A.M.M. van der Reijken

Autismespectrumstoornissen A.M.M. van der Reijken

20-11-2007

Centrum Autisme • Aangemeld door herkenning van het beeld bij vader/moeder van gediagnosticeerd kind • Verwezen via GGZ • Zelfmelders • Second opinion A.M.M van der Reijken

• Kanner:

Autistic disturbances of affected contact (1943)

• Asperger: “Autistische psychopathy” im Kinderalter (1944)

A.M.M van der Reijken

Temple Grandin

Vele anderen die gewoon werk hebben, getrouwd zijn en kinderen hebben en op het eerste gezicht heel normaal zijn, maar die wel wat merkwaardig zijn als je ze beter leert kennen. A.M.M van der Reijken

Naamgeving Pervasieve ontwikkelingsstoornis? of Autismespectrumstoornis?


Autismespectrum • Neurobiologische stoornis • Ontwikkelingsstoornis • Pedagogisch probleem


Diagnostiek: Geen specifieke biologische kenmerken, dus diagnose naar

gedragskenmerken


Grote klinische variatie • Door onbekende oorzaken Maar in elk geval ook door: • Temperament • Mogelijkheden (IQ) • Opvoeding A.M.M van der Reijken

Variatie: • Op elk intelligentieniveau • Bij elke taalvaardigheid • In elke mate van ernst


Het spectrum van autismestoornissen • • • • •

Autisme (Autistic Disorder) Stoornis van Rett Desintegratiestoornis van de kinderleeftijd Stoornis van Asperger PDD-NOS (pervasive developmental disorder-not otherwise specified)

• McDD (Multiple complex Developmental Disorder) • HFA (High Functioning Autism) A.M.M van der Reijken

Evidentie voor een spectrum • Mensen vertonen een mengvorm van verschillende kenmerken • Mensen vertonen verschillende kenmerken in verschillende situaties • Mensen vertonen verschillende kenmerken op verschillende leeftijden • Identieke tweelingen vertonen verschillende kenmerken

De basisaanpak blijft altijd gelijk A.M.M van der Reijken

Variatie binnen het spectrum Patiënten schuiven binnen het spectrum, afhankelijk van hun leeftijd, hun ontwikkelingsstadium en de aanpassing van de omgeving


Variatie binnen het spectrum • Stoornis van Asperger is omstreden. Veel verschillende opvattingen • PDD-NOS onduidelijk omschreven. Afgrenzing naar geen autismespectrumstoornis is niet omschreven. Bovendien PDD-NOS als er geen gegevens zijn over de eerste drie levensjaren A.M.M van der Reijken

Zeldzaam? • Aanname was: 0,6 % man-vrouw ratio: 3:1 - Aspergersyndroom: 0,3% man-vrouw ratio varieert: 4:1 tot 10:1 • Zeker is: 0,9% • In Amerika wordt gerekend met 1,6% man-vrouw ratio: ???? A.M.M van der Reijken

Onderzoek: • Genetisch • Hersenonderzoek (MRI en fMRI) • Denkwijze (in samenhang met de omgeving)


Genetisch (1) • Tweelingstudies (multicentraal) monozygote tweeling: 36% concordantie bij gelijke diagnose 90% concordantie binnen het spectrum dizygote tweeling: concordantie zeldzaam bij gelijke diagnose 10% concordantie binnen het spectrum • Bij broertjes of zusjes: erfelijkheidsfactor: 2-6% A.M.M van der Reijken

Genetisch (2) • In elk geval multipele genen • Waarschijnlijk is er een samenhang tussen de aangedane genen en de ernst van het beeld


Verdere oorzaken • Virale ziektes??? • Immunologische deficiënties??? Zowel intra-uteriene als extra-uteriene (de eerste twee levensjaren) factoren spelen een rol A.M.M van der Reijken

Hersenen (postmortem) • Groter hersenvolume (5%)? door falende pruning • Vergroot aantal cellen in het limbische systeem • Vergrote thalamus • Verder afwijkingen in het cerebellum en in verschillende corticale gebieden A.M.M van der Reijken

Hersenen (2) • Functionele afwijkingen (MRI en fMRI) – Verminderde activering frontale gebieden – Gebrekkige efficiëntie in hersenactiviteit

• Neurochemische afwijkingen – Verhoogd serotoninegehalte


Diagnostiek • Kenmerken zijn bedacht voor kinderen en moeten vertaald worden voor volwassenen • Kenmerken zijn niet in consensus tot stand gekomen • DSM is meer dan 13 jaar oud • In de DSM-IV TR zijn kleine wijzigingen aangebracht A.M.M van der Reijken

Subtypes • Sociale subtypes • Afzijdig • Passief • Actief maar bizar • Stijf-formalistisch

• Velen hebben wel degelijk behoefte aan sociale contacten A.M.M van der Reijken

Kernsymptomen (DSM) • Kwalitatieve tekortkomingen in sociale interactie • Kwalitatieve tekortkomingen in de communicatie en verbeelding • Beperkte herhalende en stereotiepe patronen in gedrag, interacties en activiteiten A.M.M van der Reijken

Belangrijk om naar te vragen • Tekortkoming in de verbeelding • Zintuiglijke prikkelverwerking • Motoriek • De speciale vaardigheden (worden gevonden bij tenminste 10 % van de mensen met ASS) A.M.M van der Reijken

(Hetero)anamnese en ontwikkelingsanamnese • Huidig functioneren – 5 probleemgebieden • Informatie over de eerste levensjaren – Ontwikkelingsvragenlijsten (zelfinvullijsten) – Semi-gestructureerd interview •DISCO (Lorna Wing) •Ontwikkelingsgebieden A.M.M van der Reijken centrum 5

autisme

Probleemgebieden • Sociale interactie/relatiestoornis • Communicatie/taalstoornis/-afwijkingen • Verbeeldings-/inlevingsvermogen • Stereotiepe gedragingen/weerstand tegen veranderingen/motorische ontwikkeling • Opvallende zintuiglijke (on)gevoeligheden A.M.M van der Reijken

Normaal begaafde volwassenen

Compensatie Camouflage A.M.M van der Reijken

Tekortkomingen in de sociale interactie • Niet direct te zien in het contact • Vaak meerdere contacten nodig

Doorvragen A.M.M van der Reijken

Tekortkomingen op sociaal gebied • Beperkte responsiviteit • Weinig aandacht voor anderen • Instrumenteel contact • Weinig bewust van gevoelens van anderen • Beperkt normbesef, wel vaak zich heel streng houden aan aangeleerde normen A.M.M van der Reijken

Sociale interactie • Initiatiefloos, volgend • Koppig, eigenwijs • Instrumenteel • Niet afstemmen op de ander • Sociale voelhorens ontbreken • Herhalende conflicten met omgeving • Moeite met omgaan met gevoelens • Rigide aan regels houden of juist moeite met regels A.M.M van der Reijken

Tekortkomingen in de communicatie • Taalontwikkeling vaak vertraagd • Taalbegrip schiet tekort – een spoor, een detail – grapjes moeilijk; dubbele betekenissen moeilijk – letterlijk nemen van taal – echolalie A.M.M van der Reijken

Tekortkomingen in de communicatie • Formeel, leeg taalgebruik • Letterlijk nemen van taal • Veel, langdurig discussies aangaan • Monologen in plaats van een gesprek • Opvallende spraaktoon (staccato, vlak) • Eigen hobby hoofdonderwerp • Stereotiepe uitlatingen A.M.M van der Reijken

Tekortkomingen in verbeelding • Zich nauwelijks in anderen of andere situaties kunnen verplaatsen • Sterk egocentrische kijk op de wereld • Niet kunnen praten over iets wat ze niet hebben meegemaakt • Eigen fantasie-wereld, maar rigide en stereotiep • Soms zeer angstige binnenwereld, scheiding fantasie/realiteit moeilijk A.M.M van der Reijken

Motoriek • Vaak houterig in bewegingen • Verschil tussen grove en fijne motoriek, waardoor er een wisselend beeld ontstaat • Stereotiepe bewegingen (fladderen, tenen lopen) • Bewegingsarmoede (geen natuurlijk bewegingspatroon) • Grimassen/tics • Traag handelingspatroon • Soms ook overbeweeglijk en onrustig A.M.M van der Reijken

Prikkelgevoeligheid • Overgevoeligheid (zowel auditief als visueel) zich uitend in paniek • Gevoeligheid voor geluid zich uitend in zeer goed horen • Verwerking van auditieve informatie verloopt traag • Snel afgeleid, overal op reageren • Zonlicht kan snel irriteren • Neiging tot het opzoeken van tactiele prikkels (voelen aan voorwerpen) • Geobsedeerd kijken naar beweging • Meer gericht op details dan op grote gehelen, geen overzicht hebben • Ondergevoeligheid (hoge pijngrens, geen kou voelen)


Speciale vaardigheden • Op alle gebieden mogelijk


Denkwijze: cognitief defect • Centrale coherentie (Frith e.a.) • Executieve functies (Ozonoff e.a.) • Theory of mind (Baron-Cohen e.a.)


Theory of Mind • Bedenken hoe een ander denkt • Daardoor moeite met het voorspellen van gedrag van de ander • De ander is onvoorspelbaar • Problemen met “doen-alsof”


Executieve functies • Organiseren, plannen • Doelen stellen en daar effectief naartoe werken • Flexibiliteit in denken en daden • Problemen oplossen • Zelfregulatie A.M.M van der Reijken

Centrale coherentie waarnemen voelen horen zien ruiken proeven betekenis verlenen


Centrale coherentie waarnemen

voelen horen zien ruiken proeven betekenis verlenen Onvoldoende samenhang denken Problemen met betekenisverlening Dia van Prof dr I. A. van Berckelaer A.M.M van der Reijken

Specifieke kenmerken van waarneming • • • • •

Fragmentarisch Aandacht gaat naar andere betekenisaspecten Letterlijk Contextgebonden Tekort aan spontane generalisatie versus overgeneralisatie • Moeite met relationele en relatieve betekenissen A.M.M van der Reijken

Onderzoek


Anamnese Eerste levensjaren Bijv. m.b.v. zoekschema Centrum Autisme (goed doorvragen, voorbeelden, verduidelijkingen) • Anamneselijst volwassenen • Heteroanamnese A.M.M van der Reijken

Intelligentie • WAIS/WAIS III (disharmonisch profiel, VIQ<>PIQ) (specifieke uitvallers?) • GIT • Ongekleurde Raven Steeds goed observeren A.M.M van der Reijken

Cognities • WCST (Wisconsin Card Sorting Test) • Tower of London • Stroop test • Trailmaking test • Complexe figuur van Rey • Embedded Figure Test • Fietstekening A.M.M van der Reijken

Complexe Figuur van Rey

Embedded Figures Test

Sociaal-emotionele ontwikkeling en verbeelding/inlevingsvermogen • • • • • • • • •

VABS (Vineland Adaptive Behavior Scales) tekeningen (huis, 3 bomen, Wartegg) projectieplaten projectievragen ZAT SIT Observatie Dewey’s stories Autism Questionaire (Baron Cohen) A.M.M van der Reijken

Sociale interpretatietest (Vijftigschild e.a. 1969)

Dewey’s Story Test http://home.iae.nl/users/jhjess/asperger/dewey.html

Verhaal 2. In de lift Karel, 23 jaar oud, zit al een aantal maanden zonder werk. Vandaag heeft hij goede hoop dat hier een einde aan komt, want hij is onderweg naar een sollicitatiegesprek voor een baan die hem op het lijf geschreven is. Terwijl hij in de lift naar boven staat zegt een vreemde met een vriendelijke stem “Aangenaam weer buiten, is het niet?” [1]. Juist op dat moment ziet Karel zijn spiegelbeeld in de spiegel van de lift en het valt hem op dat zijn haar een beetje piekerig is. Hij bedenkt zich dat hij geen kam bij zich heeft. Hij draait zich om naar de vriendelijke vreemdeling en vraagt: “Heeft u misschien een kam die ik even kan lenen, alstublieft?” [2].

A.M.M van der Reijken centrum

autisme

Communicatie • VABS • ComVoor (laag functionerenden) • Verbal Fluency • Autism Questionaire (Baron Cohen) • Observatie


Gedrag • DISCO-10 (Wing 1999) • ADI-R (Rutter 1994) • ADOS-G (Lord 1997) • Observatie


Vineland Adaptive Behavior Scales (Sparrow e.a. 1984) 4 Domeinen:

• Communicatie • Dagelijkse vaardigheden • Socialisatie • Motoriek


Gevolgen voor de praktijk


Gevolgen voor de praktijk •Onbegrijpelijke woede-aanvallen •Angst en onrust •Koppig en eigenwijs gedrag Aanpassing van de omgeving is nodig A.M.M van der Reijken

Verantwoordelijkheid • Houdt er rekening mee dat u weliswaar met volwassenen te maken hebt, maar dat hun emotionele leeftijd ongeveer is als van een kind van de lagere school of zelfs kleuterschool • Blijf u realiseren dat zij de wereld niet goed begrijpen, al zijn ze nog zo taalvaardig A.M.M van der Reijken

Tip • Wees altijd bedacht op deze makkelijk te missen diagnose • Denk speciaal aan deze diagnose als u niet begrijpt wat er misgaat op het werk


Dank voor uw aandacht


Lees-de-ogen-test (Baron-Cohen e.a. 2001)

centrum 24

autisme

Lees-de-ogen-test (Baron-Cohen e.a. 2001)

centrum 25

autisme

A.M.M. van der Reijken

Recommend Documents