&
FINANCE
CONTROL
Financiering en treasury
Financie r ing
ALTERNATIEVE FINANCIERINGSVORMEN IN OPKOMST Sinds het begin van de financiële crisis verstrekken de traditionele kredietverleners minder gemakkelijk leningen. Hierdoor zijn alternatieve financieringsmogelijkheden voor bedrijven opgekomen. De auteurs bespreken de verschillende financieringsvormen waarvan MKB-bedrijven tegenwoordig gebruik kunnen maken. DOOR MARIELLE WIEGMANS EN BART RUITENBEEK
H
et financieringslandschap in Nederland is aan verandering onderhevig. Hoe het er in de toekomst komt uit te zien is moeilijk te voorspellen. Duidelijk is echter wel dat banken als gevolg van het Basel III-akkoord verplicht zijn meer zekerheden te eisen. Mede als gevolg hiervan blijken kleine kredieten, de kredieten tot 250.000 euro, niet (meer) rendabel te zijn voor banken. Uit het onderzoek naar kredietverlening aan het MKB uitgevoerd door de stuurgroep Kredietverlening blijkt dan ook dat tussen 2010 en 2012 het uitstaande bedrag aan kleine kredieten met 11 procent is afgenomen. Vanuit de markt wordt hierop gereageerd met financieringsinitiatieven die zich specifiek richten op de ruimte die hierdoor is ontstaan. Daarnaast wordt steeds meer gebruikgemaakt van hybride financieringen. Hierbij worden meerdere financieringsvormen gecombineerd om de financieringsbehoefte in te vullen. Met dit artikel willen wij inzicht geven in de diverse alternatieve financieringsvormen voor bedrijven in het MKB. Crowdfunding Crowdfunding is overgewaaid uit de VS en sinds 2011 in opkomst in Nederland. Zo werd er in 2013 door 1250 projecten 32 miljoen euro opgehaald, een verdubbeling ten opzichte van 2012. In de eerste helft van 2014 is het aantal gefinancierde projecten doorgegroeid naar 906 projecten, die in totaal 23 miljoen euro hebben opgehaald. De verwachting is dat deze groei ook in de tweede helft van 2014 doorzet.
44
|
Een groot voordeel van crowdfunding is dat financiering gepaard kan gaan met marketing. Zo wordt de dienst of het product middels een notering op een crowdfundingplatform bekend bij het publiek. Daarnaast kan het project via verschillende media gepromoot worden. Op deze manier is inzichtelijk te krijgen of het product aanslaat bij consumenten en wordt bovendien met de campagne al naamsbekendheid en een (klanten)netwerk opgebouwd. De eerste en belangrijkste succesfactor voor een crowdfundingproject is het kiezen van het juiste crowdfundingplatform. De doelgroep is namelijk afhankelijk van het gekozen platform. Voor algemene proposities zijn onder andere platformen zoals Geldvoorelkaar en Symbid geschikt. Naast de algemene platformen zijn er ook platformen die zich richten op nichesegmenten, bijvoorbeeld Oneplanetcrowd, Voordekunst en Appsfunder. Oneplanetcrowd richt zich op duurzame projecten en projecten met een sociaalmaatschappelijke meerwaarde, Voordekunst biedt een platform aan kunstenaars en kunstinstellingen en Appsfunder richt zich op projecten die betrekking hebben op mobiele applicaties. Naast de keuze voor het juiste platform is het van belang de juiste financieringsvorm voor het project te kiezen. Crowdfunding biedt vier verschillende financieringsvormen: ~ donaties. Bij donaties wordt simpelweg geld geschonken door de geldverstrekkers; ~ voorverkoop van een product of dienst. Hierbij wordt geld DECEMBER 2014
&
FINANCE
aangetrokken dat dient als een soort startkapitaal. Hiervoor staat van tevoren een tegenprestatie in de vorm van een product of dienst vast; ~ leningen. Bij het aantrekken van een lening wordt een aantrekkelijk rentetarief voor zowel geldverstrekkers als ondernemers gehanteerd; ~ aandelen. Hierbij worden geldverstrekkers medeaandeelhouders van de onderneming. Dit gebeurt doorgaans via een coöperatie waarin de geldverstrekkers samen vertegenwoordigd zijn. Het verstrekken van een lening door crowdfunding brengt risico met zich mee. Echter, geldverstrekkers ontvangen hiervoor dan ook een hoger rendement dan dat zij krijgen op een bankrekening. Het is hierdoor voor geldverstrekkers van belang een afgewogen beslissing te maken tussen risico en rendement. Tevens is het voor de ondernemingen van belang vooraf te bepalen of hun onderneming in staat is de (extra) financiële verplichtingen van een lening te dragen. De verschillende crowdfundingplatformen kijken naar mogelijkheden om de risico’s van de aangeboden projecten goed in beeld te brengen. Een voorbeeld hiervan is door gebruik te maken van ratings, die het standpunt van het platform over de kredietwaardigheid van het project weergeven. Daarnaast kan bijvoorbeeld gebruikgemaakt worden van een onafhankelijke Graydon-rating. Deze rating, die 10674 ISO is goedgekeurd, geeft een inschatting van het risico dat een onderneming failliet gaat. Naast het gebruik van ratings staan verschillende platformen onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en De Nederlandsche Bank (DNB). Verschillende platformen beschikken over een ontheffing of vergunning die wordt verkregen na een screening door de AFM. Deze ontheffing of vergunning geeft aan dat de werkwijze van het betreffende platform is goedgekeurd door de AFM. Ook de politiek volgt de groei van crowdfunding op de voet. Zo gaf de minister van Financiën in een brief aan de Tweede Kamer op 25 april jongstleden, antwoord op Kamervragen over crowdfunding. In de brief geeft de minister aan dat het kabinet met promotie, inzet van bestaande kennis en instrumenten en door het wegnemen van belemmeringen in de wet- en regelgeving, de ontwikkeling van crowdfunding wil bevorderen. Daarnaast is de minister zich ervan bewust dat het crowdfundinglandschap snel verandert. Hij geeft ook aan dat er geen situatie mag ontstaan waarin de regelgeving een belemmering gaat vormen voor het op verantwoorde wijze vormgeven van alternatieve financieringsvormen die in een behoefte van zowel de consument als het MKB voorzien. DECEMBER 2014
CONTROL
Kredietunie Een kredietunie is een coöperatieve kredietvereniging met uitgesloten aansprakelijkheid zonder winstoogmerk, waarin ondernemers uit het MKB zich per regio of branche organiseren om elkaar geld te lenen. Een kredietunie richt zich doorgaans op leningen tot 250.000 euro, maar het is ook mogelijk een groter bedrag te lenen. Door risicospreiding kunnen geldverstrekkende ondernemers op een verantwoorde wijze geld uitlenen. De gevraagde rente door geldverstrekkers is doorgaans lager dan de rente die een bank vraagt, waardoor het aantrekkelijk is voor ondernemers die financiering zoeken. Bovendien zijn de geldgevers door de uitgesloten aansprakelijkheid van de coöperatie alleen aansprakelijk voor het ingelegde vermogen. Binnen een kredietunie heeft elk lid, zowel kredietgever als kredietnemer, evenveel stemrecht op de algemene ledenvergadering (ALV). Een groot voordeel van een kredietunie is de relatie (die ontstaat) tussen kredietgevers en kredietnemers. Doordat beide partijen lid zijn van de kredietunie kennen zij elkaar. Dit bevordert de onderlinge solidariteit en branchespecifieke
Een groot voordeel van een kredietunie is de relatie (die ontstaat) tussen kredietgevers en kredietnemers kredietunies zijn ook bekend met het werkveld van de kredietnemers. Hierdoor kan de kredietgever vanuit commercieel oogpunt over het algemeen een betere inschatting van de kredietwaardigheid van de kredietnemer maken. De onderlinge band tussen kredietgevers en kredietnemers is tevens waardevol binnen het coachingtraject dat veelal gekoppeld is aan de verstrekte financiering. Hierbij treedt een kredietgevend lid op als coach van de kredietnemer. Figuur 1 geeft een overzicht van enerzijds het bemiddelingsmodel en anderzijds het bankmodel. Feitelijk gezien is alleen het bankmodel een kredietunie. Dit model is echter nog niet (in alle vormen) mogelijk binnen de huidige wetgeving. Vandaar dat verscheidene kredietunies momenteel werken met het bemiddelingsmodel. Het is voor het MKB in de afgelopen jaren lastiger geworden om (kleine) financieringen aan te trekken. Binnen de huidige wetgeving hebben kredietunies echter nog de nodige beperkingen. Daarom is politiek beleid geïnitieerd dat gericht is op |
45
W W W. F I N A N C E - C O N T R O L . N L
&
FINANCE
Omschrijving
Voordelen
Nadelen Voorbeeld
CONTROL
Bemiddelingsmodel
Bankmodel
De kredietunie biedt een platform met beschikbare proposities waarop kredietverstrekkers kunnen inschrijven Het bemiddelingsmodel is mogelijk binnen de huidige wetgeving Er vindt geen risicodeling plaats. De kredietgevende ondernemer leent zelfstandig en direct aan de kredietnemer Kredietunie voor Bakkerij Ondernemers
De kredietunie ontvangt de gelden van kredietgevers en verstrekt de gelden op haar beurt rechtstreeks aan kredietnemers Het kredietrisico wordt gedeeld tussen de kredietgevende partijen, doordat vanuit de kredietunie gezamenlijk geld verstrekt wordt Door de huidige wetgeving is het bankmodel alleen mogelijk middels perpetuele (eeuwigdurende) ledencertificaten die niet verhandelbaar zijn Kredietunie Zeeland
Figuur 1 Overzicht typen kredietunies inclusief voor- en nadelen
het stimuleren van de economie. Dit moet bereikt worden door het MKB te ondersteunen bij het invullen van de kredietbehoefte. Uit het politieke beleid is de conceptwet Kredietunies voortgekomen, die op 28 februari 2014 is verspreid ter consultatie. Deze wet moet ertoe leiden dat Nederland, net zoals het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Polen, een nationale vrijstelling van de Europese wetgeving ontvangt. Wordt de conceptwet van kracht, dan worden de momenteel geldende eisen voor kredietunies op het gebied van eigen vermogen, solvabiliteit en liquiditeit verlaagd. Daarnaast zullen de volgende richtlijnen voor het toezicht op kredietunies gelden: kredietunies met activa tot 10 miljoen euro onder beheer ontvangen een vrijstelling; de kredietunies met activa tussen 10 en 100 miljoen euro vallen onder beperkt toezicht van DNB en de AFM; voor de kredietunies met activa boven de 100 miljoen euro is een reguliere bankvergunning noodzakelijk.
kredietrisico over van het bedrijf. Dat wil zeggen dat de factormaatschappij het risico loopt van wanbetaling. Bij recoursefactoring draagt de factormaatschappij eveneens zorg voor de debiteurenadministratie en debiteurenbewaking. Bij recourse factoring neemt de factormaatschappij het kredietrisico niet over. In dit geval blijft het risico van niet-betalende debiteuren bij het bedrijf dat zijn debiteuren verpandt. Mocht een debiteur in gebreke blijven, dan moet het verpandende bedrijf de factormaatschappij alsnog betalen. De meeste banken bieden factoring, zoals de Rabobank en ABN Amro, en factoring wordt aangeboden door specifieke factormaatschappijen, zoals Orange Factoring en Freelance Factoring. Banken hebben doorgaans strengere eisen dan gespecialiseerde factormaatschappijen. De eisen kunnen betrekking hebben op het percentage dat vooraf vergoed wordt, de omzet van het bedrijf en de minimale omvang van de te verpanden vorderingen.
Asset-basedfinanciering Asset-basedfinanciering is een financieringsvorm waarbij een vorm van activa als onderpand dient van de verstrekte financiering. De meest voorkomende activa die als onderpand dienen voor asset-basedfinanciering zijn materiële vaste activa, voorraden en debiteuren. De twee meest voorkomende vormen van asset-basedfinanciering zijn factoring en leasing.
Leasing Leasing is een financieringstechniek, waarbij een object wordt gehuurd gedurende de economische levensduur van dit object met doorgaans een koopoptie op de vervaldag van de leaseovereenkomst. Bij leasing wordt het object gekocht en verhuurd door de lessor en gehuurd door de lessee. De lessee ontvangt in de leaseovereenkomst het recht van gebruik op het object. Wat betreft het economisch risico van het object zijn er twee mogelijkheden. De meest gangbare vorm is financiële leasing, waarbij het economisch risico bij de lessee ligt. Dit betekent dat een eventuele waardevermindering (stijging) ten laste (ten gunste) van de lessee komt. De andere mogelijkheid is operationele leasing, waarbij het economisch risico bij de lessor ligt. De meest bekende vorm van leasing is autolease, waarbij het te leasen object een auto is. Naast autolease bestaat er ook equipment-lease, ook wel algemene lease genoemd. Deze vorm van leasing biedt de mogelijkheid om andere (kapitaal)goederen te leasen. Bij leasing is het leasecontract gekoppeld aan het object dat geleased wordt. De duur van het leasecontract wordt op basis
Factoring Bij factoring wordt (een deel van) de debiteurenportefeuille van een bedrijf verpand of verkocht aan een factormaatschappij. In ruil hiervoor krijgt het bedrijf een voorschot op de waarde van deze debiteuren tot maximaal 90 procent. Dit percentage is afhankelijk van de factormaatschappij en de uitkomst van het onderzoek naar de kredietwaardigheid van de debiteuren(portefeuille). Factoring kent twee hoofdvormen, te weten non-recourse en recourse factoring. Bij non-recoursefactoring draagt de factormaatschappij zorg voor de debiteurenadministratie en debiteurenbewaking. Daarnaast neemt de factormaatschappij het
46
|
DECEMBER 2014
&
FINANCE
CONTROL
ming door de beursgang; ~ versterkt het eigen vermogen, in het geval van uitgifte van aandelen, waardoor de solvabiliteit verbetert. Hierdoor is het over het algemeen gemakkelijker om additioneel vreemd vermogen aan te trekken. Dit maakt NPEX uitermate geschikt voor (snel)groeiende ondernemingen.
van de economische levensduur van het product bepaald. Doordat het vaak kapitaalgoederen met een lange economische levensduur zijn die geleased worden, is de looptijd van het leasecontract doorgaans langer dan de looptijd van een bancaire financiering van het betreffende kapitaalgoed. Dit heeft tot direct gevolg dat de maandelijkse betaling lager is. Tevens is het mogelijk het object tot 100 procent te financieren door de directe koppeling tussen de financiering en het kapitaalgoed. Dit is vaak niet mogelijk bij bankfinanciering.
De nadelen van een notering aan NPEX: ~ het afbreukrisico. Mislukt een beursgang, dan heeft dit mogelijk een negatieve impact op een onderneming, doordat een notering verkrijgen aan NPEX vaak een openbaar proces is; ~ NPEX heeft het imago van een ‘vastgoedbeurs’, omdat voornamelijk vastgoedbedrijven genoteerd staan op NPEX.
NPEX Nederlandse Participatie Exchange (NPEX) is een online handelsplatform dat bedrijven de mogelijkheid biedt middels het uitgeven van een obligatielening of aandelen financiering op te halen. Het platform is tot stand gekomen via de Innovation Room, een samenwerking van de AFM, DNB, de Belastingdienst en de ministeries van Justitie en Sociale Zaken. NPEX is gelanceerd op 2 februari 2009 en richtte zich in eerste instantie op de vastgoedmarkt, waardoor het mogelijk werd om certificaten in vastgoedfondsen te verhandelen. NPEX biedt tegenwoordig de mogelijkheid om grotere bedrijven uit het MKB te noteren en biedt deze zo toegang tot de kapitaalmarkt. NPEX richt zich op bedrijven met 10 tot 249 werknemers, wat in Nederland neerkomt op ongeveer 55.000 bedrijven (Bron: Eurostat). Het doel van NPEX is om in 2017 0,2 procent van bedrijven binnen deze markt genoteerd te hebben en 1 procent van de bedrijven in 2020. NPEX kent momenteel 27 noteringen en er is in totaal ruim 165 miljoen euro genoteerd. Bedrijven kunnen genoteerd worden op NPEX bij een financieringsbehoefte vanaf 250.000 euro. Deze financieringsbehoefte kan worden ingevuld door het uitgeven van een obligatielening of door het uitgeven van aandelen. Tevens is het voor bedrijven mogelijk te kiezen tussen publiekelijke verhandelbaarheid of het krijgen van een eigen beursomgeving waartoe alleen geselecteerde beleggers toegang krijgen. In het laatste geval reguleren bedrijven zelf welke partijen de mogelijkheid krijgen te investeren in de onderneming. De voordelen van een notering aan NPEX: ~ biedt een alternatieve financieringsvorm tussen 250.000 euro en 50 miljoen euro; ~ biedt een mogelijkheid om (potentiële) klanten te binden middels deelname in de onderneming; ~ geeft een boost aan de naamsbekendheid van de onderne-
De kosten voor een notering aan NPEX zijn relatief laag in vergelijking met een normale beursnotering. De kosten die NPEX in rekening brengt voor de uitgifte en notering van MKB-obligatieleningen bestaat uit een eenmalige set-up fee van 7.500 euro, een regisseurs fee van 1 procent en een jaarlijkse administratie fee van 0,4 procent over de nominale waarde. De jaarlijkse kosten voor een aandelennotering worden door NPEX geschat op een bedrag tussen de 10.000 euro en 20.000 euro. Qredits Qredits is een onafhankelijke, private kredietverstrekker die kredieten verstrekt aan bedrijven in het MKB. Qredits is een stichting zonder winstoogmerk en heeft de ANBI-status. Het doel van Qredits is om startende en bestaande ondernemers te helpen bij het succesvol (door)starten of continueren van hun bedrijf. Naast het verstrekken van kredieten biedt Qredits ook online ondernemerstools en persoonlijke coaching. Qredits onderscheidt zich van andere kredietverstrekkers omdat zij geen winstoogmerk heeft. Daarnaast zet de organisatie de ondernemer en zijn ideeën en plannen centraal om zo het starten van een eigen onderneming te stimuleren. Door het verstrekken van kredieten in de vroege fase helpt Qredits bedrijven door de opstartfase heen. Voor het ontvangen van krediet is het niet altijd noodzakelijk een positief eigen vermogen of onderpand in het bedrijf te hebben. Dit maakt Qredits tot een geschikte kredietverstrekker voor kleine (startende) ondernemingen. Ze biedt twee soorten kredieten aan, microkredieten en MKB-kredieten. De belangrijkste kenmerken van deze kre-
Microkrediet
MKB-krediet
Tot € 50.000 krediet
€ 50.000 tot € 150.000 krediet
Rente vanaf 9,75%
Rente vanaf 8,75%
Na een jaar tot 10% boetevrij aflossen
Mogelijkheid voor BMKB-borgstelling
Figuur 2 Kredietvormen bij Qredits
DECEMBER 2014
|
47
W W W. F I N A N C E - C O N T R O L . N L
&
FINANCE
CONTROL
dieten zijn weergegeven in figuur 2. Bij een krediet van Qredits ontvangen ondernemers tevens een e-learningprogramma en krijgen zij de mogelijkheid een jaar begeleiding van een coach te ontvangen. Vanaf 1 januari 2015 wordt het MKB-krediet verhoogd van 150.000 naar 250.000 euro. Door deze verhoging kan Qredits een grotere rol spelen in de kredietverlening aan het MKB, om zo bij te dragen aan economische groei. Het is reeds vanaf 1 december 2015 mogelijk een aanvraag voor een krediet van 250.000 euro in te dienen. Een krediet van Qredits kent een maximale looptijd van tien jaar, waarbij ze een zo kort mogelijke looptijd hanteert. Er zit verschil tussen de regels voor aflossing van een microkrediet en van een MKB-krediet. Zo is het bijvoorbeeld bij een microkrediet mogelijk na een jaar 10 procent van de hoofdsom van het krediet boetevrij af te lossen. Bij een MKB-krediet mag na een jaar 5 procent van de hoofdsom per jaar boetevrij afgelost worden. Lost de kredietnemer een hoger percentage af, dan wordt hierover een boeterente in rekening gebracht.
1
Regeling Nederlands Ondernemingsfonds (NLOF) Nederlandse Investeringsinstelling (NII) Borgstellingsregeling MKB (BMKB) Garantie Ondernemersfinanciering (GO) Innovatiekrediet
Initiators Banken, pensioenfondsen en fondsbeheerders De overheid, pensioenfondsen en verzekeraars De overheid
Groeifaciliteit
De voordelen van kredietverlening door Qredits: ~ toegang tot kredieten tot 150.000 euro. Vanaf 1 januari 2015 wordt dit verhoogd naar 250.000 euro; ~ de ondernemer staat centraal; ~ mogelijkheid tot coaching door een adviseur; ~ vult het ‘gat’ dat de banken hebben achtergelaten. Een nadeel van kredietverlening door Qredits is het relatief hoge rentepercentage op de lening. Overige mogelijkheden Naast de al genoemde financieringsvormen zijn er ook verschillende regelingen en instituten waarbij ondernemingen voor financiering terecht kunnen. Vele van deze regelingen en instituten zijn in samenspraak tussen overheid en het bedrijfsleven tot stand gekomen. In figuur 3 zijn enkele regelingen kort weergegeven. Marielle Wiegmans en Bart Ruitenbeek zijn werkzaam bij Middenduin Corporate Finance.
Doel Het financieren van ondernemingen door middel van leningen en participaties
Doelgroep Bedrijven met een omzet van meer dan € 25 miljoen
Financieringsrange Leningen vanaf € 10 miljoen, participaties vanaf € 5 miljoen.
Een betere aansluiting tussen vraag en aanbod van institutionele financiering realiseren
Het MKB1
N.v.t.
Het verstrekken van een borgstelling op leningen
Het MKB
De overheid
Het bieden van een garantstelling op leningen
Middelgrote ondernemingen2
De overheid
Verstrekken van financiering ten behoeve van het omzetten van kennis naar eindproduct
Snelgroeiende innovatieve ondernemingen
De overheid
Het bieden van een garantstelling op risicokapitaal
Snelgroeiende ondernemingen
Borgstelling tot maximaal 67,5% van de lening. Hoogte van de lening is maximaal € 1.5 miljoen3 Garantstelling tot maximaal 50% van de lening. Hoogte van de lening is minimaal € 1.5 miljoen en maximaal € 150 miljoen4 Maximale krediet bedraagt € 5 miljoen waarbij tot maximaal 50% van de ontwikkelingskosten middels een lening gefinancierd kan worden Maximaal 50% garantstelling op het risicokapitaal. Maximale garantstelling bij een bank is € 5 miljoen en bij een participatiemaatschappij € 25 miljoen
Sinds 1 januari 2005 gelden de volgende eisen om als bedrijf onder het MKB te vallen. Ten eerste heeft een MKB-bedrijf minder dan 250 medewerkers. Daarnaast dient het
minder dan 50 miljoen euro omzet of een balanstotaal onder de 43 miljoen euro te hebben. 2
Sinds 1 januari 2005 gelden de volgende eisen om als bedrijf onder de categorie middelgrote onderneming te vallen: de onderneming heeft tussen de 50 en 250 medewer-
kers, een omzet tussen 10 miljoen en 50 miljoen euro of een balanstotaal van tussen 10 miljoen en 43 miljoen euro. 3
Geldend tot 31 december 2014. Daarna geldt maximaal 45 procent van de lening en een maximale hoogte van de lening van 1 miljoen euro.
4
Geldend tot 31 december 2014. Daarna geldt een maximale hoogte van de lening van 50 miljoen euro.
Figuur 3 Overzicht van verschillende regelingen en kredietverlenende instituten
48
|
DECEMBER 2014
