ALGEMENE INFO WAT IS KINDERMISHANDELING? Een eenduidige definitie van kindermishandeling geven is geen eenvoudige opgave. Er bestaat een grote diversiteit aan omschrijvingen van het begrip kindermishandeling. Elke omschrijving benadert het probleem vanuit een bepaalde invalshoek en heeft implicaties naar aanpak en preventie. Het volgende beschrijft ons inziens best het fenomeen: Kindermishandeling en -verwaarlozing is elke vorm van actieve of passieve geweldpleging of verzuim dat kinderen en jongeren overkomt, niet door ongeval maar door daden of nalatigheden van ouders, verzorgers, andere personen, instellingen of de maatschappij, en waarbij afwijkingen bij het kind ontstaan of redelijkerwijze mag verwacht worden dat ze zullen ontstaan of waarbij hun optimale ontwikkeling in het gedrang komt.
VORMEN VAN KINDERMISHANDELING Traditioneel worden verschillende vormen van mishandeling onderscheiden: • Lichamelijke mishandeling en verwaarlozing; • Emotionele mishandeling en verwaarlozing; • Seksueel misbruik; • Munchhausen Syndroom by Proxy; • Institutionele mishandeling en structurele mishandeling.
Lichamelijke mishandeling en verwaarlozing Het betreft hier elke vorm van niet-accidenteel trauma waarbij lichamelijk letsel wordt toegebracht door allerhande vormen van geweldpleging zoals slaan, schoppen, schudden, verbranden, vergiftigen, niet toekennen van de nodige zorgen, niet tegemoet komen aan noodzakelijke behoeften,...
Emotionele mishandeling en verwaarlozing Deze vormen van mishandeling kunnen gedurende lange tijd onopgemerkt blijven. Emotionele mishandeling omvat het hele spectrum van negatieve houdingen ten aanzien van het kind: verbaal teisteren, voortdurend bekritiseren, vernederen, aanhoudend terroriseren, een totaal gebrek aan aandacht, afwijzing of zelfs ontkenning van het bestaan van het kind. In geval van emotionele verwaarlozing ontbeert het kind liefde, geborgenheid, affectie, opvoeding, veiligheid. "Failure to thrive" kan het gevolg zijn van verwaarlozing en is een gevaarlijke toestand waarbij de lichamelijke ontwikkeling zoals het gewicht en de lengtegroei lager zijn dan normaal voor de leeftijd van het kind.
Seksueel misbruik Dit is een bijzondere vorm van lichamelijke én emotionele mishandeling waarbij een kind betrokken wordt in seksuele activiteiten die het niet volledig begrijpt, waarvoor het onbekwaam is instemming te geven en waarbij sprake is van een machtswanverhouding. Grenzen worden overtreden, gevoelens van onmacht en totale verwarring treden op. Seksueel misbruik kent gradaties, het gaat van begluren, strelen, tonen van pornografisch materiaal tot gerichte seksuele handelingen en kan passief of actief zijn.
Munchhausen Syndroom by proxy Minder frequent maar daarom niet minder erg is het "Munchhausen Syndroom By Proxy" (MSBP). In de praktijk gaat het dikwijls om mengvormen waarbij een bepaald type van mishandeling overheerst. Het is een bijzondere vorm van kindermishandeling waarbij door ouder/verzorger bij een kind een ziekte wordt gefingeerd of geïnduceerd.
Hoe? • • •
Door het verwoorden van een onjuiste anamnese of het beschrijven van niet bestaande afwijkingen; Door het actief veroorzaken van reële afwijkingen; Door het vervalsen of verzwijgen van medische gegevens.
Aanvullende criteria • • •
Onverklaarbaar chronisch of recidiverend ziektebeeld; Medische shopping; Ontkennen van enige betrokkenheid door de pleger.
Institutionele mishandeling en structurele mishandeling Structurele, maatschappijgebonden vormen van mishandeling bestaan ook, zo zijn bijvoorbeeld verkeerstoestanden voor kinderen bedreigend en gevaarlijk. Met institutionele mishandeling wordt dat soort mishandeling bedoeld dat kinderen overkomt binnen de maatschappelijke instellingen waar zij verblijven (school, internaat, jeugdinstelling, ziekenhuis,…). Ook hier kan een kind slachtoffer zijn van verwaarlozing of geweld. Zo ook kunnen tussenkomsten, bedoeld om een kind te helpen, hem geweld aandoen, het veelvuldig plaatsen en verplaatsen van een kind is hier een voorbeeld van.
ACHTERGRONDEN EN RISICOFACTOREN Kindermishandeling is multifactorieel bepaald en niet het gevolg van een enkele oorzaak : het gaat om de complexe relatie tussen 3 groepen factoren.
"Ouder" factoren In de voorgeschiedenis van mishandelende gezinnen is vaak een rode draad vast te stellen waarbij een herhaling van een mishandelingpatroon in de verschillende generaties optreedt. Dit is de mishandelingcyclus. Niet zozeer het mishandelend gedrag, als wel het onvermogen tot goed en verantwoord ouderschap schijnt hierbij van de ene op de andere generatie te worden overgedragen. Zo kunnen ouders "oplossingen" kiezen in de opvoeding van hun kinderen die zijzelf ondervonden of observeerden vanwege hun eigen ouders of andere volwassenen. Ook tekort of afwezigheid van zorgen kan leiden tot onvermogen liefde te geven: een tekort aan stimulatie en affectie, het nooit geleerd hebben hoe echt te communiceren, hoe woorden te gebruiken in plaats van geweld, biedt weinig pedagogisch houvast. Opgelet, bij mishandelende ouders vinden we dikwijls (tot 90%) trieste jeugdervaringen maar het omgekeerde blijkt niet waar te zijn: vele mishandelde en verwaarloosde kinderen groeien op als liefhebbende ouders die de keuze maakten om het "anders" te doen. Hoewel er geen typisch profiel van mishandelende ouders is, bestaan toch een aantal karakteristieken die vaak het gevolg zijn van hun eigen voorgeschiedenis met hierbij centraal hun eigen negatieve jeugdherinneringen. Een gestoorde impulscontrole, een laag zelfbeeld, wantrouwen ten opzichte van de omgeving, een chronisch agressieve levenshouding, blijvende afhankelijkheid en egocentrisme worden zeer regelmatig
vastgesteld. Vaak leven deze gezinnen sociaal geïsoleerd en maken weinig of geen gebruik van ondersteunende contacten in hun omgeving. Zij zijn niet erg stressbestendig en reageren vlug vrij destructief. Conflicten en tegenslagen maar ook "vluchtgedrag" zoals bijvoorbeeld overconsumptie van alcohol kunnen hiervan oorzaak of gevolg zijn. Vaak koesteren deze ouders te hoge verwachtingen van hun kind en schatten ze de noden van hun kind verkeerd in. Zonder het te willen wordt het welzijn van hun kind aan hun eigen behoeften aangepast en zelfs opgeofferd. Zij zoeken bij hun kind de affectie die ze zelf moesten missen. Een kind kan daar niet aan voldoen en wordt op die manier ook een bron van frustratie en verdriet met alle gevolgen vandien.
"Kind" factoren Ook bij het kind kunnen verschillende factoren het risico op mishandeling doen toenemen. Een ongewenste of slecht beleefde zwangerschap, moeilijkheden bij de geboorte van het kind, gezondheidsproblemen zoals ziekte of handicap van de pasgeborene, maar ook het feit dat bijvoorbeeld het geslacht van het kind niet overeenstemt met de wens van de ouders of dat het kind ongewenste gelijkenissen en eigenschappen worden toegekend, kunnen leiden tot heel wat negatieve gevoelens én risicovolle interacties. Vooral jonge kinderen tussen 0 en 3 jaar zijn kwetsbaar, alleen al door hun totale afhankelijkheid. Hun ontwikkeling eist immers veel zorg en aandacht. Huilbabies, "lastige" kinderen in de koppigheidsfase of bijvoorbeeld kinderen die moeilijk leren op school, veroorzaken soms gevoelens van onmacht en frustratie en kunnen dan aanleiding geven tot geweld vanwege hun ouders die teleurgesteld zijn en zich geconfronteerd zien met hun eigen falen op verschillende niveaus. Ook stief-, pleeg- en adoptiekinderen lopen een verhoogd risico.
Maatschappelijke factoren Deze factoren houden verband met de mogelijkheden van het gezin, met hun socioeconomische situatie maar ook met maatschappelijke onrechtvaardigheden. Hoewel kindermishandeling voorkomt in alle lagen van de bevolking, ongeacht huidskleur, cultuur, socio-economische status en religie, blijkt er toch een groter risico op mishandeling te bestaan in kansarme milieus, daar waar aan de basisbehoeften van elkeen minder wordt voldaan. Het is gemakkelijk om te begrijpen dat een te krappe huisvesting mogelijks een bijkomende bron van frustratie is die op kinderen kan afgereageerd worden. Als er geldtekort is, is er ook minder ontspanning en wordt het moeilijker om frustraties op een andere manier te ontladen. We leven nu eenmaal in een consumptiemaatschappij. Rekening houdend met hun eigen jeugdervaringen kunnen ouders bovendien moeilijk op hun familie terugvallen. Hun vertrouwen in de anderen is geschaad en doordat ze geen positieve relaties opbouwen, raken ze sociaal geïsoleerd. Spanningen worden groter en groter... kindermishandeling kan daar een uiting van zijn.
GEVOLGEN VAN KINDERMISHANDELING De gevolgen van kindermishandeling zijn wisselend. Ze zijn afhankelijk van de aard en de graad van de mishandeling, van de context waarbinnen deze plaatsvindt en van de mogelijkheden en de motivatie van de omgeving van de kinderen om er iets aan te doen. In geval van lichamelijke mishandeling of -verwaarlozing zijn de gevolgen dikwijls onmiddellijk zichtbaar (kneuzingen, brandwonden, breuken, gebrek aan hygiëne,...). De minder zichtbare gevolgen (zoals bijvoorbeeld ontwikkelingsachterstand, verminderd gehoor, neurologische problemen, groeistoornissen,...) worden op langere termijn duidelijk.
Alle vormen van mishandeling leiden echter tot psychologische beschadiging van het kind. Deze gevolgen wegen het zwaarst omdat mishandeling rechtstreeks ingrijpt op de emotionele, cognitieve, motorische, sociale en taalontwikkeling van het kind. Even ernstig zijn de gevolgen van seksueel misbruik. Het geheim waardoor alles soms jarenlang voor de buitenwereld verborgen blijft, maakt alles nog erger. Symptomen van seksueel misbruik zijn vaak van psychologische aard zoals depressie, zelfmoordneigingen, agressiviteit, weglopen, slaapstoornissen, mutisme, automutilatie, voor de leeftijd abnormaal seksueel gedrag, psychosomatische klachten zoals buikpijn, anorexie, merkwaardige uro-genitale symptomen. Kindermishandeling is een traumatisch gebeuren. Let wel, na trauma is herstel mogelijk, maar het vraagt energie, inzet en introspectie van alle betrokkenen, niet in het minst van de hulpverlener.
ONS CENTRUM Algemene info Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel is één van de ankerpunten in Vlaanderen bij vermoeden van kindermishandeling. Het centrum staat in voor diagnostiek, advies, coördinatie en ondersteuning van hulpverlening en behandeling indien nodig. Het richt zich voornamelijk tot kinderen die slachtoffer zijn van geweld in hun eigen vertrouwde omgeving én tot hun gezin.
Kinderen en jongeren kunnen er terecht: • • •
Wanneer ze thuis voortdurend ruzie hebben; Wanneer ze slachtoffer zijn van geweld vanwege diegenen die verondersteld worden voor hen te zorgen; Wanneer ze een vriend of vriendin willen helpen die dergelijke zaken meemaakt.
Ouders kunnen er terecht: • • • • • •
Wanneer alles misloopt met (één van) hun kinderen en dit aanleiding geeft tot één of andere vorm van geweld; Wanneer ze veel te dikwijls ruzie hebben met of omwille van hun kind; Wanneer ze zich totaal overbelast voelen, voornamelijk door hun kind; Wanneer ze denken dat alleen slaag nog kan helpen; Wanneer ze reeds geweld gebruikten en wensen dat het stopt; Wanneer ze als kind mishandeld werden en hun verleden inspeelt op het heden.
Hulpverleners kunnen er terecht voor: • • • •
Advies; Hulp; Concrete bijstand; Coördinatie van de hulpverlening.
Het Vertrouwenscentrum Brussel richt zich tot kinderen, jongeren en hun ouders en tot hulpverleners. Een multidisciplinair team is beschikbaar tijdens de kantooruren (9u-17u), een wachtdienst is bereikbaar enkel voor urgente situaties, 24u/24u, 7 dagen op 7. De hulpverlening is gratis en blijft vrijwillig zolang dit mogelijk is en voldoende garanties biedt voor het welzijn van het kind.
WERKINGSFILOSOFIE De Vlaamse overheid heeft als eerste optie bij melding van kindermishandeling die thuis gebeurt gekozen voor hulpverlening. Twee interventiemodellen blijven echter gangbaar: het juridische en het hulpverlenende (medisch-psychisch-sociaal). Beiden zijn complementair, doch continue hechte samenwerking is onmogelijk. In een juridisch antwoord reguleren wettelijke sancties het conflict tussen de dader van een overtreding en de maatschappij. Ze brengen aldus geen oplossing voor de meer complexe, onderliggende problemen van het gezinsdisfunctioneren noch voor het
slachtoffer. Bovendien worden de ouders die reeds getekend zijn door hun verleden nog meer blootgesteld aan nog meer sociale en familiale stigmatisering. In de hulpverlening, medisch-psychisch en sociaal wordt kindermishandeling en verwaarlozing beschouwd als het resultaat van familiaal disfunctioneren. Het doel van de hulpverlening is de levensomstandigheden van het kind te verbeteren en dit door zowel het kind als zijn ouders en eventuele andere kinderen in dit gezin kansen aan te bieden om de relatie met elkaar te verbeteren. Kind- en gezinsgerichte behandeling van kindermishandeling betekent aanbieden van hulp in plaats van straf; opbrengen van respect voor alle betrokkenen; organiseren van solidaire hulp op verschillende niveaus en gebaseerd op actieve inzet van professionelen, vermijden dat competitie en wantrouwen de hulpverlening binnensluipen, helpen door te "geven"... Het Vertrouwenscentrum Brussel is één van de 6 Vlaamse multidisciplinaire, kind- en gezinsgeoriënteerde teams, gesubsidieerd door het Ministerie van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen, op een populatie van 6.000.000 mensen die als ankerpunt dienen bij vermoeden van kindermishandeling of -verwaarlozing.
Wie zijn wij? Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel werd opgericht in 1986 onder de naam Vertrouwensartscentrum "Kind in Nood" Brussel. Sinds 1988 wordt het centrum officieel gesubsidieerd door Kind en Gezin samen met nog 6 andere centra in Vlaanderen.
Organiserend bestuur vzw Vertrouwenscentrum Kindermishandeling "Kind in Nood" Brussel. Voorzitter: Prof. Dr. L. Tielemans. Laarbeeklaan 101 1090 Brussel
Ons team • • • • • • • •
Annik Lampo, kinder- en jeugdpsychiater, vertrouwensarts Johan Marchand, pediater Johan Galle, coördinator, maatschappelijk assistent Chantal Halsberghe, maatschappelijk assistente Erik Van Dooren, orthopedagoog Francine Dal, kinderpsychologe Frank Henau, logopedist Johan Deneyer, medisch secretaris
Hoe kunt u ons bereiken? Sociale zetel AZ-VUB Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Tel.: 00/32/(0)2/477.60.60 Fax: 00/32/(0)2/477.57.45 Email:
[email protected]
Het centrum bevindt zich: In het AZKinderen (ingang nr. 3) en is bereikbaar 24u/24u, 7 dagen op 7, van 9u-17u tijdens de kantooruren en enkel voor zeer dringende gevallen door een telefonische permanentie via de spoedgevallendienst kindergeneeskunde van het AZ-VUB op hetzelfde telefoonnummer.
Openbaar vervoer: Trein De lijnen Brussel-Noord/Denderleeuw/Aalst/Gent en Brussel-Noord/Dendermonde hebben een halte in het station van Jette. Alle andere aansluitingen tot aan het Brussel-Noord, vandaar bus 14 tot het AZ-VUB. Bus Lijn 13: metrostation Simonis/AZ-VUB Lijn 14: Brussel-Noord/metrostation Simonis of Belgica/AZ-VUB Lijn 83: Beekkant/AZ-VUB/Heizel Lijn 53: Neder-over-Heembeek/E. Bockstaelplein/Station Jette/AZ-VUB Lijn BW: Brussel-Noord/AZ-VUB/Wemmel Lijn 221: Zaventem/Vilvoorde/AZ-VUB Metro Simonis en vandaar bus 14 of 13 tot het AZ-VUB Met eigen vervoer Afrit 9 buitenring Brussel, wegwijzers AZ-VUB volgen
