Schaken met plezier - Schaken op school

Schaken met plezier - Schaken op school

1


2


Informatieboekje

Schaken op school Voor scholen in het basisonderwijs

Dit boekje is bedoeld voor scholen in het basisonderwijs die voornemens zijn om schaken als extra lesvak of buitenschoolse activiteit op school aan te bieden. Hierdoor kunnen leerlingen via school kennis maken met schaken en via school de basiskennis aanleren om een partijtje te schaken. Dit boekje biedt tevens informatie aan de ouders van de leerlingen over de leermethode die gebruikt wordt om de kinderen te leren schaken.

Schaken met plezier door Andre Ouwerkerk 27-11-2013

Schaken met plezier Andre Ouwerkerk Noorderlicht 17 2931PE Krimpen aan de Lek 0180-518053 [email protected]

3


Inhoudsopgave - 4

Schaken met plezier - 5 Waarom (school)schaken? - 6 Lesmethode - 7 Wat is er nodig en wat zijn de kosten – 9

Bijlagen Opbouw van lesgeven - 10 Voorbeeld bladzijde in werkboekje - 13 Informatie lesmateriaal - 15

4

Schaken met plezier - Schaken op school Schaken met plezier richt zich op de jeugd van de basisscholen. Schaken met plezier komt

naar de kinderen op school. Zij hoeven dus niet naar een vereniging om het schaken te leren. Vanuit school kunnen de basisbeginselen worden aangeleerd om een partijtje te schaken. De school is bij uitstek geschikt om schaakles te geven. Kinderen blijven op school en kunnen op school naar de schaakles. De lessen kunnen tussenschools of naschools of bijvoorbeeld tijdens een crea-les op school worden gevolgd. De kinderen hoeven de school niet uit en hoeven naschools of s’avonds niet naar een schaakvereniging en komen niet in het geding met trainingsuren van andere sporten of hobby’s. Als de basisbeginselen eenmaal zijn aangeleerd en het kind is zeer enthousiast is het uiteraard te overwegen om lid te worden bij een schaakvereniging in de buurt.

Met behulp van het digitale schoolbord worden de kinderen op een duidelijke en overzichtelijke manier de eerste beginselen van het schaken aangeleerd.

Naast het digitale lesbord wordt gebruik gemaakt van werkboekjes. De opgaven in de werkboekjes corresponderen met de lesstof op het digitale lesbord. In de werkboekjes staat in het kort samengevat wat op het lesbord wordt behandeld, plus heel veel oefeningen. De oefeningen bestaan uit diagrammen, waarin de kinderen met pen of potlood de oplossing van de vraag kunnen aangeven, zie bijlage voorbeeld bladzijde in werkboekje Stap 1 les 7 Mat. Het oefenen in de praktijk en het oplossen van vraagstukken of spelletjes gebeurd uiteraard op het schaakbord. Het bord en de stukken zijn nodig om een partijtje te schaken maar zijn ook belangrijk bij de oefenstof.

5

Schaken met plezier - Schaken op school Waarom (school)schaken? Schaken is een spel; schaken is een sport; schaken is ontspanning; etc., zie voor- en eindblad. Schaken en onderwijs, jong aanleren. De manier hoe schaken aangeleerd wordt, heeft veel weg van de manier hoe kinderen op school leren. De schoolklas leent zich uitstekend voor de lessen en er zijn geen externe locaties nodig. Daarnaast heeft schaken ook een educatieve waarde. Schaken is goed voor de algemene ontwikkeling van het denkvermogen van het kind. Schaken kan op een positieve manier bijdragen, c.q. een ondersteunende leerbijdrage geven, aan een betere leerhouding en sociale gedragswijzen als respect en competitiebesef en de sociale vorming van het kind positief ondersteunen. Door te schaken leert het kind zich beter te concentreren, leert logisch na te denken en keuzes te maken en leert met emoties om te gaan. Er zijn momenteel meer dan 1400 scholen in Nederland waar op school schaken in het lesprogramma is opgenomen, zowel tijdens de lesuren, de tussenschoolse of naschoolse opvang, als ook lestijden na school. Enkele onderzoeken met betrekking tot schaaklessen op school, zie link internet. 1. Schaaklessen verhogen schoolprestaties •

2. 3.

http://schoolschaaksite.nl/page.php?al=schaaklessen-verhogen-schoolprestaties

Schaken als leervak

•

http://schoolschaaksite.nl/page.php?al=schaken-als-leervak-op-de-basisschool

Het nut van schaakles op school

•

http://www.schaakmeester-p.nl/psychologie_3.htm

Door het schoolse karakter van de sport, de educatieve waarde en het spelelement leent schaken zich uitstekend voor onder schooltijd of als buitenschoolse activiteit. Daarnaast is de jeugd in de schaaksport de toekomst. Het is belangrijk om ze op een jonge leeftijd kennis te laten maken met de sport. De beste leeftijd om schaken te leren is tussen de 6 en de 9 jaar en waar kan dat beter dan op school? Waarom zouden scholen voor schaken kiezen? Door te schaken op school haal je het schaken naar de kinderen toe en zal je meer kinderen bereiken om schaken te leren. Als meer kinderen kunnen schaken op een school kan dat de leerprestaties op school positief beïnvloeden. Omdat schaken een toegevoegde waarde heeft op het gebied van onderwijs en het lesmateriaal ook ingezet kan worden als individueel extra materiaal, kunnen scholen dit als extra ondersteuning gebruiken naar buiten toe. Scholen kunnen schaken ook zien als aanvullende activiteit of als onderdeel van de buitenschoolse opvang. Schoolschaken is ook winst voor de schaakverenigingen Lid worden van een schaakvereniging is voor menig kind (en ouder) en “niet schaker” toch nog meestal een ‘onwetende’ of te verre drempel. Door te schaken op school komen kinderen toch wekelijks in contact met de schaaksport en zullen erg gemotiveerde kinderen de weg naar de vereniging gaan vinden. En meer en betere jonge schakers is weer positief voor de school!

6

Schaken met plezier - Schaken op school Lesmethode Als lesmethode wordt de stappenmethode van de KNSB gebruikt. De stappenmethode is een lesmethode om kinderen te leren schaken, van beginner tot ver gevorderde. Ook voor volwassenen is deze methode geschikt. Vanaf groep 4 of groep 5 kunnen de kinderen deelnemen aan de lessen. Diverse leeftijden in één groep is geen probleem. Steeds meer scholen en schaakclubs gebruiken de methode voor hun schaaklessen. De digitale lesstof van de stappenmethode wordt hiervoor gebruikt. Tevens krijgen de kinderen een uitreksel op papier. Naast de digitale lesstof heeft het de voorkeur om het werkboek aan te schaffen (4,60 euro per werkboekje). In het werkboek staan de lessen samengevat en staan heel veel opgaven met diagrammen om te oefenen. Ook krijgen ze (voor de geringe kosten van 2 euro) een cd (soortgelijk als de stappenmethode) waarmee ze zelf thuis op de computer aan de slag kunnen. Als men thuis dezelfde lesstof wil herhalen kan men de cd chess tutor stap 1 en 2 eventueel ook zelf aanschaffen. De lesstof begint vanaf het begin en wordt ondersteund door vele diagrammen. Doordat het schaakspel voor een belangrijk deel is gebaseerd op patroonherkenning kunnen zelfs kinderen die nog niet zelfstandig kunnen lezen (Groep 2 en 3) schaken leren met deze lesmethode. Opbouw van lesgeven, zie bijlage. De stappenmethode van de KNSB bestaat momenteel uit 6 stappen. Het aantal kinderen dat op de schaakclubs de vijfde stap haalt, is niet groot. Dit is alleen weggelegd voor de zeer bedreven schakers met het nodige schaaktalent. Schaaktrainers voor de hogere stappen zijn er niet veel en zeker niet voor de 6e stap. De instructie- en werkboeken Stap 6 worden eigenlijk alleen gebruikt voor zelfstudie. Op school wordt Stap1, Stap 1 plus, Stap 2 en Stap 2 plus behandeld. Lesstof en werkboeken stap 1 en 2 zie bijlagen. Voor het volgen van de lessen en met name voor het oefenen van de lesstof is het van belang dat de leerlingen de werkboekjes aanschaffen (4,60 euro per stuk). Het basiswerkboekje Stap 1 in het eerste leerjaar en het basiswerkboekje Stap 2 in het tweede leerjaar. Voor de enthousiastelingen en diegenen die vooruitlopen zijn er extra werkboekjes. Stap 1 plus volgt na Stap 1 en Stap 2 plus volgt na Stap2. In de eerste Stap worden alle spelregels behandelt van het schaken. Daarnaast is er veel aandacht voor de basisvaardigheden die nodig zijn om het spel te kunnen spelen. Kinderen leren goed schaken en er wordt ruim tijd besteed om veel te spelen. Veelal lukt het om deze basis in één jaar te behandelen en onder de knie te krijgen. Voordat verder wordt gegaan met stap 2 volgt eerst nog stap 1 plus. In stap 1 plus zijn de onderwerpen gericht op het verbeteren van de bordvisie. De leerling moet er echt voor gaan zitten. In Stap 1 plus leren de kinderen enkele nieuwe onderwerpen en is er verdieping van al behandelde onderwerpen. Stap 1 plus zal aan het eind van het eerste leerjaar of begin van het tweede laarjaar starten en duurt ongeveer een half jaar. Stap 2 volgt in het tweede jaar voor diegenen die stap 1 en stap 1 plus goed onder de knie hebben. In de tweede stap begint het 'grotere' werk. Na de spelregels en de basisvaardigheden van stap 1 staan de eerste beginselen van tactiek en positiespel op het programma. Er worden aanvalstechnieken aangeleerd om op slimme wijze materiaal buit te maken. Stap 2 kan ook in één

7

Schaken met plezier - Schaken op school jaar worden behandeld, maar wellicht is hier meer tijd voor nodig. Ook stap 2 heeft pluslessen met de nodige verdieping en nieuwe onderwerpen. Verder zijn er nog de werkboeken stap 2 extra en stap 2 vooruitdenken. Uitgaande van circa 32 lessen van één uur in een jaar zal de benodigde tijdsduur ongeveer zijn: 4. 5. 6. 7.

Stap 1 één jaar Stap 1 plus een half jaar Stap 2 één jaar (te beginnen in het tweede leerjaar) Stap 2 plus een half jaar (in het derde leerjaar).

Nadat de basisbeginselen zijn aangeleerd (na circa 16 weken) zal er ook een schoolschaak competitie (incl.prijzen) worden opgezet. Het uitgangspunt voor de schaaklessen is het volgen van 16 lessen (een half jaar), waarmee je de basisbeginselen van het schaken leert. Kinderen die het hele jaar de schaaklessen volgen (32 lessen) en de opgaven in hun werkboekje maken en regelmatig schaken (op school en thuis) kunnen zelfs hun eerste schaakdiploma halen; het officiële schaakdiploma stap 1 van de KNSB. Naast de opgaven in het werkboekje is het belangrijk dat de kinderen ook regelmatig aan schaken toekomen. Door regelmatig te schaken zal de kennis van de lesstof in de praktijk de vaardigheid van de kinderen snel verhogen. Door regelmatig te schaken worden de kinderen betere schakers. Na 5 tot 6 weken gaan de kinderen al onderling een partijtje spelen. Ze weten dan de loop van de stukken en hoe je een stuk kan slaan. Na 7 tot 8 weken weten ze ook hoe je een stuk kan verdedigen en na 10 tot 12 weken kan men zelfs al schaak en mat zetten. Na ongeveer 20 weken wordt er een onderlinge schaakcompetitie opgezet. De kinderen krijgen eerst een half uur les op het digibord en gaan daarna een partij spelen. Aan het eind van het eerste school schaakjaar kan men zelfs aan toernooien van de KNSB meedoen. Er zijn speciale toernooien, de zogenaamde grand-prix toernooien, waar je wordt ingedeeld op je schaakniveau (je begint in de laagste groep) en dan speel je in een groepje van zes twee keer tegen elkaar. Op deze wijze kan men, zonder lid te zijn van de schaakbond of een vereniging, kennis maken en deelnemen aan wedstrijden in de schaaksport. Het tweede schooljaar gaan we bij voldoende animo ook als school deelnemen aan schoolschaakwedstrijden. Dit zijn wedstrijden voor scholen in de eigen regio, waar je als school tegen elkaar schaakt. Voor scholen uit de regio van de Rotterdamse schaakbond is er onder andere het individueel kampioenschap voor kinderen van de basisscholen en het kampioenschap basisscholen (schoolteams). Als schoolschaken op meerdere scholen als extra activiteit wordt aangeboden zal ook in de eigen gemeente Nederlek een schoolschaak toernooi worden georganiseerd. Tevens gaan we het tweede schooljaar aan de slag met Internetschaak. Hier worden enkele mogelijkheden besproken van gebruik van internet bij schaken, zoals interactief schaken op de computer, schaakprogramma’s op de computer en internet schaaktoernooien.

8

Schaken met plezier - Schaken op school Wat is er nodig, welke kosten zijn voor school en wat zijn de kosten voor ouders. Wat is er nodig om op school les te geven? • Er dient een ruimte of leslokaal met een computer en een digitaal lesbord beschikbaar te zijn. De cd Stap 1 en Stap 2 wordt op de computer geïnstalleerd. • Er dient een ruimte of leslokaal beschikbaar te zijn om een partijtje schaak te spelen. Dit kan dezelfde ruimte zijn als waar wordt lesgegeven, maar mag ook een andere stille ruimte zijn. • Er dient schaakmateriaal op school aanwezig te zijn. Het aantal borden en stukken dient te worden afgestemd op het aantal deelnemers. Welke kosten zijn voor de school? • •

• • • • •

Computer en digitaal lesbord dienen aanwezig te zijn Kosten voor aanschaf van het benodigde schaakmateriaal (indien niet aanwezig). o School schaakset: inklapbaar plastic schaakbord + schaakstukken. Aantal is afhankelijk van aantal deelnemers. o Licentie cd Chess Tutor Stap 1 (eerste jaar) o Licentie cd Chess Tutor Stap 2 (tweede jaar) Vergoeding per les voor schaaktrainer Prijzen voor schoolschaak competitie per deelnemer. Kopieën (of pdf) van lesprogramma Kopieën van werkboekje indien deze niet wordt aangeschaft door ouders Een school schaakdiploma

Wat zijn de kosten voor de ouders? • • • •

Een werkboekje per jaar €4,60 per werkboekje. Kopie Cd Tasc-chess-2 €2,00 (alleen het eerste jaar) Eventueel Stap examen KNSB €3,00 Ouderbijdrage €2,00 per les

Vanaf het tweede jaar kan er ook aan schaaktoernooien buiten de school worden deelgenomen. • • •

Inschrijfgeld schaaktoernooien (vanaf 2e jaar) Eventueel lidmaatschap KNSB (vanaf 2e jaar) (http://www.schaakbond.nl/lid-worden) Eventueel internet lidmaatschap KNSB (vanaf 2e jaar) (http://www.schaakbond.nl/internetschaak/info/aanvraag-lidmaatschap)

9

Schaken met plezier - Schaken op school Bijlage Opbouw van lesgeven De eerste stap (informatie uit handleiding voor schaaktrainers stap 1) De schaakontwikkeling van het kind Schaken heeft een enorme aantrekkingskracht op kinderen. De schaakstukken fascineren hen door de vorm en de bewegingen over het bord. Het is een spel waar je zelf de baas kunt spelen en de consequenties van je daden zijn dan ook geheel voor eigen rekening. Geluk of pech, zoals bij spelletjes als ‘Mens erger je niet’ is er niet. Kortom, kinderen vinden het een leuk spel, zelfs ‘cool’. Slaan Na het aanleren van de loop van de stukken en het slaan wordt het spelen een feest. Het eerste doel van het spel wordt voor de kinderen het slaan van de stukken van de tegenstander. In slagorde worden de geslagen stukken keurig naast elkaar langs de kant van het bord gezet, het liefst aan de eigen kant. Regelmatig wordt de buit geteld. Kinderen tellen ook nog als er in de tussentijd niets geslagen is. Slaan wordt voor de kinderen het doel van het spel. Het maakt hun niet zo veel uit of er materiaal verloren gaat. Zelfs als zij het begrip mat kennen en deels weten toe te passen, blijven zij zo gefascineerd door het slaan dat dat het eerste is waar zij op uit zijn. Zij kiezen een stuk uit (elk kind heeft zijn eigen voorkeur) en gaan daarmee op jacht. Sneuvelt het stuk dan is het volgende aan de beurt. Komt een van de spelers mat te staan dan is dat vaak bij toeval en het overvalt beide spelers als een verassing. Het liefst zouden ze doorspelen! “Je staat mat” wordt gecompenseerd door “Ja, maar ik heb jouw dame”. Materiaalfase (stap 1) De periode waarin de kinderen zo met het materiaal bezig zijn is goed herkenbaar. We noemen deze periode: de materiaalfase. De kinderen verkennen de stukken en hun werking en van lieverlee worden zij vaardiger met spelen. Ze aarzelen niet meer bij de loop van een stuk. Het helpt de kinderen enorm in hun schaakontwikkeling als zij de kans krijgen om deze materiaalfase in eigen tempo zo volledig mogelijk te doorlopen. Het voorkomt onder meer het weg blijven geven van stukken in latere partijen. Ruimtelijke fase (stap 2) Het begrip mat beheersen en het gericht zoeken naar mat sorteren alleen voldoende effect als een kind tijdens de materiaalfase inzicht gaat krijgen in de ruimte-indeling op het bord. Het moet ontdekken dat de werking van de stukken zich niet alleen uitstrekt naar andere stukken maar ook naar velden. Pas dan is er sprake van (een poging tot) ruimtebeheersing. De leerlingen bereiken een nieuwe fase, zonder natuurlijk de oude geheel te verlaten: de ruimtelijke fase. Met deze fase

10

Schaken met plezier - Schaken op school starten zonder met de voorafgaande rekening te houden, leidt tot onnodig meer fouten in de partijen van de kinderen. Het duurt daarna een hele tijd voor de kinderen de volgende fase bereiken. Tijdfase (stap 3) Bij schaken spelen we zetten met een bepaald doel. Om een specifieke doel te bereiken hebben we tijd nodig. Tijd drukken we uit in zetten. Schakers noemen een zet een tempo (tijd in het Italiaans). Hoe sterker we gaan spelen des te groter wordt het belang van een tempo. Zelfs het spelen met wit is dan een voordeel omdat wit mag beginnen. De derde fase van de ontwikkeling noemen we de tijdfase. Dat duurt een aantal jaren voordat een kind zover is. In de eerste stap hebben de leerlingen geen notie van het belang van tijd. Zij verzinnen soms prachtige plannetjes van enkele zetten diep. Helaas kan de tegenstander als het zover is de dreiging in één zet pareren. Zonde van de tijd, maar kinderen ervaren nog niet dat zij de verloren zetten nuttiger hadden kunnen besteden. Ook de kinderen in de tweede stap achtervolgen nog vol goede moed met hun koning een vijandelijke pion. Dat je door ‘domme’ zetten in feite een beurt kunt verliezen, komt bij hen wel op, maar de wens dat de tegenstander de dreiging niet ziet, overheerst. Door de lessen en de praktijkbesprekingen krijgen zij vanaf de tweede stap steeds meer vat op het feit dat een schaakpartij meer is dan een reeks afzonderlijke zetten. Door het maken van opgaven leren zij het belang van zetten vooruit zien en leren de kinderen dat je materiaal kunt ‘inruilen’ voor ruimte en tijd. We zijn dan al wel in Stap 3.

Het lesgeven Leerstofvolgorde In welke volgorde moet de leerstof aan de orde komen? Veel leerboeken kiezen voor de ‘logische’ aanpak en leren zo snel mogelijk mat aan, omdat dat de bedoeling van het spel is. In de stappenmethode komt mat pas in les 7 aan bod. Waarom? Mat is een begrip waarvoor de leerling onder meer kennis moet hebben van de loop van de stukken, aanval en verdedigen. Een voldoende beheersen van het begrip verdedigen is alleen al een hele klus. De structuur van de leerstof bij schaken kent daarom een afhankelijke opbouw. Leerlingen moeten bepaalde leerstofonderdelen beheersen voordat zij een volgende onderdeel met succes kunnen leren. Aan mat beginnen voordat de leerlingen alle begrippen uit de voorgaande lessen voldoende onder de knie hebben, verlaagt de kans op beheersing van mat en de volgende onderdelen. Volgorde van de lessen in de eerste stap De volgorde van de lessen is afhankelijk van diverse factoren: 1. Logische noodzaak

11

Schaken met plezier - Schaken op school Bij de behandeling van het mat moeten alle deelbegrippen bekend zijn (loop van de stukken, aanval, slaan, vormen van verdedigen, schaak en schaak opheffen) 2. Belangrijkheid, nuttigheid. Mat is de bedoeling van het spel en moet dus zo snel mogelijk worden behandeld. De kinderen willen partijtjes spelen. Een spelregel als ‘rokade’ moet en kan daarom ook wachten. 3. Variatie, afwisseling Lessen met dezelfde soort inhoud moeten niet vlak achter elkaar worden gegeven. De loop van de pion komt daarom nier direct na de les ‘Loop van de stukken’. 4. Leeftijd en niveau Bij jonge kinderen en zwakkere groepen kan de tweevoudige aanval zonder meer tot een later moment wachten. Volgorde binnen de lessen Het is nuttig om rekening te houden met de volgende principes: 1. Van concreet naar abstract Aan de hand van voorbeelden leggen we de regel uit. 2. Van makkelijk naar moeilijk De loop van de toren is voor een kind veel gemakkelijker dan dat van een paard. Dat bepaalt dat de toren eerder aan bod komt. De pion lijkt eenvoudig, maar door de vele extra regels (de dubbele stap, het rechte gaan, maar het schuine slaan, niet achteruit spelen en de promotie) is het beter zijn behandeling wat uit te stellen. 3. Van belangrijk naar minder belangrijk De spelregel ‘en passant’ slaan is minder belangrijk voor de partijen van de leerlingen en komt dus pas aan het eind van de stap aan bod. Bij dekken komen de directe vormen als eerste aan de beurt. 4. Van eenvoudig naar complex Eerst zetten we mat aan de rand van het bord met een stuk dat gedekt staat, pas daarna komen matbeelden met meer dan twee stukken en in het midden van het bord aan bod. 5. Van algemene regel naar bijzondere Eerst leren we verdedigen aan en dan pas schaak opheffen 6. Enkelvoudig begrip naar meervoudig Eerst komt dekken aan de beurt en pas dan het tussenplaatsen waarbij het tussen te plaatsen stuk gedekt moet staan.

12

Schaken met plezier - Schaken op school Bijlage Voorbeeld bladzijde in werkboekje Stap 1 les 7 Mat.

13

Schaken met plezier - Schaken op school Voorbeeld bladzijde in werkboekje Stap 1 les 7 Oefening Mat in één.

14

Schaken met plezier - Schaken op school Bijlage Informatie lesmateriaal Stap 1 van STAPPENMETHODE.NL Stap 1 In de eerste stap worden alle spelregels van het schaken behandeld. Veel aandacht is er daarnaast voor de basisvaardigheden die nodig zijn om het spel te spelen. In vergelijking met andere leerboeken kent de stappenmethode een unieke leerstofvolgorde. Het aanleren van mat wordt zolang mogelijk uitgesteld. Dat wekt aanvankelijk verwondering en zelfs ongeloof maar de praktijk heeft bewezen dat deze aanpak voortreffelijk werkt. Kinderen leren echt goed schaken, zeker als hun tussentijds genoeg tijd wordt gegund om veel te spelen. ■ Werkboek Stap 1 ■ Werkboek Stap 1 plus ■ Werkboek Stap 1 extra Basisdeel stap 1 Voor het werkboek stap 1 zijn er 15 lessen. 1: Bord en stukken 2: Loop van schaakstukken 3: Aanval en slaan 4: De pion 5: Verdedigen 6: Schaak + schaak opheffen 7: Mat 8: Mat 9: De rokade 10: Voordelige ruil 11: Tweevoudige aanval 12: Remise 13: Mat zetten met de dame 14: En passant slaan 15: De notatie Stap 1 plus Voor het plusdeel zijn er 8 lessen. 1: Materiaal winnen 2: Verdedigen 3: Mat

15

Schaken met plezier - Schaken op school 4: Bordvisie 5: Verdedigen tegen mat 6: Remise 7: Mat bedenken 8: De vrijpion De onderwerpen in het plusdeel zijn heel sterk gericht op het verbeteren van het zien van aanval en verdediging, kortom de bordvisie. De stof is grotendeels bekend maar nu is er een extra facet van belang zodat de leerling een keus moet maken uit twee verschillende mogelijkheden. Dit geldt voor de lessen 'Materiaal winnen', 'Verdedigen' (verdedigen komt ook in 2 andere lessen aan bod) en 'Bordvisie'. Het ruimteaspect, nog steeds lastig op dit niveau, vinden we terug in de lessen over mat en remise. Beide begrippen verdiepen we nog enigszins en we geven andersoortige oefeningen. Bij een moeilijk begrip, en dat is mat zeker, helpt veelzijdig oefenen. In stap 1 plus moet de leerling echt denken en ervoor gaan zitten, anders lukt het niet. Sommige lessen kunnen kort zijn. Zaak is dat de leerlingen op de juiste manier de opgaven moeten kunnen maken. Helemaal geen instructie is niet aan te bevelen.

Werkboek Stap 1

Stap 1 13e druk 2011 56 pagina's met tekeningen

Naast opgaven staan er in het werkboek geheugensteunen. Dit zijn korte samenvattingen voor de leerlingen van de les uit de handleiding. Er zijn 13 geheugensteunen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Het bord Loop van de stukken Aanval en slaan De pion Verdedigen Schaak en schaak opheffen Mat Rokade Ruil en voordelige ruil Tweevoudige aanval

16

Schaken met plezier - Schaken op school 11. Remise 12. De pion 2 13. De notatie

Op de andere 42 bladzijden staan steeds 12 opgaven per blad. Dat betekent een totaal van 42x1218 (voor tekeningen)= 486 opgaven. Een voorproefje? Mat in één, zie bijlage.

Werkboek Stap 1 plus

Stap 1 plus 2e druk 2011 56 pagina's met tekeningen

De inhoud van het werkboek stap 1 plus: Min of meer nieuwe onderwerpen: o o o o o

mat in één (aftrekschaak, röntgendekking) dekken (röntgendekking) vrijpion verdedigen tegen mat verdedigen tegen een vrijpion

Verdieping van al behandelde onderwerpen: o o o o o o

Verdedigen Verschillende vormen van dekken en weggaan. Remise Patgevaar! Het voorkomen en vermijden van pat Mat in één Verschillende vormen met indirecte dekking Mat bedenken Verschillende vormen van het bedenken van mat Verdedigen tegen mat Materiaal winnen Route spelletjes Vaardigheidsoefeningen (Geef schaak, ga naar het juiste veld, insluiten, sla alle stukken)

17

Schaken met plezier - Schaken op school Werkboek Stap 1 extra

Stap 1 extra 1e druk 2009 56 pagina's met tekeningen

Het extra werkboek staat vol met louter oefeningen. In de eerste helft van het werkboek staan de opgaven met dezelfde onderwerpen als in de gewone werkboek van stap 1. Die zijn niet alleen nuttig als extra oefening maar vooral ook als herhaling. o o o o o o o o

sla een ongedekt stuk verdedigen (weggaan, dekken, slaan, tussenplaatsen) schaak opheffen mat in een mat bedenken rokeren voordelige ruil tweevoudige aanval

In de tweede helft van het boek staan 26 bladzijden met opgaven van het type: mix. Er is dus geen aanduiding van het thema van de oefening en zij lijken al meer op een echte partij. Het oplossen van dergelijke opgaven is voor een eerste-stapper moeilijk. Nu zijn de onderwerpen in stap 1 gelukkig beperkt: materiaal winnen, mat in één zetten en verdedigen. Dan is de koek al bijna op. Bij elke opgave moet de leerling een lijstje met drie vragen aflopen: - Kan ik materiaal winnen? - Kan ik mat zetten? - Is er een stuk van me in gevaar?

18

Schaken met plezier - Schaken op school Informatie lesmateriaal Stap 2 van STAPPENMETHODE.NL Stap 2 In de tweede stap begint het 'grotere' werk. Na de spelregels en de basisvaardigheden van de vorige stap staan nu de eerste beginselen van tactiek en positiespel op het programma. We leren aanvalstechnieken aan om op slimme wijze materiaal buit te maken. Tactiek speelt een grote rol in het schaken. Tactische mogelijkheden komen bij gevorderde schakers voort uit goed positiespel, bij een tweede stapper komen ze eenvoudig uit de lucht vallen. Alle partijen op dit niveau worden door tactiek beslist en daarom is het logisch aan dit onderdeel veel aandacht te besteden. Positiespel is voorlopig nog sterk ondergeschikt aan de tactiek. Het probleem is dat zelfs de eenvoudigste positionele begrippen nog veel en veel te hoog gegrepen zijn. De eerste aanzet wordt gegeven in de tweede stap maar de eerste tijd kunnen positionele elementen beter bij de bespreking van partijen van de kinderen naar voren komen. ■ Werkboek Stap 2 ■ Werkboek Stap 2 extra ■ Werkboek Stap 2 plus ■ Werkboek Stap 2 vooruitdenken Basisdeel stap 2 Voor de leerlingen is vrijwel alles nieuw in de tweede stap. Er zijn dus minder lessen dan in de andere stappen. 1: Activiteit van stukken 2: Dubbele aanval: dame (1) 3: Dubbele aanval: dame (2) 4: Penning 5: Uitschakelen verdediging 6: De 3 gouden regels 7: Mat in twee 8: Dubbele aanval: paard 9: Matvoering met de toren 10: Dubbele aanval: TLDK 11: Aftrekaanval 12: Verdedigen tegen mat 13: De korte notatie Verder 9 lessen voor het plus werkboek. 1+: Mat 2+: Pionneneindspel 3+: De opening

19

Schaken met plezier - Schaken op school 4+: Verdedigen 5+: Routeplanner 6+: Mat bedenken 7+: Pat 8+: Materiaal winnen 9+: Spelregels

Werkboek Stap 2

Stap 2 9e druk 2010 56 pagina's met tekeningen

In de werkboeken staan opgaven en geheugensteunen. Geheugensteunen zijn korte samenvattingen voor de leerlingen van de les uit de handleiding. Handig als ze iets vergeten zijn, niet hebben opgelet of als ze een keer niet geweest zijn. Er zijn 9 geheugensteunen. o o o o o o o o o

Activiteit van stukken Aanvalsdoelen Dubbele aanval: dame Penning Uitschakelen verdediging De 3 gouden regels Aftrekaanval Verdedigen tegen mat De korte notatie

Op de andere 46 bladzijden staan steeds 12 opgaven per blad. Dat betekent een totaal van 46x1226 (voor tekeningen)= 526 opgaven. Een voorproefje? Zie volgend blad, Dubbele aanval met de dame

20


21

Schaken met plezier - Schaken op school Werkboek Stap 2 extra

Stap 2 extra 2e druk 2008 56 pagina's met tekeningen

In het extra werkboek staan 54 pagina's met opgaven, liefst 54x12=648-31 (tekeningen)= 617 opgaven. Er is een geheugensteun met richtlijnen voor het oplossen van de mixpagina's. Allereerst komen de oefeningen met bekende thema's uit Stap 2 en een heel enkele uit de eerste stap op een hoger niveau: o o o o o o o o o o o o o

schaak opheffen mat in een dubbele aanval: dame penning uitschakelen verdediging: wegjagen + hout uitschakelen verdediging: weglokken + hout uitschakelen verdediging: slaan + hout mat in twee: diverse matbeelden dubbele aanval: paard dubbele aanval: toren, loper of pion dubbele aanval: samenwerking twee stukken aftrekaanval verdedigen tegen mat

De laatste 26 bladzijden zijn toetsen.

22

Schaken met plezier - Schaken op school Werkboek Stap 2 plus

Stap 2+ 1e druk 2007 56 pagina's met tekeningen

De inhoud van het werkboek stap 2+: Min of meer nieuwe onderwerpen: o o o o o

mat zetten (mat in één door dubbelschaak, mat dreigen) pionneneindspel de opening legaal of niet legaal? verdedig tegen herdersmat

Verdieping van al behandelde onderwerpen: o o o o o

Verdedigen Slim schaak opheffen, de goede slagzet, verdedig tegen een vrijpion. Mat bedenken Mat bedenken met 2 stukken, matbeelden Remise door pat Pat afdwingen, pat vermijden, pat opheffen, pat als wapen, ondekbaar pat? Vrijpion Vrijpion verzilveren en verdedig tegen de vrijpion Route spelletjes Vaardigheidsoefeningen (geef schaak, kies de veilige weg, zet zo snel mogelijk mat, sla alle stukken)

23


24


25

Schaken met plezier - Schaken op school

Recommend Documents