Allochtonen en schaken

Eindrapportage KNSB project

Allochtonen en schaken mei 2009 09/BSall/0157/EB

1

Inhoud: Inleiding ......................................................................................................................................................... 3 Doelstelling en overzicht deelprojecten......................................................................................................... 4 Doelstelling................................................................................................................................................. 4 Afbakening ................................................................................................................................................. 4 Selectie deelprojecten................................................................................................................................ 4 Overzicht deelprojecten ............................................................................................................................. 5 A. Schaakles op scholen in de wijk Hillesluis in Rotterdam en oprichting JSV Kralingen................ 5 B. Deelproject Delfshaven en IJsselmonde in Rotterdam ................................................................ 5 C. Kennismakingslessen in Schiedam.............................................................................................. 6 D. Nieuwe schaakvereniging in de wijk Zeeburg in Amsterdam ...................................................... 6 E. Schaaklessen bij de stichting BRON in Amsterdam .................................................................... 7 F. Schaaktoernooi voor kinderen met Turkse ouders in Amsterdam............................................... 7 Enquêtes en nader contact ........................................................................................................................ 7 Ervaringen Atletiekbond en info doelgroep................................................................................................ 8 Antwoorden per hoofdvraag .......................................................................................................................... 9 Aanbevelingen en conclusies ...................................................................................................................... 11 Toekomst ..................................................................................................................................................... 11 Bijlage 1: Leidraad voor lesgevers voor schaken in achterstandswijken ...................................................... 1 1. Schaaklessen in achterstandswijken............................................................................................ 3 2. Leefomstandigheden in achterstandswijken................................................................................. 4 3. Veel aandacht voor verbetering.................................................................................................... 5 4. Wat heeft dit alles voor gevolgen voor schaaklessen in dit soort wijken...................................... 6 Kies de school als ingang en startpunt ......................................................................................... 6 Ga uit van een groot niveauverschil: differentieer! ....................................................................... 6 Ga uit van de dingen die een kind wel kan. .................................................................................. 6 Samenwerking tussen school, sport en buurt. .............................................................................. 6 Durf als lesgever je eisen te stellen. ............................................................................................. 6 6. Concrete aandachtspunten .......................................................................................................... 7 Bijlage 2: Uniek scholenproject Delfshaven groot succes!.......................................................................... 14 Bijlage 3: Kennis over achtergronden van allochtonen ............................................................................... 17

Foto voorpagina: Schaaktoernooi voor scholieren in Amsterdam (1 december 2007). 50% van de deelnemers bestond uit allochtone kinderen.

2

Inleiding In 2007 is de KNSB gestart met een verkennend project ’allochtonen en schaken’. De doelstelling van het project was om ervaringen op te doen met allochtonen in relatie met de schaaksport, zodat maatregelen genomen konden worden om de komende jaren meer allochtone mensen als lid van de schaakbond te kunnen verwelkomen. Voor de aanleiding verwijzen we naar het Meerjarenbeleidsplan 2007-2010 van de KNSB, waarin wij citeren: “Hoewel exacte cijfers over het aantal allochtone leden van de KNSB ontbreken, is het duidelijk dat schaken in Nederland momenteel een relatief ‘witte’ sport is.” Voor ons project is een afbakening gemaakt. Gekozen is om te focussen op schaken met kinderen in achterstandswijken en daarbij gebruik te maken van de bestaande faciliteiten van de schaakbond zoals de leskisten voor schaken op school van SpeelZ. De reden is dat schaken met kinderen de mensen het meest aanspreekt en ook het snelst tot successen leidt. Volwassenen worden daarbij vanzelf meegenomen in hun enthousiasme voor hun kinderen. Bij het project zijn een zestal deelprojecten uitgevoerd in de steden Rotterdam, Schiedam en Amsterdam. De ervaringen uit deze projecten zijn vastgelegd in deze notitie. Tijdens de periode was een projectgroep actief bestaande uit: Th. Weijers (SGA), Th. Finkenflugel (SGA), B. Barbier (HSB), T. Koorevaar (RSB), mevr. P. Knipscheer (Schaakopleidingen.nl), mevr. E. de Kleuver (KNSB) en E. van Breugel (KNSB). Wij danken de leden van de werkgroep voor hun bijdrage en in het bijzonder mevr. Knipscheer voor haar inzet in de wijk Hillesluis (Rotterdam) en de heer Koorevaar (RSB) voor zijn betrokkenheid voor het project in de wijken Delfshaven en IJsselmonde (Rotterdam). Voor de deelprojecten bedanken wij verder nog de heer Meijer, de heer Becic, de heer El Jarmouni, de Stichting de Witte Tulp en de heer Sibbing voor hun inzet in resp. Schiedam, de wijken Geuzenveld, Zeeburg en Oost/Watergraafsmeer (Amsterdam). Verenigingen en scholen in andere steden worden opgeroepen om ook vooral schaaklessen op scholen met veel kinderen van allochtone afkomst te gaan organiseren. Dit rapport geeft u daarbij alvast de nodige tips hoe u dat kunt aanpakken.

E. van Breugel

Foto: Algemeen Dagblad HC van april 2008

NB: Gedurende het project is gebleken dat ’allochtonen en schaken’ een veel omvattende onderwerp is dat niet op zichzelf kan staan. Om te schaken heb je immers geen taal nodig behalve de kennis van de zetten. Onderstaande foto is afkomstig van een project van Hagenaar Boy Frank die letterlijk schaken als bindmiddel heeft ingezet in Afghanistan.

3

Doelstelling en overzicht deelprojecten Doelstelling De doelstelling van het project is om ervaringen op te doen met allochtonen en schaken, om zodoende meer allochtone mensen als lid bij de KNSB te kunnen verwelkomen. Afbakening Voor dit project hebben we ons beperkt tot het verzamelen van ervaringen op een aantal deelterreinen: 1. aanvragen van specifieke subsidie voor deze doelgroep (zowel lokaal, provinciaal en landelijk); 2. lesgeven aan allochtone kinderen; 3. aanbieden van een cursus schaken voor allochtone volwassenen; 4. de ervaringen van allochtonen met bestaande schaakverenigingen (best practices); 5. de ervaringen van succesvolle andere sportbonden met allochtonen; 6. opleiden van allochtoon kader. Selectie deelprojecten Als onderdeel van het allochtonenproject is gepoogd is om in een aantal steden met allochtone wijken deelprojecten met schaken op te starten. Belangrijk kenmerk bij de selectie van deelprojecten was dat er of nog geen schaakvereniging in de betreffende wijken aanwezig was of dat er nog niet via school aan schaken werd gedaan. Doorslaggevend was echter de aanwezigheid van voldoende vrijwilligers en niet onbelangrijk een locale coördinator voor het opstarten van het deelproject. Bij de deelprojecten zijn in alle gevallen schaaklessen op school georganiseerd. In twee gevallen is daarbij tevens met succes een nieuwe (jeugd)schaakvereniging opgestart, bij drie andere deelprojecten is de aanwezige schaakvereniging nauw betrokken bij de schaaklessen of het schaaktoernooi en tot slot de laatste is de regionale bond de coördinator van de project, zodat steeds de binding met de reguliere schaakverenigingen is gemaakt. Bij de deelprojecten is wel gebleken dat de drempel om een reguliere schaakvereniging op te richten soms nog hoog is. Het vinden van de benodigde accommodatie, de beschikbaarheid van kader en de benodigde financiering voor clubactiviteiten kan extra lastig zijn in deze wijken. In de deelprojecten zijn echter genoeg creatieve oplossingen gevonden om schaken voor langere tijd in deze wijken mogelijk te maken. Een van deze oplossingen is het oprichten van een schoolschaakclub via het SpeelZ project (www.SpeelZ.org). Deelnemers aan de schaaklessen op school worden lid via van de bond via het voordelige SpeelZ lidmaatschap. De school beschikt hierdoor direct over schaakstukken, borden en een demonstratiebord, de kinderen krijgen lesmateriaal ter beschikking en zullen uitgenodigd worden aan schoolschaaktoernooitjes deel te nemen.

4

Overzicht deelprojecten Uiteindelijk zijn de volgende zes deelprojecten met succes van start gegaan. Er wordt een samenvatting geven van het deelproject en tevens een paar citaten uit onze enquête: A. Schaakles op scholen in de wijk Hillesluis in Rotterdam en oprichting JSV Kralingen Schaaklerares en pedagoge, mevrouw P. Knipscheer, verzorgt al enige jaren schaaklessen op diverse scholen in de wijk Hillesluis in Rotterdam. Wij hebben haar voor dit project gevraagd haar ervaringen op te schrijven. Dit heeft zij gedaan en dit heeft geresulteerd in de “Leidraad voor lesgevers voor schaken in achterstandswijken” (zie bijlage 1). In de leidraad wordt met name ingegaan op de lessituatie op scholen in achterstandswijken. Zij geeft daarnaast een concreet lijstje met zaken waar je als lesgever aan moet denken bij de werving en bij je contacten met scholen. Daarnaast is zij er in 2008 in geslaagd om een start te maken met de oprichting van Jeugdschaakvereniging Kralingen. De eerste 12 leden zijn inmiddels geregistreerd! Voor verdere informatie over haar project verwijzen wij tevens naar haar website: www.Schaakopleidingen.nl [Foto: www.Schaakopleidingen.nl] Hoe groot kies je de groep en waarom? P. Knipscheer: “Maximaal 12 kinderen (voor kleuters maximaal 10).Omdat je dan nog net wat individuele aandacht kunt bieden. Omdat dat voor de meeste beginnende trainers ook net te doen is en omdat je op die manier altijd voldoende ruimte hebt om te oefenen en tegen elkaar te spelen (niet in elke klas is het erg makkelijk om de tafels zo te groeperen dat je makkelijk tegen elkaar kunt schaken)” B. Deelproject Delfshaven en IJsselmonde in Rotterdam Onder de noemer “Spangen Schaakt” zijn in de deelgemeentes Delfshaven en IJsselmonde in Rotterdam op diverse scholen schaaklessen opgestart. Initiatiefnemer was de heer T. Koorevaar (voorzitter Rotterdamse Schaakbond) die begin 2008 met succes het plan van aanpak voor dit unieke project bij de deelgemeente indiende voor subsidie. In totaal zijn ca. 250 kinderen dit schoolseizoen met schaakles begonnen in deze wijken. Allen zijn tevens lid van het project voor schaken op school “SpeelZ” van de KNSB en maken daarbij gebruik van de kant-en-klare leskisten voor schaken op school. Bij dit project in Rotterdam wordt extra aandacht besteed aan het werven en begeleiden van nieuw kader. Dit deelproject wordt uitvoerig beschreven in bijlage 2: Uniek scholenproject Delfshaven groot succes! Er is inmiddels ook een eigen webpagina ingericht, onder de naam Schoolschaak De Koepel Erasmus (www.schoolschaakkoepelerasmus.nl) “De Koepel” is bestemd voor vertegenwoordigers uit het basisonderwijs (schaken). [Foto: www.schoolschaakkoepelerasmus.nl] Hoe begin je als je schaakles aan kinderen in achterstandswijken wilt organiseren? T. Koorevaar: “Een concept ontwikkelen (strategische keuzes maken) en een plan maken; toetsen bij diverse partijen; uitvoeren; een totaalconcept met elkaar versterkende elementen. Kind en school centraal stellen“ Hoe kun je aan financiering komen en wie betrek je er allemaal bij? “Voor financiering langsgaan bij diverse instellingen en bij scholen; vervolgens de nodige instanties deel van je plannen maken: Sport & Recreatie van de Gemeente/Deelgemeenten, opbouwwerkers, redacties

5

lokale kranten, functionarissen Gemeente/ deelgemeente, directies scholen, advertentiepartijen, Rotterdamse Schaakbond en schaakverenigingen” C. Kennismakingslessen in Schiedam De heer D. Meijer, professioneel schaaktrainer en voorzitter van Jeugdschaakclub De Pionnetjes heeft in Schiedam op diverse scholen in najaar 2008 samen met de gemeente Schiedam en het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. een serie kennismakingslessen opgezet. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende schaaktrainers. Uit deze contacten is van één van de scholen tevens de vraag gekomen om gezamenlijk een soort schaakclub op school op te zetten. Het is de bedoeling dat de school hier actief in gaat participeren (kinderen werven, ondersteuning door vrijwilligers, beschikbaar stellen school). [Foto: www.pionnetjes.nl] Let je op bepaalde achtergronden of cultuurverschillen? D. Meijer: “Binnen de groepen wordt niet teveel gelet op cultuurverschillen; de insteek is duidelijk: we komen om lekker te schaken of je nu Turks, Marokkaans, jongen, meisjes of wat dan ook bent. Sommige kinderen hebben dit van huis uit soms anders meegekregen; veel scholen zijn hier echter ook fel op om kinderen te leren dat dit niet de bedoeling is. Het is nuttig het beleid van de school hierin te volgen. Bij allochtone kinderen is wel de tendens dat de concentratiespan minder lang is dan bij andere groepen. Afwisseling is dus geboden. Ook maken zij scherper de afweging: Wat levert het mij op. Concrete beloning sluit aan bij die behoefte; op termijn zal deze omgezet moeten worden in intrinsieke motivatie. “ D. Nieuwe schaakvereniging in de wijk Zeeburg in Amsterdam In de wijk Zeeburg in Amsterdam was tot voor kort geen schaakvereniging aanwezig. De heer M. El Jarmouni woonachtig in deze wijk en tevens vader van een schakend kind was al eerder Schaakclub Zeeburg begonnen met het verzorgen van schaaklessen Dit jaar gaat jeugdschaakvereniging Zeeburg van bij hem thuis. In 2008 heeft hij het initiatief start. Schaken is goed voor kinderen: het stimuleert genomen voor het oprichten van een logisch denken. Ook leren ze door het spel zelf schaakvereniging. In samenwerking met de beslissingen te nemen en de gevolgen daarvan te deelgemeente en de KNSB is gezocht naar de aanvaarden. Jaarcontributie € 80, met de Stadspas € 40. mogelijkheden. In het najaar 2008 is schoolschaakclub Zeeburg opgericht. De club Buurtcentrum De Meevaart, telt inmiddels 10 leden! Hoe ga je te werk bij de werving? M. El Jarmouni: “Ik neem daar zelf een hele actieve rol in, benader mensen in mijn directe woonomgeving, maar ga ook langs bij scholen en Marokkaanse organisaties. “

Balistraat 48, Zeeburg Info op tel. 06 18 29 82 90

[Bron: www.stadspas.nl/stadspas_kortingen]

Hoe zorg je voor allochtoon kader en waarom een aparte vereniging voor allochtonen? M. El Jarmouni: “Door enthousiaste mensen direct een rol te geven, door ouders van schakende kinderen te betrekken bij het kader. Het belangrijkste is in eerste instantie dat je de mensen weet te bereiken. Ik denk dat het makkelijker gaat met een vereniging specifiek voor allochtonen. Het maakt de drempel om mee te doen een stuk kleiner. Het is vertrouwder. Van daaruit vindt vanzelf op een gegeven moment een versmelting plaats.”

6

E. Schaaklessen bij de stichting BRON in Amsterdam De stichting BRON (stichting met voornamelijk leden met een Bosnische achtergrond) is actief met verschillende activiteiten in het stadsdeel Geuzenveld in Amsterdam. Er bestond al een schaakvereniging BRON, echter deze kende nog geen jeugdleden. De heer Z. Becic, werkzaam bij de stichting BRON en tevens als schaakleraar actief heeft het initiatief genomen om de jeugd op diverse scholen in deze wijk met schaken in aanraking te laten komen. Hij is kleinschalig gestart in najaar 2008 met gratis schaaklessen voor jeugd op de clubavond van BRON. Gezelligheid is troef bij BRON. Op onze vraag hoe je schaken het best onder allochtonen promoot, kwam het antwoord van de heer Becic: “Schakers zijn ook mensen! Door het schaken af te wisselen met gezellige avondjes met muziek en drankjes te combineren, komen ze graag en blijven ze terugkomen. Tevens door enthousiasme te kweken voor het schaken door dit op buurtfeesten te promoten en via simultaans op het plein.” F. Schaaktoernooi voor kinderen met Turkse ouders in Amsterdam In het najaar van 2007 werd voorafgaand aan het project door de Stichting De Witte Tulp (www.stichtingwittetulp.nl) een schaaktoernooi voor kinderen van voornamelijk Turkse komaf tegen autochtone kinderen in Amsterdam georganiseerd. Dit toernooi was een initiatief van de Turkse Stichting De Witte Tulp. Samen met de Schaakbond Groot Amsterdam (SGA) is het toernooi opgezet en uitgevoerd. In januari 2009 zal opnieuw een schaaktoernooi door de stichting worden georganiseerd. Ditmaal wordt samengewerkt met Servicepunt Randstad van de KNSB.

Foto: Tijdens het schaaktoernooi op 1 december 2007 was de speelzaal door de stichting De Witte Tulp helemaal oranje aangekleed met ballonnen en vlaggen. Tevens waren diverse lekkere Turkse hapjes gratis beschikbaar gesteld voor alle aanwezigen door de ouders van de deelnemers. Enquêtes en nader contact De contactpersonen van de deelprojecten zijn geënquêteerd om zodoende antwoorden op de deelvragen te krijgen. De volledige enquêtes zijn op te vragen bij het bondsbureau: Bondsbureau KNSB: Frans Halsplein 5, 2021 DL Haarlem, 023-5254025, [email protected] Voor nader contact met de deelprojectleiders: T. Koorevaar, [email protected] Mevr. P. Knipscheer [email protected] D. Meijer [email protected] M. El Jarmouni [email protected] Stichting BRON, Z. Becic 06-42191914 Stichting De Witte Tulp [email protected]

7

Ervaringen Atletiekbond en info doelgroep Naast de ervaringen uit de deelprojecten is naar het project “Colours of Atletics” specifiek voor allochtonen van de Atletiekbond gekeken. Zij hebben o.a. onderzoek gedaan naar de cultuurverschillen van de doelgroep. “Als je allochtone jongeren wilt lid laten worden van een club, vergt dat aanpassingen van zowel de jongeren als de sport- danwel schaakvereniging. In veel westerse landen zijn sportverenigingen helemaal niet zo bekend. Het is dan ook lastig voor zowel de jeugd als hun ouders om zich aan te passen aan onze verenigingscultuur”. “Allochtone jongeren (vooral meisjes) sporten momenteel minder in clubverband dan autochtone leeftijdsgenoten. Dit is een feit dat na veel onderzoek is vastgesteld” Bovenstaande stellingen zijn afkomstig uit de werkmap Colours of Athelics, “Meedoen allochtone jeugd door sport”). In de deelprojecten is met deze cultuurverschillen rekening gehouden. Het lesgeven vindt in bijna alle gevallen dan ook om deze reden plaats op school. Daar zijn de kinderen te benaderen en hoeven met zaken als accommodatie of hoge tarieven nog geen rekening gehouden te worden. In bijlage 3 is per specifieke kennis over de achtergronden van verschillende allochtone groeperingen in Nederland te vinden. Deze kennis is verzameld door de Atletiekbond en beschrijft de verschillend per nationaliteit. Gebruik deze kennis niet als richtlijn, maar als nuttige informatie.

[Foto: Nieuwsbrief Colour of Atletics www.coloursofathletics.nl]

8

Antwoorden per hoofdvraag Per hoofdvraag geven we steeds aan welke ervaringen zijn opgedaan en of het gelukt is om antwoord op deze vraag te krijgen. 1. Is het mogelijke extra financiële middelen voor deze doelgroep te verkrijgen en hoe kom je aan deze middelen? Voor de doelgroep is heel goed mogelijk gebleken om met name lokaal extra financiering te genereren. De deelnemers aan het project konden daardoor aan de kinderen gratis of tegen sterk gereduceerde prijs schaaklessen aanbieden. Het meest succesvol is door zelf langs te gaan bij instellingen in de betreffende wijken en bij de scholen zelf. Grote steden zijn bijvoorbeeld in een aantal stadsdelen ingedeeld die over eigen budgetten en voorzieningen (eigenaar van mogelijke leslocaties, buurtcentra) beschikken. Het is vervolgens belangrijk deze instanties deel van je plannen te maken. Kijk goed naar hun motieven om projecten te ondersteunen en laat zien wat je voor hen kunt betekenen. Stel bijvoorbeeld kind en school centraal in je plannen. 2. Hoe promoot je schaken onder allochtone kinderen? Bij alle deelprojecten is het gelukt om schaaklessen op scholen in de betreffende wijken op te zetten. Schaaklessen aan kinderen op scholen blijken een uitstekend middel om allochtone kinderen aan het schaken te krijgen. Veel moeilijker is het om structureel voor een schaakaanbod te zorgen via schaakverenigingen. Toch is het in twee deelprojecten vorig jaar gelukt om een nieuwe schaakvereniging in die wijken op te richten. De kritische succesfactor daarbij is voldoende kader te werven en bij voorkeur uit de wijk zelf. Is er eenmaal kader aanwezig en een ruimte in de wijk gevonden, dan kan enthousiasme gekweekt worden door vooral ouders erbij te betrekken. Maak ze deel van de clubactiviteiten door het gezellig voor ze te maken en ze taken te geven. 3. Hoe betrek je meer allochtone volwassenen bij het schaken? Schaakverenigingen hebben tot nu toe moeite om veel allochtone volwassenen bij hun clubactiviteiten te betrekken. We hebben bij dit project vooral naar andere mogelijkheden gekeken. We noemen hier die mogelijkheden: • door schaaklessen aan allochtone kinderen op scholen te organiseren wek je enthousiasme bij de ouders. Via deze schaaklessen kun je vervolgens in contact komen met deze ouders. Bij een van de deelprojecten is bijvoorbeeld een schaakcursus georganiseerd voor de moeders van de schakende kinderen. • bij een ander deelproject zijn de ouders vooral als kaderlid voor de club geworven en worden enkele tevens ingezet als lesgever (na het volgen van een kadercursus). • bestaande stichtingen of groeperingen die activiteiten organiseren voor een specifieke doelgroep (op basis van nationaliteit of cultuur) zijn tevens een goede ingang. Het Turkse schaaktoernooi was bijvoorbeeld een eigen initiatief van de betreffende stichting waar ca. 20 volwassenen betrokken waren om iets voor het toernooi te betekenen; Voor de Bosnische stichting BRON is schaken maar een van de vele activiteiten; Het initiatief voor de schaakclub in Zeeburg kwam uit de Marokkaanse gemeenschap. Het aantal kaderleden is daardoor al bijna even groot als het aantal leden. 4. Wat zijn de ervaringen van allochtonen met bestaande schaakverenigingen? Schaakvereniging BRON is een vereniging voor allochtone schakers. Zij geven aan dat het zeker helpt als je schaken als sociale happening brengt. Schaken afwisselen met gezellige avondjes met muziek en drankjes. Andere ervaringen zijn dat als er een heel groepje schakers met dezelfde cultuurachtergronden zijn, dat zeker helpt bij de opbouw van sociale contacten. De deelprojecten kozen verder allemaal voor de insteek om schaaklessen met kinderen te organiseren. Belangrijk is dat het schaakaanbod van de schaakclubs ook in die wijken wordt

9

aangeboden. Vanuit de scholen met veel allochtonen werd nadrukkelijk aangegeven dat allochtone kinderen ’s avond niet zomaar naar buiten de wijk zullen reizen om naar een schaakclub te komen. Ouders zijn in veel gevallen niet beschikbaar om ze daar te brengen. 5. Wat zijn de ervaringen van succesvolle andere sportbonden met allochtonen en kan dat bij schaken ook? Er is gebruik gemaakt van de resultaten verzameld in de werkmap Colours of Athelics, “Meedoen allochtone jeugd door sport” van de Atletiekbond en van de uitkomsten van het schooljudo project van de Judobond (www.schooljudo.nl). Beiden waren in 2008 deelnemer aan het door VWS gesubsidieerde project “Meedoen allochtone jeugd door Sport”. Schaken leent zich gezien de resultaten uit de deelprojecten misschien nog wel veel meer dan atletiek en judo voor allochtone jeugd. Er heerst veelal een spelletjescultuur en veel problemen waar de fysieke sporten wel mee kampen, zoals geschikte sportkleding, taal, onbekendheid van de sport, zijn er bij schaken veel minder. Schaaklessen kunnen immers in een normale lessituatie plaatsvinden op school. 6. Is het mogelijk om allochtoon kader op te leiden zodat het makkelijker wordt om allochtone schakers les te geven in schaken? Dat is mogelijk. In Amsterdam bijvoorbeeld gaat een aantal ouders meedoen met een kadercursus lesgeven in Stap 1. Zodra de groep allochtone schakers groot genoeg is, moet het mogelijk zijn om ook meer allochtone kaderleden op te leiden.

10

Aanbevelingen en conclusies De belangrijkste aanbevelingen voor het opstarten van projecten met allochtone schakers zijn: 1. Zorg voor een enthousiaste initiatiefnemer die de nodige tijd in het project wil steken; 2. Begin bij voorkeur met schaaklessen aan kinderen in de wijk. 3. Maak eerst een goed plan en maak daarbij strategische keuzes: a. Zorg voor financiering van het plan door vooral bij locale partijen (gemeenten, fondsen en stichtingen) aan te kloppen; b. Stel kind en school centraal; c. Toets je plan bij verschillende partijen; d. Zorg voor voldoende uitvoerkrachten; 4. Laat je informeren over de specifieke doelgroep: a. Houd rekening met cultuurverschillen; b. Taal is in principe geen barrière. 5. Zorg voor continuïteit door in de wijken naast schoolschaken ook een verenigingsvormen op te richten. a. Verlaag de drempel voor het oprichten van een vereniging door te starten op de scholen; b. Houd het gezellig en combineer schaken met muziek en drankjes. Conclusie: Allochtonen en schaken is een prima combinatie, maar het is met name moeilijk om voldoende vrijwilligers en al dan niet betaalde lesgevers te vinden. Belangrijkste leerpunt is wel dat zonder enthousiaste initiatiefnemer die voor de doelgroep of voor de betreffende wijk iets met schaken willen doen, er niets van de grond komt en er ook geen allochtone schakers bijkomen. Als de initiatiefnemer er wel is, kan in principe voor alle andere zaken als financiën, speelruimte, les- en schaakmateriaal, een oplossing worden gevonden. De KNSB zal in ieder geval zorgdragen dat in haar kaderopleidingen een onderdeel over het lesgeven in wijken met veel allochtonen wordt opgenomen en tevens dat de kennis van de successen in de twee grote steden worden doorgegeven aan andere steden.

Toekomst De nodige deelprojecten zijn opgestart en lopen zeker nog de komende jaren door. Het doet goed te weten dat in Rotterdam dit jaar een groot schoolschaakproject met allochtonen van de grond is gekomen (ca. 250 deelnemers) en dat komend jaar in Amsterdam via het Max Euwe Centrum (www.maxeuwecentrum.nl) eveneens een project van soortgelijke omvang gepland staat (zie volgende pagina voor een implessie). Beide projecten worden gefinancierd uit overheidssubsidies. Het geeft aan dat de kansen worden benut en dat we de komende jaren hopelijk nog veel plezier zullen beleven met veel allochtone schakers en schaaksters.

11

] Het Schoolschaakproject “de Schaakkaravaan”, van het Max Euwe Centrum in Amsterdam is op 6 februari 2009 van start gegaan en zal gedurende 3 jaar ruim 30 scholen in Amsterdam aandoen.

12

Bijlage 1: Leidraad voor lesgevers voor schaken in achterstandswijken

Leidraad voor lesgevers voor schaken in achterstandswijken

(foto: www.schaakopleidingen.nl) 08/BSall/0061/EB versie 1.1 januari 2008 door Poulien Knipscheer

© copyright KNSB- Schaakopleidingen

1

Inhoud:

1. Schaaklessen in achterstandswijken................................................................................................... 3 2. Leefomstandigheden in achterstandswijken ....................................................................................... 4 3. Veel aandacht voor verbetering .......................................................................................................... 5 4. Wat heeft dit alles voor gevolgen voor schaaklessen in dit soort wijken. ........................................... 6 Kies de school als ingang en startpunt ................................................................................................ 6 Ga uit van een groot niveauverschil: differentieer! .............................................................................. 6 Ga uit van de dingen die een kind wel kan. ......................................................................................... 6 Samenwerking tussen school, sport en buurt...................................................................................... 6 Durf als lesgever je eisen te stellen. .................................................................................................... 6 6. Concrete aandachtspunten ................................................................................................................. 7


2

1. Schaaklessen in achterstandswijken Natuurlijk is het absoluut niet politiek correct om te spreken over achterstandwijken, allochtonen of op willekeurig andere manier op een manier te praten over die kinderen en die mensen in Nederland die niet de beste vooruitzichten hebben. Het is echter zo moeilijk om keurig, politiek correcte taal te bezigen, terwijl we allemaal heel goed weten waar het over gaat, dat ik dat niet eens ga proberen. Dat ik het persoonlijk een heel geweldige doelgroep vind, mag duidelijk zijn. Mede daardoor heb ik het gevoel dat het niet zo heel erg is, als ik voor het gemak alle kinderen in die achterstandwijken op één grote hoop veeg (iets wat natuurlijk onzin is; elk kind is anders. Elk kind heeft z’n eigen omstandigheden, mogelijkheden en moeilijkheden. De kunst is om daar zo veel mogelijk uit te halen) Dus ligt hier voor je een stuk over schaakles geven aan allochtone kinderen in achterstandswijken. We hebben het dus niet over de hoger opgeleidde Surinaamse kinderen, noch over de Franse immigrant. We hebben het over die kinderen die wonen in gebieden met meer dan gemiddelde overheidsbelangstelling omdat dit de gebieden zijn waar veel moet gebeuren om de wijk ‘leefbaar’ te houden. Ik heb geprobeerd een aantal zaken tegen elkaar af te zetten. Het is voor iedere lesgever een uitdaging om zijn/haar eigen afweging te maken. Er speelt veel in de omgeving van deze kinderen. Of je dat een uitdaging vindt als lesgever en er vol enthousiasme mee aan de slag gaat of dat je die drempel een te grote belemmering vind, is je eigen afweging. Probeer wel eerlijk te zijn tegenover je zelf, de kinderen, hun ouders en de school. Als je het moeilijk vindt om in dit soort gebieden les te geven, is er allerlei hulp te organiseren. Als je het echter niet leuk vindt, moet je het gewoon niet doen! Daar is niemand mee geholpen!

(foto: www.schaakopleidingen.nl)


3

2. Leefomstandigheden in achterstandswijken Ik kan een heel negatief beeld schetsen van kinderen in achterstandswijken. Veel kinderen leven in kleine huizen. De wijken zien er niet erg aantrekkelijk uit. Er is heel weinig groen, de straat is vaak niet erg veilig; de criminaliteitscijfers uit deze wijken spreken wat dat betreft voor zich. Er is in deze gezinnen weinig geld, weinig mogelijkheden ook om ergens naar toe te gaan. De kinderen beginnen veelal met een achterstand; in de meeste gezinnen zijn geen/nauwelijks boeken aanwezig. De kinderen hebben nauwelijks spelletjes thuis (wel is er in de meeste gezinnen een computer aanwezig, maar ‘gezelschapsspelletjes’ zijn veelal nauwelijks bekend) Er zijn veel ouders die slecht Nederlands spreken. De kinderen moeten nogal eens vertalen of de regels van de samenleving uitleggen. De meeste ouders zijn sowieso laag opgeleid Er spelen heel veel complexe problemen. Psychiatrische problemen, verslaving, criminaliteit, gebroken gezinnen en problemen die ontstaan uit cultuurverschillen. Deze kinderen groeien op in een hele harde wereld. Ze leren al snel voor zichzelf zorgen, maar moeten het doen met heel weinig mogelijkheden. Voor je schaakles is het ook niet altijd even hoopvol. Ze luisteren niet of nauwelijks, je moet ze soms nog leren dat ze om de beurt moeten zetten, ze schelden tegen elkaar, kunnen slecht lezen, hebben moeite met rekenen (voordelige ruil is voor sommige kinderen gewoon een moeilijke som) en zitten geen moment stil.

(foto: www.schaakopleidingen.nl)


4

3. Veel aandacht voor verbetering Gelukkig is er ook een heel ander verhaal te vertellen: Hoewel deze gezinnen het niet makkelijk hebben, is er veel aandacht om deze wijken te verbeteren. Er gaat veel geld naar buurt- en welzijnswerk en de scholen in deze wijken hebben extra budget om het onderwijs en het naschoolse aanbod voor deze kinderen te vergroten. De levendigheid en het enthousiasme van deze kinderen is enorm (tenminste; als je iets leuks aanbiedt!). Vanuit dit enthousiasme is er heel veel te bereiken. De zelfstandigheid en het verantwoordelijkheidsgevoel van veel van deze kinderen is (soms tegen wil en dank) groot. Dat hoef je niet zielig te vinden. Dat is ook heel erg positief. Je kunt sommige dingen best aan hen overlaten. Ze weten dat ze ook zelf verantwoordelijk zijn voor de dingen die gebeuren. De scholen worden voor veel mensen een aanspreekpunt. Er gebeurt veel meer in deze scholen dan alleen les voor de kinderen. Heel vaak is er Nederlandse les voor ouders (zodat de ouders ook beter hun weg leren vinden). Er is maatschappelijk werk aanwezig, de juf/meester fungeert voor heel veel ouders als vraagbaak. Nederland zit niet zo makkelijk in elkaar; dat weet iedereen op zo’n school. Het is niet allemaal vanzelfsprekend en wie durft te vragen wat hij/zij niet weet, wordt alleen maar wijzer. Buurt- en Welzijnswerk is in deze wijken nadrukkelijk aanwezig. De meeste activiteiten die hier worden aangeboden zijn gratis. Activiteiten in de wijk zijn dus heel laagdrempelig. Ook voor je schaakles is er hoop! Deze kinderen willen heel graag nieuwe dingen leren. Ze vinden het leuk dat jij bij hen les komt geven. Ze zijn ontzettend enthousiast (en daardoor niet altijd even stil) en leren heel veel van de schaaklessen (echt niet alleen hoe die stukken mogen lopen – ze leren ook heel veel over ‘met elkaar omgaan’, ‘spelletjes spelen’, ze oefenen rekenen en lezen (essentiële vaardigheden, je kan niet vaak genoeg oefenen), ze leren zich concentreren, enz) Als je al die positieve puntjes gaat zien, als je gaat zien hoe veel je bij kunt dragen door middel van een ‘simpel’ schaaklesje, ben je dankbaar dat je deze kinderen mag leren schaken. Ze zijn zo ontzettend leuk, zo allemaal anders. Het is echt kansloos om deze kinderen als ‘groep’ te beschouwen. Daarvoor zijn ze té verschillend. Wie van deze verschillen geniet en de les daarop weet aan te passen, heeft geweldige schaaklessen met deze kinderen.


5

4. Wat heeft dit alles voor gevolgen voor schaaklessen in dit soort wijken. Kies de school als ingang en startpunt De beste ingang voor schaaklessen in achterstandswijken zijn naschoolse activiteiten. Je kunt natuurlijk ook op een andere manier schaaklessen in dit soort wijken organiseren, maar dit lijkt veruit de gemakkelijkste weg. Simpelweg omdat de scholen beschikken over budgetten voor naschoolse activiteiten, omdat de verantwoordelijkheid voor de opvang van de kinderen na schooltijd inmiddels gedeeltelijk bij de school ligt en omdat het moeilijk is om een andere logische ingang in zo’n wijk te vinden. Ga uit van een groot niveauverschil: differentieer! In elke cursus zal je te maken krijgen met heel uiteenlopende kinderen. Ga dus in elke cursus uit van een groot niveauverschil. Zelfs als alle deelnemende kinderen uit dezelfde groep komen. Ook op school zijn er heel veel kinderen met hun eigen werk. Ook de scholen beseffen heel goed dat ze te maken hebben met kinderen met allerlei achtergronden. Ze hebben sowieso geleerd sterk te differentiëren. Er is een tijd geweest dat dit soort scholen met de regelmaat van de klok nieuwe kinderen uit het buitenland binnen kregen die eerst Nederlands moesten leren, voordat ze andere dingen konden gaan doen. Juist deze scholen hebben geleerd dat differentiëren de enige oplossing is. Ook in je schaakles zal je dus moeten differentiëren! Niet alleen omdat het schaakniveau wisselt, maar ook omdat de persoonlijkheidskenmerken of omstandigheden van de kinderen variëren. Hiernaast is de spanningsboog van veel van deze kinderen beperkt. Veel doen is de oplossing om ordeverstoringen voor te zijn! Ga uit van de dingen die een kind wel kan. Net zoals je alleen maar in deze wijken kunt werken als je de mogelijkheden ziet en de eerste bladzijde van dit verhaal keurig naast je neer hebt gelegd, is het ook alleen maar mogelijk om kinderen enthousiast schaken te leren als je uitgaat van de dingen die ze wel kunnen. Het is heel veel leuker om een spelletje te spelen met alleen een koning dan een partij te moeten schaken met al die stukken waarvan je steeds vergeet hoe ze ook-al-weer mogen. Samenwerking tussen school, sport en buurt. Zoals gezegd zijn er dus ook veel moeilijkheden bij de ouders. Ga er niet zomaar van uit dat ze wel weten wat hun kind doet of dat geschreven informatie bij hen terecht komt. Aan de andere kant zijn de scholen vaak wel in staat om de ouders bij een afsluitende activiteit te betrekken. Hier zie je het geweldige mechanisme van samenwerking tussen school, sport en buurt (BOS = buurt, onderwijs, sport). Zonder de medewerking van de school, het enthousiasme en de vakkennis uit de sport en de medewerking van de buurt, is er geen enkele activiteit mogelijk. Durf als lesgever je eisen te stellen. Als je een leuke activiteit biedt, is iedereen daar blij mee. Als je je weg laat stoppen in een ruimte met minder mogelijkheden dan je zou willen, wordt je activiteit minder leuk; zowel voor jou als voor de kinderen en de school.


6

(foto: www.schaakopleidingen.nl) 6. Concrete aandachtspunten Overzicht concrete aandachtspunten voor een schaakles in een achterstandswijk: • Houd je groep klein genoeg (zo klein dat je zeker weet dat je kunt differentiëren); • Zorg voor duidelijke afspraken met de school over: financiën, ruimte, materiaal, deelnemers (en presentielijst), evt. koekjes oid (veel scholen bieden limonade + koekjes tijdens naschoolse activiteiten); • Zorg voor een gedegen voorbereiding (alles wat je vooraf geregeld kunt hebben, moet je ook vooraf regelen – er is nog genoeg wat onverwacht op je af komt); • Ken de afspraken van de school; wat is de gebruikelijke methode om een groep stil te krijgen, wat zijn de afspraken over petjes, hoofddoekjes, aanspreekvormen, mobieltjes, speelgoed, snoep, door de gang lopen, naar de w.c. gaan, e.d.; Denk niet dat je het wel weet: Soms zijn die afspraken echt anders dan je zou verwachten; • Wees duidelijk en consequent naar de kinderen (en ouders en school) toe; • Pas je taalgebruik aan (het hoeft ook weer niet te makkelijk – het zijn geen kleuters meer en zo willen ze ook niet behandeld worden, maar het is wel snel te moeilijk); • Creëer zo veel mogelijk rust door een vaste lesopbouw te hanteren (bijv. binnenkomen, introductie, korte uitleg van het onderwerp, even oefenen, partijtjes tegen elkaar, centrale afsluiting); • Alle bekende didactische principes tellen hier extra zwaar: Wees duidelijk, zorg voor persoonlijke aandacht (ik geef ze zelf altijd even een handje bij de buitendeur na afloop van de les – zo zie je iedereen in ieder geval elke week even persoonlijk), zorg voor voldoende succeservaringen, geef directe feedback (kijk direct na als ze aan het werk zijn), zorg voor een overzichtelijke lessituatie, enz, enz.; • Houd rekening met een korte spanningsboog.


7

Bijlage 2: Uniek scholenproject Delfshaven groot succes!

Uniek scholenproject Delfshaven groot succes! (Gazet van Spangen)

Schaakles op de basisscholen Het schaakles geven op scholen in de Deelgemeente Delfshaven is in september 2008 van start gegaan en is een groot succes. Op alle scholen in de wijk Spangen wordt nu schaakles gegeven in het kader van "Spangen Schaakt" als onderdeel van het grotere project "Kindvriendelijke Wijk Spangen". Andere scholen in Delfshaven hebben zich aangesloten en zijn ook gestart. Daarnaast waren een aantal scholen in de Deelgemeente IJsselmonde geïnteresseerd in het plan "Delfshaven". Zij hebben geld vrijgemaakt voor dit project en zijn in september ook gestart met een schaaklesprogramma Stap 1 dat 30 weken zal duren. Hetzelfde geldt voor een school in Den Bommel. In totaal zullen hier naar verwachting tussen de 250 en 300 kinderen in dit schoolseizoen schaakles krijgen waarbij ook de schoolschaakkist van de KNSB is ingezet. In veel gevallen zal de Stappenmethode (Stap1) worden gevolgd. Door de toenemende vraag treffen we reeds voorbereidingen voor de (gratis) opleiding tot schoolschaakleraar (m/v). Geïnteresseerden kunnen zich nu reeds opgeven. Binnenkort verschijnt nadere informatie hierover. Samenwerking met INHOLLAND (PABO) Onze samenwerking met de PABO begint ook vruchten af te werpen en de eerste opgeleide PABO student geeft nu een jaar lang schaakles op één van de scholen met de Stappenmethode. De student is uiterst enthousiast en meerdere studenten zullen worden opgeleid en ingezet. Moeders ook op schaakles! Ook is er een programma voor moeders opgezet en begin november zijn de eerste 16 moeders overdag gestart met schaakles volgens de Stappenmethode (Stap 1). Na een presentatie hebben deze moeders zich spontaan opgegeven omdat zij het belangrijk vonden om hetzelfde te mogen leren als hun kinderen. Zij kunnen dan de kinderen thuis begeleiden en landt het schaakspel ook in het gezin! Niet alleen schaken maar ook andere spelletjes op en naast het schaakbord zijn onderdeel van het programma. Daarnaast zullen ze ook kennismaken met kunst&cultuur rondom het thema schaken. De verwachting is dat er veel meer moeders in Delfshaven zich de komende tijd zullen aanmelden voor zo'n schaaklesprogramma. Dit komt omdat ook de Ouderkamers op de scholen interesse hebben getoond. Dit wordt beschouwd als een grote doorbraak in de Deelgemeente Delfshaven en past in het streven te komen tot meer participatie van ouders. Een nieuwe Schaak&Damclub "Het Kasteel" Begin december start de nieuwe Schaak&Damclub "Het Kasteel" in Spangen voor de kinderen van Delfshaven die schaak- en damles krijgen. Ook volwassenen zal na verloop van tijd schaak- en damles worden aangeboden en de mogelijkheid om te schaken en te dammen. Het is verheugend dat een groepje "Spangenaren" dit volledig zelf wil oppakken. Op 29 december is er een groot spelletjes toernooi gepland in Spangen. Kindvriendelijk wijk Spangen Het project "Kindvriendelijke Wijk Spangen" is gebaseerd op het concept "Child Friendly Cities" van de Verenigde Naties dat een eigen vertaling heeft gekregen in Rotterdam. Rotterdam wil zich sterk maken

14

voor een stad waar het fijn wonen is voor kinderen en jonge gezinnen. Rotterdam heeft de ambitie om een aantal wijken kindvriendelijk te maken. Kindvriendelijk in Rotterdam betekent: •

Veilig spelen

•

Voldoende beschikbare voorzieningen

•

Verbetering van omgevingsfactoren in de wijken

•

Kindvriendelijk bouwen op basis van maatwerk per wijk

De integrale aanpak die vanaf het eerste begin is gekozen maakt Rotterdam uniek in Europa. De samenwerking tussen fysiek (bouwen, wonen en ruimtelijke ordening) en sociaal (onderwijs, gezondheidszorg, sociale zaken) maakt Rotterdam tot een voortrekker. Het is een feest samen te kunnen werken met de projectleiders in het Spangenproject. Het is erg dynamisch, vernieuwend en creatief. Onder leiding van Fred Burggraaf en Astrid de Vries van de Deelgemeente Delfshaven wordt hard gewerkt aan de volgende projecten : •

De Taal Speeltuin (Fenneke Hordijk)

•

Spangen Leest (Eric Westerveld)

•

De Kinderraad (Monique Schalke en Chafia Seali)

•

De Bloementuin Spangen (Angelique den Boer)

•

Spangen informeert: Kinder TV (Hugo Post) en Piromedia (Ron Sinoo)

•

Sportproject (Marianne Potuyt)

•

Project Sportpark Vreelust (Martin Mallon)

•

Spangen Schaakt (Teun Koorevaar)

Basisschool kinderen maken TV Spangen is een van de 4 pilot projecten in Rotterdam. Eén van de bijzondere onderdelen in Spangen is" Kinder TV". Kinderen van een zestal basisscholen maken zelf televisie en zij zullen ook opnames gaan maken bij het schaken op de basisscholen en de nieuwe club. Schaken en Kinderraad Spangen Een ander onderdeel van Kindvriendelijke Wijk Spangen is de nieuwe Kinderraad Spangen. De Kinderraad is een evenredige vertegenwoordiging van basisscholen uit Spangen. Tweewekelijks zullen zij bijeenkomen en vergaderen over de plannen van de Gemeente Rotterdam die van toepassing zijn op de wijk Spangen. Ook voor deze Kinderraad zal op hun verzoek binnenkort een presentatie van het schaakproject worden verzorgd. Schaken in de buitenruimte Schaken zal ook in de buitenruimte een plaats krijgen en een aantal ideeën hiervoor krijgt de komende maanden de aandacht. Eén van de projecten is de "Bloementuin Spangen" en hier wordt gedacht aan een schaaktafel met zitjes die op een bijzondere manier zullen worden uitgevoerd. En zo zijn er nog meer ludieke ideeën waarbij wij willen luisteren naar de kinderen. "De Schaak Veste" in Delfshaven De komende maanden wordt nagegaan welke betekenis "De Schaak Veste" voor Delfshaven kan hebben. Ook hiervoor worden een aantal ideeën nader uitgewerkt. Voor meer informatie over "De Schaak Veste" zie www.deschaakveste.nl

15

Ab Scheel webmaster en fotograaf Ondanks de drukke (schaak)kalender van Ab Scheel heeft hij zijn volledige medewerking toegezegd voor dit project. Hij zal film- en fotoseries gaan maken. Schaken weer "alive" in onze regio !! De zorgvuldige voorbereidingen en de zeer vele inspanningen van het afgelopen jaar beginnen hun vruchten af te werpen. Het schaken staat weer op de kaart en met name de integrale visie m.b.t. de schaakverenigingen, de schaken overdagclubs, de scholen, en De Schaak Veste biedt enorme nieuwe kansen voor onze toekomst. De grote vraag wordt nu welke vrijwilligers willen aanschuiven om deze projecten verder uit te bouwen op weg naar een nieuwe toekomst voor het schaken in onze regio. Teun Koorevaar

16

Bijlage 3: Kennis over achtergronden van allochtonen

17

18

19

20

Allochtonen en schaken

Recommend Documents