de Greenport direct en indirect in de regio bewerkstelligd. Er is geen cijfermateriaal beschikbaar waaruit de omvang van dit effect blijkt voor Amstelveen. Indirect ontvangt de gemeente wel berichten over bedrijven die in moeilijkheden verkeren. Verslechtering positie glastuinbouwbedrijven De afname in de handel en export van sierteeltproducten heeft zijn invloed op de glastuinbouw. Dit effect komt bovenop al bestaande problemen voor de glastuinbouw: hoge energieprijzen, veel concurrentie, overproductie en het niet verkrijgen van financiering. De problemen in de glastuinbouw leiden tot een toename van het aantal faillissementen, een toename in aantal bedrijven dat te koop wordt gezet en steeds meer beperkte investeringsmogelijkheden voor bedrijven die nog wel in de glastuinbouw willen starten of uitbreiden. Een 1

Bron: LEI Wageningen UR, Agri Monitor, mei 2009.

9

en ander heeft overigens ook schaalvergroting van bedrijven als gevolg. De werkgelegenheid in de land- en tuinbouw in Amstelveen is fors gedaald met 13% in 2009 ten opzichte van 2008. Terwijl in dezelfde periode het aantal bedrijven per saldo slechts met twee is afgenomen (per 1 januari). Gezien de recente berichten neemt naar verwachting het aantal bedrijven in 2009 sterk af. Belangrijk is ook dat de toegenomen problemen in de glastuinbouw verder strekken dan alleen de primaire glastuinbouw. De problemen hebben ook hun effect op toeleverende sectoren zoals veredeling, kassenbouw, installatiesector en toelevering van verbruiksgoederen. Het ministerie van LNV heeft vanaf 1 oktober 2009 een tijdelijke garantieregeling ingesteld in het geval van liquiditeitsproblemen voor de hele agrarische sector. Het doel van de regeling is een tijdelijke steun in de rug voor in de kern gezonde bedrijven die later weer op eigen kracht verder kunnen. De in problemen verkerende tuinders hebben zich overigens (vooralsnog) niet bij de gemeente Amstelveen gemeld om met een beroep op de BBZ een oplossing te vinden voor hun financiële problemen.

Bedrijventerrein De Loeten (voorheen Meerlandenweg) In de Middenlangetermijnvisie (MLT) 2025 is de ruimtebehoefte van veilinggerelateerde bedrijven in de regio Greenport Aalsmeer geschat op 115 ha bruto tot 2025. Het geplande aanbod van veilinggerelateerde bedrijventerreinen, inclusief De Loeten in Amstelveen, is circa 45 ha meer dan de vraag die geraamd was. Deze overprogrammering is bevestigd in een recent voor de regio Greenport Aalsmeer uitgevoerd onderzoek. Verder is gebleken dat door de economische crisis de vraag naar veilinggerelateerde bedrijventerreinen lager is dan verwacht was in de MLT 2025. Daarmee zal het langer duren om de veilinggerelateerde bedrijventerreinen uit te geven. Nieuw of aanscherping van beleid nodig? Op basis van het feit dat er een overaanbod van veilinggerelateerde bedrijventerreinen is in de regio Greenport Aalsmeer en deze door de recessie alleen maar is toegenomen, overweegt de gemeente Amstelveen om ook regionale bedrijven toe te staan op De Loeten in plaats van alleen maar veilinggerelateerde bedrijven. Deze beleidswijziging wordt nog nader onderzocht met name ten aanzien van de consequenties en mogelijk opbrengstenverlies. Met de regio Greenport Aalsmeer moeten afspraken gemaakt worden over hoe een eventuele beleidswijziging te compenseren. Amstelveens heeft een flinke ambitie en verricht inspanningen gericht op duurzame glastuinbouw (d.w.z. energiezuinig en/of energieleverend). Dit gebeurt in samenwerking met provincie, buurgemeenten en ondernemers. De projecten zijn een inpuls voor een meer duurzame tuinbouw en dragen bij aan versterking van de sector op de lange termijn. Zij worden op dit moment wel bemoeilijkt door de afname van de investeringsmogelijkheden voor tuinbouwbedrijven. 10

4.3

City- en regiomarketing

Impact internationale bedrijvigheid De effecten van de recessie op het bedrijfsleven en de arbeidsmarkt in de regio Amsterdam worden steeds zichtbaarder. Voor amsterdam inbusiness betekent dit een strijd op alle fronten. Om de bestaande arbeidsplaatsen te behouden en nieuwe te laten ontstaan wordt hard ingezet op pro-actieve acquisitie en relatiebeheer. Wel is er een afname in het aantal werknemers dat een nieuwe vestiging met zich meebrengt. In 2009 zijn 88 bedrijven in de regio geland (in 2008 waren dat er 90) die samen 1.630 arbeidsplaatsen bevatten en hebben er 75 zogeheten factfinding trips plaatsgevonden (2008: 90). Nieuw of aanscherping van beleid nodig? Amsterdam inbusiness blijft inzetten op proactieve acquisitie op landen en de sterke clusters: Financieel, Creatief, Life Sciences en ICT. Daarnaast wordt in 2010 gestart met een extra inzet op het speerpunt internationale hoofdkantoren, dwars door alle clusters en sectoren heen. Vestiging van dergelijke kantoren waren afgelopen jaren verantwoordelijk voor de meeste investeringen in de regio. In het Jaarplan 2010, vastgesteld met de economische agenda van de MRA, werkt amsterdam inbusiness haar strategie uit. Op enkele speerpunten wordt, met name door de partnergemeenten, extra geïnvesteerd. In randvoorwaardelijke sfeer, om bedrijven en hun werknemers goed te kunnen huisvesten, is een hoge ‘quality of life’ van belang voor het binden en boeien van deze groep. Hierna volgen enkele belangrijke aspecten van deze quality of life: expats, internationaal onderwijs, toeristisch en zakelijk bezoek en internationale evenementen. Hierbij volgen per aspect de belangrijkste ontwikkelingen. Expats Momenteel zijn er ruim 1.700 buitenlandse bedrijven actief in de Amsterdamse regio (Verdeling: Amsterdam 72%, Almere 8%, Amstelveen 8%, Haarlemmermeer 12%). Tezamen zijn de bedrijven goed voor meer dan 135.000 directe arbeidsplaatsen en ook nog eens 135.000 indirecte arbeidsplaatsen. 22% van het aantal directe arbeidsplaatsen valt Amstelveen toe. Dit komt doordat hier relatief grote bedrijven gevestigd zijn: KLM-Air France, HP, Canon. Internationale bedrijven staan daarmee garant voor circa 35% van de totale arbeidsmarkt in de Metropool (bron: Ministerie EZ). Het aantal expats woonachtig in Amstelveen is in vergelijking met regiogemeenten relatief hoog en blijft groeien. Begin 2009 was 11,9% van de bevolking in Amstelveen van buitenlandse afkomst, waaronder veel expats. Grootste bevolkingsgroepen van buitenlandse komaf zijn de Japanse (1.810 per 1-12-2009) en Indiase (1.150 per 1-12-2009, mogelijk inmiddels rond de 1.000). Deze groep besteedt een deel van het inkomen binnen de gemeente, 11

en maakt gebruik van voorzieningen van de gemeente. Voor de lokale economie is er dus belang bij de aanwezigheid van expats. Te verwachten is dat vanwege de recessie afnemende internationale bedrijvigheid het aantal expats zal afnemen, maar hiervoor is thans geen cijfermateriaal beschikbaar, het is in elk geval niet zichtbaar anno december 2009. Bij verbetering van de bedrijvigheid zal het aantal expats vervolgens echter weer gaan toenemen. De meerjarentrend is namelijk duidelijk sterk opwaarts. Om de expats beter te kunnen faciliteren en begeleiden in hun komst heeft Amstelveen in 2008 in samenwerking met de gemeente Amsterdam en de rijksuitvoeringsinstantie Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) het expatcentre opgericht. Hier wordt de vergunningsprocedure vereenvoudigd en sneller: ont-stop-shop. Een faciliteit als deze draagt bij aan een beter vestigingsklimaat voor bedrijven en hun werknemers. Internationaal onderwijs De aanwezigheid van kwalitatief hoogwaardig (internationaal) onderwijs is een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor (internationale) kennisintensieve ondernemingen. Voor de vele expats in onze gemeente is een goed onderwijssysteem voor hun kinderen een belangrijke vestigingsfactor. De aanwezigheid van de Internationale School van Amsterdam in Amstelveen, de Japanse kleuterschool en de aanwezigheid van andere internationale scholen in de metropoolregio vervullen hierbij een belangrijke rol. Daarnaast zijn internationale bedrijven gebaat bij goed opgeleide mondiaal georiënteerde werknemers. Er is sprake van een toenemende belangstelling voor Nederlandse internationale scholen (50% bekostigt Rijksoverheid) en voor Tweetalig onderwijs. In navolging van de Koreaanse zaterdagschool wil Amsterdam Inbusiness Chinese en Indiase expatkinderen hiervan voorzien. Daarnaast is in Amstelveen bij de Volksuniversiteit een groot cursusaanbod gericht op expats. Toeristisch en zakelijk bezoek De economische crisis heeft ook op het toeristische en zakelijke bezoek in heel Europa een negatief effect, dus ook op de regio Amsterdam en Amstelveen. Het Amsterdam Toerisme en Congres Bureau (ATCB) verwacht voor 2009 een daling van het aantal overnachtingen van minimaal 10% in de Amsterdamse regio. De negatieve ontwikkeling blijkt reeds uit de cijfers van hotelovernachtingen in het jaar 2008, die lager zijn dan in het jaar 2007. Naar verwachting zal deze dalende lijn zich in iets afgezwakte vorm in 2010 voortzetten. Het Amstelveense hotelbeleid is en blijft gericht op uitbreiding van accommodaties, een van de punten die door expats en internationale bedrijven als een nog verder te ontwikkelen punt is aangemerkt. De A9-zone 12

zal hier op langere termijn zeker mogelijkheden voor bieden. Op dit moment zijn er wel een aantal initiatieven, maar die zijn – mede door de economische situatie – vertraagd. De A9-ontwikkeling heeft ook de ambitie om een hoogwaardig internationaal woonmilieu te stimuleren, met specifiek ruimte voor lang en kort verblijvende buitenlandse werknemers. Amstelveen neemt deel in het regionale toeristische project Amsterdam Bezoeken, Holland Zien (ABHZ). Dit project richt zich op het benutten van regionale kansen in de groei en spreiding van internationaal toerisme over de Metropoolregio Amsterdam en loopt van 2009 tot en met 2012. Amstelveense ondernemers weten derhalve goed op de mogelijkheden van de markt in te spelen en daarmee dragen zij bij aan de doelstellingen van de gemeente. Het is in die zin ook positief dat Amstelveen een sprong voorwaarts (van positie 6 naar 2) heeft gemaakt wat betreft de kwaliteit van het culinaire aanbod in de stad. Ook dit was een issue bij de in 2008 in het kader van het onder expats uitgevoerde onderzoek2. Internationale evenementen De gemeente organiseert regelmatig evenementen voor de buitenlandse bedrijven en hun expats. Voorbeelden zijn: het Diwali-festival (gericht op India), het Japan-festival, het Cherry Blossom-festival, cricket toernooi. Enkele van deze evenementen dragen ook bij aan de relaties tussen de expats en de Amstelveners. Nieuw of aanscherping van beleid nodig? De gemeente tekent op dat, ondanks de algemeen verwachte afname in het aantal expats, dat de vraag naar internationaal onderwijs gelijk blijft. De lange termijn trend zal er een van toenemende belangstelling zijn van internationale bedrijven en ‘globale werknemers’ voor de regio Amsterdam en in het bijzonder Amstelveen, en daarmee voor de aanwezigheid van internationaal, internationaal georiënteerd en tweetalig onderwijs. De gemeente zal daarom blijven insteken op het versterken van de internationale dimensie van de woonomgeving (voor expats). In dit verband past ook het besluit van de gemeenten Amstelveen, Almere, Amsterdam en Haarlemmermeer om op het gebied van internationaal en internationaal gericht onderwijs samen te werken. Deze samenwerking richt zich onder andere op versterken en stimuleren van de marketing rondom het internationale onderwijs in de regio. Voor expats moet het eenvoudiger worden informatie te verkrijgen over het totale aanbod en kwaliteit van de scholen in de regio. Hiervoor wordt momenteel een website ontwikkeld. Daarnaast wil het internationale onderwijs zich versterken door de oprichting van een platform waarin kennis gedeeld kan worden en gezamenlijk naar oplossing van knelpunten gezocht kan worden. Dit draagt bij aan een gunstig vestigingsklimaat. 2

Uit: Atlas der Nederlandse Gemeenten 2009. Ondanks de relatief hoge kwaliteit stelt de atlas vast dat het aanbod qua diversiteit/hoeveelheid horecazaken achterblijf bij het gemiddelde van de vijftig grootste Nederlandse steden.

13

De verwachting is tenslotte dat bij het verbeteren van het economische klimaat ook het toeristische en zakelijke bezoek in heel Europa aan de regio Amsterdam en Amstelveen weer gaat toenemen. Nu, maar ook structureel zal van belang zijn in concurrentie met andere steden te zorgen dat Amstelveen zich versterkt op kwalitatief aantrekkelijke verblijfsmogelijkheden voor de toerist en de internationaal opererende professional. Het gemeentelijke beleid voorziet reeds in een hierop gerichte horecanota, een hotelnotitie en een gelijkgericht cultuurbeleid.

4.4

Stimuleren creatieve verbindingen

Impact creatieve industrie De concurrentiekracht van de stedelijke regio’s hangt af van de vitaliteit en het innoverend vermogen van de clusters, ofwel concentraties van vergelijkbare en van elkaar afhankelijke bedrijven. Hoe hoger de concentratie van sectoren in een regio, hoe groter de verwachte concurrentiekracht. De creatieve industrie is een van deze veelzijdige bedrijfstakken die een belangrijke bijdrage levert aan het innovatie- en vestigingsklimaat van de metropool Amsterdam. Zo zijn er in de regio (inclusief Hilversum) 5.700 reclamebureaus en aanbieders van overige reclamediensten aanwezig, met daarin 14.600 werknemers. In Amstelveen is binnen de creatieve industrie de creatief zakelijke dienstverlening, zijnde de reclamesector en vormgeving, een omvangrijk cluster. Een belangrijk deel van de Nederlandse reclame-industrie is hier gevestigd. Voorbeelden van de aanwezige grote netwerkbureaus zijn: Omnicom Group (onder andere DDB, BBDO); Interpublic Group of Companies (onder andere McCann Worldwide); Publicis Group (onder andere Publicis). In 2008 waren er 491 bedrijven in de creatieve sector gevestigd in Amstelveen met in totaal 2.091 werknemers. In 2009 is het aantal bedrijven gegroeid tot 544 met een in totaal 2.092 werknemers. De creatieve industrie is daarmee binnen Amstelveen goed voor 5% van de werkgelegenheid. Impact recessie De grotere bureaus zijn door de crisis duidelijk in zwaar weer en hebben mensen moeten ontslaan. Tegelijkertijd zijn er ook kansen en daarmee groeimogelijkheden voor andere bureaus. De problemen bij sommige grotere bureaus hebben er ook toe geleid dat medewerkers al dan niet gedwongen als zelfstandige aan het werk zijn gegaan. Dit is te zien in de toename van het aantal creatieve bedrijven bij een gelijkblijvend aantal werknemers. Tegelijkertijd zijn er ook nieuwe segmenten en groeimogelijkheden. Het aantrekken van bedrijven die zich op de snijvlakken van de verschillende segmenten begeven, vergroot de aantrekkelijkheid van de gemeente. Dit is niet alleen van belang voor het behouden van een sterke concurrentiepositie, maar ook voor het behoud van arbeidsplaatsen en het aantrekken van internationaal creatief talent. 14

Nieuw of aanscherping van beleid nodig? De recessie lijkt ook nieuwe kansen te kunnen bieden aan de creatieve industrie. De markt past zich aan, vernieuwt en de metropool Amsterdam is en blijft een goede voedingsbodem voor creatief talent en de werkgevers. Het blijft daarom passend dat de gemeente de zakelijke en financiële dienstverlening verder wil versterken door creatieve verbindingen te stimuleren tussen ondernemerschap, kennisontwikkeling en opleiding en deze verbindingen zichtbaar te maken. Verder zal de gemeente zich binnen het regionale samenwerkingsverband amsterdam inbusiness blijven inzetten op de speerpunt sector creatief zakelijke dienstverlening. Er zal wel sterk ingezet worden op het behoud van creatieve bedrijven onder meer door het aantal bedrijfsbezoeken in deze sector te verhogen.

4.5

Arbeidsmarkt

De stand van zaken op de arbeidsmarkt zegt veel over de stand van zaken van de economie. Een kwalitatief breed en hoogwaardig arbeidsaanbod is een belangrijke factor die het vestigingsklimaat van bedrijven positief beïnvloedt. In de tweede paragraaf is die uitgebreid aan de orde gekomen. Deze paragraaf gaat nader in op de maatregelen die in het licht van de recessie zijn genomen om de arbeidsmarkt te beïnvloeden. De crisis wordt voor wat betreft de arbeidsmarkt op verschillende niveaus aangepakt; landelijk, lokaal en regionaal. Landelijk Kabinet en sociale partners hebben een pakket aan arbeidsmaatregelen getroffen. Het Kabinet heeft tevens extra middelen beschikbaar gesteld voor de financiering van dit pakket. De volgende arbeidsmaatregelen worden genoemd: 1. Ontsluiting en benutting van arbeidsinformatie. 2. Intensivering arbeidsbemiddeling. 3. Mogelijkheden voor behoud arbeidsrelatie, bestaande mogelijkheid van deeltijd WW, verruimde mogelijkheid van deeltijd WW. 4. Ondersteuning van arbeidsmobiliteit. 5. Faciliteren van scholing (langer doorleren). Lokaal (Regionaal) De gemeente Amstelveen heeft de volgende structuur staan om zowel in te zetten op het aanpakken van de economische recessie als om de positie van langdurig werklozen te versterken: 1. Intensieve ketensamenwerking. 2. Gezamenlijke regionale visie op integrale samenwerking 3. Actieplan Jeugdwerkloosheid 4. Kadernota Wet Werk en Bijstand. 5. Kadernota Wet Participatiebudget. 15

Platform Arbeidsmarkt Onderwijs (PAO) Gemeentelijke investeringen moeten onderdeel worden van een breed lokaal arbeidsmarktbeleid. Veel van de maatregelen gericht op (jeugd) werkloosheid ontstaan in het kader van de huidige economische recessie en hebben daarbij per definitie een tijdelijk karakter. Voorgestaan wordt om de huidige intensivering van beleid tevens te benutten om ook in structurele zin slagen te maken in de match tussen arbeidsmarkt en onderwijs. Het Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs (PAO) vervult hier een belangrijke rol in (Werkplan Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs, vastgesteld door PAO in maart 2009). Het PAO is het platform, het transferpunt, waar relevante organisaties op het terrein van onderwijs en arbeidsmarkt elkaar ontmoeten, afstemmen, gezamenlijk knelpunten oplossen en concrete acties uitzetten op basis van jaarlijks te bepalen speerpunten. Het PAO is de basis voor de regionale samenwerking. Planning is binnen dit Platform concrete acties te benoemen waar we in 2010 mee aan de slag gaan, uitgangspunt hierbij is afstemmen van de match tussen vraag en aanbod. Nieuw of aanscherping van beleid nodig? Zowel landelijk, regionaal als lokaal wordt stevig ingezet om de arbeidsmarkt op peil te houden. Deze processen sluiten goed op aan op economisch beleid om bedrijven zo goed mogelijk de recessie door te loodsen. Zowel hoog opgeleiden, in Amstelveen relatief veel vertegenwoordigd, als jongeren en andere groepen worden hierin goed bediend. Het treffen van extra lokale beleidsmaatregelen ligt niet voor de hand.

4.6

Lokale economie

Impact lokale economie De gemeente Amstelveen huisvest niet alleen grote en/of internationale bedrijven, maar kent ook een omvangrijke lokale economie. De lokale economie wordt door de gemeente gedefinieerd als het aantal MKB bedrijven, met maximaal 250 werknemers, niet zijnde internationale bedrijven. Volgens bovenstaande definitie is het aantal lokale MKB bedrijven bijna 6.500. Het aantal sectoren dat onder de noemer lokale economie valt, is erg breed en divers. De sectoren die qua aantallen bedrijven sterk ontwikkeld zijn in Amstelveen (>500 werkzame personen) zijn de groot- en detailhandel, financiële instellingen en overige zakelijke dienstverlening. De grootste werkgevende branches (>2.500 werkzame personen) zijn de groot- en detailhandel, computerservice- en informatiebureaus, overige zakelijke dienstverlening en de gezondheidszorg. Overigens staat het ‘lokale bedrijfsleven’ niet los van het grote en internationale bedrijfsleven. Er zijn allerlei onderlinge samenwerkingen en de grote en internationale bedrijven bieden spin-offs aan de lokale economie.

16

Impact recessie In algemene zin heeft het MKB last van de crisis; de sectoren bouw, vervoer, industrie (alle drie in Amstelveen in geringe mate aanwezig), horeca en handel zijn het zwaarst getroffen: ruim 70% wordt geconfronteerd met een verminderde vraag. Het CPB verwacht blijvend zware tijden voor de kleinere detailhandel in 2010 mede door het lage consumentenvertrouwen. Een vijfde heeft afscheid moeten nemen van vast personeel. Positief is dat bijna de helft aan enige vorm van innovatie doet. En dat het vinden van personeel makkelijker gaat (MKB Marktmonitor 2009). Het consumentenvertrouwen is nog steeds laag. De bestedingen in de detailhandel zijn in het tweede kwartaal van 2009 afgenomen met 5,2%. Ook het verkochte volume nam met 5% af. Het Detaillistenvertrouwen is ook laag: er zijn 33% meer pessimisten dan optimisten (Bron: HBD Kwartaalbericht Detailhandel). De koopkracht zal volgens het CBP in 2010 niet toenemen. Omdat de cijfers slechts beperkt duidelijkheid geven over de omvang van de gevolgen van de crisis op het lokale bedrijfsleven, wordt hier volstaan met signalen van situaties in het bedrijfsleven die door de gemeentelijke organisatie zijn waargenomen:  Omzetten in detailhandel en horeca nemen af;  Glastuinbouwbedrijven hebben het erg moeilijk (zie paragraaf 6);  Banken stellen hogere eisen aan de inzichtelijkheid in de financiële situatie en omzetgaranties van bedrijven. Het verkrijgen van kredieten wordt hierdoor bemoeilijkt;  Huurprijzen van bedrijfsruimten staan onder druk, of huren wordt middels incentives goedkoper/aantrekkelijker gemaakt;  Leegstand van winkels manifesteert zich op de Rembrandtweg;  Op de bedrijventerreinen Legmeer en Bovenkerk is wel sprake van leegstand, maar deze is niet veel hoger dan voor de crisis;  Bij de gemeente Amstelveen melden zich nog steeds bedrijven die op zoek zijn naar een nieuwe bedrijfslocatie. Nieuw of aanscherping van beleid nodig? Om de effecten van de economische recessie te bestrijden, heeft de provincie Noord-Holland in het najaar van 2009 een extra subsidietender Herstructurering en Intelligent Ruimtegebruik Bedrijventerreinen (HIRB) opengesteld. Voor deze tender zijn de middelen van de komende jaren naar voren gehaald, waardoor meer geld beschikbaar is. Voor de fysieke verbetering van bedrijventerreinen is ruim 6 miljoen euro beschikbaar. Echter, de aanvragen van individuele gemeenten, waaronder voor het bedrijventerrein Legmeer, zijn aanzienlijk hoger met ruim 21 miljoen euro. De gemeente Amstelveen dingt mee voor een subsidie gericht op de verdere revitalisering van het bedrijventerrein Legmeer. De gemeente houdt de vinger aan de pols bij het bedrijfsleven door de gebruikelijke spreekuren, het opvoeren van het aantal bedrijfsbezoeken en het organiseren van themabijeenkomsten over de crisis. In de sectoren die juist 17

baat hebben bij een stabiele ontwikkeling, zoals detailhandel, horeca, standplaatsen, hotels, wordt het vastgelegde beleid gewoon voortgezet.

5

CONCLUSIES

De notitie maakt duidelijk dat de recessie (tot nu toe) beperkte impact lijkt te hebben op de economie van Amstelveen. Het gevoerde beleid en de regionale dynamiek en omgevingsfactoren maken van Amstelveen een sterke economische speler in de regio. Verder geldt voor de zakelijke dienstverlening, waaronder ook de creatieve sector, dat medewerkers die bij de grote bedrijven met ontslag bedreigd worden, zeer regelmatig voor zichzelf beginnen. Ten slotte worden het effect van de recessie op de werkgelegenheid in Amstelveen gedempt door het feit dat Amstelveen een aantal (sub)hoofdkantoren huisvest die arbeidsplaatsen hebben overgenomen van door crisis afgestoten bijkantoren elders (bijvoorbeeld Zwitser Leven en HP/EDS). Belangrijk is dat de beperkte effecten op de Amstelveense economie tijdelijk lijken. Op langere termijn is het daarom reëel te veronderstellen dat de economische kansen voor de gemeente Amstelveen niet veel anders zullen liggen dan geschetst in de notitie ‘Amstelveen een sterke Metropolitane speler’. Er is dus geen reden dat de gemeente Amstelveen haar beleidsambities grootschalig aanpast of herijkt. De recessie gaat wel gepaard met vermindering van overheidsmiddelen en legt extra druk op de bestaande capaciteit van de gemeente door extra aandacht aan bedrijven en alertheid op de situatie. De gemeente zal in dit licht komend jaar prioriteiten moeten gaan stellen. Voor de korte termijn is op een aantal punten aanvullend beleid ingezet en accenten zijn verschoven om de effecten van de recessie weg te nemen. In de notitie is op dit punt het volgende aangegeven:  Voor amsterdam inbusiness geldt een verscherping op de speerpunten, zoals pro-actieve acquisitie van kansrijke sectoren voor de regio.  De gemeente overweegt in samenspraak met de regio of er ook reguliere bedrijven toegelaten zullen worden op De Loeten en dus niet meer alleen veilinggerelateerde bedrijven.  De gemeente onderhoudt reeds intensiever contact met het Midden en Kleinbedrijf om zo de vinger aan de pols te houden. Het aantal bedrijfsbezoeken is opgevoerd en er werden twee themabijeenkomsten georganiseerd over de crisis.  De gemeente neemt deel in Amsterdam Bezoeken Holland Zien, om de toeristische sector te stimuleren in de hele de regio.  De tuinbouwsector wordt gestimuleerd door inzetten op meer duurzaamheid in de Legmeerpolder.

18

Een kans om de lokale economie te stimuleren is het beter faciliteren van starters. De in januari 2009 vastgestelde notitie startende ondernemingen biedt handvaten om meer te doen voor starters, bijvoorbeeld het herstarten van de Stichting Kantoorgebouw Nieuwer Amstel, die kleine kantoorunits voor starters gedurende 3 jaar subsidieert. Hiermee kunnen de ZZP’ ers en anderen die de stap naar ondernemerschap in deze tijden aandurven worden ondersteund. Verder wordt in 2010 een netwerkbijeenkomst voor starters georganiseerd, samen met Kamer van Koophandel en ondernemersverenigingen.

19