Allochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland © Cor Hoffer cultureel antropoloog / socioloog
[email protected] 1
Onderwerpen: • • • • • •
gezondheidszorg en cultuur demografische gegevens positie allochtone Nederlandse ouderen interculturele communicatie GGZ en allochtone Nederlandse ouderen conclusies 2
3
4
Recente geschiedenis immigratie: • Chinezen (begin 20e eeuw en in latere perioden) • Indische Nederlanders, Molukkers (jaren ‘50) • Spanjaarden, Italianen, Grieken, Joegoslaven, Portugezen (jaren ‘60) • Marokkanen en Turken (jaren ‘60 en ‘70) • Surinamers (jaren ‘70) • Antillianen en Arubanen (jaren ‘90) • Oost-Europeanen (laatste jaren) • Vluchtelingen en Asielzoekers (meerdere decennia) 5
Betekenis cultuur voor de gezondheidszorg en hulpverlening: • beleving van ziekte en problemen • uiting geven aan ziekte en problemen • hulpzoekgedrag • voorbeeld: casus Surinaams-Nederlandse man 6
7
8
9
10
11
12
13
Demografische gegevens allochtone Nederlandse ouderen: • aantal ‘niet-westerse’ allochtone ouderen (55+) in Nederland (2003): 116.445 • aandeel in totale ouderenbevolking (2003): 2,9 % • 2010: 4,1 % • 2020: 6,4 % (Bron: Schellingerhout/SCP, 2004) 14
Tabel: Aantal allochtone ouderen (55 +) in Den Haag en aandeel van de totale ouderenbevolking aantal ouderen (55+) aantal allochtone ouderen (55+) % allochtone ouderen (55+) van totaal aantal ouderen
2008 114.953 31.819 27,7%
(Bron: CBS Statline / Gemeente Den Haag 2009)
15
Tabel: Aantal en percentage westerse en niet-westerse allochtone ouderen (55 +) in Den Haag 2008 westerse allochtone ouderen (55+) niet-westerse allochtone ouderen (55+) Totaal
aantal 16.777
% 52,7%
15.042
47,3%
31.819
100%
(Bron: CBS Statline / Gemeente Den Haag 2009)
16
Heterogeniteit / diversiteit: • • • • • •
migratiegeschiedenis beheersing Nederlandse taal opleidingsniveau religie mannen en vrouwen subgroepen in gemeenschappen 17
Positie allochtone Nederlandse ouderen:
• • • • •
sociaal-economische positie woonsituatie terugkeerdilemma zorgplichtdilemma gezondheid en zorgbehoefte
18
19
20
21
Casus Marokkaans-Nederlands echtpaar: • • • • • • •
man 75, vrouw 70 jaar gastarbeider: 30 jaar gewerkt tot 65e remigratie man pendelen vrouw spanningen terugkeerdilemma zorgplichtdilemma 22
Interculturele communicatie • ‘cultuur’ als concept • statische en dynamische aspecten van cultuur • open attitude
23
Leefwereld cliënten: • • • • • • •
individu/persoon sekse opleiding sociaal-economische positie leeftijd (sub)cultuur (opvoeding) levensbeschouwing / religie (opvoeding) 24
Begrippen: • cultuur • levensbeschouwing • religie
25
Cultuur: • cultuur = manier van leven • cultuur geeft aan wat mensen waardevol vinden en hoe zij zich behoren te gedragen • kortom, cultuur heeft betrekking op de waarden en normen van een bepaalde groep of samenleving
26
Levensbeschouwing: • een min of meer samenhangend geheel van overtuigingen, waarden en normen, waarmee mensen zin en richting geven aan hun handelen; • overtuiging: ‘waar’ en ‘onwaar’ • waarde: ‘goed’ en ‘kwaad’ • norm: concretisering waarde (Tennekes 1985; Vellenga 1992) 27
Religie: • betrokkenheid op het transcendente: d.w.z. aanname van een niveau dat verder reikt dan de empirische werkelijkheid • religieuze systemen: ‘God’ (godsdienst)
28
Twee benaderingen concept cultuur: • statische benadering • dynamische benadering
29
‘Cultuur’ als concept in de zorg: ‘culturaliseren’: • • • •
stereotypering verengen cultuur tot religie negeren subculturele verschillen negeren invloed veranderingen in land van herkomst • negeren veranderingen in Nederland • benadrukken verschillen en negeren overeenkomsten 30
31
32
Diversiteit en dynamiek: • Surinaamse Nederlanders: Afrosurinamers, Hindostanen (hindoes, moslims), Javanen etc. • Turkse Nederlanders: soennieten, alevieten, Arabieren, Turken, Koerden • Marokkaanse Nederlanders: Berbers, Arabieren
33
34
35
Greta Riemersma (2011): ‘De conclusie moet wel zijn dat veel migranten minder Marokkaans zijn, en dus méér geïntegreerd in het land waar ze wonen, dan tegenwoordig in veel WestEuropese landen wordt gedacht. En hoe langer ik in Marokko zit, hoe beter ik het zie. In Marokko lijken deze mensen niet meer op Marokkanen.’ 36
Twee kanten van dezelfde medaille: • enerzijds is de mens produkt van zijn of haar cultuur • anderzijds is de mens producent van zijn of haar cultuur
37
Wat te doen?
kennis alleen volstaat niet: het gaat om inzicht in de dynamiek van de alledaagse leefwereld van patiënten
38
GGZ en allochtone Nederlandse ouderen:
• • • • •
ziekteopvattingen en hulpzoekgedrag open benadering onderzoek naar adequate diagnostiek onderzoek naar adequate therapie ‘cultuurspecifieke’ voorzieningen
39
40
