Voor een duurzaam en economisch sterk Twente
Technology Base Twente HTSM-AMM
Een duurzaam en economisch sterker Twente “Voor een duurzaam en economisch sterker Twente wordt binnen de regionale economie nog sterker de focus gelegd op High Tech Systemen en Materialen (HTSM) en Advanced Materials and Manufacturing (AMM). De voormalige Luchthaven Twente wordt omgevormd tot dé iconische internationale ontwikkel-, demonstratieen productiezone voor deze Advanced Materials and Manufacturing” (advies commissie Wientjes, oktober 2014). Op basis van dit advies is dit voorjaar een Topteam ingesteld om dit perspectief te verwezenlijken. Een klein team dat in kennis en statuur voorop gaat en partijen met elkaar verbindt. De focus op de voor Twente kansrijke sector HighTech Systemen en Materialen (HTSM) sluit goed aan bij het DNA van Twente met zijn langjarige traditie in de maakindustrie, en biedt perspectief voor toekomstige en bestendige werkgelegenheid. Ook past deze keuze in de overall aansturing van de economische agenda Twente door de Twente Board. In dit boekje worden de eerst adviezen van het Topteam gepresenteerd. Op hoofdlijnen gaat het om: 1. De noodzakelijke verbetering van de kennis- en ervaringsuitwisseling en behoefte om de voor de toekomst belangrijke kennis te ontwikkelen en te delen.
2
2. Een regionale technologische roadmap HTSM/AMM is gewenst om voor en met de bedrijven doorbraken in materiaaltechnologie en de toepassing ervan te bereiken die concurrerend zijn. 3. Een verdere ontwikkeling van Smart Industry moet met kracht ter hand moet worden genomen met als doel behoud en ontwikkeling van de moderne maakindustrie 4. De ontwikkeling van hightech materialen moet hand in hand gaan met de ontwikkeling van moderne productietechnologie. Om dit te ontwikkelen moet eerst een productielijn worden ontworpen voor een beperkt aantal producten (pre-productie), waarna grote(re) aantallen producten kunnen worden gerealiseerd. Om de productieprocessen uit te ontwikkelen zet het Topteam zich in om, in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven, een PreProductie Unit vorm te geven op Technology Base Twente. Zo ontstaat een magneetwerking voor andere bedrijven en instituten.
Namens het Topteam, Aad Veenman, voorzitter
3
Economische kansen voor Twente Industriële activiteiten ontwikkelen zich wereldwijd in een hoog tempo. Nieuwe materialen, ICT, sensoren, ontwerpmethoden en vernieuwde productietechnologie zijn niet alleen sterk in ontwikkeling, maar raken steeds meer verweven en geïntegreerd. Deze ontwikkeling wordt aangeduid met Smart Industry en in Duitsland met Industrie 4.0. Door het Topteam wordt een ketenbenadering, zoals beschreven met Smart Industry, gehanteerd als uitgangspunt bij verdere beschouwingen. Voor de Regio Twente, met een stevige basis en goede reputatie met haar maakindustrie, is er een uitgelezen mogelijkheid om zich hierin verder te onderscheiden met kennis en ervaring opgedaan en nog op te doen met de Smart Industry ontwikkeling. De Regio kent een aantal producenten van eindproducten of systemen, aangeduid als OEM’s (Original Equipment Manufacturer). Veel groter is het aantal bedrijven die de rol van toeleverancier heeft bewezen. Door grote en snelle ontwikkelingen op het gebied van (nieuwe) materialen, complexer wordende producten of toeleveringen ligt hier voor de Regio de uitdaging en de kans. De kenniseconomie van Twente op het gebied van Advanced Materials and Advanced Manufacturing heeft in de toekomst drie brandpunten. Op elke locatie staat research and development in een verschillende mix en verschillende werkomgeving centraal: het Kennispark Twente bij Universiteit Twente met vooral focus op research
4
en beperkt op development in een campussetting; de Thalescampus met research and development in een geconcentreerde gebouwde setting; en de ruim opgezette Technology Base Twente met research en vooral development en een buitenruimte als testomgeving. De werkwijze waarbij concepten van nieuwe producten en productietechnologie geïntegreerd worden (uit)ontwikkeld in een testomgeving wordt aangeduid met het begrip Field Labs. Door het Topteam worden, samen met bedrijven, concepten ontwikkeld op basis van de werkwijze met Field Labs. Technology Base Twente wordt zo’n Field Lab.
KENNISCLUSTERS
HAMBURG
Hamburg ENERYVALLEY
Leeuwarden
Groningen
Bremen
WETSUS
SENSORUNIVERSE NLR/COMPOWORLD AMSTERDAM MTROPOLITAN
Zwolle
Amsterdam
Randstad
HTSM
Osnabruck Hannover
SC CH HIIPH H PHOL SCHIPHOL FOODVALLEY Y
SECURITY ECU CURITTY D DELTA EELLTTA A
Twente
RTT MAINPORT AM ROTTERDAM
Munster
Rotterdam
BRAINPORT RA A Eindhoven
Dortmund
Ruhr gebied
5
Het Topteam realiseert zich dat de realisatie van de missie, het versterken van het bedrijven- en kenniscluster, zowel vraagt om het stellen van prioriteiten voor de korte termijn als vasthoudendheid over jaren bij het realiseren van een organische stapsgewijze ontwikkeling van Technology Base Twente. De versterking van een cluster vraagt om het formeren van ketens van wetenschappelijk onderzoek, toegepast onderzoek, ontwerpen, pre-productie, productie, onderhoud tot en met hergebruik. Voor open innovatie en cross-overs tussen ketens is het van belang meerdere (deel) ketens, ook fysiek, dicht bij elkaar te brengen.
Voor de ontwikkeling van een HTSM/AMM cluster is samenwerking met de universitaire instelling UTwente en toegepaste kennisinstellingen van het grootste belang. Voor de realisatie van toegepaste kennis ten behoeve van het cluster is samenwerking met de Hogeschool Saxion in het bijzonder van grote waarde.
6
Kansen voor de regio »» In de regio vindt veel kennisontwikkeling plaats; de bedrijven hebben qua productie en producten een goede reputatie, hetgeen kansen biedt. »» De kansen liggen met name in het op geavanceerde wijze produceren van producten, al dan niet gebaseerd op nieuwe materialen. »» De in de regio gevestigde metaalverwerkende industrie in de meest ruime zin kan voordeel hebben van vernieuwde productiemethoden. Voorwaarden »» Het bewerkstelligen van samenwerking in de regio. »» Het ontwikkelen van een “gunfactor”. »» Besef creëren dat bedrijven en mensen trots mogen zijn op de prestaties in de regio. »» Het imago over ondernemerschap en productie in de regio verbeteren. »» Universiteit meer richten op productie, de maakfunctie, in de regio. »» Bruggen slaan tussen kennis, toepassing en productie. »» Het hoofd bieden aan concurrentie in en vanuit andere provincies.
7
AMM op Technology Base Twente Technology Base Twente (TBT) onderscheidt zich van reguliere bedrijventerreinen omdat het voortbouwt op het oeroude landgoedprincipe van nut en lust; productie en ontspanning staan centraal. Het gebied laat zich beleven als een wereld op zich. De rijke (militaire) historie, de landschappelijke setting en de start- en landingsbaan geven het gebied een bijzondere sfeer die pioniers en ondernemers aantrekt. Om ervoor te zorgen dat deze kracht behouden blijft zijn kernwaarden en spelregels geformuleerd voor de ontwikkeling en is er een kwaliteitsteam die dit actief bewaakt. TBT is een aanvulling op de andere top bedrijventerreinen in Twente vanwege de focus op een specifiek onderdeel binnen de HTSM-AMM sector en de ruimte die er is voor flexibele, schaalbare en aanpasbare moderne fabrieken, waar ondernemingen de eerste stap van laboratorium naar grootschalige toepassing zetten. In Twente is de juiste combinatie aanwezig van excellentie (academisch niveau/UT en hoger onderwijs als Saxion en ROC) op het gebied van Advanced Materials en hands-on ervaring op het gebied van manufacturing en Advanced Manufacturing. TBT kan hiervoor een onderzoek-infrastructuur van wereldklasse bieden, met (soms gedeelde) geavanceerde hightech laboratoria, simulators en test faciliteiten om de werkzaamheden van de gevestigde bedrijven optimaal te ondersteunen. Binnen de focus op AMM wordt de hele ‘keten’ bediend binnen TBT: van het eerste idee of de ontdekking, via het maken van prototypes en het maken van nul-series, tot en met eindproducten en recycling.
8
Het gaat om activiteiten die elkaar op allerlei verschillende manieren aanvullen, verrijken, ontwikkelen en waar de activiteiten (ontwikkelen, maken, testen, demonstreren) sequentieel met elkaar verbonden zijn. De ontwikkelde kennis over productie en de materialen, worden ook direct weer toegepast om TBT zelf te blijven vernieuwen, waarmee het een cyclisch proces wordt.
Start productieketen AMM: nieuwe materialen, halffabricaten, prototypes. pre-productie, productie
9
De AMM keten zal geleidelijk worden uitgebouwd. Het begin is een productielijn voor bijvoorbeeld de Aerospace waarbij met nieuwe materialen halffabricaten en prototypes worden gemaakt. In de pre-productiefase worden hiervan series gebouwd en getest. In de productiefase gaat het om het daadwerkelijk produceren. Een volgende stap is het toevoegen van een of meer andere productielijnen, bijvoorbeeld voor de Automotive of Medical devices. Soms maken deze lijnen gebruik van gedeelde faciliteiten zoals een collectief 3D Printlab. De kennis die in elke productiestap wordt opgedaan, wordt benut om deze te optimaliseren en om te delen (educatie). Zo ontstaat een serie onderling verbonden productielijnen. De fysieke ruimte die nodig is kan wisselen in de tijd. Soms is een grote hal nodig, soms alleen kleine units. Demontabel en flexibel bouwen is daarom een kenmerk van TBT. De AMM ontwikkeling gaat zich vanuit de kernwaarden presenteren, zoals beschreven in het Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit wat het Kwaliteitsteam in samenwerking met het Topteam heeft opgesteld.
10
Magneetwerking »» Teneinde bedrijven te interesseren zich op Technology Base Twente te vestigen, zullen provincie en regio de eerste AMM bedrijven, moeten ondersteunen en faciliteren om vestiging mogelijk te maken. »» Op basis van de hiervan uitgaande magneetwerking is vestiging van andere bedrijven en instituten eerder te verwachten (campusvorming).
Onderling verbonden productielijnen, flexibele en aanpasbare units.
11
Randvoorwaarden voor succes: vier adviezen Om de ambitie van een duurzaam en sterker Twente waar te maken heeft het Topteam de afgelopen periode zich beraden wat nodig is om een vliegwiel op gang te brengen. Ze heeft dit vervat in vier adviezen die gaan over kennisuitwisseling, een roadmap naar de toekomst, het verder brengen van Smart Industry en het realiseren van een pré productiefaciliteit op TBT.
12
13
ADVIES 1 VERSTERKEN VAN BEDRIJVEN EN KENNISCLUSTER HTSM/AMM IN TWENTE
Om de AMM sector in Twente te versterken, is het inrichten van Technology Base Twente op zich niet genoeg. Twente zal ook moeten investeren in de omgeving; het ecosysteem. Het ecosysteem wordt gevormd door bedrijven, kennisinstellingen, investeerders, gespecialiseerde dienstverleners, voorzieningen, gebouwen, en vooral door mensen. Veel van de zojuist genoemde elementen van het ecosysteem zijn in Twente aanwezig, maar op een aantal punten is verbetering noodzakelijk. Het ecosysteem in Twente is vooral gericht op starters en groeiers. Kennis van Universiteit Twente of Saxion Hogeschool wordt door startende ondernemers naar de markt gebracht. Nationaal en internationaal wordt Twente geprezen voor het startersklimaat. Het Topteam onderschrijft het belang van een goed klimaat voor starters en groeiers, dit is een belangrijk element in het ecosysteem. Echter de AMM-sector drijft niet alleen op starters en groeiers. In deze sector zijn juist veel ‘volwassen’ bedrijven actief, en voor de ontwikkeling die het Topteam voor ogen staat, zijn deze bedrijven essentieel. Voor deze ‘volwassen’ bedrijven is een ecosysteem in essentie wel aanwezig, maar is minder zichtbaar en minder gestructureerd, en is dus nog niet voldoende ontwikkeld.
14
In de omringende regio’s en landen hebben de regionale innovatieclusters zich doorontwikkeld naar organisaties waarvan bedrijven betalend lid worden, het bestuur vormen, en zo zelf de agenda bepalen. Voorbeelden daarvan zijn DSP Valley in Leuven, Silicon Saxony in Dresden, It’s OWL in Paderborn en Brainport Industries in Eindhoven. Deze organisaties kennen een sterk industrieel commitment, en bieden veel toegevoegde waarde voor de aangesloten bedrijven. Denk daarbij bijvoorbeeld aan: »» Netwerkactiviteiten rondom inhoudelijke thema’s »» Goede inhoudelijke seminars en opleidingen »» Gemeenschappelijk benaderen van buitenlandse markten »» Een netwerk voor het uitzetten van kennisvragen en opdrachten In Twente zijn er veel netwerken, zoals Technologie Kring Twente, een organisatie die al veel AMM- bedrijven als lid heeft. De netwerken zijn vooral gericht op de sociale aspecten van het ondernemerschap en richten zich minder op de inhoud. Het Topteam is van mening dat de AMM-sector in Twente behoefte heeft aan inhoudelijke kennisontwikkeling en kennis uitwisseling. Kennispark Twente kan daarin een goed startpunt zijn.
15
ADVIES 2 ROADMAP HIGH TECH MATERIALS VOOR EEN REGIONALE SPECIALISATIE STRATEGIE Het doel van de technologische roadmap is om lange termijn doorbraken in materiaaltechnologie te bereiken die concurrerend zijn. De doorbraken zijn gericht op vermindering van energieverbruik, lagere belasting van het milieu, gezondheidszorg en klimaatverandering. De vertaling van de landelijke roadmaps materialen naar de regionale ontwikkelbare kennisgebieden op materialen zal in de context plaatsvinden van de productietechniek in de regio. Toegepaste kennisinstellingen kunnen de brug slaan tussen kennisontwikkeling en de toepassingen zowel voor materialen als voor productietechnieken. Op basis van eerdere inventarisaties liggen voor de regio kansen op de combinatie van Advanced Materials én Advanced Manufacturing. Gelet op de reeds aanwezige expertise in de regio zal in het bijzonder het gebied van lichtgewicht materialen worden bekeken. Producten en apparaten van morgen kenmerken zich door grote verwevenheid van (nieuwe) materiaaleigenschappen, ICT, sensoren, ontwerpmethode en (nieuwe) productietechnologie. In de Twentse regio wordt veel kennis ontwikkeld, maar de
16
productie van systemen en apparaten gaat (te) vaak naar het buitenland. Het Topteam doet voorstellen om de maakindustrie op moderne leest geschoeid meer binnen de grenzen te houden. Hiervoor is het een vereiste dat relevante product- en productiekennis in de regio (meer) ter beschikking komt. Duitsland is met haar Industrie 4.0/Smart Industries ervaring een interessante partij om mee samen te werken. De uitwerking van de regionale specialisatiestrategie door de ontwikkeling van een roadmap is reeds gestart onder begeleiding van het Topteam.
17
ADVIES 3 SMART INDUSTRIES ONTWIKKELING
Het Topteam is van mening dat een verdere ontwikkeling van Smart Industry met kracht ter hand moet worden genomen. Veel kennisontwikkeling in de regio heeft geleid tot een maakindustrie over de landsgrenzen. Behoud en ontwikkeling van bedrijven in de regio die beschouwd worden als maakindustrie is doel van de Topteam inzet. Relevante productietechnologie in de regio tot ontwikkeling brengen vraagt om samenwerking van Universiteit Twente met Fraunhofer Gesellschaft in de vorm van een gezamenlijk Project Center met het Institut für Produktionstechnologie in Aken en afstemming met Saxion als belangrijke HBO instelling. Uitwisseling van kennis en ervaring met de bedrijven in Twente wordt als cruciaal beschouwd.
18
Het Topteam adviseert om op korte termijn een drietal opdrachten te verstrekken: 1.1. Ontwikkeling van een flexibele (re-configureerbare) Productie faciliteit voor composiet producten in kleine series. 1.2. Een (pre) productie faciliteit die additive manufacturing (3D-Printing) en (mechanische) nabewerking combineert voor metalen producten, bijvoorbeeld als alternatief voor giet- en smeedstukken. 1.3. Het geschikt maken van beide faciliteiten voor opleiding en training van (toekomstige) Smart Industry werknemers van MBO tot WO niveau.
19
ADVIES 4 SMART INDUSTRY ADVANCED MANUFACTURING
Het Topteam constateert dat de ontwikkeling van hightech materialen hand in hand moet gaan met de ontwikkeling van moderne productietechnologie. De verwevenheid van de eigenschappen van een product en tegelijkertijd ook de productietechnologie (het maken) is complex. Grootschalige productie in één keer opzetten na een paar laboratoriumexperimenten heeft grote risico’s. Een manier om de risico’s voor de ondernemer tot een acceptabel niveau terug te brengen is om een productielijn te ontwerpen voor een beperkt aantal producten (pre-productie). Als het productieproces helemaal uitgedokterd is, kan een toegesneden productielijn voor grote(re) aantallen producten worden gerealiseerd.
20
Om de productieprocessen uit te ontwikkelen stelt het Topteam voor om in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven een Pre-Productie faciliteit vorm te geven en zo mogelijk te realiseren op Technology Base Twente. De basiselementen van zo’n (Pre)Productie faciliteit, zoals bewerkingsmachines, gereedschappen, handling en transport, worden zo ontworpen/ gekozen, dat er bij herinrichting snel nieuwe productielijnen kunnen worden samengesteld, waarop andere producten kunnen worden geproduceerd. Om die reden is er sprake van een Re-configureerbare (Pre) Productie faciliteit. Voor de daadwerkelijke uitvoering van ontwerp en de investering is nader overleg met geïnteresseerde bedrijven noodzakelijk. Op dit moment worden gesprekken gevoerd, die naar verwachting in 2016 tot duidelijkheid gaan leiden.
21
Het Topteam Het Topteam bestaat uit: Aad Veenman, voorzitter, Frank Biemans, vertegenwoordiger Ondernemingen en MKB en CEO Norma, Cees Timmer, vertegenwoordiger Provincie en Regio en programmamanager Provincie Overijssel en Fred van Houten, vertegenwoordiger Kennisinstellingen en Hoogleraar Universiteit Twente Design & Engeneering. Het Topteam is in principe benoemd voor een periode van 3 jaar. De overall missie van het Topteam is het versterken van het bedrijven- en kenniscluster Advanced Materials en Advanced Manufacturing in Twente. Hiervoor werkt zij planmatig aan een programmatische aanpak en een investeringsplan. Daarnaast geeft het Topteam adviezen over de te volgen strategie over HTSM/AMM aan het betrokken bedrijfsleven en onderwijs, maar ook aan bestuur/politiek (provincie en 14 Twentse gemeenten) over de te volgen hoofdstrategie, de activiteiten die noodzakelijk zijn om de strategie te realiseren, en de instrumenten/ financiering van noodzakelijke initiatieven.
22
Colofon Technology Base Twente; HTSM-AMM cluster HTSM-AMM cluster is gemaakt door het Topteam. De rapportage is onlosmakelijk verbonden met het Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit Technology Base Twente. Rapportage en vormgeving: Topteam en BVR adviseurs (beelden en lay-out) Beelden pagina 1, 5, 6, 7, 9 , 11, 12, 13: BVR adviseurs Beelden pagina 20, 21: voorbeeld pre productie rudders: Fokker Met dank aan Fred van Houten voor de overige beelden Alles uit deze rapportage mag worden overgenomen mits de bron wordt vermeld. Aan de inhoud van deze rapportage kunnen geen rechten worden ontleend. Eventueel rechthebbenden op gebruikt materiaal dienen contact op te nemen met de uitgever. Rotterdam, oktober 2015
23
