metamorfoze
W
vijftiende jaargang
01 | 11
Het begin van de film in Nederland - 1 Paupers, windmolens en toekomstmuziek - 4 Metamorfoze nieuwe stijl - 5 Twee eeuwen Kamerstukken binnen handbereik - 6 Lijkenzakpoëzie - 7 Nederlandse historische dagbladen behouden - 8 Drie op een rij - 10 Red Papiria - 12
metamorfoze R
nationaal programma voor het behoud van het papieren erfgoed
4
6
10
Het archief van Jean Desmet
het begin van de film in nederland
A
ls een kroonjuweel koestert het EYE Film Instituut
Rad van Fortuin
Nederland de nalatenschap van Jean Desmet. In 1957
In het begin van zijn carrière, vanaf 1896, houdt Desmet zich
verwierf het toenmalige Filmmuseum bijna duizend films,
actief bezig met uiteenlopende attracties, zoals draaiorgels,
enkele duizenden affiches, folders, foto’s, programmabladen en
glijbanen als de in die tijd befaamde Canadian Toboggan en het
het unieke bedrijfsarchief van deze pionier op het gebied van
nog immer populaire Rad van Fortuin. In 1906 verschijnt hij op
filmdistributie in Nederland.
markten met zijn Imperial Bioscope, een reisbioscoop die alle andere in grootte en decoratieve rijkdom overtreft. Desmet heeft
Internationale filmindustrie
pms 2766
al snel door dat de vaste bioscoop toekomst heeft, onder meer
Desmet boekt vooral in de jaren 1913-1916 grote successen met
vanwege de ontwikkeling van een landelijk elektriciteitsnet. In
zijn internationale filmaanbod. De film vestigt zich meer en meer
1909 opent hij zijn eerste vaste bioscoop, de Cinema Parisien
in vaste bioscopen en begint zich te distantiëren van het kermis-
in Rotterdam, in 1910 gevolgd door een gelijknamige vestiging
vermaak en variété, waarmee het voorheen werd geïdentificeerd.
aan de Nieuwendijk in Amsterdam. Vanaf dit adres bestuurt
De internationale filmindustrie speelt hier op in door langere
hij een snel groeiend bioscoopimperium, met vestigingen in
films te produceren en serieuze thema’s aan te snijden. Er zijn
Bussum, Vlissingen, Amersfoort en Delft. In Eindhoven bezit hij
zelfs pogingen om ook de religieuze gemeenschap te plezieren
een concertzaal annex café en in Rotterdam een aantal panden.
met zogenaamde witte films. Dit zijn films met een morele bood-
Hij is mede-eigenaar van de luxe bioscopen Palace en De Munt
schap of een religieus thema. Desmet koopt films op van alle
in de Kalverstraat in Amsterdam. Ook zijn familie speelt een rol
grote Europese filmmaatschappijen en is tot 1916 de grootste
in diverse onderdelen van het bedrijf. Vooral zijn broer Mathijs
filmdistributeur in Nederland. Nederland kent zelf nog nauwelijks
gaat voort op de door Jean ingeslagen weg en zet een eigen
een filmproductie en loopt ver achter bij de op dat moment toon-
bioscoopketen op.
aangevende landen Frankrijk, Italië en Denemarken.
>
Flora
1
6
De Imperial reisbioscoop op de Grote
Achterkant van een adreslabel, dat
Na de Eerste Wereldoorlog wordt de monopoliepositie van
Markt in Groningen in mei 1908.
Desmet waarschijnlijk gebruikte bij het
2
verzenden van poststukken.
Desmet aangetast door de opkomst van concurrentie. Jean
Een open sollicitatie gericht aan Desmet.
7
3
De afbeelding komt uit een brochure die
onroerendgoedtransacties en op nieuwe amusementsprojecten.
Het interieur van de Cinema Parisien te
Desmet in de jaren 30 had laten drukken
Soms dragen die projecten een ronduit futuristisch karakter; zijn
Amsterdam in augustus 1986.
om geld bij elkaar te krijgen voor zijn
grootste droom is de bouw van een enorm amusementspaleis
4
grote droom, het Flora amusementspaleis
Deze rekening was bestemd voor Desmet
in Amsterdam. In de brochure staan
als distributeur. Film werd per meter
meer impressietekeningen, maar ook
bioscoop, dakterras en concertzaal. Helaas blijft die droom
afgerekend.
plattegronden en foto’s. De tekening zou
door de economische crisis van de jaren dertig en het daarmee
5
gemaakt kunnen zijn door de beoogde
gepaard gaande kapitaalgebrek onvervuld.
Vermoedelijk is dit de bovenkant van een
architect Jan Wils (bekend van het
strooibiljet, waarop een film met
Olympisch Stadion in Amsterdam).
een korte inhoudbeschrijving werd aangeprezen. Mogelijk gebruikte Desmet het later als kladpapier.
Foto’s: Eye Film Instituut.
Desmet gaat zich steeds meer concentreren op lucratieve
genaamd Flora in de Amstelstraat, compleet met kunstijsbaan,
Bewaarlust Desmet staat bekend om zijn zuinigheid en bewaarlust. Deze eigenschappen hebben, in combinatie met een zeer zakelijke instelling, een fantastische nalatenschap opgeleverd. Niet voor niets heeft EYE de totale collectie Desmet voorgedragen voor de UNESCO Werelderfgoedlijst; ook internationaal gezien is dergelijk erfgoed uniek in inhoud en omvang. De films uit deze erfenis zijn volgens de nieuwste inzichten geconserveerd door het Filmmuseum, de affiches zijn geres-
taureerd in het kader van het Deltaplan voor het Cultuurbehoud
en daarna op lage resolutie gedigitaliseerd, de foto’s zijn ontsloten en gedigitaliseerd en de publiciteitsfolders geregistreerd. In de jaren negentig werd het papieren archief voor het eerst goed geïnventariseerd. Het bedrijfsarchief omvat 21 plankmeter informatie over de activiteiten van Desmet. Het geeft een uniek beeld van de sociale verhoudingen tussen werkgever en werknemer en biedt inzicht in de (inter)nationale contacten in de wereld van de filmhandel en -exploitatie. Alle zaken waarmee een filmdistributeur en
een bioscoopexploitant te maken had, komen aan bod: van de
perikelen omtrent beschadigingen aan een verhuurde filmkopie tot aan de kosten voor de inrichting van de bioscoopzaal en de restauratieve voorzieningen. De digitalisering en conservering in het kader van Metamorfoze maakt dit 120.000 bladen tellende bedrijfsarchief niet alleen toegankelijk voor een groot publiek, maar door restauratie en ontzuring is het ook in zijn originele vorm veiliggesteld voor de toekomst. Soeluh van den Berg
Metamorfoze nieuws 01/11 2 | 3
W
1 De wonderbare avonturen van ridder Don Quichot van Mancha en zijn schildknaap Sancho-Pansa, ca. 1867.
Metamorfoze-bijeenkomst 1 februari
paupers, windmolens en toekomstmuziek
O
p 1 februari organiseerde Bureau Metamorfoze in de
uit dit werk, waarin ze vijf generaties uit haar eigen familie
Aula van de Koninklijke Bibliotheek een informatieve
volgt in hun strijd tegen armoede. Suzanna Jansen kon haar
bijeenkomst over de herinrichting van het programma. Het was
familiegeschiedenis reconstrueren mede dankzij het archief van
een drukbezochte middag met bezoekers uit het hele land: van
de Maatschappij van Weldadigheid van het Drents Archief. Dit
Leeuwarden tot Tilburg en van Alkmaar tot Middelburg. Het volle
archief werd met subsidie van Metamorfoze geconserveerd en
programma viel in twee delen uiteen. Het gedeelte vóór de pauze
gedigitaliseerd.
was gewijd aan het traject Archieven en Bijzondere Collecties (ABC), het deel daarna aan het traject Boeken, Kranten en Tijd-
Na de pauze legde Andrea Langendoen, coördinator van het
schriften (BKT).
BKT-traject, uit hoe boeken, kranten en tijdschriften voortaan gedigitaliseerd worden in de KB en gaf inzicht in de voordelen
KB-directeur Bas Savenije verwelkomde de bijna tweehonderd
van deze methode. Olaf Jansen, projectleider Online Services
toegestroomde aanwezigen. Dagvoorzitter Erik van der Doe,
bij de KB, nam het publiek mee naar de toekomst door plannen
in het normale leven coördinator Archieven, introduceerde de
voor een landelijk platform te presenteren.
sprekers met een korte anekdote. Joan Hemels was de laatste spreker van de dag. De emeritus Huibert Crijns, programmamanager Metamorfoze, gaf een
hoogleraar Communicatiewetenschap inspireerde met een
toelichting op de vernieuwde opzet en herinrichting van het
strijdlustige beeldspraak. Digitalisering, stelde hij, is Don
programma. Foekje Boersma, projectleider Metamorfoze bij
Quichotterie: onberedeneerd en onpraktisch idealisme dat voor
het Nationaal Archief, schetste het verwerkingsproces van het
nieuwe creaties kan zorgen. De molens van vandaag draaien op
gedigitaliseerde materiaal bij het Nationaal Archief op beeldende
de wind met informatie van gisteren.
wijze. Journaliste Suzanna Jansen zorgde voor een historisch
W
intermezzo met haar verhaal over het archiefonderzoek dat ze
Noortje Brul
deed voor haar boek Het Pauperparadijs. Ook droeg ze voor
metamorfoze nieuwe stijl
M
etamorfoze is opnieuw ingericht. Het programma kent vanaf 2011 twee trajecten: Archieven en
Bijzondere Collecties (ABC) en Boeken, Kranten, Tijdschriften en andere gedrukte publicaties (BKT). Archieven en Bijzondere Collecties In het ABC-traject wordt subsidie verleend aan erfgoedinstellingen voor het conserveren en digitaliseren van geschreven en uniek materiaal. De subsidie bedraagt 70% van de totale projectkosten. De duurzame digitale opslag van de geconserveerde collectie vindt plaats in het e-Depot van het Nationaal Archief. De digitalisering geschiedt daarom volgens de richtlijnen van het Nationaal Archief
Boeken, Kranten en Tijdschriften In het BKT-traject wordt subsidie verleend voor het conser veren en digitaliseren van gedrukte publicaties. Digi talisering, duurzame opslag in het e-Depot en beschikbaarstelling worden centraal uitgevoerd door de Koninklijke Bibliotheek. De betrokken erfgoedinstellingen zijn verantwoordelijk voor duurzame opslag van het originele materiaal. Scannen Microfilms Voor een beperkte periode is er geld beschikbaar voor het digitaliseren van microfilms die in het verleden in het kader van Metamorfoze geproduceerd zijn en waarvoor destijds geen digitale gebruikerskopie is vervaardigd. Het beschikbaar stellen van microfilms en microfiches raakt snel in onbruik en digitale ontsluiting biedt meer mogelijkheden. Meer informatie vindt u op onze website www.metamorfoze.nl W Huibert Crijns Programmamanager Metamorfoze
2
Beoordelings Commissie
Bureau Metamorfoze
Team lopende projecten
Weekblad De Lach, jaargang 1,
nummer 19, 27 maart 1925. 3
GezOnd
ABC
BKT
NA, KB, RCE
Nationaal Archief
Koninklijke Bibliotheek
Het Pauperparadijs, Suzanna Jansen, 2008. Foto: Uitgeverij Balans.
Microfilm scannen
Metamorfoze nieuws 01/11 4 | 5
en wordt door medewerkers van deze instelling begeleid.
Staten-Generaal Digitaal
twee eeuwen kamerstukken binnen handbereik
Donderdag 11 november 2010 werd het laatste gedeelte van de Handelingen der Staten-Generaal op de website statengeneraaldigitaal.nl geplaatst. De doelstelling om de Handelingen van 1814 tot en met 1995 te digitaliseren en online beschikbaar te stellen, is daarmee behaald. Ter afsluiting van het project vond op deze dag een symposium plaats met de titel ‘Twee eeuwen Kamerstukken binnen handbereik’. Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, ook betrokken bij de lancering van de website, verrichtte een afsluitende handeling.
O
p de website is de inhoud van de Handelingen 1814-1995
De Handelingen van de Staten-Generaal bevatten niet alleen
en bijlagen te doorzoeken. Bij de Handelingen worden
grote hoeveelheden tekst, maar ook kaarten, foto’s, tabellen,
drie typen stukken onderscheiden: Handelingen, Kamerstukken
tekeningen en grafieken. De meeste hiervan zijn te vinden bij de
en Aanhangsels. Handelingen, ook wel Kamerverslagen
Kamerstukken, maar soms komen ze ook in de Handelingen voor.
genoemd, zijn de woordelijke verslagen van alles wat er in de
Op de website kan gericht worden gezocht naar deze kaarten via
vergaderingen van de Eerste Kamer, de Tweede Kamer en de
het venster ‘zoeken naar kaarten’.
Verenigde Vergadering is besproken. Ook de verslagen van de Openbare Commissie Vergaderingen (gehouden van 1962 t/m
Tevens kan er gezocht worden via de gepubliceerde Registers en
1980) en zijn opvolger de Uitgebreide Commissie Vergaderingen
Lijsten die tussen 1814 en 1995 zijn verschenen. Daarin vind je
(gehouden van 1980 t/m 1994) zijn in de Handelingen opgenomen.
Persoonsregisters, Zaakregisters, Gemengde persoons- en zaakregisters, Meerjarenregisters (persoon of zaak) en Registers op
Kamerstukken of Bijlagen zijn de schriftelijk uitgewisselde stukken
vragen.
tussen de Regering en het Parlement. De Rijksbegroting hoort daar ook bij. Aanhangsels of Kamervragen zijn de schriftelijke
Nu de toegang tot de Handelingen zo eenvoudig is geworden, kan
vragen van Kamerleden van de Eerste of Tweede Kamer en de
iedereen op ontdekkingsreis gaan in de politieke geschiedenis
antwoorden daarop van de minister of staatssecretaris. De eerste
van Nederland en gemakkelijk thema’s uit heden en verleden
Aanhangsels verschenen in de Handelingen van de Tweede
naast elkaar leggen.
Kamer van het zittingsjaar 1906-1907. De Aanhangsels van de
W
Handelingen van de Eerste Kamer volgden in het zittingsjaar
Berry Feith
1918-1919.
Blog van Jo Tollebeek
lijkenzakpoëzie Van 1 september 2010 tot 1 februari 2011 deed de
T
Belgische historicus Jo Tollebeek als KB-fellow onderzoek in de collecties van de Koninklijke
er voorbereiding van mijn archiefonderzoek lees ik enkele
Bibliotheek naar het ontstaan van de moderne
van de publicaties die Te Winkel heeft nagelaten. Het gaat
geesteswetenschappen in de negentiende eeuw.
vooral om literair-historisch werk. De Amsterdamse hoogleraar
In zijn onderzoek richtte hij zich met name op enkele hoofdrolspelers uit die periode: de
schreef veel en graag over figuren als Maerlant, Vondel, Bilder-
J. te Winkel (1847-1927) en zijn tijdgenoot
zijn poëzie is onuitgegeven gebleven. Maar toch, niet alleen in
en tegenpool, W.G.C. Byvanck (1848-1925),
zijn studententijd, maar ook in later jaren publiceerde Te Winkel
bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek.
– al dan niet onder een schuilnaam – verzen.
In de vorm van blogs op de website van de KB deed Tollebeek regelmatig verslag van zijn ervaringen. Deze blog verscheen op 20
In 1908 schreef Te Winkel een gedicht dat de titel ‘Principiis obsta!’
september 2010 onder de titel ‘Bibliotheektaal’.
draagt. Ik vraag de verzamelbundel aan waarin deze gelegenheidverzen verschenen. Een tegenvaller: de baliemedewerker zegt me dat het boek met signatuur 1305 F 54 [DJ] niet raadpleegbaar is. Het is in te slechte staat. Ten bewijze toont hij mij mijn aanvraagbriefje, zich intussen verontschuldigend voor wat hij ‘een luguber gebruik’ noemt. Ik schrik inderdaad: de magazijnier heeft in grote potloodletters op mijn briefje genoteerd:
Maar hoe adequaat kan bibliotheektaal zijn, of hoe ongelukkig?
‘nb lykenzak’.
De bundel waarin Te Winkels ‘Principiis obsta!’ is verschenen,
‘Nota bene: lijkenzak’? Het blijkt bibliotheektaal te zijn. Na enig
Het was, zo heet het in de inleiding, ‘bestemd om de menschen
vragen begrijp ik dat het ‘lugubere gebruik’ een beeldrijke vertaling
wat genegenheid te vragen voor zwakke kinderen’. De opbrengst
is van het in het midden van de jaren 1990 gestarte Metamorfoze-
van de verkoop moest toelaten meer door ‘de meedoogenlooze
programma. Dat landelijke programma, gecoördineerd door een
ziekte’ gegrepen kinderen in het nieuwe Zee-Hospitium aan het
bij de KB ondergebracht Bureau, is er op gericht het Nederlandse
Katwijkse strand onder te brengen.
draagt de titel Het Gulden Boek voor de Tuberculeuse Kinderen …
papieren erfgoed te conserveren. Van elk tussen 1850 en 1940 verschenen boek wordt één exemplaar opzijgezet. Dat exemplaar
Het benefietboek biedt een allegaartje van teksten en tekeningen,
is nog slechts raadpleegbaar in een nieuwe gedaante (vandaar
alle gemaakt voor de goede zaak. Kamerleden en hoogleraren,
de aan Couperus’ roman ontleende titel van het programma): op
schilders en architecten, musici en literatoren verleenden er
microfiche of in digitale vorm. Het originele papieren exemplaar
hun medewerking aan. Zo ook Te Winkel. ‘Bestrijdt krachtdadig
wordt zorgvuldig opgeborgen en zo ook voor de toekomst
‘t kleine kwaad / Vóór ‘t wortel slaat / en groeien gaat’, zo luiden
behouden.
de eerste regels van zijn gedicht. Grootse poëzie is het niet, al helemaal niet in vergelijking met bijvoorbeeld de bijdragen die
Dat maakt de zaken duidelijk. De ‘nb’ betekent niet dat ik moet
zo door Te Winkel verachte Tachtigers als Willem Kloos aan Het
opletten, wel dat 1305 F 54 [DJ] ‘niet beschikbaar’ is. De lijkenzak
Gulden Boek leverden. Lijkenzakpoëzie.
is de witte, zuurvrije enveloppe waarin precies dit exemplaar van
Maar een boek voor de Tuberculeuse Kinderen in dat beeld
de door mij aangevraagde verzamelbundel wordt bewaard. Ik
vangen? Bibliotheektaal kan sinister zijn.
zal moeten werken met de microfiche, of met een ander, in de
bijzondere collecties van de KB ondergebracht exemplaar.
Jo Tollebeek
Metamorfoze nieuws 01/11 6 | 7
hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde
dijk. Maar hij blijkt ook een dichtader te hebben gehad. Veel van
Eind 2010 heeft Metamorfoze subsidie toegekend aan de Koninklijke Bibliotheek voor het project ‘Behoud Nederlandse Dagbladen 1869-1940’. Binnen het project worden naar verwachting zo’n 1,35 miljoen krantenpagina’s geconserveerd, gedigitaliseerd en online beschikbaar gesteld via een nationaal webplatform voor historische kranten, boeken en tijdschriften. De selectie voor de te conserveren krantentitels bestaat uit twee stromen: naast door de KB aangedragen titels kunnen ook andere erfgoedinstellingen titels aanmelden.
nederlandse historische dagbladen behouden 1 Titelpagina’s van diverse dag- en weekbladen.
Selectie
ringsmaatregelen, onder gecontroleerde omstandigheden wor-
Voor het aanmelden van krantentitels heeft Bureau Metamorfoze
den bewaard.
een webformulier ontwikkeld dat als basis dient voor de
Digitalisering is echter complexer dan de oude aanpak van
selectie. Een Wetenschappelijke Adviescommissie beoordeelt
microverfilming. In de digitale wereld draait het om nullen en
alle aangedragen titels aan de hand van een aantal criteria. Op
enen. Een gestandaardiseerde aanpak is essentieel om digitale
basis van deze onafhankelijke toetsing wordt bepaald welke
resultaten te kunnen verwerken en duurzaam op te slaan. Het
titels in aanmerking komen om geconserveerd te worden. Na
ontwikkelen van zo’n methode is een kostbaar proces. Voor
de beoordeling door de adviescommissie sluit de KB voor de
digitalisering van deze grote hoeveelheid kranten wordt uit het
geselecteerde titels een samenwerkingsovereenkomst met
oogpunt van efficiëntie daarom aangesloten bij de productielijn
de deelnemende instellingen. In deze overeenkomst worden
die in de KB is ingericht voor het door de Nederlandse Organisatie
afspraken gemaakt over de bruikleen, beschikbaarstelling
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) gefinancierde project
en doorlevering van scans aan de instelling na afloop van het
Databank Digitale Dagbladen.
project. Infrastructuur Nullen en enen
In dit project, dat door de afdeling digitalisering van de KB wordt
In 2008 is Metamorfoze overgestapt op digitalisering als conser-
uitgevoerd, zijn sinds 2008 al circa zes miljoen krantenpagina’s
veringsmethode. De voordelen zijn evident. Door de inhoud van
van meer dan twintig erfgoedinstellingen gedigitaliseerd. Door
originelen over te zetten op een digitale drager, tekenherkenning
aan te sluiten op de bestaande workflow wordt goed rekening
(OCR) toe te passen en de kranten gratis beschikbaar te stel-
gehouden met specifieke metadata en materiaalkenmerken van
len op internet, wordt het materiaal beter dan ooit toegankelijk
kranten, zoals formaat en een op artikelen gebaseerde structuur.
voor gebruikers. Originele kranten kunnen worden onttrokken
Hiermee wordt geborgd dat alle nullen en enen die in het pro-
aan het gebruik en, na het nemen van noodzakelijke conserve-
ject verzameld worden, aansluiten op bestaande digitale infrastructuur voor beschikbaarstelling en duurzame opslag.
Het conserveren van 1,35 miljoen historische krantenpagina’s
snipper
snipper
snipper
2 Kranten worden voorbereid voor digitalisering.
Honderd jaar supergeleiding Met de onthulling van twee gedenkplaten werd op 8 april jongstleden gevierd dat het die dag precies honderd jaar geleden was dat natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes de supergeleiding ontdekte. Supergeleiding is het verschijnsel waarbij bij extreme
Planning en uitvoering
afkoeling bepaalde metalen (zoals kwik) hun elektrische
Het werkproces bestaat grofweg uit de volgende stappen:
weerstand verliezen. Supergeleidende magneten spelen een
selectie, materiaalvoorbereiding, digitalisering, beschik-
belangrijke rol bij natuurkundig en medisch onderzoek.
baarstelling en duurzame opslag. De meeste werkzaamhe-
Hoe Kamerlingh Onnes met zijn team tot deze ontdekking kwam
den worden door de KB in huis uitgevoerd. Deelnemende
is bijna stap voor stap na te gaan in de aantekeningenboekjes
instellingen blijven zelf eindverantwoordelijk voor het voor-
die de wetenschapper nauwkeurig bijhield. Deze aantekeningen-
bereiden van de aanvraag via het webformulier, de onttrek-
boekjes zijn samen met het gehele Kamerlingh Onnes-archief van
king van de geconserveerde originelen aan het gebruik en,
Museum Boerhaave in Leiden geconserveerd en gedigitaliseerd
indien naar oordeel van de instelling noodzakelijk, zuurvrije
met subsidie van Metamorfoze.
verpakking van de kranten na digitalisering. Het onderdeel digitalisering wordt extern uitbesteed. In de loop van 2011 wordt hiervoor een Europese aanbesteding voorbereid. Het jaar 2011 zal daarom vooral in het teken staan van selectie, het aangaan van bruiklenen en het opstarten van de materiaalvoorbereiding. Naar verwachting zal in 2012 met de digitalisering worden begonnen. In de tussentijd zijn op kranten.kb.nl de al gedigitaliseerde krantenpagina’s te zien. W Jasper Faase
Aantekeningen van Kamerlingh Onnes. Foto: Museum Boerhaave.
Metamorfoze nieuws Metamorfoze nieuws 03/09 9 | 901/11 8 | 9
drie op een rij De inhoudelijke controle
In Metamorfoze Nieuws 02/10 en 03/10 zijn de processen
E
en belangrijk onderdeel van de inhoudelijke controle is de volledigheidscontrole. Is daadwerkelijk al het materiaal
van de beeldtechnische en van de automatische controle
dat de instelling aan het scanbedrijf leverde gescand? Een hulpmiddel bij de volledigheidscontrole is de concordantietabel. Door
toegelicht. In deze aflevering is de inhoudelijke controle aan
de eigen objectenlijst te vergelijken met de concordantietabel (handmatig of bijvoorbeeld met MS Access) kan de volledigheid
de beurt. Nadat de beeldkwaliteit van de scans is goed-
worden gecontroleerd. De objectnummers in deze twee lijsten moeten overeen komen.
gekeurd en de automatische controle bij de Koninklijke Bestand openen
Bibliotheek heeft plaatsgevonden, wordt de harde schijf met
Een tweede belangrijk onderdeel is het controleren van de inhoud van de bestanden. Hiervoor moeten de bestanden worden
scans doorgeleverd aan de instelling. De instelling voert de
geopend en bekeken. Bij de controles in de KB gebeurt dat niet. Het doel is om te kijken of het bestand de afbeelding bevat die
derde en laatste controle uit: de inhoudelijke. Dit gebeurt
er volgens de bestandsnaam en de concordantietabel in moet zitten. Dus is de afbeelding daadwerkelijk het voorplat van het
steekproefsgewijs met behulp van het formulier dat door
boek met signatuur 1462 B 58 of inventarisnummer B22? Om dit te controleren is het handig om het originele materiaal, dus
Bureau Metamorfoze wordt opgestuurd. De inhoudelijke
boek 1462 B 58 of inventarisnummer B22, bij de hand te hebben.
controle vindt niet bij de KB plaats omdat de instelling haar
Ook moet worden bekeken of de afgeleide, de JPEG of de PDF, dezelfde opname bevat als het TIFF-bestand. Dit geldt ook voor
eigen archief of collectie het beste kent en omdat daar het
de OCR (Optical Character Recognition). Het is belangrijk dat het tekstbestand aan de juiste afbeelding is gekoppeld. Daarom wor-
originele materiaal binnen handbereik is.
den alle bestanden op een rij in de concordantietabel vergeleken. Daarnaast dienen de volgnummers van de scans overeen te ko-
snipper Inhoudelijke controle van
Foto: Het Leven, Spaarnestad
diergeneesmiddelen in de
Fotoarchief.
snipper
snipper
Rijksseruminrichting te Rotterdam (1914).
men met de volgorde van het object, bijvoorbeeld de pagina’s in een boek. En er mogen natuurlijk geen pagina’s ontbreken. Ook hiervoor moet de inhoud van de bestanden worden bekeken. Bij afgeleide bestanden is ook controle van het gewenste bestandstype van belang. Heeft het bestand het formaat, de kwaliteit en resolutie dat is besteld en nodig is voor de beschikbaarstelling? Instellingen vragen regelmatig om een specifiek bestandsformaat voor bijvoorbeeld hun beeldbank. Bij een multipage-PDF moet worden gecontroleerd of alle scans zijn samengevoegd en of dat de juiste zijn. Speciale zorg Metamorfoze adviseert om complexe objecten extra goed te conMetamorfoze nieuws 01/11 10 | 11
troleren. De objecten waarbij eerder fouten zijn geconstateerd en die in de controlerapportages worden genoemd, verdienen ook alle aandacht. Daarnaast moet de lijst met onregelmatigheden niet worden vergeten. Hierin staan per object eventuele bijzonderheden benoemd, bijvoorbeeld als een object speciale zorg nodig heeft omdat het kwetsbaar is of het een groot formaat
betreft. Steekproefsgewijs moet worden gecontroleerd of de lijst met onregelmatigheden aan de juiste objecten is gekoppeld. Daarnaast wordt bekeken of de scaninstructies zijn uitgevoerd. In de scaninstructies, die de instelling aan het scanbedrijf heeft
Suriname als Zeeuwse kolonie
geleverd, staat bijvoorbeeld of er per opening of per pagina moet worden gescand en of de schutbladen en blanco’s worden mee-
Het Zeeuws Archief heeft in februari 2011 de digitale gids ‘Staten
genomen. Ook de bestandsnaamgeving en de mappenstructuur
van Zeeland en Suriname’ gepresenteerd. Tal van details over de
moeten overeenkomen met de instructies.
beginperiode van de Nederlandse invloed in Suriname (16671684) door de vestiging van Zeeuwse kooplieden zijn daarmee
Formulier
online beschikbaar. De 25.077 pagina’s uit de archieven van de
Het formulier voor de inhoudelijke controle dient als uitgangs-
Staten van Zeeland en de Rekenkamer van Zeeland zijn gecon-
punt en wordt aan de coördinator geretourneerd met de bevin-
serveerd en gedigitaliseerd met subsidie van Metamorfoze.
dingen. Indien er fouten zijn geconstateerd, gaat de HD met de scans en het formulier naar het scanbedrijf terug. Daar vindt
Zeeuwse kooplieden hoopten met de inname van Suriname een
dan een herstelactie plaats. Vervolgens moet de inhoudelijke
winstgevende Walcherse West-Indische Compagnie te kunnen
controle opnieuw worden uitgevoerd. Als er nieuwe scans zijn
opzetten. Door tegenslagen als tropische ziekten, hoge trans-
gemaakt omdat er bijvoorbeeld tijdens het scannen pagina’s zijn
portkosten van goederen en soldaten, Engelse kapers en vijandi-
overgeslagen, moeten ook de beeldtechnische en automatische
ge indianen in het binnenland probeerden de Staten van Zeeland
controle opnieuw worden uitgevoerd.
het bestuursrecht over de kolonie al snel weer te verkopen. In 1683, zestien jaar na de inname, ging het gebied over in handen
De verantwoordelijkheid voor een goede inhoudelijke controle
van de Sociëteit van Suriname, een gelegenheidscombinatie van
ligt bij de instelling. De KB zorgt voor de duurzame opslag van het
de West-Indische Compagnie, de stad Amsterdam en de familie
materiaal zoals het door de instelling wordt aangeleverd. Dat is
Van Aerssen van Sommelsdijk.
dus inclusief eventuele fouten. Als de inhoudelijke controle met
W
succes is doorlopen kan worden begonnen met de afronding van het project. De masterbestanden worden duurzaam opgeslagen in het e-Depot en de instelling stelt de scans beschikbaar. Het kwetsbare originele materiaal hoeft niet meer te worden geraadpleegd en kan aan het gebruik worden onttrokken.
Zeeuws zaaigoed voor Suriname in 1668: kropsla, andijvie, kervel, radijs, peterselie, mosterd, komkommer, erwten, uien, rapen, bonen, witte en rode kool.
W Mirjam Raaphorst
Foto: Zeeuws Archief.
Voor meer informatie over het programma
Personalia auteurs
Metamorfoze Nieuws
Metamorfoze is het Nationaal
Koninklijke Bibliotheek
Soeluh van den Berg is coördinator
issn 1387-084x, verschijnt 3x per jaar
Programma voor het Behoud van het
Bureau Metamorfoze
Filmrelated Collections bij het Eye Film
Eindredactie
Papieren Erfgoed.
Postbus 90407
Instituut Nederland.
Noortje Brul
Metamorfoze is een samenwerkings-
2509 lk Den Haag
Jasper Faase is projectmanager Databank
Redactie
verband tussen de Koninklijke Biblio-
t 070 3140 518
Digitale Dagbladen bij de Koninklijke
Erik van der Doe, Andrea Langendoen
theek en het Nationaal Archief en is een
e
[email protected]
Bibliotheek.
en Mirjam Raaphorst
initiatief van het ministerie van Onder-
i www.metamorfoze.nl
Berry Feith was projectleider digitalise-
Vormgeving
wijs, Cultuur en Wetenschap (ocw).
ring bij Staten-Generaal Digitaal en is nu
Studio Marise Knegtmans, Amsterdam
Het programma bindt de strijd aan met
coördinator bij Metamorfoze.
Druk
verzuring en met andere vormen van
Jo Tollebeek is hoogleraar cultuur-
Drukkerij Mart.Spruijt, Amsterdam
autonoom verval, zoals inktvraat en
geschiedenis aan de KU Leuven en was
Fotografie
kopervraat.
als fellow tijdelijk verbonden aan de
Afdeling Optische Technieken van de
Koninklijke Bibliotheek.
Koninklijke Bibliotheek, tenzij anders aangegeven.
Foto’s: Mike Bink.
Inktvraat te lijf in het Kinderboekenmuseum
red papiria l jaar en dag is het de missie van Meta-
A
karakter, uiterlijk en een spannende omgeving.
morfoze om dreigingen als verzuring
Met de meegeleverde armband, de slurper, kun
en inktvraat op verschillende, wetenschappelijk
je woorden slurpen en inspiratie opdoen om zo
geteste manieren te lijf te gaan. Maar sinds eind
uiteindelijk een eigen verhaal te maken. Want dat
vorig jaar kunnen kinderen (en volwassenen) is de enige manier om Inktvraat te verslaan: door in het Kinderboekenmuseum in Den Haag ook
zelf nieuwe verhalen te verzinnen.
met hun eigen fantasie de strijd aanbinden met inktvraat.
Papiria is een sprookjesachtige omgeving, met imposante boekenbergen, spannende hoekjes en
Het vernieuwde Kinderboekenmuseum is om-
een kakofonie aan zinnen en woorden. Maar dan
getoverd tot Papiria, het ‘literaire luilekkerland’ wel woorden waarvan de letters al deels zijn wegwaar alle verhalen vandaan komen. Maar Papiria
gevreten door Inktvraat. Werk aan de winkel dus.
wordt bedreigd door Inktvraat. Hij vreet aan woorden, verhalen en tekeningen. Aan de bezoekers
www.papiria.nl
de opdracht om Inktvraat helpen te verslaan en www.kinderboekenmuseum.nl zo Papiria te redden. Dat doe je door een verhaalfiguur te ontwerpen, met eigen emoties,
