RIS091779_06-02-2002 Gemeente Den Haag Bestuursdienst Commissie
Algemene Bestuurlijke en Politieen Brandweeraangelegenheden Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag
Uw brief van
Aan de leden en plaatsvervangende leden
Uw kenmerk Ons kenmerk
BSD/2001.1515 Doorkiesnummer
070 - 3532924 Aantal bijlagen Datum
27 november 2001 Onderwerp
Uitbuiting van illegalen
Zoals toegezegd in de vergadering van 9 november jl. stuur ik u hierbij de ambtelijke notitie “Uitbuiting van illegalen”. De notitie is besproken in de B&W vergadering van 23 oktober jl. Ik ben voornemens om de notitie en de standpuntbepaling van het college terzake, begin 2002 in uw commissie te bespreken. Ik zal u hierover nog nader informeren.
De voorzitter,
drs. W.J. Deetman
Inlichtingen bij:
Duijm/Ludwig Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag
Telefoon 070 - 3533052 Telefax 070 - 3532780
BSD/2001.2515
Notitie uitbuiting van illegalen
Inleiding Illegaal verblijf in Nederland is van alle tijden. Na het gedoogbeleid in de jaren tachtig van de vorige eeuw is het beleid steeds restrictiever geworden. Vooral na de invoering van de Koppelingswet (1998) werd het voor illegale vreemdelingen steeds moeilijker om het hoofd boven water te houden. Desondanks is het terugkeerbeleid nog niet functioneel. De scherpe kanten van dit beleid zijn vooral zichtbaar in de grote steden. De gemeente Den Haag probeert, binnen het kader van de rijksregels, uitwassen te voorkomen. Kerken worden gesteund om humanitaire hulp te kunnen bieden aan vreemdelingen die in schrijnende omstandigheden verkeren en er wordt meegedacht over een centraal punt in de stad waar illegale vreemdelingen die vrijwillig willen terugkeren naar het land van herkomst worden geholpen. Ook op het gebied van gezondheidszorg vervult de gemeente een rol. Er is ook een grote groep illegale vreemdelingen die het hoofd boven water weet te houden. Omdat er geen beroep kan worden gedaan op legale instituties en voorzieningen zijn ze aangewezen op een alternatief circuit buiten het directe zicht van de overheid. Omdat dit circuit zich per definitie onttrekt aan overheidstoezicht en -bescherming hebben betrokkenen een erg kwetsbare positie. Op de terreinen van met name wonen en werken worden zij gemakkelijk het slachtoffer van winstbejag. Deze notitie richt zich primair op dit uitbuitingscircuit. Geprobeerd wordt dit circuit in Den Haag in kaart te brengen en aan te geven welke rol de gemeente kan spelen bij het bestrijden van uitwassen. Op voorhand moet worden vastgesteld dat het vreemdelingenbeleid een verantwoordelijkheid van de landelijke overheid is. De belangrijkste organisaties op dit gebied zijn het ministerie van Justitie (wetgeving, vreemdelingenpolitie, douane, Interpol), het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (arbeidsinspectie, Westland Interventie Team) en het ministerie van Financiën (Belastingdienst, FIOD). De gemeente vervult slechts een beperkte rol. De notitie is gebaseerd op literatuuronderzoek en interviews met gemeenteambtenaren (DSO, OCW, SZW), politiefunctionarissen (Vreemdelingenpolitie, Westland Interventie Team), het Regionaal Interdisciplinair Fraudeteam (RIF), hulpverleningsinstellingen en vertegenwoordigers van de uitzendbranche. Daarnaast is gebruik gemaakt van de ervaringen die zijn opgedaan met de ondersteuning van de burgemeesterscommissie in het kader van de witte illegalenregeling. Het is duidelijk dat het hier gaat om een complexe materie die zeer gevoelig ligt. Er gaan stemmen op om het illegale circuit zichzelf te laten reguleren. Het circuit heeft een dempende werking doordat er op deze manier wordt voldaan aan de economische vraag naar arbeidskrachten in bijvoorbeeld het Westland en het aanbod van arbeid door illegalen. Aanpak van het circuit zou illegalen in de criminaliteit kunnen dringen. Ook is het vanuit het oogpunt van de illegaal soms begrijpelijk dat hij onderbetaling, rechtsonzekerheid en onveiligheid verkiest boven het nog minder aantrekkelijke perspectief in zijn thuisland. Deze redenering gaat echter niet op voor personen en bedrijven, hier in
2
BSD/2001.2515
Nederland, die geld verdienen aan deze mensen. Het uitgangspunt van deze notitie is dat de moeilijke situatie van illegalen geen argument mag zijn om minder streng op te treden tegen het uitbuitingscircuit.
Aantallen illegalen Het precieze aantal illegalen dat in Den Haag woont is per definitie onbekend. Het noemen van geschatte aantallen is niet zonder risico omdat deze getallen snel een eigen leven kunnen gaan leiden. Er kan echter veilig gesteld worden dat het om duizenden mensen gaat. Naast de traditionele groepen Turken en Marokkanen zijn er veel signalen dat er de laatste maanden een grote instroom is van OostEuropeanen (vooral Bulgaren). Vooral ten aanzien van deze laatste groep zijn een aantal recente publicaties verschenen in de verschillende media. Uitbuitingsgebieden Er zijn grofweg zes gebieden waarop potentieel geld kan worden verdiend aan de illegale status van vreemdelingen: overkomst, identiteit, huisvesting, arbeid, gezondheidszorg en overig. • Overkomst De reis van het thuisland naar Nederland kan op verschillende manieren worden gemaakt. Vooral in de wereld van de mensensmokkel gaat erg veel geld om. Dit is een Europees vraagstuk. Op nationaal en internationaal niveau wordt samengewerkt om deze criminaliteit te bestrijden. Veel vreemdelingen komen legaal naar Den Haag op een toeristenvisum. Wanneer deze mensen zonder werkvergunning gaan werken en/of het land niet binnen drie maanden verlaten wordt hun verblijf illegaal. Behalve dat er in voorkomende situaties een signaal kan worden afgegeven heeft de gemeente Den Haag hierin geen rol. • Identiteit Door een valse identiteit aan te nemen of door de identiteit van iemand anders te gebruiken kan een illegaal in Nederland verblijvende vreemdeling hier wonen en werken, met de schijn van legaliteit. Het vermoeden bestaat dat er een landelijk of zelfs Europees circuit bestaat waarbinnen gehandeld wordt in identiteiten en de bijbehorende papieren. Het aanpakken van dit circuit is een zaak van de politie en de belastingdienst. Het misbruik van identiteit is in de meeste gevallen gericht op het verkrijgen van inkomsten uit arbeid. De gemeentelijke diensten voor Burgerzaken en Sociale Zaken lopen ook risico’s omdat misbruik van identiteiten kan leiden tot vervuiling van de bestanden en misbruik van collectieve voorzieningen. De dienst SZW heeft regelmatig te maken met zaken waarin er door derden op het sofi-nummer van een bijstandsgerechtigde is gewerkt. Op dit moment wordt er door het Regionale Interdisciplinaire Fraudeteam (RIF) gewerkt aan een pilot met als doelstelling het inventariseren en beperken van schade middels het uitwisselen van persoonsgegevens. De Belastingdienst en de gemeentelijke diensten Burgerzaken en SZW participeren in het RIF. De eindrapportage wordt eind 2002 verwacht. Ook alle overige gesproken partijen zijn overtuigd van de ernst van het probleem. Er zijn ook een aantal landelijke initiatieven die zich met dit vraagstuk bezighouden. Tot op heden wordt er echter verschillend omgegaan met signalen van misbruik en is er geen centraal punt waar signalen kunnen worden afgegeven.
3
BSD/2001.2515
• Huisvesting Illegalen vinden onderdak bij familie/kennissen of via illegale onderverhuur en kamerverhuur. Er is vooral sprake van uitbuiting bij onder- en kamerverhuur. De ervaring leert dat er bij onderhuur vaak corporatiewoningen met winst worden onderverhuurd. De officiële huurder woont ondertussen elders. Zo wordt er geld verdiend aan illegalen en vervuilt de woningmarkt. Bij illegale kamerverhuur worden er illegalen, vaak onder slechte omstandigheden, in een pand gehuisvest. Er zijn signalen dat een bed ƒ 350,- per persoon per maand kost en dat een bed in ploegendienst wordt beslapen. De dienst Stedelijke Ontwikkeling heeft verschillende projecten die zich richten op kamerverhuurbedrijven en onrechtmatige bewoning. DSO bezoekt panden en wanneer er een ongewenste situatie wordt aangetroffen worden de eigenaar en de hoofdbewoner aangeschreven. In het uiterste geval kan een pand fysiek worden gesloten. Het doel hierbij is een einde maken aan de ongewenste situatie: wanneer de onrechtmatige bewoners het pand hebben verlaten is de zaak afgedaan. Niet zelden leveren deze “korte klappen” zonder vervolgacties praktisch geen gedragsverandering van de malafide eigenaar op. Na het vertrek van de bewoners houdt hij de borg en plaatst zonder veel moeite weer een nieuwe groep illegalen in de woning. Ook wordt er niet structureel samengewerkt met de Vreemdelingenpolitie waardoor het mogelijk is dat informatie over malafide eigenaren verloren gaat en dat illegalen die uit de ene woning vertrekken in de volgende woning weer opduiken. • Arbeid Er zijn drie vormen van arbeid waarmee illegalen proberen inkomsten te verwerven. De grootste groep werkt in loondienst via uitzendbureaus en agrarische loonbedrijven. Het aantal van deze bedrijven in Den Haag heeft een grote vlucht genomen nadat de vestigingseisen voor uitzendbureaus zijn losgelaten. De bedrijven vervoeren de werknemers met busjes naar de werkplekken. De opstapplekken geven overlast voor de buurt. Een andere groep werkt via familie of kennissen in de huishouding of bij kleine bedrijfjes. Tot slot is er een groep die in de prostitutie en de criminaliteit terecht komt. Malafide uitzendbureaus en loonbedrijven die zich richten op de glastuinbouw worden nu al aanpakt door bijvoorbeeld het Westland Interventie Team (WIT) waarin onder andere de politie, de arbeidsinspectie en de belastingdienst in samenwerken. Het WIT richt zich op de werknemers, de tuinders en op de koppelbazen. Binnenkort start een flankerend project gericht op malafide uitzendbureaus. Uit de informatie blijkt dat de kosten/batenanalyse van de uit- en inleners positief uitvalt doordat de winst hoog is en de pakkans en de sancties gering zijn. Andere vormen van arbeid door illegalen (bijvoorbeeld in de horeca of bij particulieren) vallen onder verantwoordelijkheid van de arbeidsinspectie. Op het gebied van de illegale prostitutie/mensenhandel lopen er verschillende projecten op landelijk niveau waarin de gemeente Den Haag participeert (project Prostitutie/Mensenhandel, Escortproject van Handhaven op Niveau). • Gezondheidszorg Hoewel de Koppelingswet illegalen uitsluit van collectieve voorzieningen is ”medisch noodzakelijke zorg” in principe ook voor hen toegankelijk. Er zijn wel signalen dat illegalen uit onbekendheid of angst niet altijd gebruik maken van de mogelijkheden. Enige tijd geleden zijn er wel signalen geweest van misstanden door malafide tandartsen die in het illegalencircuit zouden opereren maar dit lijkt een incident te zijn. • Overig Er lijkt een circuit te bestaan dat voorziet in zaken als eten en ontspanning. In bijvoorbeeld koffiehuizen
4
BSD/2001.2515
zijn tafels gereserveerd voor loonbedrijven ten behoeve van hun illegale werknemers. Zij kunnen daar hun maaltijd gebruiken. De kosten worden ingehouden op het loon. Er is ook sprake van illegaal gokken en illegale prostitutie specifiek gericht op de illegalen in Den Haag. In het algemeen komen er vanuit de stad steeds meer signalen over overlast en gevoelens van onveiligheid als gevolg van rondhangende illegalen. De indruk bestaat dat uitbuiters zich niet beperken tot een van de hierboven beschreven zes gebieden. Het is aannemelijk dat er organisaties bestaan die het hele scala (van mensensmokkel tot arbeid en huisvesting etc.) verzorgen. Hierbij lijkt er sprake te zijn van georganiseerde criminaliteit met alle negatieve gevolgen van dien. Hoe langer deze organisaties hun praktijken kunnen uitvoeren hoe meer zij zich kunnen wortelen in de stad. Er zijn nu al signalen dat bijvoorbeeld malafide loonbedrijven investeren in onroerend goed. Gezien de grote bedragen die er omgaan bestaat het gevaar van beroving en vergelding tussen verschillende criminele groeperingen. De aangiftebereidheid van zowel illegalen als aan illegaliteit gelieerde criminelen is gering terwijl de politie er van uit gaat dat deze groepen bij een groot aantal incidenten betrokken is. Deze problematiek staat bij de politie (nog) niet hoog op de agenda. Als de huidige tendens zich doorzet dreigt het gevaar dat de politie het gezag op straat kwijtraakt. Daarnaast heeft de toenemende illegalenproblematiek negatieve gevolgen voor het draagvlak van de Haagse burgers voor het integratiebeleid. Conclusie Uitbuiting van illegalen is een complex maatschappelijk vraagstuk van alle tijden dat, naar zijn aard, voor een belangrijk deel onzichtbaar blijft. Illegale arbeid biedt uitkomst voor het economische probleem van krapte op de arbeidsmarkt en het voldoet aan de neiging van een bepaalde groep werkgevers om goedkope arbeidskrachten in dienst te nemen die zich niet snel op hun rechten zullen beroepen. Illegaliteit legt extra druk op de toch al overspannen woningmarkt, leidt tot onaanvaardbaar onveilige en onhygiënische woonomstandigheden en kan leiden tot verstoring van de openbare orde. Niet optreden biedt een voedingsbodem voor criminele activiteiten. Hoe langer er in dit circuit veel geld kan worden verdiend, hoe hoger de organisatiegraad van de uitbuiters zal worden en hoe dieper zij zich in de stad zullen wortelen. Het gevaar bestaat dat het probleem oncontroleerbaar wordt. Omdat het hier om een landelijk, of zelfs Europees, vraagstuk gaat hebben acties van een gemeente alleen zin als er ook landelijk aan oplossingen wordt gewerkt.
5
BSD/2001.2515
6
