Algemeen ambtsbericht Democratische Republiek Congo

Algemeen ambtsbericht Democratische Republiek Congo

Juni 2012

Datum

14 juni 2012

Pagina 1 van 141

Algemeen ambtsbericht

|

Juni 2012

Colofon

Plaats Opgesteld door

Den Haag DCM/MA Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid | Afdeling Migratie en Asiel

Redacteur(en):

DCM

Pagina 2 van 141


|

Juni 2012

Inhoudsopgave

Colofon ......................................................................................................2 Inhoudsopgave ............................................................................................3 1

Inleiding .................................................................................................. 5

2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 2.3

Landeninformatie ..................................................................................... 6 Basisgegevens.............................................................................................6 Land en volk ...............................................................................................6 Staatsinrichting............................................................................................7 Geschiedenis ...............................................................................................9 Politieke ontwikkelingen .............................................................................. 10 Veiligheidssituatie ...................................................................................... 43

3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9 3.3.10 3.3.11 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5

Mensenrechten........................................................................................81 Juridische context ...................................................................................... 81 Verdragen en Protocollen............................................................................. 81 Nationale wetgeving ................................................................................... 82 Toezicht op naleving van mensenrechten ....................................................... 84 Naleving en schendingen ............................................................................. 85 Vrijheid van meningsuiting........................................................................... 86 Vrijheid van vereniging en vergadering .......................................................... 89 Vrijheid van godsdienst ............................................................................... 93 Bewegingsvrijheid ...................................................................................... 94 Rechtsgang ............................................................................................. 100 Arrestaties en detenties ............................................................................ 104 Situatie in gevangenissen .......................................................................... 105 Mishandeling en foltering........................................................................... 108 Verdwijningen en ontvoeringen................................................................... 109 Buitengerechtelijke executies en moorden .................................................... 109 Doodstraf ............................................................................................... 109 Positie van specifieke groepen .................................................................... 109 Vrouwen en meisjes ................................................................................. 109 Etnische groepen ..................................................................................... 115 Homoseksuelen ....................................................................................... 117 Minderjarigen .......................................................................................... 118 Dienstplicht en desertie............................................................................. 126

4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2

Migratie ................................................................................................127 Ontheemden- en vluchtelingenstromen ........................................................ 127 Buiten de DRC ......................................................................................... 127 Binnen de DRC ........................................................................................ 127 Activiteiten van internationale organisaties ................................................... 130

Literatuurlijst .........................................................................................................131 I II

Lijst van gebruikte afkortingen ...........................................................137 Kaart van de Democratische Republiek Congo .......................................138

Pagina 3 van 141


|

Juni 2012

III

Overzichtskaart van de Kivu-provincies.................................................139

IV

Provincie-indeling van de Democratische Republiek Congo ....................140

V

Lijst met kabinetsleden ........................................................................141

Pagina 4 van 141


|

Juni 2012

1 Inleiding In dit algemeen ambtsbericht wordt de situatie in de Democratische Republiek Congo (DRC) beschreven voor zover deze van belang is voor de beoordeling van asielverzoeken van personen die afkomstig zijn uit de DRC en voor besluitvorming over de terugkeer van afgewezen Congolese asielzoekers. Dit ambtsbericht is een actualisering van eerdere ambtsberichten over de situatie in de DRC (laatstelijk juli 2011). Het algemeen ambtsbericht beslaat de periode van juni 2011 tot en met april 2012. Dit ambtsbericht is gebaseerd op informatie van openbare en vertrouwelijke bronnen. Bij de opstelling is gebruik gemaakt van informatie van verschillende organisaties van de Verenigde Naties, niet-gouvernementele organisaties, vakliteratuur en berichtgeving in de media. Een overzicht van de geraadpleegde openbare bronnen is opgenomen in de literatuurlijst. Bovendien liggen bevindingen ter plaatse en vertrouwelijke rapportages van de Nederlandse vertegenwoordiging in Kinshasa aan dit algemeen ambtsbericht ten grondslag. In het algemeen ambtsbericht wordt verwezen naar geraadpleegde openbare bronnen. Daar waar openbare bronnen zijn vermeld, wordt de tekst in veel gevallen ook ondersteund door informatie die op vertrouwelijke basis is ingewonnen. In hoofdstuk twee wordt ingegaan op recente ontwikkelingen op politiek- en veiligheidsgebied. Deze beschrijving wordt voorafgegaan door een beknopt overzicht van de recente geschiedenis van de DRC. Ook is een korte passage over de geografie en de bevolking van de DRC opgenomen. In hoofdstuk drie wordt de mensenrechtensituatie in de DRC geschetst. Na een beschrijving van wettelijke garanties en internationale verdragen waarbij de DRC partij is, komen de mogelijkheden van toezicht op naleving van de mensenrechten aan de orde. Daarna volgt de beschrijving van de naleving dan wel schending van enkele klassieke mensenrechten. Ten slotte wordt de positie van specifieke groepen, waaronder minderjarigen belicht. In hoofdstuk vier komen de opvang van vluchtelingen, binnenlands ontheemden en activiteiten van internationale organisaties aan de orde.

Pagina 5 van 141


|

Juni 2012

2 Landeninformatie 2.1 Basisgegevens 2.1.1 Land en volk De DRC is na Algerije het grootste land in Afrika. De totale oppervlakte is 2.344.858 vierkante kilometer, een gebied ongeveer zo groot als West-Europa. De buurlanden zijn Angola, de Republiek Congo (Brazzaville), de Centraal-Afrikaanse Republiek, Zuid-Sudan, Uganda, Rwanda, Burundi, Tanzania en Zambia. De kustlijn bedraagt 37 kilometer.1 De DRC is onderverdeeld in elf provincies: Bas-Congo, Kinshasa, Bandundu, Equateur, Province Orientale, Kasaï Occidental, Kasaï Oriental, Maniema, NoordKivu, Zuid-Kivu en Katanga. De grondwet van 18 februari 2006 voorzag in een onderverdeling in 26 provincies, die gestalte zou moeten krijgen in de 36 maanden volgend op de installatie van de nieuwe politieke instituties na de verkiezingen die in 2006 zijn gehouden.2 De behandeling van de wet waarmee deze territoriale herindeling wordt vormgegeven, de Loi sur les entités décentralisées, is echter op de lange baan geschoven.3 Een kaart van de provincie-indeling is bijgevoegd als bijlage IV. De provincies zijn verder onderverdeeld in de steden (onder te verdelen in communes) en de territoires (onder te verdelen in communes, secteurs en chefferies). De bevolking van de DRC wordt geschat op ongeveer 73,6 miljoen inwoners en bestaat voor bijna de helft uit kinderen onder de 15 jaar. Slechts 2,6% van de bevolking is ouder dan 65 jaar.4 In de DRC wonen ongeveer 250 etnische groeperingen, waarvan de meerderheid (ongeveer 80% van de bevolking) als Bantu wordt geclassificeerd. De drie grootste etnische groeperingen worden tot de Bantuvolkeren gerekend: de Baluba (18 %), de Mongo (17 %) en de Bakongo (12 %). Kleinere Bantugroepen zijn o.a. de Hutugroepen, de Nande, de Hunde en de Babembe. Andere etnische groeperingen worden tot de Nilotische volkeren (o.a. de Alur en de Tutsi-groepen) en de Sudanese volkeren gerekend. Daarnaast behoort een klein gedeelte van de bevolking tot de Bambuti (pygmeeën), de oorspronkelijke bewoners van Midden-Afrika (zie ook paragraaf 3.4.2). De officiële taal van de DRC, het Frans, wordt door een groot deel van de stedelijke bevolking gesproken. Het onderwijs wordt gegeven in het Frans, in alle onderwijsinstellingen en op alle niveaus. Degenen die enig onderwijs hebben genoten, spreken dan ook (een zekere mate van) Frans. De meest gesproken taal is echter Lingala (vooral in Kinshasa en langs de rivieren), gevolgd door Kikongo (ten westen van Kinshasa), Tshiluba (in het zuiden) en Swahili (in het oosten en noordoosten, ook wel Kingwana genoemd). Daarnaast zijn er nog tientallen lokale talen. Hutu- en Tutsi-groepen, waaronder de Banyamulenge, spreken een dialect van het Kinyarwanda (zie ook paragraaf 3.4.2).5 1

2 3 4

5

Central Intelligence Agency (CIA), The World Factbook - Congo, Democratic Republic, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cg.html Zie bijlage II voor een overzichtskaart van de DRC. Constitution de la République Démocratique du Congo, artikel 2 en 226 (Constitution). Zie voor meer bijzonderheden hierover het Algemeen Ambtsbericht van juli 2011. Central Intelligence Agency (CIA), The World Factbook - Congo, Democratic Republic, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cg.html (geraadpleegd op 8 mei 2012). Hierbij dient te worden aangetekend dat dit officiële cijfer volgens Ngo’s allang achterhaald is; het wachten is op een volkstelling. Trésor de la Langue Française au Québec (TLFQ), Congo-Kinshasa, http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/afrique/czaire.htm (geraadpleegd op 3 mei 2011). Pagina 6 van 141


|

Juni 2012

Ongeveer 50% van de Congolese bevolking is rooms-katholiek, 20 % is protestant, circa 10% van de bevolking is Kimbanguist6 en 10% moslim. Het overige deel van de Congolese bevolking hangt voornamelijk traditionele inheemse godsdiensten aan.7 De Congolese munteenheid is de Congolese franc (FC, franc congolais). In januari 2012 was 1 euro ongeveer 1.159 Congolese francs waard.8 2.1.2 Staatsinrichting De regering staat onder leiding van president Joseph Kabila9 en premier Augustin Matata Ponyo Mapon. Grondwet De huidige Congolese grondwet is sinds 18 februari 2006 van kracht. Veel belangrijke wetten (o.a. het Wetboek van Strafrecht) stammen uit de koloniale tijd en moeten nog in overeenstemming worden gebracht met de grondwet uit 2006, maar ook met internationale verdragen die de DRC heeft ondertekend. Op 20 januari 2011 heeft president Kabila een herziening van de grondwet bekrachtigd. De belangrijkste wijziging is dat de verkiezing van de president niet meer in twee rondes, maar in één ronde wordt beslecht.10 De grondwet voorziet in een scheiding van de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht. Uitvoerende macht De grondwet voorziet in de verkiezing van een president voor vijf jaar, die eenmaal herkozen kan worden. De president is het staatshoofd en de opperbevelhebber van de strijdkrachten. De president mag geen nevenfunctie bekleden in een politieke partij. Bij permanente verhindering van het staatshoofd zal de voorzitter van de Senaat de presidentiële taken waarnemen. Vrijwel alle besluiten van de president dienen tevens te worden ondertekend door de premier. De president benoemt, na consultatie van de Nationale Vergadering (Assemblée nationale), de premier uit de parlementaire meerderheid in de Nationale Vergadering. De regering bestaat, naast de premier, uit de ministers, viceministers en indien van toepassing de vicepremiers, ministers van Staat en gevolmachtigd ministers. De president zit de ministerraad voor of delegeert deze taak aan de premier.11 Joseph Kabila werd op 20 december 2011 ingehuldigd als president. Kabila benoemde op 18 april 2012 Augustin Matata Ponyo Mapon tot premier. Voor een volledig overzicht van alle bewindspersonen, zie bijlage V. Kabila heeft zich omringd met veelal Katangese vertrouwelingen, die in de praktijk een grote invloed op de besluitvorming hebben en zelfs beslissingen opleggen aan ministers. De belangrijkste onder hen, Augustin Katumba Mwanke, kwam op 12 februari 2012 om het leven bij een vliegtuigongeluk. 6

7

8 9 10 11

Het Kimbanguisme is een religieuze stroming die haar wortels heeft in het christendom. De beweging werd op 6 april 1921 gesticht door Simon Kimbangu en is lange tijd door het Belgische koloniale bewind als subversief beschouwd. Voluit heet zij Église de Jesus Christ sur Terre par le Prophète Simon Kimbangu. U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010, Democratic Republic of the Congo, 13 september 2011. Oanda Currency Converter, http://www.oanda.com/convert (geraadpleegd op 19 januari 2012). Kabila wordt ook wel aangeduid als l’Autorité Morale, als le Raïs en als le Très-Haut. Artikel 71, 1e alinea. Zie voor meer informatie hierover het Algemeen Ambtsbericht DRC van juli 2011. Constitution, artikel 68-90 en 96. Pagina 7 van 141


|

Juni 2012

De provincies worden bestuurd door een gouverneur, een vicegouverneur en maximaal tien provinciale ministers. De gouverneur en de vicegouverneur worden gekozen door de leden van de Provinciale Vergaderingen (Assemblées provinciales). Zij dienen voor een termijn van vijf jaar en kunnen eenmaal herkozen worden. De gouverneur wijst de provinciale ministers aan.12 De grondwet bepaalt op welke terreinen de provincies (mede-)bevoegd zijn om beleid te maken.13 De grondwet bepaalt verder dat 40% van de staatsinkomsten terug zal vloeien naar de provincies waar die inkomsten zijn gegenereerd.14 In de praktijk wordt deze regeling echter nog niet toegepast. Bij de grondwetherziening van 20 januari 2011 zijn de artikelen 197 en 198 aangepast. De president kan voortaan (bij conflicten) de gouverneur uit zijn functie ontheffen en de Provinciale Vergaderingen ontbinden. Wetgevende macht De wetgevende macht wordt uitgeoefend door een parlement dat uit twee kamers bestaat: de Nationale Vergadering en de Senaat. De Nationale Vergadering bestaat uit 500 leden die rechtstreeks worden gekozen door het volk voor een termijn van vijf jaar. De leden vertegenwoordigen het hele land. Senatoren vertegenwoordigen hun provincie en worden getrapt gekozen door de (rechtstreeks gekozen) leden van de Provinciale Vergadering, eveneens voor een termijn van vijf jaar. Oudpresidenten van de republiek zijn (indien zij democratisch zijn gekozen) senator voor het leven.15 De Nationale Vergadering kan de regering – of een lid daarvan – tot aftreden dwingen door middel van een motie van wantrouwen. Indien er sprake is van een voortdurende crisis tussen de regering en de Nationale Vergadering, kan de president, na consultatie van de regering en de voorzitters van de beide kamers, besluiten de Nationale Vergadering te ontbinden. Dit kan echter niet in een verkiezingsjaar of wanneer de noodtoestand is afgekondigd.16 De huidige leden van de Nationale Vergadering werden op 28 november 2011 gekozen en op 16 februari 2012 geïnstalleerd. Met 62 van de 500 zetels is de partij van president Kabila, de PPRD (Parti du Peuple pour la Reconstruction et la Démocratie) de grootste fractie. De tweede partij is de UDPS (Union pour la démocratie et le progrès social) van Etienne Tshisekedi, met 41 zetels. De Parti du peuple pour la paix et la démocratie (PPPD) behaalde 29 zetels, de Mouvement social pour le renouveau (MSR) 27 zetels, de Mouvement de Libération du Congo (MLC) 22 zetels, de Parti Lumumbiste Unifié (PALU) 19 zetels en de Union nationale des Congolais (UNC) 17 zetels.17 Nadat de Commission Electorale Nationale Indépendante (CENI) begin februari 2012 de voorlopige uitslagen van de parlementsverkiezingen bekend had gemaakt, nog 17 zetels ontbraken, bleek dat de PPRD – volgens de CENI - 62 zetels had behaald tegenover 111 zetels in 2006. De Mouvance présidentielle18 behield evenwel de meerderheid in het parlement. Van de pro-Kabila partijen hadden tien partijen tussen de 10 en de 30 zetels behaald, de grootste daarvan was Parti du peuple pour la paix et la démocratie (PPPD).

12 13 14 15 16 17 18

Constitution, artikel 198. Constitution, artikel 201-206. Constitution, artikel 175. Voor informatie over de Assemblée nationale, zie http://www.ipu.org/parline-f/reports/1375.htm Constitution, artikel 100-148 en 197. http://ceni.gouv.cd/resultats.aspx De partijen die Kabila steunen. Pagina 8 van 141


|

Juni 2012

Tien andere pro-Kabila partijen hadden ongeveer vijf zetels behaald. Van de oppositiepartijen behaalde de UDPS 41 zetels, de MLC 22 zetels en de UNC 16 zetels.19 De overige zetels zijn verdeeld over tientallen kleinere partijen. De voorzitter van de Nationale Vergadering is Aubin Minaku.20 Op provinciaal niveau wordt de uitvoerende macht (in casu: de gouverneur, vicegouverneur en zijn provinciale ministers) gecontroleerd door de Assemblées provinciales. De leden van de Assemblées provinciales worden direct gekozen door de bevolking voor een termijn van vijf jaar. Deze leden kiezen de gouverneur en vice-gouverneur van hun provincie. Daarnaast kiezen zij de senatoren die namens hun provincie zitting nemen in de Senaat.21 Rechterlijke macht De rechterlijke macht (bestaande uit rechtbanken en tribunalen) is volgens de grondwet onafhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht. De in de grondwet genoemde gerechten zijn: het Constitutionele Hof (Cour constitutionnelle); het Hof van Cassatie (Cour de cassation); de Raad van State (Conseil d’État); het Militaire Hooggerechtshof (Haute Cour militaire); militaire en civiele gerechtshoven, rechtbanken en parketten.22 Bij de grondwetherziening van 20 januari 2011 bepaalt artikel 149 dat de ambtenaren van het Openbaar Ministerie, dat voorheen onafhankelijk was, onder het gezag vallen van het ministerie van Justitie.23 Zie paragraaf 3.3.5 voor meer informatie over de rechtsgang in de DRC. 2.1.3 Geschiedenis Voor een uitgebreidere weergave van de geschiedenis van de DRC wordt verwezen naar de algemene ambtsberichten DRC uitgebracht in de periode april 2002 tot juli 2011. Het grondgebied van de huidige DRC was vanaf 1908 een Belgische kolonie en werd in 1960 onafhankelijk onder de naam Congo-Kinshasa. In 1965 kwam Joseph Mobutu aan de macht, die het land omdoopte tot Zaïre. In 1996 kwamen de Banyamulenge, een etnische groep van Tutsi-afkomst, in opstand tegen het regime van Mobutu. Zij kregen steun van andere dissidente groeperingen, verenigd in de Alliance des Forces Démocratiques pour la Libération du Congo-Zaïre (AFDL), die onder leiding stond van Laurent Désiré Kabila. Met militaire steun van Rwanda en Uganda, verdreef Kabila Mobutu in 1997 en gaf het land de naam République Démocratique du Congo (Democratische Republiek Congo). Eind 1998 vormde een gewapende opstand tegen Kabila de aanleiding tot een grootschalige oorlog, waarbij

19

20

21 22 23

Le Monde, RDC: majorité absolue aux législatives pour le camp Kabila, 2 februari 2012. Volgens Le Monde zou de MP op 260 zetels kunnen rekenen, volgens Le Potentiel zou de MP op 341 zetels kunnen rekenen. Le Potentiel, Législatives 2011: un nouveau paysage politique se dessine, 3 februari 2012. Binnen de Mouvance présidentielle zijn de MSR en de PALU de belangrijkste steunpilaren van de PPRD. Daarnaast wordt Kabila gesteund door de Alliance pour le Rénouveau au Congo (ARC), de Convention des fédéralistes pour la démocratie chrétienne (Cofedec ), de Union Nationale des Démocrates Féderalistes (Unadef ), de Union Nationale des Démocrates Chrétiens (Unadec), de Convention des Congolais Unis (CCU), de Rassemblement pour la Reconstruction du Congo (RRC), het Eveil de la Conscience pour le Travail et le Développement (ECT), de Mouvement pour l'Intégrité du Peuple (MIP) en de Nouvelle Alliance des Démocrates (NAD). AFP, RDC: Aubin Minaku élu nouveau président de l'Assemblée nationale, 13 april 2012. Zie ook Congo Siasa, Further blows to the democratic process, 14 juni 2012. Constitution, artikel 198. Constitution, artikel 149. Radio Okapi, Joseph Kabila a promulgué la constitution révisée, 21 januari 2011. Pagina 9 van 141


|

Juni 2012

zeven landen betrokken waren. Kabila wist de opstandelingen terug te drijven naar het oosten van Congo. Op 16 januari 2001 werd Laurent Kabila door een lijfwacht vermoord. Zijn zoon Joseph, die werd uitgeroepen tot opvolger, sloot op 16 december 2002 in Pretoria een akkoord met de strijdende partijen, waarvan de Final Act op 1 en 2 april 2003 werd ondertekend in Sun City, Zuid-Afrika. Na de installatie van een overgangsregering op 30 juni 2003 was de burgeroorlog formeel beëindigd. In februari 2006 werd de nieuwe grondwet bekrachtigd. Op 30 juli 2006 vonden in de DRC parlements- en presidentsverkiezingen plaats. In de tweede ronde versloeg Joseph Kabila de leider van de Mouvement de Libération du Congo (MLC), JeanPierre Bemba. Op 23 mei 2008 werd Bemba in België gearresteerd en overgebracht naar het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat hem had aangeklaagd wegens misdaden tegen de menselijkheid. In de Kivu-provincies werd de Forces Démocratiques de Libération du Rwanda (FDLR) na de genocide in 1994 in Rwanda gevormd door soldaten van de voormalige Forces Armées Rwandaises en militieleden van de Interahamwe en andere Hutuburgers. In oktober 2007 werden de eerste voorstellen voor een MONUC24 stabilisatiestrategie (UNSSSS25) voor Oost-Congo gepresenteerd aan de internationale gemeenschap. Op 23 januari 2008 sloot de regering een vredesakkoord met de meer dan 20 gewapende groepen in de Kivu-provincies, waaronder de CNDP (Congrès National pour la Défense du Peuple ). Nadat in hetzelfde jaar opnieuw gevechten waren uitgebroken, tekende de Congolese regering op 23 maart 2009 vredesakkoorden met de CNDP en de overige gewapende groepen in Noord- en Zuid-Kivu. De regering beloofde de gewapende rebellen en hun leiders op te nemen in het leger en de politie, de lokale en de nationale politiek, en het bestuursapparaat. In maart 2009 presenteerde premier Muzito een stabiliteitsplan, STAREC (Stabilization and Recovery Plan for War Affected Areas). In december 2009 werden de VN-stabilisatiestrategie en het Congolese STAREC omgedoopt tot de ISSSS (International Security and Stabilization Support Strategy). 2.2 Politieke ontwikkelingen Tijdens de verslagperiode stonden de politieke ontwikkelingen voornamelijk in het teken van de presidents- en parlementsverkiezingen van 28 november 2011. De belangrijkste tegenkandidaten van Kabila waren Vital Kamerhe, medeoprichter van de PPRD, oud-voorzitter van de Assemblée Nationale en voormalig vertrouweling van Kabila26, die eind 2010 de UNC (Union nationale des Congolais) oprichtte, en Etienne Tshisekedi, voorzitter van de UDPS (Union pour la démocratie et le progrès social), die na een verblijf van drie jaar in België en Zuid-Afrika, op 8 december 2010 een triomfantelijke terugkeer op Congolese bodem beleefde.27 MLC-leider Jean-Pierre Bemba, de belangrijkste tegenstander van Kabila tijdens de verkiezingen van 2006, zat tijdens deze verslagperiode nog altijd vast in Den Haag in verband met de behandeling van zijn proces door het Internationaal Strafhof.

24

25 26

27

MONUC: United Nations Mission in DRC, opgericht door de VN-Veiligheidsraad op 30 november 1999. Op 31 mei 2010 werd MONUC middels de VN-Veiligheidsraad Resolutie 1925 omgedoopt tot United Nations Organization Stabilization Mission in the Democratic Republic of the Congo (MONUSCO). UNSSSS: United Nations Security and Stabilization Support Strategy. Volgens uitgelekte diplomatieke documenten heeft Kabila parlementariërs omgekocht om Kamerhe als voorzitter van de Assemblée Nationale af te zetten. Zie De Standaard, Kabila kocht parlement om, 7 februari 2011. La Prosperité, Aujourd’hui à Kinshasa: Kabila parle, Tshisekedi arrive!, 8 december 2011. François Xavier Beltchika, de aanvoerder van de ‘Righini-vleugel binnen de UDPS die de strijd om het leiderschap van de UDPS had verloren van Tshisekedi stapte uit de UDPS en richtte het Congrès des démocrates pour le progrès social (CDPS) op. Pagina 10 van 141


|

Juni 2012

Majorité présidentielle In juli 2011 werd Aubin Minaku van de PPRD benoemd tot secretaris-generaal van de Majorité présidentielle (MP), Didier Molisho (MSR) werd benoemd tot zijn adjunct. Andere benoemingen binnen de MP waren die van Mme Kikungu (COFEDEC), senator Sébastien Adambu (PDC), Béatrice Lombeya en Alain Muliya (PMR).28 De PPRD sprak tijdens het partijcongres op 19 augustus 2011 zijn vertrouwen uit in Joseph Kabila als presidentskandidaat.29 Later schaarde de MP zich officieel achter Kabila.30 Ook Gizenga, de voorzitter van de PALU, sprak zijn steun uit voor Kabila.31 Kabinetswijziging Op 11 september 2011 wijzigde president Kabila zijn kabinet. Zijn nieuwe regering telde drie vicepremiers (tegen twee voorheen), 34 ministers (was 33) en 10 viceministers (was 7). Oppositie verdeeld De oppositie verklaarde in reactie op de grondwetsherziening van 20 januari 2011, waarbij de presidentsverkiezingen tot één stemronde waren teruggebracht, dat men eensgezind de verkiezingen in zou gaan. Nu Kamerhe en Tshisekedi - bij afwezigheid van Jean-Pierre Bemba - algemeen als de belangrijkste tegenkandidaten van Kabila werden beschouwd was de grote vraag bij het ingaan van de verslagperiode of één van beiden zich zou wegcijferen ten gunste van de ander. Op 21 juni 2011 ondertekenden meer dan twintig politieke partijen, Ngo’s en onafhankelijke politici het handvest van de Alternance Vital Kamerhe (AVK).32 Kamerhe stelde bij die gelegenheid dat het zijn ambitie was om president te worden.33 Op 15 juli 2011 zocht Tshisekedi, tijdens een rondreis van enkele weken door Europa en Noord-Amerika, Jean-Pierre Bemba op in diens cel in het Internationaal Strafhof.34 Na afloop van zijn rondreis verklaarde Tshisekedi veel vertrouwen in zijn overwinning te hebben, maar toonde hij zich bezorgd over de benoeming van een vertrouweling van Kabila en medeoprichter van de PPRD, Daniel Ngoy Mulunda, tot voorzitter van de CENI.35

28 29 30 31

32

33

34

35

ACP, Aubin Minaku du PPRD désigné Secrétaire général de la Majorité présidentielle, 20 juli 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: le PPRD en congrès réitère sa confiance à Joseph Kabila, 19 augustus 2011. ACP, Joseph Kabila investi candidat unique de la Majorité présidentielle, 29 augustus 2011. Radio Okapi, Présidentielle de novembre 2011: le Palu choisit Joseph Kabila, 7 oktober 2011. Zie ook Congo Siasa, Elections Update, 13 oktober 2011. Onder andere het parlementslid Ne Muanda Nsemi, leider van de (nog altijd niet officieel toegestane) partij Bundu dia Mayala, het populaire parlementslid Charles Bofasso Njema, de zakenman/politicus Raphael Katebe Katato, oud-minister Mwenze Kongolo en de voormalige partijleden van de UDPS Gaston Dindo en Mulumba Katshi sloten zich daarbij aan. Katebe Katoto is door de VN in verband gebracht met de financiering van gewapende groeperingen in de Kivu’s, Kongolo met de illegale exploitatie van diamanten. Eerder sprak Kamerhe zich uit voor vrijlating van Jean-Pierre Bemba en sloot hij een coalitie met de voormalige UPC van Thomas Lubanga, beiden aangeklaagd door het Internationaal Strafhof. Congo Siasa, Kamerhe unfurls new alliance, 22 juni 2011. Zie ook UN Security Council « Final Report of the Panel of Experts on the Illegal Exploitation of Natural Resources and Other Forms of Wealth in the Democratic Republic of Congo”, S/2002/1146. Radio Okapi, Présidentielle 2011: Vital Kamerhe lance une plate-forme pour soutenir sa candidature, 22 juni 2011. Tijdens het partijcongres van de MLC op 23 juli 2011 werd Bemba’s voorzitterschap met vijf jaar verlengd. Daarna koos zijn partij hem als presidentskandidaat. Bemba verzocht het Internationaal Gerechtshof in Den Haag (tevergeefs) om toestemming om naar Kinshasa te mogen gaan om zich in te schrijven als kandidaat voor de presidentsverkiezingen. De in april 2011 afgezette secretaris-generaal van de MLC, François Muamba, richtte zijn eigen partij op, de Alliance pour le développement et la République (ADR). Radio Okapi, La Haye: Tshisekedi et Bemba jugent la situation générale de la RDC catastrophique, 16 juli 2011. Volgens Tshisekedi zou de CENI het aantal inschrijvingsbureaus hebben teruggebracht in gebieden waar president Kabila weinig aanhang heeft, om de kiezers te ontmoedigen om op andere kandidaten te stemmen. Belga, RDC: M. Tshisekedi "très confiant" dans sa victoire à la présidentielle, 21 juli 2011. Er waren minder inschrijvingsbureaus in 2011 dan tijdens de presidentsverkiezingen van 2006. Dit had ook te maken met minder financiële steun van donorlanden. Zie ISS, Lessons Learned for a Faltering Democracy, 19 augustus 2011. Pagina 11 van 141


|

Juni 2012

Begin augustus 2011 verklaarde Kamerhe, die door het UNC was gekozen tot presidentskandidaat, zich bereid om Etienne Tshisekedi en Jean-Pierre Bemba, te ontmoeten om een gemeenschappelijke presidentskandidaat te kiezen.36 Tijdens een bijeenkomst op 24 augustus 2011 in Kinshasa benoemden 24 oppositiepartijen Tshisekedi als gezamenlijke presidentskandidaat namens de oppositie. Op 28 september 2011 bespraken Tshisekedi en Bemba opnieuw een alliantie tussen de UDPS en de MLC bij de presidentsverkiezingen.37 In Brussel spraken Tshisekedi en Senaatsvoorzitter Léon Kengo wa Dondo over een gezamenlijke kandidatuur van de oppositie.38 Begin oktober 2011 zouden Tshisekedi en Kamerhe besprekingen voeren in Washington, maar die vonden geen doorgang.39 Tshisekedi riep zichzelf op 6 november 2011, dus nog vóór de verkiezingen, uit tot president van de DRC tijdens een telefonisch interview met Radio Lisanga Télévision (RLTV). Tshisekedi, die op dat moment in Zuid-Afrika was, gaf de regering 48 uur de tijd om alle UDPS-aanhangers die waren opgepakt vrij te laten.40 Zo niet, dan zou hij zijn ‘strijders’ opdragen zich met geweld toegang tot de gevangenissen te verschaffen en hen vrij te laten.41 Op 18 november 2011 verklaarde Kamerhe tegen een gezamenlijke oppositiekandidaat te zijn en de voorkeur te geven aan een ‘omsingeling’ van Kabila door meerdere kandidaten, met steun van Bemba en Lubanga. Dat zou er voor moeten zorgen dat Kabila ‘geen enkele stem zou krijgen’. 36

37 38

39

40

41

De UDPS en de MLC reageerden gematigd positief, geruchten kwamen op gang over een mogelijke samenwerking waarbij Tshisekedi presidentskandidaat zou kunnen worden, Kamerhe premier, Thomas Luhaka (MLC) voorzitter van de Assemblée nationale en Kengo was Dondo (UFC) voorzitter van de Senaat. Congo Forum, Point de presse du president national de l’UNC en rapport avec la candidature commune de l’opposition, 9 augustus 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: candidature commune de l’opposition, Kamerhe disposé à rencontrer Tshisekedi et Bemba, 9 augustus 2011. Afrikarabia, RDC: L’opposition sur la voie d’un accord électoral, 9 augustus 2011. Zie ook Jeune Afrique, RDC: petits arrangements et grandes manoeuvres pour la présidentielle, 4 augustus 2011. Belga, Tshisekedi bespreekt met Bemba in gevangenis mogelijke alliantie, 29 september 2011. Op 25 augustus 2011 wees de Union des Forces pour le Changement (UFC) de voorzitter van de senaat, Léon Kengo wa Dondo, aan als haar presidentskandidaat. Op 8 oktober 2011 ondertekenden ongeveer 50 politieke partijen en maatschappelijke organisaties de oprichtingsakte van de Forces de l’opposition réunies au Congo (Foreco). De voorzitter, Angèle Makombo, sprak zich uit voor de kandidatuur van Kengo WA Dondo en nodigde de andere oppositiekandidaten uit zich terug te trekken. Belga, RDC: Tshisekedi et Kengo prônent à Bruxelles une candidature commune de l'opposition, 29 september 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: un collectif de soutien à la candidature de Kengo wa Dondo voit le jour, 9 oktober 2011. Ook een in Brussel geplande ontmoeting tussen Tshisekedi en Kamerhe ging niet door. Kamerhe bevestigde dat hij nog steeds kandidaat was. Congo Siasa, The peregrinations of Congo's politicians, 8 oktober 2011. Radio Okapi, RDC: présidentielle 2011, Vital Kamerhe toujours dans la course, 12 oktober 2011. Veel UDPS-aanhangers waren opgepakt tijdens demonstraties voor transparante verkiezingen. De arrestaties waren niet volgens de regels van de wet verricht, maar de minister van Justitie en de Openbare Aanklager reageerden niet op brieven van de UDPS. Verkiezingsposters van de UDPS werden vernield en verwijderd uit de openbare ruimte, niet alleen door jongeren van de PPRD, maar ook door de politie. Congo Siasa, Where Tshisekedi is Coming From, 9 november 2011. Zie ook The Guardian, Congo's violent election countdown reflects rejection of regime, 22 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. In reactie op de uitspraken van Tshisekedi verklaarden zijn aanhangers in Kinshasa bereid te zijn op te trekken naar de gevangenissen. Minister van Informatie Mende liet, in afwachting van nader onderzoek door het ministerie van Justitie, de CENI en de Conseil Supérieur de l'Audiovisuel et de la Communication (CSAC), de tvzender RLTV afsluiten en verklaarde zich zorgen te maken over de geestelijke gesteldheid van Tshisekedi. Volgens Mende had Tshisekedi zich mogelijk schuldig gemaakt aan hoogverraad. Journaliste en Danger (JED) maakte bezwaar tegen het afsluiten van de tv-zender, maar veroordeelde tevens de opruiende uitspraken van Tshisekedi. Tshisekedi verklaarde later dat hij alleen de Congolezen had willen inprenten niet meer bang te zijn voor Kabila. Volgens Tshisekedi, die ontkende dat hij zich tot president had uitgeroepen, berust de soevereiniteit bij het volk, dat hem al lang tot leider had verkozen. Jeune Afrique, RDC: violences entre partisans de l'opposition et de la majorité à Lubumbashi, 7 november 2011. Congo Siasa, Transcript of Tshisekedi interview, 8 november 2011. BBC News, DR Congo fury over Etienne Tshisekedi jail break threat, 7 november 2011. JED, Le signal d'une télévision coupée après la diffusion de propos incendiaires d'un candidat à la présidence, 7 november 2011. Zie verder AFP, DR Congo tension mounts ahead of vote, 7 november 2011. Le Potentiel, Après ses propos troublants sur la RLTV: Tshisekedi débute sa campagne mercredi par Kisangani, 8 november 2011. Xinhua, RDC: La justice appelée à se saisir du dossier de Tshisekedi, 8 november 2011. Jeune Afrique, RDC: Tshisekedi veut "enlever la peur" des Congolais face à Kabila, 11 november 2011. Nadat Tshisekedi zich tot president had uitgeroepen, gingen de inwoners van Mbuji-Mayi juichend de straat op. Radio Okapi, Mbuji Mayi: un mort dans des incidents après la publication des résultats, 10 december 2011. Pagina 12 van 141


|

Juni 2012

Een dag later verklaarde Tshisekedi dat de UDPS nooit akkoord was gegaan met een gezamenlijke oppositiekandidaat.42 De MLC had inmiddels besloten geen kandidaat voor de presidentsverkiezingen naar voren te schuiven. Bemba, die in 2006 42 % bij de tweede ronde in 2006 had behaald, sprak zich uit voor een gezamenlijke oppositiekandidaat. Op 24 november 2011 deed Bemba een laatste poging om –via een op de televisie voorgelezen verklaring- de oppositie te bewegen met een gezamenlijke kandidaat uit te komen. ‘Het is nog niet te laat om het land te redden’, aldus zijn verklaring.43 Maar Bemba’s oproep vond geen gehoor bij Tshisekedi en Kamerhe. Kabila herkozen Na tumultueus verlopen verkiezingen op 28 november 2011 verklaarde de CENI op 9 december 2011 dat Kabila was herkozen tot president. Tshisekedi ging daarmee niet akkoord en benoemde zichzelf tot president. Bij de inhuldiging van Kabila op 20 december 2011 was slechts één Afrikaanse president aanwezig, Robert Mugabe van Zimbabwe. De oppositie vroeg om Afrikaanse bemiddeling, maar daar was president Kabila tegen.44 Tshisekedi geïsoleerd Op 13 december 2011 verklaarde politieke adviseur van Tshisekedi, Valentin Mubake, dat de Republikeinse Garde posten had geplaatst rond de residentie van Tshisekedi. Volgens Mubake controleerden Gardisten in politie-uniform systematisch bezoekers van Tshisekedi.45 Op 15 december 2011 riep de UDPS op tot massale protesten ‘om de overwinning in de verkiezingen te beschermen’. Jacquemin Shabani, de secretaris-generaal van de UDPS, riep op tot ‘vreedzame en democratische demonstraties’, zonder daarbij een plaats of tijdstip te noemen.46

42

43

44

45

46

Radio Okapi, Elections-RDC: Vital Kamerhe désapprouve la stratégie de candidature unique de l’opposition, 19 november 2011. Radio Okapi, Etienne Tshisekedi: «L’UDPS n’a jamais été d’accord pour la candidature commune de l’opposition », 19 november 2011. Een dag later verklaarde de secretaris-generaal van de MLC, Luhaka, dat Bemba had laten doorschemeren dat hij op Tshisekedi zou stemmen, omdat die de meeste kans op verandering bood. Belga, RDC: M. Bemba soutiendra le "candidat commun" de l'opposition à la présidentielle, 6 oktober 2011. Jeune Afrique, RDC: le MLC continue sans Bemba, 17 oktober 2011. Zie ook France 24, Depuis La Haye, Jean-Pierre Bemba continue d'influencer la politique congolaise, 22 november 2011. Reuters, Congo ex-rebel Bemba calls for anti-Kabila front, 24 november 2011. AFP, Présidentielle en RDC: Bemba laisse entendre qu`il votera Tshisekedi, 25 november 2011. De Communauté économique des Etats de l’Afrique centrale (CEEAC) overwoog een politieke missie af te vaardigen naar Kinshasa om met alle partijen te spreken. In de CEEAC zijn tien landen vertegenwoordigd: Angola, Burundi, Kameroen, Congo, Gabon, Guinée Equatoriale, République Centrafricaine, République démocratique du Congo, Sao Tomé en Principe en Tchad. RFI, RDC: situation calme, l'opposition demande une médiation africaine, 12 december 2011. Zie ook Reuters, FACTBOX-Key political risks to watch in Congo, 12 december 2011. PANA, RD Congo-Actualités: Situation tendue à Kinshasa, 12 december 2011. Ook beschuldigde Mubake mannen in uniform ervan het kantoor van de UDPS, dat in dezelfde straat ligt, overhoop te hebben gehaald. Het hoofd van de politie, generaal Bisengimana, ontkende de aantijgingen van Mubake. Wel erkende hij dat de politie zich ophield bij de residentie van Tshisekedi, omdat van daaruit problemen rond de openbare orde kwamen. In februari 2012 vroegen drie Congolese diplomaten asiel aan in het Verenigd Koninkrijk. Ze verklaarden dat de DRC zich schuldig maakte aan ontvoeringen, arrestaties en moorden en de politie en de Republikeinse Garde omvormde tot een privémilitie. Radio Okapi, RDC: les forces de l’ordre toujours déployées autour de la résidence de Tshisekedi, 13 december 2011. Mail & Guardian, Senior Congo diplomats claim asylum in UK, 21 februari 2012. Jacquemain Shabani, de secretaris-generaal van de UDPS, werd op 7 februari 2012 op het vliegveld van Kinshasa gearresteerd, afgetuigd en –naar eigen zeggen- onderworpen aan waterboarding door de veiligheidsdienst. Shabani werd enkele uren later vrijgelaten. Op zijn computer zaten gruwelijke foto’s die een beeld zouden moeten geven van de mensenrechtenschendingen tijdens de verkiezingsperiode. Ook had men een sms-bericht op zijn telefoon gevonden dat de UDPS de opperbevelhebber van het leger kon bellen. De UDPS heeft op bronnen willekeurige wijze allerlei foto’s, ook oude, van het internet geplukt. De ontdekking van dit soort documenten greep de regering aan om het leger te zuiveren van Kasaïens en die te vervangen door Katangezen. Volgens Lambert Mende, de regeringswoordvoerder, zou Shabani een veiligheidsagent agressief hebben bejegend, waarop deze klappen had uitgedeeld. RFI, RDC: arrestation puis libération de Jacquemain Shabani, numéro deux de l’UDPS, 12 februari 2012. Le Potentiel, Interpellé à l’aéroport de N’Djili, 13 februari 2012. Radio Okapi, UDPS: Jacquemin Shabani porte plainte contre l’ANR et la DGM pour tortures, 29 februari 2012. RNW, Congo-Kinshasa: Opposition Calls for Mass Protests, 15 december 2011. Pagina 13 van 141


|

Juni 2012

De Bisschoppenconferentie voerde gesprekken met zowel Kabila als Tshisekedi om een dialoog op gang te brengen. Beiden verklaarden daartoe bereid te zijn, maar Kabila slechts op voorwaarde dat Tshisekedi zijn verkiezingsoverwinning zou accepteren en Tshisekedi op voorwaarde dat het resultaat van dialoog de erkenning van zijn overwinning zou zijn. Beiden voelden niets voor een deling van de macht.47 In april 2012 richtte Tshisekedi de Majorité présidentielle populaire (MPP) op, een politiek platform, dat het (bestaande) parlement niet erkent.48 Nieuw parlement Begin februari 2012, drie maanden na de verkiezingen van 28 november 2011, maakte de CENI de voorlopige uitslagen van de parlementsverkiezingen bekend. De Mouvance présidentielle zou kunnen rekenen op een meerderheid, de oppositie op 110 zetels.49 Op 16 februari 2012 werd een buitengewone zitting van de Assemblée nationale gehouden. Onder de gekozen parlementsleden waren ministers, gouverneurs van provincies en senatoren. Op grond van artikel 78 van de kieswet kregen zij acht dagen de tijd om te kiezen tussen hun huidige functie en een parlementszetel.50 De UDPS verbood zijn gekozen parlementsleden zitting te nemen in de Assemblée nationale. De UDPS verklaarde niets te maken te willen hebben met dit door CENIvoorzitter Ngoy Mulunda gefabriceerde ‘illegale forum’. De UDPS verklaarde verder leden die toch zitting zouden nemen uit de partij te zetten. Uiteindelijk nam een ruime meerderheid van de gekozen parlementsleden toch zitting in het parlement.51 Interim kabinet Op 6 maart 2012, drie maanden na de verkiezingen, diende premier Adolphe Muzito het ontslag van de regering in. Op dezelfde dag benoemde president Kabila de vicepremier van het voorgaande kabinet, Louis Koyagialo Ngbase te Gerengbo, tot interim-premier. Ex-premier Muzito koos, samen met 22 ministers van zijn kabinet, voor het lidmaatschap van de Assemblée nationale.52 Demonstraties tegen Kabila van Congolezen in het buitenland hielden aan.53

47

48 49

50

51

52

53

Le Potentiel, J. Kabila – E. Tshisekedi: dialogue incontournable, 8 maart 2012. Radio Okapi, RDC: l’UDPS et la majorité sont favorables au dialogue, pas au partage du pouvoir, 8 maart 2012. Zie ook Possible Futures, The Congo: A Revolution Deferred, 8 maart 2012. President Kabila vertoonde zich twee maanden niet in het openbaar, hetgeen ‘radio trottoir’, de lokale geruchtenmachine, overuren bezorgde. Reuters, "Invisible" president has post-vote Congo on edge, 5 maart 2012. RFI, RDC: Etienne Tshisekedi lance une nouvelle plateforme politique, 17 april 2012. Le Monde, RDC: majorité absolue aux législatives pour le camp Kabila, 2 februari 2012. Volgens Le Monde zou de MP op 260 zetels kunnen rekenen, volgens Le Potentiel zou de MP op 341 zetels kunnen rekenen. Le Potentiel, Législatives 2011: un nouveau paysage politique se dessine, 3 februari 2012. Radio Okapi, Assemblée nationale: ministres et gouverneurs élus ont huit jours pour se décider, 17 februari 2012. Reuters, Main Congo opposition calls boycott over violence, 18 februari 2012. De eerste die de partij werd uitgezet was de deken van parlementsleden, Timothée Kombo, die zitting had genomen als voorzitter van het voorlopige bureau van het parlement. Jeune Afrique, RDC: l'UDPS de Tshisekedi au bord de l'explosion ?, 20 februari 2012. BBC Afrique, Boycott des députés de l'UDPS, 21 februari 2012. Le Potentiel, Assemblée nationale: L’UDPS persiste et signe: les députés seront exclus, 1 maart 2012. Congo Siasa, Musical chairs in Kinshasa: Who will join the government?, 20 maart 2012. AFP, RDC/législatives: le Premier ministre a remis sa démission, 6 maart 2012. Radio Okapi, RDC: Louis Koyagialo nommé Premier ministre intérimaire, 6 maart 2012. Zie ook Congo Siasa, Heavyweights compete for top positions in Congolese government, 6 maart 2012. Le Potentiel, En attendant la formation d’un nouveau gouvernement: Le président J. Kabila tient bien les commandes des affaires de l’Etat, 8 maart 2012. 39 van de 45 leden van het kabinet Muzito hadden zich kandidaat gesteld bij de parlementsverkiezingen. Slate Afrique, RDC: Ces Congolais de l'étranger en croisade contre Kabila, 7 maart 2012. Een nieuw verschijnsel zijn de grote manifestaties van de oppositie in de VS, Canada en Londen. Men neemt steeds meer zijn toevlucht tot geweld. In België en Frankrijk zijn agenten van Kabila aangevallen. De voorzitter van de senaat, Leon Kengo wa Dondo, is aangevallen op het gare de Lyon in Parijs. De UDPS is in de meerderheid in het buitenland. Honoré Ngbandfa, een oude geheime dienstmedewerker van Mobutu, houdt lezingen in Brussel en Parijs. Hij zegt dat Kabila een Rwandees is. Pagina 14 van 141


|

Juni 2012

Kabila benoemde op 8 maart 2012 Charles Mwando Simba, de voormalige minister van Defensie, tot informateur.54 Simba verklaarde zowel de MP als de oppositie te willen raadplegen, maar sommige oppositieleden gaven geen gehoor aan zijn uitnodiging.55 Volgens Simba was de oppositie verdeeld: sommigen wilden ingaan op de oproep van Kabila, die had verklaard met alle Congolezen in gesprek te willen gaan, een tweede stroming eiste een regering van nationale eenheid en een derde stroming was voor de organisatie van nieuwe verkiezingen. Tevens verklaarde Simba dat zowel de MP als de oppositie voor een herstructurering van het verkiezingsproces was en de instelling van een nieuwe kiescommissie.56 Nieuwe regering Op 18 april 2012 werd de voormalige minister van financiën Augustin Matata Ponyo Mapon benoemd tot premier en gevraagd een nieuwe regering te vormen. Matata Ponyo wordt beschouwd als een technocraat, die een belangrijke rol speelde bij het bereiken van een akkoord in 2010 over de schuldkwijtschelding waarmee een totaalbedrag van 12 miljard USD gemoeid was. Matata Ponyo bracht het aantal ministersposten terug van een totaal van 50 naar een totaal van 36 (inclusief benoemde vice-premiers en vice-ministers). Op twee na zijn alle ministers afkomstig uit de Majorité presidentielle. De PPRD van Kabila heeft in totaal 12 leden in het kabinet, inclusief de premier zelf. De MSR beschikt over vier posten, de PALU over twee. Er zijn in totaal drie Rwandophone ministers benoemd. Een van hen is de minister van Plan, die afkomstig is uit de RCD-Goma, een voormalige rebellenbeweging. In totaal zijn drie vrouwelijke ministers benoemd en drie viceministers. Een opvallende benoeming is die van Lambert Mende tot minister voor Media. Als voormalig woordvoerder voor de regering verdedigde Mende tal van onverdedigbare zaken.57 Verkiezingen De verkiezingen in de DRC worden georganiseerd door de Commission Electorale Nationale Indépendante (CENI). Deze kiescommissie telt zeven leden telt waarvan vier zijn aangesteld door de meerderheid in de Assemblée Nationale en drie door de oppositie.58 Voorzitter is Daniel Ngoy Mulunda59, vicevoorzitter is Jacques Ndjoli.60 Het land is opgedeeld in electorale eenheden: 145 landelijke eenheden en 21 stadseenheden, samen 166 eenheden. De steden zijn daarnaast onderverdeeld in communes (wijken), zo heeft Kinshasa 24 communes. Werkten bij de presidentsverkiezingen van 2006 nog 600 buitenlanders voor de Electoral Division van MONUSCO, bij de verkiezingen van 2011 waren dat er minder dan 100. Het verkiezingsproces werd (wel) nauwlettend gevolgd door de internationale gemeenschap.61 Het mandaat van de Electoral Division van MONUSCO beperkte zich tot het verlenen van logistieke en technische steun, MONUSCO was niet betrokken bij het vaststellen van de vereisten waar de verkiezingen aan zouden moeten voldoen, noch bij het toezicht op de handhaving daarvan.

54 55 56 57 58

59

60 61

Radio Okapi, RDC: Joseph Kabila désigne Charles Mwando Simba informateur, 8 maart 2012. Le Potentiel, Réagissant au refus de l’Opposition-Mwando Nsimba: « Il n’y a pas de couac …», 14 maart 2012. Le Potentiel, Nouvelle majorité parlementaire: Débauchage au sein de l’Opposition, 29 maart 2012. AFP, DRC finance minister named premier, 19 april 2012. Loi organique n° 10/ 013 du 28 Juillet 2010 portant organisation et fonctionnement de la commission électorale. Zie voor meer informatie hierover het Algemeen Ambtsbericht DRC van juli 2011. Daniel Ngoy Mulunda is een predikant van de methodistenkerk, afkomstig uit Katanga en een vertrouweling van de familie Kabila. Ngoy Mulunda is tevens voorzitter van de NGO PAREC. Zie Radio Okapi, Ceni: Ngoy Mulunda, l’homme et son parcours, 4 maart 2011. Le Potentiel, CENI prêtent serment devant la CSJ, 28 februari 2011. Zie voor meer informatie hierover het Algemeen Ambtsbericht DRC van juli 2011. Pagina 15 van 141


|

Juni 2012

Waarnemers verkiezingen Voor het Carter Center volgden 10 waarnemers van 9 verschillende nationaliteiten het gehele verkiezingsproces in zes provincies.62 Kort voor de verkiezingen werden daar nog 60 waarnemers aan toegevoegd. Op 7 november 2011 werd bekend gemaakt dat 10.000 Congolese waarnemers het verkiezingsproces zouden bijwonen. De waarnemingscommissies waren samengesteld uit verscheidene organisaties zoals de Commission Justice et Paix en het Réseau national pour l’Observation et la surveillance des élections au Congo (Renosec).63 De Europese Unie stuurde een waarnemersmissie64 naar de DRC. 147 EUwaarnemers –afkomstig uit de 27 EU-lidstaten, Zwitserland en Canada- werden vanaf 23 oktober 2011 ingezet om de voorbereidingen, de campagnes, het stemmen, het tellen van de stemmen en de klachtenprocedures te volgen.65 Ook de Afrikaanse Unie stuurde een waarnemersmissie. Verkiezingskalender In augustus 2011 publiceerde de CENI de aangepaste verkiezingskalender.66 18 augustus 2011:

Inschrijving kandidaten voor de presidents- en parlementsverkiezingen tot 5 september 2011;67

16 september 2011: Mogelijkheid aantekenen beroep inzake de behandeling van klachten tot 19 september 2011; 18 september 2011: Bestellen, drukken en verspreiden van verkiezingsposters tot 25 september 2011; 20 september 2011: Behandeling tot 26 september 2011 van klachtdossiers door de Hoge Raad; 27 september 2011: Publicatie van de definitieve kandidatenlijst door de CENI; 28 oktober 2011:

Verkiezingscampagne tot 26 november 2011 voor de presidents- en parlementsverkiezingen;

28 november 2011:

Verkiezing van de president en van de 500 leden van de Assemblée nationale;

6 december 2011:

Bekendmaking van het voorlopig resultaat van de presidentsverkiezing door de CENI;

62

63

64 65

66 67

Het Carter Center ontving onder andere financiële steun van Nederland. Persbericht Nederlandse ambassade, Une mission d’observation électorale financée par les Pays-Bas déjà opérationnelle en RDC, 18 augustus 2011. Volgens Renosec had men graag in elk stembureau ten minste één waarnemer gehad, maar dan had men 62.000 waarnemers moeten hebben en daar was geen geld voor. Radio Okapi, Elections-RDC: près de 10 000 observateurs nationaux vont être déployés, 8 november 2011. Election Observation Mission (EU EOM). EU, DRC: EU to observe the Presidential and Legislative elections, 19 oktober 2011. Zie de volgende websites: http://www.eueom.eu/rdc2011 en http://eeas.europa.eu/human_rights/election_observation/index_en.htm. Zie ook Le Potentiel, L’UE déploie ses premiers observateurs électoraux en provinces, 26 oktober 2011. Zie voor een overzicht van waarnemers UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 3. http://ledemocrate.net/ Elections 2011: La Ceni publie le chronogramme électoral, 20 augustus 2011. Na een motie in de senaat werd de termijn tot 11 september 2011 verlengd. Voor de inschrijving voor de parlementsverkiezingen werden 1.700 bureaus geopend. ACP, Elections/La date de limite de dépôt des candidatures à la députation nationale repoussée au 11 septembre 2011, 27 augustus 2011. Pagina 16 van 141


|

Juni 2012

7 december 2011:

Onderzoek naar en behandeling van klachten naar aanleiding van resultaten van de presidentsverkiezing door de Hoge Raad, tot 16 december 2011;

17 december 2011:

Bekendmaking van de definitieve uitslagen door de Hoge Raad;

20 december 2011:

Aflegging van de eed door de gekozen president.

Organisatie van de verkiezingen Het organiseren van de verkiezingen was door de reusachtige afmetingen van het land, de klimatologische omstandigheden (regens, stof) en de moeilijke bereikbaarheid van bepaalde plaatsen een enorme logistieke operatie waarbij vele tienduizenden Congolezen waren betrokken. MONUSCO verzorgde de logistieke en technische steun en leverde deskundigen. De UNDP ontwikkelde een speciaal programma om de verkiezingen te ondersteunen: PACE (Programme d'Appui au Cycle Electoral). Inschrijving van de kiezers Voor het inschrijven van de kiezers waren 8.163 inschrijvingsbureaus voorzien van kits. Het inschrijvingssysteem was zodanig opgezet dat dubbele inschrijvingen konden worden opgespoord en een betrouwbare database kon worden opgezet. Volgens de UNDP was transport het voornaamste probleem bij het opzetten van de inschrijvingsbureaus.68 De inschrijving zelf ging met allerlei problemen gepaard. Medewerkers van inschrijvingsbureaus staakten of hielden protestmarsen, omdat ze al maanden geen salaris hadden ontvangen.69 In het kiesdistrict Masisi in Noord-Kivu waren na twee maanden slechts 200.000 kiezers ingeschreven in plaats van de verwachte 600.000.70 In sommige kiesdistricten werden veel kiezers geregistreerd, in andere veel minder. Zo had de CENI half juni 2011 99% van de kiesgerechtigden in Katanga geregistreerd tegenover 53% van de kiesgerechtigden in Kinshasa.71 Het Cadre de concertation de la société pour l'observation des élections (CDCE) vatte de problemen bij de inschrijving als volgt samen: niet uitbetaalde salarissen van medewerkers, het geld vragen voor een kiezerspas, het lang in de rij staan, ongeoorloofde inmenging van derden bij de inschrijving, de onveiligheid, de vaak grote afstanden tussen huis en inschrijvingsbureau en de afwezigheid van verkiezingsmateriaal in sommige inschrijvingsbureaus.72

68 69

70

71

72

UNDP, Le PNUD soutient la révision du fichier électoral en RDC, 9 augustus 2011. Radio Okapi, Kisangani: fichier électoral, la grève des opérateurs de saisie paralyse l’enrôlement, 1 juni 2011. Radio Okapi, Mbuji-Mayi: agents de la Ceni en colère, l’enrôlement paralysé, 3 juni 2011. Radio Okapi, Masisi: révision du fichier électoral, seuls 200 000 enrôlés sur les 600 000 électeurs attendus, 1 juni 2011. De International Crisis Group (ICG) waarschuwde dat de verkiezingen het land zouden kunnen destabiliseren. Zie ICG, Rapport Afrique No 175, Congo: Le dilemme électoral, 5 mei 2011. Het gaat hier om geschatte aantallen kiesgerechtigden. In de provincie Equateur werden bijvoorbeeld meer dan 3.800.000 kiezers ingeschreven. Dat was 108 procent van het geschatte aantal van 3.500.000 kiesgerechtigden. Zie Radio Okapi, Equateur: fin de la révision du fichier électoral, la barre de 3,8 millions d’enrôlés franchie, 10 juli 2011. Le Potentiel, La CENI clôture l’opération de révision du fichier électoral au Kasaï Occidental et Katanga, 17 juni 2011. De Association africaine de défense des droits de l’homme (Asadho), die was aangesteld door de CENI als waarnemer, constateerde dat er veel minder inschrijvingsbureaus waren in Bandundu dan tijdens de vorige verkiezingen, terwijl er in Kahemba juist veel meer inschrijvingsbureaus waren dan in 2005. Radio Okapi, Mbandaka: moins d’enrôlés dans certains territoires, 19 juni 2011. L’Observateur, Processus électoral: Le CDCE dénonce les obstacles et contraintes des élections, 8 juli 2011. In de provincie Equateur weigerden medewerkers van de CENI de gegevensbestanden van de inschrijving af te staan, zolang ze hun achterstallige salaris niet kregen uitbetaald. Radio Okapi, Fichier électoral: les agents de la Ceni bloquent les résultats de 28 centres à Dungu, 21 juli 2011. Zie ook Reuters, DR Congo passes election law, more hurdles ahead, 15 juni 2011. Pagina 17 van 141


|

Juni 2012

Eind juni kondigde de UDPS een sit-in aan voor het gebouw van de CENI in Kinshasa om gemelde onregelmatigheden zoals de inschrijving van minderjarigen, militairen en politieagenten aan de kaak te stellen.73 Toen aanhangers van de UDPS zich met geweld toegang wilden verschaffen tot het gebouw van de CENI, werden zij met traangas verspreid door oproerpolitie. Er vielen verscheidene gewonden en een dode.74 Met de sluiting van de inschrijvingsbureaus in Kinshasa op 17 juli 2011 werd de inschrijving van de kiezers in de DRC beëindigd. Volgens de CENI waren in totaal meer dan 31 miljoen kiezers ingeschreven.75 Controle kiesregister De UDPS eiste dat twee of drie deskundigen van de partij zouden worden betrokken bij het opschonen van de kieslijsten, voordat de definitieve lijsten zouden worden gepubliceerd.76 Uit onvrede over het gebrek aan transparantie bij de CENI, organiseerde de UDPS op 1 september 2011 protestmarsen in het hele land. Volgens de UDPS had de CENI geen gehoor gegeven aan het verzoek van de oppositiepartijen om deskundigen toegang te verschaffen tot de centrale server en tot het Centre National de Traitement (CNT)77, teneinde de kieslijsten te verifiëren en de betrouwbaarheid van het kiesregister te onderzoeken.78 In Kinshasa botsten de UDPS-aanhangers met de oproerpolitie, die de menigte met traangas verspreidde. In Mbuji-Mayi en Goma vielen gewonden en verrichtte de politie arrestaties.79

73

74

75 76

77

78

79

ACP, L’UDPS annonce un sit-in lundi prochain devant le siège de la CENI à Kinshasa, 29 juni 2011. Ook de Association africaine pour la défense des droits de l’homme (Asadho) signaleerde in haar rapport ‘Pour un processus électoral transparent’ de inschrijving van minderjarigen. Ook zouden personen meerdere keren zijn ingeschreven. Asadho eiste dat het kiesregister zou worden gecontroleerd. Ook de Ngo Voix des sans Voix (VSV) noemde de inschrijvingen van minderjarigen, militairen en politieagenten. Zie Radio Okapi, RDC: l’Asadho exige l’audit du fichier électoral, 17 augustus 2011. ACP, La Voix des sans voix condamne le recours à la violence durant les manifestations politiques, 11 juli 2011. Zie ook IPS, Widespread Impunity Undermines Upcoming Polls, 10 augustus 2011. AFP, RD Congo – Il y a eu des “irrégularités” lors de l’enregistrement des électeurs, 14 augustus 2011. Begin september 2011 bracht de International Crisis Group (ICG) een rapport uit over het verkiezingsproces in Oost-Congo. Daarin komt naar voren dat onder meer kinderen en buitenlanders werden ingeschreven en dat sommige kiezers zich meerdere malen lieten inschrijven. Ook trof de ICG opmerkelijke verschillen aan in de registratieniveaus binnen de provincies. ICG, Congo: Le processus électoral vu de l’Est, 5 september 2011. In Goma werd 161% van de verwachte kiezers geregistreerd, in Nyiragongo 216%, in Uvira 88%. Radio Okapi, Kinshasa: la police disperse le sit-in de l’UDPS devant le siège de la CENI, 4 juli 2011. Zie ook Radio Okapi, Kinshasa: une nouvelle manifestation de l’UDPS dispersée devant la Ceni, 9 juli 2011. De Ngo Voix des sans Voix (VSV) hekelde het gebruik van geweld door zowel de Police d’intervention rapide (PIR) als de manifestanten, die voertuigen in brand hadden gestoken. Voorts beschuldigde de UDPS de gouverneur van KasaïOriental, Alphonse Ngoyi Kasanji, van fraude. Volgens de UDPS zouden onder verantwoordelijkheid van de gouverneur onder andere kieskaarten voor 5000 FC zijn opgekocht en vervolgens verbrand. ACP, La Voix des sans voix condamne le recours à la violence durant les manifestations politiques, 11 juli 2011. Radio Okapi, Mbuji-Mayi: l’UDPS accuse le gouverneur de tricherie dans la constitution du fichier électoral, 1 juli 2011. ACP, Elections 2011: plus de 31 millions d’électeurs enregistrés en RDC, 18 juli 2011. De voorzitter van de CENI, Ngoy Mulunda, nodigde de oppositie uit om twee technici te sturen, opdat de technici van de CENI hen konden uitleggen ‘hoe het werkt’. MONUSCO bood aan te bemiddelen om de dialoog tussen de oppositie en de CENI aan te moedigen. Radio Okapi, Nettoyage du fichier électoral: l’UDPS exige la présence de ses experts, 20 juli 2011. Radio Okapi, RDC: la Ceni annonce le démarrage du dépôt des candidatures pour la présidentielle et les législatives de 2011, 18 augustus 2011. Radio Okapi, Kinshasa: la Monusco prête à faciliter le dialogue entre l’opposition et la Ceni, 27 augustus 2011. Het CNT is het zenuwcentrum van de CENI. Het CNT ontwerpt en beheert de ICT-architectuur zoals de soft- en hardware van het kiesregister, verzorgt de opschoning van de kieslijsten, maar ook bijvoorbeeld de opleiding van (technische medewerkers). Voor een volledige beschrijving van de taken van de CNT, zie http://www.cd.undp.org/mediafile/APEC%20Rapport%20final%20-%20part%201.pdf. L’Avenir, Ce jeudi 1er septembre 2011: L’UDPS en marche de protestation au siège de la Ceni, 30 augustus 2011. AFP, Une manifestation dispersée au gaz lacrymogène à Kinshasa, 2 september 2011. Radio Okapi, RDCElections: les manifestations de l’UDPS dispersées à Kinshasa et Mbuji-Mayi, 2 september 2011. Pagina 18 van 141


|

Juni 2012

Op 19 september 2011 ging de CENI akkoord met een onderzoek van het kiesregister door vijf leden van de oppositie en vijf leden van de MP, maar uiteindelijk heeft de verificatie geen doorgang gevonden.80 Het aantal ingeschreven kiezers steeg –na aanvullingen en correcties van de kieslijsten- van 25.7 miljoen in 2006 tot 32 miljoen in 2011, dat is 25 procent meer dan was verwacht op grond van de (vermeende) bevolkingsaanwas. De provincies waar Kabila populair is, kenden de grootste stijging ten opzichte van de verwachte bevolkingsgroei.81 Dubbele inschrijvingen In Kinshasa circuleerde een vertrouwelijk document dat begin augustus 2011 was opgesteld door het Belgische bedrijf Zetes dat de biometrische kiezerspassen had uitgegeven. Zetes had onderzoek verricht naar doublons (dubbele registraties). De volgende aantallen doublons werden aangetroffen: Bandundu 278.039, ofwel 13.68% van alle kiezers Equateur 201.543, ofwel 12.69% Orientale 198.881, ofwel 5.47% Kinshasa 22.466, ofwel 0.87% Deze aantallen zijn veel hoger dan de 119.000 dubbele registraties die de CENI had geconstateerd.82 Het bedrijf Zetes ontkende dat sprake zou zijn van fraude.83 Doublons komen altijd voor, volgens het bedrijf, in 90% van de gevallen gaat het om personen die een andere kaart willen omdat hun naam verkeerd is gespeld, de foto hun niet bevalt of omdat ze twee kaarten willen hebben voor het geval ze er een verliezen. Zetes stelde dat op kieslijsten van G20 landen vaak meer fouten voorkomen dan op elektronische kieslijsten.84 Begin oktober 2011 publiceerde de CENI een gedeeltelijke kieslijst, een document van tienduizenden pagina’s. Op de lijst stonden (slechts) de kiezers in de provincies Bas-Congo, Kasaï Occidental en Maniema. Het viel niet goed te controleren of op deze lijst doublons, buitenlanders, spookkiezers of minderjarigen voorkwamen.85 80

81

82

83 84

85

Radio Okapi, RDC-Elections: la Ceni et l’opposition d’accord pour l’audit du fichier électoral, 20 september 2011. Tshisekedi stelde toegang tot de centrale server als voorwaarde voor het ondertekenen van de code van goed gedrag. De CENI wilde alleen deskundigen toegang verschaffen, de oppositie wilde alleen politici afvaardigen. Opmerkelijk is dat niemand van de media ooit om toegang tot de servers heeft gevraagd. De CENI heeft die toegang tot het laatst aan toe geweigerd. Le Potentiel, Elections 2011: Serveur central: une polémique dangereuse, 23 september 2011. Zie ook The Guardian, Congo stands at the crossroads, 29 september 2011. Noord-Kivu (+ 22 %), Zuid-Kivu (+ 21,5 %), Maniema (+ 39 %), Katanga (+ 31,5 %), Province Orientale (+ 19,5 %). De provincie Kinshasa, waar velen tegen Kabila zijn, kende slechts een stijging van 11%. Jeune Afrique, RDC: étonnante liste électorale, 23 september 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 24. Congo Siasa, Document may suggest fraud in the voter register, 27 september 2011. Zetes werkt met het systeem AFIS (Automated Fingerprint Identification System). Congo Siasa, Response by Zetes to allegations of fraud, 4 oktober 2011. Op 14 oktober 2011 publiceerde de Ngo Agir pour des élections transparentes et apaisées (AETA) de resultaten van een onderzoek naar de uitvoering van de verkiezingskalender van de CENI. De AETA onderzocht onder meer de inschrijving in het kiesregister, de tijd die een kiezer doorbrengt op het kiesbureau en de logistieke, technische, juridische en veiligheidsproblemen bij de voorbereiding van de verkiezingen. De AETA constateerde dat de inschrijving vaak vertraging had opgelopen door technische problemen, bijvoorbeeld vanwege verouderde kits, de onbereikbaarheid van afgelegen gebieden, gebrek aan kieskaarten en achterstallige betaling van ambtenaren. Bij controle van het kiesregister werden 119.941 gevallen van dubbele inschrijving (doublons) officieel opgemerkt. Hierdoor was het aantal geregistreerde kiezers teruggebracht van 32.144.581 tot 32.024.640. De AETA tekende daar bij aan dat de controle van het kiesregister geheim was en eenzijdig door de CENI is verricht. Zie Déclaration de la Société Civile Congolaise sur l’Evaluation Technique de l’Exécution du Calendrier Electoral par la CENI et son Impact sut l’Echéance Electorale du 28 novembre 2011. Deze verklaring bevat veel feiten en cijfers over de verkiezingen en vergelijkt de verkiezingen van 2011 met die van 2006. Le Potentiel, A un mois et demi des élections: AETA évalue l’exécution du calendrier électoral, 17 oktober 2011. Zie ook http://www.aeta-network.org/. Congo Siasa, The electoral commission publishes the (partial) list of voters, 8 oktober 2011. Zie http://www.ceni.gouv.cd/. Op de lijst stonden 18.386 kandidaten, duizend minder dan op de voorlopige lijst. 2.209 kandidaten waren vrouwen. In de stadsprovincie Kinshasa, goed voor 51 zetels, hadden zich 5.734 Pagina 19 van 141


|

Juni 2012

Het Hooggerechtshof Op 30 september 2011 onderzocht het Hooggerechtshof ongeveer 40 klachten van kandidaten en politieke partijen. Het ging daarbij onder meer om het weglaten van namen86, fouten en ongeldigverklaringen.87 Op 5 oktober 2011 besloot het Hooggerechtshof een verzoek van de UDPS om bepaalde kieslijsten van de PPRD ongeldig te verklaren niet in behandeling te nemen.88 Internationale waarnemers en het Carter Center toonden zich bezorgd dat het Hooggerechtshof (nog) geen uitspraken had gepubliceerd over de klachten over de verkiezingen die daar waren ingediend. Volgens één van de rechters van het Hooggerechtshof, Henri-Fidele Bomwenga Mbangete, had president Kabila de leden van het Hof –in strijd met de Grondwet- opgedragen de klachten in een besloten zitting te bespreken. Tevens bekritiseerde Mbangete de aanstelling van nieuwe rechters bij het Hooggerechtshof, die volgens hem de noodzakelijke kwalificaties misten.89 Herziening kieswet Op 15 juni 2011 stemden de Assemblée nationale en de Senaat voor de herziening van de kieswet uit 2006.90 In het wetsvoorstel van de regering waren diverse wijzigingen aangebracht. Zo werd geen kiesdrempel van 10 procent ingevoerd, werden de kiesdistricten in Kinshasa uit 2006 gehandhaafd en konden kandidaten te weinig opleidingsniveau compenseren met voldoende relevante ervaring.91 Op 25 juni 2011 werd de wet door president Kabila bekrachtigd.92 Zetelverdeling parlement Sinds 1984 is er geen volkstelling meer in de DRC gehouden.93 Bij gebreke daarvan laten de cijfers van het kiesregister nog het beste zien hoeveel mensen waar wonen en –als gevolg daarvan- hoeveel parlementsleden er per kiesdistrict moeten zijn.

86

87

88

89 90

91 92 93

personen kandidaat gesteld. Onder de kandidaten bevond zich de commandant van de Maï-Maï Cheka in NoordKivu, Cheka Ntabo Ntaberi, wiens militie wordt beschuldigd van massale verkrachtingen in 2010. De UDPS betwistte de geldigheid van de kandidatenlijsten. Volgens deze partij waren sommige lijsten niet conform de kieswet. AFP, RD Congo - Plus de 19.000 candidats aux législatives pour 500 sièges sur la liste provisoire, 23 september 2011. AFP, RDC: le chef d'une milice accusée de viols massifs candidat aux législatives, 23 september 2011. Radio Okapi, Elections législatives: l’UDPS conteste la validité des listes définitives de candidats, 17 oktober 2011. Namen die wel voorkwamen op de officiële kandidatenlijst van de CENI, maar niet op de door de CENI gepubliceerde lijst van 21 september 2011. Het Hooggerechtshof telde op dat moment acht rechters. Dit aantal zou te weinig zijn voor de behandeling van alle klachtdossiers. Op 9 november 2011 benoemde president Kabila per decreet 18 nieuwe rechters. Radio Okapi, RDC: la Cour suprême de justice commence l’examen des contentieux pré-électoraux, 1 oktober 2011. Radio Okapi, RDC: traitement des contentieux électoraux, le nombre de juges insuffisant à la cour suprême de justice, 4 oktober 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 2. Het verzoek was gebaseerd op artikel 22 van de kieswet van 25 juni 2011. Het Hooggerechtshof wees het verzoek af, omdat het een dag te laat was ingediend. Osisa, DRC Weekly Briefing On Elections - Three to Seven October 2011, 12 oktober 2011. (Osisa staat voor Open Society Initiative of Southern Africa, een door de speculant en filantroop Georges Soros gefinancierd initiatief dat de democratie in zuidelijk Afrika wil versterken). Zie ook GVA, "Verkiezingen in Congo zullen niet eerlijk zijn", 23 oktober 2011. (GVA: Gazet van Antwerpen). Zie ook Radio Okapi, RDC: listes de candidats à la députation, l’UDPS accuse le PPRD de tricherie, 3 oktober 2011. Radio Okapi, RDC: l’UDPS demande à la cour suprême d’invalider la liste des candidats du PPRD, 4 oktober 2011. Radio Okapi, Elections 2011: la Cour suprême de justice rejette la requête de l’UDPS contre la Ceni, 6 oktober 2011. BBC, DR Congo election: Questions hang over Kabila’s victory, 10 december 2011. Reuters, International observers cite Congo poll concerns, 23 november 2011. Le Potentiel, Loi électorale: Assemblée nationale et Sénat enfin d’accord, 15 juni 2011. Reuters, DR Congo passes election law, more hurdles ahead, 15 juni 2011. Vijf jaar werkzaam in een politieke, het bestuurlijke of economische functie. Radio Okapi, Joseph Kabila a promulgué la loi électorale, 8 juli 2011. http://www.uneca.org/eca_programmes/food_securityand_sustainability/programme_overview/population/notes.htm Pagina 20 van 141


|

Juni 2012

Kandidaten voor het parlement konden zich tot uiterlijk 7 september 2011 laten inschrijven, maar de inschrijving kon pas beginnen zodra bekend was hoeveel zetels er per kiesdistrict beschikbaar waren. Vandaar dat van diverse kanten94 werd aangedrongen op het zo spoedig mogelijk wettelijk vastleggen daarvan in een annex (aanhangsel) bij de herziene kieswet van 2006.95 Bij de opening van de buitengewone zitting van de senaat, verleende de voorzitter van de senaat, Léon Kengo wa Dondo, prioriteit aan de behandeling van het wetsvoorstel betreffende het aanhangsel van de kieswet.96 Het wetsvoorstel voor de verdeling van de 500 parlementszetels was gebaseerd op de uitkomsten van de 169 kiesdistricten in het hele land, daarbij rekening houdend met het aantal ingeschreven kiezers, in totaal 32.024.670. Volgens het wetsvoorstel was de zetelverdeling als volgt97: Kinshasa: Bas-Congo: Bandundu: Equateur: Province Orientale: Noord-Kivu: Zuid-Kivu: Maniema: Katanga: Kasaï Oriental: Kasaï Occidental:

51 23 55 62 61 47 32 14 72 41 42

NP NP NP NP NP NP NP NP NP NP NP

en en en en en en en en en en en

48 PP.98 36 PP. 84 PP. 126 PP. 108 PP. 48 PP. 42 PP. 24 PP. 120 PP. 78 PP. 60 PP.

Het wetsvoorstel werd op 9 augustus 2011 aangenomen door de Assemblée nationale en op 17 augustus 2011 door de Senaat.99 De VN vatte de verkiezingen als volgt in cijfers samen100:     94 95

96

97

98 99

100

0: Geen vrouwelijke presidentskandidaat; 11: Aantal presidentskandidaten; 37: Gemiddeld aantal kandidaten voor een parlementszetel; 56: Aantal bladzijden per stembiljet (vanwege de vele kandidaten); Hoofdredactionele artikelen in de kranten Le Potentiel en La Prospérité, Monusco. Ngo’s als Asadho wezen op de gevaren van het snel aannemen van een amendement van de wet. De kieslijsten waren immers nog niet onderzocht door onafhankelijke deskundigen – hetgeen in verband met de berichten over fraude noodzakelijk leek - en een snelle aanname van het amendement zou lijsten met fouten mogelijk legitimeren. Congo Siasa, The dangers of rushing to elections, 3 augustus 2011. AFP, La Céni déterminée à reporter les législatives s'il manque l'annexe électorale, 6 augustus 2011. DIA, Le Parlement sur la sellette après la révision du calendrier électoral: Des recommandations ‘vives’ de la Monusco et des menaces à peine voilées de la Ceni, 5 augustus 2011. Annex bij de wet van 25 juni 2011 die een amendering is van de kieswet van 9 maart 2006. Le Potentiel, Ouvrant la session extraordinaire du Sénat: Léon Kengo wa Dondo accorde la priorité à l’annexe à la loi électorale, 8 augustus 2011. Het aantal zetels van de provinciale afgevaardigden is gerelateerd aan het in de provincie ingeshreven aantal kiezers. Radio Okapi, RDC: l’annexe à la loi électorale maintient 500 sièges pour les députés nationaux, 10 augustus 2011. Zie ook http://congotribune.com/rdc-elections-repartition-des-sieges-par-circonscriptionelectorale-pour-les-legislatives-et-les-provinciales-de-2011/. NP=Nationale parlementsleden, PP=Provinciale parlementsleden. Le Potentiel, Après son adoption par l’Assemblée nationale: Le Sénat examine aujourd’hui l’annexe à la loi électorale, 11 augustus 2011. Le Potentiel, Projet de loi portant annexes à la loi électorale: Le Sénat adopte aujourd’hui le rapport de la Commission mixte paritaire, 17 augustus 2011. Informatie afkomstig van CENI, MONUSCO, Carter Center. Overige cijfers van belang: 186.000 in China vervaardigde stembussen. 30 helikopters en diverse vliegtuigen van MONUSCO. 146 EU-waarnemers (de helft van het aantal van 2006). 60 waarnemers van het Carter Center. Geen VN-waarnemers (in 2006 waren er 2.250 waarnemers). 280 SADC-waarnemers. De begroting van de hele verkiezingscyclus, t/m 2013, is inmiddels opgelopen tot USD 1.1 miljard. Zie AFP, Elections en RDC: défi logistique et chiffres records, 21 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011. Pagina 21 van 141


|

Juni 2012

 147: Aantal politieke partijen in de DRC;  500: Aantal parlementszetels;  2.200: Aantal vrouwelijke kandidaten voor een parlementszetel;  18.500: Totaal aantal kandidaten voor een parlementszetel101;  62.500: Geschat aantal stembureaus in het hele land;  32.500.000: Totaal aantal geregistreerde kiezers102;  64.000.000: Aantal in Zuid Afrika gedrukte stembiljetten.103 Het Carter Center toonde zich bezorgd over het grote aantal kandidaten voor de parlementsverkiezingen, bijna 18.500 kandidaten voor 500 zetels. Dit betekende een niet gering probleem voor het ontwerpen, drukken en verspreiden van kiesbiljetten in de DRC.104 Het Carter Center stelde de CENI voor –in overleg met de politieke partijen- een nieuwe verkiezingskalender op te stellen, maar volgens Jacques Djoli, de vicevoorzitter van de CENI, was 28 november 2011 een haalbare datum.105 Ngoy Mulunda, de voorzitter van de CENI, verklaarde dat de Congolezen desnoods het verkiezingsmaterieel op hun hoofd naar de stembureaus zouden dragen.106 Toen de inschrijving voor de presidentsverkiezingen op 11 september 2011 sloot, hadden volgens de Congolese pers twaalf kandidaten, onder wie een vrouw (Mme Ngoy Mafuta) zich ingeschreven107, maar op de lijst die de CENI een paar dagen later publiceerde stonden alleen mannelijke kandidaten108: 1. Jean Andeka Djamba (ANCC) 2. Adam Bombole (Indépendant) 3. Joseph Kabila (Indépendant) 4. Nicephore Kakese (URDC) 5. Vital Kamerhe (UNC) 6. Oscar Kashala (UREC) 7. Kengo wa dondo (UFC) 8. Antipas Mbusa Nyamwisi (Indépendant) 9. François Joseph Nzanga Mobutu (Udemo) 10. Josué Alex Mukendi Kamama (Indépendant) 11. Etienne Tshisekedi (UDPS)109 Bij de inschrijving was de oppositie verdeeld in twee vleugels: de Fatima vleugel van Tshisekedi, die 80 partijen achter zich had geschaard, en de Sultani vleugel van Léon Kengo wa Dondo en Vital Kamerhe.110

101

102 103 104 105

106

107

108 109

In 2006 waren er ongeveer 9.600 kandidaten. In 2011 waren er (alleen al) in Kinshasa 5.491 kandidaten voor 51 zetels. In 2006 waren er ongeveer 25 miljoen kiezers. Het grootste stembiljet –voor het kiesdistrict Kinshasa- telt 56 pagina’s op A-3 formaat. 64 miljoen kiesbiljetten moesten worden verspreid over 62.000 stembureaus. AFP, RDC/élections: menace sérieuse sur la date du 28/11, selon le Centre Carter, 18 oktober 2011. Een week uitstel had tot een minder groot drama geleid, maar daarvoor wilde niemand de verantwoordelijkheid nemen. De minister van Buitenlandse Zaken, Alexis Thambwe Mwamba, bevestigde op 25 oktober 2011 dat de verkiezingen op 28 november 2011 door zouden gaan. Volgens Thambwe Mwamba zou 75% gefinancierd worden door de RDC –dit was aanvankelijk 40%- en 25% door buitenlandse partners. Le Soir, Congo Le coût des élections a explosé, 25 oktober 2011. Xinhua, RDC: le corps diplomatique informé de la tenue des élections du 28 novembre, 26 oktober 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: 12 candidats à la présidentielle de 2011, 12 september 2011. Xinhua, RDC: 12 candidats à la présidentielle déposent leur candidature, 13 september 2011. Radio Okapi, RDC-présidentielle 2011: la Ceni valide 11 candidatures, 16 september 2011. In deze volgorde verschenen de namen op de stembiljetten. De CENI maakte begin november 2011 de ‘rugnummers’ bekend. Zie Syfia GL, Election Présidentielle en RDC: les dossards des onze candidats, 4 november 2011. Voor een beschrijving van de drie belangrijkste kandidaten, zie BBC News, DR Congo: Profiles of Kabila, Tshisekedi and Kamerhe, 21 november 2011. Voor een beschrijving van àlle presidentskandidaten, zie RFI, RDC: Portraits des candidats à la présidentielle, 23 november 2011. Pagina 22 van 141


|

Juni 2012

Logistieke problemen Eind augustus 2011 werd duidelijk dat de stemapparatuur die de RDC in het buitenland had besteld nog altijd niet was aangekomen. MONUSCO stelde dat als de apparatuur niet snel werd ingevlogen, er te weinig tijd zou zijn om deze overal in het land te plaatsen. De kosten van de verkiezingen zouden inmiddels zijn opgelopen van 700 miljoen USD naar 1.2 miljard USD.111 Eind september 2011 beschikte MONUSCO over 50 vliegtuigen en helikopters, een aantal dat zou worden uitgebreid tot 75 vlak voor de gang naar de stembus. MONUSCO zou het verkiezingsmateriaal (stembussen uit Duitsland, stemhokjes uit Libanon, kits uit China, kieslijsten uit Zuid-Afrika) naar 200 verkiezingscentra in het land brengen van waaruit de CENI het verder zou verspreiden over 62.000 stembureaus.112 Op 15 november 2011 kondigde de voorzitter van de CENI, Daniel Ngoy Mulunda, aan dat op 25 november 2011 alle verkiezingsapparatuur zou zijn geplaatst. De stembussen waren inmiddels aangekomen uit China (niet –zoals gepland- uit Duitsland) en MONUSCO-vliegtuigen verspreidden deze over het hele land. Het ZuidAfrikaanse leger zou de stembiljetten naar de DRC brengen. Deze zouden worden gedistribueerd door vier helikopters en twee Iljoesin-vliegtuigen van de FARDC, zes door de CENI gehuurde helikopters en tien door Angola beschikbaar gestelde helikopters.113 Maar velen twijfelden of dit wel voldoende zou zijn. Ook geloofden maar weinigen in de onafhankelijkheid van de CENI en maakte men zich zorgen over het relatief lage aantal internationale waarnemers.114 Een week voor de verkiezingen van 28 november 2011 werkten de CENI en de autoriteiten volgens de UDPS eendrachtig samen aan een ‘electorale putsch’. De UDPS wees op fictieve stembureaus en personen die niet op de kieslijsten voorkwamen.115 De controle van het kiesregister, waar de UDPS maandenlang om had gevraagd, had uiteindelijk geen doorgang gevonden. Volgens de wet hadden kiezerslijsten een maand voor de verkiezingen moeten zijn opgehangen voor de

110

111

112

113

114

115

Een van de kandidaten die de oppositie verder verdeelde was Adam Bombole, een rijke zakenman die de voorwaardelijke steun kreeg van Jean-Pierre Bemba om zich kandidaat te stellen. Congo Siasa, Elections: Can the opposition still unite?, 16 september 2011. Reuters, Congo election may be delayed on logistics setback, costs, 31 augustus 2011. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 9. Radio Okapi, Elections 2011: Les premiers lots du matériel électoral sont arrivés, 15 september 2011. RFI, Course contre la montre pour l’organisation des élections en RDC, 23 september 2011. De CENI wilde aanvankelijk verkiezingsmateriaal per zeevracht laten komen en beschuldigde later Monusco dat het geen helikopter naar China wilden sturen. De CENI hield zich niet aan internationale regels voor de aanbesteding en sloot bepaalde (ervaren) bedrijven op voorhand uit. Ook hield de CENI zich niet aan de technische specificaties voor de stembussen. De stembussen die men bestelde, hadden niet de juiste maat waardoor ze niet gestapeld konden worden zoals was voorzien. Daardoor werd een dubbele vervoerscapaciteit van vliegtuigen noodzakelijk. Dat leidde ook tot beschuldigingen van corruptie. Opmerkelijk was dat Mulunda telkens alleen naar het buitenland afreisde om materialen te bestellen. Bij terugkeer waren de kisten met verkiezingsmateriaal uit het buitenland hermetisch afgesloten en werden niet gecontroleerd. De CENI verklaarde dat de verspreiding van de stembiljetten het grootste probleem vormde. Volgens transporteurs, die het verkiezingsmateriaal vanaf vliegvelden verder het land in moesten brengen, kampte de CENI met een gebrek aan financiële middelen. Xinhua, RDC: Le déploiement de tous les matériels dans les bureaux de vote sera terminé le 25 novembre 2011, 15 november 2011. Congo Forum, Congolese kiescommissie mag tien helikopters uit Angola gebruiken, 16 november 2011. Xinhua, RDC: L'Angola à la rescousse du processus électoral congolais, 19 november 2011. Radio Okapi, Elections-RDC: les urnes sont «presque totalement déployées», selon Ngoy Mulunda, 21 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. Congo Siasa, As election dates approaches, fears of delays grow, 21 november 2011. RFI, RDC: dernière ligne droite avant les élections, 21 november 2011. Congo Forum, Grote kans dat Congolese verkiezingen op laatste nippertje worden uitgesteld, 22 november 2011. Radio Okapi, Elections-RDC: la Ceni confrontée aux difficultés logistiques, 25 november 2011. Congo Forum, Nog steeds niet duidelijk of presidents- en parlementsverkiezingen maandag wel doorgaan, 26 november 2011. RFI, RDC: mise en garde de l'UDPS contre la fraude électorale, 22 november 2011. Pagina 23 van 141


|

Juni 2012

stembureaus, maar dat was niet overal gebeurd.116 Veel kiezers wisten nog steeds niet waar ze moesten stemmen.117 Aan de vooravond van de verkiezingen uitten analisten hun zorgen over onveiligheid, schrijnende armoede, analfabetisme, logistieke problemen en beschuldigingen van gesjoemel en fraude. De CENI legde oproepen van de oppositie tot uitstel van de verkiezingen naast zich neer.118 In een verklaring van 28 oktober 2011, de dag waarop de verkiezingscampagnes van start gingen, vroegen 41 Ngo’s om maatregelen om verkiezingsgeweld te voorkomen, burgers beter te beschermen en te zorgen voor geloofwaardige, vrije en eerlijke verkiezingen.119 In Zuid-Kivu stond begin november 2011 een grote politiemacht gereed de verkiezingen te beveiligen. Het regeringsleger had daarvoor 13 regimenten klaarstaan.120 Verkiezingscampagne Op 28 oktober 2011 ging de verkiezingscampagne van start. De eerste week hielden alleen Kabila en Kamerhe bijeenkomsten. Mede door het ontbreken van subsidie aan politieke partijen beschikten de kandidaten niet over dezelfde middelen om campagne te voeren.121 Kabila beschikte over veel geld, deels door het afsluiten van controversiële mijnbouwcontracten.122 Kabila’s rivalen, die over veel minder financiële middelen beschikten, zochten in het buitenland steun bij hen welgezinde zakenlieden en regeringen.123 De kandidaten voerden hun verkiezingscampagnes vooral door het uitdelen van Tshirts en met liedjes waarin ze zelf bewierookt werden. Le Potentiel tekende op dat de kandidaten inhoudelijk niet of nauwelijks ingingen op belangrijke onderwerpen als economie, landbouw en sociale zekerheid.124 116

117

118

119 120

121 122

123

124

Tshisekedi riep de CENI op gemaakte fouten te herstellen. Volgens hem waren – een paar dagen voor de verkiezingen- bij 80% van de stembureaus kiezerslijsten opgehangen. Zie Le Potentiel, Transparence du processus électoral: Tshisekedi propose l’apport des partenaires pour corriger les failles, 25 november 2011. Ook waren stembureaus in woningen van kandidaten geplaatst, terwijl de leden van de stemcommissie familieleden van de kandidaat waren. Nadat dit was uitgelekt, werden deze stembureaus verplaatst. Op 22 november 2011 ontkende de voorzitter van de CENI, Daniel Ngoy Mulunda, het bestaan van fictieve stembureaus en dreigde kranten, die hadden gepubliceerd dat de CENI alvast stembussen had gevuld met drie miljoen (ten gunste van Kabila) ingevulde stembiljetten, te laten vervolgen. RFI, Elections en RDC: craintes de fraudes et de cafouillages techniques, 23 november 2011. Le Potentiel, A 3 jours de la fin de la campagne électorale: Bureaux de vote fictifs: la clarification s’impose, 23 november 2011. Xinhua, RDC: la CENI dément l'existence de bureaux de vote fictifs, 23 november 2011. Een week uitstel had tot een minder groot drama geleid, maar daarvoor wilde niemand de verantwoordelijkheid nemen. De CENI wilde beslist op de ingeslagen weg doorgaan en trok zich weinig van kritische rapporten aan. De CENI was oorspronkelijk van plan om alle benodigdheden per zeevracht te laten versturen, maar het zou vijf tot zes maanden hebben geduurd voordat alles was aangekomen. Nu kwamen de laatste stembiljetten op 22 november aan. IRIN, Analysis: DRC poll campaigns under way amid fears of pre-rigging, violence, 3 november 2011. Le Potentiel, Sud-Kivu: La Police nationale congolaise dispose «de moyens nécessaires» pour sécuriser les élections, 1 november 2011. Radio Okapi, Sud-Kivu: 13 régiments des FARDC déployés pour sécuriser les élections, 1 november 2011. EU-missie, Une forte mobilisation de l’électorat dans un processus insuffisamment maîtrisé, 1 december 2011. Sodimico verkocht zijn aandeel in de Frontier en Lonshi mijnen voor een fractie van de waarde van USD 480 miljoen. Eerder dit jaar werden twee andere mijnbouwconcessies met een waarde van USD 800 miljoen onder de marktwaarde verkocht. De regering boekte veel van de toch al schaarse vliegtuigen, zodat oppositiekandidaten niet of nauwelijks konden vliegen. Tshisekedi huurde een DC-3 en een helikopter in Zuid-Afrika. Maar toen hij met een Zuid-Afrikaans toestel naar Kisangani wilde vliegen, kreeg hij daarvoor niet direct een vergunning. Africa Report, RC: The Raïs, The Sphinx and The Maverick, 8 november 2011. Zie The Guardian, Congo's violent election countdown reflects rejection of regime, 22 november 2011. L’Avenir, Annoncé pour hier: Etienne Tshisekedi aujourd’hui à Kisangani, 10 november 2011. Zie ook Le Potentiel, Retour de Tshisekedi: une deuxième autorisation de survol à l’UDPS, 11 november 2011. AFP, L'opposant Tshisekedi de retour en RDC, se défend d'avoir appelé à la violence, 11 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. Zo hoopte Kamerhe op financiële steun van Angola, maar kondigde Kabila’s regering aan dat het de onderhandelingen over een offshore olieveld (Block 15) zou uitstellen tot 2014. Voordien had Kinshasa Luanda gedreigd met internationale arbitratie over de olieconcessie, die goed is voor 30% van de Angolese olie. Africa Report, RC: The Raïs, The Sphinx and The Maverick, 8 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: une campagne électorale sans consistance, 9 november 2011. Zie ook IRIN, RDC: Les espoirs des Congolais à l’heure des élections, 9 november 2011. Pagina 24 van 141


|

Juni 2012

Voorlichting Ngo’s gaven voorlichting over het verkiezingsproces. In Zuid-Kivu hield de Ngo SOS Information Juridique Multisectorielle een enquête waaruit bleek dat veel mensen niet van plan waren te gaan stemmen, omdat er sinds de vorige verkiezingen toch niets was veranderd. Door middel van voorlichtingsprogramma’s op de radio werd de bevolking voorgehouden (ook bij de parlementsverkiezingen) uitsluitend op politici te stemmen die een verkiezingsprogramma hadden. Ook werd uitgelegd dat de kiezers zittende parlementsleden die niets hadden gepresteerd konden straffen door niet meer op hen te stemmen.125 Incidenten In de periode voorafgaand aan de verkiezingen vonden veel incidenten plaats. Tussen 1 november 2010 en 30 september 2011 werden volgens de VN 188 mensenrechtenschendingen gedocumenteerd. De meeste ervan zijn schendingen van de vrijheid van meningsuiting, schendingen van de integriteit van het lichaam en schendingen van het recht op vrijheid en veiligheid. De schendingen betreffen onder meer doodsbedreigingen, mishandeling en arrestatie van burgers wegens het dragen van T-shirts van een oppositiepartij, herhaalde oproepen door de inlichtingendienst, mishandeling wegens het stellen van ‘antipatriottische’ vragen en het voeren van een politiek gesprek in een kapsalon. De meeste schendingen waren gericht tegen aanhangers van de UDPS en de UNC.126 Daarnaast zorgden (sommige) kandidaten en hun aanhangers voor veel incidenten. Hieronder volgen enige voorbeelden van dergelijke incidenten, dit is een nietlimitatieve opsomming. Op 5 november 2011 raakten aanhangers van de UDPS en de Union nationale des fédéralistes du Congo127 (Unafec) met elkaar slaags in Lubumbashi. Ze bekogelden elkaar met stenen en gingen elkaar te lijf met messen, hakmessen en knuppels. Een aanhanger van de UDPS kwam om het leven, verscheiden anderen raakten gewond en drie auto’s werden in brand gestoken.128 Op 7 november 2011 kregen de UDPS en de Unafec het opnieuw met elkaar aan de stok.129 Op dezelfde dag vielen UDPSaanhangers het hoofdkwartier van de PPRD in Lubumbashi aan.130 125

126

127

128

129

130

In het provinciale parlement van Zuid-Kivu zijn een of twee afgevaardigden herkozen, terwijl meer dan tien afgevaardigden zich kandidaat hadden gesteld. De autoriteiten beriepen zich op de Ordonnance-loi No. 300, die het beledigen van het staatshoofd verbiedt. Ook beriep men zich in sommige gevallen op de staatsveiligheid. Verder werd politieke inmenging in processen tegen politieke tegenstanders gemeld. In een reactie op het rapport betreurde de minister van Justitie, Luzolo Bambi, het dat de identiteit van de slachtoffers niet was onthuld. Hij onderstreepte dat geen enkele mensenrechtenschending jegens leden van de PPRD of een andere partij van de Majorité présidentielle was gedocumenteerd. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. MONUSCO, L'ONU tire la sonnette d'alarme sur les violations des droits de l'homme perpétrées pendant la période pré-électorale en RDC, 9 november 2011. Reuters, UN sees violent Congo election as police take sides, 9 november 2011. Le Potentiel, Processus électoral: Violations des droits de l’Homme: l’ONU tire la sonnette d’alarme, 10 november 2011. Le Potentiel, Droits de l’Homme en RDC: Luzolo Bambi réagit au rapport du Bureau conjoint des Nations Unies, 10 november 2011. Een kleine partij die is gelieerd aan de Majorité présidentielle. De Unafec wordt geleid door Gabriel Kyungu, de voorzitter van het parlement van Katanga. De partij heeft een militante jeugdafdeling en staat bekend om zijn afkeer van mensen die afkomstig zijn uit de Kasaï. Zie Congo Siasa, Some violence, but little stumping as the campaign begins, 6 november 2011. Belga, RDC: violences et tensions à trois semaines de l'élection, 5 november 2011. Radio Okapi, Lubumbashi: affrontements entre militants de l’UDPS et de l’Unafec, plusieurs personnes blessées, 5 november 2011. AFP, RDC: heurts entre opposition et majorité à Lubumbashi, incident à Kinshasa, 6 november 2011. Jeune Afrique, RDC: violences entre partisans de l'opposition et de la majorité à Lubumbashi, 7 november 2011. AFP, RDC: nouveaux heurts à Lubumbashi entre opposition et parti de la majorité, 7 november 2011. Radio Okapi, Les militants de l’UDPS accusés d’attaque sur le siège du PPRD à Lubumbashi, 7 november 2011. De internationale gemeenschap toonde zich ongerust over het verkiezingsgeweld. Zie AFP, Violence pré-électorale en Pagina 25 van 141


|

Juni 2012

Op 7 november 2011 bezweek de vertegenwoordiger van de PPRD in Spanje, Paul Bimba Mazembe, aan zijn verwondingen toen hij na afloop van een partijvergadering in Barcelona werd mishandeld door politieke tegenstanders. De PPRD beschuldigde de UDPS van het exporteren van politiek geweld.131 Op 9 november 2011 werd de verkiezingsoptocht van Kamerhe in Kikwit aangevallen door jongeren van de PPRD. Twee politieagenten en een PPRD-aanhanger raakten daarbij gewond.132 In Walikale, Noord-Kivu, beschuldigden Ngo’s FARDC-officieren van het voeren van campagne voor Kabila. Ze zouden onder meer portretten en geld uitdelen. Ook namen ze jongeren mee naar een concert waarbij geld naar de menigte zou zijn geworpen.133 Op 17 november 2011 vonden (opnieuw) botsingen plaats tussen aanhangers van de UDPS en de Unafec in Katanga, ditmaal in Kamina. Daarbij vielen verscheidene gewonden. Ook vielen aanhangers van de Majorité présidentielle huizen aan van inwoners die afkomstig zijn uit de provincie Kasaï Orientale, waar Tshisekedi vandaan komt.134 Toen Tshisekedi op 19 november 2011 een menigte in Kindu, de hoofdstad van Maniema, toesprak, werd hij bekogeld met stenen. Daarop volgde een harde confrontatie tussen aanhangers van de UDPS en de PPRD, waarbij verscheidene gewonden vielen.135 Een dag later bekogelden jongeren van de PPRD de verkiezingsoptocht van Kamerhe in Kindu met stenen, waarop zij met UNCaanhangers slaags raakten.136 Etnische spanningen In Noord-Kivu speelden etnische conflicten een rol in de verkiezingsstrijd. Zo verklaarde het nationale parlementslid Sylvain Seninga dat Rwandaphones137 zich moesten bevrijden van overheersing en slavernij en verklaarde een andere Hutuleider, Nyunga Munyamariba, tijdens een toespraak in Masisi dat degene die niet op een Rwandophone zou stemmen, moest worden uitgeschakeld. In oktober 2011 verklaarde kolonel Mudahunga tijdens de opening van een nieuwe legerbasis dat als Kamerhe zou stemmen in Rutshuru of Masisi, hij zou worden neergeschoten. Degenen die dergelijke uitspraken deden, hebben banden met voormalig gouverneur Eugène Serufuli of met de ex-CNDP en voerden informeel campagne voor president Kabila. Dit tot woede van de Hunde gemeenschap, die slechte herinneringen heeft aan de jarenlange CNDP-bezetting in Masisi. De spanningen barstten uit in geweld na de ontvoering van de populaire Hunde-zanger Fabrice Mumpfiritsa die aanvankelijk pro-Kabila was, maar daarna voor de oppositie koos. De zanger werd twee dagen na zijn ontvoering op 4 november 2011 geboeid en geblinddoekt in getraumatiseerde toestand op straat teruggevonden.138

131 132 133

134 135 136 137

138

RDC: UE, Belgique, France, GB et ONU inquiètes, 8 november 2011. AP, UN human rights office: Repression endangers democracy in Congo, could lead to more violence, 9 november 2011. RFI, La campagne électorale s'enflamme en République démocratique du Congo, 9 november 2011. Le Potentiel, Campagne électorale: l’Union européenne s’inquiète, 10 november 2011. Belga, RDC: le parti de M. Kabila accuse l'UDPS d'exporter la violence politique, 17 november 2011. Radio Okapi, Campagne électorale: le cortège de Vital Kamerhe attaqué à Kikwit, 10 november 2011. Radio Okapi, Walikale: des ONG accusent des officiers des FARDC de battre campagne pour Joseph Kabila, 11 november 2011. Jeune Afrique, Présidentielle en RDC: des heurts au Katanga font plusieurs blessés, 18 november 2011. Direct.cd, RDC: Plusieurs blessés lors d’un meeting de Tshisekedi à Kindu, 20 november 2011. Direct.cd, RDC: Campagne électorale, après Tshisekedi, Kamerhe agressé à Kindu!, 21 november 2011. Letterlijk betekent dit Rwandeestaligen, ofwel sprekers van het Kinyarwanda. Deze taal wordt gesproken door de Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda, maar ook door de Hutu’s en de Banyamulenge (Congolese Tutsi’s) in de DRC. Door sommigen in de DRC worden de Rwandaphones ook wel Rwandais genoemd, ook al gaat het om Rwandeestaligen die al generaties in de DRC wonen. Congo Siasa, North Kivu Simmering on Eve of Elections, 9 november 2011. AFP, RD Congo - Enlevé vendredi à l'Est, un chanteur proche de l'opposition retrouvé ligoté, 7 november 2011. Masisi is traditioneel een Hunde gebied, maar daar werd geen enkele Hunde gekozen. Een van de Hunde leiders, het parlementslid Bakungu Pagina 26 van 141


|

Juni 2012

Laatste week voor de verkiezingen Op 24 november 2011 raakten UDPS-aanhangers, die op het vliegveld van Tshikapa wachtten op de aankomst van Tshisekedi, slaags met aanhangers van de PALU, na de landing van premier Muzito, die een officieel bezoek bracht aan de stad. In beide kampen raakten verscheidene personen gewond. Winkels van UDPS-aanhangers werden geplunderd, verscheidene vrouwen zouden zijn afgeranseld. In Lusambo, op ruim 200 kilometer van Mbuji-Mayi in Kasaï-Orientale, werden verscheidene huizen in brand gestoken en een opslagplaats van de CENI overhoop gehaald. Daarbij raakten verscheidene personen gewond.139 De laatste dag van de verkiezingscampagne werd gekenmerkt door geweld in Kinshasa, waarbij twee mensen omkwamen. President Kabila en zijn twee belangrijkste rivalen hadden bijeenkomsten gepland op een paar honderd meter afstand van elkaar, maar de gouverneur van Kinshasa, Andre Kimbuta, verbood in verband met toegenomen geweld alle politieke bijeenkomsten en demonstraties. Tshisekedi, die later op die dag aankwam op het vliegveld, probeerde dat verbod te negeren. Maar zijn auto werd onderweg naar de stad tegengehouden door de politie, die daarop de UDPS-aanhangers met traangas uiteendreef. Een aantal partijbonzen van de UDPS werd hardhandig aangepakt en gearresteerd.140 Er zouden tientallen gewonden en ten minste drie doden zijn gevallen.141 Toen de Republikeinse Garde arriveerde om president Kabila bij het vliegveld af te halen, schoten sommige soldaten in de lucht, maar anderen vuurden hun schoten af op de aanhangers van de oppositie. Daarbij kwamen 12 mensen om. Toen de Republikeinse Garde zonder Kabila –die van plan was veranderd en op een ander vliegveld landde- terugreed naar de stad, schoten soldaten op de menigte UDPS-supporters die stond opgesteld langs de weg bij Arrêt Kingasani, Arrêt Pascal, Marché de Liberté, Pont Matete, en in de wijk Limeté.142 Tshisekedi riep zijn aanhangers op om de dag voor de verkiezingen, toch een bijeenkomst te houden in het Martelaren stadion van Kinshasa.143

139

140

141

142 143

Mitondeke, werd op 2 februari 2012 gearresteerd na een vuurgevecht tussen soldaten en de lijfwachten van Mitondeke. Hij werd beschuldigd van verboden wapenbezit en banden met de gedeserteerde kolonel Albert Kahasha. Volgens Mitondeke had hij bij de parlementsverkiezingen een zetel gewonnen, maar had de CENI de uitslag veranderd. http://enoughproject.org/. Amid ongoing Election insecurity, Popular leader North Kivu opposition leader arrested, 8 februari 2012. Radio Okapi, Tshikapa: incidents entre militants de l’UDPS et du Palu après la visite de Muzito, 25 november 2011. Radio Okapi, Kasaï-Oriental: la répartition des bureaux de vote à la base des tensions à Lusambo, 25 november 2011. BBC News, Violence mars DR Congo election build-up, 27 november 2011. RFI, Meetings annulés à Kinshasa au dernier jour de la campagne électorale, 26 november 2011. Reuters, L'opposant Etienne Tshisekedi empêché de tenir un meeting en RDC, 26 november 2011. Radio Okapi, Kinshasa: le gouverneur Kimbuta annule tous les meetings de fin de campagne, 26 november 2011. Belga, RDC: tirs de gaz lacrymogènes à Kinshasa, 26 november 2011. AFP, Congo: fin de campagne surréaliste à Kinshasa, 26 november 2011. RFI, RDC: des législatives hors normes, 26 november 2011. BBC Afrique, RDC: le pari n'est pas gagné d'avance, 26 november 2011. Toen mensen de lijken wilden onderzoeken, bleken die onvindbaar. Volgens onbevestigde berichten zouden ze zijn gestolen door de politie. De politie gaf volgens bronnen ook instructies aan ziekenhuizen dat die niemand mochten toelaten, om te voorkomen dat Human Rights Watch hierover zou publiceren. AFP, RD Congo: la police intervient violemment contre le cortège de Tshisekedi, 27 november 2011. Reuters, Police ban Congo election rallies, at least 2 dead, 27 november 2011. Belga, Drie militanten van UDPS door kogels gedood in Congo, 27 november 2011. Radio Okapi, Le bilan des tensions à Kinshasa s’alourdit: environ 10 morts et 40 blessés, 27 november 2011. Radio Okapi, RDC: fin de campagne électorale tendue à Kinshasa, 27 november 2011.RFI, À la veille des élections en RDC: effervescence, inquiétude et ombre de fraudes, 27 november 2011. HRW, DR Congo: Rein in Security Forces-Tensions Mount Ahead of Election Results, 2 december 2011. Tshisekedi eiste het aftreden van het hoofd van MONUSCO, Roger Meece. Volgens Tshisekedi onderhield Meece, die eerder VS-ambassadeur in de DRC was, te vriendschappelijke contacten met de regering. AFP, RDC: l'opposant Tshisekedi appelle ses partisans à un meeting à Kinshasa, 27 november 2011. AFP, RDC: Tshisekedi demande le départ du chef de la Monusco, appelle à manisfester, 26 november 2011. Pagina 27 van 141


|

Juni 2012

Voor het geval de verkiezingsstrijd mocht escaleren, hield België een aantal vliegtuigen paraat.144 Een week voor de verkiezingen was nog slechts 7% van de stembureaus gereed, maar de voorzitter van de CENI, Daniel Ngoy Mulunda, verklaarde dat de verkiezingen op het geplande tijdstip zouden beginnen, ‘als het niet ging regenen’.145 De dag van de verkiezingen Op 28 november 2011 werden in de meeste provincies van de DRC de stembureaus om zes uur in de ochtend geopend. In verscheidene stembureaus in Kinshasa constateerden kiezers dat namen op kiezerslijsten waren weggelaten. UDPSaanhangers raakten slaags met de politie in de wijk Bandal in Kinshasa toen ze niet konden stemmen. De stemapparatuur was in sommige stembureaus nog niet geïnstalleerd.146 In een wijk in Kinshasa, Selembao, bleken 107 aangewezen stembureaus niet te bestaan. Andere aangewezen stembureaus bleken zelfs per motor niet bereikbaar, terwijl in (wel) bestaande stembureaus stembiljetten ontbraken. In oostelijke wijken van Kinshasa werd de verkiezingsapparatuur zo laat geplaatst dat kiezers pas ‘s nachts konden stemmen.147 In Kasaï-Oriental beschuldigden partijen de CENI ervan veel fictieve (niet bestaande) stembureaus op de kaart te hebben gezet. Veel scholen waarin volgens de CENI gestemd kon worden, bleken niet te bestaan. Kiezers vernielden de Tshisandale Dorpi kerk, waar zij ingevulde stembiljetten hadden gevonden. In KasaïOccidental gingen ongeveer 100 stembureaus niet open. Daarvan werden 43 in brand gestoken. In Penga Yengo (Kasaï-Occidental) werden voor het openen van de stembureaus volle stembussen aangetroffen. CENI-medewerkers weigerden getuigen148 te laten zien dat de stembussen leeg waren, voordat het stemmen begon. Getuigen van de oppositie werden geweigerd in Kananga en Bakwa Kenge (Kasaï-Occidental ). In Mbuji-Mayi werden (voor)ingevulde stembiljetten in brand gestoken, hetzelfde gebeurde in Ngandajika.149 In Mbuji-Mayi kregen verscheidene personen die in het bezit waren van meerdere ingevulde stembiljetten rake klappen. Kiezers die te lang moesten wachten, staken stembureaus in brand. Ook in Kasaï Occidental werden stembureaus in brand gestoken. In Mbuji-Mayi brachten gewapende mannen alle stembussen van de stembureaus van het Institut Kankolongo, tegenover de universiteit van Mbuji-Mayi, naar een onbekende bestemming en brachten later volle stembussen terug. In de desbetreffende stembureaus zouden vrouwen die daar werkten, zijn verkracht en bestolen. Andere personen die daar aanwezig waren, zouden zijn ontvoerd.150

144 145

146

147

148 149

150

Belga, België: Defensie houdt vliegtuigen paraat voor escalatie in Congo, 25 november 2011. Le Monde, La RDC, miroir des fragilités africaines, 28 november 2011. AP, Polls open in Congo's election already marred by a weekend of violence, 28 november 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: des incidents signalés dans plusieurs provinces, 28 november 2011. Congo Siasa, Elections update: 10pm (Bukavu), 28 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: d’une province à l’autre, 29 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 86. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. RFI, Elections en RDC: un processus désorganisé, 30 november 2011. Radio Okapi, La problématique des bureaux de vote fictifs, 23 november 2011. Radio Okapi, Elections-RDC: les irrégularités signalées sont mineures, selon la Ceni, 29 november 2011. Politieke partijen hebben het recht ‘getuigen’ in te zetten bij de stembureau’s. Ook in Songololo (Bas-Congo), Idiofa (Bandundu) en Goma (Noord-Kivu) werden(voor)ingevulde stembiljetten gevonden. Radio Okapi, RDC-Elections: des incidents signalés dans plusieurs provinces, 28 november 2011. Congo Siasa, Elections update: 10pm (Bukavu), 28 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: d’une province à l’autre, 29 november 2011. Congo Siasa, The day(s) after: Reflection on elections, 30 november 2011. Radio Okapi, La problématique des bureaux de vote fictifs, 23 november 2011. Radio Okapi, Violences électorales: 56 personnes libérées de la prison centrale de Mbuji-Mayi, 18 december 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 86. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. Radio Okapi, Elections-Mbuji-Mayi: affichage des résultats provisoires, 29 november 2011. Pagina 28 van 141


|

Juni 2012

In Kananga, de hoofdstad van Kasaï Occidental, werd een waarnemer van RENOCEC, een partij die is gelieerd aan de Majorité présidentielle, bijna doodgeslagen door kiezers.151 In Kananga vonden kiezers hun namen niet terug op de kiezerslijsten. Ze staken het stembureau in Bakole in brand en lynchten een van de voorzitters.152 In Kananga werden volgens de UNC stapels ingevulde stembiljetten in huizen aangetroffen, maar de gouverneur van Kasaï-Occidental, Hubert Kabasu Babu, beschuldigde aanhangers van Tshisekedi en Kamerhe ervan als eersten stembureaus te hebben geplunderd en stembiljetten te hebben verbrand.153 In Goma en Beni in Noord-Kivu waren geen vertegenwoordigers van politieke partijen in de stembureaus. In Lubero vonden kiezers hun namen niet terug op de kiezerslijsten. In Noord-Kivu vernielde de menigte een stembureau in KasindiLubiliha. In Kitchanga ontbraken stembiljetten voor de parlementsverkiezingen in verscheidene stembureaus. In Masisi, in Noord-Kivu, schoten militairen en politie met scherp om kiezers uiteen te drijven. Sommige kiezers kregen een pak slaag. Volgens de société civile was sprake van voorbedachte rade. Op de route KirolweLubungu stemden mensen –onder wie politie en militairen- meerdere malen zonder kieskaart. EX-CNDP militairen werden beschuldigd van het bedreigen en intimideren van kiezers en getuigen en het stelen van kieskaarten om vervolgens daarmee te stemmen. Ook werden zij ervan beschuldigd kiezers aan te sporen op CNDPkandidaten te stemmen en getuigen van andere partijen –vooral van de UNC- niet toe te laten tot stembureaus. In Mpati en naburige dorpen op het grondgebied van Masisi dwong strong man Erasto Ntibaturana, een bondgenoot van generaal Ntaganda, kiezers om op Kabila en zijn zoon Bahati Ibatunganya, een CNDPparlementskandidaat, te stemmen. In Muheso namen FARDC-militairen stembiljetten van kiezers in beslag. In Kitchanga werden schoten gelost om kiezers te intimideren. CENI medewerkers begeleidden kiezers tot in het stemhokje om hen te dwingen op een bepaalde kandidaat te stemmen. Volgens de société civile schitterden nationale en internationale waarnemers door afwezigheid.154 In Beni (Noord-Kivu) maakten gewapende mannen gebruik van de aanwezigheid van leger en politie bij de stembureaus: zij bevrijdden alle gevangenen.155 In Fizi, in Zuid-Kivu, werden stembureaus ‘s middags gesloten omdat de stembussen al vol waren. In Mwenga (Zuid-Kivu) gingen zes stembureaus op het Itombwe plateau niet open door tussenkomst van Banyamulenge militairen. In Kalehe (Zuid-Kivu) raakten Hutu aanhangers van Kabila slaags met Shi- en Hava aanhangers van Kamerhe. De voorzitter van een stembureau in Kalima (Maniema) werd gearresteerd op beschuldiging van fraude nadat ingevulde stembiljetten in zijn woning waren aangetroffen.156 In Mbandaka, in de provincie Equateur, werden stembureaus verplaatst zonder dat kiezers daarvan op de hoogte werden gesteld. Nadat de gouverneur zonder toezicht

151 152

153 154 155

156

Xinhua, Observer seriously injured after being attacked by voters in DR Congo, 28 november 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: des incidents signalés dans plusieurs provinces, 28 november 2011. Congo Siasa, Elections update: 10pm (Bukavu), 28 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: d’une province à l’autre, 29 november 2011. Congo Siasa, The day(s) after: Reflection on elections, 30 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 86. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. Radio Okapi, Elections-Kananga: l’UNC accuse des candidats de la majorité de fraude, 29 november 2011. Radio Okapi, Elections: la société civile de Masisi dénonce des irrégularités « préméditées », 29 november 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: des incidents signalés dans plusieurs provinces, 28 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: d’une province à l’autre, 29 november 2011. Congo Siasa, The day(s) after: Reflection on elections, 30 november 2011. Zie voor het verloop van de verkiezingen in Noord-Kivu ook Pole Institute, Sake: Une bourgade pauvre mais tres convoitee, 16 december 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 86. Zie ook UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 2. Ibid. Pagina 29 van 141


|

Juni 2012

zijn stem had uitgebracht, uitten omstanders hun woede door CENI-medewerkers met stenen te bekogelen.157 Gewapende mannen vielen voertuigen met stembiljetten aan, die onderweg waren naar stembureaus in Lubumbashi (Katanga). Twee jeeps met bijna duizend stembiljetten werden in brand gestoken.158 Bij een aanval van gewapende mannen op een stembureau in Lubumbashi kwamen twee militairen en een burger om het leven. Het stembureau ging in vlammen op. De gewapende mannen zouden behoren tot de gendarmes katangais, een afscheidingsbeweging.159 In Lubumbashi gingen de stembureaus in de wijk Bel-Air, waar veel UDPS-aanhangers wonen, laat open. Gewapende burgers schoten op burgers bij stembureaus in de wijk Ruashi.160 In de provincie Orientale beschuldigden kiezers de CENI van het verwijderen van stembureaus op het grondgebied van Irumu, Mambasa en Watsa waardoor meer dan 40.000 kiezers, voornamelijk pygmeeën, voor het uitbrengen van hun stem 15 à 50 kilometer hebben moeten lopen.161 Volgens Human Rights Watch werden voorafgaand aan en tijdens de verkiezingen 18 personen gedood en raakten 100 personen zwaar gewond.162 Human Rights Watch riep de regering op de veiligheidstroepen –vooral de Republikeinse Garde, die lukraak op de menigte had geschoten- in de hand te houden.163 De VN betreurde het gebruik van geweld en maande tot kalmte.164 Na de sluiting van de stembureaus Na sluiting van de (meeste) stembureaus verklaarde de CENI dat zich (slechts) kleine ongeregeldheden hadden voorgedaan. Stembureaus waar de apparatuur niet functioneerde werden langer open gehouden. De CENI betreurde het in brand steken van stembureaus en voertuigen die ingevulde stembiljetten vervoerden, zoals in Lubumbashi.165 In een eerste reactie toonden het Carter Center en de Afrikaanse Unie zich ingenomen met de grotendeels vreedzame deelname van de Congolese bevolking aan de verkiezingen. Zij betreurden het verkiezingsgeweld dat hier en daar had plaats gevonden en tekenden aan dat de verkiezingscampagne grotendeels vreedzaam was verlopen, al waren er doden gevallen en arrestaties verricht 157 158 159

160

161

162

163 164 165

Radio Okapi, Mbandaka: les agents de la Ceni lapidés après le vote du gouverneur, 28 november 2011. AFP, Armed men burn election vehicles in DR Congo, 28 november 2011. AFP, RDC: 3 tués dont 2 policiers dans un bureau de vote à Lubumbashi, 28 november 2011. Radio Okapi, RDC: un bureau de vote incendié par des hommes armés à Lubumbashi, 28 november 2011. Reuters, Polling stations attacked in Congo provinces, 28 november 2011. Reuters, Congo authorities kill three gunmen in poll attack, 28 nopvember 2011. AFP, RDC/élections: au moins 10 tués, 28 november 2011. HRW, DR Congo: Rein in Security Forces-Tensions Mount Ahead of Election Results, 2 december 2011. Syfia GL, Beni: les électeurs déterminés à voter malgré les coups de feu, 2 december 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: des incidents signalés dans plusieurs provinces, 28 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: d’une province à l’autre, 29 november 2011. Congo Siasa, The day(s) after: Reflection on elections, 30 november 2011. Radio Okapi, Province Orientale: des électeurs protestent contre la suppression de certains bureaux de vote, 23 november 2011. Op de website http://freefairdrc.com/en/reports van Elections Libres staat een landkaart van de DRC met daarop de plaatsen waar incidenten hebben plaatsgevonden. De website bevat tevens meldingen van de vele incidenten die in het hele land hebben plaatsgevonden. De meldingen over geweld, onlusten en fraude zijn afkomstig van (internationale) waarnemers en media. 161 AP, 18 people killed so far in Congo election, Human Rights Watch, 2 december 2011. BBC News, DR Congo election: Kabila guards 'shot UDPS supporters', 2 december 2011. HRW, DR Congo: Rein in Security Forces-Tensions Mount Ahead of Election Results, 2 december 2011. VN News, Deploring Election-Related Violence in Country, Top UN Officials Appeal for Calm, 1 december 2011. Radio Okapi, Elections-RDC: les irrégularités signalées sont mineures, selon la Ceni, 29 november 2011. Voor ongeregeldheden tijdens het verkiezingsproces in Zuid-Kivu zie het rapport van de Ngo SOS Information Juridique Multisectorielle, Rapport d’observation du processus électoral en République démocratique du Congo (2011-2012), februari 2012. Zie http://aksanti.files.wordpress.com/2012/02/sos-ijm-asbl-rapport-annotc3a9obsservation-c3a9lections-2011.pdf. Pagina 30 van 141


|

Juni 2012

wanneer de politie reageerde op manifestaties. Op de verkiezingsdag beschikten volgens het Carter Center de meeste stembureaus over voldoende apparatuur. Verscheidene kiezers, die wel over een kieskaart beschikten, hadden moeite hun naam te vinden op kiezerslijsten, terwijl sommige agenten van de CENI niet goed op de hoogte waren van de procedures om dergelijke kiezers bij te staan.166 Waarnemers van Agir pour les élections transparentes et apaisées (AETA) en het Réseau européen pour l’Afrique centrale (Eurac) verklaarden dat er veel ongeregeldheden hadden plaatsgevonden, zoals het overhaaste uitbreiding van stembureaus, het niet beveiligen van verkiezingsmateriaal, het late openen van (sommige) stembureaus, de totale of gedeeltelijke afwezigheid van verkiezingsmateriaal, vooral van stembiljetten en kieshokjes, in veel stembureaus.167 Terwijl op 29 november 2011 het tellen van de stemmen begon, werd in sommige delen van het land nog gestemd. Een dag na de verkiezingen, landden twee ZuidAfrikaanse vliegtuigen in Lubumbashi met vijf ton verkiezingsmateriaal –waaronder stembiljetten- aan boord. Sommige kandidaten uitten de vrees dat het materiaal zou worden gebruikt om de verkiezingsresultaten te veranderen, maar volgens de CENI was de bestelling gewoon te laat afgeleverd.168 In het kamp van Kabila werden incidenten gerelativeerd, terwijl in het kamp van Kamerhe en Kengo wa Dondo werd beweerd dat Congolese verkiezingen nog nooit zo chaotisch waren verlopen. Volgens Kamerhe kon de massale verkiezingsfraude leiden tot een opstand met onvoorspelbare gevolgen.169 Op 30 november 2011 riepen de oppositiekandidaten Léon Kengo wa Dondo, Adam Bombole, Mbusa Nyamwisi en Vital Kamerhe170 op tot ongeldigverklaring van de stemmen.171

166

167

168

169

170

171

Volgens een voorlopige beoordeling van het Carter Center had 49% van de stembureaus kleine problemen gehad die niet van invloed waren op de uitslag. In 16% van de stembureaus was de organisatie niet op orde. Ook was er onvoldoende beveiliging in de stembureaus. Volgens het Carter Center leidde de circulatie van stembiljetten onder de bevolking tot spanningen. In een verklaring van 30 november 2011 spraken waarnemers van de Union africaine (UA), de Communauté de développements de l’Afrique australe (SADC), de Communauté économique des Etats de l’Afrique centrale (CEEAC), de Marché commun de l’Afrique orientale et australe (Comesa) en de Conférence internationale sur la région des Grands lacs (CIRGL) hun tevredenheid uit over het verloop van de verkiezingen. De Afrikaanse waarnemers vermeldden tevens dat technische en logistieke problemen een smet waren geweest op de verkiezingen; ook betreurden zij de (geïsoleerde) geweldsincidenten. De Europese Unie maande tot kalmte en riep de kandidaten op de uitslag van de verkiezingen te aanvaarden. Radio Okapi, Présidentielle-RDC: l’UE appelle les candidats à accepter les résultats des urnes, 30 november 2011. Le Potentiel, Autour des élections 2011: Centre Carter et UA saluent la détermination des Congolais, 1 december 2011. L’Avenir, Après les scrutins du 28 novembre 2011: les observateurs minimisent les irrégularités, 1 december 2011. Radio Okapi, Le centre Carter salue le déroulement des élections en RDC, 30 november 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 3. Radio Okapi, RDC: les observateurs africains satisfaits «de la bonne conduite» des élections, 30 november 2011. Le Potentiel, Elections 2011: Les observateurs de l’AETA et de l’Eurac dénoncent de nombreuses irrégularités, 1 december 2011. De Zuid-Afrikaanse president Zuma feliciteerde –na ontvangst van een rapport van een waarnemingscommissie van de SADC- de Congolese bevolking met de ‘succesvol verlopen’ verkiezingen. Maar Congolezen in Zuid Afrika beschuldigden Zuma van het meewerken aan de Congolese verkiezingsfraude. Radio Okapi, RDC: 5 tonnes de matériel électoral reçu à Lubumbashi, la Ceni rassure, 2 december 2011. SAPA, DRC protesters angry with Zuma, 5 december 2011. Zie ook BBC News, DR Congo election: Joseph Kabila ahead of Tshisekedi, 6 december 2011. ANP, Kabila aan kop bij verkiezingen Congo, 6 december 2011. RFI, RDC: Jour J pour les résultats de la présidentielle, 6 december 2011. Ook volgens Le Monde brachten de verkiezingen de DRC aan de rand van een burgeroorlog. Zie Le Monde, La guerre civile menace en RDC, 30 november 2011. Het kamp Tshisekedi sprak van veel ongeregeldheden, maar zag geen aanleiding om de verkiezingen ongeldig te verklaren in de verwachting dat Tshisekedi wel zou winnen. Op basis van alle aantekeningen die het kamp van Tshisekedi had gemaakt, meende men daar al te weten dat hun kandidaat ten minste 55% van de stemmen had behaald. RFI, RDC: interrogations sur l'issue du scrutin législatif et présidentiel, 29 november 2011. Afrikarabia, RDC: Vital Kamwerhe conteste déjà le scrutin, 29 november 2011. Xinhua, Etienne Tshisekedi promet de respecter les résultats des urnes, 29 november 2011. RFI, Elections en RDC: chacun s'estime gagnant, 1 december 2011. Volgens een ander bericht van Radio Okapi vroeg Kamerhe niet om ongeldigverklaring. Zie Radio Okapi, Vital Kamerhe ne demande pas l’invalidation du scrutin du 28 novembre, 30 november 2011. Radio Okapi, RDC-Présidentielle: 4 candidats demandent l’invalidation du scrutin, 30 november 2011. Pagina 31 van 141


|

Juni 2012

Zij voerden daartoe de volgende ongeregeldheden aan:         

Het gebruik van staatsmiddelen door kandidaat n°3, Joseph Kabila; Het verbod van de laatste verkiezingsbijeenkomsten en de vrijheidsberoving van kandidaat n°11, op 26 november, op het vliegveld N’djili; Het niet openstellen van alle stembureaus op het gehele grondgebied van de RDC; Het zaaien van verwarring onder de kiezers door de verplaatsing van stembureaus; De toelating van iedere persoon met een kieskaart, zelfs als de betreffende persoon niet voorkomt op de kieslijsten; Het gebrek aan stembiljetten in vele stembureaus waardoor velen niet hebben kunnen stemmen; De aanwezigheid van verscheidene fictieve of onvindbare stembureaus; De ontdekking van verscheidene dozen met blanco stembiljetten of ten gunste van kandidaat n°3 ingevulde stembiljetten; De weigering om getuigen van de oppositie toe te laten tijdens het tellen van de stemmen in verscheidene stembureaus.

De voorzitter van de CENI, Daniel Ngoy Mulunda, verklaarde dat de stemmen niet ongeldig zouden worden verklaard. Volgens Mulunda zouden zich slechts in 485 van de 63.000 stembureaus ongeregeldheden hebben voorgedaan.172 Stemmen tellen Het tellen van de stemmen, het opstellen van de processen-verbaal en de compilatie van de stemresultaten ging met grote problemen gepaard. Lokale waarnemers en getuigen van politieke partijen eisten hun financiële beloning op en dreigden hun rapporten niet af te staan, nadat Soficom, de organisatie die verantwoordelijk was voor de betalingen, had gemeld dat de betaling van getuigen tot nader order was opgeschort.173 Op sommige centres locaux de compilation des résultats (CLCR)174 in Kinshasa heersten chaotische toestanden: stapels rondslingerende open enveloppen met stembiljetten lagen buiten te wachten in de brandende zon. In Lubumbashi lagen zakken met stembiljetten op de binnenplaats van het bureau van de CENI, zo goed mogelijk afgedekt met zeil tegen de regen.175 Bij de gedeeltelijke verkiezingsuitslagen gaf de CENI uitslagen per kiesdistrict, hetgeen het voor waarnemers en getuigen onmogelijk maakte de cijfers te vergelijken met hun eigen cijfers. De CENI had ‘vanwege logistieke problemen’176 geen cijfers per stembureau gepubliceerd. Had de CENI dat wel gedaan, dan had de kiescommissie ook duidelijkheid kunnen scheppen over het al dan niet bestaan van fictieve stembureaus. Ook liet de CENI bij de compilatie van de stemmen op veel plaatsen geen waarnemers toe.177 172

173

174

175

176

177

Radio Okapi, RDC-Présidentielle: 4 candidats demandent l’invalidation du scrutin, 30 november 2011. ACP, La CENI est formelle: « Les élections du 28 novembre 2011 ne seront pas annulées en dépit de quelques failles constatées », 30 november 2011. Radio Okapi, Elections-Mahagi: une centaine de témoins et d’observateurs locaux réclament leurs primes, 1 december 2011. In het hele land waren er 169 CLCR. Daar deponeerden de voorzitters van de stembureaus de processen-verbaal, de verzegelde omslagen en de zakken met stembiljetten. Daar worden de cijfers ingevoerd in de computer. Het proces-verbaal is het verslag van elk stembureau. De getuigen van politieke partijen krijgen een getekende kopie van dit verslag nadat de uitgebrachte stemmen in hun bijzijn zijn geteld. Ter vergelijking met het Nederlandse systeem, zie http://www.kiesraad.nl/nl/Onderwerpen/Uitslagen/Uitslagberekening.html. Radio Okapi, 1 december 2011. Congo Siasa, How the cookie crumbles, 1 december 2011. Direct.cd, Elections en RDC: Ni vainqueur, ni vaincu…, 1 december 2011. De CENI voerde als logistiek probleem het hacken van de website aan, maar de hackers waren daartoe juist overgegaan omdat de CENI geen cijfers per stembureau had gepubliceerd. Bij de verkiezingen in 2006 was de VN aanwezig in alle compilatiecentra. In 2012 had de CENI het aantal centra verdrievoudigd en had MONUSCO geen vertegenwoordigers meer in alle centra. De door de CENI gepubliceerde Pagina 32 van 141


|

Juni 2012

Spanningen De Congolezen wachtten gespannen de uitslagen af. Uit angst voor geweld vluchtten duizenden naar naburige landen.178 De autoriteiten in Congo-Brazzaville troffen noodvoorzieningen om de stroom Congolezen op te kunnen vangen.179 Belgen trokken uit voorzorg weg uit Kinshasa.180 De International Crisis Group zette de DRC op zijn "conflict risk alert" lijst.181 Op 5 december 2011 riepen de oppositie en de Majorité présidentielle in een gezamenlijk communiqué de bevolking van Kananga (Kasaï-Occidental) de verkiezingsuitslag rustig af te wachten.182 Nadat de politie in Kinshasa op 5 december 2011 manifestanten van de Majorité présidentielle en de oppositie –die met elkaar in gevecht waren geraakt- met traangas uiteen hadden gejaagd, verklaarde de regering zo nodig het leger in te zullen zetten om mogelijke verdere onlusten in de kiem te smoren.183 Het hoofd van de PNC, generaal Charles Bisengimana, verklaarde dat 6 december 2011 – de dag waarop de uitslag van de verkiezingen bekend zou worden gemaakt- een dag als alle andere zou zijn.184 De regering zette veiligheidstroepen in, MONUSCO opende een crisiscentrum om de veiligheidssituatie te observeren.185

178

179

180

181 182

183

184

185

gedeeltelijke verkiezingsuitslagen –de CENI was daartoe overgegaan nadat haar website korte tijd was gekaaptwerden betwist door de oppositie. De oppositie verklaarde dat de (voor)uitslagen bedoeld waren om de bevolking voor te bereiden op een frauduleuze einduitslag. Overigens beschuldigden ook (sommige) kandidaten van de Majorité présidentielle de CENI van fraude. FIDH, RDC: Tout faire pour que le pays ne sombre pas dans le conflit, 5 december 2011. Congo Forum, Mensenrechtenactivisten vrezen voor burgeroorlog in Congo, 5 december 2011. Voor de tussentijdse resultaten zie Radio Okapi, RDC: la Ceni publie les deuxièmes résultats partiels de la présidentielle, 3-7 december 2011. Zie ook AFP, RD Congo: Kabila et Tshisekedi en tête de la présidentielle, tension croissante, 2 december 2011. Le Monde, Présidentielle en RDC: Joseph Kabila en tête, selon les premiers résultats, 2 december 2011. AFP, Rumeurs et intox empoisonnent la présidentielle congolaise, 2011. RFI, Présidentielle en RDC: Kabila devance Tshisekedi selon des résultats partiels, 5 december 2011. Radio Okapi, Présidentielle-RDC: l’opposition rejette les résultats partiels publiés par la Ceni, 4 december 2011. Radio Okapi, Bunia: la Ceni accusée de réaliser une partie de la compilation des résultats sans témoins, 5 december 2011. Congo Siasa, Criticism of how the votes are being compiled, 4 december 2011. The Washington Times, Congo president wins in kind of ‘coup d’etat’, 7 december 2011. De postelectorale periode werd gekenmerkt door verhoogde aanwezigheid van veiligheidstroepen in Kinshasa en andere steden, er vonden verscheidene mensenrechtenschendingen plaats. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 4. Bloomberg, Congo Republic Says Thousands Flee Kinshasa Fearing Vote Unrest, 5 december 2011. Jeune Afrique, Présidentielle en RDC: tensions croissantes et rumeurs de report des résultats, 5 december 2011. Radio Okapi, RDC: inquiétude avant la publication des résultats provisoires de la présidentielle, 6 december 2011. AFP, Congo: un plan pour gérer l'arrivée éventuelle de ressortissants de RDC, 5 december 2011. IRIN, DRCCONGO: Thousands flee election tension, 6 december 2011. GVA, Belgen beginnen Kinshasa te verlaten uit vrees voor rellen, 6 december 2011. RFI, RDC: Jour J pour les résultats de la présidentielle, 6 december 2011. In Brussel betoogden ongeveer 300 Congolezen op 5 december 2011 tegen de in hun ogen begane fraude tijdens de verkiezingen. Ook in Paris, Londen, Pretoria, Johannesburg en in Toronto werd gedemonstreerd. Zie Le Potentiel, Présidentielle 2011: Résultats provisoires aujourd’hui, 8 december 2011. SABC, DRC presidential winner to be named today, 6 december 2011. Radio Okapi, Publication des résultats: l’opposition et la majorité appellent la population de Kananga au calme, 6 december 2011. De gouverneur van Kinshasa, André Kimbuta, verzekerde dat alle veiligheidsmaatregelen waren genomen en dat het niet nodig was een avondklok in te stellen. Reuters, Elections en RDC - le gouvernement prêt à faire appel à l'armée, 6 december 2011. AFP, RD Congo: tension extrême pour l'annonce des résultats de la présidentielle, 6 december 2011. Xinhua, Kinshasa governor says no curfew in DR Congo's capital, 6 december 2011. Zie ook ISS, Tension Over DRC-Elections a Failure of Early Warning, 7 december 2011. Radio Okapi, Charles Bisengimana: «Le 6 décembre sera une journée comme toutes les autres», 6 december 2011. De Ngo Voix des Sans-Voix pour les droits de l’homme (VSV) sprak zijn ongerustheid uit over het lot van militairen en burgers die begin december 2011 ontvoerd werden door gewapende mannen. De slachtoffers werden –na te zijn mishandeld- afgevoerd in een legerjeep. Later werden ze teruggevonden in een cachot van de ex-Demiap. VSV verklaarde dat verscheidene FARDC-militairen en PNC-agenten in het geheim worden vastgehouden in de cachots van de DEMIAP, kamp Tshatshi, het militaire kamp Kokolo en het gebouw Groupe Litho Moboti (GLM), cachots waarover het OM geen zeggenschap heeft. Radio Okapi, RDC: déploiement des forces de sécurité, le gouvernement rassure, 6 december 2011. Xinhua, RDC: Une cellule de crise spéciale de l'ONU pour surveiller la situation sécuritaire, 7 december 2011. Radio Okapi, Mesures de sécurité renforcées à Pagina 33 van 141


|

Juni 2012

Uitstel uitslag De CENI stelde de publicatie van de voorlopige uitslag van de presidentsverkiezingen, die op 6 december 2011 bekend gemaakt zou worden, met twee dagen uit vanwege ‘transparantie’ en ‘uit respect voor electorale procedures’.186 De datum 6 december 2011 was gekozen, omdat op die dag om 23.00 uur de officiële ambtstermijn van president Kabila afliep. De oppositie stelde na het verlopen van de termijn het gezag van de president niet langer te erkennen. De vicevoorzitter van de CENI, Jacques Djoli, verklaarde dat de zittende president in functie zou blijven, totdat dat de nieuwe president geïnstalleerd zou zijn. Op het moment dat het uitstel bekend werd gemaakt, waren ordediensten, militairen en politieagenten in groten getale aanwezig in de hoofdstad.187 Op 8 december 2011 werd het bekend maken van de uitslag nogmaals uitgesteld. Op dat moment waren supporters van Tshisekedi in de volkswijken van Kinshasa al de straat opgegaan om te zingen en te dansen.188 De Majorité présidentielle stemde in met het uitstel, maar de UDPS hekelde de voorzitter van de CENI, die nog steeds weigerde de uitslagen per stembureau te publiceren.189 Na publicatie van vijf gedeeltelijke uitslagen –waarmee de teller op 89,29% van het totale aantal stemmen stond- bleek dat Kabila op dat moment een score had behaald van 63% in de provincie Bandundu, waar hij tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in 2006 nog een score van 3% behaalde en van 40% in de tweede ronde. Kabila deed het ook opmerkelijk goed –als de cijfers zouden kloppenin gebieden waar veel Luba’s (Tshisekedi is een Luba) wonen. Bovendien was de genoteerde opkomst in de twee Kasaï provincies, waar Tshisekedi bijzonder populair is, laag: 50%.190 Ook in andere provincies, zoals Katanga, Zuid-Kivu en Equateur waren de (voorlopige) uitslagen opmerkelijk.191

186

187

188

189

190

191

Mbuji-Mayi, 7 december 2011. VSV, La VSV contre les enlèvements des militaires, policiers et civils à Kinshasa, 6 december 2011. Op dat moment zou Kabila een grote voorsprong hebben op Tshisekedi. Zowel Kabila als Tshisekedi accepteerde het uitstel. BBC News, DR Congo election results delayed by 48 hours, 7 december 2011. Radio Okapi, RDCPrésidentielle: la Ceni reporte la publication des résultats provisoires, 7 december 2011. RFI, Présidentielle en RDC: Kabila distance largement Tshisekedi selon les derniers résultats, 7 december 2011. Radio Okapi, RDC: le report des résultats de la présidentielle accepté par le pouvoir et l’opposition, 7 december 2011. Tshisekedi waarschuwde de CENI en Kabila ‘de volkswil te respecteren’. Luis Moreno Ocampo, de Openbare Aanklager van het Internationaal Strafhof verklaarde dat hij het gebruik van geweld tegen burgers met electorale doeleinden niet zou tolereren. De International Crisis Group (ICG), die alles wat misging bij de verkiezingen nog eens samenvatte, riep de CENI op (alsnog) de resultaten per stembureau te publiceren opdat verificatie mogelijk zou zijn. De EU en de VS hadden daar eveneens op aangedrongen. Ook deed de ICG een beroep op de autoriteiten duidelijk te maken hoe politieke partijen en waarnemers bezwaar konden aantekenen tegen de resultaten van een willekeurig stembureau, waarna onregelmatigheden in het bijzijn van waarnemers zouden moeten worden onderzocht. BBC News, DR Congo election results delayed by 48 hours, 7 december 2011. AFP, Présidentielle en RDC: les résultats complets reportés de 48H, la police quadrille Kinshasa, 7 december 2011. Syfia GL, Elections en RD Congo: impressionnant déploiement des forces de l'ordre à Kinshasa, 8 december 2011. AFP, Présidentielle en RDC: les résultats complets reportés de 48H, la police quadrille Kinshasa, 7 december 2011. Nieuwsblad, Congo houdt de adem in, 7 december 2011. RFI, En RDC, l’inquiétude monte à l’approche du résultat final de l’élection présidentielle, 8 december 2011. AFP, RDC: résultats de la présidentielle à nouveau reportés, tension à Kinshasa, 9 december 2011. La Libre Belgique, La RDC au bord de l'explosion, 9 december 2011. AFP, RDC: le nouveau report des résultats de la présidentielle divise la classe politique, 9 december 2011. AFP, RDC: chronique d'un crash électoral, 9 december 2011. Over dit lage percentage merkten anderen op dat veel kiezers uit angst thuis bleven of na geweld in en bij stembureaus zonder te stemmen naar huis teruggingen. In Mbuji-Mayi waren volgens de CENI de processenverbaal van 122 stembureaus, dat wil zeggen 16% van alle stembureaus in die stad, onvindbaar. Dit zou te wijten zijn aan het geweld dat op de verkiezingsdag plaatsvond; daarbij werden stembureaus geplunderd en in brand gestoken en CENI-medewerkers in elkaar geslagen. Radio Okapi, Elections-RDC: les procès verbaux de plus de 122 bureaux de vote restent introuvables à Mbuji-Mayi, 12 december 2011. Congo Siasa, Preliminary analysis of results, 7 december 2011. Zie ook De Wereld Morgen, De teerling is geworpen: Kabila is de nieuwe president van Congo, 8 december 2011. De CENI maakte op 7 december 2011 Pagina 34 van 141


|

Juni 2012

De UDPS eiste in een reactie op voorlopige uitslagen dat alle stembureaus hun uitslag bekend zouden maken.192 Ook vroeg de UDPS de Katholieke Kerk, die 30.000 verkiezingswaarnemers had afgevaardigd, de stemresultaten van haar waarnemers vrij te geven. Maar de Kerk beriep zich vooralsnog op haar neutraliteit.193 Kabila herkozen Op 9 december 2011 publiceerde de CENI de voorlopige uitslag van de presidentsverkiezingen. Joseph Kabila werd met 48,95 van de stemmen herkozen tot president, Etienne Tshisekedi eindigde met 32,33 % van de stemmen als tweede.194 Tshisekedi wees de uitslag af en benoemde zichzelf tot president.195 Na de aankondiging van de overwinning van Kabila werden zes mensen, onder wie twee vrouwen, getroffen door kogels in Kinshasa. Volgens de bevolking roofde de politie bezittingen van mensen. Generaal Bisengimana, het hoofd van de politie, verklaarde dat hij de veiligheidssituatie geheel onder controle had en beloofde politieagenten die excessen hadden begaan te zullen straffen.196 De herkozen president Kabila gaf toe dat er fouten waren gemaakt tijdens de presidentsverkiezingen, maar vond dat die de uitslag niet ongeldig maakten. Geloofwaardigheid verkiezingen Op 10 december 2011 verklaarde het Carter Center dat het verkiezingsproces geloofwaardigheid ontbeerde vanwege ernstige onregelmatigheden. Het Carter Center refereerde daarbij expliciet aan het verlies van 3.000 zakken stembiljetten (de resultaten van 2.000 stembureaus in Kinshasa en 1.000 stembureaus elders in het land, samen goed voor 850.000 stemmen) en de score van 100% van de stemmen die Kabila in talloze stembureaus in Katanga zou hebben behaald.197

192

193 194

195

196

197

bekend dat de resultaten van 51 van de 1442 stembureaus –goed voor ongeveer 20.000 stemmen- in Lubumbashi niet waren teruggevonden in het centre local de compilation (CLCR). Radio Okapi, PrésidentielleLubumbashi: les résultats de 51 bureaux de vote introuvables, 8 december 2011. Le Potentiel, Résultats provisoires de la présidentielle: L’UDPS exige de la CENI la traçabilité des chiffres, 8 december 2011. Syfia GL, Élections en RDC: l’Église catholique refuse de se substituer à la CENI, 8 december 2011. Zie voor de uitslag http://www.ceni.gouv.cd/resultats.aspx. Radio Okapi, Joseph Kabila Kabange réélu président de la République démocratique du Congo, 9 december 2011. De Morgen, Twijfels over Kabila, 10 december 2011. Le Potentiel, Proclamation des résultats provisoires par la CENI: Joseph Kabila élu président avec 48,95%, 12 december 2011. Begin januari 2012 waren de voorlopige uitslagen in Masisi en Rutshuru nog steeds niet bekend gemaakt, hetgeen voor veel onrust zorgde. Enough, Threat of Renewed Ethnic Conflict in Eastern Congo Rises Ahead of Vote Count, 11 januari 2012. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 3. NRC, Oppositieleider Congo verklaart zichzelf president, 9 december 2011. Op 10 december 2011 vonden uitingen van vreemdelingenhaat plaats in Katanga. Inwoners afkomstig uit de Kasaï provincies werden aangevallen en beroofd, veelal door aanhangers van de partij Unadef. Ten minste 300 van de Kasaïens zochten onderdak op het station van Kamina, om de trein naar Mwene-Ditu (Kasaï Oriental) te nemen. De gouverneur van Katanga, Moïse Katumbi, hekelde de vreemdelingenhaat en maande tot kalmte. In Matadi (Bas-Congo), waar de inwoners voornamelijk op de oppositie hadden gestemd, werden na het bekend worden van de verkiezingsuitslag Chinese winkels geplunderd vanwege de veronderstelde steun van de Chinezen voor Kabila. Veel jongeren werden opgepakt door de politie. Radio Okapi, Tensions en RD Congo: Bavures policières à Kinshasa, 10 december 2011. Le Potentiel, Épuration ethnique au Katanga: Des actes xénophobes contre Kasaïens à la barbe de la CPI, 12 december 2011. Le Potentiel, Moïse Katumbi s’insurge contre tout acte de xénophobie au Katanga et appelle au calme, 12 december 2011. Le Potentiel, Moïse Katumbi et la Monusco infirment l’existence d’actes de xénophobie au Katanga, 13 december 2011. Syfia GL, Katanga: chasse aux nonoriginaires, 16 december 2011. Syfia GL, Matadi: des magasins de Chinois pillés, 16 december 2011. Zo was volgens de CENI in het kiesdistrict Malemba-Nkulu, dat 493 stembureaus telde, de opkomst 99,46%, met een score van Kabila van 100% van de stemmen. Het Carter Center hekelde het feit dat waarnemers onvoldoende toegang kregen tot de compilatiebureaus in het land en geen toegang kregen tot het nationale bureau waar de einduitslagen tot stand kwamen. Dat de resultaten van 2000 stembureaus verloren gingen, weet CENI-voorzitter Mulunda aan het in brand steken van stembureaus. www.cartercenter.org/ Carter Center: DRC Presidential Election Results Lack Credibility, 10 december 2011. AFP, RDC: "situation explosive" selon Juppé, le Pagina 35 van 141


|

Juni 2012

De Ngo APRODEC198 stelde dat de verkiezingsfraude van meet af was georganiseerd. APRODEC voerde daartoe onder meer aan dat volgens de Wereldbank de Congolese bevolking vanaf de vorige verkiezingen van 2006 met maximaal 15% kan zijn gegroeid, terwijl het aantal ingeschreven kiezers (6.604.441 nieuwe kiezers bijgekomen) met 25,98% is gegroeid. Het verschil van 10,98% komt neer op 2.916.633 kiezers. APRODEC wees er ook op dat de CENI 49 miljoen kieskaarten had besteld voor 32 miljoen officieel geregistreerde kiezers. De CENI heeft geen verklaring gegeven voor de 17 miljoen extra kieskaarten die ze had besteld.199 De vraag was niet zo zeer of er fraude had plaatsgevonden, maar op welke schaal.200 Om inzicht daarin te krijgen zouden de processen-verbaal van de regering vergeleken moeten worden met die van de getuigen van de partijen, die van de stembureaus een getekende kopie hadden ontvangen, maar geen van de partijen beschikte over getuigen in alle stembureaus van het land. Hetzelfde geldt voor waarnemers van de Katholieke Kerk en van Ngo’s.201 Op 12 december 2011 verklaarde de aartsbisschop van Kinshasa, kardinaal Laurent Monsengwo, dat de uitslagen niet in overeenstemming met de werkelijkheid waren. Volgens de kardinaal was sprake van ongerechtigheid.202 Het kamp van Tshisekedi kondigde vreedzame protestmarsen aan en vroeg de internationale gemeenschap om een oplossing. Tshisekedi verklaarde dat hij zich nooit zou wenden tot het Hooggerechtshof, dat hij een privé-instelling van Kabila noemde. Ook andere presidentskandidaten hadden geen vertrouwen in het Hooggerechtshof. Vital Kamerhe, die derde was geworden bij de presidentsverkiezingen met minder dan 8% van de stemmen, verklaarde wel een bezwaar in te dienen bij het Hooggerechtshof. Ook Kamerhe verwierp de uitslag van de CENI en erkende de overwinning van Tshisekedi.203 Op 13 december 2011 gaf de EU-waarnemingsmissie een verklaring uit waarin benadrukt werd dat het verkiezingsproces zich had gekenmerkt door gebrek aan transparantie en ongeregeldheden.

198 199

200

201 202

203

Centre Carter note de "graves irrégularités", 12 december 2011. MONUSCO toonde zich bezorgd over de bevindingen van het Cater Center. Radio Okapi, Présidentielle-RDC: la Monusco «préoccupée» par les irrégularités relevées par le Centre Carter, 13 december 2011. Association pour la Promotion de la Démocratie et du Développement de la République Démocratique du Congo. Volgens APRODEC zijn dat fictieve kiezers. Er waren bovendien grote verschillen tussen de kiesdistricten. Terwijl het aantal kiesgerechtigden in Kinshasa (pro-oppositie) tussen 2006 en 2011 met 12.85% toenam, nam dat aantal in Maniema (pro-Kabila) met 39.37% toe en in Katanga (pro-Kabila) met 33.20%. In augustus 2011 ontdekte het Belgische bedrijf Zetes dat er in vier provincies 1.1 miljoen kiezers dubbel geregistreerd waren, dat komt landelijk neer op 3.6 miljoen, een getal dat hoger is dan het verschil in stemmen (3 miljoen) tussen Kabila en Tshisekedi. Processus électoral 2011-2013 en République Démocratique du Congo: Epilogue d’un hold-up électroal planifié, 31 januari 2012. http://aprodec.blog4ever.com. Africa Confidential, Vol. 53-No. 2, Opposition steps up fight, 20 januari 2012. Om te kunnen beoordelen of deze fraude de uitslag van de verkiezingen wezenlijk heeft beïnvloed. Sommige (internationale) waarnemers spraken liever van ongeregeldheden dan van fraude. Congo Siasa, As election results approach, a long road lies ahead, 8 december 2011. De kardinaal riep de deelnemers aan de verkiezingen op om tegen de uitslag bezwaar aan te tekenen bij het Hooggerechtshof en geen geweld te gebruiken. Op 13 december 2011 hielden aanhangers van de oppositie – ondanks een verbod van de autoriteiten- protestmarsen in Bukavu (Zuid-Kivu) en Goma (Noord-Kivu), maar de demonstranten werden tegengehouden door de politie, die traangas gebruikte en arrestaties verrichtte. Le Potentiel, Résultats des élections 2011: Monsengwo jette de l’huile sur le feu, 13 december 2011. Zie ook RFI, Elections en RDC: l’Eglise catholique se désengage du processus de compilation des résultats, 4 december 2011. AFP, Police break up banned DR Congo vote protests, 13 december 2011. AFP, RDC: Kabila admet des "erreurs" qui n'invalident pas la présidentielle, 12 december 2011. Radio Okapi, Présidentielle-RDC: l’opposition rejette l’idée de saisir la Cour suprême, 12 december 2011. Reuters, Congo opposition plans protest over election results, 11 december 2011. RFI, RDC: l'opposition choisit la voie légale pour contester les résultats de la présidentielle, 13 december 2011. Pagina 36 van 141


|

Juni 2012

De EU-missie vermeldde dat 1.6 miljoen stemmen voor de presidentsverkiezingen niet waren geteld.204 Tijdens de zitting van het Hooggerechtshof op 15 december 2011 werd het verzoek van Vital Kamerhe om de verkiezingsuitslag ongeldig te verklaren behandeld. Het Openbaar Ministerie vroeg het Hof het verzoek ontvankelijk te verklaren, maar ongegrond. Het OM overwoog daartoe dat Kamerhe niet had aangetoond dat kiezers die niet pro-Kabila waren, niet hebben gestemd. Tevens overwoog het OM dat de afwezigheid van getuigen geen reden is om verkiezingen ongeldig te verklaren. Daarnaast vond het OM dat Kamerhe niet had aangetoond dat getuigen van zijn partij waren geweigerd noch dat was bewezen dat Kabila staatsmiddelen had gebruikt om campagne te voeren.205 MONUSCO riep de CENI op om de door onafhankelijke waarnemers geconstateerde ongeregeldheden te onderzoeken. Het Amerikaanse Congres vroeg om onafhankelijk onderzoek en bemiddeling bij de electorale crisis.206 Nadat de regering van de VS had verklaard dat de presidentsverkiezingen ernstig aangetast waren door ongeregeldheden en de waarnemingscommissie van de EU het gebrek aan transparantie en ongeregeldheden had betreurd, verklaarde de Zuid-Afrikaanse regering dat de presidentsverkiezingen volgens haar over het algemeen goed waren verlopen.207 Hooggerechtshof bevestigt uitslag Op 17 december 2011 bevestigde het Hooggerechtshof de verkiezingsoverwinning van Joseph Kabila met 48,95% van de stemmen. Het Hof verwierp het verzoek van Vital Kamerhe om de verkiezingen ongeldig te verklaren. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken, Didier Reynders, betreurde de afwezigheid van een diepgaand, kritisch en onafhankelijk onderzoek van de resultaten door het Hooggerechtshof. Ook het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken betreurde het uitblijven van een diepgaand onderzoek naar de gerapporteerde ongeregeldheden. De EU kondigde aan haar steun aan het vervolg van het verkiezingsproces te herevalueren vanwege de ernstige gebreken en de afwezigheid van transparantie bij het tellen van de stemmen en het bekend maken van de uitslagen. De UDPS was niet verrast door de uitspraak van het Hof. Volgens de UDPS mogen Congolezen wel stemmen, maar niet kiezen. De UDPS kondigde optochten aan en riep op tot het stilleggen van het openbare leven in de steden om zo te protesteren tegen de verkiezingsfraude. Na de uitspraak van Hooggerechtshof trokken Congolese betogers de straat op in Brussel, waar zij onder meer winkelruiten ingooiden. 144 betogers werden aangehouden, 16 politieagenten raakten gewond.208 204 205

206

207

208

AFP, EU joins mounting criticism of DR Congo vote, 13 december 2011. De zitting verliep rumoerig, op de beschuldigingen werd niet inhoudelijk ingegaan. Nadat de advocaten van Kamerhe drie uur met het Hof over procedurele kwesties hadden gesteggeld, gooiden ze de handdoek in de ring en verlieten ze boos de zaal. Volgens hen had Tshisekedi gelijk gehad met zijn uitspraak dat het Hof partijdig is. Le Potentiel, Requête de vital Kamerhe à la Cour suprême de justice: « Recevable mais non fondée », 16 december 2011. RFI, Présidentielle en RDC: la requête en annulation de Kamerhe devant la Cour suprême a tourné court, 16 december 2011. Xinhua, RDC: début du procès sur l'annulation des résultats de Joseph Kabila, 16 december 2011. Zie La Libre Belgique, Le Renseignement travaille depuis mi-2010 pour le candidat Kabila, 19 december 2011. Eastern Congo Initiative (ECI) en het Enough Project riepen de Amerikaanse regering op om de verkiezingsresultaten niet te erkennen. US Congress, Congo-Kinshasa: Payne, Smith Call for Independent Mediation, 15 december 2011. DC-KIN, Joint press release: Moment of truth in the Congo, 18 december 2011 en Congo Siasa, Statement on Congolese elections, 20 december 2011. AFP, L'Afrique du Sud juge "globalement ok" les élections en RDC, 15 december 2011. Zie ook APO, RDC / Point de presse du porte-parole adjoint du Quai d'Orsay, 16 december 2011. Het Hooggerechtshof had 400 klachten geregistreerd. Het Hof heeft veel te weinig tijd genomen om de klachten te behandelen, omdat de president (op tijd) moest worden ingehuldigd. AFP, RDC: Samedi calme après la réélection confirmée mais contestée de Kabila, 17 december 2011. ACP, La Cour suprême de justice proclame Joseph Kabila Président élu de la République, 17 december 2011. Reuters, Opération « villes mortes » en RDC, 17 december 2011. Belga, Manif anti-Kabila: 144 arrestations, 16 policiers blessés, 18 december 2011. PANA, RD Pagina 37 van 141


|

Juni 2012

Tshisekedi gaf een verklaring uit waarin hij zich nog altijd als ‘gekozen president’ van de DRC beschouwde. Tshisekedi verklaarde op 23 december 2011 de eed als president te zullen afleggen in het ‘stadion van de martelaren’ in Kinshasa. Tshisekedi verklaarde tevens de Congolese regering demissionair.209 Tshisekedi riep de strijdkrachten op hem te gehoorzamen en loofde een beloning uit voor degene die Kabila geboeid bij hem af zou leveren.210 De secretaris generaal van de Majorité présidentielle, Aubin Minaku, noemde de verklaring van Tshisekedi een grote grap en een aanzet tot opstand.211 Aan de vooravond van de eedaflegging van Kabila als nieuwe president namen tanks op 19 december 2011 posities in Kinshasa in. Volgens de minister van Informatie, Lambert Mende, was dit vooral bedoeld om de bevolking te beschermen. Leger en politie waren opvallend aanwezig in het straatbeeld van Kinshasa, vooral in de volkswijk Limete, waar het hoofdkwartier van de UDPS is gevestigd.212 Vier tanks waren opgesteld voor het stadion van de martelaren.213 Inhuldiging Kabila Op 20 december 2011 legde Kabila de eed af voor een tweede ambtstermijn in aanwezigheid van de rechters van het Hooggerechtshof. De ceremonie werd bijgewoond door een paar duizend aanhangers. Als enige buitenlandse president was daarbij de president van Zimbabwe, Robert Mugabe, aanwezig. Een twaalftal Afrikaanse presidenten was wel uitgenodigd, maar zij lieten zich vertegenwoordigen door hun eerste minister214, de voorzitter van het parlement215 of door ministers216. Uganda had geen enkele vertegenwoordiger gestuurd. De bijeenkomst werd ook bijgewoond door de ambassadeurs van onder meer Frankrijk, België en Nederland.217

209

210

211 212

213

214

215 216 217

Congo-Belgique: Didier Reynders boude l'investiture de Kabila, 18 december 2011. U.S. Department Of State: Supreme Court Decision Confirming Results of the Presidential Election in the Democratic Republic of the Congo (DRC), 20 december 2011. Xinhua, L’UE réévaluera son soutien aux prochaines étapes du processus démocratique en RDC, 21 december 2011. In Tshisekedi’s verklaring staat dat volgens de processen-verbaal van de stembureaus Tshisekedi 56.2% van de stemmen heeft behaald en Kabila 35,91%. AFP, RDC: Tshisekedi se considère "président élu", veut prêter serment vendredi, 18 december 2011. Congo Forum, Compte rendu de la conférence de presse du président élu S.E. Etienne Tshisekedi wa Mmulumba du 18/12/2011 a 16h00, 19 december 2011. BBC Afrique, Tshisekedi veut prêter serment, 19 december 2011. Reuters, Congo opposition leader urges armed forces to obey him, 19 december 2011. Afrikarabia, RDC: Tshisekedi appelle à l'arrestation du président Kabila, 19 december 2011. Zie ook Deutsche Welle, Congo's Etienne Tshisekedi: Clown or political heavyweight?, 20 december 2011. Radio Okapi, RDC: Etienne Tshisekedi appelle les dirigeants actuels à démissionner, 18 december 2011. Radio Okapi, Investiture de Joseph Kabila: un important dispositif policier déployé à Kinshasa, 19 december 2011. Belga, Congo: opnieuw tanks in Kinshasa na verklaringen van Tshisekedi, 19 december 2011. Zie ook Radio Okapi, Climat morose sur les places commerciales de Kinshasa, 20 december 2011. Intussen beschuldigden politici elkaar van het aanzetten tot vreemdelingenhaat. Zie Xinhua, Lambert Mende et le député Adolphe Onosumba s'accusent d'incitation à la xénophobie, 19 december 2011. AFP, RDC: le président Kabila investi pour un second mandat, 20 december 2011. Zie ook Xinhua, RDC: le gouvernement appelle la population à vaquer librement à ses occupations, 19 december 2011. Gabon, Rwanda, Tanzania, Namibië. De inhuldiging is gesaboteerd door Afrikaanse landen, Kabila beschikt niet meer over dezelfde legitimiteit als voorheen. Centraal Afrikaanse Republiek. Congo-Brazzaville, Zuid Afrika, Angola, Burundi, Tchad, Zuid-Sudan, Togo. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 4. BBC News, DR Congo's President Joseph Kabila sworn in, 20 december 2011. Belga, RDC: le président Kabila investi pour un second mandat, 20 december 2011. Jeune Afrique, RDC: Kabila investi président, craintes de violences, 20 december 2011. Zie voor de volledige rede van Kabila Le Potentiel, A l’occasion de son investiture à la magistrature suprême: J. Kabila: « Je travaillerai avec tous les compatriotes qui ont la passion du Congo », 21 december 2011. L’Avenir, A l’occasion de son investiture: Joseph Kabila ouvre les bras à l’opposition, 21 december 2011. RFI, RDC: pas de fausse note mais un grand isolement diplomatique pour l'investiture de Joseph Kabila, 21 december 2011. Het Nieuwsblad, Kabila II zonder prominenten, 21 december 2011. Pagina 38 van 141


|

Juni 2012

De UDPS verspreidde 500.000 pamfletten om de bevolking op te roepen naar het Martelarenstadion in Kinshasa te gaan voor de eedsaflegging van Tshisekedi op 23 december 2011.218 Nadat de regering de bijeenkomst had verboden en de wijk van Tshisekedi had afgesloten, organiseerde Tshisekedi op 23 december 2011 een inhuldigingsceremonie voor zichzelf in zijn huis in Kinshasa. De politie gebruikte traangas om de menigte van Tshisekedi-aanhangers te verspreiden. Ten minste een persoon werd gedood en een raakte gewond.219 Parlementsverkiezingen Op 21 december 2011 schortte de CENI de compilatie van de stemuitslagen van de parlementsverkiezingen op vanwege ongeregeldheden. Begin januari 2012 arriveerde een groep internationale experts van het National Democratic Institute (NDI) en de International Foundation for Electoral Systems (IFES), die moesten nagaan of de juiste gegevens en het nodige personeel aanwezig waren om het ‘compilatieproces’ goed te kunnen uitvoeren.220 Op 12 januari 2012 maakte de CENI bekend dat het de bekendmaking van de uitslag van de parlementsverkiezingen een paar dagen zou opschorten.221 In een rapport dat werd gepubliceerd op 15 januari 2012 eiste de Commissie van Nationale Waarnemers de annulering van de resultaten van de 222 parlementsverkiezingen van 28 november 2011 wegens fraude. De bekendmaking van de voorlopige uitslagen werd uitgesteld tot 26 januari 2012.223 Zowel de Katholieke kerk als het maatschappelijk middenveld uitte kritiek op de CENI. MONUSCO ontving 284 klachten over verkiezingsfraude.224 Op 26 januari 2012 maakte de CENI de uitslagen bekend van 87% van de 500 parlementszetels. Volgens de CENI had de PPRD 58 van de 432 zetels behaald, de UDPS had 34 zetels behaald. Meer dan 90 partijen hadden een of meer zetels gewonnen, daarnaast hadden veel onafhankelijke kandidaten een zetel bemachtigd. 218 219

220

221 222 223 224

AFP, RDC: "prestation de serment" de Tshisekedi confirmée pour vendredi, 21 december 2011. Secretaris-generaal Shabani verwierp het voorstel van de Ngo Voix des Sans Voix (VSV) tot een dialoog tussen Tshisekedi en Kabila. Shabani vond dat de ‘verliezer’ (Kabila) de stembusuitslag moest erkennen. De MP had ingestemd met het voorstel. Tshisekedi, die had aangekondigd ‘een regering te zullen vormen’, werd door de politie tegengehouden, toen hij zijn huis in Kinshasa wilde verlaten. Zijn aanhangers, die waren opgeroepen hem naar het presidentieel paleis te begeleiden, werden door de politie met traangas uiteen gejaagd. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 4. Xinhua, L'UDPS juge inopportune la rencontre entre Tshisekedi et Kabila, 11 januari 2012. AFP, RDC: la police empêche l'opposant Tshisekedi de sortir de chez lui, 22 januari 2012. AFP, RDC: la police empêche le rassemblement des partisans de M. Tshisekedi, 26 januari 2012. BBC Afrique, RDC: Tshisekedi empêché de sortir de chez lui, 27 januari 2012. Congo Forum, Afhandeling verkiezingsuitslagen: buitenlandse deskundigen zijn in Congo, 6 januari 2012. Xinhua, Des experts internationaux à Kinshasa pour examiner les documents électorales de la CENI, 6 januari 2012. Deze deskundigen waren naar eigen zeggen niet in staat het proces goed waar te nemen en konden geen bijdrage van betekenis leveren. Ze waren dan ook al snel weer weg. CSM, Will Congo re-do its flawed elections?, 26 januari 2012. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 4. Radio Okapi, La mission nationale d’observation électorale exige l’annulation des législatives, 15 januari 2012. AFP, Les résultats provisoires des législatives reportées au 26 janvier, 13 januari 2012. BBC Afrique, Rdc: processus électoral contesté, 15 januari 2012. Zie ook Congo Siasa, Kabila's parties have strong lead in legislative elections, 15 janauri 2012. Le Potentiel, Fraudes électorales: La Division électorale de la Monusco reçoit plus de 284 plaintes, 23 januari 2012. Een kandidaat van de oppositie, Christian Itela, die na een eerste telling 5.182 stemmen zou hebben gekregen, kreeg bijvoorbeeld later te horen dat hij minder dan 900 stemmen had gekregen. Volgens Itela waren parlementsleden benoemd die niet door de bevolking waren gekozen. Ook in andere plaatsen braken protesten uit tegen deze ‘benoemingen’. Vertegenwoordigers van de CENI zouden informeel hebben verklaard dat ze winnaars gewoon hebben vervangen. Volgens deze vertegenwoordigers zou 60% van de afgevaardigden niet zijn gekozen, maar benoemd door de CENI in samenspraak met de zittende macht. De PPRD heeft satelliet partijen gecreëerd, zoals de PPPD, de RRC, de MIP. Ook namen ‘onafhankelijke’, maar in werkelijkheid door de PPRD gelanceerde kandidaten zoals de tweelingzuster van Kabila, deel aan de verkiezingen. Veel nieuwe afgevaardigden kwamen in het parlement door corruptie. AFP, RDC/législatives: le camp Kabila en tête, 27 januari 2012. Congo Siasa, Legislative results, 27 januari 2012. RFI, RDC: toujours dans l'attente des résultats complets des législatives, 1 februari 2012. Syfia GL, Kasaï-Oriental: protestations contre "les nominés de la Ceni", 17 februari 2012. Pagina 39 van 141


|

Juni 2012

Van de 432 zetels werden 44 door vrouwen ingenomen. Van zeven kiesdistricten225 werden de uitslagen nog niet bekend gemaakt vanwege het geweld en de ongeregeldheden die daar hadden plaatsgevonden. De CENI had het Hooggerechtshof gevraagd de uitslagen in enkele van deze districten –het ging om 17 zetels- te annuleren.226 In reactie op deze voorlopige uitslagen, riep Tshisekedi op tot een algemene staking.227 Een week na het begin van de hoorzittingen over de klachtdossiers had het Hooggerechtshof al meer dan vijftig dossiers onderzocht. Veel klachten werden niet ontvankelijk verklaard, andere werden afgewezen wegen gebrek aan bewijs van fraude.228 Begin februari 2012 maakte de CENI bekend dat de PPRD 62 zetels had behaald tegenover 111 zetels in 2006. De Mouvance présidentielle zou kunnen rekenen op een meerderheid, de oppositie op 110 zetels. Van de pro-Kabila partijen hadden tien partijen tussen de 10 en de 30 zetels behaald, de grootste daarvan was Parti du peuple pour la paix et la démocratie (PPPD), die 29 zetels had behaald. Tien andere pro-Kabila partijen hadden ongeveer vijf zetels behaald. Van de oppositiepartijen behaalde de UDPS 41 zetels, de MLC 22 zetels en de UNC 16 zetels.229 Op 7 februari 2012 schreef de AETA een brief aan de secretaris-generaal van de VN, Ban Ki-Moon230, waarin zij stelde dat het land door een diepe crisis wordt verscheurd nu het zowel een legale maar niet legitieme als een legitieme maar niet legale president heeft. Volgens de AETA zou de VN-Veiligheidsraad MONUSCO een mandaat moeten verstrekken om toezicht te houden op de verkiezingen en de uitslagen te bevestigen. Daarnaast stelde de AETA voor om ofwel over te gaan tot een hertelling van de stemmen ofwel een tweede ronde van de presidents- en parlementsverkiezingen te organiseren.231 De EU-waarnemingsmissie stelde eind maart 2012 in haar eindrapport dat de verkiezingen werden gekenmerkt door geweld, fraude en gebrek aan transparantie en dat de resultaten niet geloofwaardig waren.232 Uitspraak Hooggerechtshof Op 25 april 2012 deed het Hooggerechtshof uitspraak na onderzoek van 469 klachtdossiers. Het arrest van het Hooggerechtshof bevatte de definitieve lijst van 482 afgevaardigden van de Assemblée nationale, waarmee de voorlopige uitslag van de CENI van 26 januari 2012 tevens zijn geldigheid verloor. Van de volgens de CENI gekozen parlementsleden raakten 32 hun zetel kwijt. 225

226

227 228

229

230 231

232

Kiri (Bandundu), Ikela (Equateur), Punia (Maniema), Masisi (Noord-Kivu), Nkole et Lomela (Kasaï Oriental) en Demba (Kasaï Occidental). Ook was de uitslag van slechts een van de vier kiesdistricten van Kinshasa bekend gemaakt. Zie voor de intimidaties in de Kivu’s door de ex-CNDP het artikel van de IWPR, DRC Army’s Loyalties Uncertain Around Election, 29 januari 2012. Op 2 februari 2012 werden nog eens 59 parlementsleden door de CENI ‘benoemd’. ACP, RDC-Législatives/ 59 nouveaux députés proclamés par la CENI, 2 februari 2012. Le Potentiel, Après la publication partielle des législatives: La course à la Primature enclenchée, 27 januari 2012. RFI, Résultats des législatives en RDC: la majorité présidentielle confortée, 27 januari 2012. Le Potentiel, Future Assemblée nationale: PPRD, PPPD, MSR…UDPS: les principaux groupes parlementaires, 1 februari 2012. Zie ook CSM, Will Congo re-do its flawed elections?, 26 januari 2012. Xinhua, RD Congo: l'opposition appelle à une grève générale, 28 januari 2012. Radio Okapi, Contentieux électoral: le ministère public déclare non fondées une cinquantaine de plaintes, 2 maart 2012. Onder meer de klacht van de UNC tegen Evariste Boshab, de voorzitter van het parlement, werd afgewezen. Tegen de uitspraken van het Hooggerechtshof is geen beroep mogelijk. Le Monde, RDC: majorité absolue aux législatives pour le camp Kabila, 2 februari 2012. Volgens Le Potentiel zou de MP op 341 zetels kunnen rekenen. Le Potentiel, Législatives 2011: un nouveau paysage politique se dessine, 3 februari 2012. Deze brief is ondertekend door 41 Ngo’s, waaronder de Voix des Sans Voix en Asadho. AETA, Lettre de la Société Civile Congolaise au S.G des Nations Unies sur la Crise Post-Electorale en RDC, 7 februari 2012. Ook de Internationale Gemeenschap zet vraagtekens bij de legitimiteit van Kabila. AFP, EU says DR Congo vote results 'not credible', 29 maart 2012. Pagina 40 van 141


|

Juni 2012

Het Hooggerechtshof raadde de CENI aan om herverkiezingen te organiseren voor de resterende 18 zetels in het parlement.233 De CENI verzocht het Hooggerechtshof zijn uitspraak te heroverwegen. De ambassadeur van de Europee Unie in de DRC, Jean-Michel Dumond, drong aan op een herstructurering van de CENI.234 Internationaal Strafhof Verscheidene Congolezen zijn aangeklaagd door het Internationaal Strafhof. Thomas Lubanga werd op 14 maart 2012 schuldig bevonden aan het rekruteren en inzetten van kindsoldaten in de periode 2002-2003 in Ituri. Na aanvullende gehoren zal de strafmaat worden bepaald.235 In het proces tegen Mathieu Ngudjolo en Germain Katanga236 brachten de rechters begin 2012 een bezoek aan Ituri. Het proces tegen MLC-leider Jean-Pierre Bemba loopt nog.237 Op 16 december 2011 besloot de pretrial chamber van het Internationaal Strafhof de aanklacht tegen Callixte Mbarushimana niet te bevestigen en gelastte zijn vrijlating. Het beroep van de aanklager hiertegen werd verworpen. Callixte Mbarushimana werd op 23 december 2011 vrijgelaten. Frankrijk onderzoekt zijn mogelijke betrokkenheid bij de genocide in Rwanda in 1994.238 Het Strafhof vaardigde in de verslagperiode geen nieuwe arrestatiebevelen uit tegen personen afkomstig uit de DRC. De arrestatiebevelen van het Internationaal Strafhof tegen Bosco Ntaganda239 en Joseph Kony bleven in de verslagperiode van kracht. De International Crisis Group noemde de veroordeling van Lubanga een eerste stap in de strijd tegen de straffeloosheid.240 De aanklager van het Strafhof, Luis Moreno Ocampo, herinnerde eraan dat al sinds 2006 een arrestatiebevel tegen Bosco Ntaganda van kracht is. Hij riep publiekelijk de Congolese autoriteiten op om Ntaganda uit te leveren. Al eerder drong België aan op de arrestatie en uitlevering van Bosco Ntaganda aan het Strafhof.241 Begin april 2012 deserteerde een deel van de aan generaal Ntaganda loyale troepen uit het regeringsleger. 233

234

235

236

237

238

239 240 241

Le Potentiel, L’invalidation des députés nationaux relance l’imposition de la restructuration de la CENI , 28 april 2012. ACP, Fini les équivoques sur les députés nationaux élus le 28 novembre 2011 : la Cour suprême de Justice en a publié la liste definitive, 30 april 2012. Radio Okapi, L’ambassadeur de l’Union européenne en RDC recommande la restructuration de la Ceni, 8 mei 2012. Zie ICC, uitspraak No. ICC-01/04-01/06, 14 maart 2012. http://www.icc-cpi.int/. Zie ook HRW, ICC: Landmark Verdict a Warning to Rights Abusers, 14 maart 2012. Lubanga was tussen 2001 en 2005 leider van de Union des Patriotes Congolais (UPC). Het Internationaal Strafhof heeft hem aangeklaagd wegens het rekruteren en inzetten van kindsoldaten in Ituri in 2002 en 2003. Zie ook RNW, DR Congo warlord guilty 'beyond doubt', 25 augustus 2011. Ngudjolo was leider van het Front des Nationalistes et Intégrationnistes (FNI) en Katanga was commandant bij de Front de Résistance Patriotique en Ituri (FRPI). De feiten waarvan zij worden beschuldigd vonden in 2002 en 2003 plaats in Ituri. http://www.icc-cpi.int (geraadpleegd op 8 februari 2011). In de zaak Katanga vroegen drie getuigen, die in Congo in de gevangenis zaten en waren ‘uitgeleend’ op voorwaarde dat het strafhof hen terug zou sturen, asiel aan in Nederland. De Telegraaf, Getuigen strafhof recht op asielaanvraag, 10 juni 2011. Eind oktober 2011 legde Katanga verklaringen af. Zie HNA, CPI/Katanga - l'Ex-milicien Germain Katanga termine sa deposition, 20 oktober 2011. Bemba is in 2009 aangeklaagd voor misdaden die tussen 2002 en 2003 op Centraal-Afrikaans grondgebied waren gepleegd door MLC-troepen. Nadat Bemba tevergeefs had geprobeerd om het Hof niet ontvankelijk te verklaren werd zijn proces op 22 november 2010 hervat. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 5. In Noord- en Zuid Kivu zou Mbarushimana verantwoordelijk zijn geweest voor onder meer moord, foltering en verkrachting. http://www.icc-cpi.int/. Zie ook AFP, Audience de confirmation des charges mercredi pour le Rwandais Mbarushimana, 15 augustus 2011. Zie The Washington Post, Eastern Congo’s rule by the ruthless, 26 augustus 2011. IRIN, DRC: Lubanga verdict "a first step", 14 maart 2012. De woordvoerder van de gouverneur van Noord-Kivu verklaarde dat het niet het geschikte moment is om Ntaganda uit te leveren. RFI, RDC: Bosco Ntaganda, accusé des mêmes crimes que Thomas Lubanga, dans le collimateur de la CPI, 16 maart 2012. Radio Okapi, CPI: le procureur Luis Moreno demande à Joseph Kabila de livrer Bosco Ntaganda, 16 maart 2012. Xinhua, Un officiel du Nord-Kivu contre la livraison du général Ntangana à la CPI, 16 maart 2012. Belga, Relations RDC-Belgique: l’ombre de Bosco Ntaganda, 11 februari 2012. Zie ook HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. Pagina 41 van 141


|

Juni 2012

Daarop verklaarde president Kabila Ntaganda te willen arresteren, maar de opperbevelhebber van het Congolese leger verklaarde dat Ntaganda onvindbaar was.242 Relaties met buurlanden De DRC onderhoudt over het algemeen redelijk goede relaties met haar buurlanden. De relatie met Uganda was in de verslagperiode goed. Er deden zich geen opmerkelijke ontwikkelingen of incidenten voor. Hetzelfde geldt voor de betrekkingen tussen Rwanda en de DRC. Tijdens de verslagperiode was de relatie met Congo-Brazzaville enigszins gespannen. President Kabila onderstreepte het belang van goede betrekkingen met Congo-Brazzaville, maar verklaarde dat Udjani243 en generaal Faustin Munene, de leider van de Armée de résistance populaire, ARP,244 uiteindelijk zullen worden uitgeleverd om te worden berecht in de DRC. De DRC had om zijn uitlevering gevraagd, maar president Sassou Nguesso van Congo Brazzaville levert al 40 jaar geen Congolezen uit en wilde geen uitzondering voor Munene maken. Volgens Jeune Afrique zou generaal Faustin Munene ernstig ziek zijn.245 Naar verluidt zou Munene zich inmiddels in Frankrijk bevinden.246 De relatie tussen de DRC en Angola zijn gespannen vanwege de geschillen over de demarcatie van de grens en de natuurlijke hulpbronnen. Angola beweert dat het honderden miljoen dollars aan inkomsten derft door de illegale exploitatie van Angolese diamanten door Congolezen.247 Ook zijn er spanningen over de exploitatie

242

243 244

245 246 247

Reuters, Congo's Kabila says to arrest wanted army general, 11 april 2012. Zie verder onder Muiterij Bosco Ntaganda. De Enyele opstandelingenleider. Voormalig legerleider, die is gedeserteerd. Op 7 oktober 2011 arresteerde de Congolese veiligheidsdienst vijf gewapende mannen 244, die vanuit Loukolola in Congo-Brazzaville de rivier over waren gestoken en in de provincie Equateur de plaats Lukolela hadden aangevallen. Bij de arrestatie werden 18 Kalashnikovs en Uzi’s in beslag genomen. Tijdens het verhoor verklaarden de mannen –in vrijwel dezelfde bewoordingen- dat ze opdracht hadden tegelijkertijd de steden Mbandaka, Lukolela, Bolobo, Kwamouth, Kinshasa en Matadi aan te vallen. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken, Adolphe Lumanu Mulenda Bwana N'Sefu, ging het om een zelfverklaarde kolonel, een bendeleider, een majoor, twee kapiteins en een luitenant. De militairen zouden hebben behoord tot de ex-Forces Armées Zaïroises (FAZ). Hun dienstopdracht zou zijn ondertekend door de gepensioneerde generaal Faustin Munene, die begin 2011 werd gearresteerd in Congo-Brazzaville en in maart 2011 bij verstek tot levenslang werd veroordeeld door een militaire rechtbank. De DRC verzocht tot dan toe tevergeefs om zijn uitlevering. De minister van Binnenlandse Zaken van Congo-Brazzaville, Raymond Zéphirin Mboulou, wees elke verantwoordelijkheid van de hand. Volgens hem was de arrestatie in scène gezet om een uitstel van de presidentsverkiezingen te rechtvaardigen. Op 9 oktober 2011 werden de arrestanten overgebracht naar Kinshasa. Door dit incident nam de spanning tussen beide Congo’s toe. Nadat de ministers van Binnenlandse Zaken op 11 oktober 2011 twee uur met elkaar hadden gesproken, verklaarden zij dat de kou uit de lucht was. Maar op 18 oktober 2011 verklaarde president Kabila dat werd onderhandeld over de uitlevering van de voormalige rebellenleider Udjani Mangbama en ex-generaal Faustin Munene. Volgens Kabila hadden de door hen georganiseerde gewapende expedities, die tot doel hadden de DRC te destabiliseren, de betrekkingen onder druk gezet. Xinhua, L'attaque de Lukolela serait commandité par le général déchu Munene, 9 oktober 2011. RFI, Selon Brazzaville, l'attaque de Lukolela est un «montage» de la RDC, 9 oktober 2011. AFP, Arrestation d'hommes armés qui projetaient "d'attaquer" Kinshasa, 10 oktober 2011. Le Potentiel, La RDC neutralise des assaillants venus « attaquer simultanément Mbandaka, Lukolela, Bolobo, Kwamouth, Kinshasa et Matadi », 10 oktober 2011. AFP, Polémique sur arrestations: le ministre de l'Intérieur de RDC à Brazzaville, 10 oktober 2011. Radio Okapi, RDC: les 5 présumés assaillants de Lukolela transférés à Kinshasa, 10 oktober 2011. Xinhua, Congo/RDC: « Le linge sale se lave en famille », selon Adolphe Lumanu, 11 oktober 2011. Xinhua, Le vice-Premier ministre de la RDC confirme un rendez-vous de vérité avec son homologue du Congo-Brazzaville, 11 oktober 2011. Xinhua, Congo/RDC: normalisation des relations entre les deux pays, 12 oktober 2011. Radio Okapi, Attaque de Lukolela: « Pas de divergences entre les deux Congo », selon Adolphe Lumanu, 12 oktober 2011. Radio Okapi, Attaque de Lukolela: « pas d’options différentes entre les deux Congos », selon Adolphe Lumanu, 12 oktober 2011. Zie ook Congo Siasa, Elections Update, 13 oktober 2011. Xinhua, Kinshasa cherche à extrader l'ex-chef rebelle depuis Brazzaville (Kabila), 19 oktober 2011. Afrikarabia, RDC: Faustin Munene très malade ?, 7 juni 2011. http://direct.cd/2012/01/23/rdc-faustin-munene-signale-en-france/. IRIN, DRC: Angola's `sans papiers' violently deported in latest wave of expulsions, 17 juni 2011. Pagina 42 van 141


|

Juni 2012

van de offshore olie.248 Op 17 augustus 2011 nam de senaat een wetsvoorstel aan betreffende de toepassing van de Montego Bay Conventie op het Congolese recht.249 Daarmee wil de Congolese regering zijn rechten op de exploitatie van de olie van het continentale plat laten gelden. Tevens is de wet van belang voor de visserijrechten.250 Ook de uitzetting van Congolezen zette de verhouding met Angola onder druk. Volgens het International Committee for the Development of Peoples (CISP) waren alleen al in mei 2011 10.661 Congolezen Angola uitgezet, vaak op gewelddadige wijze. In 2011 zette Angola 65.000 Congolezen uit.251 Begin augustus 2011 vond een militaire confrontatie plaats tussen het Angolese leger en de FLEC252 in het Madiakoko bos in Bas-Congo. Bewoners van omliggende dorpen sloegen op de vlucht.253 In reactie hierop stuurde het Congolese leger troepen naar het gebied en bracht president Kabila een kort bezoek aan Angola.254 Sancties Tot 15 februari 2008 was Resolutie 1771 van de VN Veiligheidsraad van kracht. Onder deze resolutie konden alle politieke en militaire leiders die gebruik maakten van kindsoldaten, evenals alle individuen die zich schuldig maakten aan ernstige schendingen van het internationaal recht een reisverbod krijgen. Ook konden hun financiële tegoeden worden bevroren.255 Op 31 maart 2008 werd, door middel van Resolutie 1807, het wapenembargo ten aanzien van de Congolese staat opgeheven, maar bleef het bestaan ten aanzien van personen en niet-gouvernementele organisaties.256 VN-resolutie 1952 verbiedt wapenleveranties of het geven van technische of financiële assistentie aan personen of groeperingen en stelt dat landen die voornemens zijn om wapens te leveren aan de DRC vooraf de United Nations Sanctions Committee on the DRC dienen te verwittigen.257 Het sanctiecomité beheert een lijst met personen waartegen sancties zijn afgekondigd. Hierop staan momenteel vijfentwintig personen en zes rechtspersonen (vijf bedrijven en een NGO).258 2.3 Veiligheidssituatie Gedurende de gehele verslagperiode bleken de Congolese autoriteiten in grote delen van het land niet bij machte om het grondgebied te controleren, de veiligheid van burgers te garanderen en het monopolie op geweld te handhaven. In zowel Noordals Zuid-Kivu vonden in 2011 minder militaire operaties plaats van het Congolese leger tegen de FDLR en andere gewapende groeperingen. De oorzaak hiervan was de herstructurering van het leger: brigades werden omgevormd tot regimenten. Daar de FARDC-militairen zich tijdelijk uit hun posities terugtrokken, werden

248 249

250

251 252 253

254

255 256 257 258

Reuters, FACTBOX-Key political risks to watch in Congo, 3 augustus 2011. Projet de loi portant adhésion de la République démocratique du Congo à l’Accord sur l’application de la Partie XI de la Convention de Montego Bay sur le droit de la mer. Le Potentiel, En adhérant à la Convention Montego Bay: La RDC en droit de récupérer son pétrole, 18 augustus 2011. Zie ook Le Potentiel, Contentieux pétrolier: L’Angola doit au moins 10 milliards USD à la RDC, 12 januari 2012. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 22. Front de libération de l’enclave de Cabinda. Le Potentiel, Atteinte de la souveraineté d’un Etat: Bas-Congo-l’armée angolaise et le FLEC s’affrontent sur le sol congolais, 4 augustus 2011. Zie ook UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 22. Angop, Arrivée à Luanda du Président Joseph Kabila, 4 augustus 2011. Radio Okapi, Bas-Congo: retour au calme après les affrontements entre l’armée angolaise et le Flec, 4 augustus 2011. L’Avenir, Après des combats entre les FAA et les FLEC: Le territoire de Tshela a retrouvé son calme, 12 augustus 2011. UN Security Council, S/RES/1771, 10 augustus 2007. MONUC, UN Security Council lifts arms embargo on DRC government, 2 april 2008. UN Security Council, S/RES/1896 (2009), 30 november 2009. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 170, List of individuals and entities designated for targeted sanctions by the Security Council Copmmittee established pursuant to resolution 1533 (2004). Op 28 november 2011 werd Ntabo Ntaberi Cheka, de leider van de Maï-Maï Cheka, aan de lijst toegevoegd. Pagina 43 van 141


|

Juni 2012

rebellenbewegingen, waaronder de FDLR, verschillende Maï-Maï groeperingen en de ADF/NALU, daar actief. Tijdelijke pacificatie De regering ondernam in de aanloop van de verkiezingen pogingen om de Kivu’s tijdelijk te pacificeren door bepaalde gewapende groepen te integreren in het regeringsleger en geld uit te delen. Ex-CNDP en ex-PARECO militairen kregen de toezegging dat ze niet overgeplaatst zouden worden en werden daarmee afgekocht. Mede daardoor is het tot de verkiezingen relatief rustig geweest in de Kivu’s. Nadat het proces van regimentsvorming in de periode augustus-oktober 2011 was voltooid, trachtte de FARDC zijn posities weer in te nemen. Door de hernieuwde confrontaties met milities nam de onveiligheid weer toe. Na het bekend worden van de resultaten van de omstreden verkiezingen nam de onveiligheid verder toe. In de districten Haut- en Bas-Uélé in de provincie Orientale vonden nog steeds aanvallen van de LRA plaats, in het district Ituri waren de FRPI en de FPJC nog altijd actief. In alle gebieden waar FARDC-eenheden gestationeerd en actief waren, werd de veiligheidssituatie nog steeds gekenmerkt door ernstige misdragingen van soldaten tegen de burgerbevolking. Daarbij speelde de in de FARDC geïntegreerde voormalige rebellenbeweging CNDP een belangrijke rol. Hoewel het aantal veiligheidsincidenten in Oost-Congo het begin van 2011 afnam, was de veiligheidssituatie volgens de bevolking in mei 2011 niet verbeterd ten opzichte van dezelfde periode in 2010. Overal stonden dorpsgemeenschappen bloot aan machtsmisbruik van milities, het leger en andere overheidsinstellingen.259 In de hierboven niet genoemde provincies van het land bleef de veiligheidssituatie stabiel op enige incidenten na. Hierop zal later worden ingegaan. Conflictmineralen Een zeer belangrijke motor achter de verschillende conflicten in de DRC is de controle over natuurlijke hulpbronnen.260 De exploitatie van onder andere goud, diamanten, houtskool, tin en coltan261 stelt militieleiders in staat hun troepen soldij te betalen. Alle gewapende groepen in Noord- en Zuid-Kivu profiteren direct dan wel indirect van mijnactiviteiten, maar ook (ex-CNDP) eenheden van de FARDC bezetten mijnbouwgebieden en verdienen geld aan de mijnbouw door illegale belastingen te heffen, diensten te leveren aan particuliere ondernemingen of door zelf aan het delven van grondstoffen deel te nemen.262 De regulering van de mijnbouwsector is daarom volgens velen noodzakelijk om de veiligheid in Oost-Congo te verbeteren.

259

260

261

262

www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011. In april en mei 2011 interviewden Oxfam en 15 lokale partner Ngo’s 1.705 personen uit 45 dorpen in Province Orientale en Noord- en Zuid-Kivu. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011. Zie bijvoorbeeld ook http://en.wikipedia.org/wiki/Conflict_minerals. Coltan bevat tantalum en columbiet. Coltan wordt veel gebruikt bij de fabricage van laptops en telefoons. Vooral in de VS lobbyen burgers tegen het gebruik van grondstoffen uit conflictgebieden. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 109. Van oudsher was de lokale economie in de Kivu’s vooral gebaseerd op landbouw en de handel. De burgeroorlog eind jaren ’90 leidde tot de snelle vernietiging van boerderijen, landbouwgronden en het wegennet. Gewapende groeperingen die de bevolking afpersten verdreven de bevolking van hun landbouwgrond. Ze gingen werken in de sterk opkomende kleine mijnen. In Oost-Congo leven nu duizenden gezinnen van deze informele mijnbouw die 300 à 1.400 miljoen USD per jaar opbrengt. Huffington Post, Conflict Minerals in the Congo: Let's Be Frank About Dodd-Frank. 22 augustus 2011. Pagina 44 van 141


|

Juni 2012

Dodd-Frank Act Op 15 juli 2010 nam het Amerikaanse Congres de Dodd–Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act aan. Daarin is bepaald dat fabrikanten zijn gehouden aan te geven of hun grondstoffen afkomstig zijn uit de DRC of de buurlanden.263 Richtlijnen Mineralen als goud en tin-, tantalum- en wolframerts worden opgekocht door ongeveer 120 in- en verkoopcentrales (comptoirs) in Oost- en Zuid-Congo, Kampala, Kigali en Bujumbura. De UN Group of Experts stelde in 2010 richtlijnen264 op voor de aankoop, verwerking en gebruik van mineralen. De richtlijnen voorzien bijvoorbeeld in het aanbrengen van labels, die informatie geven over de herkomst van de materialen. De richtlijnen beogen transparantie in de productieketen en moeten op termijn ervoor zorgen dat de mineralen niet meer kunnen worden geëxploiteerd door het Congolese leger en gewapende groeperingen. De VNVeiligheidsraad verzocht in haar resolutie 1952 van 29 november 2010 bedrijven zich te houden aan deze en soortgelijke richtlijnen.265 Een groep vooraanstaande elektronicafabrikanten in de VS, de Electronics Industry Citizenship Coalition266, had al eerder besloten dat zijn leden vanaf 1 april 2011 geen zaken meer mochten doen met metaalverwerkende bedrijven die ertsen verwerken die niet aan de ‘DRC conflict free’ richtlijnen voldoen.267 Veel comptoirs ontsloegen hun medewerkers, maar enkele comptoirs in Oost-Congo, die ertsen leverden aan metaalverwerkende bedrijven die zich niet aan de richtlijnen hielden268, bleven ongelabelde ertsen aankopen uit mijnen van gewapende groeperingen en criminele netwerken binnen het Congolese leger.269 263

264 265

266

267

268

269

De Dodd–Frank Act werd op 21 juli 2010 door president Obama getekend en trad voor de DRC per 1 januari 2012 in werking. Zie Radio Okapi, Loi Obama sur les minerais de sang: l’embargo est effectif, selon Yves Bawa, 22 april 2011. Enough, Certification: The Path to Conflict-Free Minerals from Congo, 5 mei 2011. Zie ook Global Witness, Congo’s mineral trade in the balance, mei 2011. Zie ook NRC, Gezocht: nieuwe ‘schone’ mobiel, 9 april 2011. Due diligence guidelines. De OECD en de US Securities and Exchange Commission (SEC) hanteren soortgelijke richtlijnen. Ook de DoddFrank Act bevat regels voor ‘DRC conflict free minerals’. Zie ook de brief van de UN Group of Experts van 21 oktober 2011 aan de SEC. Zie http://www.sec.gov/comments/s7-40-10/s74010-346.pdf. In september 2010 had president Kabila een verbod afgekondigd op de exploitatie van en handel in mineralen in Maniema, Noord- en Zuid Kivu. Veel comptoir houders meldden dat ze door dit verbod zich niet aan voornoemde richtlijnen konden houden. Het presidentiële verbod op de mijnbouw werd op 1 maart 2011 opgeheven per decreet 0034/ CAB/MINES/01/2011 dat tien dagen later van kracht werd. VN-deskundigden onderzochten berichten dat het Congolese leger het opschorten van de mijnbouwactiviteiten in het oosten van 10 september 2010 tot 10 maart 2011 heeft aangrepen om ertsen in beslag te nemen, illegaal belastingen te heffen en mijnen over te nemen en zelf te exploiteren. De deskundigen onderzochten ook beschuldigingen dat militairen zouden zijn betrokken bij de illegale uitvoer van ertsen in die periode. Weliswaar verminderde de productie en handel in tinerts, coltan en wolfram tijdens de opschorting, maar stopte niet. Volgens de Ngo Observatoire Gouvernance et Paix (OGP) heeft het embargo op de uitvoer van mineralen de lokale bevolking schade berokkend. Exporteurs konden hun voorraad niet meer kwijt, handelaren konden hun achterstallige rekeningen niet meer betalen, het leger nam de mijnen over en smokkelde de mineralen het land uit. AP, UN Experts Investigating Congolese Army, 14 juni 2011. Congo Siasa, Interview with Eric Kajemba on Conflict Minerals, 3 augustus 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 110. De belangrijkste fabrikanten van elektronica, zoals Apple, Microsoft en Sony, zijn hier lid van. Zie http://www.eicc.info/. Sommige multinationals zoals de Malaysia Smelting Corp en de Rajesh Industries hebben belangstelling getoond om te investeren in grootschalige mijnbouw, certificering en traceerbaarheid. Ondernemingen als Apple en Motorola hebben plannen ontwikkeld voor certificering en traceerbaarheid en willen geen materiaal meer gebruiken dat afkomstig is uit conflictgebieden. Global Witness, Congo’s minerals trade in the balance, mei 2011. Congo Siasa, Thoughts about conflict minerals, 10 augustus 2011. Zie ook Zie Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011, p. 21. http://www.pole-institute.org/documents/RCn%B030bis.pdf. Zie ook Metal Bulletin, DRC miners will be forced to beneficiate locally - M'Poko, 5 augustus 2011. Dit zijn voornamelijk Chinese ondernemingen als TTT Mining, Huaying Trading en Donson International. Daarentegen hield de grootste afnemer van mineralen uit Centraal Afrika, de Malaysian Smelting Corporation zich wel aan de richtlijnen en nam vanaf 1 april 2011 geen ongelabelde mineralen meer af. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 105-106. Op 10 maart 2011 wachtten velen in Walikale op het officiële startsein om weer in de tin- en goudmijnen te gaan werken voor 10 USD per dag. Na 1 april 2011 vertrokken veel mijnwerkers en handelaren uit Walikale naar Pagina 45 van 141


|

Juni 2012

Daarnaast werden ertsen gesmokkeld naar Rwanda en daar voorzien van een Rwandees label van herkomst.270 Doordat smelterijen vanaf 1 april 2011 geen ertsen meer afnamen die ze voordien wel afnamen, is de productie in Maniema en de Kivu’s teruggelopen.271 Daarentegen exporteren Katanga en Rwanda, die wel herkomstlabels aanbrengen, meer ertsen.272 Bij de export vindt veel fraude plaats.273 Om de (legale) uitvoer van Congolese mineralen weer op gang te brengen conform de internationale standaard werd een pilot-project van handelscentra opgezet in het kader van STAREC.274 MONUSCO bouwde handelscentra in Isanga en Rubaya in Noord-Kivu en in Mugogo in Zuid-Kivu en leidde administratieve mijnpolitie en staf op.275 De mijnpolitie moet ook de mijnen controleren. De wegversperringen tussen de mijnen en de comptoirs zijn verdwenen, het regeringsleger heeft de FDLR verjaagd uit de omgeving van de belangrijke mijnen in Bisie en Omate. Kleine mijnbouwers in Walikale hebben vergunningen gekregen, evenals enkele handelaren in Mubi. Bij de iets grotere mijnen controleren inspecteurs van de SAESCAM276 de dagelijkse productie en de documenten die worden afgegeven, in afwachting van de komst van de ITRI277, die in de toekomst labels moet afgeven.278 Ook werden initiatieven genomen om mijnbouwcentra in kaart te brengen en te certificeren, zoals door de Kinshasa Groep en door het IPIS.279 Op 6 september 2011 verplichtte het ministerie van Mijnbouw alle bedrijven in de mijnbouwketen zich te houden aan de VN-richtlijnen op straffe van het intrekken van hun vergunning.280 De minister van Mijnbouw, Martin Kabwelulu, verklaarde op 3 oktober 2011 dat er geen ‘bloedmineralen’ meer zijn in de DRC. Volgens hem is het zakenklimaat in de DRC gunstig en hebben internationale investeerders niets te vrezen.281 Op 30 oktober 2011 verlengde president Kabila het mandaat van STAREC tot juni 2014. Tijdens de verslagperiode werd de tweede fase van ISSSS ingezet.282 Criminele netwerken Nadat FARDC-militairen zich uit mijnstreken terugtrokken vanwege het regimenteringsproces, trokken gewapende groeperingen daarheen om de bevolking

270 271

272

273

274 275

276 277 278

279 280 281 282

Manono in Katanga, waar ook een grote tinmijn is. Zie Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011, p. 6, p. 27, p. 30. http://www.pole-institute.org/documents/RCn%B030bis.pdf. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 92-93. Hierdoor verloren tienduizenden mijnwerkers in kleine mijnen hun inkomen. Ook daalden hierdoor de belastinginkomsten van de staat en raakten gewapende groeperingen (een deel van) hun inkomsten kwijt. Rwanda is het eerste land in de regio dat het Tin Supply Chain Initiative label-systeem heeft ingevoerd. Eind september 2011 waren meer dan 80 medewerkers van de Rwanda Geology and Mines Authority betrokken bij het labelen van ertsen uit meer dan 100 mijnen. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 102. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 99. Zie Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011, p. 13. http://www.pole-institute.org/documents/RCn%B030bis.pdf. Xinhua, RDC: création des centres de négoce pour l’exportation des minerais, 22 september 2011. 400 politieagenten werden opgeleid in Kapalata, Kisangani. Ze zijn afkomstig uit Maï-Maï groeperingen die daarvoor actief waren in Walikale en moeten daar nu de mijnpolitie versterken. De Ligue congolaise de lutte contre la corruption (Licoco) stelde dat de opbrengst uit natuurlijke hulpbronnen te gering zijn als gevolg van verduistering en corruptie. Er zou bijvoorbeeld alleen al meer dan 500 miljoen USD aan diamanten zijn omgezet, zonder dat de overheid hierover belastingen heeft geïnd. UN Security Council, S/2011/656, 24 oktober 2011. Zie Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011, p. 12. http://www.poleinstitute.org/documents/RCn%B030bis.pdf. Radio Okapi, RDC: la Licoco dénonce le détournement des recettes des ressources naturelles, 10 augustus 2011. Service d’assistance et d’encadrement des exploitants artisanaux et des petites mines. Industrial Technology Research Institute. Zie http://www.itri.co.uk/. Zie Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011, p. 34. http://www.poleinstitute.org/documents/RCn%B030bis.pdf. IRIN, DRC: Keeping track of mineral resources, 13 december 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 100. Radio Okapi, Martin Kabwelulu: «Les minerais de sang n’existent plus en RDC», 3 oktober 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 10. Pagina 46 van 141


|

Juni 2012

af te persen en beslag te leggen op de ertsen. Daarnaast leidden conflicten tussen exploitanten over het eigendom van mijnen tot samenwerking met criminele netwerken binnen het leger. Tenslotte leggen deze netwerken zich steeds meer toe op de aankoop en het vervoer van ertsen en de illegale uitvoer daarvan. Militaire aanklagers hebben in 2011 weliswaar enkele militairen hiervoor vervolgd, maar veel pogingen tot vervolging zijn gestrand vanwege de beperkte middelen en de tegenwerking van hogere officieren.283 Bij sommige mijnen, zoals die in de omgeving van Rubaya, is wel politie aanwezig, maar deze politie, die zich uitgeeft voor ‘mijnpolitie’, behoort in werkelijkheid tot de ‘parallelle CNDP politie’ die is opgezet door kolonel Zabuloni.284 Tijdens het mijnbouwverbod bezetten soldaten van ex- PARECO kolonel Saddam Ringo, die zich had aangesloten bij generaal Ntaganda, de mijn van Kakenge.285 De smokkel van mineralen naar Rwanda nam toe.286 Ook zijn er aanwijzingen dat veel Congolees goud naar Kenya is uitgevoerd.287 Gevolgen Dodd-Frank Wet Volgens sommigen heeft de Dodd-Frank Wall Street reform act of 2010 vooral de arme bevolking in Oost-Congo getroffen. Mensen die een paar dollar per dag in de mijnen verdienden, raakten werkeloos. Vrouwen moesten thuis bevallen omdat ze niet langer 20 USD voor een bevalling in de kliniek konden betalen. Kinderen konden niet langer naar school, omdat hun ouders geen schoolgeld meer konden betalen. Mijnstadjes zijn afgesloten van de buitenwereld, omdat vliegtuigen daar niet langer landen. Generaal Bosco Ntaganda zou echter wel voordeel bij de Dodd-Frank wet hebben. Zijn privé militie zou voor ‘bescherming’ van de handelaren zorgen, die de mineralen naar Rwanda smokkelen. Bij smokkeloperaties sluiten soldaten van generaal Ntaganda (soms) de grensovergang af.288 Chinezen openden in de zomer van 2011 een handelspost in Noord-Kivu. Ook China fabriceert mobiele telefoons, maar heeft (nog) geen behoefte aan transparantie betreffende de herkomst van de grondstoffen.289

283

284 285 286

287 288 289

UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 110. Volgens Global Witness, dat zich baseert op informatie van een hoge FARDC-officier, zou op hoog regeringsniveau zijn besloten militaire commandanten die zich schuldig maken aan overtredingen in de mijnbouwsector niet te vervolgen. Global Witness, Congo’s minerals trade in the balance, mei 2011. Op 5 september 2011 probeerden gewapende bandieten in te breken bij de provinciale minister van Energie en Mijnbouw in Noord-Kivu, Naasson Kubuya Ndoole. Eerder die dag was Kubuya, die de illegale handel in mineralen moet bestrijden, telefonisch met de dood bedreigd. Radio Okapi, Nord-Kivu: des bandits armés attaquent le domicile du ministre provincial des Mines et Energie, 6 september 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 112-113. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 115-116. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 122. Op 1 augustus 2011 werd kolonel Balumisa Chuma gearresteerd terwijl hij met twaalf soldaten 10 ton tinerts uit Zuid-Kivu probeerde te smokkelen. De kolonel bekende dat hij al heel lang tinerts smokkelde, hij ging ervan uit dat zijn rang en positie hem beschermden. Op 21 augustus 2011 hield de grenspolitie in Goma een jeep van MONUSCO aan, omdat de jeep dermate zwaar beladen was dat hij nauwelijks kon rijden. In de jeep, die onderweg was naar Rwanda, bleek 1200 kg tinerts te zitten. Minyan Ville, Demand for Electronics Stokes Congo's Violent Tin Trade, 4 augustus 2011. Persbericht van de provincie Noord-Kivu, 1200 kg de cassiterite trouves dans une jeep de la MONUSCO a Goma traversant vers le Rwanda dans la nuit du dimanche 21 aout 2011, 22 augustus 2011. Op 8 oktober 2011 onderschepte de Katangese mijnpolitie 30 ton tinerts op de route Lubumbashi-Kasumbalesa in Noord-Katanga. De eigenaar ervan had verklaard dat het om een kopertransport ging. Direct.cd, Trafic illicite des minerais, la RDC menacée d’embargo !, 14 oktober 2011. Radio Okapi, Lubumbashi: la police des mines saisit 30 tonnes de cassitérite, 11 oktober 2011. De Rwandese president Kagame verklaarde in september 2011 in Parijs dat zijn land gereed was om zaken te doen, onder meer op het gebied van mijnbouw. Gevraagd of het om (van oorsprong) Congolese mineralen gaat, verklaarde Kagame dat Rwanda zijn eigen coltan exporteert. Le Potentiel, En visite à Paris, Kagame négocie la vente des mines et des terres arables congolaises, 19 september 2011. Zie ook DIA, RDC: De l’influence des pays voisins, 23 september 2011. Ten minste 70 ton mineralen die in beslag werden genomen door de Rwandese politie is begin november 2011 teruggegeven aan de DRC. BBC News, Rwanda gives DR Congo back tonnes of smuggled minerals, 3 november 2011. IPIS, Kenya’s role in the trade of gold from eastern DRC, augustus 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 124, 128-129. The New York Times, How Congress devastated Congo, 9 augustus 2011. Zie ook Huffington Post, Conflict Minerals in the Congo: Let's Be Frank About Dodd-Frank. 22 augustus 2011. Pagina 47 van 141


|

Juni 2012

Geheime mijnbouwcontracten De Congolese regering raakte in 2011 in opspraak door berichten over (tot dan toe) geheime mijnbouwcontracten.290 Het Congolese belang in de kopermijnen Frontier en Lonshi werd verkocht voor 30 miljoen USD, terwijl het in 2010 door deskundigen was getaxeerd op 900 miljoen USD.291 De minister van Mijnbouw ontkende de verkoop.292 Het IMF eiste opheldering over de mijnverkopen van de regering. Het IMF verbond de gevraagde uitleg aan de conclusie van haar vierde beoordeling van het tweede economische programma van de regering, de PEG 2.293 De verkoop van 30% van de aandelen van Sodimico294 is wel gepubliceerd op de website van het ministerie van Mijnbouw295, maar volgens het IMF heeft de onderneming de aandelen ondergewaardeerd.296 Begin november 2011 opende het Carter Center de website www.congomines.org om de transparantie te bevorderen van de door conflicten en corruptie geplaagde mijnbouwsector. Op de website worden honderden documenten geplaatst, waaronder contracten.297 Begin 2011 had de Congolese overheid zich verplicht jegens het IMF om mijnbouwcontracten en verkopen van aandelen in staatsmijnbouwbedrijven te publiceren, maar heeft dat bij de transacties van de Congolese staatsmijnbouwonderneming Gecamines nagelaten.298 Volgens documenten die zijn vrijgegeven door een Brits parlementslid zou de DRC miljarden hebben verloren aan geheime mijnbouwcontracten die onder het toeziend oog van president Kabila zijn afgesloten.299 290

291

292 293 294 295

296

297 298

299

Volgens Modeste Bahati Lukwebo, hoofd accountantscontrole van de economische commissie van de Assemblee nationale, gaf de minister van Mijnbouw opdracht voor de verkoop van Sodimico’s belang van dertig procent in de kopermijnen Frontier en Lonshi aan Fortune Ahead, een in Hong Kong geregistreerde lege vennootschap. De mijnen waren eerder in bezit van First Quantum, maar werden in 2010 genationaliseerd. Bloomberg, Congo Sells Stake in Former First Quantum Mines, 17 augustus 2011. Bloomberg, Congolese State Miner Sodimico Sells a Stake in Former First Quantum Mine, 17 augustus 2011. Reuters, Congo sold mines at fraction of value -MP, docs, 18 augustus 2011. Congo Siasa, Controversy surrounds the sale of Congolese mines, 17 augustus 2011. Bloomberg, IMF asks Congo for explanation on State mining assets sale, 28 september 2011. Bloomberg, Gecamines of Congo must publish asset-sale revenue, IMF says, 28 september 2011. Reuters, DRC minister denies copper mines stake sale report, 18 augustus 2011. Second programme économique du gouvernement. Société de Développement Industriel et Minier du Congo. Op 20 mei 2011 vaardigde het ministerie van Mijnbouw een decreet uit waarin staat dat alle overeenkomsten van de Congolese Staat betreffende de ontginning van natuurlijke rijkdommen - het gaat vooral om de exploitatie van aardolie en de concessies voor mijnen bosbouw- met binnen- en buitenlandse ondernemingen binnen zestig dagen na het afsluiten van de overeenkomsten zullen worden gepubliceerd op de website van dit ministerie. De DRC beschikt onder andere over een derde van de wereldreserves aan kobalt en produceert 18 procent van alle diamanten ter wereld. Décret n° 011/26 du 20 mai 2011 portant obligation de publier tout contrat ayant pour objet les ressources naturelles. Zie http://mines-rdc.cd/fr/. Le Potentiel, PEG 2 dans l’impasse: le FMI exige l’audit des contrats signés par la Sodimico et la Gecamines, 28 september 2011. Radio Okapi, RDC: le FMI exige du gouvernement des explications sur la signature des contrats miniers, 30 september 2011. Radio Okapi, Panorama économique: le FMI conditionne la conclusion de la 4è revue de PEG 2, 4 oktober 2011. In december 2009 keurde het IMF 551 miljoen USD aan leningen goed op voorwaarde dat dat mijnbouwsector transparanter zou worden. Belga, Congo volhardt in schimmige mijndeals, 22 november 2011. The Independant (UK), President's secret deals cost Congolese £3.5bn, 23 november 2011. RFI, RDC: Les faiblesses d’un géant potentiel minier, 23 november 2011. BBC News, DR Congo mining transparency site launched, 1 november 2011. Gecamines zou zijn aandelen in Mutanda Mining en Kansuki Sprl verkocht hebben aan respectievelijk Actifs Rowny ltd en Biko Invest, die gelieerd zijn aan de Israëlische zakenman Dan Gertler, een vertrouwenspersoon van president Kabila. Deze transacties staan in een document van de groep Glencore, dat bij de introductie van deze groep op de Beurs van Londen werd gepubliceerd. De verkoopprijs is niet bekend gemaakt, maar volgens schattingen in documenten van Glencore zou de waarde rond 3.1 miljard USD schommelen. Gecamines weigerde in te gaan op het verzoek van het ministerie van Mijnbouw om alle herziene overeenkomsten te publiceren. Volgens Gecamines was hiervoor toestemming vereist van de bedrijven waarmee de overeenkomsten zijn aangegaan. In oktober 2011 verklaarde Gecamines dat de onderneming niet gebonden is aan de Congolese regelgeving betreffende transparantie van alles staatsbedrijven in de mijnbouwsector, aangezien Gecamines in 2011 een commercieel bedrijf is geworden –ook als is de Congolese Staat de enige eigenaar. Reuters, Congo's Gecamines refuses to publish mining contracts, 1 november 2011. Volgens de UK Parliament Great Lakes of Africa Group heeft de regering mijnconcessies en activa uit de mijnbouw voor ongeveer 5,5 miljard dollar onder de marktwaarde verkocht aan hoofdzakelijk offshore mantelbedrijven, waarvan de nieuwe eigenaars niet bekend zijn. De documenten tonen aan dat de natuurlijke Pagina 48 van 141


|

Juni 2012

MONUSCO Sinds 1999 bevindt zich in de DRC de VN-vredesmacht Mission de l'Organisation des Nations Unies en République Démocratique du Congo (MONUC), die op 28 mei 2010 middels de VN-Veiligheidsraad Resolutie 1925 werd omgedoopt tot Mission de l’Organisation des Nations Unies pour la stabilisation en République démocratique du Congo (MONUSCO). De VN-vredesmacht is geplaatst onder Hoofdstuk VII van het Handvest van de Verenigde Naties. In het mandaat van MONUSCO, dat loopt tot 30 juni 2012300, heeft de bescherming van de burgerbevolking de hoogste prioriteit. Zo moet MONUSCO acties van het Congolese leger ondersteunen die bedoeld zijn om burgers te beschermen tegen schendingen van mensenrechten; ook moet MONUSCO acties ondersteunen die leiden tot de vervolging van degenen die mensenrechten hebben geschonden; verder moet MONUSCO in samenwerking met de Congolese overheid en internationale Ngo’s ervoor zorgen dat ontheemden veilig kunnen terugkeren. Daarnaast verleent MONUSCO logistieke steun bij militaire operaties tegen de FDLR, de LRA en andere gewapende groepen, werkt zij mee aan de integratie van voormalige rebellen in het Congolese leger en ondersteunt zij de demobilisatie en terugkeer van leden van gewapende groepen. Voorts ondersteunt MONUSCO de Congolese overheid bij de hervorming van de veiligheidssector, het leger, de politie en het justitiële apparaat. Tevens helpt MONUSCO de overheid bij het opzetten van eenheden van de FARDC en de militaire politie. Ook ondersteunt MONUSCO de overheid bij het vestigen dan wel herstellen van het overheidsgezag in de bevrijde gebieden. Verder verleent MONUSCO technische en logistieke steun bij de organisatie van de verkiezingen. De grootste concentratie MONUSCO-troepen is gestationeerd in Oost-Congo (in de Kivu-provincies en Orientale). Eind januari 2012 bestond de VN-missie uit 16.975 militairen, 723 militaire waarnemers, 1.372 politieagenten en 4.432 man overig personeel.301 Om de veiligheid tijdens het verkiezingsproces te verhogen trainde MONUSCO eenheden van de Police nationale congolaise (PNC). Tien eenheden van de Police d’intervention rapide (PIR) werden met nieuw materieel uitgerust. Frankrijk trainde twee PIR-eenheden, de DRC ook twee en MONUSO trainde de overige PIReenheden.302 De Congolese bevolking is teleurgesteld in Monusco, mede door voortdurende beschuldigingen van seksueel misbruik en wangedrag door blauwhelmen.303

300

301 302 303

grondstoffen van Congo niet gebruikt worden als bron van inkomsten voor de Congolese bevolking. Belga, Congo volhardt in schimmige mijndeals, 22 november 2011. The Independant (UK), President's secret deals cost Congolese £3.5bn, 23 november 2011. RFI, RDC: Les faiblesses d’un géant potentiel minier, 23 november 2011. De VN-Veiligheidsraad verlengde door middel van resolutie 1991 op 28 juni 2011 het mandaat van Monusco. Zie UN Security Council Cross-Cutting Report on the Rule of Law, 28 oktober 2011, p. 31. Op 18 mei 2011 verklaarde dat minister van Internationale Samenwerking, Raymond Tshibanda, dat de tijd gekomen was voor een herstructurering van MONUSCO en dat de vredestroepen zich versneld zouden moeten terugtrekken, maar MONUSCO zelf vond dat de stabilisatie van de DRC niet gebaat zou zijn met een vroegtijdig vertrek. Xinhua, RD Congo: le Conseil de sécurité proroge d'un an le mandat de la MONUSCO, 29 juni 2011. http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/monusco/facts.shtml (geraadpleegd op 27 maart 2012). Le Potentiel, La Monusco préoccupée par la sécurité électorale, 22 juni 2011. Op 27 juli 2011 meldde luitenant-generaal Chander Prakash dat de beschuldigingen sinds 2008 met 75 procent waren afgenomen. Zie UN Security Council Cross-Cutting Report on the Rule of Law, 28 oktober 2011, p. 31. Pagina 49 van 141


|

Juni 2012

De laatste twee maanden van 2011 voerde MONUSCO tien militaire operaties uit, waarvan drie met de FARDC, voornamelijk in Noord- en Zuid Kivu.304 FARDC Het Congolese leger, de Forces Armées de la République Démocratique du Congo, werd na de tweede Congolese oorlog in juli 2003 gevormd uit de gewapende groepen die elkaar destijds bestreden (het toenmalige regeringsleger, de RCD, MLC en Maï-Maï groepen). Sinds 2003 werden bovendien verschillende ex-gewapende groepen aan het leger toegevoegd. Het Congolese leger kampt met structurele problemen, zoals gebrek aan training en discipline en wijdverbreide corruptie. Soldaten worden slecht of helemaal niet betaald en er zijn doorgaans geen kazernes of kampen aanwezig in de gebieden waar ze worden gestationeerd.305 Voor hun levensonderhoud en dat van hun gezin zijn ze grotendeels op zichzelf en de lokale bevolking aangewezen. Het Congolese leger maakt zich op grote schaal schuldig aan ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder seksueel geweld. Ontevreden soldaten gaan vaak over tot plunderingen, verkrachting of roofovervallen.306 Begin 2010 presenteerde het ministerie van Defensie een reorganisatieplan. Fase I (die loopt tot 2011) voorziet in de reorganisatie, opleiding en uitrusting van FARDC eenheden in gebieden waar nog altijd wordt gevochten, zoals in Noord- en ZuidKivu. Verder dient het leger zich in deze periode voor te bereiden op het overnemen van taken van MONUSCO. Fase II (2011-2016) voorziet in de plaatsing van FARDC eenheden in het gehele grondgebied van de DRC en de oprichting van snel inzetbare legereenheden.307 Regimenten in plaats van bataljons In de eerste helft van 2011 vond in de Kivu’s een de omvorming van bataljons tot regimenten plaats. Bij de herstructurering werden hoofdkwartieren ingericht in Mubanbiro, Rumangabo, Kanyabayonga, Beni en Walikale. Men wilde regimenten inrichten van 1.200 militairen. Het doel was de bestaande structuren af te breken, maar dat stuitte op weerstand in de militaire zones 22 en 23 (Masisi) waar generaal Bosco Ntaganda het voor het zeggen heeft. Ook was men van plan de registratie van militairen verder af te ronden.308 Het proces van ‘regimentering’ werd

304

305

306 307 308

MONUSCO kampt op haar beurt met een gebrek aan medewerking van de Congolese overheid, die zijn ambtenaren (vaak) niet betaalt en ook overigens niet of nauwelijks meewerkt. Volgens velen heeft Kabila geen belang bij een goed functionerend leger en een goede politie, dat kan voor hem een gevaar zijn. In de binnenlanden lopen guerrilla's door de bush en vallen dorpen aan. Monusco moet dorpen zien te bereiken waar geen weg naartoe loopt, daardoor zijn ze (bijna) altijd te laat. Ook krijgt Monusco onvoldoende logistieke steun van de VN lidstaten. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 5. HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Cong, 22 januari 2012. Begin augustus 2011 protesteerden bijvoorbeeld militairen in Zuid-Kivu tegen ‘diefstal’ van hun soldij. Een bedrag van 13.586 USD zou niet zijn uitbetaald. Radio Okapi, FARDC: tension dans les casernes à Kamituga, Burhale et Kananda, au Sud-Kivu, 2 augustus 2011. Vooral EUSEC spant zich om de betaling van soldij te verbeteren. Ook worden –zij het vooralsnog op bescheiden schaal- kazernes gebouwd. Zie ook het Algemeen Ambtsbericht van juli 2011. HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. UN Security Council, S/2010/164, 30 maart 2010. Zie voor de registratie, het opzetten van een centrale database en andere administratieve facetten evenals de zakelijke belangen van de militairen het Algemeen Ambtsbericht van juli 2011. Met behulp van EUSEC werden op de Ecole d’administration des Forces armées de la RDC in de eerste helft van 2011 57 officieren, onder wie twee vrouwen, opgeleid tot specialisten in financieel- en personeelsmanagement. Er zouden naar schatting 1.000 van dergelijke specialisten in het Congolese leger nodig zijn. Le Potentiel, Avec l’appui de l’EUSEC: L’Ecole d’administration des FARDC forme 57 officiers en gestion du personnel militaire, 20 juni 2011. Le Potentiel, Pagina 50 van 141


|

Juni 2012

gekenmerkt door vertraging en frustratie over de voorkeursbehandeling van (vooral) de ex-CNDP en de FRF309.310 De reorganisatie van het leger heeft volgens de UN Group of Experts geleid tot een verslechtering van de veiligheidssituatie in de Kivu’s. De ADF kon zijn aanwezigheid op het grondgebied van Beni en Lubero in Noord-Kivu consolideren en de Maï-Maï Yakutumba konden hun operaties in Fizi, Zuid-Kivu uitbreiden.311 Sommige PARECO-strijders hadden aansluiting gezocht bij het ex-CNDP commando vanwege gezamenlijke belangen bij de exploitatie van de mijnen in Numbi en Nyabibwe in Zuid-Kivu, traditionele bolwerken van PARECO.312 Na de regimentsvorming vormden teleurgestelde PARECO-strijders samen met gedeserteerde Nyatura, Maï-Maï Kifuafua en Maï-Maï Kirichenko een coalitie van 300 strijders in de bergen bij Kalehe.313 Nu veel legerofficieren –waaronder Maï-Maïgemarginaliseerd raakten, begonnen velen onder hen met het discreet verlenen van steun aan gewapende groeperingen, zowel uit economische overwegingen als om hun positie in de instabiele postelectorale periode in te nemen. In september 2011 riepen FARDC-officieren in een memo op om stelling te nemen tegen de overname van het leger door Hutu’s en Tutsi’s. Een van de officieren beschreef de FARDC als een leger dat verraders beloonde en loyale officieren verwaarloosde. Daarbij werd onder meer verwezen naar een ex-FRF officier, die op zijn 29e benoemd was tot kolonel, terwijl officieren met meer dan 20 dienstjaren niet eens majoor waren.314 Einde integratie Eind mei 2011 kondigde de minister van Defensie, Charles Mwando Nsimba, aan de activiteiten van de Structure militaire d’intégration (SMI) te beëindigen waarmee een eind kwam aan de integratie van strijders van gewapende groeperingen in de FARDC. Daarmee was te veel fout gegaan, volgens de minister. De integratie was onderdeel van het plan de stabilisation de reconstruction de la partie Est de la RDC (STAREC), maar niet alle deelnemers hadden daarbij hetzelfde doel voor ogen. Ontworpen als stabilisatieplan, droeg STAREC volgens sommigen eerder bij aan het handhaven van de chaos in Oost-Congo waardoor de illegale handel in mineralen kon voortduren.315

309 310

311

312 313 314

315

Cinquante-sept officiers des FARDC dont deux femmes..., 22 juni 2011. Xinhua, 57 officiers brevetés en Administration des Forces armées de la RDC, 20 juni 2011. Forces Républicaines Fédéralistes. In juni en juli 2011 deserteerden bijvoorbeeld 150 FARDC-strijders uit het formatiecentrum Kanyola. De voormalige commandant van de 43e sector Amani Leo, kolonel Niragire Kifaru, trok zich begin juni 2011 met 200 manschappen terug in Lusuki, op 50 kilometer van Fizi. Kifaru, een voormalige commandant van de PARECO in Noord-Kivu was ontevreden over het besluit van de commandant van de 10e région militaire om alle functies in het Kananda regiment toe te delen aan de FRF. Kifaru en zijn mannen zijn beschuldigd van de massaverkrachting van 12 juni 2011 in Nyakiele. Kifaru sloot zich op 7 juli 2011 in Uvira met honderd manschappen opnieuw aan bij de FARDC. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 21, p. 158. ACP, Retrait à Lusuku de l’excommandant du 43è secteur Amani Leo, 14 juni 2011. Radio Okapi, Uvira: le colonel Kifaru se rend à la hiérarchie militaire des FARDC, 7 juli 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 24. ACP, Retrait à Lusuku de l’ex-commandant du 43è secteur Amani Leo, 14 juni 2011. PARECO is een van de gewapende milities die in de FARDC zijn opgegaan. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 88-89. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 89. UN Security Council S/2011/345, 7 juni 2011, p. 15. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 78. Zie ook Radio Okapi, Nord- Kivu: Désertion d’un officier des FARDC à Walikale, 26 augustus 2011. Strijders zouden zich overgeven om de beloning van de overheid daarvoor te kunnen incasseren. Na te zijn geïntegreerd in de FARDC deserteren ze na een paar maanden, gaan naar een ander gebied om zich daar over te geven en daarvoor opnieuw een beloning te ontvangen. Le Potentiel, FARDC: le gouvernement dit non au mixage, 8 juni 2011. Pagina 51 van 141


|

Juni 2012

Wetgeving Op 25 augustus 2011 nam de Assemblée nationale een wet aan op het functioneren van de krijgsmacht. De wet definieert voor het eerst de militaire functies en rangen.316 In de wet wordt het nationale en apolitieke karakter van de krijgsmacht benadrukt. Verder hamert de wet op professionalisme en het belang van discipline en moraal, zowel bij werving als promotie. De wet voorziet ook in het afleggen van de militaire eed, militairen moeten beloven geen mensenrechtenschendingen te plegen en vrouwen te zullen respecteren. Voorts regelt de wet de werving, huisvesting, salariëring en de secundaire arbeidsvoorwaarden van de militairen.317 Nevenactiviteiten militairen Ondanks de genoemde initiatieven voor de hervorming van het leger blijven sommige belangrijke problemen vooralsnog onopgelost. In Oost-Congo houdt de FARDC –en in het bijzonder de daarin geïntegreerde voormalige rebellen- zich nog altijd bezig met lucratieve activiteiten in de mijnsector.318 President Kabila heeft publiekelijk toegegeven dat het bestaan van criminele netwerken binnen de FARDC, die zich (vooral) bezighouden met illegale mijnbouw, op gespannen voet staat met het veiligheidsmandaat van het leger.319 Bovendien verbiedt artikel 27 van de Code minier320 ambtenaren (waaronder militairen) mijnbouw te bedrijven. President Kabila heeft de militairen bevolen zich te onthouden van deze activiteiten, maar in de praktijk kunnen militaire procureurs de artikelen 63, 64, 65 en 113321 van de Code pénal militaire322 niet toepassen. Het belangrijkste obstakel is generaal Bosco Ntaganda, de facto de opperbevelhebber van het Congolese leger in Noord- en ZuidKivu, die grote zakelijke belangen heeft.323 De gevolgen van deze illegale activiteiten zijn ernstig: 1. De FARDC kent geen prioriteit toe aan de bescherming van burgers; 2. Binnen de FARDC is er geen eenduidige gezagsstructuur en insubordinatie komt veelvuldig voor; 3. De FARDC verwaarloost de militaire operaties tegen gewapende groepen en werkt daar uiteindelijk zelfs mee samen.

316

317

318 319

320 321 322 323

Voorheen vielen de militairen onder een algemene wet voor alle overheidspersoneel, de Loi n°81-003 du 17 juillet 1981. Le Potentiel, L’Assemblée nationale vote la loi sur le statut du militaire, 26 augustus 2011. ACP, Promulgation des lois organiques sur l’organisation et le fonctionnement des Forces armées et la Police nationale congolaise, 19 augustus 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 109 e.v. Drie militairen en een politieagent werden bijvoorbeeld gearresteerd op verdenking van diefstal van geld en bezittingen van de slachtoffers van het vliegtuigongeluk op 8 juli 2011 in Kisangani waarbij 83 inzittenden om het leven kwamen en 40 personen gewond raakten. Een van de slachtoffers was een zakenman die 800.000 USD aan contant geld bij zich had. In Kasaï Oriental arresteerden FARDC militairen diamantgravers bij de mijn van Tembwa op het grondgebied van Lusambo. Nadat de diamantgravers hun opbrengst hadden overhandigd, werden ze weer vrijgelaten. Eind september 2011 raakten militairen en politieagenten slaags om een zak ruwe diamanten in Bakwa Tshimuna in het district Tshilenge. In oktober 2011 beklaagden dorpschefs in de provincie Orientale over stropers in het Okapi-reservaat in Epulu. Volgens de chefs zijn de stropers voornamelijk FARDmilitairen, die in het gebied waren geplaatst om de stroperij een halt toe te roepen. AFP, Crash de Kisangani: trois soldats et un policier arrêtés pour vol sur des victimes, 20 juli 2011. Radio Okapi, Kasaï-Oriental: un groupe de FARDC accusées de procéder aux arrestations arbitraires à Tembwa 2, 12 juli 2011. ACP, Retour au calme dans la cité de Tshishimbi après des échauffourées entre éléments des FARDC et de la PNC, 23 september 2011. Radio Okapi, Province Orientale: les chefs coutumiers se mobilisent contre les braconniers, 24 oktober 2011. Wet op de Mijnbouw. Deze artikelen zien op plundering en het niet opvolgen van dienstbevelen. Wetboek van Militair Strafrecht. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 149-155. De mijnen van Mungwe en Fungamwaka staan bijvoorbeeld onder controle van Generaal Bosco Ntaganda. Ook de belastingen die worden geheven door de ‘parallelle mijnpolitie’ zijn bestemd voor de generaal. Ntaganda is verder betrokken bij de smokkel van ertsen, goud, hout, houtskool en cannabis. Pagina 52 van 141


|

Juni 2012

DDR en DDRRR In de DRC zijn verschillende ontwapeningsprogramma’s gaande. Het Disarmament, Demobilisation, Repatriation, Reinsertion and Resettlement (DDRRR) programma is gericht op niet-Congolese strijders die zich in de DRC bevinden. Volgens cijfers van de VN werden in het kader van het DDRRR-programma in 2011 maandelijks ongeveer 80 buitenlandse ex-strijders, voornamelijk FDLR-strijders, gerepatrieerd. De laatste drie maanden van 2011 werden 253 strijders gerepatrieerd. Het aantal actieve FDLR-strijders werd eind 2011 geschat op minder dan 2.000.324 Daarnaast hebben zich maandelijks ongeveer 40 Congolese FDLRstrijders voor het DDR programma aangemeld. Het is nog steeds gevaarlijk voor FDLR-strijders om zich over te geven. Een FDLRcommandant dwong zijn eenheid de onthoofding van twee strijders, die tevergeefs hadden geprobeerd te vluchten, bij te wonen.325 Het DDRRR-programma in Bukavu, Zuid-Kivu, heeft buitenposten in Bunigiri, Mwenga, Baraka, Uvira en Lulimba. Daarnaast is er een tijdelijke buitenpost in Lubimbwe, dichtbij Walungu in het Ninja National Park. Op deze buitenposten wordt informatie ingewonnen over de FDLR, men stuurt dagen weekrapporten naar Bukavu. Er is een transit camp in Bukavu en een transit camp over de grens in Cyangugu, Rwanda. Vandaar worden repatrianten met de bus naar Mutobu bij Goma gebracht. In Rwanda worden zij opgevangen door de Rwandan repatriation commission. De DDRRR sectie van MONUSCO lanceerde in samenwerking met het Rwandese Internews Network in juli 2011 een twee maanden durende bewustmakingscampagne, gericht op de FDLR. Videoprogramma’s lieten zien hoe strijders die zich vrijwillig overgeven worden beloond en welke mogelijkheden Rwanda biedt tot herintegratie. Op een groot scherm in de open lucht werden beelden vertoond van Rwandezen die met succes waren teruggekeerd naar Rwanda.326 Ook met dagelijkse radio-uitzendingen over de demobilisatie en herintegratie, probeert de DDRRR strijders over te halen te vluchten. Daarnaast onderhouden zowel de DDRRR als de Rwanda Demobilization and Reintegration Commission (RDRC) in Mutobo telefonisch contact met FDLR-commandanten. Na twee jaar onderhandelen, gaf luitenant-kolonel Amri Bizimana, alias Dimitri, zich over in 2011.327 Het Disarmament, Demobilisation and Reintegration (DDR) programma is gericht op strijders met de Congolese nationaliteit.328 Het DDR-programma in de DRC wordt uitgevoerd door de Unité d’Exécution du Programme National de Désarmement et Démobilisation (UEPNDDR), het werkt samen met onder andere MONUSCO en UNICEF.329 In de aanloop naar de verkiezingen zijn strijders van gewapende groeperingen opgenomen in het leger. Een deel van de geïntegreerde strijders is niet echt geïntegreerd en heeft zich teruggetrokken als zogenaamde éléments résiduels in het 324 325

326 327

328 329

UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 12. IRIN, DRC-RWANDA: Militia members return home to another country, 16 september 2011. IRIN, Analysis: Sapping the strength of DRC militias, 1 september 2011. MONUSCO, Sensitization Campaign in FDLR Strongholds, 2 augustus 2011. IRIN, DRC-RWANDA: Militia members return home to another country, 16 september 2011. IRIN, Analysis: Sapping the strength of DRC militias, 1 september 2011. Ook genoemd Programme National de Désarmement, Démobilisation et Réinsertion (PNDDR). De UEPNDDR vervangt de Commission Nationale de Désarmament, Démobilization et Réinsertion (CONADER). UN Security Council, S/2008/693, 10 november 2008, p. 11. Pagina 53 van 141


|

Juni 2012

oerwoud. De beloofde rangen zijn niet gegeven, ook zijn de functies niet conform de met de strijders gemaakte afspraken. Doordat ook de soldij niet is betaald, zijn sommige strijders gedeserteerd.330 Ontwapening Het leger is nog steeds de voornaamste leverancier van wapens, munitie en militaire uitrusting (uniforms en laarzen) van gewapende groeperingen, waaronder de FDLR. Soldaten verkopen hun uitrusting en beweren vervolgens dat die is gestolen of verloren gegaan in de strijd. Ook ruilen zij hun munitie voor goud, marihuana of bush meat.331 Veel wapens en munitie blijven achter op het slagveld bij gebrek aan opslagcapaciteit. Kindsoldaten spioneren bij het leger om gewapende groeperingen te informeren over achtergebleven wapens. Legercommandanten zijn betrokken bij grote leveranties van wapens en munitie. Nog altijd zijn wapendepots in bezit van ex-CNDP militairen. Ze worden bewaakt door majoor Ndizeye Mugisha, een vertrouweling van generaal Ntaganda. Van de 3.992 PARECO-strijders die zijn geïntegreerd in het leger, hebben slechts 800 hun wapens ingeleverd. Van de ongeveer 5.000 ex-CNDP strijders hebben slechts 2.500 hun wapens ingeleverd. Militaire leveranties aan kamp Saio332 werden tijdens de verslagperiode onmiddellijk doorgestuurd naar eenheden in het veld. Het ontwapenen van de gemeenschappen gebeurt door de semi-overheidsinstelling Paix et réconciliation, PAREC. De voorzitter van deze organisatie is Daniel Ngoy Mulunda, die ook voorzitter van de CENI is. Ingezamelde wapens zijn opgeslagen in containers in Goma. Ze worden bewaakt door de Presidentiële Garde.333 Volgens de Association des volontaires du Congo (Asvoco) circuleerden begin juni 2011 in Noord-Kivu nog altijd duizenden wapens die in het verleden door het Rassemblement congolais pour la démocratie (RCD) aan burgers en autodéfense groepen waren uitgedeeld. Het wapeninzamelingsprogramma van PAREC in 2010 zou het probleem niet hebben opgelost.334 Half juni 2011 werd een bijeenkomst georganiseerd over de opslag van wapens en munitie van het Congolese leger. Aan de bijeenkomst werd deelgenomen door FARDC, EUSEC RD Congo, MAG, MONUSCO, PNC, UNMACC335, vertegenwoordigers van de Commission Nationale de Contrôle des Armes Légères et de Petit Calibre en bilaterale partners. Op de korte termijn werd gestreefd naar een voorlopige, veilige opslag van wapens in de militaire regio’s Kinshasa, Bukavu, Bunia en Goma. Op de lange termijn zullen deze militaire regio’s worden uitgerust met wapendepots 330

331

332 333 334

335

Luitenant-Kolonel Muhima Busanga, die is gestationneerd in Bukavu, verklaarde dat soldaten gemiddeld 50 USD per maand krijgen, als ze al worden betaald. Volgens hem zouden ze geen geld van burgers stelen als ze behoorlijk zouden worden betaald. Volgens professor Gustave Nachigera, politiek analist en rector van de Evangelische Universiteit van Bukavu is de integratie van gewapende groeperingen in het leger mislukt, omdat de regering verscheidene van deze groepen lukraak bij elkaar heeft gezet. Ook is het volgens hem onmogelijk om mannen die gewend zijn te martelen, verkrachten en te moorden van de ene dag op de andere de bevolking te laten beschermen. The Guardian, Conflict and abuse continue to plague eastern Congo ahead of elections, 19 oktober 2011. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 141-145. FDLR-strijders verklaarden dat 95 procent van hun wapens en munitie afkomstig is van het regeringsleger. De wapens worden verhandeld door vrouwen van FARDC-officieren in Goma. De munitie wordt vervoerd in plastic containers en verkocht op markten in Buganza en Nyarwangi. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 42. Een oude kazerne in Bukavu die heringericht wordt. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 141-145. Radio Okapi, Nord-Kivu: la circulation illégale des milliers d’armes légères est un facteur permanent d’insécurité, 5 juni 2011. Uit de resultaten van een onderzoek dat is uitgevoerd door de Groupe de Recherche et d’Information sur la Paix et la Sécurité (GRIP), blijkt dat veel gezinnen in Oost-Congo beschikken over een wapen. Meer dan negen op de tien respondenten zijn bereid in ruil voor geld, een beloning in natura of amnestie hun geweren in te leveren bij de traditionele chef, internationale organisaties of de VN-soldaten in de regio. Slechts weinigen willen hun wapen toevertrouwen aan het Congolese leger. Mondiaal Nieuws, Meer dan 300.000 illegale wapens in OostCongo, 26 september 2011. Centre de Coordination de la Lutte Anti mines des Nations Unies en RD Congo. Pagina 54 van 141


|

Juni 2012

die voldoen aan internationale normen.336 Op 23 november 2011 werd een wapendepot van de FARDC na een opknapbeurt door de EUSEC opnieuw in gebruik genomen. Wapens en munitie worden daar opgeslagen conform internationale veiligheidsnormen.337 In de volgende paragrafen wordt per regio de veiligheidssituatie besproken. Kivu’s De veiligheidssituatie in de Kivu’s stond in de gehele verslagperiode sterk onder druk door mensenrechtenschendingen door de FDLR, andere gewapende groeperingen en de FARDC. Brandstichting, plundering, ontvoering en verkrachting kwamen in bijna alle gebieden van de Kivu’s voor. Volgens de provinciale minister van Binnenlandse Zaken van Noord-Kivu, Valérien Mbalutwirandi, werden in de periode januari-juli 2011 ten minste 800 gevallen van moord, ontvoering, diefstal, plundering en ontsnapping van gevangenen geregistreerd.338 In zowel Noord- als Zuid-Kivu vonden in 2011 minder militaire operaties plaats van het Congolese leger tegen de FDLR en andere gewapende groeperingen door het proces van ‘regimentering’ van het regeringsleger. Waar de FARD-militairen zich tijdelijk uit hun posities terugtrokken, namen milities hun plaats in. In sommige gevallen nam de bevolking, die zich onbeschermd vormde, het recht in eigen hand.339 Op 15 september 2011 verklaarde president Kabila dat de regering de gewapende groeperingen in oost-Congo onder controle had. In de aanloop naar de verkiezingen maakte de regering afspraken340 met de FRF (Fizi/Uvira), de Maï-Maï Kapopo (Mwenga), de Maï-Maï Kifuafua (Kalehe) en startte een offensief tegen de Maï-Maï Yakutumba (Fizi). Maar sommige afspraken werden niet nagekomen, terwijl tegelijkertijd nieuwe gewapende groeperingen opdoken.341 Nadat het proces van regimentsvorming in de periode augustus-oktober 2011 was voltooid, trachtte de FARDC zijn posities weer in te nemen. Door de hernieuwde confrontaties met milities nam de onveiligheid weer toe.342 Vanaf begin 2011 werden meer dan zestig veiligheidsincidenten geregistreerd met als doelwit humanitaire hulpverleners. In dertig gevallen lieten gewapende groeperingen hulpverleners in een hinderlaag lopen en beroofden hen van

336

337 338

339

340

341

342

European Council, Les priorités pour la sécurisation du stockage des armes et des munitions des FARDC établies, 15 juni 2011. Radio Okapi, Kinshasa: un dépôt d’armes des FARDC réhabilité au camp Kokolo, 23 november 2011. Volgens Mbalutwirandi was het hoge aantal te wijten aan het grote vuurwapens dat in deze periode in omloop was, de aanwezigheid van binnen- en buitenlandse gewapende groeperingen, de ondermaatse opleiding van militairen en de onregelmatige uitbetaling (of het uitblijven daarvan) van de salarissen van militairen en politieagenten. Le Potentiel, Nord-Kivu: tableau sombre de la situation sécuritaire dans la province, 7 september 2011. Volgens het maatschappelijk middenveld in Noord-Kivu brachten legercommandanten liever hun tijd door in de stad Goma, dan in onveilige gebieden, maar dit werd weersproken door de woordvoerder van de operatie Amani Leo. Radio Okapi, Nord Kivu: la société civile dénonce l’insécurité généralisée, 15 september 2011. Veel van deze afspraken waren gebaseerd op het afkopen van de gewapende groepen en de beloften van hoge posities in de nieuwe regimenten. Een in juni 2011 gedeserteerde politieofficier, Nyerere Bunana, verzamelde 30 strijders in de omgeving van Uvira. Deze nieuwe groepering noemt zich de Maï-Maï Kashorogosi. Ook twee gedeserteerde legerofficieren, kolonel Bede Rusagara en luitenant-kolonel Baleke Sumahili begonnen daar een nieuwe gewapende groepering. Andere nieuwkomers waren de Maï-Maï Aochi, de Maï-Maï Mulumba en een afsplitsing van de FRF, onder commando van kolonel Richard Tawimbi. Veel nieuwe groeperingen komen voort uit de Fuliro gemeenschap, die boos is over de prominente rol van Hutu’s en Tutsi’s in de nieuw geformeerde regimenten van het Congolese leger. Congo Siasa, New armed groups appear in South Kivu, 15 september 2011. Congo Siasa, As Congo subdues some armed groups, new ones emerge, 16 september 2011. De in februari 2010 opgestarte gezamenlijke militaire operatie van de FARDC en MONUSCO gericht tegen de FDLR, Amani Leo, liep tijdens de verslagperiode door. Pagina 55 van 141


|

Juni 2012

voertuigen en bezittingen. In reactie hierop trokken hulpverleners zich uit sommige gebieden terug.343 Op 31 december 2011 bevonden zich nog altijd 1.1 miljoen ontheemden in de Kivu’s. Ruim driekwart van de ontheemden zegt te zijn gevlucht na gewapende aanvallen op hun dorp, een kwart zegt te zijn gevlucht uit voorzorg.344 Noord-Kivu In Noord-Kivu is er op het gebied van de veiligheid geen noemenswaardige vooruitgang geboekt sinds begin 2011. Tijdens de ‘regimentering’ binnen het leger ontstonden zelfverdedigingsgroepen op het grondgebied van Masisi en Walikale. In augustus 2011 hebben ze zich Forces Défense Congolaise (FDC) genoemd. Hieronder volgen enige voorbeelden van incidenten, dit is een niet-limitatieve opsomming. In juni 2011 bezetten FDLR-strijders diverse dorpen op het grondgebied van Shabunda. FARDC-militairen hadden hun posities in dat gebied verlaten in verband met de herstructurering van het Congolese leger. De FDLR-strijders richtten wegversperringen op en eisten 2.000 CFC (2 USD) per passant.345 Bij gebrek aan bescherming van de overheid gebruikten boeren in Lubero in NoordKivu stenen en stokken om zich te verdedigen tegen militairen en politieagenten die hen doden en aanranden in plaats van hen te beschermen. Ze stenigden drie FARDC militairen en lynchten een dorpshoofd, dat hen had verraden.346 Bij Mutongo, op het grondgebied van Walikale, vonden op 17 juni 2011 gevechten plaats tussen de APCLS347 van kolonel Janvier en de Maï-Maï van kolonel Cheka. Daarbij vielen zeven doden. Bewoners van omliggende dorpen sloegen op de vlucht.348 De twee milities betwisten elkaar de controle over tinerts in Mutongo. Daar werden huizen in brand gestoken en vrouwen verkracht.349 Op 27 juli 2011 lanceerde MONUSCO de operatie Jua Mupia-II (Soleil Nouveau-II) in het gebied van Katemba in Noord-Kivu. Zes FDLR-strijders werden gedood, negen burgers die met hen samenwerkten werden gearresteerd en drie bases van de FDLR vernietigd. Op 31 juli 2011 gaf de FDLR-commandant Mapembo Zunguruka zich over.350

343

344 345 346

347 348

349

350

Op 10 september 2011 ontvoerde bijvoorbeeld de gewapende groepering CRC van majoor Jeurin zes leden van de Ngo Agro Action Allemande (AAA) in Noord-Kivu. Radio Okapi, Rutshuru: l’insécurité rend difficile l’accès humanitaire aux populations vulnérables, selon Ocha, 4 augustus 2011. Zie ook ACP, Problématique de l’accès des humanitaires au Sud-Kivu, 18 juli 2011. Le Potentiel, Des hommes armés ont attaqué, le 7 août 2011, 11 augustus 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: insécurité, les humanitaires se retirent de certains axes de Lubero et Walikale, 14 september 2011. L’Avenir, Province du Sud-Kivu: Des conditions sécuritaires précaires rendent difficile l’accès des humanitaires, 14 september 2011. Ocha, Rapport mensuel janvier 2012 Nord-Kivu, Rapport mensuel février 2012 Sud-Kivu. Radio Okapi, Selon la Société civile: Les FDLR occupent plusieurs localités à Shabunda, 1 juni 2011. Senego.com, Sud-Lubero: Trois Fardc lapidés à mort et lynchage du Chef, 13 juni 2011. Binnen twee weken doodde de plaatselijke bevolking op het grondgebied van Lubero, Beni en Rutshuru 15 personen; zij werden gelyncht of levend verbrand. De bevolking nam het recht in eigen hand vanwege de straffeloosheid in het gebied. Radio Okapi, Justice populaire au Nord-Kivu: la société civile dénonce le silence des autorités, 23 juni 2011. Zie ook Radio Okapi, Nord-Kivu: la Voix des sans voix dénonce la justice populaire à Butembo, 24 augustus 2011. Alliance des Patriotes pour un Congo Libre et Souverain. Radio Okapi, Walikale: sept morts et des villages désertés, bilan des affrontements entre deux milices, 20 juni 2011. ACP, Des affrontements récurrents ponctuent la situation sécuritaire à l’Est, constate la Monusco, 24 juni 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 158. Radio Okapi, Walikale: les villageois désertent Mutongo après les affrontements entre deux milices, 5 juli 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: lancement d’une nouvelle opération militaire à Katemba, 5 augustus 2011. Pagina 56 van 141


|

Juni 2012

Begin augustus 2011 pleegden Maï-Maï milities en ADF/Nalu-strijders binnen een week meer dan tien moorden op het grondgebied van Beni in Noord-Kivu. De milities gingen zich ook te buiten aan plunderingen en ontvoeringen.351 Confrontaties tussen de FDLR en lokale zelfverdedigingsgroepen zoals de FDC namen toe. Ook vonden (weer) confrontaties plaats tussen de Maï-Maï Cheka en de APCLS.352 Begin september vonden confrontaties plaats tussen een zelfverdedigingsgroep en FDLR-strijders in Kazinga, ten noordwesten van Masisi. Op 9 september 2011 ontvoerden Maï-Maï-strijders twee personen in Kiribata, bij Luniyasenge.353 Eind september 2011 werden in Kirumba, op het grondgebied van Beni, verscheidene mensen vermoord.354 In de omgeving van Lukweti nog steeds gevochten tussen de APCLS en de FDLR. Maï-Maï Kikurukuku vielen verscheidene malen Misuo, op het grondgebied van Beni, aan. Ze verkrachtten ongeveer twintig vrouwen en meisjes.355 Op 29 september 2011 doodden FARDC-militairen de Maï-Maï kolonel Mandela en twee van zijn lijfwachten bij een hinderlaag in Ivtsorvia, 20 kilometer ten westen van Lubero.356 Ook in Bashali Mokoto, Kitchanga en Karuba, op het grondgebied van Masisi, werden mensen vermoord. De moorden werden toegeschreven aan een gewapende groepering onder leiding van Erasto.357 Deze commandant zou ook met geweld jongeren inlijven. Vier jongeren die verzet boden, werden geboeid, afgeranseld en in een cachot in Busumbura vastgehouden.358 In Beni werd begin oktober 2011 een chef de quartier vermoord door een groep gewapende mannen. Sinds criminelen begin 2011 ontsnapten uit de gevangenis, vonden ’s nachts veel inbraken en moorden plaats in Beni. Militairen en politie houden gezamenlijke patrouilles, maar burgers kunnen soms geen onderscheid maken tussen degenen die hen aanvallen en degenen die hen moeten beschermen.359 Begin oktober 2011 namen de activiteiten van de FDLR in Noord-Kivu af, wel waren er schermutselingen tussen de FDLR en de APCLS in de omgeving van Ndrumo en 351 352

353

354

355 356 357

358 359

Radio Okapi, Beni: une dizaine de meurtres en moins d’une semaine, selon la société civile, 8 augustus 2011. MONUSCO, Persconferentie van 7 september 2011. Vanaf 14 augustus 2011 gijzelde rebellenleider Cheka een politiecommissaris van de mijnen van Bisye, 100 kilometer van Walikale. Met de gijzeling probeerde Cheka de vrijlating te bewerkstelligen van vier familieleden die al meer dan tien dagen gevangen zaten in een cachot van de FARDC in Walikale. Radio Okapi, Walikale: le chef rebelle Cheka retient en otage un policier des mines, 18 augustus 2011. Zie ook Le Potentiel, Nord-Kivu: les activités des FDLR baissent à Lubero et Rutshuru, 20 augustus 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: la société civile dénonce l’insécurité dans la collectivité des Batangi, 14 september 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: insécurité, les humanitaires se retirent de certains axes de Lubero et Walikale, 14 september 2011. Zie ook MONUSCO, persconferentie van 5 oktober 2011. Onder hen was een FARDC-militair, die een maand daarvoor een gewapende overval had gepleegd. Hij werd op straat herkend, omsingeld, afgeranseld en gestenigd tot hij de geest gaf. www.beni-lubero.com Beni-Lubero: 7 Assassinats dont 1 Fardc tué par la population de Kirumba, 26 september 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: une vingtaine de femmes violées par des Maï-Maï Kikurukuku à Beni, 6 oktober 2011. MONUSCO, persconferentie van 5 oktober 2011. Erasto Ntibaturana is een Hutu met veel invloed in Busumba, ten noorden van Masisi. Ntibaturana onderhoudt goede betrekkingen met de autoriteiten in Kigali en reist regelmatig op en neer. Hij werkt samen met ex-CNDP militairen op het gebied van de verkiezingen en de verdeling van land. Nitbaturana treedt hard op tegen degenen die hun land proberen terug te krijgen of een klacht indienen bij de autoriteiten. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 74. Radio Okapi, Masisi: sept personnes tuées en l’espace de deux jours, 27 september 2011. Bij overvallen op auto’s, bussen en vrachtwagens worden de inzittenden gedwongen uit te stappen. De overvallers leggen een zeil op de grond en zeggen ‘Téléphones hapa, dollars pale, francs congolais ile ngambo’. (telefoons hier, dollars daar en Congolese francs aan de andere kant). Tegen degenen die telefoons noch geld hebben, wordt gezegd: ‘Nyiye hamuna faida mu hii dunia. Njo kusema kama hamuna nafasi hapa duniani.’ (Dan is er geen plaats voor jullie op deze aarde). Vervolgens worden ze met kogels doorzeefd. RFI, RDC: la sécurité source d’inquiétude à Beni dans le Nord-Kivu, 2 oktober 2011. Beni Lubero, La persistance de l’insécurité ā l’Est: une raison pour voter utile, 10 oktober 2011. Pagina 57 van 141


|

Juni 2012

Lukweti. Op 9 oktober 2011 werd bekend gemaakt dat de FARDC de PARECOcommandant ‘kolonel’ Bozi had gearresteerd in Kyondo, op het grondgebied van Beni.360 Op 17 oktober 2011 nam de APCLS een basis van de FARDC in bij Kinyumba, maar na een confrontatie in Birere heroverde de FARDC deze basis. Op 21 oktober 2011 gaven vier APCLS-strijders van het Cobra bataljon zich over aan MONUSCO in Masisi.361 Eind oktober 2011 waren de FDLR, PARECO en de APCLS in heel Noord-Kivu actief, vooral in Ntoto, Bukumewara, Lubero en aan de noordwest zijde van het Eduardmeer. Begin november 2011 vielen ADF-Nalu-strijders een militaire basis in Mukakira aan om hun daar gevangen gehouden leiders te bevrijden. Bij de aanval kwamen negen ADF-Nalu-strijders en twee Congolese militairen om.362 De veiligheidssituatie was gespannen in Kimua, Ntoto, Bukumewara, Lubero, Masisi en het noordwesten van het Eduardmeer vanwege de activiteiten van de FDLR, PARECO en de APCLS.363 Half november 2011 gaven enkele strijders van de FDLR-FOCA zich over in Luofu, Masisi, Tongo en Ntoto. Op 21 november 2011, overleed FDLR-kolonel Kanzeguhera Evariste aka Sadiki Soleil, commandant van het Montanabataljon364, die de dag daarvoor bij Tembi in een hinderlaag van de Maï-Maï Cheka was gelopen, aan zijn verwondingen.365 Op 28 november 2011 vonden naar aanleiding van de dood van FDLR-commandant Sadiki gevechten plaats tussen de FDLR en de Maï-Maï bij Omate. Op dezelfde dag voerden Maï-Maï-strijders een aanval uit op de centrale gevangenis van Beni en bevrijdden ongeveer 500 gevangenen. Op 6 december 2011 vielen PARECO-strijders tevergeefs de Kangbayi gevangenis van Beni en de militaire rechtbank aan. Twee aanvallers werden gedood en twee gearresteerd.366 Op 9 december 2011 gaf de MaïMaï-commandant Kikuru-kuku zich in Mabuku, ten noordwesten van Butembo (Noord-Kivu) over aan de FARDC.367 Op 10 december 2011 werd in Waloa Yungu, op het grondgebied van Walikale, en Nyamaboko, op het grondgebied van Masisi, hevig gevochten tussen een lokale zelfverdedigingsgroep, bijgenaamd Maï-Maï Guides (Gidsen), en de FDLR.368 Op 19 december 2011 werden zeven personen gedood in Bukumbirwa, op het grondgebied van Walikale. Volgens de société civile van Walikale zou de FDLR de dood van kolonel Sadiki willen vergelden.369 Begin 2012 vonden gevechten plaats tussen de Maï-Maï Guides en de FDLR, waardoor duizenden op de vlucht sloegen.370

360 361 362

363 364 365

366 367

368 369 370

MONUSCO, persconferentie van 12 oktober 2011. MONUSCO, persconferentie van 26 oktober 2011. AP, Uganda Fighters Attack Military Base in East Congo, 3 november 2011. Radio Okapi, Beni: 9 rebelles ougandais tués lors d’une attaque contre un camp FARDC, 3 november 2011. MONUSCO, Persconferentie van 16 november 2011. Zie ook Radio Okapi, Nord-Kivu: les rebelles ougandais ADF-NALU attaquent les FARDC à Beni, 6 december 2011. Le Potentiel, La situation sécuritaire reste volatile au Nord-Kivu, 11 november 2011. Ook het bataljon Sadiki Soleil genoemd. MONUSCO, Persconferentie van 23 november 2011. Zie ook AfroAmerica Network, FDLR Commander Colonel Sadiki Killed by Mai-Mai Cheka, 21 november 2011. Afroamerica.net staat geregistreerd op naam van RUDvoorzitter Félicien Kanyamibwa. Op de website worden soms valse beschuldigingen tegen MONUSCO gepubliceerd. Zie S/2011/738, blz. 46. MONUSCO, Persconferentie van7 december 2011. Radio Okapi, Butembo: le chef maï-maï Kikuru-kuku se rend aux FARDC avec une trentaine d’hommes, 9 december 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: les combats entre rebelles vident les villages de Walikale et Masisi, 12 december 2011. Radio Okapi, Insécurité à Walikale: 7 personnes tuées par des présumées FDLR, 19 december 2011. ISSS, Rapport mensuel 1 au 31 janvier 2012. Zie http://www.congoforum.be/upldocs/ISSSS%20Monthly%20January%202012%20(FR).pdf. Pagina 58 van 141


|

Juni 2012

Zuid-Kivu In Zuid-Kivu is er op het gebied van de veiligheid evenmin noemenswaardige vooruitgang geboekt sinds begin 2011. Het leger was begin 2011 afwezig in Shabunda. Dat heeft geleid tot een verhoging van de aanvallen van de FDLR. Daarop is er een lokale groep opgestaan, de Maï-Maï Raia Mutomboki, die de bevolking verdedigde tegenover de FDLR. De Maï-Maï Raia Mutomboki, die waren begonnen met jachtgeweren en speren, breidden hun wapenarsenaal uit met geweren en raketwerpers.371 Na het vertrek van FARDC-militairen in verband met de oprichting van nieuwe regimenten in Walungu, nestelde de FDLR zich weer in Nindja op het grondgebied van Kabare om daar te plunderen. De Maï-Maï voerde aanvallen uit in hetzelfde gebied.372 Ook op het grondgebied van Uvira grepen de FDLR-strijders de afwezigheid van FARDC-militairen aan om te plunderen.373 In Bukavu protesteerden inwoners uit Shabunda tegen het vertrek van de FARDC aldaar. Volgens hen gaven de FDLR-strijders zich over aan plundering, verkrachting, moord en ontvoering.374 Volgens een rapport van de UNHCR werd in 2011 43% van de gemelde veiligheidsincidenten375 in Zuid-Kivu begaan door de FARDC, 17% door de FDLR, 7% door andere gewapende groeperingen, 11% door de politie, 5% door burgers en 11% door onbekende daders.376 Hieronder volgen enige voorbeelden van incidenten, dit is een niet-limitatieve opsomming. Op 10 juni 2011 vonden in Nyakiele en Abala 170 verkrachtingen plaats. Ze zouden zijn begaan door kolonel Niragire Kifaru, FARDC-commandant van de sector en voormalig Maï-Maï-commandant, en zijn mannen. Ze waren een dag daarvoor gedeserteerd uit het militaire kamp Kananda.377 De verkrachtingen vonden plaats op een moment dat tegelijkertijd voormalige gewapende groeperingen werden geïntegreerd in het Congolese leger en nieuwe regimenten uit bestaande brigades werden geformeerd.378 Begin juli 2011 gaf kolonel Kifaru zich over.379 371 372

373 374

375 376

377

378

UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 76. Radio Okapi, Sud-Kivu: les habitants de Kabare réclament le redéploiement des FARDC, 6 juni 2011. Radio Okapi, Nindja: FDLR et Maï Maï multiplient des attaques contre la population, 16 juni 2011. Radio Okapi, Uvira: les FARDC parties en formation, les FDLR sèment la terreur, 9 juni 2011. Radio Okapi, Bukavu: les ressortissants de Shabunda dans la rue pour protester contre la présence des FDLR, 15 juni 2011. Xinhua, RDC: Marche de protestation contre l'insécurité à Bukavu et Shabunda, 15 juni 2011. Zoals verkrachting, willekeurige arrestatie, plundering, brandstichting en dwangarbeid. In 85% van de gevallen was de lokale bevolking slachtoffer, in 6% waren ontheemden het slachtoffer, in 6% teruggekeerde ontheemden. Daarbij moet worden bedacht dat 79% van de ontheemden bij gastgezinnen woont en om die reden deel uitmaakt van de ‘lokale bevolking’. In veel van de gerapporteerde incidenten was er een verband met grondconflicten. In Zuid-Kivu werden in 2011 886 verkrachtingen gemeld, in 35% van de gevallen betreft het meisjes onder 18 jaar. 34% van de verkrachtingen zou zijn begaan door burgers, 20% door de FARDC, 24% door de FDLR en 12% door de PNC. UNHCR, Analyse des incidents de protection 2011. Het Congolese leger hergroepeert brigades, die vaak niet meer dan 400-800 soldaten tellen, in regimenten van 1.200 soldaten. Tot begin juni 2011 waren in Zuid-Kivu vier regimenten geformeerd en vijf andere stonden op het punt te worden geformeerd. Soldaten kwamen bijeen in opleidingscentra waar ze onder een nieuwe commandant werden opgeleid. Op 7 juni 2011 beval de commandant van de 10e militaire regio, generaal Patrick Masunzu om alle wapens in het opleidingscentrum in depot op te bergen. Kolonel Kifaru beschuldigde generaal Masunzu dat hij kolonel Ruterera, een Munyamulenge van de FRF wilde aanstellen als commandant van het nieuw geformeerde regiment. Kifaru, die daarvoor commandant was geweest van verscheidene brigades, voelde zich gepasseerd. Toen het geschil niet kon worden bijgelegd deserteerde Kifaru met 170 soldaten. Later sloten nog 20 FDLR-strijders zich bij hem aan. Radio Okapi, Est de la RDCongo: 170 cas de viols en juin selon des ONG (HCR), 24 juni 2011. Radio Okapi, Fizi: affaire viols massifs à Nakiele, au moins 121 femmes en auraient été victimes, 26 juni 2011. AFP, DRC hunting down former Maï-Maï militiaman after rapes, 27 juni 2011. Zie ook Congo Siasa, Mass rape reveals the fragility of rebel integration process, 28 juni 2011. Congo Siasa, Military shake-ups could worsen Congo's mass rape problem, 30 jun i 2011. AFP, 248 women report being raped by soldiers in DR Congo in June, 4 juli 2011. Le Palmarès, Energique réaction de l’ONU qui exhorte à poursuivre les auteurs du récent viol de masse signalé en RDC, 27 juni 2011. Pagina 59 van 141


|

Juni 2012

Op het Tanganyika-meer kaapten Maï-Maï Yakutumba, geholpen door FNL-strijders, op 19 juni 2011 het koopvaardijschip Ulindi. Daarbij vielen twee doden. Na betaling van 1.500 USD kreeg de eigenaar zijn schip terug.380 Reders dreigden de scheepvaart op het meer stil te leggen.381 Op 14 juli 2011 reden een legervoertuig en een jeep van de CENI in een hinderlaag van de FDLR op de weg van Bukavu naar Mwenga, op het grondgebied van Walungu. Daarbij vielen drie doden en zes gewonden. De FDLR-strijders gingen ervandoor met de bezittingen van de passagiers en twee kits van de CENI.382 Tijdens een aanval op Kitutu, op het grondgebied van Mwenga, op 22 juli 2011 gijzelden FDLR-strijders zes personen; ze werden later weer vrijgelaten.383 Begin augustus waren nog altijd FDLR-strijders actief op het grondgebied van Shabunda, Kalehe en Walungu, ondanks de verschillende operaties die werden uitgevoerd om de FDLR een halt toe te roepen. De FARDC voerde ook actie tegen de Groupe Nyatura,384 die op korte afstand opereerde van de MONUSCO-basis bij Minova.385 De Maï-Maï Yakutumba breidden hun invloed uit in Fizi en Lulimba.386 In augustus 2011 nam de onveiligheid in Zuid-Kivu weer toe: er was een verdubbeling van het aantal moorden, verkrachtingen, ontvoeringen, plunderingen en brandstichting in het grootste deel van deze provincie. De toegenomen onveiligheid was het gevolg van de terugtrekking van groepen militairen in verband met de nieuwe indeling van regimenten.387 FDLR-strijders richtten in de omgeving van Baliga na het vertrek van de FARDC wegversperringen op en hieven belasting. Volgens het dorpshoofd van de chefferie van Bakisi zouden 9.100 personen zijn gevlucht naar dorpen in de omgeving van Shabunda.388 De FDLR deelde pamfletten uit in Nzibira, op het grondgebied van Walungu, waarin een aanval werd aangekondigd. De aanval kon worden afgekocht door de betaling van 3.600 USD.389 Op de Moyens Plateaux van Kiliba, op het grondgebied van Uvira, vonden op 23 augustus 2011 hevige gevechten plaats tussen de FARDC en de Maï-Maï. Daarbij vielen verscheidene doden. Volgens de commandant van het 104e regiment van de FARDC maakten deserteurs uit het leger, FDLR-strijders en FNL-strijders deel uit van de Maï-Maï.390 Bij de strijd om Talama, waarbij de FARDC het op nam tegen een

379

380 381 382 383 384

385 386 387

388 389

390

AFP, RDC: reddition d'un colonel et de ses hommes accusé de plus de 200 viols, 8 juli 2011. Jeune Afrique, RDC: "Kifaru" et 116 soldats accusés de viols massifs se sont rendus, 8 juli 2011. BBC, DR Congo 'rape' Colonel 'Kifaru' Kulimushi surrenders, 8 juli 2011. MONUSCO, Persconferentie, 29 juni 2011. Radio Okapi, Piraterie sur le lac Tanganyika: les armateurs menacent de suspendre la navigation, 18 juli 2011. Radio Okapi, Walungu: une embuscade des présumés rebelles FDLR fait trois morts et six blessés,15 juli 2011. Radio Okapi, Sud-Kivu: six otages des FDLR libérés à Itula, 5 augustus 2011. De groupe Nyature bestaat uit gedeserteerde soldaten en leden van de veiligheidsdiensten die op weg zijn naar Noord-Kivu. Le Potentiel, Les FDLR toujours actives au Sud-Kivu, 4 augustus 2011. MONUSCO, Persconferentie van 17 augustus 2011. Begin augustus 2011 werd een grote hoeveelheid vee van Banyamulenge gestolen in het bos van Ngandja, op het grondgebied van Fizi. De diefstal werd toegeschreven aan een coalitie van de FNL, de FDLR en de Maï-Maï Yakutumba. Radio Okapi, Fizi: une coalition de milices vole près de 300 têtes de bétail à Ngandja, 11 augustus 2011. Zie ook MISNA, Sud-Kivu: des rebelles regagnent du terrain, civils en détresse, 27 augustus 2011. Syfia GL, Sud-Kivu: inquiétante recrudescence de l'insécurité, 9 september 2011. Le Potentiel, Sud-Kivu: inquiétante recrudescence de l'insécurité, 21 september 2011. Radio Okapi, Sud-Kivu: des rebelles des FDLR occupent le groupement de Baliga, 22 augustus 2011. Radio Okapi, Walungu: la population de Nzibira sous la hantise d’une attaque des FDLR, 25 augustus 2011. Zie ook Radio Okapi, Sud-Kivu: affrontements entre Raia Mutomboki et les FDLR à Kitindi, 30 augustus 2011. Radio Okapi, Uvira: FARDC et Maï-Maï s’affrontent dans les moyens plateaux de Kiliba, 25 augustus 2011. Pagina 60 van 141


|

Juni 2012

coalitie van de Maï-Maï Yakutumba, de Maï-Maï Alleluïa, de FDLR en de FNL, vielen 40 doden.391 In Shabunda richtten jongeren in september 2011 zelfverdedigingsgroepen op om zich te verdedigen tegen de FDLR.392 Ook op het grondgebied van Mwenga, Kalehe en Walungu waren de FDLR in september actief, terwijl de Maï-Maï Yakutumba hun invloed uitbreidden in het zuiden van Fizi en Lulimbu. De Maï-Maï Rahiya Mutomboki, een afsplitsing van de Maï-Maï Yakutumba, raakte in het dorp Itula slaags met de FDLR. Daarbij vielen twaalf doden aan de zijde van de FDLR.393 Bij latere gevechten tussen beide groepen vielen doden aan de kant van de Rahiya Mutomboki en controleerden de FDLR verscheidene dorpen op het grondgebied van Shabunda. Verder waren de FDLR, de gewapende groep Nyarura en de Maï-Maï Kincho actief in de omgeving van Kalehe, terwijl de Maï-Maï Kapopo burgers rekruteerden bij Mwenga.394 Begin september 2011 enterden Maï-Maï Yakutumba en Maï-Maï Alléluia het schip Rafiki 3 dat onderweg was naar de haven van Kalemie. Na betaling van 1.000 USD en vier vaten brandstof mocht de kapitein verder varen. Sommige passagiers werden beroofd van hun mobiele telefoons en hun portemonnee.395 Op 25 september 2011 veroverden Maï-Maï Yakutumba de boot Maman Wundja, die onderweg was van Uvira naar Moba in Katanga. Het schip had honderd passagiers aan boord, onder wie familieleden van militairen, en 40 ton goederen. De Maï-Maï Yakutumba dwongen het schip koers te zetten naar hun thuishaven in Dine.396 Half september 2011 zette het Congolese leger de nieuw geformeerde regimenten in. Begin oktober 2011 noemde FARDC-kolonel Léon-Richard Kasonga de Maï-Maï Yakutumba de grootste bedreiging van de veiligheid in Zuid-Kivu. Volgens deze kolonel hadden zijn militairen op 3 en 4 oktober 2011 de Maï-Maï Yakutumba en hun bondgenoten verslagen en hadden Katenga, Some en Dine heroverd. Bij een operatie tegen de FDLR, FNL en Maï-Maï Yakutumba op het schiereiland Ubwari, op het grondgebied van Fizi, doodden FARDC-militairen negen strijders. Op de vlucht vielen de Maï-Maï Yakutumba een jeep aan van de Ngo Eben Ezer en staken deze in brand.397 Begin oktober 2011 lieten de Maï-Maï Yakutumba elk schip op het Tanganyika-meer 500 USD belasting betalen als ‘oorlogsbijdrage’.398 Vanaf 24 oktober 2011 kwamen tientallen mensen om bij gevechten tussen de FARDC en de Maï-Maï bij Kabumbe, op het grondgebied van Fizi.399

391

392 393

394

395 396

397

398 399

Radio Okapi, Kalemie: les FARDC tuent 40 Maï Maï et reconquièrent Talama, 31 augustus 2011. Zie ook Radio Okapi, Baraka: les conséquences socio-économiques des accrochages FARDC-Maï Maï, 1 september 2011. Le Potentiel, Situation sécuritaire: Sud-Kivu: création des groupes d’autodéfense à Shabunda, 6 september 2011. Jules Muasha Zabuloni is commandant van de Maï-Maï Rahiya Mutomboki. Le Potentiel, Sud-Kivu: les FDLR demeurent actives à Mwenga et Kalehe, 8 september 2011. Le Potentiel, Sud-Kivu: les FDLR toujours actives à Mwenga et Kalehe, 19 september 2011. Radio Okapi, Rahiya Mutomboki, 19 september 2011. Op 29 augustus 2011 kwamen bij gevechten tussen de Maï-Maï Rahiya Mutomboki en de FDLR in het dorp Itula 12 FDLR-strijders om. Op 1 september 2011 vielen Maï-Maï Rahiya Mutomboki-strijders FDLR-bases in het dorp Kitingi aan. De FDLR-strijders staken 21 huizen in brand. Bij de gevechten kwamen drie Maï-Maï-strijders en drie FDLR-strijders om. MONUSCO, Persconferentie van 7 september 2011. Radio Okapi, 5/9 Kalemie: un bateau pris en otage puis libéré par les Maï-Maï Yakutumba, 5 september 2011. Radio Okapi, Uvira: les Maï-Maï Yakutumba prennent en otage un bateau sur le Lac Tanganyika, 26 september 2011. Radio Okapi, Sud-Kivu: 7 personnes tuées dans une embuscade des hommes armés à Fizi, 6 oktober 2011. ACP, Les FARDC engagent une opération de grande envergure contre les Maï-Maï Yakutumba, 7 oktober 2011. Zie ook Xinhua, RDC: Les forces de la Monusco ouvrent une base opérationnelle à Kaseke, 5 oktober 2011. MONUSCO, Persconferentie van 12 oktober 2011. Radio Okapi, Fizi: le calme revient après les affrontements entre FARDC et Maï Maï, 4 november 2011. Zie ook ACP, Les Mai-Mai Yakutumba délogés du secteur Tanganyika, 7 november 2011. Pagina 61 van 141


|

Juni 2012

Eind november 2011 was de situatie in Fizi en Uvira nog altijd gespannen vanwege dreigingen van de Maï-Maï Rahiya Mutomboki en de FDLR in Shabunda, Fizi, het schiereiland Ubwari en het grondgebied van Kalehe. Op 30 november en 1 december 2011 vonden confrontaties plaats tussen Banyamulenge en Babembe in Kaseke, Abala en Kipupu in de omgeving van Minembwe. MONUSCO en de FARDC lanceerden de gezamenlijke operatie ‘Stralende toekomst’ op het Tanganyika-meer om de bevolking aan het meer tijdens de verkiezingen te beschermen tegen de MaïMaï Yakutumba.400 Eind 2011 waren er etnische spanningen tussen de Babembe en de Banyamulenge gemeenschappen in de Hauts Plateaux van het Fizi district. De situatie bleef onzeker in sommige delen van Shabunda, Noord Kalehe, de Moyens en Hauts Plateaux en langs een deel van de oevers van het Tanganyika-meer.401 Begin januari 2012 viel de FDLR verscheidene dorpen op het grondgebied van Shabunda aan. Daarbij vielen 45 doden.402 Hieronder worden de ontwikkelingen in de Kivu-provincies per gewapende groepering uitgewerkt.403 FDLR In de Kivu-provincies bevonden zich aan begin 2012 minder 2.000 strijders van de Forces Démocratiques de Libération du Rwanda (FDLR). Het aantal FDLR militairen daalt vanaf 2009 –toen er nog 6.000 strijders waren- gestaag verder. Tijdens de verslagperiode keerden maandelijks ongeveer 80 strijders terug naar Rwanda, terwijl de FDLR per maand 40-50 soldaten rekruteerde.404 De FDLR-militairen die in Zuid-Kivu zaten, trokken naar Noord-Kivu, omdat het grondgebied van Fizi langzamerhand werd overgenomen door de Maï-Maï Yakutumba. De CNDP steunt een nieuwe Hunde militie, de FDC. Ze opereren in de buurt van het FDLR hoofdkwartier in het Makoberwa bos, bij de grens van Walikale en Masisi, en hebben de lokale markten, waar de FDLR hun inkopen deden, overgenomen. De FDLR heeft zich gedeeltelijk teruggetrokken in het Virunga Park, maar daar wordt jacht op hen gemaakt door de FARDC en de park rangers.405 In juni 2011 onderhandelden de Congolese regering met de FDLR over de overplaatsing van strijders uit Walikale en Masisi naar de provincie Maniema. President Kabila zou met de overplaatsing zijn gedaalde populariteit in de Kivu’s hebben willen opschroeven. De FDLR zou drie voorwaarden hebben gesteld: een bedrag van 205.000 à 1 miljoen USD406, directe onderhandelingen tussen de FDLR en de Rwandese regering en het staken van alle aanvallen tegen de FDLR.407 Op 17 maart 2011 tekenden generaal-majoor Dieudonné, coördinator van Amani Leo, en luitenant kolonel Wilson Irategira namens de FDLR een voorlopige overeenkomst

400 401 402 403 404 405

406

407

MONUSCO, Persconferentie van 7 december 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 5. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 6. Zie ook UN News Service, DRC: Who’s who among armed groups in the east, 15 juni 2010. Daaronder bevinden zich ook Rwandese jongeren met middelbare schooldiploma’s en jongeren beneden 18 jaar. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 30-45. In Noord-Kivu eist de FDLR een deel van de oogst op. In Zuid-Kivu heft de FDLR belasting tijdens marktdagen. Ook ontvoert de FDLR burgers in Zuid-Kivu en eist daarvoor 100 à 250 USD losgeld. www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011, p. 6. 60 procent van de Congolezen leeft van minder dan 1.25 USD per dag. Dit zou zijn beloofd bij het akkoord van Rome van 2005. De onderhandelingen zouden mede plaats vinden op verzoek van de Rwandese regering die zou vrezen dat de FDLR zich zou aansluiten bij de dissidente generaals Patrick Karegeya en Faustin Kayumba Nyamwasa. Bij de onderhandelingen zou onder andere een Belgische officier de Congolese regering vertegenwoordigen, terwijl de FDLR zou zijn vertegenwoordigd door generaal Gaston Iyamuremye aka Ramuri. Congoindépendant, FDLR: Le jeu dangereux de "Joseph Kabila", 13 juni 2011. Pagina 62 van 141


|

Juni 2012

over de ontwapening van de FDLR. Alle strijders zouden zich in een veilige zone tussen 150 en 300 kilometer van de Rwandese grens vestigen. De DRC zou hun veiligheid garanderen en asiel verlenen aan wie dat wilde. Op 29 juni 2011 stemden FDLR-officieren tegen het voorstel van de regering.408 President Kabila verklaarde in oktober 2011 dat onderhandelingen met de FDLR compleet waren mislukt.409 In 2011 verloor de FDLR grotendeels haar controle over de mijnen. De FDLR financierde haar activiteiten door het heffen van belastingen en de verkoop van onder andere palmolie en cannabis.410 De FOCA Abacunguzi was in 2011 nog steeds de belangrijkste gewapende groepering. Binnen de FDLR bestaan spanningen die worden veroorzaakt door het zwakke leiderschap van generaal Sylvestre Mudacumura. Sinds de arrestatie van FDLR-leiders in Europa, zijn politieke leiders ondergronds gegaan. De FDLR zou naar verluidt met ten minste tien gewapende groeperingen samenwerken. Tijdens de verkiezingsperiode betaalde voormalig gouverneur Eugène Serufuli Ngayabaseka de FDLR om zich rustig te houden.411 Op 18 november 2011 gaf commandant ‘kolonel’ Amani zich over in Rutshuru. Op 21 november 2011 werd ‘luitenant-kolonel’ Sadiki, het hoofd van de Montanabrigade, in Walikale vermoord door –vermoedelijk- Maï-Maï Cheka-strijders. Sadiki zou zijn betrokken bij de massaverkrachtingen in juli en augustus 2010 op het grondgebied van Walikale. Na de dood van Sadiki gaven 50 Maï-Maï zich over. Twee andere FDLR-commandanten zouden tussen 3 en 9 december 2011 zijn gedood bij gevechten.412 In januari 2012 werden enkele commandanten van de FDLR vermoord, onder hen was de commandant van Semeca, generaal Leodomir Mugaragu, het hoofd van de ‘crack unit’. Tegelijkertijd werd de FDLR door de Forces de défense congolaises (FDC) in Noord-Kivu en de Raia Mutomboki in Zuid-Kivu aangevallen.413 Op 13 maart 2012 gaf luitenant-kolonel Idrissa Muradadi, commandant van het 2e bataljon van de FDLR in Zuid-Kivu, zich over.414 CNDP Hoewel de CNDP, de voormalige rebellengroepering van Laurent Nkunda die in de afgelopen jaren vooral in Noord-Kivu streed tegen de FARDC en de FDLR, al is geïntegreerd in de FARDC en officieel dus niet meer gesproken kan worden van een afzonderlijke rebellengroep, bleef de groep in de verslagperiode een belangrijke rol spelen voor de veiligheidssituatie in de Kivu-provincies.415

408 409 410

411

412 413

414 415

UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 30-45. AFP, RDC: des négociations avec les FDLR ont "complètement échoué", révèle Kabila, 18 oktober 2011. Ook kocht de FDLR alcohol, kleding, meel, zout, batterijen, zonnepanelen en zeep op lokale markten en verkocht die produkten tegen grote winsten in afgelegen mijnen. Een op de markt in Mutongo voor 8 USD gekochte broek werd bijvoorbeeld in een mijn voor 45 USD verkocht. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 30-45. Begin oktober 2011 hadden FDLR-strijders bijna alle vliegveldjes - deze aérodromes of airstrips zijn ongeasfalteerde landingsbanen- van Shabunda in handen waarmee ze tegelijkertijd de illegale handel in grondstoffen beheersten. Xinhua, RDC: Les FDLR contrôlent la quasi-totalité des aérodromes de Shabunda, 5 oktober 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 5. Volgens sommigen is een eenheid van de Rwandese Special Forces verantwoordelijk voor de moorden. De FDC is een nieuwe gewapende groepering. Congo Siasa, The FDLR suffer another blow and launch reprisals, 14 januari 2012. ISSS, Rapport mensuel 1 au 31 janvier 2012. Zie http://www.congoforum.be/upldocs/ISSSS%20Monthly%20January%202012%20(FR).pdf. Zie ook Congo Siasa, Assassinats ciblés en RDC, nouvelle arme de Kagame contre les FDLR!, 22 januari 2012. Het Institute for the Study of Violent Groups, ISVG, publiceert informatie over de FDLR op haar website. http://vkb.isvg.org/Wiki/Groups/Democratic_Forces_for_the_Liberation_of_Rwanda AP, Top Rwandan rebel leader turns himself over to UN-backed Congo military, official says, 13 maart 2012. Zie voor de achtergrond van de (ex)CNDP het Algemeen Ambtsbericht van juli 2011. Pagina 63 van 141


|

Juni 2012

Binnen het officierskorps van de FARDC zijn twee CNDP-stromingen, de aanhangers van de voormalige leider Nkunda416 en de aanhangers van Bosco Ntaganda417. De ‘Nkundisten’ worden gesteund door Tutsi business clans in Goma, Rutshuru en Masisi. De andere groep, die onder leiding staat van generaal Bosco Ntaganda, controleert de helft van het gebied rond Masisi. In 2006 heeft het Internationaal Strafhof in Den Haag in 2006 een arrestatiebevel tegen Ntaganda uitgevaardigd.418 In februari 2011 begon het regeringsleger met de reorganisatie van Amani Leo419 eenheden in regimenten van 1.200 soldaten. Generaal Ntaganda, die oorspronkelijk plaatsvervangend commandant van Amani Leo was, kreeg de leiding nadat generaal Amuli, de commandant van Amani Leo, gewond was geraakt bij een vliegtuigongeluk in Kisangani in juli 2011. Ntaganda stelde tijdens de regimentering vertrouwelingen aan op sleutelposities. Ex-CNDP officieren werden benoemd in 36 procent van de commandoposities in Noord-Kivu, terwijl regeringsofficieren in 48 procent van deze posities werden benoemd. Die laatste groep bestaat evenwel voor ten minste 60% uit voormalige commandanten van de RCD. Dit tot grote woede van voormalige PARECO-strijders, die in slechts 8 procent van de commandoposities werden benoemd, terwijl de meerderheid van de troepen uit Hutu’s bestaat.420 Parallelle commandostructuren Ondanks de benoeming van ex-CNDP militairen op sleutelposities in de regimenten, werden parallelle commandostructuren gehandhaafd. Ook weigerde ex-CNDP militairen nog altijd te worden overgeplaatst naar andere gebieden.421 Sinds de integratie van de CNDP in 2009 hield Ntaganda er drie ‘verborgen bataljons’ van 300 soldaten elk op na voor zijn persoonlijke veiligheid en de bewaking van wapendepots in Masisi. Daarnaast had Ntaganda nog een lijfwacht van 600 soldaten. Deze privétroepen zijn geïntegreerd in de nieuwe regimenten, zoals het regiment in Mweso van kolonel Zimuranda, die loyaal is aan Ntaganda.422 De handhaving van parallelle commandostructuren blijkt ook uit de perikelen rond kolonel Zabuloni. In augustus 2011 betoogde de bevolking van Masisi tegen de benoeming van kolonel Zabuloni, een voormalige Maï-Maï-commandant, tot hoofd van de politie.423 Zabuloni weigerde zijn nieuwe benoeming te aanvaarden.424 Op hun beurt eisten de chefs coutumiers het vertrek van de ‘misdadiger’ Zabuloni.425 Op 6 september 2011 verhinderde kolonel Zabuloni de installatie van de nieuwe politiecommandant, kolonel Eric Mpereza, in Masisi. Zabuloni’s mannen namen de jeep van Mpereza in beslag. Het maatschappelijke middenveld tekende protest aan

416

417 418

419

420

421 422

423

424

425

Generaal Laurent Nkunda was tot vlak voor de integratie van de CNDP in de FARDC de leider van de CNDP. Op 22 januari 2009 werd hij door de Rwandese autoriteiten gearresteerd en onder huisarrest geplaatst in Rwanda (zie het algemeen ambtsbericht DRC juni 2009). Bosco Ntaganda was de militaire commandant van de CNDP die op 5 januari 2009 Nkunda afzette. Dit vanwege oorlogsmisdaden die hij in 2002 en 2003 in Ituri zou hebben gepleegd (waaronder het inzetten van kindsoldaten). Zie website ICC, Warrant of arrest against Bosco Ntaganda unsealed, 29 april 2009, http://www.icc-cpi.int (geraadpleegd 28 maart 2012). In februari 2010 begonnen de Congolese strijdkrachten een operatie onder de naam Amani Leo (‘Vrede Vandaag’) om de FDLR te verdrijven. PARECO is een van de gewapende milities die in de FARDC zijn opgegaan. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 82-83. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 5. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 82-83. Zie ook HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. Radio Okapi, Masisi: retour au calme après trois jours de manifestation contre la nomination du chef de la police, 16 augustus 2011. Radio Okapi, Goma: le colonel Zabuloni refuse sa nouvelle affectation, 24 augustus 2011. Om de autoriteiten onder druk te zetten, zetten Zabuloni en zijn mannen daarop de weg Goma-Masisi af. Ze hieven bij wegversperringen belasting: 50 USD voor vrachtwagens en 1.000 CFC (1 USD) voor motoren. Radio Okapi, RDC: la présence du colonel Zabuloni inquiète les chefs coutumiers de Masisi, 29 augustus 2011. Pagina 64 van 141


|

Juni 2012

tegen het gedogen door de regering van de ‘parallelle’ politiemacht van Zabuloni.426 Op 6 oktober 2011 maakte de gouverneur van Noord-Kivu, Julien Paluku Kahongya, de aanstelling van kolonel Matthieu Ngaruye tot commissaris van politie in Masisi. Zabuloni werd op 17 oktober 2011 geïnstalleerd als hoofdcommissaris van politie in Rutshuru. Generaal Ntaganda zou de hand hebben gehad in de aanstelling van Zabuloni in Rutshuru. Zabuloni’s politie zou in ten minste 14 plaatsen in Masisi belasting heffen, een deel ervan zou worden afgedragen aan Ntaganda.427 Democraphic engineering De ex-CNDP stimuleert de uitbreiding van het Tutsi-gebied en de vestiging van Rwandaphones in Noord-Kivu, ten koste van de Hunde en de Nande. In juli 2011 arriveerden 2.400 gezinnen in Bibwe in Noord Masisi. Ze hadden een brief bij zich van Erasto Ntibaturana, waarin hij de lokale chefs vroeg hun veiligheid te garanderen. Sommige nieuwkomers beweerden dat ze vroeger land hadden gehad in Bibwe, maar anderen hadden daar nooit gewoond of weigerden hun identiteit prijs te geven. De nieuwkomers zouden bij aankomst zijn begroet door een delegatie die bestond uit Ntaganda, Makenga, Byamungu, Zimuranda en Erasto Ntibaturana. De organisatie Tous pour la paix et le développement (TDP) heeft in dit gebied veel invloed.428 Eerder werden Hunde gedwongen hun dorpen te verlaten. Ze verblijven thans in kampen in Mpati, Nyange, Kivuye en Kitso. Ex-CNDP officieren hebben in dit gebied hun bezittingen uitgebreid en de lokale bevolking van het land verjaagd. De lokale chef Bimenyimana die zich hiertegen had verzet, werd vermoord door militairen van Ntaganda en vervangen door chef Budumari Ngabo.429 Zie ook paragraaf 4.1.2 Grondconflicten. Muiterij Bosco Ntaganda Begin april 2012 deserteerden honderden zwaar bewapende, aan Ntaganda loyale militairen van kolonel Zimurinda en kolonel Muhumizi in Noord- en Zuid-Kivu. Ook Ntangada’s bodyguards deserteerden. Daarop stuurde het Congolese leger versterkingen om de rebellie de kop in te drukken. Vooral in Noord-Kivu werd strijd geleverd tussen de rebellen en het leger. Als gevolg daarvan kwam een nieuwe stroom ontheemden op gang. In Zuid-Kivu werd de opstand tamelijk snel bedwongen. President Kabila begaf zich naar Goma (Noord-Kivu) om de situatie te bespreken met het Congolese en het Rwandese opperbevel. Kabila verklaarde Ntaganda te willen arresteren, maar niet te weten waar hij zich ophield.430 426

427

428

429

430

Radio Okapi, Masisi: Zabuloni empêche l’installation du nouveau commandant de la police, 8 september 2011. Congo Siasa, Kinshasa faces challenge to its power in Kivus, 11 september 2011. Radio Okapi, Goma: Affaire Zabuloni, la société civile condamne l’attitude du gouvernement, 16 september 2011. Province Nord Kivu, Enfin un nouveau commissaire de district à la tête de la Police Nationale Congolaise en territoire de Masisi, 7 oktober 2011. Le Potentiel, Nord-Kivu: le colonel Ngaruye remplace Zabuloni à Masisi, 11 oktober 2011. Radio Okapi, Nord-Kivu: le colonel Zabuloni finalement installé comme commissaire de police de Rutshuru, 17 oktober 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 84. Tous pour la paix et le dévelopement (TDP) is een organisatie die wordt geleid door Eugène Serufuli Ngayabaseka die (ook) in 2011 de partij Unité de Coordination de Projet (UCP) oprichtte in Noord-Kivu. Serufuli en figuren als Erasto Ntibaturana en Emmanuel Munyamariba onderhouden regelmatige contacten met de autoriteiten in Kigali en hebben veel invloed in Masisi en Rutshuru. In juli 2011 verjoegen lokale herders de bevolking van de Kitobo plantage van Serufuli om ruimte te maken voor vee. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 156. Generaal Janvier, de commandant van de APCLS, zegt zijn Hunde gemeenschap te beschermen tegen het binnendringen van de CNDP en de hervestiging van Tutsi’s’, vooral in de omgeving van Lukweti, ten zuidwesten van Bibwe. Inwoners van Kasindi, op het grondgebied van Beni, maakten zich zorgen over de toestroom van ‘Congolezen’ die naar eigen zeggen vrijwillig terugkeerden uit Uganda. De inwoners beweerden dat geen van hen bekend was in Kasindi. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 87-88. Zie pagina 241 voor een lijst met alle chefs die door Erasto Ntibaturana zijn benoemd. Zie ook Congo Siasa, Kinshasa faces challenge to its power in Kivus, 11 september 2011. Beni-Lubero, Kasindi: L’afflux des gens qui se disent « rapatriés de l’Ouganda » inquiète les congolais, 13 september 2011. Naar verluidt zou Ntaganda zich in april 2012 hebben opgehouden op zijn boerderij in Bunyole, Masisi. RFI, RDC : Kinshasa préoccupé par des mouvements de troupes au Nord-Kivu, 4 april 2012. Le Soir, Blog Colette Braeckman: Bosco démontre sa force à Goma, 4 april 2012. Le Potentiel, Après la «parade des Bosco’s boys» : Armée : retour à la case départ, 5 april 2012. Radio Okapi, Le CNDP condamne les défections au sein des FARDC, 5 april 2012. Jeune Afrique, RDC : Ntaganda livré à la CPI ?, 5 april 2012. Reuters, Congo sends troops to east Pagina 65 van 141


|

Juni 2012

Eind april 2012 zouden 300 deserteurs zich hebben aangesloten bij de Maï-Maï Cheka.431 Militairen van Ntaganda bezetten verscheidene dorpen op het grondgebied van Masisi, terwijl de Maï-Maï Cheka dorpen in Walikale veroverde.432 Ntaganda verklaarde dat hij niet bij de gevechten betrokken was, maar op zijn boerderij bij Masisi verbleef met toestemming van de militaire legertop en met medeweten van president Kabila.433 Begin mei 2012 heroverde het regeringsleger enkele dorpen in Masisi, waarop Ntaganda met zijn soldaten naar het Virunga Park trok.434 Kolonel Sultani Makenga, na Bosco Ntganda de hoogste ex-CNDP officier van Amani Leo, deserteerde op 3 mei 2012 met 80 militairen, die de beweging M23435, een ‘stroming binnen de CNDP’ oprichtten.436 Luitenant-kolonel Vianney Kazarana, de woordvoerder van M23, verklaarde dat deze beweging geen bondgenoot is van Bosco Ntaganda, maar volgens het maatschappelijk middenveld in Noord-Kivu is M23 (wel degelijk) een creatie van Ntaganda.437 Op diens boerderij werden grote hoeveelheden wapens aangetroffen.438 Op het grondgebied van Rutshuru vonden zware gevechten plaats tussen M23439 en het leger.440 Op 19 mei 2012 verklaarde Louise Mushikiwabo, de minister van Buitenlandse Zaken van Rwanda, dat oorlog geen oplossing was en dat Rwanda bereid was te bemiddelen tussen M23 – een beweging van Tutsi’s - en de Congolese regering.441 Volgens de VN zou Rwanda M23 steunen.442 Rwandezen zouden zijn opgeleid in Rwanda en zijn voorzien van wapens om mee te vechten met de rebellen in de DRC.443 Maï-Maï Gedurende de verslagperiode waren ook militieleden van diverse Maï-Maï groeperingen actief. De term ‘Maï-Maï’ wordt gebruikt voor traditionele lokale verdedigingsmilities die vooral actief zijn in de Kivu-provincies, maar ook voorkomen in Orientale, Maniema en Katanga. Van oudsher werkten zij samen met het

431 432

433

434

435 436 437

438 439 440

441 442

443

after mutiny and clashes, 5 april 2012. AFP, RDC: le président Kabila à Goma après la défection d'officiers exrebelles, 9 april 2012. CSM, Attempted rebellion in Congo curtailed by specially trained troops, 10 april 2012. Le Potentiel, Défection des troupes des FARDC à l’Est : Nouvelle tournure de la balkanisation, 10 april 2012. Congo Siasa, As talks continue in Goma, the fate of Bosco is in the balance, 10 april 2012. Reuters, Congo's Kabila says to arrest wanted army general, 11 april 2012. HRW, RD Congo: Bosco Ntaganda doit être arrêté et transféré à la Cour pénale internationale pour y être jugé, 13 april 2012. NRC, Congo wil beruchte krijgsheer Ntaganda arresteren, 12 april 2012. Reuters, Donors, government failing to reform Congo army: report, 17 april 2012. NRC, In het oosten van Congo is de vrede alweer verleden tijd, 3 mei 2012. Radio Okapi, Nord-Kivu: 300 militaires déserteurs rejoignent le chef milicien Maï-Maï Sheka, 26 april 2012. Radio Okapi, Nord-Kivu: les mutins proches de Bosco Ntaganda assiègent Karuba, 30 april 2012. BBC, Bosco 'Terminator' Ntaganda takes over DR Congo towns, 30 april 2012. BBC Afrique, Profile: Bosco Ntaganda the Congolese 'Terminator', 30 april 2012. AFP, RDC: Ntaganda affirme ne pas être impliqué dans les combats à l'est, 1 mei 2012. AFP, RDC: l'armée tente de reconquérir Mushaki, près de l'habitation de Ntaganda, 3 mei 2012. BBC News, Bosco 'Terminator' Ntaganda loses ground to DR Congo army, 7 mei 2012. AFP, RDC: après des accrochages avec l'armée, général mutin Ntaganda en route pour le parc des Virunga, 9 mei 2012. Genoemd naar het vredesakkoord van 23 maart 2009. Congo Siasa, Col Makenga joins rebellion, 4 mei 2012. Congo Siasa, Is it the end or the beginning of a rebellion?, 7 mei 2012. BBC Afrique, RDC: un nouveau mouvement rebelle, 7 mei 2012. AFP, DR Congo mutineers decry treatment in army, 7 mei 2012. Xinhua, RDC : le M23, un nouveau mouvement rebelle dans l'est (ANALYSE), 9 mei 2012. AFP, RDC: 25 tonnes d'armes saisies à la ferme de Ntaganda, toujours en fuite, 9 mei 2012. M23 heeft zijn belangrijkste basis in Runyoni, op het grondgebied van Rutshuru. Radio Okapi, Nord-Kivu : les militaires lancent une offensive pour récupérer les localités occupées jeudi par des rebelles du M23, 12 mei 2012. Congo Siasa, A weekend of talking and heavy fighting, 13 mei 2012. Pole Institute, Kigali et Kinshasa, la diplomatie a l’epreuve du feu, 23 mei 2012. Al Jazeera, Face to face with the rebels of DR Congo, 28 mei 2012. BBC News, Rwanda 'supporting DR Congo mutineers', 28 mei 2012. AFP, RDC: des Rwandais formés pour combattre aux côtés des mutins au Nord-Kivu, 28 mei 2012. Le Potentiel, Insécurité permanente dans le Kivu : Soutien au M23 : l’ONU accuse Kigali, Kinshasa se tait, 29 mei 2012. NRC, Rwanda steunt muiterij Oost-Congo, 29 mei 2012. Zie ook Congo Siasa, Defector diplomacy, 29 mei 2012. Pagina 66 van 141


|

Juni 2012

regeringsleger tegen buitenlandse ‘indringers’, zoals de CNDP en andere door Rwanda gesteunde rebellen.444 Enkele van de belangrijkste Maï-Maï groepen zijn: Maï-Maï Cheka. De Maï-Maï Cheka staan onder bevel van kolonel Cheka. De Maï-Maï Cheka staat ook bekend onder de naam Nduma Defence for Congo (NDC). De groep bestond in 2011 uit ongeveer 100 strijders. Onderhandelingen om de Maï-Maï Cheka te laten integreren mislukten, deels omdat Cheka beducht was voor de juridische gevolgen van zijn verantwoordelijkheid voor de massaverkrachtingen in Luvungi in augustus 2010. In de verslagperiode is de Maï-Maï Cheka niet aangevallen door de FARDC. De Maï-Maï Cheka heeft in 2011 geen mijnstadjes als Bisie, Mubi, Njingala, Kilambo en Omate geplunderd, zoals in de jaren daarvoor.445 Verder bezit Cheka nog de diamantmijn Angoa aan de Osso rivier. De NDC onderhoudt nauwe contacten met de FARDC basis in Biruwe, die bekend staat als BAWA. De basis voorziet Cheka van wapens en ammunitie in ruil voor goud. Cheka werkte ook nauw samen met de commandant van het Montana bataljon van de FDLR, Evariste ‘Sadiki’ Kwanzeguhera, totdat deze door Cheka’s militie werd vermoord. Sergeant-majoor Lionso Karangwa van het Montana bataljon, leidde vaak de facto de militaire operaties van Cheka, die zelf niet veel militaire ervaring heeft.446 In Walikale verklaarde Cheka in oktober 2011 zich bereid zijn troepen te laten integreren in de FARDC. Cheka zou zich geheel aan de politiek willen wijden.447 Maï-Maï Mongol. De Maï-Maï Mongol staan onder bevel van Bigembe Nturinkukiko, Felicien Miganda en Dieudonné Shobora. 500 à 1.500 strijders houden zich op op het grondgebied van Zuid Masisi. De Maï-Maï Mongol bestaan uit Hutu’s en zijn gedeeltelijk geïntegreerd in de FARDC.448 Maï-Maï Kifuafua. De Maï-Maï Kifuafua, die voornamelijk uit Hunde en Tembo bestaan, accepteerden in 2011 kolonel Lucien ‘Saddam’ Mastaki als hun commandant. Ongeveer 300 Maï-Maï Kifuafua integreerden in het leger, maar hebben (nog) geen soldij ontvangen.449 Maï-Maï Simba. De Maï-Maï Simba telde in 2011 2 à 300 strijders. Het zijn geduchte olifantenjagers. Ook houden ze zich bezig met de illegale exploitatie van tin, goud en diamant in het Maiko National Park. Voor het gewonnen goud moet de Maï-Maï Simba belasting

444

445

446

447

448 449

Zie voor de Maï-Maï in Zuid Kivu ook http://www.memoireonline.com/03/12/5448/m_Mouvements-de-resistanceet-culture-politique-au-Sud-Kivu-Mise-en-evidence-des-fondements-ideolo22.html. In juni 2011 werd de Maï-Maï Cheka verslagen in een serie aanvallen door de Hunde rebellen van de APCLS. Cheka, een voormalig manager van de tinmijn in Bisie, is nog steeds betrokken bij deze mijn. Daarnaast controleert de NDC meer dan 30 afgelegen goudmijnen ten noorden van de as Goma-Walikale. De NDC draagt traditionele belasting af in dit gebied aan de chefs coutumiers. Socagrimines, een onderneming die de grote goudmijn van Omate exploiteert, heeft een deal met Cheka gemaakt in ruil voor beveiliging. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 60. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 60-63. Zie pagina 216 voor een lijst met alle officieren van de NDC. Op 24 november 2011 hield Cheka een verkiezingsbijeenkomst in Walikale. Cheka was kandidaat voor een van de twee provinciale zetels van Walikale. Het leger en de politie waren aanwezig, maar legden Cheka, tegen wie een arrestatiebevel loopt, geen strobreed in de weg. Radio Okapi, Walikale: Cheka sollicite l’intégration de ses miliciens au sein des FARDC, 12 oktober 2011. Al Jazeera, Wanted Congo rebel holds campaign rally, 25 november 2011. ACP, Sortie du maquis à Walikale du chef maï maï N’tabo N’taberi, alias Cheka, 25 november 2011. HRW, DR Congo: Arrest Candidate Wanted for Mass Rape, 2 november 2011. Zie ook UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 64. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 70. Pagina 67 van 141


|

Juni 2012

afdragen aan criminele netwerken binnen de FARDC. De BAWA legerbasis voorziet de Maï-Maï Simba van wapens en munitie in ruil voor mineralen.450 Maï-Maï Yakutumba. De Maï-Maï Yakutumba houden zich op in de omgeving van Baraka op het grondgebied van Fizi. De Maï-Maï Yakutumba bestaan voornamelijk uit Bembe. Hun ideologie kenmerkt zich door een sterke afkeer van Tutsi’s. De Maï-Maï Yakutumba onderhouden goede banden met de Forces nationales de libération (FNL) uit Burundi, die hun bases hebben op de vlakte van Ruzizi in Zuid-Kivu.451 Commandant is ‘generaal’ William Amuri, alias Yakutumba. Voor veel etnische Bembe zijn de Maï-Maï Yakutumba de traditionele verdedigers tegen ‘buitenlanders’, waaronder de (Congolese) Banyamulenge FRF-strijders, de Rwandophone ex-CNDP en de ex-PARECO commandanten binnen het leger. De Maï-Maï Yakutumba telden in 2011 300 à 400 strijders. De Maï-Maï Yakutumba controleren enkele goudmijnen, zoals de mijn van Kongolo bij Makama. Vanaf juli 2011 eisten de Maï-Maï Yakutumba een maandelijkse bijdrage van 500 USD van vrachtschepen op het Tanganyika-meer. Ook enterden ze boten en plunderden de bemanning en de passagiers. Verder hielden de Maï-Maï Yakutumba zich bezig met veediefstal.452 Maï-Maï Zabuloni. De Maï-Maï Zabuloni staan onder bevel van kolonel Zabuloni.453 50 à 150 strijders houden zich op op de vlakte van Rusizi op het grondgebied van het Uvira Plateau. De Maï-Maï Zabuloni bestaan voornamelijk uit Fuliro. Maï-Maï Kirikicho. De Maï-Maï Kirikicho staan onder bevel van kolonel Kirikicho. 500 à 200 strijders houden zich op het plateau van het grondgebied van Kalehe. De Maï-Maï Kirikicho hebben niet deelgenomen aan het integratieproces. Ze zijn slecht georganiseerd en ongedisciplineerd. Maï-Maï Nyakiriba. De Maï-Maï Nyakiriba staan onder bevel van kolonel Nyakiriba. 100 à 200 strijders houden zich op in de omgeving van Kasika op het grondgebied van Mwenga. De MaïMaï Nyakiriba zijn niet bijzonder actief. Maï-Maï Kapopo. De Maï-Maï Kapopo staan onder bevel van kolonel Kapopo. Ze houden zich op in de omgeving van de tinmijnen van Miki en Kitopo. Ze werden in maart 2011 geïntegreerd in de FARDC, waarna Kapopo commandant werd in Bukavu. Zijn troepen werden naar de Hauts Plateaux gestuurd, onder bevel van hun voormalige vijanden van de FRF. Velen deserteerden daarop.454 Maï-Maï Raia Mutomboki. De Maï-Maï Raia Mutomboki komen oorspronkelijk uit Zuid Shabunda, in 2006 hebben ze lokale bevolking tegen de FDLR verdedigd. Ze hebben gaandeweg hun grondgebied uitgebreid en houden zich nu ook op bij Kalehe, Kabare en Mwenga. Toen het leger zich begin 2011 terugtrok uit Shabunda, verdedigden de Maï-Maï Raia Mutomboki de bevolking tegenover de FDLR. In de tweede helft van 2011 hebben de Maï-Maï Raia Mutomboki een bloedbad onder de Hutu’s aangericht. Daarop heeft de FDLR dorpen in brand gestoken, 40 à 50 mensen vermoord. 450 451 452 453 454

UN UN UN Dit UN

Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 72. Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 48. Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 53-58. is een andere Zabuloni dan de politiecommandant in Noord-Kivu. Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 80. Pagina 68 van 141


|

Juni 2012

Toen het leger terugkeerde hebben ze vooral tegenstand van de Maï-Maï Raia Mutomboki ondervonden. De Maï-Maï Raia Mutomboki zijn voornamelijk antiRwandees. In het leger zitten veel Rwandaphones, voor hen zijn dat gewoon Rwandezen, zij accepteren geen Rwandaphone legereenheden.455 PARECO. PARECO staat onder bevel van generaal Ntasibanga. 300 à 1.000 strijders houden zich op het grondgebied van Lubero/Masisi. APCLS De APCLS (Alliance des Patriotes pour un Congo Libre et Souverain ) is een afgescheiden PARECO-Hunde factie, geleid door ‘generaal’ Janvier Buingo Karairi. De APCLS verzet zich tegen de terugkeer van Tutsi vluchtelingen en de uitbreiding van de Tutsi- en Hutu dominantie op het grondgebied van Masisi. De Hunde gemeenschappen voelen zich bedreigd door de toenemende macht van de ex-CNDP eenheden ten oosten van Kitchanga. De APCLS trekt daardoor steeds verder naar het westen. De APCLS beschikt naar schatting over 250-300 strijders.456 In juni 2011 viel de Maï-Maï Cheka de APCLS aan in Mutongo, waarop de ACPLS de rebellen van Cheka op de vlucht joeg.457 Andere Maï-Maï groepen, zoals de Maï-Maï Mahoro, de Maï-Maï Muhamba, de MaïMaï Soki en de Maï-Maï Alléluia opereerden zelfstandig of gingen gelegenheidscoalities aan met de FDLR, PARECO of de FARDC. De commandolijnen van Maï-Maï groepen zijn onduidelijk. In conflictsituaties komt het geregeld voor dat burgers zich, vaak ongetraind en slecht bewapend, bij Maï-Maï groepen aansluiten om hun dorp of territorium te verdedigen. Vanwege het vluchtige karakter van Maï-Maï groeperingen en de opportunistische allianties die zij met andere groepen sluiten, kan niet exact worden aangegeven welke groep verantwoordelijk was voor welke aanvallen. Tijdens de verslagperiode kwamen er enkele nieuwe lokale zelfverdedigingsgroepen bij: de groupe d’Autodéfense Guides en de Forces de défense congolaise (FDC) in Noord-Kivu en de Force autodéfense légitime (FAL) in Zuid-Kivu. De Guides en de FDC worden gesteund door de ex-CNDP bij de verdrijving van de FDLR. De FAL en de FARDC werken samen bij operaties.458 Overige groeperingen ADF/Nalu In het grensgebied tussen Ituri en Noord-Kivu bevinden zich enkele honderden rebellen van de Ugandese Allied Democratic Forces (ADF) en de National Army for the Liberation of Uganda (NALU). Deze twee groeperingen, bestaande uit Congolese en Ugandese strijders, hebben hun krachten gebundeld en zijn vooral actief in Noord-Kivu. De ADF is een radicaal-islamitische gewapende groepering die islamitisch bewind in Uganda nastreeft.459 Ook wordt beweerd dat de ADF het 455

456 457 458

459

Op 27 augustus 2011 riep de zelfbenoemde majoor Jules Muasha Zabuloni zich uit tot commandant van een andere vleugel van de Maï-Maï Rahiya Mutomboki, niet die van Shabunda, nadat hij zich had afgescheiden van Maï-Maï Yakutumba. Jules Muasha Zabuloni heeft zijn basis in de bergen van Mutenda en Kitumba, bij Mboko. Hij zou de beschikking hebben over 200 gewapende strijders. MONUSCO, Persconferentie van 7 september 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 65-66. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 69. Radio Okapi, Nord-Kivu: les habitants de 10 villages fuient l’insécurité à Walikale, 5 maart 2012. Radio Okapi, Walikale : 15 morts et 50 portés disparus lors des affrontements entre un groupe d’autodéfense et des FDLR, 24 maart 2012. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 73. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 25-28. Pagina 69 van 141


|

Juni 2012

Rwenzuru Koninkrijk zou willen oprichten uit naam van de Banande en de Bakonjo.460 Over de militaire structuur van de ADF is weinig bekend. Jamil Mukulu is vermoedelijk nog steeds de strategische en ideologische leider van de organisatie. David Lukwago is de commandant van de ADF in Oost Congo, Chuchubo is het hoofd van de inlichtingendienst. Het hoofdkwartier van de ADF ligt op het grondgebied van Beni. Het belangrijkste trainingscentrum ligt in Mwalika, ten zuiden van de weg van Beni naar Kasindi. Begin 2012 had de ADF naar schatting ongeveer 1.000 strijders. De ADF beschikt over grote hoeveelheden wapens, waaronder RPG’s en AK-47’s en luchtafweergeschut. Ook beschikken ze over camouflage-uniformen van de FARDC.461 FPLC De FPLC (Forces Patriotiques pour la Libération du Congo) is in 2008 opgericht in reactie op aanvallen van de CNDP in Kiwanja. De FPLC staat onder bevel van Gad Ngabo en beschikt over ongeveer 300 strijders. In de FPLC zitten Hutu’s, Tutsi’s, Nande en Hunde. Tijdens de verslagperiode verbleef ‘generaal’ Ngabo in detentie in Uganda, hij werd vervangen door ‘generaal’ Bisungu, een voormalige FARDC-officier. Binnen de FPLC zou de invloed groeien van FARDC-deserteurs die banden hebben met oud CNDP-leider Laurent Nkunda.462 FRF In Zuid-Kivu is de Banyamulenge-groep FRF (Forces Républicaines Fédéralistes) actief. In januari 2011 werd de chef-staf van de FRF, kolonel Michel Rukunda, de plaatsvervangend commandant van Amani Leo in Zuid-Kivu. Rukunda, die analfabeet is, heeft een persoonlijke staf van 150 militairen. Na de integratie van de FRF in het leger, gaf Venant Bisogo zijn voorzitterschap op.463 Ten behoeve van de integratie van de FRF binnen de FARDC werd een nieuwe operational sector in Minembwe opgezet die werd gedomineerd door de FRF, die daarmee feitelijk de controle over het gebied in handen kreeg. Bij de integratie droeg de FRF nauwelijks wapens af, terwijl ze grote wapendepots in het Bijabo bos hebben. Een dissidente groep binnen de FRF, onder leiding van Richard Tawimbi, weigerde te integreren. Een deel van de geïntegreerde FRF-troepen verliet op 1 augustus 2011 het opleidingscentrum in Kananda in verband met klachten over achterstallig salaris en het niet erkennen van hun rang door het Congolese leger. Dat de FRF een aantal hoge posities binnen het militaire commando in Zuid-Kivu in de wacht sleepte, waaronder die plaatsvervangend commandant van de Amani Leo operaties, zette kwaad bloed bij (ex)-Maï-Maï, die deze benoemingen als bewijs voor de discriminatie van ‘autochtonen’ zag ten gunste van Rwandophones binnen het leger.464 FPC In juli 2009 richtte generaal Kakule Lafontaine het Front des Patriotes Pour le Changement (FPC) op. Samen met Congolese FARDC militairen wilde hij de ex-CNDP binnen de FARDC bestrijden. In juli 2011 ontvluchtte Lafontaine, die zich in 2010 had overgegeven, Goma en keerde terug naar zijn in basis in Bunyatenge in Zuid Lubero. Lafontaine heeft zijn vroegere bondgenoot ‘generaal’ Musare van de RUD weer opgezocht en is opnieuw betrokken geraakt bij de handel in goud. Lafontaine zou proberen weer het bevel te krijgen over ongeveer 500 verspreide Maï-Maï strijders op het grondgebied van Lubero en Beni, die daarvoor deel uitmaakten van de PARECO coalitie tegen de CNDP.465 460 461 462 463 464 465

De Banande wonen in Congo, de Bakonjo in Uganda. Beide stammen spreken dezelfde taal. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 25-28. UN Security Council S/2011/345, 7 juni 2011, p. 12. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p.. Congo Siasa, Judith Verweijen: the FRF armed group, 10 augustus 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 75, p. 140. Pagina 70 van 141


|

Juni 2012

Orientale: Haut- en Bas-Uélé Ook in deze verslagperiode zorgde Joseph Kony’s Lord’s Resistance Army (LRA) voor onveiligheid in Haut- en Bas-Uélé. In de eerste drie maanden van 2011 vluchtten ongeveer 30.000 burgers voor de LRA, waardoor het totale aantal ontheemden op 330.000 kwam.466 De LRA was de hoofdverantwoordelijke voor moord, foltering, ontvoering, plundering, de vernietiging van gewassen en verkrachting.467 De LRA werd echter op korte afstand gevolgd door het Congolese regeringsleger, dat volgens dorpsbewoners verantwoordelijk werd gehouden voor afpersing, verkrachting en dwangarbeid. Veel dorpen verweten MONUSCO afwezigheid en gebrek aan communicatie met de bevolking.468 Mensen die in het verleden door de LRA ontvoerd zijn, vertellen over dwangarbeid, het voortdurend verplaatsen van kampen en allerlei soorten wreedheden, maar zij kunnen weinig informatie verschaffen over de militaire structuur en de tactiek van de LRA.469 In juli en augustus 2011 namen de activiteiten van de LRA in de DRC sterk af, nadat Kony zijn commandanten had opgeroepen voor een vergadering in de Centraal Afrikaanse Republiek.470 Veel van de aanvallen in 2011 zijn uitgevoerd door kleinere groepjes dan in voorgaande jaren. Volgens MONUSCO zijn er meer mensen ontvoerd, maar minder mensen gedood dan voorheen. Vaak liet de LRA de ontvoerden weer vrij nadat ze de buit naar een verzamelpunt in het bos hadden gedragen.471 Het maatschappelijk middenveld in Faradje beschuldigde de politie van martelingen en dwangarbeid. Vanaf augustus 2011 zou de PNC een tiental burgers hebben 466 467

468

469

470

471

www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011, p. 3. Veel dorpsbewoners zijn te bang om hun grond te bewerken, dus kunnen ze niet meer in hun eigen voedsel voorzien. Hulporganisaties en Ngo’s sturen voedsel, maar maken zich zorgen dat de ontvangers van die hulp afhankelijk daarvan worden en niet langer de grond willen bewerken, zelfs als het veilig is. International Crisis Group, The Lord’s Resistance Army: End Game?, Africa Report No 182, 17 november 2011, p. 9. Op 24 augustus 2011 vermoorden bijvoorbeeld FARDC-militairen zes burgers, onder wie een zwangere vrouw, bij Dungu. In Haut-Uélé betaalden bijvoorbeeld burgers 25 à 30 USD om dwangarbeid te voorkomen. Een politiecommandant in Niangara, Haut-Uélé verwierf zich de bijnaam ‘Capitaine Cent Dollars’ vanwege zijn gewoonte om mensen om willekeurige redenen op te sluiten, totdat ze 100 USD hadden betaald voor hun vrijlating. In oktober 2011 werden dorpen die door de LRA worden aangevallen uitgerust met communicatieapparatuur waardoor ze elkaar kunnen waarschuwen als de LRA wordt gesignaleerd. Radio Okapi, Province Orientale: trois militaires des FARDC poursuivis pour meurtre de six civils à Dungu, 13 september 2011. Zie www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011, p. 4. BBC News, Uganda LRA rebel tracking technology unveiled, 4 oktober 2011. Zie voor de militaire hiërarchie en de wapenuitrusting van de LRA het rapport van Enough, The Lord’s Resistance Army of Today, november 2010, p. 8 en p. 17. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 3, 22. Sinds juli 2011 werd bijvoorbeeld op het grondgebied van Dungu geen enkel geval van moord, ontvoering of plundering door de LRA gemeld. Wel was de LRA actief in de omgeving van Ngilima, Faradje en Kilwa. Op 30 juli 2011 verklaarde de commandant van de 9e région militaire, Jean-Claude Kifwa, dat hij alle LRAstrijders het land had uitgezet. Kleine inlichtingseenheden van het Ugandese leger waren volgens Kifwa nog aanwezig in de zone van Dungu, Faradje, Niangara en Ango. Maar in de Haut-Uélé in de Provincie Orientale bij de grens met Zuid-Sudan, voelde 62 procent zich in 2011 minder veilig dan in 2010, 28 procent voelde zich even (on)veilig als in 2010, slechts 10 procent vond dat de veiligheid was verbeterd in 2011. Alleen al in juni 2011 vonden 53 LRA-aanvallen plaats waarbij 26 doden vielen en 23 personen, onder wie 10 kinderen, werden ontvoerd. In de eerste zes maanden van 2011 vonden in totaal 158 aanvallen plaats, een verhoging van 53 procent ten opzichte van 2010. In juni 2011 was volgens OXFAM maar 5 procent van de MONUSCO-troepen aanwezig in het gebied waar de LRA actief is, terwijl de 20 procent van de ontheemden in de DRC vanwege de LRA is gevlucht. International Crisis Group, The Lord’s Resistance Army: End Game?, Africa Report No 182, 17 november 2011, p. 2-7. Zie ook The Enough Project, Ending the Lord’s Resistance Army, oktober 2011. OXFAM, 90 per cent of people in LRA areas of Congo still live in fear of their safety, new Oxfam survey reveals, 2 augustus 2011. Zie ook Radio Okapi, Dungu: un plan d’action de la société civile contre les exactions de la LRA, 2 augustus 2010. Pagina 71 van 141


|

Juni 2012

gemarteld in de goudmijnen van Ogambi, Mabanga en Bogoro nadat ze drie weken voor de politie in de mijnen hadden gewerkt.472 Bovendien legde de politie hen zware boetes op.473 Op 14 oktober 2011 kondigde de VS aan dat het 100 militairen zou sturen om het Ugandese leger bij te staan in de strijd tegen de LRA.474 Voor Uganda is overigens de strijd tegen de LRA geen prioriteit.475 De Congolezen en de Ugandezen wisselen informatie uit in het Joint Intelligence and Operations Centre (JIOC) in Dungu, maar de samenwerking verloopt slecht.476 Veel Congolese militairen beschouwen de Ugandezen als indringers, die uit zijn op ivoor, goud en bush meat. De DRC heeft op 30 september 2011 aangedrongen op het terugtrekken van de Ugandese troepen met uitzondering van de inlichtingendienst. Begin oktober 2011 beval de Congolese militaire commandant in Dungu (Haut-Uélé) alle Ugandese troepen hun operaties te staken in afwachting van hun vertrek.477 Op 22 november 2011 gaf de African Union Peace and Security Council toestemming voor regionale samenwerking bij de bestrijding van de LRA voor een periode van zes maanden.478 Religieuze leiders in Uganda en Sudan spraken zich uit tegen verder militarisering en voor een dialoog met de LRA.479 De Afrikaanse Unie classificeerde de LRA officieel als een terroristische groepering.480 Eind 2011 was de veiligheidssituatie in de provincie Orientale over het algemeen rustig volgens MONUSCO, op enkele incidenten na.481 Op 8 januari 2012 plunderde 472

473

474

475

476

477

478 479 480

Radio Okapi, Province Orientale: la police accusée de tortures et travaux forcés sur des habitants de Faradje, 21 september 2011. Le Potentiel, Province Orientale: les tracasseries policières se portent bien à Faradje, 22 september 2011. Radio Okapi, Djolu: la population accuse la police de tracasseries et d’actes de violence, 12 januari 2012. Volgens majoor James Rawlinson van het US Special Operations Command, Africa, worden de Amerikaanse adviseurs niet rechtstreeks ingezet bij operaties tegen de LRA. De adviseurs moeten nauw samen werken met de veiligheidsdiensten van Uganda, Zuid-Sudan, de DRC en de CAF om de planning en de coördinatie te verbeteren. AP, 100 U.S. troops being sent to central Africa, 16 oktober 2011. Le Potentiel, Chronique d’un échec annoncé: 100 marines américains débarquent contre la LRA, 17 oktober 2011. Radio Okapi, Traque de la LRA: « Le Congo n’a pas encore été contacté », selon Joseph Kabila, 18 oktober 2011. IRIN, UGANDA: The war across three borders, 21 november 2011. IRIN, SECURITY: US advisers limited to "support" role in tracking down LRA, 21 november 2011. Zie ook IRIN, SECURITY: LRA Briefing, 21 november 2011. IRIN, CENTRAL AFRICAN REPUBLIC: Waiting for Washington, 21 november 2011. IRIN, UGANDA: Peter Maido, "These LRA rebels are more than monster killers", 21 november 2011. IRIN, UGANDA: Voices of the abducted, 21 november 2011. IRIN, UGANDA: The LRA's legacy in the north, 22 november 2011. In 2011 verklaarde de Ugandese minister van Buitenlandse Zaken, Oryem Henry Okello, dat de LRA erg ver weg is en geen bedreiging vormt voor de Ugandese bevolking. Voor de Congolese regering is de strijd tegen de LRA nog minder belangrijk. Aanvankelijk stuurde het leger slechts ongedisciplineerde soldaten naar gebieden waar de LRA actief was. In april 2011 stuurde Kinshasa versterkingen, nadat de Amerikanen een commando bataljon van 500 militairen hadden opgeleid en erop stonden dat dit bataljon tegen de LRA zou worden ingezet. Voor de Congolese regering is de aanwezigheid van de LRA slechts een probleem van de openbare orde. Op 18 juni 2011 besloten de ministers van Defensie van de DRC, Uganda, de Centraal Afrikaanse Republiek en de minister van Binnenlandse Zaken van Zuid-Sudan om een gezamenlijke Force d'Intervention Régionale (FRI), een centre des opérations (COC) en een mécanisme conjoint de coordination (MCC) op te richten om de LRA aan te pakken. Afrikarabia, Vers une force régionale d'intervention contre la LRA, 16 juni 2011. Philip Lancaster, coördinator van de UN Group of Experts on the Congo, verklaarde dat –ondanks Amerikaanse wetgeving, resoluties van de VN-Veiligheidsraad en stapels rapporten over de wreedheden van de LRA, die vooral de Azande - een gemarginaliseerde stam van herders en landbouwers in het grensgebied van de DRC, CAR en Zuid-Sudanop de korrel nemen, er nog altijd niets is bereikt. De legers die worden ingezet tegen de LRA zetten nooit de achtervolging in, waardoor de LRA altijd ontsnapt met buit en ontvoerde rekruten. In resolutie 1991 riep de Veiligheidsraad de FDLR en de LRA op onmiddellijk op te houden met geweld en mensenrechtenschendingen en over te gaan tot demobilisatie. Xinhua, RD Congo: le Conseil de sécurité proroge d'un an le mandat de la MONUSCO, 29 juni 2011. Lancaster vergeleek de LRA met de kat uit het sprookje van de muizen, die bedachten dat hun probleem zou zijn opgelost als de kat een bel om had. Maar wie ging de kat de bel aanbinden? Congo Siasa, Philip Lancaster: The Lord's Resistance Army and Us, 22 augustus 2011. International Crisis Group, The Lord’s Resistance Army: End Game?, Africa Report No 182, 17 november 2011, p. 2-7. Zie ook The Enough Project, Ending the Lord’s Resistance Army, oktober 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 6. IRIN, ANALYSIS: Taking on the LRA, 22 november 2011. Reuters, African Union declares Uganda's LRA a terror group, 22 november 2011. Zie ook The Atlantic, Fighting the Lord's Resistance Army Will Take More Than Guns, 22 november 2011. Pagina 72 van 141


|

Juni 2012

een groep van 30 gewapende mannen en vrouwen het dorp Djabir bij Faradje. Daarbij viel een dode.482 Op 28 januari 2012 ging de gezamenlijke operatie van MONUSCO/FARDC Athari van start in het gebied van Gangala Nabodio, Nagero en Gubi, waar gewapende groepen voor onveiligheid zorgden.483 Op 6 februari 2012 zou de LRA het dorp Bagulupa, op het grondgebied van Dungu hebben geplunderd. Daarbij werden verscheidene dorpelingen vermoord.484 In de week daarop zou de LRA in dit gebied nog meer dorpen hebben geplunderd, dorpelingen hebben gedood en ongeveer twintig personen hebben ontvoerd.485 In februari 2012 vond een verhoging van activiteiten van gewapende groeperingen plaats in Haut-Uélé. In de tweede helft van februari 2012 namen de plunderingen, ontvoeringen en moorden toe in de omgeving van Faradje en Bangadi in Haut-Uele. Op 17 februari 2012 zou de LRA het dorp Bagulupa bij Dungu opnieuw hebben aangevallen en een man hebben ontvoerd. Drie dagen daarna zouden zeven gewapende mannen een handelaar in Gabatanubu hebben gedood en drie anderen hebben verwond. Op 19 februari 2012 kamden MONUSCO en het regeringsleger het dorp Gabatanubu, op 15 kilometer van Bangadi uit, nadat bij een aanval op fietsers een dode en een gewonde waren gevallen.486 Op 23 februari 2012 zouden 60 LRAmilitairen het dorp Bagulupa (wederom) hebben aangevallen. Als gevolg van de aanvallen van de LRA zouden 3.000 mensen zijn gevlucht.487 Op 7 maart 2012 plunderden 22 gewapende mannen het dorp Tura bij Bangadi. Op 11 maart 2012 vielen 30 gewapende mannen het politiebureau van Sambia, ten zuidoosten van Bunia, aan. Daarbij ontvoerden zij negen politieagenten.488 Op 17 maart 2012 viel de LRA het dorp Tomati, ten zuiden van Faradje, aan. Een man werd vermoord, drie personen werden ontvoerd.489 Op 22 maart 2012 zou de LRA ongeveer dertig volwassenen hebben ontvoerd in Badali, op het grondgebied van Bondo.490Eind maart 2012 namen de activiteiten van de LRA af, mede dankzij de operatie Athari.491 Een documentaire van de liefdadigheidsorganisatie Invisible Children over Kony werd in maart 2012 door miljoenen mensen bekeken op YouTube en gaf een nieuwe impuls aan de vervolging van de leider van de LRA.492 Orientale: Ituri De veiligheidssituatie in Ituri is tijdens de verslagperiode relatief rustig geweest. De belangrijkste milities in Ituri zijn het Front de Résistance Patriotique en Ituri (FRPI)

481

482 483 484 485

486

487

488 489 490

491

492

MONUSCO, Persconferentie van 12 oktober 2011. Le Potentiel, Situation sécuritaire: Province Orientale: la LRA lance des attaques à Napopo et Mbaingu, 14 oktober 2011. MONUSCO, Persconferentie 18 januari 2012. MONUSCO, Persconferentie 1 februari 2012. Radio Okapi, Dungu: plusieurs meurtres, vols et pillages attribués aux rebelles de la LRA, 11 februari 2012. Radio Okapi, Dungu: la LRA tue 2 personnes, selon la société civile locale, 13 februari 2012. Le Potentiel, Province Orientale: la LRA sème la panique à Dungu, 14 februari 2012. MONUSCO, Persconferentie 22 februari 2012. Zie ook Le Potentiel, Province Orientale: Des groupes armés multiplient leurs attaques dans le district du Haut-Uélé, 24 februari 2012. Le Potentiel, Province Orientale: La situation sécuritaire demeure « imprévisible » à Bangadi et Faradje, 1 maart 2012. Zie ook UN News, DR Congo: UN concerned over fresh attacks by Ugandan rebel group, 6 maart 2012. RFI, RD Congo: la LRA reprend ses attaques contre les villageois, 7 maart 2012. Le Potentiel, Province Orientale: le HCR déplore le déplacement de 3 000 civils à Dungu et Faradje, 8 maart 2012. MONUSCO, Persconferentie 14 maart 2012. MONUSCO, Persconferentie 28 maart 2012 Radio Okapi, Province Orientale: des présumés rebelles de la LRA se livrent à des exactions à Bondo, 23 maart 2012. MONUSCO, Persconferentie 4 april 2012. Le Potentiel, Selon la Monusco: Les activités de la LRA ont baissé dans la Province Orientale, 5 april 2012. NRC, ‘Stop Kony.’ Internetcampagne is enorme hit, maar krijgt ook kritiek, 8 maart 2012. Pagina 73 van 141


|

Juni 2012

en het Front Populaire pour la Justice au Congo (FPJC), dat in september 2008 werd gevormd uit de overblijfselen van verschillende milities in Ituri. Er waren in de verslagperiode geen aanwijzingen van toegenomen etnische spanningen tussen de twee belangrijkste groepen in Ituri, de Hema en de Lendu. In Irumi verbeterde volgens de Ngo Réseau Haki na Amani de veiligheidssituatie in de eerste helft van 2011 ten opzichte van de tweede helft van 2010. In de maanden juli en augustus 2011 waren er minder dan tien aanvallen tegenover 33 aanvallen in dezelfde periode in 2010.493 In juni 2011 namen in Ituri de activiteiten toe van gewapende groeperingen in de vallei van Semliki en langs de as Bogoro-Kasenyi.494 In verband daarmee lanceerde MONUSCO op 20 juni 2011 een gezamenlijke operatie met de FARDC: Utembezi Ya Mbiyo (Swift Drive).495 Begin augustus 2011 vond in Yakoko, op het grondgebied van Opala, een confrontatie plaats tussen de FARDC en aanhangers van de religieuze sekte Nzambe Lumumba van ‘Mozes de bevrijder’. Mozes, die met meer dan 40 vrouwen is getrouwd, rekruteert zijn aanhangers onder meer onder misdadigers die dankzij een magische drank berouw hebben getoond.496 In augustus 2011 was het betrekkelijk rustig in Ituri op het grondgebied van Irumu al trokken gewapende groeperingen rond in het gebied van Bavi, Aveba, Gety en Kasenyi. Op 26 augustus 2011 lieten 50 FRPI-strijders een FARDC-patrouille in een hinderlaag bij Karaji lopen. Daarbij kwam een militair om het leven.497 Bij een confrontatie tussen de FARDC en Mbororo veehouders in Bili in de tweede week van september 2011 werden een militair en 15 Mbororo gedood. Eerder had de FARDC de veehouders uit het gebied verjaagd, maar deze waren teruggekomen toen de militairen vertrokken waren om een biometrische controle te ondergaan.498 In Ndrungo raakten de inwoners van die plaats in de nacht van 16 op 17 september 2011 slaags met inwoners van Bulo, op 70 kilometer ten noorden van Bunia. Bij de strijd werden lansen, pijlen en hakmessen gebruikt. 39 huizen werden in brand gestoken.499 Op 3 oktober 2011 verklaarde de FARDC dat kolonel Cobra Matata500 op 20 september 2011 bij gevechten tussen de FARDC en de FRPI in Bukiringi en Matalatala (Ituri) was omgekomen. Op een video toonde de FARDC het lijk van de kolonel.501 Maar een dag later belde Cobra Matata op en meldde dat hij nog in leven was.502

493

494 495 496

497 498 499 500

501

502

Radio Okapi, Ituri: la situation sécuritaire à Irumu s’est améliorée, selon le Réseau Haki na Amani, 5 augustus 2011. De FRPI is in dit gebied actief. MONUSCO, Persconferentie, 22 juni 2011. Le Potentiel, Un affrontement sanglant entre les éléments des FARDC, 4 augustus 2011. Radio Okapi, Affaire Moïse le libérateur: la population déserte Yakoko par crainte de la présence des FARDC, 4 augustus 2011. MONUSCO, Persconferentie, 1 juni 2011. Radio Okapi, Bas-Uele: accrochages à Bili, 1 militaire FARDC et 15 Mbororo tués, 17 september 2011. Radio Okapi, Ituri: bagarre rangée à Ndrungo, 39 maisons incendiées, 18 september 2011. Cobra Matata was in juni 2010 uit het Congolese regeringsleger gedeserteerd en had zich opnieuw aangesloten bij de FRPI. Radio Okapi, Ituri: les FARDC annoncent la mort du colonel Cobra Matata depuis le 20 septembre, 3 oktober 2011. Radio Okapi, Cobra Matata: « Je suis bel et bien vivant », 5 oktober 2011. Pagina 74 van 141


|

Juni 2012

Op 8 oktober 2011 plunderde een groep van 25 gewapende mannen503 vier huizen bij Gety, op 8 kilometer van Aveba.504 Op diezelfde dag vond een confrontatie plaats tussen de FARDC en de FRPI in Walendu Bindi. De dag ervoor hadden FRPI-strijders de dorpen Ozoba en Ruzinga Kidogo, op 70 kilometer ten zuiden van Bunia, geplunderd. Ze namen kippen en geiten mee en staken 34 huizen in Ozoba in brand.505 Ook het dorp Mangiva werd geplunderd.506 De FRPI ontvoerde tevens drie dorpelingen.507 Op 13 oktober 2011 vond in dit gebied opnieuw een confrontatie plaats tussen de FARDC en de FRPI, ditmaal in het dorp Mbodina. FRPI-strijders hadden daar levensmiddelen als maïsmeel, bonen en olie geplunderd, die kort daarvoor door hulpverleners aan de bevolking waren uitgedeeld.508 Op 20 oktober 2011 vielen FRPI-strijders opnieuw Gety aan en ook de omliggende dorpen als Isura, Tchede en Karaji.509 In november en december 2011 was de veiligheidssituatie in Ituri betrekkelijk rustig, ook al hielden FRPI-strijders zich nog steeds op in de omgeving van Gety en Aveba. In de loop van februari 2012 kondigde een groep FARDC-officieren in Marabo, ten zuiden van Bunia, per brief aan president Kabila aan dat ze zich vanwege onmenselijke leefomstandigheden –de soldij zou niet zijn uitbetaald - had overgegeven aan muiterij. Volgens de opperbevelhebber van het leger, generaal Amisi, die alle muiters en loyale militairen een maaltijd aanbood, zou de aanleiding voor de muiterij op een misverstand berusten. Twee burgers die verdacht werden van betrokkenheid bij de muiterij, werden door de ANR meegenomen naar Kinshasa.510 Op 22 februari 2012 roofde de FRPI kippen, geiten, varkens en geld in de dorpen Omina, Ndangu, Anyozo, Beto en Songokoyi op het grondgebied van Irumu.511Eind februari 2012 waren gewapende groepen actief in Gety, Ndango en Zitono.512 Een onbekende gewapende groep doodde begin maart 2012 een man in Sukpa bij Bunia en zaaide terreur in omliggende dorpen.513 Op 10 maart 2010 plunderde de gedeserteerde kolonel Kasambasa alias Simba de dorpen Mabutua, Bangoyi, Itembo en Lohulo bij Bunia. Zijn soldaten vermoordden daarbij verscheidene dorpelingen.514 Eind maart versterkte de FRPI haar posities in Gety, Aveba en Kagaba.515 Begin april 2012 sloegen ruim 5.000 mensen op de vlucht vanwege gevechten tussen het leger en Maï-Maï milities in de omgeving van Pangoy, Itembo, 503 504 505

506

507

508 509

510

511 512 513 514

515

Vermoedelijk FRPI-strijders. MONUSCO, Persconferentie van 19 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: retour au calme après les affrontements entre miliciens du FRPI et FARDC, 9 oktober 2011. Zie ook MONUSCO, Persconferentie van 12 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: les attaques des miliciens du FRPI inquiètent les habitants d’Irumu, 9 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: calme précaire à Mangiva, après l’attaque du FRPI, 12 oktober 2011. Radio Okapi, FRPI: la population de Mangiva dort dans la brousse de peur d’une nouvelle attaque, 18 oktobeer 2011. Le Potentiel, Situation sécuritaire: Province Orientale: la LRA lance des attaques à Napopo et Mbaingu, 14 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: cinquième attaque du FRPI à Irumu depuis le début du mois, 13 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: une nouvelle attaque du FRPI fait 30 000 déplacés, 21 oktober 2011. Radio Okapi, Ituri: la localité de Getty aux mains des miliciens du FRPI, 21 oktober 2011. Xinhua, RDC: mutinerie au sein des Forces Armées basées en Ituri, 17 februari 2012. Radio Okapi, Province Orientale: l’Etat-major général des FARDC dialogue avec les mutins à Marabo, 17 februari 2012. Radio Okapi, Ituri: les officiers mutins de Marabo sont rentrés dans les rangs, selon l’Etat-major général des FARDC, 17 februari 2012. RFI, RDC : menace de mutinerie dans le Nord-Est, 18 februari 2012. Le Potentiel, Désertions, mutinerie des officiers des FARDC, activisme des forces negatives: Bruits de bottes dans l'Est de la RDC, 18 februari 2012. Radio Okapi, Mutinerie de Marabo: « une simple action d’indiscipline », selon des officiers des FARDC, 19 februari 2012. Radio Okapi, Mutinerie de Marabo: deux civils arrêtés par l’ANR, 24 februari 2012. Radio Okapi, Province Orientale: les miliciens de FRPI pillent bétail et argent à Irumu, 23 februari 2012. MONUSCO, Persconferentie 7 maart 2012. Radio Okapi, Province Orientale: des miliciens sèment la terreur et tuent un homme à Sukpa, 6 maart 2012. Radio Okapi, Province Orientale: la présence d’un colonel déserteur inquiète les habitants de Mambasa, 12 maart 2012. MONUSCO, Persconferentie 4 april 2012. Pagina 75 van 141


|

Juni 2012

Bandumbisa, Enzewa en Bingola op het grondgebied van Mambasa.516 Op 13 april 2012 werden veel – in FARDC-uniformen geklede – militieleden van de FRPI in Nyamay bij Kasenyi gezien. De dorpsbewoners sloegen daarop in paniek op de lvucht naar Uganda.517 Half april 2012 bleef het onrustig in Gety, Aveba, Kagaba, Bukiringi, Chekele, Kagoro en Nyamavi door de aanwezigheid van de FRPI.518 Katanga De veiligheidssituatie in de grondstofrijke provincie Katanga was voor het verkiezingsproces over het algemeen kalm. In de aanloop naar de verkiezingen waren verscheiden groepen actief die voor de afscheiding van Katanga pleiten, zoals de ‘Notables katangais’, een beweging van intellectuelen, de CORAK (Coordination pour le référendum et l’autodétermination du Katanga) en de CPK (Congrès du peuple katangais), die veel Katangese tijgers in zijn gelederen zou hebben.519 Tijdens het verkiezingsproces vonden verscheidene gewelddadige incidenten plaats. In het noorden van de provincie waren milities tijdens de verslagperiode actief. Afscheidingsincidenten Eind juni 2011 werd volgens ooggetuigen een wapendepot van het Congolese leger in Lubumbashi door een groep zwaar bewapende mannen aangevallen.520 Congolese autoriteiten ontkenden dat een wapendepot werd aangevallen. Die stelden dat het om een loods van Volcano Mining ging. Twee aanvallers en drie burgers kwamen om in een schotenwisseling.521 Op 11 juli 2011 zou een aanval hebben plaatsgevonden op het kamp van de Republikeinse Garde in Kimbembe op 10 kilometer van Lubumbashi. Daarbij zou een onbekend aantal doden zijn gevallen. De CORAK had op 1 juli 2011 geschreven dat de ‘bezetters van het Congolese regime’ voor 11 juli Katanga moesten verlaten. Op 11 juli 1960 vond de afscheiding van Katanga plaats.522 Op 7 september 2011 bevrijdde een commandoteam 967 gevangenen uit de Kasapa gevangenis van Lubumbashi, onder wie zich de voormalige Maï-Maï chef Gédéon en ‘Maman’ Kainda bevonden.523 Op 8 september 2011 zou een half uur zijn geschoten in het kamp van de Republikeinse Garde in Kimbembe op 10 kilometer van Lubumbashi.524 Volgens het Centre de droit de l’homme (CDH) werden tien officieren van de FARDC en de PNC sinds 23 september 2011 vastgehouden door de ANR op verdenking van afscheidingsplannen.525

516

517

518 519 520 521

522

523 524 525

Radio Okapi, Mambasa: des milliers de déplacés à la suite des affrontements entre militaires et groupes armés, 6 april 2012. Radio Okapi, Province Orientale: déplacement des miliciens FRPI à Bahema-Sud, la population se refugie en Ouganda, 13 april 2012. MONUSCO, Persconferentie 18 april 2012. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 77. AFP, RDC: attaque d'un dépôt d'armes par des hommes armés à Lubumbashi, 29 juni 2011. BBC News, Deadly gunfight in DR Congo mining capital Lubumbashi, 29 juni 2011. Radio Okapi, Lubumbashi: l’attaque de ce mercredi visait l’entrepôt de Volcano Mining, selon Lambert Mende, 29 augustus 2011. Radio Okapi, Attaque contre un camp militaire à Lubumbashi, 11 juli 2011. Zie ook Radio Okapi, Lubumbashi: les incidents du camp Kimbembe ont fait 2 morts, selon le gouvernement provincial, 11 juli 2011. UN Security Council, S/2011/738, 2 december 2011, p. 77. Radio Okapi, Lubumbashi: des coups de feu entendus au camp militaire de Kimbembe, 9 september 2011. Radio Okapi, Katanga: le CDH dénonce l’arrestation d’une dizaine d’officiers des FARDC et de la PNC, 27 september 2011. Pagina 76 van 141


|

Juni 2012

Verkiezingsincidenten In juni 2011 kregen aanhangers van gouverneur Moise Katumbi het aan de stok met sympathisanten van voormalig parlementslid Jean-Claude Muyambo Lubumbashi, nadat deze op de lokale televisie kritiek had geuit op het beleid van de gouverneur. Daarop vielen diens aanhangers, die werden vergezeld door de politie, het kantoor van de advocaat van Muyambo aan en Muyambo’s televisiestation JUA. Aanhangers van Muyambo vielen het televisiestation Mwangaza, dat aan de kant van de gouverneur staat, aan.526 De Ngo’s Renadhoc en Asadho hekelden het inzetten van jeugdmilities door politici om geweld te gebruiken tegen politieke tegenstanders.527 Journaliste en Danger (JED) protesteerde tegen het gebruik van geweld tegen journalisten.528 Bij botsingen op 1 augustus 2011 tussen aanhangers van de UDPS en militanten van de voorzitter van het provinciale parlement, Gabriel Kyungu wa Kumwanza529, in Lubumbashi raakten zes personen gewond. De UDPS verklaarde dat Kuyungu zijn aanhangers had opgedragen om met stenen te gooien, maar volgens zijn kabinetschef waren de UDPS-aanhangers daarmee begonnen.530 Het partijbureau van de UDPS werd op 1 augustus 2011 aangevallen. De ruiten van voor de deur geparkeerde auto’s werden ingegooid. Volgens de UDPS was de aanval het werk van leden van de Union nationale des démocrates fédéralistes (Unafec), maar die partij ontkende en noemde de beschuldiging een provocatie.531 Milities Eind augustus 2011 vonden bij Kalemie gevechten plaats tussen de FARDC en de Maï-Maï Alleluïa, de Maï-Maï Yakutumba en de FDLR en de FNL. Daarbij werden 40 Maï-Maï gedood.532 Aanvallen tegen schepen op het Tanganyika-meer namen steeds meer de vorm van georganiseerde piraterij aan. Op 2 september 2011, werd het schip Rafiki 3 gekaapt door Maï-Maï Yakutumba tussen Kalemie en Uvira, met passagiers en een lading van MONUSCO. Een dag daarna werd het schip bevrijd.533 Op 2 oktober 2011 vielen gewapende mannen een voertuig van de Banro Company534 aan op de route Kihembwe-Lulimbe-Kabambare. Op 7 oktober 2011 vielen ongeveer twaalf gewapende mannen het dorp Fungurume aan. Daarbij werden twee mensen gedood.535 Op 12 november 2011 vielen twaalf FDLR-strijders het dorp Ndolo, op twee kilometer van Bendera, aan. Zij doodden een FARDCsoldaat en twee burgers.536 Op 4 december 2011 vielen Maï-Maï-strijders van de voormalige commandant Kyungu Mutanga alias Gédéon, een FARDC-positie aan in Mitwaba, op ruim 500 kilometer van Lubumbashi.537

526

527 528 529

530 531 532 533 534

535 536 537

Radio Okapi, Lubumbashi: le calme revient après des affrontements entre pro-Katumbi et pro-Muyambo, 15 juni 2011. Radio Okapi, Katanga: le Renadhoc dénonce l’intolérance politique en période préélectorale, 4 juli 2011. JED, Private Television Network Raided By Militia Members Linked to Provincial Governor, 21 juni 2011. Eerder riep Kyungu wa Kumwanza, niet-Katangezen - vooral immigranten uit Kasaï die in de Katangese mijnen werken- op om op de kandidaat van zijn partij te stemmen. Als die niet gekozen werd, zouden de nietKatangezen volgens Kyungu geen moment rust meer kennen. Le Potentiel, Intolérance politique au Katanga: pourquoi laisse-t-on faire Kyungu wa Kumwanza?, 18 juni 2011. AFP, RDC: 6 blessés dans des heurts entre opposition et pouvoir dans le sud, 1 augustus 2011. Radio Okapi, Lubumbashi: l’UDPS accuse l’Unafec d’attaque sur son siège, 2 augustus 2011. Le Potentiel, Hauts faits militaires au Katanga: les FARDC tuent 40 Maï-Maï à Kalemie, 1 september 2011. MONUSCO, Persconferentie van 7 september 2011. MONUSCO, Persconferentie van 28 september 2011. Banro is een Canadese mijnbouwonderneming die in 2011 is begonnen met de ontginning van de Twangiza goudmijn in Zuid-Kivu. Reuters, Banro to start Congo gold mine in October, 28 september 2011. MONUSCO, Persconferentie van 12 oktober 2011. MONUSCO, Persconferentie van 23 november 2011. Radio Okapi, Katanga: les Maï-Maï attaquent les FARDC à Mitwaba, 7 december 2011. Pagina 77 van 141


|

Juni 2012

Kasaï Bij botsingen tussen de Masombo clan en de familie van de chef de groupement Lubangule op het grondgebied van Kabinda bij de grens met het grondgebied van Kabongo in Katanga vielen op 8 augustus 2011 doden en gewonden. Aanleiding van het conflict was een geschil over het gebruik van visvijvers.538 In Mbuji-Mayi was sprake van etnisch gerelateerd geweld op het grondgebied van Mweka en Tshikapa.539 In Bakwa Cimuna, op 15 kilometer ten zuiden van MbujiMayi betwistten leger en politie elkaar op 15 september 2011 de controle over de verkoop van hennep en ruwe diamanten. Er viel een dode, een militair raakte zwaar gewond.540 Op 23 oktober 2011 vielen bij een grondconflict tussen de dorpen Lokaletolo en Djonga-Milo, op het grondgebied van Katako-Kombe, een dode en twee gewonden. 24 huizen werden in brand gestoken. Op 28 oktober 2011 openden politieagenten het vuur op leden van de Parti Travailliste, die campagne voerden in Mbuji-Mayi. Een meisje werd gedood, er vielen vier gewonden.541 Maniema Op 5 november 2011 vielen bij confrontaties tussen de FARDC en de FDLR in Mulanda, op het grondgebied van Kabambare, vijf doden.542 Bas-Congo De veiligheidssituatie in Bas-Congo bleef ten opzichte van de vorige verslagperiode grotendeels ongewijzigd. Bundu Dia Kongo De politiek-religieuze beweging Bundu dia Kongo is nog altijd officieel verboden. Volgens MONUSCO zijn verscheidene leden in de verkiezingsperiode op willekeurige wijze gearresteerde en gemolesteerd.543 Op 12 juni 2011 werden in Mbanza-Ngungu vijf leden van de Bundu Dia Mayala in hun hoofdkwartier gearresteerd. Daarbij werden de politieke posters van het gebouw verwijderd. Later op de dag werden de vijf leden vrijgelaten.544 Aanhangers van de Bundu Dia Kongo stelden zich kandidaat namens andere partijen, zoals de Congo Pax. Tijdens hun campagne gaven ze openlijk blijk van hun verbondenheid met de BdK. Sommigen van hen, onder wie de leider van de BdK, Ne Muanda Nsemi, werden gekozen. Vuvamu Aanhangers van de Vuvamu-kerk komen voor in het Lukaya district en het district van de watervallen (cataractes). Het zijn veelal jonge werklozen die – net als de BdK - tegen alle buitenlanders zijn en degenen die niet in Bas-Congo zijn geboren. Op 13 februari 2012 vielen leden van de Vuvamu-kerk Aziaten aan. Een Chinese vrouw en een Pakistaan raakten daarbij gewond. De Vuvamu-leden beschuldigen

538

539 540

541 542 543

544

Radio Okapi, Kabinda: affrontements entre le village Kabongo et le groupement Lubangule, 30 morts, 15 augustus 2011. Zie ook MONUSCO, Persconferentie, 17 augustus 2011. MONUSCO, Persconferentie van 14 september 2011. Radio Okapi, Kasaï-Oriental: des militaires et des policiers se disputent le contrôle des maisons de vente de chanvre à Bakwa Cimuna, 16 september 2011. MONUSCO, Persconferentie 2 november. Radio Okapi, Kabambare: affrontements entre FARDC et FDLR à Mulanda, 5 morts, 6 november 2011. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Pagina 78 van 141


|

Juni 2012

buitenlandse handelaren ervan geld te verdienen over de ruggen van de Congolezen.545 In de verslagperiode was er in Matadi relatief veel banditisme. In Kinshasa worden boeven ‘kuluna’ genoemd, in Matadi spreekt men van ‘zoulous’.546 Equateur De jarenlange economische en politieke marginalisatie van Equateur, dat de thuisbasis vormt van Jean-Pierre Bemba, creëert in de provincie een voedingsbodem voor spanningen. Nadat een conflict tussen de Enyele- en Munzaya-gemeenschappen in Dongo eind 2009 was uitgelopen op een strijd tegen het Congolese leger, sloegen zo’n 200.000 mensen op de vlucht. Ze trokken vooral naar Congo-Brazzaville en de CentraalAfrikaanse Republiek.547 In januari 2012 bevonden zich nog altijd 130.000 vluchtelingen in Congo-Brazzaville, maar volgens de UNHCR zou 80% van hen vrijwillig willen terugkeren.548 In de verslagperiode was de veiligheidssituatie betrekkelijk rustig. Ibrahim Mangbama, vader van Udjani, de leider van de Mouvement de libération indépendant et alliés (MLIA), werd volgens zijn advocaat op 29 mei 2011 ontvoerd uit de Makala gevangenis in Kinshasa. Ibrahim Mangbama werd verdacht van het (mede)organiseren van de opstand in de provincie Equateur en van verkrachting van een minderjarig meisje.549 Op 4 augustus 2011 veroordeelde de militaire rechtbank van Kinshasa-Gombe vader en zoon Mangbama ter dood. Udjani Mangbama was op dat moment nog voortvluchtig.550 De Ngo Search for Common Ground (SFCG), die zich onder meer bezig houdt met bewustwordingscampagnes551, maakte bekend dat de Enyele en Munzaya gemeenschappen in augustus 2011 een vredesakkoord hebben getekend.552 Begin september 2011 viel een groep bandieten, voornamelijk bestaande uit oudstrijders, de dorpen Ilema en Bosenga bij Mbandaka aan. Ook werd de bevolking in die omgeving lastig gevallen door de religieuze groepering ‘Nzambe ya Bakoko’ (God van onze voorouders). Stropers waren nog altijd actief in het Salonga Park.553 Op 12 november 2011 werd hevig gevochten in Mbandaka tussen aanhangers van de Alliance Démocratique Humanitaire (ADH) en de Union de Libération du Congo (UCL).554 Kinshasa Gedurende de verslagperiode vonden in Kinshasa veel incidenten plaats, die voornamelijk waren gerelateerd aan de verkiezingen.555

545 546 547 548 549 550

551

552

553 554

Direct cd, RDC – «Vuvamu», la secte noire qui s’attaque aux Asiatiques, 20 februari 2012. Congoindépendant, Banditisme urbain: La population de Matadi victime des «zoulous», 11 oktober 2011. Zie de ambtsberichten van januari en december 2010. OCHA, Rapport mensuel Equateur, januari 2012. Radio Okapi, Affaire MLIA: le prévenu Ibrahim Mangbana extrait de la prison Makala, 1 juni 2011. Radio Okapi, Luzolo Bambi: «La condamnation d’Ibrahim Mangbama et de son fils confirme l’engagement du gouvernement contre l’impunité», 6 augustus 2011. Doel van deze campagnes is een betere verstandhouding tussen burgers en militairen. SFCG maakt onder andere gebruik van mobiele bioscopen, tv-spots met bekende Congolezen, stripboeken en hoorspelen op de radio. SFCG DRC, Peace Treaty Signed Between the Enyele and the Munzaya Communities, 5 augustus 2011. Zie ook http://www.sfcg.org/programmes/drcongo/programmes_drcongo.html. MONUSCO, Persconferentie van 14 september 2011. MONUSCO, Persconferentie van 23 november 2011. Pagina 79 van 141


|

Juni 2012

De straatcriminaliteit in Kinshasa is nog altijd hoog. Gewapende bendes, Kuluna, maken zich schuldig aan inbraken, afpersingen, bedreigingen en ontvoeringen. Overigens worden veel opgepakte Kuluna bij voorgeleiding vrijgelaten, ze blijken te jong om te worden berecht.556 Kuluna opereren meestal ’s nachts. Ze stelen, plunderen, verkrachten en verminken of doden hun slachtoffers met messen en machetes.557 Sinds enige tijd zijn er banden tussen de Mouvance kabiliste en bepaalde werkeloze judoka’s, karateka’s en boksers. In Kinshasa treft men binnen de Ligue des jeunes du PPRD, de Pomba aan, die de politie bijstaan.558

555

556

557

558

Zo werd bijvoorbeeld op 22 november 2011 in Kinshasa een lokale politicus van de MLC, Marius Gangale, in zijn auto doodgeschoten. AP, Congo police: local opposition politician shot dead days before major poll, 23 november 2011. RTBF, RDC: un député de l'opposition tué par balle à Kinshasa, 23 november 2011. Radio Okapi, Kinshasa: phénomène kuluna, OPJ et bourgmestres condamnent la relaxation des brigands arrêtés, 12 mei 2011. Radio Okapi, Le ministre Luzolo Bambi sollicite l’implication des magistrats dans la lutte contre les «Kuluna», 19 januari 2012. Congoindépendant, Banditisme urbain: La population de Matadi victime des «zoulous», 11 oktober 2011. Pagina 80 van 141


|

Juni 2012

3 Mensenrechten 3.1 Juridische context 3.1.1 Verdragen en Protocollen Gedurende de verslagperiode heeft zich geen wijziging voorgedaan met betrekking tot de verdragen waarbij de DRC partij is. De belangrijkste verdragen waarbij de DRC partij is, zijn: de vier Geneefse Verdragen uit 1949 betreffende krijgsgevangenen, strijdkrachten ter land en ter zee en burgers in oorlogstijd (allen voor de DRC in 1961 in werking getreden); het eerste Additionele Protocol behorende bij de Geneefse Verdragen betreffende de bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten en het tweede Additionele Protocol inzake bescherming van slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten (respectievelijk in 1982 en in 2003 voor de DRC in werking getreden);559 het Vluchtelingenverdrag van Genève en het bijbehorende Protocol van New York (respectievelijk voor de DRC in werking getreden in 1965 en 1975);560 het Internationale verdrag voor preventie en bestraffing van genocide (in 1962 in werking getreden voor de DRC); het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (CERD, voor de DRC in 1976 in werking getreden); het Internationale verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (CCPR), evenals het bijbehorende eerste Facultatief Protocol waarin het individueel klachtrecht bij het Mensenrechtencomité wordt vastgelegd (beide in werking getreden voor de DRC in 1977); het Internationale verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (CESCR, in werking getreden voor de DRC in 1977); het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (CEDAW, in 1986 voor de DRC in werking getreden); het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing (CAT, in 1996 voor de DRC in werking getreden); het Verdrag inzake de rechten van het kind (CRC, in werking getreden voor de DRC in 1990), alsmede de twee Optionele protocollen betreffende kinderen in gewapend conflict en betreffende de uitbanning van verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie (beiden voor de DRC in 2002 in werking getreden);561 het Ottawa Verdrag tegen het gebruik van landmijnen (in werking getreden voor de DRC in 2002); het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof (in werking getreden voor de DRC in 2002).562 In 2006 is de DRC toegetreden tot het Verdrag betreffende de privileges en immuniteiten van het Internationaal Strafhof.563 Evenals alle leden van de Afrikaanse Unie heeft de DRC het Afrikaans Handvest voor de rechten van de mens en de volkeren geratificeerd (in werking getreden voor de 559

560

561 562 563

Ministerie van Buitenlandse Zaken, Verdragenbank, http://www.minbuza.nl/verdragen (geraadpleegd op 10 juni 2011). http://www.minbuza.nl/nl/Producten_en_Diensten/Overige_diensten/Verdragen/Zoek_in_de_Verdragenbank?isn =007173#partijen ICRC, States party to main treaties, as of 27 May 2011, (geraadpleegd op 10 juni 2011). http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/party_main_treaties.htm http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/party_main_treaties.htm (geraadpleegd op 10 juni 2011). Ibid. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 juli 2006, Loi no 06/017 du 12 juin 2006 autorisant l’adhésion de la République Démocratique du Congo à l’Accord sur les privilèges et immunités de la Cour Pénale Internationale. Pagina 81 van 141


|

Juni 2012

DRC in 1987). De DRC heeft het Protocol bij voornoemd Handvest inzake de rechten van de vrouw in Afrika in 2006 geratificeerd.564 Het Protocol bij dit Handvest betreffende de oprichting van het Afrikaanse Hof voor de Rechten van de Mens en Volkeren heeft de DRC getekend, maar nog niet geratificeerd. Het Afrikaans Handvest voor de rechten en het welzijn van het kind uit 1990 is op 2 februari 2010 door de DRC getekend.565 De DRC heeft het Verdrag inzake specifieke aspecten van vluchtelingenproblematiek in Afrika van de Organisatie van Afrikaanse eenheid (thans Afrikaanse Unie) in 1973 geratificeerd. 3.1.2 Nationale wetgeving De Congolese grondwet kent enkele bepalingen die van belang zijn voor de eerbiediging van de mensenrechten in de DRC. In de preambule bij de grondwet wordt expliciet verwezen naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het Afrikaans Handvest voor de Rechten van de Mens en de Volkeren, het Verdrag inzake de Rechten van het Kind en het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen. In artikel 61 van de grondwet wordt een aantal mensenrechten genoemd dat in geen enkel geval geschonden mag worden, ook niet als er sprake is van de staat van beleg of als de noodtoestand is uitgeroepen. Het gaat onder andere om het recht op leven, het verbod op foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, het verbod op slavernij en lijfeigenschap, het recht op strafrechtelijke verdediging en op beroep en vrijheid van godsdienst en geweten.566 Ook bepaalt de grondwet dat elk individu is gevrijwaard van de verplichting opdrachten uit te voeren die inbreuk maken op de eerbiediging van de rechten van de mens, de politieke vrijheid en van de goede zeden. De bewijslast voor de illegaliteit van een opdracht ligt bij degene die weigert deze uit te voeren.567 Sinds 19 december 2005 is er in de DRC een wet van kracht die amnestie regelt voor Congolezen die binnen of buiten de DRC zijn aangeklaagd, vervolgd of veroordeeld voor politieke vergrijpen gepleegd tussen 20 augustus 1996 en 30 juni 2003. Oorlogsmisdrijven, genocide en misdrijven tegen de menselijkheid zijn van amnestie uitgezonderd.568 Bovendien kondigde president Kabila op 7 mei 2009 een nieuwe amnestiewet af voor strijders van de gewapende groeperingen die de Acte d’Engagement van 23 januari 2008569 hebben getekend.570 De wet is van toepassing op feiten die sinds 30 juni 2003 gepleegd zijn in Noord- en Zuid-Kivu.

564

565

566 567 568

569

570

Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 juli 2006, Loi no 06/015 du 12 juin 2006 autorisant l’adhésion de la République Démocratique du Congo au Protocole à la Charte Africaine des Droits de l’Homme et des Peuples, relatif aux Droits de la Femme en Afrique. African Union, OAU/AU treaties, conventions, protocols, charters, http://www.africaunion.org/root/au/Documents/Treaties/treaties.htm (geraadpleegd op 3 mei 2011). Constitution, artikel 61. Constitution, artikel 28. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 28 december 2005, Loi no 05/023 du 19 décembre 2005 portant amnistie pour faits de guerre, infractions politiques et d’opinion. Overigens zijn de personen die vast zitten voor de moord op president Laurent Kabila ook uitgesloten van amnestie, aangezien het Hooggerechtshof eerder heeft geoordeeld dat het hier een niet-politiek delict betreft. De Acte d’Engagement werd in Goma getekend door 22 gewapende groepen (waaronder de CNDP) in het kader van het vredesproces voor de Kivu-provincies. Zie algemeen ambtsbericht DRC juli 2008. BBC News, Amnesty law for DR Congo militias, 7 mei 2009. Radio Okapi, Assemblée nationale: le projet de loi sur l’amnistie envoyé au Chef d’Etat pour promulgation, 7 mei 2009. Radio Okapi, Kinshasa: loi d’amnistie, quelles en sont les grandes lignes?, 11 mei 2009. Pagina 82 van 141


|

Juni 2012

Personen die zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide komen niet in aanmerking voor amnestie.571 Hoewel de DRC het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof heeft geratificeerd, is de nationale wetgeving hieraan nog niet aangepast. Op 4 november 2010 werd een wetsvoorstel met betrekking tot de implementatie van het Statuut van Rome voorgelegd aan de commissie van politieke, administratieve en juridische zaken van de Assemblée Nationale.572 Het wetsvoorstel is inmiddels doorgestuurd naar de Senaat, die het terug heeft gestuurd naar het ministerie van Justitie voor nadere verduidelijking. In een uitspraak van de militaire rechtbank van Bukavu op 9 maart 2011 werd verwezen naar het Statuut van Rome. De gepleegde misdrijven werden in het vonnis gekwalificeerd als misdaden tegen de menselijkheid.573 Ook civiele rechtbanken hebben inmiddels verwezen naar het Statuut van Rome. Hoge Raad Op 5 augustus 2008 werd de Loi no 08/013 portant organisation et fonctionnement au Conseil supérieur de la magistrature (Hoge Raad) door President Kabila bekrachtigd (zie ook paragraaf 3.3.5).574 Media De wet met betrekking tot de oprichting van de Conseil supérieur de l’Audiovisuel et de la Communication (CSAC) werd op 10 januari 2011 bekrachtigd door president Kabila.575 De CSAC, de opvolger van de Haute autorité des Médias (HAM) moet erop toezien dat politieke partijen en maatschappelijke organisaties in gelijke mate toegang hebben tot de media.576 Tijdens de verslagperiode beschikte de CSAC nog altijd niet over een budget of een kantoor. Op 12 augustus 2011 benoemde president Kabila de vijftien leden van de CSAC.577 Op 28 september 2011 gaf de CSAC een richtlijn uit voor de media tijdens de verkiezingsperiode. Dit document bevat 61 artikelen met betrekking tot journalistieke ethiek, zendtijdverdeling voor kandidaten, de verantwoordelijkheid van de media en de sancties die de CSAC kan opleggen bij overtredingen. De richtlijn is opgesteld in overleg met de CENI. De media mogen geen liedjes, clips, spelletjes, spotjes, communiqués, spreekwoorden, sketches en karikaturen uitzenden of publiceren die aanzetten tot haat. Ook is het vanaf 48 uur voor het openen van de stembureaus verboden uitslagen van opiniepeilingen te geven. Volgens de regels beschikken alle kandidaten over evenveel gratis zendtijd in de publieke media, maar in werkelijkheid wijdden deze al hun zendtijd aan de zittende president.578

571

572 573

574

575

576

577 578

MONUC News, DRC passes amnesty law, 15 juli 2008. IWPR ICC Africa update, La controverse enfle autour de l’amnistie, 22 augustus 2008. UN Security Council, S/2008/728, 21 november 2008, p. 16. UN Human Rights Council, A/HRC/16/27, p.16, 10 januari 2011. Radio Okapi, Bukavu: trois officiers des FARDC écopent de 15 ans de prison pour viols et crimes contre l’humanité, 10 maart 2011. Dit proces werd gevoerd met steun van MONUSCO, UNDP en Avocats sans Frontières. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 11 augustus 2008, Loi no 08/013 du 5 août 2008 portant organisation et fonctionnement au Conseil supérieur de la magistrature. Radio Okapi, Promulgation de la loi sur le Conseil supérieur de l’Audiovisuel et de la Communication (CSAC), 19 januari 2011. Radio Okapi, Promulgation de la loi sur le conseil supérieur de l’audiovisuel et de la communication (CSAC), 19 januari 2011. Radio Okapi, Joseph Kabila a investi les membres du CSAC, 19 augustus 2011. Radio Okapi, Médias: le CSAC a son bureau définitif, 27 september 2011. Radio Okapi, RDC: la directive du CSAC pour éviter les dérapages pendant la campagne électorale dans les médias, 29 september 2011. Pagina 83 van 141


|

Juni 2012

Mensenrechten De minister van Justitie en Mensenrechten heeft bij ministerieel Besluit van 13 juni 2011 een beschermingseenheid voor mensenrechtenactivisten opgezet.579 Tijdens de verslagperiode was deze eenheid niet operationeel. 3.2

Toezicht op naleving van mensenrechten

Nationaal Het Observatoire National des Droits de l’Homme (ONDH) dat in lijn met de overgangsgrondwet in de transitieperiode ter ondersteuning van de democratie werd ingesteld, bestaat niet meer. De wet met betrekking tot de oprichting van de Commission Nationale des Droits de l’Homme (CNDH) die voor de ONDH in de plaats moet komen, is echter nog niet afgekondigd. De DRC beschikt over een ministerie van Justitie en Mensenrechten. Er is een minister voor Justitie en een viceminister van Mensenrechten. In april 2010 werd de Entité de liaison des droits de l’homme opgericht, een samenwerkingsverband tussen overheid en mensenrechtenorganisaties. De Entité de liaison des droits de l’homme moet beleid evalueren, de oorzaken onderzoeken van schendingen van mensenrechten en oplossingen voorstellen. In deze Entité zijn politieke en militaire organisaties, Ngo’s en de Haut commissariat des Nations unies aux droits de l’homme (OHCHR) vertegenwoordigd. Hoewel de Ngo’s de noodzaak tot samenwerking met de overheid op het gebied van mensenrechten erkennen, benadrukken zij hun eigen onafhankelijkheid. Daarnaast stellen zij te zijn ondervertegenwoordigd in de Entité de liaison des droits de l’homme.580 De DRC telt een groot aantal Ngo’s dat zich bezighoudt met verschillende thema’s op het gebied van mensenrechten.581 Op 20 april 2011 schortte een collectief van mensenrechtenorganisaties582 zijn samenwerking met de overheid op. Naast de ondervertegenwoordiging in de Entité vindt het collectief dat de overheid niet heeft voldaan aan de oproep om een onderzoek te verrichten naar alle verdachten in de zaak Chebeya.583 Internationaal De internationale gemeenschap volgt de mensenrechtensituatie in de DRC op kritische wijze. Het gezamenlijke OHCHR-MONUSCO Human Rights Office speelt een belangrijke rol in de monitoring van mensenrechtenschendingen in de DRC. De Protection Unit van het Human Rights Office richt zich specifiek op het beschermen van slachtoffers en getuigen van mensenrechtenschendingen en van mensenrechtenactivisten. Er is een protection network opgezet van lokale medewerkers. Ze zijn uitgerust met draagbare telefoons om misstanden te melden. Voor de slachtoffers van mensenrechtenschendingen die zich (tijdelijk) schuil moeten houden, heeft de Protection Unit een netwerk van gastfamilies. 579

580

581

582

583

Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Radio Okapi, Kinshasa: l’Entité des droits de l’homme voit le jour, 18 april 2010, Radio Okapi, Lancement de l’entité des Droits de l’homme en RDC, 19 april 2010 en Le Potentiel, Congo-Kinshasa: Mise en place de l’entité de liason des droits de l’homme – Les ONGDH pour un dialogue franc, 20 april 2010. Voorbeelden van deze mensenrechten-NGO’s zijn de Association Africaine des Droits de l’Homme (ASADHO), Réseau National des ONG des Droits de l'Homme de la RDC (RENADHOC) en « Voix des Sans Voix » (VSV). Het gaat om Les Amis de Nelson Mandela pour la défense des droits humains, de Ligue des électeurs, het Comité des observations des droits de l’Homme, het Oeuvre sociale pour le développement, Les Anges du ciel Lomami Christophe en de Synergie Congo culture et développement et de Comité droits de l’Homme. Zo heeft er geen onderzoek plaatsgevonden naar aanleiding van de aanklacht van de weduwe Chebeya tegen John Numbi. Zie Le Potentiel, Le Collectif des ONGDH suspend sa participation aux activités de l’Entité de liaison des droits de l’Homme, 21 april 2011. Pagina 84 van 141


|

Juni 2012

Deze families krijgen een voedselbijdrage voor de duur van een maand. In de eerste zes maanden van 2011 hebben zes journalisten, 36 mensenrechtenactivisten, drie getuigen en 38 slachtoffers van mensenrechtenschendingen van deze bescherming gebruik gemaakt.584 Ook verstrekt de Protection Unit hulp in individuele gevallen. 3.3 Naleving en schendingen In de gehele DRC was gedurende de verslagperiode sprake van wijdverbreide en stelselmatige mensenrechtenschendingen. Het Congolese leger (FARDC), de Congolese Nationale Politie (PNC), de diverse veiligheidsdiensten (in het bijzonder de nationale inlichtingendienst Agence Nationale de Renseignements (ANR) en de Republikeinse Garde maakten zich schuldig aan ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder buitengerechtelijke executies, verdwijningen, willekeurige arrestaties, mishandeling en marteling van burgers. Daarnaast maakten gewapende groeperingen, waaronder FDLR, LRA en Maï-Maï groepen, zich schuldig aan ernstige schendingen van de mensenrechten.585 Volgens lokale Ngo’s kan worden gesteld dat de algemene mensenrechtensituatie niet is verbeterd ten opzichte van de voorgaande verslagperiode. Op 9 november 2011 bracht MONUSCO een rapport uit waarin 188 schendingen van mensenrechten die verband hielden met het verkiezingsproces werden gedocumenteerd.586 Tussen 1 oktober 2011 en 31 december 2011 werden nog eens 221 aan de verkiezingen gerelateerde schendingen gemeld, die vooral door veiligheidstroepen waren begaan. De schendingen hadden betrekking op de inperking van het recht op de vrijheid van meningsuiting, het recht op fysieke integriteit en het recht op vrijheid van vergadering. Er vonden zeer veel willekeurige arrestaties plaats, vooral van aanhangers van de oppositie. Tussen 26 november en 12 december 2011 werden ten minste 27 personen gedood in Kinshasa. Ook in andere delen van het land vielen doden.587 In de verslagperiode vonden gewapende conflicten plaats in de Kivu’s en in de provincie Orientale (in de districten Ituri, Haut-Uélé en Bas-Uélé). In deze gebieden was sprake van een slechte mensenrechtensituatie. Vrijwel alle strijdende partijen die bij deze conflicten betrokken waren, maakten zich schuldig aan grootschalige en ernstige schendingen van de mensenrechten (zie voor meer informatie paragraaf 2.3). Eén van de belangrijkste aspecten van de mensenrechtenproblematiek in de DRC is de hoge mate van straffeloosheid (zie ook paragraaf 3.3.5). De politieke wil om tot vervolging van mensenrechtenschendingen over te gaan, ontbreekt vaak. Het justitieel apparaat is corrupt en onvoldoende toegerust om daadwerkelijk vervolging in te stellen.588 584 585

586

587

588

UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, p. 13, 13 januari 2012. De Ngo Renadhoc meldde 2000 mensenrechtenschendingen, waaronder foltering, in 2011. Kabila omringt zich zoveel mogelijk met vertrouwelingen, vooral met Katangezen en Tanzanianen. Op 16 september 2011 zijn 44 Tanzanianen in dienst getreden van de Agence nationale de renseignements (ANR). Op 1 november 2011 benoemde president Kabila Kalev Mutondo, een vertrouweling, tot de nieuwe directeur-generaal van de ANR. HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. Kongo Times, RDC: «Joseph KABILA» pète les plombs !, 28 september 2011. Le Potentiel, Kalev Mutondo nommé directeur général de l’ANR, 1 november 2011. Radio Okapi, RDC: le Renadhoc a répertorié 2000 violations des droits de l’Homme en 2011, 12 maart 2012. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Na de bekendmaking van de voorlopige verkiezingsuitslagen werd bijvoorbeeld Willy Wabo, secretaris van de société civile in Rutshuru, vermoord. Wabo had de ongeregeldheden tijdens de verkiezingen aan de kaak gesteld. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 11. Radio Okapi, Nord-Kivu: inquiétude après l’assassinat d’un responsable de la société civile de Rutshuru, 10 december 2011. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. Pagina 85 van 141


|

Juni 2012

3.3.1 Vrijheid van meningsuiting De grondwet voorziet in vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en het recht op informatie.589 In de praktijk worden deze rechten echter door de autoriteiten beperkt.590 In de verslagperiode stond de vrijheid van meningsuiting onder druk. Mensenrechtenactivisten en journalisten die zich kritisch uitlieten ten aanzien van de autoriteiten of aandacht vroegen voor bepaalde misstanden zoals mensenrechtenschendingen door het leger, corruptie en de illegale ontginning van grondstoffen, werden geregeld bedreigd, gearresteerd en/of gedetineerd door politie of veiligheidsdiensten, in het bijzonder door de Agence Nationale de Renseignements (ANR).591 Tussen 1 november 2010 en 30 september 2011 registreerde MONUSCO 35 gevallen van willekeurige en illegale detentie van politieke tegenstanders.592 De politieke commentator van Radio Lisanga Télévision (RLTV) Babi Balukuna, werd op 19 juni 2011 in zijn rug gestoken na eerst te zijn bedreigd door tien personen die gewapend waren met kapmessen.593 De journalist Kambale Musonia van Radio communautaire de Lubero Sud in Kirumba in Noord-Kivu werd in juni 2011 bij zijn huis doodgeschoten door gewapende mannen, die hem kennelijk hadden opgewacht.594 De programmadirecteur van Radio Mont Carmel Télévision (RMC TV), Serge Bitangilayi, werd in juni 2011 in Mbuji-Mayide hoofdstad van Kasaï Oriental drie uur ondervraagd door de ANR nadat hij beelden had vertoond van Etienne Tshisekedi.595 Op 4 juli 2011 werden tijdens een UDPS demonstratie voor het gebouw van de CENI in Kinshasa een journalist en een cameraman gemolesteerd, omdat ze de politie filmden toen die demonstranten uiteen joeg. Ze werden afgevoerd in een politieauto en hun apparatuur werd in beslag genomen voordat ze vrij werden gelaten. Op 9 juli 2011 verbood de minister van Voorlichting, Lambert Mende, de uitzendingen van RLTV nadat het beelden had uitgezonden van politiegeweld tijdens een manifestatie van de UDPS op 4 juli 2011. Deze beslissing was in strijd met de wet en de bevoegdheid van de Conseil supérieur de l’Audiovisuel congolais (CSAC) en de Tribunal de grande instance.596

589 590 591

592

593

594

595

596

Constitution, artikel 24. Freedom House, Countries at the Crossroads 2010- Democratic Republic of the Congo (2010). UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Het incident vond plaats na afloop van de uitzending ‘steun aan Etienne Tshisekedi’. Ook zou de DGM (Direction générale de la migration) zijn paspoort hebben ingenomen. Radio Okapi, Kinshasa: Babi Balukuna, journaliste à RLTV, agressé, 22 juni 2011. ACP, Un journaliste tué au Nord-Kivu, 23 juni 2011. RSF, Un journaliste de radio communautaire assassiné dans l’est du pays, 22 juni 2011. Volgens de Ngo Observatoire de la liberté de la presse en Afrique (OLPA) had Bitangilayi de instructie van de provinciale autoriteiten - om geen informatie over en beelden van Tshisekedi te verspreiden - genegeerd. Journaliste en Danger (JED) betitelde de ondervraging als machtsmisbruik. AFP, RDC: un journaliste interpellé pour avoir diffusé une image d'un opposant, 6 juni 2011. AFP, République Démocratique du Congo: levée de l'interdiction d'une TV privée accusée d'apologie de la violence, 15 juli 2011. Pagina 86 van 141


|

Juni 2012

Op 3 augustus 2011 werd eindredacteur Eugénie Ntumba van Radio Télévision Satellitaire 1 (RTVS1) uitgescholden en bedreigd door Yves Kisombe, een lid van de Majorité Présidentielle (MP). Kisombe ontkende de beschuldiging en stelde dat de bandopname van de beledigingen en bedreigingen ‘gemonteerd’ was. Het Committee to Protect Journalists (CPJ) deed een beroep op de Congolese autoriteiten om een onderzoek in te stellen. Journaliste en Danger (JED) riep op tot een boycot van Kisombe, honderden journalisten hielden een protestmars.597 In een emailbericht van 26 augustus 2011 werden de voorzitter van Journaliste en Danger (JED), Donat M’Baya Tshimanga, en de secretaris-generaal van de JED, Tshivis Tshivuadi, met de dood bedreigd. Ze werden beschuldigd van een lastercampagne tegen het parlementslid Yves Kisombe, die begin augustus 2011 Eugénie Ntumba van het televisiestation RTVS1 had beledigd en bedreigd.598 Tijdens een demonstratie van de UDPS in Kinshasa op 1 september 2011 tuigde de politie ten minste twee journalisten af en nam hun apparatuur, een horloge en geld in beslag. 599 Op 6 september 2011 werd het gebouw van de Radio Lisanga Télévision (RLTV) in brand gestoken.600 Op 7 september 2011 werd het gebouw van Channel Media Congo Télévision, een privézender in Kinshasa, aangevallen. Een andere privézender, Canal Numérique Télévision (CNT), ontving bedreigingen.601 Dédé Ilunga, een journalist van Radio Océanau Katanga, zat op 21 september 2011 al 17 dagen vast in een cachot in Fungurume, nadat hij in een uitzending kritiek had geuit op de 5 chantiers van president Kabila.602 Tijdens een manifestatie van de oppositie op 29 september 2011 werd John Kinkendu, correspondent van de Agence Internationale de France Télévisions (AITV) afgetuigd door jongeren van de PPRD603, die daarna zijn camera afpakten en vernielden.604 Op 24 oktober 2011 werd de Chaîne de Télévision Congo Media Channel (CMC TV), eigendom van Kudura Kasongo, voormalig woordvoerder van president Kabila maar 597

598 599

600

601 602 603 604

RLTV werd beschuldigd van het verheerlijken van geweld. Na kritiek van de Ngo Voix des sans-voix (VSV), die stelde dat de oppositie geen toegang heeft tot de officiële radio- en tv-zenders, mocht RLTV op 15 juli 2011 weer uitzenden. AFP, RDC: "marche de colère" contre les agressions ciblant les journalistes, 24 augustus 2011. www.cpj.org DRC politician taped threatening journalist, 25 augustus 2011. Radio Okapi, Accusé d’avoir insulté une journaliste, le député Yves Kisombe nie tout, 25 augustus 2011. Radio Okapi, Kinshasa: les journalistes manifestent contre Yves Kisombe, 26 augustus 2011. RNW, DRC media: no to verbal abuse by politicians, 27 augustus 2011. JED, Death threats against Journalist in Danger’s two leaders, 1 september 2011. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Radio Okapi, Roger Lumbala: «On ne peut pas détruire un seul média sur la cinquantaine qui encense le chef de l’Etat», 7 september 2011. Zie ook Radio Okapi, Kinshasa: JED dénonce la tentative d’attaque de Congo Media TV, 8 september 2011. Radio Okapi, JED dénonce l’arrestation d’un journaliste à Fungurume, 22 september 2011. Ligue de jeunes du Parti du peuple pour la reconstruction et la démocratie. De Internationale Federatie van Journalisten verzocht de regering maatregelen te nemen om het geweld tegen journalisten te stoppen. De cameraman zelf werd met schedelletsel opgenomen in het ziekenhuis. De voorzitter van de PPRD-jongeren, Francis Kalombo, verklaarde dat hij niet op de hoogte was van het geweld, maar dit veroordeelde en maatregelen zou nemen om dit in de toekomst te voorkomen. Volgens de secretaris-generaal van de UDPS werden de aanhangers van zijn partij aangevallen door een militie van gewapende PPRD-jongeren . http://africa.ifj.org/, La FIJ Dénonce l’escalade de la violence contre les journalistes en RDC, 30 september 2011. De politie gebruikte het voorwendsel dat de eigenaar geen huurders meer wilde hebben. AFP, RDC: la police disperse une marche de l'opposition, un journaliste agressé, 29 september 2011. Radio Okapi, Kinshasa: un cameraman de RFO agressé lors des marches du PPRD et de l’UDPS, 30 september 2011. L’Avenir, Hier jeudi à Kinshasa, Affrontement Udps-Pprd: plusieurs blessés et arrestations enregistrés, 30 september 2011. Pagina 87 van 141


|

Juni 2012

lid geworden van de UNC, aangevallen door 50 agenten van de PNC, die apparatuur op straat gooiden en audiovisueel materiaal vernielden.605 Vier dagen later werd Serge Kayeye, cameraman van Radio Mont Carmel Télévision door de politie opgepakt, toen hij opnamen maakte van een verkiezingscampagne. Zijn camera werd in beslag genomen.606 Op 19 november 2011 kondigde de Conseil supérieur de l’Audiovisuel congolais (CSAC) maatregelen af tegen media die de algemene gedragscode en gedragsregels met betrekking tot de verslaggeving van de verkiezingscampagnes hadden geschonden. Volgens de CSAC had Télé 50 de regels overtreden door in een uitzending een verkiezingsposter van een kandidaat voor de presidentsverkiezingen in beeld te brengen.607 Op 21 november 2011 stelde Journaliste en Danger (JED) de sluiting aan de kaak van zes radiostations in Katanga. Ze werden gesloten omdat ze geen 15.000 USD voor een zendvergunning hadden betaald.608 Het weekblad Jeune Afrique kreeg geen visum om de presidentsverkiezingen te verslaan. Het zou daarmee naar eigen zeggen zijn gestraft in verband met een artikel in januari 2011 waarin kritiek werd geuit op president Kabila. De president werd in het artikel onder meer gekwalificeerd als ‘Mobutu light’. Volgens de regering zou geen enkele persaccreditatie zijn geweigerd.609 Het signaal van het belangrijkste televisiestation van de oppositie, Radio Lisanga Télévision (RLTV), werd op 3 december 2011 in Kinshasa afgesloten door de CSAC. De CSAC beschuldigde RLTV ervan onofficiële verkiezingsuitslagen te hebben uitgezonden. Op 5 december 2011 bezette de politie het gebouw van de RLTV in Mbuji-Mayi.610 Op 3 december 2011 schortte de minister van Binnenlandse Zaken het gebruik van SMS-diensten op in het belang van de openbare orde. De maatregel werd sterk 611 bekritiseerd door mensenrechtenorganisaties. Begin januari 2012 werd de radiozender Radio France internationale (RFI) uit de lucht gehaald vanwege de ‘negatieve’ berichtgeving over het verkiezingsproces. Na een week kon RFI de uitzendingen hervatten.612 Op 13 december 2011 werd de advocaat Eustache Nsimba, die had meegedaan aan een protestmars van de oppositie in Bukavu (Zuid-Kivu), door de politie geslagen en 605

606

607

608 609 610

611 612

Tijdens een betoging tegen de uitzetting, die twee dagen later werd gehouden, werd de CMC-journalist GuyRoger Tshitenge gearresteerd en drie uur vastgehouden. Zijn collega Natholie Kalombo kreeg klappen van de politie, die met geweld een einde maakte aan de manifestatie. Renadhoc, Le Renadhoc s’insurge contre les exactions dont sont victimes les medias proches de l’opposition politique, 25 oktober 2011. Op 29 oktober 2011 werd Pierre Tshishiku, cameraman van Radio Lisanga Television door de politie opgepakt toen hij in Muya opnamen maakte van een demonstratie van de UDPS. Twee dagen later werd een journalist van de radiozender Ushirika (Racou FM) in Rutshuru ontvoerd door gewapende mannen. RSF, République Démocratique du Congo - Multiplication des violences contre les journalistes depuis le lancement de la campagne électorale, 4 november 2011. Vergelijkbare beschuldigingen werden gericht aan CCTV, Be One, Congo média Channel, Télé 7 en Digital Congo. Een journalist van Digital Congo kreeg het verwijt dat hij zijn vooringenomenheid ten aanzien van een presidentskandidaat had laten blijken. AFP, Campagne électorale: la mise en garde du CSAC contre les dérapages dans les médias, 22 november 2011. Radio Okapi, JED dénonce la fermeture des 6 radios communautaires pour insolvabilité, 22 november 2011. AFP, Elections en RDC: Jeune Afrique dit avoir été privé de visa, Kinshasa dément, 22 november 2011. JED, Congo-Kinshasa: Main Opposition Television Station Muzzled in Kinshasa and Mbuji-Mayi, 8 december 2011. De CSAC (Conseil supérieure de l’audiovisuel) geeft ongeloofwaardige communiqués uit. Volgens bronnen komt de opdracht tot afsluiting van de geheime dienst. Radio Okapi, RDC: la FIDH demande la levée de la suspension du service des SMS, 4 december 2011. AFP, RDC: RFI de nouveau diffusée après plus d'une semaine de suspension, 9 januari 2012. Pagina 88 van 141


|

Juni 2012

gearresteerd. Hij werd afgevoerd naar een onbekende plek, maar nog dezelfde dag vrijgelaten.613 Binnen een week werden meer dan honderd personen, onder wie studenten en advocaten, gearresteerd in Mbuji-Mayi.614 Ze werden beschuldigd van rebellie en vernielingen. Op 12 december 2011 werden ze overgebracht naar de (overbevolkte) centrale gevangenis van Mbuji-Mayi.615 Op 9 februari 2012 verbood de gouverneur van Maniema, Pascal Tutu Salumu, Radio Télévision Kindu Maniema (RKTM) het uitzenden van programma’s waarin de kijkers telefonisch hun mening konden geven.616 Bovengenoemde gevallen zijn voorbeelden, geen uitputtende opsomming, van incidenten die zich in de verslagperiode voordeden. Na de verkiezingen Volgens velen is de vrijheid van meningsuiting na de verkiezingen verder ingeperkt. Het uiten van kritiek op Kabila is riskant, evenals het dragen van een platte pet (béret) zoals Tshisekedi die draagt. Veiligheidsagenten lopen in burgerkleding rond. Radio- en TV-zenders worden afgesloten. Iedereen die de stem van de oppositie wil laten horen wordt de voet dwars gezet. De Raad voor de Media (CSAC) werkt hier aan mee. Afgevaardigden van de MP maken misbruik van hun macht door mensen te laten arresteren. 3.3.2 Vrijheid van vereniging en vergadering De Congolese grondwet voorziet in de vrijheid van vereniging en vergadering. Ook de wetgeving die de organisatie en het functioneren van politieke partijen regelt voorziet in deze vrijheden. De Loi portant organisation et fonctionnement des partis politiques verbiedt partijen, op straffe van ontbinding, iedere militaire, paramilitaire of daarmee gelijkgestelde activiteit. Zij garandeert de partijen vrije en gelijke toegang tot de publieke media. Politieke partijen dienen zich binnen zes maanden na oprichting bij het ministerie van Binnenlandse Zaken te laten registreren.617 De DRC kent vele politieke partijen, die vaak kritisch zijn ten opzichte van de regering. De grondwet garandeert het recht op vreedzame en onbewapende vergadering, zolang deze niet in strijd is met de wet, de openbare orde en de goede zeden. Ook de vrijheid van demonstratie wordt in de grondwet gegarandeerd.618 Demonstraties dienen vooraf schriftelijk bij de autoriteiten te worden aangekondigd. Dit wordt vaak gebruikt als excuus om demonstraties te verbieden. 613

614

615

616

617 618

Volgens Amnesty International maakten de Congolese veiligheidsdiensten gebruik van de onzekerheid na afloop van de verkiezingen om leden en aanhangers van de oppositie te arresteren. De arrestaties zouden zijn bedoeld om burgers, journalisten, advocaten, politici van de oppositie en ook sommige veiligheidsagenten te intimideren. Volgens Amnesty waren twee agenten van de ANR betrokken bij de arrestatie en detentie van ten minste twee UDPS-leden in Katanga. FARDC-militairen zouden sinds begin december 2011 tenminste tien andere FARDCmilitairen en politieagenten hebben gearresteerd, omdat die afkomstig waren uit de Equateur en de Kasaï provincies. Volgens Amnesty was de verblijfplaats van sommige gedetineerden onbekend, anderen zouden worden vastgehouden in het kamp Kokolo, kamp Tshatshi en het Groupe Litho Moboti (GLM) gebouw. AI, DRC: Post-election intimidation through arrests must end, 19 december 2011. Volgens de société civile ging het om willekeurige arrestaties: de meeste arrestanten wisten niet waarvan ze werden beschuldigd. Radio Okapi, Mbuji-Mayi: les arrestations arbitraires surchargent la prison centrale, selon la société civile, 13 december 2011. JED, Maniema: JED s’insurge contre l’interdiction des émissions à téléphone ouvert par le gouverneur de province, et appelle à ne pas obéir à un ordre injuste et illégal, 11 februari 2012. Loi no 04/002 du 15 mars 2004 portant organisation et fonctionnement des partis politiques, artikel 6, 19 en 34. Constitution, artikel 25 en 26. De vrijheid van vergadering is vastgelegd in artikel 37. Pagina 89 van 141


|

Juni 2012

In de praktijk worden demonstraties geregeld door de lokale autoriteiten en de veiligheidsdiensten verboden of uit elkaar geslagen.619 Gedurende de verslagperiode werd de vrijheid van vereniging en vergadering ingeperkt door een klimaat van intimidatie, onder meer in Maniema en de Kasaïprovincies. Zo werd op 29 juni 2011 een lid van de UDPS in zijn huis in Tshimbulu, Kasaï Occidental, afgetuigd door de politie. Hij werd opgesloten en kreeg te horen dat hij net zo lang mishandeld zou worden totdat hij zijn lidmaatschap zou opgeven. Op 7 juli 2011 werd hij weer vrijgelaten.620 In Wamaza, op 300 kilometer van Kindu, raakten aanhangers van het Initiative Tutu pour le Développement de Kabambare (ITDK) van Tutu Salumu, de huidige PPRDgouverneur van Maniema, slaags met de Génération Emmanuel Ramazani Shadari (GERS), een groepering van het gelijknamige PPRD-parlementslid. Nadat een voetbalwedstrijd op 30 juni 2011 tussen beide groepen wegens gewelddadigheden was gestaakt, probeerden aanhangers van het ITDK een dag later een spandoek van de GERS te verscheuren. Vervolgens brak een vechtpartij uit, waarbij stokken, stenen, hakmessen en bijlen werden gebruikt. Daarbij raakten 25 personen gewond.621 Op 1 september 2011 verspreidde de PNC en de FARDC de deelnemers aan een UDPS demonstratie in Mbuji-Mayi, Kasaï Oriental, met traangas. Ook schoten ze in de lucht en op de demonstrerende menigte. Bij deze operatie werden 35 burgers gearresteerd. Bij sommige demonstraties mengden militanten of provocateurs zich onder de menigte, gewapend met stenen, hakmessen en Molotov cocktails, zoals bij de demonstratie van de UDPS voor het gebouw van de CENI in Kinshasa op 1 september 2011. Daarbij begaven zich leden van de jeugdbeweging van de PPRD zich onder de UDPS-aanhangers om schade aan te richten waarvoor de UDPS verantwoordelijk kon worden gehouden. Bij verschillende gelegenheden verboden de autoriteiten openbare bijeenkomsten.622 Op 5 september 2011 werd een kantoor van de PPRD in Kinshasa door aanhangers van Tshisekedi aangevallen. De politie schoot in de lucht en vuurde traangas af om de menigte te verspreiden. Op 6 september 2011 werd het gebouw van Radio Lisanga Télévision (RLTV), een zender van Roger Lumbala, die de kandidatuur van Tshisekedi steunt, in brand gestoken. Het partijbureau van de UDPS in Kinshasa werd vernield.623 Toen aanhangers van Tshisekedi daar weigerden te vertrekken, schoot de politie op hen. Een man kwam daarbij om, verscheidene mensen raakten

619

620

621 622

623

U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – Democratic Republic of the Congo, 8 april 2011. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Radio Okapi, Kabambare: bagarres entre partisans du PPRD, 25 blessés, 6 juli 2011. Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Zie ook AP, Congo police fire tear gas at hundreds of opposition members protesting against election fraud, 1 september 2011. Reuters, Congo police tear gas hundreds at election demo, 1 september 2011. Radio Okapi, RDC-Elections: les manifestations de l’UDPS dispersées à Kinshasa et Mbuji-Mayi, 1 september 2011. Zie ook L’Avenir, Marche de l’UDPS hier jeudi 1er septembre: Boulevard du 30 juin, véritable champ de bataille, 2 september 2011. Radio Okapi, RDC: des incidents signalés à Kinshasa après le dépôt de candidature d’Etienne Tshisekedi à la présidentielle, 6 september 2011. AFP, RDC: la police disperse au gaz lacrymogène des partisans de l'opposition à Kinshasa, 6 september 2011. Radio Okapi, Kinshasa: vives tensions entre la police et les militants de l’UDPS à Limete, 6 september 2011. Zie ook Report of te United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Pagina 90 van 141


|

Juni 2012

gewond.624 Jacquemain Shabani, de secretaris-generaal van de UDPS, beschuldigde de PPRD van het opzetten van een gewapende militie, hetgeen door André Kimbuta, gouverneur van Kinshasa en kaderlid van de PPRD, werd ontkend.625 De katholieke kerk en de internationale gemeenschap riepen op tot kalmte.626 Na de onlusten vaardigde gouverneur Kimbuta van Kinshasa een demonstratieverbod van vijf dagen uit.627 De burgemeester van Mbuji-Mayi verbood alle politieke bijeenkomsten.628 De Ngo Asadho veroordeelde de systematische repressie van politieke manifestaties van de oppositie. Asadho refereerde daarbij aan de herhaaldelijke arrestaties en illegale detenties van aanhangers van de UDPS.629 Op 29 september 2011 gebruikte de oproerpolitie630 opnieuw traangas om aanhangers van de UDPS en de PPRD, die afzonderlijke optochten hadden georganiseerd, uiteen te drijven. Volgens de UDPS werden meer dan tien aanhangers van die partij gearresteerd.631 Secretarisgeneraal Jacquemain Shabani verklaarde dat de autoriteiten schriftelijk toestemming voor de UDPS-mars hadden gegeven.632 Op 1 oktober 2011 hield de UDPS een manifestatie in Mbuji-Mayi, de hoofdstad van de provincie Kasaï Oriental. De provinciale minister van Binnenlandse Zaken had daarvoor geen toestemming gegeven, de burgemeester van Mbuji-Mayi had toestemming voor een ‘terughoudende manifestatie’ gegeven, om verstoring van de openbare orde te voorkomen. Een grote politiemacht probeerde volgens getuigen de manifestatie te verhinderen, maar kon een optocht van een gemotoriseerde karavaan niet tegen houden.633 De provinciale veiligheidsraad verbood daarna een mars van de politieke partijen op 8 oktober 2011, omdat de veiligheid niet gegarandeerd kon worden.634 Tijdens een mars van de UDPS op 6 oktober 2011 in Kinshasa –bedoeld om transparantie in het verkiezingsproces van de CENI te eisen- stuitten UDPSaanhangers op barrieres van de Mobiele Eenheid. De politie gebruikte traangas en schoot in de lucht. Volgens de secretaris-generaal van de UDPS, Jacquemin Shabani, raakten tien aanhangers gewond en werden verscheidene aanhangers gearresteerd.635 Op 12 oktober 2011 demonstreerden ongeveer honderd vrouwen 624

625 626

627 628

629 630

631 632

633

634

635

Later bleek dat twee UDPS-aanhangers door politiekogels zijn omgekomen. Volgens de UDPS heeft de politie hun lijken uit het mortuarium gehaald en clandestien begraven. Reuters, One dead in Congo street clashes: medical source, 6 september 2011. AP, Police shoot protesters in Congo; 1 dead, 12 wounded, 6 september 2011. Le Potentiel, Processus électoral: Vive tension à Kinshasa, 7 september 2011. Le Potentiel, Processus électoral: Vive tension à Kinshasa, 7 september 2011. Radio Okapi, Kinshasa: l’UDPS accuse le pouvoir d’avoir dérobé les corps de ses deux militants, 14 september 2011. RFI, Poussée de fièvre en RDC entre militants du PPRD et de l'UDPS, 7 september 2010. AFP, Violences préélectorales en RDC: église, UE, USA et ONU appellent au calme, 7 september 2011. Afrik.com RDC: L’ONU déplore des incidents violents à l’approche des élections, 7 september 2011. Radio Okapi, RDC: processus électoral, l’ambassadeur des Pays-Bas appelle les acteurs à éviter la violence, 8 september 2011. Reuters, Congo bans political protests after shootout, 8 september 2011. Radio Okapi, RDC: le maire de Mbuji Mayi interdit toutes les manifestations politiques, 8 september 2011. Xinhua, La tension monte à deux mois de la présidentielle, 8 september 2011. AFP, RDC: une association dénonce la "répression systématique" des opposants, 3 augustus 2011. De oproerpolitie is een Mobiele Eenheid, de Groupe mobile d’intervention (GMI). MONUSCO had voorafgaand aan de verkiezingen zes GMI-eenheden in Kinshasa opgeleid en daarna een speciale verkiezingscursus gegeven aan 15.531 Congolese politieagenten. Zie UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 10. Radio Okapi, Kinshasa: la police disperse les marches de l’UDPS et du PPRD, 29 september 2011. Radio Okapi, Marches de l’UDPS et du PPRD à Kinshasa, l’autorité urbaine était prévenue, 30 september 2011. Politiechef Jean de Dieu Oleko verklaarde dat de autoriteiten wel toestemming hadden gegeven, maar de partij hadden gevraagd de mars uit te stellen. De PPRD had namelijk op dezelfde dag een mars gepland en de autoriteiten vreesden problemen bij het handhaven van de orde. Aan het verzoek tot uitstel had de UDPS volgens Oleko geen gehoor gegeven. Le Potentiel, Kasaï Oriental: Une manifestation de l’UDPS sous haute surveillance policière à Mbuji-Mayi, 3 oktober 2011. Radio Okapi, Vive tension à Mbuji-Mayi à la suite d’une manifestation de l’UDPS, 1 oktober 2011. Radio Okapi, Kasaï-Oriental: le conseil provincial annule la marche des partis politiques de l’opposition de ce samedi, 7 oktober 2011. De Ngo Voix des sans voix pour les droits de l’homme (VSV) veroordeelde het politiegeweld en verzocht de autoriteiten om de rechten van de burgers te respecteren. Artikel 26 van de Congolese grondwet garandeert de vrijheid van vergadering en betoging. AFP, RDC: plusieurs blessés après la dispersion d'une marche de Pagina 91 van 141


|

Juni 2012

van Dynamique des femmes pour le changement (Dyfac) tegen het inzetten van ‘sportieve jongeren’ door de PPRD bij manifestaties om aanhangers van de oppositie te intimideren.636 MONUSCO en de UNDP organiseerden 26 workshops in Kinshasa en in de rest van het land om jongeren bewust te maken van het belang van vreedzaam verlopende verkiezingen.637 Op 13 oktober 2011 werd een nieuwe manifestatie van de oppositie, die eiste dat de CENI de kaart met 62.000 stembureaus zou publiceren en een controle van het kiesregister zou toestaan, door de politie tegengehouden. De politie verjoeg de demonstranten met traangas en gummiknuppels.638 Op 20 oktober 2011 probeerden UDPS-aanhangers opnieuw te demonstreren, maar weer verjoeg de politie hen met knuppels en traangas. Er vielen enkele gewonden, verscheidene demonstranten werden aangehouden.639 Een dag later vielen UDPS-aanhangers twee politieagenten in Kinshasa aan. Een van hen werd opgenomen in het ziekenhuis.640 Op 16 februari 2012 werd in Kinshasa een vredesmars gehouden, georganiseerd door de Conseil de l’Apostolat des Laïcs Catholiques Congolais (CALCC). De politie dreef de menigte uiteen met traangas en trad gewelddadig op tegen de deelnemers. De politie verrichtte verscheidene arrestaties, waarbij onder meer enkele nonnen en priesters werden opgepakt. Een groep met hakmessen bewapende PPRD-jongeren, aangevoerd door de judoka Munshi alias ‘Chaleur’, bedreigde de deelnemers.641 Bovengenoemde gevallen zijn voorbeelden, geen uitputtende opsomming, van incidenten die zich in de verslagperiode voordeden. Gedragscodes Op 10 augustus 2011 tekenden diverse media, partijen en politieke groeperingen een gedragscode die was opgesteld door de Haute autorité des médias (HAM). De gedragscode roept op tot tolerantie en verwerpt het oproepen tot geweld in de media tijdens het verkiezingsproces. De PPRD, de MLC, de UNC ondertekenden de

636

637 638

639

640 641

l'opposition, 6 oktober 2011. Radio Okapi, Kinshasa: une dizaine de blessés lors de la marche de l’UDPS, selon Jacquemin Shabani, 6 oktober 2011. Radio Okapi, RDC: la VSV dénonce la répression des manifestations de l’opposition, 9 oktober 2011. Zie ook Radio Okapi, Manifestations publiques: des ONG dénoncent le silence des autorités face à la répression, 13 oktober 2011. Onder deze ‘sportieve’ jongeren zijn velen die vechtsporten als judo, karate en boksen beoefenen. MONUSCO en de UNDP organiseerden 26 workshops in Kinshasa en in de rest van het land om jongeren bewust te maken van het belang van vreedzaam verlopende verkiezingen. Radio Okapi, Elections: des femmes opposées à l’utilisation des jeunes sportifs dans les manifestations, 13 oktober 2011. Zie ook Direct.cd, RDC: Membres de gangs et enfants des rues recrutés par les partis politiques, 26 november 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 9. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 9. AFP, RD Congo - Une nouvelle manifestation de l'opposition dispersée par la police, 13 oktober 2011. Zie ook Le Potentiel, Transparence du processus électoral: la manifestation de l’UDPS dispersée, 14 oktober 2011. RFI, RDC: la police disperse en un temps record une manifestation de l'opposition, 14 oktober 2011. AFP, DR Congo police teargas opposition demonstrators, 20 oktober 2011. Radio Okapi, Une nouvelle manifestation de l’UDPS et alliés réprimée à Kinshasa, 20 oktober 2011. Xinhua, RDC: 10 arrêtés et plusieurs blessés, bilan de la répression d' une marche de l'opposition à Kinshasa, 20 oktober 2011. Radio Okapi, Kinshasa: des militants de l’UDPS accusés d’avoir agressé deux policiers à Limete, 23 oktober 2011. De regering verklaarde dat de mars was afgelast uit voorzorg, ontkende dat er overmatig geweld zou zijn gebruikt en feliciteerde de politie met het feit dat er geen doden waren gevallen. Eerder riep de Bisschoppenconferentie tevergeefs op tot een dialoog. Verscheidene bisschoppen werden bedreigd, zoals de bisschop van Kinshasa, de bisschop van Kisantu in Bas-Congo en de bisschop van Mweka in Kasaï Oriental, een biologische broer van Tshisekedi. Collectif des ONGDH de la RDC, Attaques contre les paroisses catholiques et la brutalité policière, 16 februari 2012. Zie http://davtshim.wordpress.com/2012/02/16/attaques-contre-lesparoisses-catholiqueset-la-brutalite-policiere/. Zie ook Radio Okapi, 16 février: l’opposition politique s’implique dans la marche des chrétiens, 14 februari 2012. Le Potentiel, Répression de la marche des catholiques: La Monusco appelle les autorités congolaises au respect des libertés fondamentales, 20 februari 2012. Le Potentiel, Annulation de la manifestation des chrétiens du 16 février: Lambert Mende: «Il n’y a pas eu usage excessif de la force», 22 februari 2012. Pagina 92 van 141


|

Juni 2012

gedragscode wèl, de UDPS niet.642 Tshisekedi verklaarde dat zijn partij de gedragscode niet kon tekenen, omdat sommige aanhangers nog steeds gevangen zaten. Ook lagen volgens Tshisekedi UDPS-aanhangers in het ziekenhuis, omdat ze door de politie afgeranseld waren.643 De CENI nodigde de politieke partijen uit om op 8 september 2011 een gedragscode te ondertekenen. Daarmee verplichtten zich zij onder meer om respect voor elkaar te tonen, tolerantie na te streven, geen staatsmiddelen in te zetten, een nederlaag te accepteren en een overwinning op gepaste wijze te vieren. De MLC en de UNC wilden wel tekenen, maar Tshisekedi weigerde omdat de kieslijst nog niet geverifieerd was.644 De UDPS beloofde op 3 november 2011 alsnog de gedragscode te zullen ondertekenen, maar toen het moment daar was, verbond secretarisgeneraal Shabani het ondertekenen van de gedragscode aan de vrijlating van 17 aanhangers van de UDPS, die vastzaten in de CPRK-gevangenis van Kinshasa.645 3.3.3 Vrijheid van godsdienst De Congolese grondwet voorziet in de vrijheid van godsdienst.646 De DRC kent geen staatsgodsdienst. In de praktijk respecteert de overheid het recht op vrijheid van godsdienst, zolang de openbare orde niet in gevaar wordt gebracht.647 Er waren in de verslagperiode geen berichten van onderdrukking van religieuze uitingen. Bundu dia Kongo Bundu dia Kongo (BdK) is een politiek-religieuze groepering in de provincie BasCongo die ijvert voor de onafhankelijkheid van de rest van de DRC. De BdK streeft naar de restauratie van het oude Koninkrijk Kongo dat delen van het huidige Angola, de Republiek Congo en Gabon omvat.648 Er zijn drie verschillende takken: de gewapende tak (Bundu dia Mayala649); de religieuze tak en de wetenschappelijke tak, die zich bezig houdt met de zoektocht naar de oorsprong van de zwarte mens. Nadat leden van de BdK in 2008 tot geweld overgingen, werden ongeveer 200 BdK aanhangers door de politie gedood; daarbij werden tientallen lijken in de Congo rivier en in massagraven gegooid.650 Op 23 mei 2011 verbood de minister van Binnenlandse Zaken en Staatsveiligheid de beweging Bundu Dia Mayala als politieke partij, terwijl op grond van de wet no. 04/002 van 15 maart 2004, die ziet op de organisatie en functionering van politieke partijen, alleen het Tribunal de grande instance hiertoe bevoegd is. Volgens MONUSCO zijn verscheidene leden in de verkiezingsperiode op willekeurige wijze gearresteerde en gemolesteerd.651 Op 12 juni 2011 werden in Mbanza-Ngungu vijf leden van de Bundu Dia Mayala in hun hoofdkwartier gearresteerd. Daarbij werden de politieke posters van het gebouw verwijderd. Later op de dag werden de vijf leden vrijgelaten.652 Aanhangers van de Bundu Dia Kongo stelden zich kandidaat namens andere partijen, zoals de Congo Pax. Tijdens hun campagne gaven ze 642

643 644 645

646 647

648 649 650 651

652

Radio Okapi, Kinshasa: les acteurs politiques et les médias signent un code de bonne conduite, 10 augustus 2011. AFP, Congo Elections: Tshisekedi refuse de signer le code de bonne conduite, 6 augustus 2010. RFI, En RDC, Tshisekedi refuse de signer le «Code de bonne conduite», 8 september 2011. Radio Okapi, Kinshasa: l’UDPS signera le code de bonne conduite, 30 oktober 2011. ACP, L’UDPS conditionne la signature du code de bonne conduite à la libération de ses militants, 3 november 2011. Constitution, artikel 22. U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010, Democratic Republic of the Congo, 13 september 2011. Home Office, Country Report, juni 2009. Dit is tevens de naam van de partij in oprichting. Human Rights Watch, World Report 2009. Report of te United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. http://www.ohchr.org/Documents/Countries/ZR/UNJHRO_HRElectionsReport_en.pdf. Ibid. Pagina 93 van 141


|

Juni 2012

openlijk blijk van hun verbondenheid met de BdK. Sommigen van hen, onder wie de leider van de BdK, Ne Muanda Nsemi, zijn gekozen. Hoewel er lidmaatschapskaarten van de BdK in Kinshasa werden verkocht, beschikken aanhangers normaliter niet over zo’n kaart.653 Het toezicht op de activiteiten van de zogenoemde églises de réveil (ontwakingskerken) schiet nog steeds tekort.654 (Zie ook het ambtsbericht van januari 2010). Hoewel religieuze organisaties zich in de DRC dienen te laten registreren bij de regering, laten de autoriteiten niet-geregistreerde groeperingen ongehinderd hun gang gaan.655 Het is daarom gemakkelijk om een église de réveil te stichten. Niet alleen in Kinshasa, maar ook in andere steden en zelfs op het platteland neemt het aantal églises de réveil nog altijd toe. 3.3.4 Bewegingsvrijheid Artikel 30 van de Congolese grondwet bepaalt dat eenieder die zich op het Congolese grondgebied bevindt het recht heeft zich hierbinnen vrijelijk te bewegen. Ook heeft iedere ingezetene het recht het nationale grondgebied te verlaten en er naar terug te keren. De wet kan aan deze bepalingen wel voorwaarden verbinden. Het is niet bekend welke voorwaarden dit zijn. In de praktijk is het moeilijk voor veel Congolezen om een paspoort te bemachtigen om het land te verlaten.656 Nationaal De infrastructuur in de DRC is zeer slecht ontwikkeld. Er bestaat een drukke asfaltweg van redelijke kwaliteit tussen de hoofdstad Kinshasa en de havenplaats Matadi. Verder is er een goede asfaltweg die Likasa (in de provincie Katanga) verbindt met de Zambiaanse grens. De overige wegen zijn doorgaans onverhard of overwoekerd en van slechte of zeer slechte kwaliteit, ook al zijn er sinds een aantal jaren een paar oude wegen hersteld. Er is geen sprake van een geïntegreerd nationaal wegennet. Sinds enige tijd is weer vervoer mogelijk over de rivier de Congo tussen Kinshasa en Kisangani, ook voor personen. De frequentie van de afvaarten is echter beperkt. Voor het overige zijn reizigers aangewezen op binnenlandse vluchten. Diverse Congolese luchtvaartmaatschappijen onderhouden verbindingen tussen onder meer Kinshasa, Gbadolite, Gemena, Goma, Isiro, Kalemie, Kananga, Kisangani, Lubumbashi, Mbandaka en Mbuji-Mayi. De prijs van een plaatsbewijs is zowel in absolute als in relatieve zin hoog. De meeste maatschappijen vliegen met oude, slecht onderhouden toestellen en er vinden geregeld vliegtuigongelukken plaats. Aangezien geen enkele maatschappij voldoet aan de internationale veiligheidseisen van de ICAO en IATA, staan alle Congolese luchtvaartmaatschappijen op de zogenaamde zwarte lijst van de Europese Commissie.657

653

654

655

656 657

Er is veel belangstelling voor een dergelijke kaart, evenals voor justitiële documenten zoals arrestatiebevelen of veroordelingen waaruit betrokkenheid bij de BdK zou moeten blijken. Plaatselijke autoriteiten zijn soms bereid aan de afgifte van dergelijke documenten mee te werken. Ontwakingskerken zijn moreel zeer uitgesproken kerken die vaak ook een winstoogmerk lijken na te streven. Veel van deze kerken houden diensten waarbij kinderen die beschuldigd zijn van hekserij – vaak gruwelijke – exorcisme-rituelen ondergaan. Zie voor meer informatie over églises de réveil paragraaf 3.4.4 (Hekserij en duivelsuitdrijvingen). Zie ook het algemeen ambtsbericht DRC juni 2009. U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010, Democratic Republic of the Congo, 13 september 2011. Constitution, artikel 30. Europese Commissie, Lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod in de EU, http://ec.europa.eu/transport/air-ban/list_nl.htm (geraadpleegd op 31 maart 2012). Pagina 94 van 141


|

Juni 2012

In de Kivu-provincies lopen reizigers het risico slachtoffer te worden van de nog altijd voortdurende gewapende strijd. Er zijn veel illegale wegversperringen, bemand door militieleden of soldaten van de FARDC. Gezien de grootte van het grondgebied en de dagelijks wisselende locaties van gevechtshandelingen is het niet mogelijk om in het algemeen een inschatting te maken van de veiligheid voor reizigers. Bovendien lopen reizigers door het hele land het risico te worden afgeperst door politie en militairen.658 Internationaal Vanuit Kinshasa verzorgen drie Europese luchtvaartmaatschappijen regelmatige vliegverbindingen met Europa, namelijk KLM/Kenya Airways vijf keer per week via Nairobi, Air France drie keer per week rechtstreeks naar Parijs en Brussels Airlines vijf keer per week rechtstreeks naar Brussel. Ook een aantal Afrikaanse maatschappijen (Ethiopian Airlines, Royal Air Maroc en TAAG Angola Airlines) onderhoudt verbindingen met Europa. South African Airlines onderhoudt ook verbindingen met Zuid-Afrika vanuit Kinshasa en Lubumbashi. Migratie-autoriteiten De DGM (Direction Générale de Migration) is de Congolese autoriteit die belast is met grensbewaking en immigratie. De dienst valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De DGM is belast met de grensbewaking en controle van het inkomende en uitgaande personenverkeer, het in kaart brengen van in de DRC verblijvende buitenlanders en de afgifte van verblijfsvergunningen aan buitenlanders.659 De dienst is aanwezig bij grensovergangen, zoals op de internationale luchthaven N’Djili te Kinshasa, de zeehaven te Matadi en bij de aanlegplaats van de pont uit Brazzaville in Kinshasa. Er zijn ook DGM-kantoren gevestigd aan de overige grenzen en in het binnenland. De DGM werkt in sommige gevallen samen met veiligheids- en inlichtingendiensten zoals de ANR. De agenten van zowel de ANR als de DGM zijn volgens de Congolese wet opsporingsambtenaren (Officiers de la Police Judiciaire, OPJ’s) hetgeen betekent dat zij arrestaties mogen verrichten en mensen voor beperkte tijd vast mogen zetten. De DGM is verplicht om gezochte personen, die aan de grens worden gesignaleerd, over te dragen aan het parket, waarna vervolging kan worden ingesteld. Indien een terugkerende Congolees in de DRC wordt gezocht, bijvoorbeeld voor een commuun delict, is het dus mogelijk dat hij of zij wordt gearresteerd op het vliegveld.660 Verschillende bronnen stellen dat de DGM personen die door de ANR gezocht worden, altijd overdraagt aan de ANR. Er zijn in de verslagperiode geen gevallen bekend geworden van uitgeprocedeerde asielzoekers die bij terugkeer vanwege hun asielaanvraag problemen hebben ondervonden met de DGM of met andere autoriteiten. Wel zijn er gevallen bekend van uitgezette en gedwongen terugkerende asielzoekers die bij aankomst in de DRC enkele uren door de DGM zijn vastgehouden voor verhoor. Het is bovendien mogelijk dat teruggekeerde afgewezen asielzoekers uit Europa, overigens net als andere reizigers, op de luchthaven te maken krijgen met corruptie. DGM-beambten, die slecht betaald worden, proberen geregeld mensen geld afhandig te maken en gaan er van uit dat iedereen die uit Europa komt, inclusief terugkerende exasielzoekers, over geld beschikt. Indien een DGM-beambte vermoedt dat het om een terugkerende ex-asielzoeker gaat, komt het voor dat de beambte doet voorkomen

658

659 660

Zie bijvoorbeeld Radio Okapi, Kasaï-Oriental: des policiers accusés de tracasserie sur la route Mbuji-Mayi-Miabi, 2 januari 2012. Direction Générale de la Migration, http://www.dgm.cd/presentation.php (geraadpleegd op 31 maart 2012). Country of Return Information Project, Fiche Pays République Démocratique du Congo (RDC), juni 2009, 1.4.3. Pagina 95 van 141


|

Juni 2012

dat de terugkeerder hiermee problemen kan krijgen en vervolgens een hogere ‘bijdrage’ vraagt.661 Paspoorten In de DRC is sinds 1 april 2009 een nieuw paspoort in omloop. Van dit biometrische paspoort bestaan vier varianten: een regulier paspoort, een dienstpaspoort, een diplomatiek paspoort en een paspoort voor pelgrims. De paspoorten hebben een geldigheidsduur van vijf jaar en zijn niet verlengbaar.662 Zowel aanvraag als afgifte van het paspoort vinden plaats bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Kinshasa en bij de daartoe in het land ingerichte uitgiftekantoren, de zogenaamde centres de capture des passeports. Congolezen die buiten de DRC woonachtig zijn kunnen het paspoort aanvragen bij een diplomatieke vertegenwoordiging in het buitenland. Met ingang van 1 januari 2010 hebben alle niet-biometrische paspoorten hun geldigheid verloren. Aanvragers dienen 20 USD voor een aanvraagformulier te betalen en 100 USD voor het paspoort en 5 USD voor bankkosten.663 Het is niet meer nodig een nationaliteitsverklaring te overleggen, mits de aanvrager zijn carte d’électeur (kiezerspas) kan tonen. Ook het uittreksel uit het strafregister van het ministerie van Justitie wordt niet meer gevraagd.664 Ondanks de vereenvoudiging van de aanvraagprocedure blijft het verkrijgen van een paspoort lastig. Veel Congolezen kunnen zich de hoge aanschafkosten van het paspoort niet permitteren. Volgens de Congolese autoriteiten bedraagt de wachttijd voor het verkrijgen van een paspoort binnen de DRC thans een maand.665 De ambassade van de DRC in Londen666 vermeldt een wachttijd van twee tot zes maanden. De Congolese ambassade in Brussel publiceert lijsten van afgegeven paspoorten.667 Het is dezerzijds niet bekend hoe lang de wachttijd in Brussel bedraagt. Aanvraag documenten Vanaf de geboorte kunnen reisdocumenten worden aangevraagd. Het ophalen van identiteitsdocumenten (paspoort, identiteitskaart, kiezerspas en een verklaring van verlies van identiteitskaart) dient in persoon te gebeuren. Slechts paspoorten kunnen vanuit het buitenland worden aangevraagd. Aanvragers moeten zich melden bij de Congolese ambassade waar zij zich dienen te identificeren. Op de ambassade worden de biometrische gegevens vastgelegd. De ambassade stuurt alle informatie op naar Kinshasa; de paspoorten worden teruggestuurd naar de ambassade, waar ze kunnen worden opgehaald door de aanvragers. Een nationaliteitsverklaring wordt opgesteld in de DRC en kan slechts worden afgegeven door het ministerie van Justitie. Een nationaliteitsverklaring geeft recht op een Congolees paspoort. 661

662 663

664 665 666 667

Country of Return Information Project, Fiche Pays République Démocratique du Congo (RDC), juni 2009, 1.3.1 en 1.4.2. Radio Okapi, Kinshasa: les passeports biométriques sont enfin là !, 1 april 2009. ACP, 43.968 passeports biométriques délivrés à Lubumbashi entre juin 2007 et décembre 2011, 23 februari 2012. Radio Okapi, Bientôt la fin de la validité des anciens passeports, 22 oktober 2009. De werkelijke wachttijd is niet bekend. http://www.ambardc-londres.gov.cd/. http://www.ambardc.eu/. Pagina 96 van 141


|

Juni 2012

Een verklaring omtrent goed gedrag van een in het buitenland verblijvende Congolees moet worden gecertifieerd door het Congolese ministerie van Buitenlandse Zaken, dat deze verklaring vervolgens doorstuurt naar de ambassade in het desbetreffende land. Congolese ambassades zijn bevoegd om een ‘note verbale’ ten gunste van Congolezen binnen hun jurisdictie (rechtsgebied) af te geven. Valse documenten Huwelijks- geboorte- en andere aktes worden in eerste instantie gelegaliseerd door de burgemeester, en in tweede instantie door een notaris. Er zijn daartoe vier bevoegde notarissen in Kinshasa. Er worden veel valse documenten afgegeven en gelegaliseerd. Dat wil zeggen dat het document zelf echt is, maar de informatie vals is. Het is bijvoorbeeld eenvoudig om een echt paspoort op een willekeurige naam te krijgen. Uitreisvergunning minderjarigen Minderjarigen die het land willen verlaten hebben een uitreisvergunning van DGM nodig.668 Congolese minderjarigen die onder begeleiding van een ouder of voogd het land verlaten, hebben voor het verkrijgen van een uitreisvergunning een paspoort en een geboorteakte nodig. Wanneer een Congolese minderjarige zelfstandig het land wil verlaten, dient deze zijn/haar geboorteakte669 en een door een bevoegde instantie (bijvoorbeeld de gemeente) gelegaliseerde schriftelijke toestemming van zijn/haar ouders of verzorgers te overleggen. Van Congolese minderjarigen die geadopteerd zijn, moeten voor het verkrijgen van een uitreisvergunning de identiteitspapieren van de adoptieouders overlegd worden, evenals de rechterlijke uitspraak waarin de adoptie bekrachtigd wordt.670 Andere reisdocumenten Behalve paspoorten zijn er ook andere reisdocumenten. Er bestaan speciale regels voor het reizen naar buurlanden, waarvoor de volgende documenten worden gebruikt:  

668

669

670

Laissez-passer Individuel (LPI); dit kan door alle Congolezen worden gebruikt die de grens willen oversteken. Een LPI is 72 uur geldig. Jeton de visite frontalière; dit kan alleen door Congolezen worden gebruikt die in de grensstreek –d.w.z. binnen een straal van 10 kilometer van de grens- wonen. Dit document is 24 uur geldig.

Dit geldt niet alleen voor minderjarigen, maar ook voor houders van diplomatieke en dienstpaspoorten die op dienstreis gaan. Ingevolge artikel 116 van de Code de la famille (Burgerlijk Wetboek Personen- en familierecht) moet elke geboorte binnen 30 dagen bij de burgerlijke stand in de woonplaats van de vader of de moeder worden aangegeven. Zie La loi n°87-010 du 1er août 1987 portant code de la famille en République Démocratique du Congo. In de praktijk worden de meeste geboorten niet ingeschreven. Ingevolge artikel 99 van voornoemd BW kan elke Congolees bij de burgerlijke stand een afschrift van zijn of haar geboorteakte krijgen. Deze afschriften zijn voorzien van een datum van afgifte en een stempel van de autoriteiten die het afschrift hebben afgegeven. Ingevolge artikel 129 van het BW kan – met uitzondering van de rechtbank in de woonplaats van het kind, van de voorouders of nakomelingen in rechte lijn, de echtgenoot/partner, de voogd of de wettige veregenwoordiger – niemand behalve de persoon in kwestie een afschrift van een geboorteakte krijgen. Indien de minderjarige niet in het bezit is van een geboorteakte, kan een verklaring van de rechtbank, de zogenaamde Jugement Supplétif, worden gebruikt. Met behulp van steekpenningen is het veelal mogelijk om een gefabriceerde geboorteakte te laten opstellen en die vervolgens te laten legaliseren. Zie onder Valse documenten. Zie ook paragraaf 3.4.4 Minderjarigen. Direction Générale de la Migration, Communiqué officiel du 23 février 2009, 26 maart 2009. Pagina 97 van 141








 





|

Juni 2012

Laissez-passer CCTS; dit kan alleen door Congolezen worden gebruikt die bij de grens met de Republiek Congo of Angola wonen. Dit document is 72 uur geldig. Laissez-passer Spécial; dit kan alleen door Congolezen worden gebruikt die bij de grens met de Republiek Congo of Angola wonen en binnen het buurland verder wil reizen dan de grensstreek. Hiervoor dient een visum te worden aangevraagd dat 30 dagen geldig is. L’Autorisation Spéciale de Circulation CEPGL: dit wordt gebruikt bij het grensverkeer tussen personen uit de DRC, Rwanda en Burundi; het document is 1 jaar geldig voor inwoners van deze landen en drie maanden geldig voor buitenlanders die in een van deze landen wonen. La Carte Spéciale CEPGL; dit wordt gebruikt door functionarissen van het Secrétariat Permanent en andere organisaties binnen het CEPGL. Visa transfrontalier: dit wordt bij aankomst op het vliegveld afgegeven aan inwoners van Rwanda, Burundi, Kenya, Tanzania en de DRC. Het visum is zeven dagen geldig. Permis de séjour Temporaire: dit document is bestemd voor bewoners van de grensstreek die zeven dagen of langer aan de overzijde van de grens verblijven. Laissez-passer Tenant lieu de passeport: dit document wordt afgegeven aan Congolezen die geen paspoort hebben, maar naar een buurland reizen; dit document is 30 dagen geldig.

Daar geen van bovenstaande documenten foto’s bevatten, zijn zij slechts geldig in combinatie met een identiteitsbewijs.671 Identiteitsbewijzen Formeel bestaat in de DRC een identificatieplicht. Hoewel het geregeld gebeurt dat burgers door politie, leger of veiligheidsdiensten worden aangehouden en hen wordt gevraagd zich te legitimeren, wordt de identificatieplicht in de praktijk niet consequent gehandhaafd. Veel Congolezen beschikken namelijk niet over een geldig identiteitsbewijs, omdat er in de DRC al sinds de jaren ‘80 geen identiteitskaarten meer worden afgegeven. Veel Congolezen gebruiken in het dagelijks leven hun kiezerspas (het bewijs van registratie als kiezer) als identiteitsbewijs. Men kan dit bewijs verkrijgen door zich bij de CENI (Commission Electorale Nationale Indépendante) als kiezer te laten registreren. Dit kan alleen in de aanloop naar verkiezingen of wanneer de kiesregisters worden herzien. Voor het verkrijgen van een kiezerspas dient men één van de volgende documenten te overleggen: een oude kiezerspas, een nationale identiteitskaart, een paspoort, een nationaliteitsverklaring, een pensioenboekje, een militair boekje, een geldige leerlingen- of studentenpas of een geldig rijbewijs. Degene die over geen van deze documenten beschikt, kan zich melden met vijf personen die al ingeschreven staan in het kiesregister en die als getuigen kunnen optreden bij het vaststellen van de identiteit van de betreffende persoon.672 In het Congolese paspoort of op de kieskaart staat niet vermeld tot welke etniciteit de houder behoort. Op de kiezerspas staat wel vermeld uit welk district en uit welke chefferie de houder afkomstig is. Hierdoor is gemakkelijk af te leiden wat de

671 672

Prijzen van de diverse documenten variëren van 0,15 tot 83 USD. http://ceni.gouv.cd/ Pagina 98 van 141


|

Juni 2012

etniciteit van een persoon is.673 Bovendien is de etniciteit van een persoon vaak af te leiden uit zijn of haar naam. Biometrische gegevens In het algemeen worden biometrische gegevens niet opgeslagen, er is geen centrale database met vingerafdrukken. Van de volgende personen en/of groepen worden biometrische gegevens opgeslagen: Kiezers. Bij inschrijving in het kiesregister wordt een pasfoto genomen, deze wordt opgeslagen in de database van de CENI. Er wordt tevens een vingerafdruk van de rechterduim opgeslagen en op de kiezerskaart geplaatst. Aanvragers paspoort. Bij aanvraag van een paspoort wordt een pasfoto genomen, deze wordt opgeslagen in de database van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Er worden eveneens afdrukken van de tien vingers genomen bij het vaststellen van de nationaliteit door de ANR. Deze vingerafdrukken worden bewaard bij de ANR. Leger. Vingerafdrukken en pasfoto’s van alle FARDC militairen worden opgeslagen in een centrale database van het leger. Politie. Vingerafdrukken en pasfoto’s van alle PNC functionarissen worden opgeslagen in een centrale database van de politie. Op 8 oktober 2011 was de opslag voltooid. De PNC telde op die datum 110.097 personen.674 Rijksoverheid. Vingerafdrukken en pasfoto’s van alle rijksambtenaren worden opgeslagen in een centrale database van de overheid. In juli 2011 waren de gegevens van 360.558 rijksambtenaren in zeven provincies (Kinshasa, Bandundu, Bas-Congo, de Kasaï’s, Maniema en Zuid-Kivu) opgeslagen in de centrale database. Sommige categorieën waren nog niet opgenomen in de database, zoals ambtenaren van ‘speciale’ (politie)diensten en hoge rechters. 675 Benodigde documenten ter herkrijging van de Congolese nationaliteit Men verliest de Congolese nationaliteit door vrijwillige verkrijging van een vreemde nationaliteit. Degene die de Congolese nationaliteit heeft verloren en deze wil herkrijgen dient de volgende documenten in tweevoud over te leggen: 

673

674

675

Een gelegaliseerde geboorteakte dan wel een ander geldig administratief of juridisch document waarin leeftijd en identiteit van aanvrager staan vermeld.

Een chefferie is heel klein, de dorpen zijn nog niet zo gemengd in het binnenland. In het binnenland wordt ook binnen de eigen groep getrouwd. Er zijn maar weinig uitzonderingen. Op 18 oktober 2011 keurde de Senaat een rapport goed van een commissie die een wetsvoorstel had bestudeerd over het politiestatuut. Een van de senatoren, Henri-Thomas Lokondo, vond het onjuist dat het wetsvoorstel geen artikel bevat dat bepaalt dat politiecommandanten van een regio niet afkomstig mogen zijn uit dezelfde regio. Volgens deze senator doet dit afbreuk aan het gezag van de staat. Andere senatoren maakten bezwaar tegen het onvoldoende pensioen –het huidige salaris is zeer laag- en het aantal spookagenten dat nog steeds op de lijst voorkomt. Het wetsvoorstel telt meer dan 250 artikelen. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 14. Voor meer informatie over de Congolese politie, zie het rapport van de IDS, Institute of Development Studies: Research Report Vol. 2012, No. 71, Mapping Police Services in the Democratic Republic of Congo: Institutional Interactions at Central, Provincial and Local Levels, januari 2012. Le Potentiel, Sénat: adoption du rapport de la commission sur le statut du policier, 19 oktober 2011. Radio Okapi, Publication du rapport partiel du recensement biométrique des fonctionnaires de l’Etat, 19 juli 2011. Pagina 99 van 141


  



  



|

Juni 2012

Een door de bevoegde autoriteiten afgegeven akte waaruit blijkt dat aanvrager oorspronkelijk de Congolese nationaliteit bezat. Een nationaliteitsverklaring afgegeven door de bevoegde autoriteiten van het land waar aanvrager ingezetene is. Een bewijsstuk waaruit blijkt dat volgens de wet van het land waar aanvrager ingezetene is, ingezetenen van dat land hun nationaliteit verliezen door de vrijwillige verkrijging van een vreemde nationaliteit. Een door de bevoegde autoriteiten afgegeven document waaruit blijkt dat aanvrager op het moment van aanvraag zijn vaste woon- of verblijfplaats in de DRC had. Een verklaring van goed gedrag, niet ouder dan drie maanden, afgegeven door de bevoegde autoriteiten in het land waar aanvrager heeft verbleven. Een uittreksel uit het strafregister, niet ouder dan drie maanden, bekrachtigd door het Openbaar Ministerie van de DRC. Een door de autoriteiten van het land waar aanvrager ingezetene is gelegaliseerde vertaling in het Frans van benodigde documenten die in een andere taal zijn opgesteld. Een curriculum vitae.676

3.3.5 Rechtsgang Het Congolese burgerlijke recht en het strafrecht zijn gebaseerd op het Belgische recht en het lokale gewoonterecht. De grondwet voorziet in het recht op een snelle procesgang en het recht op juridische bijstand en het veronderstelt dat een verdachte onschuldig is tot zijn schuld bewezen is.677 Er zijn in de DRC, vooral buiten de grote steden, te weinig rechtbanken en er is een tekort aan rechters, advocaten en ander juridisch personeel. Hierdoor hebben maar weinig mensen toegang tot de rechtsgang.678 In de DRC bestaan rechtbanken voor civiele zaken679 en militaire tribunalen. Voor de militaire tribunalen worden, naast militairen, relatief veel burgers berecht. Dit heeft te maken met het feit dat de Congolese wet stelt dat iedere burger die een wapen draagt, ongeacht de misdaad waarvoor hij terecht staat, voor een militair tribunaal moet verschijnen.680 Om de toegang tot de rechtsgang te verbeteren, zijn in het oosten van het land mobiele rechtbanken (audiences foraines) ingesteld, waardoor rechtszaken behandeld kunnen worden op plaatsen waar geen rechtbank is.681 Mobiele rechtbanken spreken recht op het platteland, ze kunnen tien zaken in tien dagen behandelen. In de meeste gevallen gaat het om seksueel misbruik door gewapende groeperingen en het leger. De mobiele rechtbanken gebruiken rechters, aanklagers en verdedigers die ook voor de gewone rechtbanken werken. Elke mobiele rechtbank behandelt zowel civiele als militaire zaken, afhankelijk van de status van 676

677 678

679

680

681

Arrêté ministériel n° 261/CAB/MIN/J/2006 du 04 juillet 2006 portant certaines mesures d'exécution de la Loi n° 04/024 du 12 novembre 2004 relative à la nationalité congolaise. Constitution, artikel 17-19. UN Human Rights Council, Report of the Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, Leandro Despouy (A/HRC/8/4/Add. 2), 11 april 2008, pp. 9-13. Vrouwen hebben het vaak extra moeilijk, al kunnen hun mogelijkheden van plaats tot plaats verschillen in verband met de aanwezigheid van Ngo´s. Onder de civiele rechtbanken vallen ook de Tribunaux de Paix (vredesrechtbanken). Dit zijn rechtbanken ter vervanging van de traditionele rechtspraak, waarin veroordelingen tot maximaal 5 jaar gevangenisstraf kunnen worden uitgesproken. In de praktijk worden in deze tribunalen vooral geschillen met betrekking tot landbezit (conflits fonciers) geregeld. All Party Parliamentary Group on the Great Lakes Region of Africa, Justice, impunity, and sexual violence in Eastern Democratic Republic of Congo, november 2008, p. 28. UN Human Rights Council, Combined report of seven thematic special procedures on technical assistance to the Government of the Democratic Republic of the Congo and urgent examination of the situation in the east of the country (A/HRC/10/59), 5 maart 2009, p. 18. All Party Parliamentary Group on the Great Lakes Region of Africa, Justice, impunity, and sexual violence in Eastern Democratic Republic of Congo, november 2008, p. 33. Pagina 100 van 141


|

Juni 2012

de verdachte. De mobiele rechtbanken worden ook ingezet bij massaverkrachtingen en mensenrechtenschendingen onder internationaal recht. De mobiele rechtbanken worden ondersteund door MONUSCO en verscheidene internationale Ngo’s.682 Bovendien zijn op verschillende plaatsen in de conflictgebieden in de DRC zogenaamde Cours Militaires Opérationnelles (CMO’s) ingericht. Dit zijn ad hoc militaire rechtbanken, bedoeld voor de berechting van de daders van schendingen die worden begaan tijdens militaire operaties. Vanuit mensenrechtenperspectief is wel wat aan te merken op het functioneren van de CMO’s. Zo zijn er minder procedurele garanties dan bij normale militaire rechtbanken (verdachten hebben bijvoorbeeld niet altijd toegang tot een advocaat) en is beroep tegen de uitspraken van de CMO’s niet mogelijk.683 Mede tegen de achtergrond dat geregeld doodvonnissen worden uitgesproken, is dit een ernstige tekortkoming. Desondanks zijn verschillende bronnen van mening dat de CMO’s van belang zijn in de strijd tegen de straffeloosheid. Zo werden in de verslagperiode meerdere militairen door CMO’s tot gevangenisstraffen veroordeeld, onder meer vanwege verkrachting.684 De rechterlijke macht in de DRC is in de praktijk niet onafhankelijk van de uitvoerende macht. Het gebrek aan onafhankelijke rechtspraak is nog sterker aanwezig in het militaire rechtssysteem, dat te lijden heeft onder druk en inmenging van de militaire hiërarchie. Soms mengen politici, autoriteiten of militairen zich direct in rechtszaken. Van inmenging is sprake in alle fasen van een gerechtelijke procedure, van weigering tot het instellen van een onderzoek, het overdragen van militairen die worden verdacht van mensenrechtenschendingen aan justitie tot en met het bevrijden van gearresteerde verdachten. Degenen die een gerechtelijk onderzoek willen instellen, worden vaak bedreigd. Bovendien heeft het staatshoofd verregaande discretionaire bevoegdheden ten aanzien van de benoeming en het ontslag van rechters.685 Corruptie is in het justitiële apparaat wijdverbreid. Rechters worden geregeld geïntimideerd of bedreigd. Hoewel rechters betaald worden, krijgen andere ambtenaren in de justitiële sector (officieren van Justitie, griffiers etc.) maar zelden een salaris.686 Hierdoor worden ze in bijna alle rechtszaken gedwongen geld te vragen van de betrokken partijen.687 Aangezien de Congolese regering bovendien niet voorziet in budget om pro deo advocaten te betalen, heeft deze situatie tot gevolg dat rechtspraak te koop is en dat alleen voor diegenen die zich het kunnen veroorloven.688 682 683

684

685

686

687 688

Enough, Time works against Justice: Ending impunity in Eastern Congo, februari 2012, p. 8-9. UN Security Council, S/2009/623, 4 december 2009, p. 14. Joint OHCHR/MONUC Human Rights Office in the DRC, Consolidated investigation report of the United Nations Joint Human Rights Office (UNJHRO) following widespread looting and grave violations of human rights by the Congolese national armed forces in Goma and Kanyabayonga in October and November 2008, 7 september 2009, p. 18 (noot 21). Overigens zijn de laatste jaren geen doodvonnissen voltrokken. (zie ook paragraaf 3.3.11). UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012, p. 9. Op 7 en 13 oktober 2011 kregen 61 rechters per presidentieel decreet vervroegd pensioen. MONUSCO faciliteerde de aanstelling van 352 recent benoemde rechters in acht provincies. Op 14 september 2011 verklaarde president Kabila dat het salaris van rechters is gestegen van 704 USD in 2008, naar 1.600 USD in 2009. Daarop legden rechters het werk neer uit protest. Volgens de secretaris-generaal van hun vakbond verdient een rechter met de laagste rang sinds 2009 536 USD. Nadat de rechters was toegezegd dat ze een kleine salarisverhoging zouden krijgen, beëindigden zij hun staking. RFI, En RDC, le président Joseph Kabila croit en sa victoire lors des prochaines élections, 19 oktober 2011. Radio Okapi, Kinshasa: grogne au palais de justice, les magistrats disent ne pas toucher les 1600 USD annoncés par Kabila, 15 september 2011. Radio Okapi, RDC: les magistrats suspendent la grève, 27 september 2011. Zie ook UN Human Rights Council, A/HRC/16/27, p.17, 10 januari 2011. Acht van de tien rechtszaken betreffen conflicten om grond. Ontheemden treffen bij terugkeer mensen in hun huis aan die over eigendomspapieren zeggen te beschikken. Rechters doen regelmatig uitspraak in het voordeel van de hoogste bieder. Volgens de Congolese wet is een eigendomstitel noodzakelijk, maar was het in het verleden niet gebruikelijk dat eigenaren hierover beschikten. Rechters werken (soms) mee aan de uitgifte van (valse) eigendomsbewijzen. Ook ontheemden die terugkeren in Noord-Kivu kampen met dit probleem. IWPR, Pagina 101 van 141


|

Juni 2012

Militaire rechtspraak vindt op laag niveau plaats binnen het garnizoen. Er is een militaire rechtbank in Goma, de rechters daarvan kunnen audiences foraines in andere plaatsen houden. Volgens de wet kunnen militaire verdachten acht dagen in voorarrest blijven, dat kan tot maximaal drie weken worden verlengd. In het merendeel van de gevallen worden rechterlijke beslissingen niet ten uitvoer gelegd. Dit is vooral te wijten aan incompetentie en corruptie van de verantwoordelijke functionarissen, maar ook aan de armoede van de begunstigden van de uitspraak. Van hen wordt namelijk verwacht dat zij bijdragen aan de kosten die verbonden zijn aan de tenuitvoerlegging.689 Verdachten die in voorlopige vrijheid worden gesteld, moeten een borgsom betalen. Maar die krijgen ze nooit terug, ook niet als ze later worden vrijgesproken. Vanaf 2009 ondersteunt de Rule of Law section van MONUSCO de autoriteiten in Goma, Noord-Kivu, door middel van cellules d’appui voor de civiele en de militaire rechtspraak. De Rule of Law section organiseert cursussen voor medewerkers van rechtbanken, 90% van hen wordt niet betaald. Met Nederlandse financiële steun werd de afgelopen tijd een rechtbank, een gevangenis en een politiepost gebouwd. Maar als er al een gebouw wordt neergezet, ontbreekt (soms) het personeel dat daar moet werken. Volgens bronnen is maar een klein gedeelte van de rechters echt integer. Voor rechters die zich ter plekke op de hoogte willen stellen van gepleegde misdrijven is normaliter geen onderdak beschikbaar. JIT (Joint Investigation Teams) van MONUSCO stellen in voorkomende gevallen apparatuur beschikbaar aan rechters die ter plaatse onderzoek willen doen. Ook verzorgen zij onderdak voor rechters, die verder een dagvergoeding van 45 USD ontvangen.690 Er is voorts geen database van criminal records en er worden geen statistieken van gerechtelijke uitspraken bijgehouden. De Rule of Law Section van MONUSCO wil griffiers opleiden, die ook registers kunnen bijhouden. Ook moeten opsporingsambtenaren (OPJ’s) worden opgeleid.691 In Noord-Kivu werd in september 2011 een forensisch opsporingsteam opgericht. Zeventien officieren en agenten van de PNC en het militaire OM hadden daartoe een speciale opleiding gevolgd.692 Een groep van 1.000 rechters die in maart/april 2011 de tweede fase van de opleiding had afgerond, kreeg in augustus 2011 een aanstelling, waarmee het totaal aantal rechters in de DRC 3.700 bedraagt. De nieuwe rechters beloofden straffeloosheid aan te zullen pakken.693

689

690

691

692

693

Corruption Alleged in East Congo Land Disputes: Judiciary accused of taking bribes to order property transfers, 10 juni 2011. UN Human Rights Council, Report of the Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, Leandro Despouy (A/HRC/8/4/Add. 2), 11 april 2008, p. 7-14. Voor vervoer en huisvesting bij de audiences foraines zijn rechters afhankelijk van Monusco. Vroeger regelde Rejusco het vervoer van de rechters – en van de veroordeelden naar de gevangenis - maar Rejusco is opgehouden te bestaan. De archieven van de rechtbank in Goma bevinden zich nog in containers, de registers worden met de hand ingevuld, er is nog geen computer database. Radio Okapi, Nord-Kivu: renforcement des capacités des OPJ de la Police de Butembo, 28 maart 2011. Maar geen enkele hoge functionaris binnen het leger kan worden vervolgd zonder toestemming van de legertop. Province Nord Kivu, Bientôt une Unité de Police Technique et Scientifique au Nord-Kivu, 21 september 2011. Op 5 augustus 2011 dreigden rechters in Beni het werk neer te leggen als hun veiligheid niet zou worden gegarandeerd. Ze verklaarden te zijn bedreigd door criminelen die enkele weken daarvoor waren ontsnapt uit de centrale Kangwayé gevangenis in Beni, die geen deur meer heeft. Rechters verdienen per maand 650.000 FC, dat is ongeveer 700 USD. Radio Okapi, RDC: en attente d’affectation, les nouveaux magistrats sont bloqués à Pagina 102 van 141


|

Juni 2012

Kinderrechtbank De kinderrechtbank in Goma velde in drie maanden 26 vonnissen op een totaal van 400 dossiers. Het merendeel van de zaken betrof verkrachtingen: elke dag wordt er wel aangifte gedaan.694 De Zaak Chebeya Floribert Chebeya, directeur van de NGO La Voix des Sans Voix, werd op 1 juni 2010 levenloos aangetroffen in zijn auto nadat hij ontboden was door John Numbi, het toenmalige hoofd van de Congolese politie. De internationale gemeenschap drong aan op een diepgaand onderzoek. Het Militaire Hof in Kinshasa veroordeelde op 23 juni 2011 kolonel Daniel Mukulay, adjunct chef van de inlichtingendienst van de politie, inspecteur Christian Ngoy, commandant van het Simba bataljon, Jacques Migabo, lijfwacht van Ngoy en majoor Paul Mwilambwe, chef protocol van de Inspection générale, ter dood voor de moord op Floribert Chebeya.695 De laatste drie zijn voortvluchtig. Een luitenant werd tot levenslang veroordeeld, drie verdachten werden vrijgesproken.696 De Ngo’s Réseau national des droits de l’homme (RENADHOC) en Voix des sans voix (VSV) kondigden aan in hoger beroep te gaan, omdat het brein achter de moord, John Numbi, buiten schot was gebleven.697 Speciale Rechtbank Om een eind te maken aan de straffeloosheid – zo is bijvoorbeeld kolonel Zimurinda, die verantwoordelijk wordt gehouden voor diverse massamoorden, nog altijd op vrije voeten - drong een groep van 46 lokale en internationale Ngo’s in juli 2011 bij premier Muzito aan op de behandeling van een wetsvoorstel over een speciale rechtbank.698 Op 10 augustus 2011 diende de minister van Justitie, Luzolo Bambi Lessa, een wetsvoorstel in voor de oprichting van een dergelijke speciale rechtbank.699 De speciale rechtbank zou zich volgens het wetsvoorstel bezighouden met ernstige (oorlogs)misdrijven, genocide en mensenrechtenschendingen die zowel vóór –dat wil zeggen vanaf 1990- als na de oprichting van het Internationale Strafhof in 2002 zijn gepleegd, maar waarvan de daders niet door het Strafhof worden vervolgd. De rechtbanken zouden volgens het voorstel worden samengesteld uit Congolese en buitenlandse rechters.700

694 695

696

697

698 699

700

Kinshasa, 19 juli 2011. Radio Okapi, Kinshasa: entrée en fonction des 1 000 magistrats nommés, 14 augustus 2011. Radio Okapi, Beni: inquiets pour leur sécurité, les magistrats menacent d’arrêter le travail, 8 augustus 2011. Syfia GL, Beni: les évadés de la prison de Kangwayé font peur aux magistrats, 9 augustus 2011. Radio Okapi, Goma: tribunal pour enfants, seuls 26 dossiers traités sur les 400 enregistrés, 24 augustus 2011. Zie voor de moord op Floribert Chebeya, directeur van de Ngo La Voix des Sans Voix, het Algemeen Ambtsbericht van juli 2011. AFP, RDC/assassinat Chebeya: 4 policiers condamnés à mort, un à perpétuité, 3 acquittés, 23 juni 2011. Le Potentiel, Procès Chebeya: Mukalay condamné à mort, John Numbi lavé, 24 juni 2011. Radio Okapi, Procès Chebeya: les défenseurs des droits de droits de l’homme promettent d’aller en appel, 24 juni 2011. HRW, Lettre au Premier Ministre de la RD Congo sur la création d’une cour spécialisée mixte, 18 juli 2011. Le Potentiel, Après son adoption par l’Assemblée nationale: Le Sénat examine aujourd’hui l’annexe à la loi électorale, 2011. De Amerikaanse regering zou de rechtbanken uitrusten met computers en communicatieapparatuur. Dertig Congolese en internationale Ngo’s spraken hun waardering voor het wetsvoorstel uit, maar drongen aan op het verwijderen van de doodstraf uit het voorstel. Volgens de Ngo’s zouden ook de aanklagers moeten bestaan uit Congolezen en buitenlanders. Sommige Congolese juristen maakten bezwaar tegen het werken van buitenlandse juristen binnen de nationale rechtsmacht, maar Nyabirungu Mwene Songa, professor in strafrecht aan de UNIKIN, de Universiteit van Kinshasa, en rechter bij het International Criminal Tribunal for Rwanda (ICTR) vindt dat Congolese juristen kunnen profiteren van de ervaring van buitenlandse juristen en van dezelfde werkomstandigheden. Belga, Un tribunal spécial pour juger les crimes de guerre et contre l'humanité en RDC,

15 augustus 2011. Le Potentiel, RDC: une Cour spécialisée contre les grands criminels, 15 augustus 2011. Radio Pagina 103 van 141


|

Juni 2012

Het wetsvoorstel werd op 12 augustus 2011 door het parlement goedgekeurd, maar stuitte op bedenkingen van de senaat.701 Volgens de senatoren is het zinvoller de bestaande rechtbanken op te knappen en nieuwe rechtbanken te installeren op plaatsen waar die nog ontbreken. De senatoren verklaarden dat het belangrijker is de arbeidsomstandigheden van rechters te verbeteren dan nog een (speciale) rechtbank toe te voegen. Ook vonden zij dat mensenrechtenschendingen door gerechtshoven kunnen worden behandeld. Een senaatscommissie vond de inschakeling van buitenlanders een zwaktebod van de regering, die –volgens de senatoren- juist tot taak heeft het justitieel apparaat in het land te versterken. Het zou bovendien een belediging voor Congolese rechters zijn en discriminatie tussen rechters bevorderen.702 De senaat stemde uiteindelijk op 22 augustus 2011 unaniem tegen het wetsvoorstel. Vervolgens spraken zij zich uit voor het oprichten van een Internationaal Strafhof voor de DRC.703 De hervorming van het rechtsstelsel704 verloopt moeizaam. Hoewel de wet met betrekking tot de Hoge raad voor de rechterlijke macht (de Conseil Supérieur de la Magistrature, CSM) in augustus 2008 werd aangenomen,705 kampte de CSM vanaf het begin met problemen. De CSM, die een wettelijk mandaat heeft voor onder meer de benoeming van rechters, is in de praktijk volledig ondergeschikt aan de uitvoerende macht.706 In november 2010 werd het wetsvoorstel betreffende de Cour constitutionnelle, die volgens de Grondwet samen met de Conseil d’Etat en de Cour de Cassation de Cour Suprême moet vervangen, door het parlement aangenomen.707 Krachtens artikel 149 van de grondwetswijziging van 20 januari 2011708 berust de uitvoering van de wet bij de Cour constitutionnelle, de Cour de cassation, de Conseil d’Etat, de Haute Cour militaire en de civiele en militaire rechtbanken. 3.3.6 Arrestaties en detenties Hoewel de nieuwe grondwet en overige wetten dit verbieden, was tijdens de verslagperiode geregeld sprake van willekeurige arrestatie en detentie.709

701

702

703

704

705

706

707

708

709

Okapi, RDC: crimes de guerre, les USA soutiennent la création d’une cour de justice spécialisée, 15 augustus 2011. HRW, RD Congo: Le parlement devrait adopter la loi créant une cour spécialisée mixte, 17 augustus 2011. IPS, DRC parliament adopts bill to create specialised court for serious violations of human rights, 14 augustus 2011. Daarbij moet worden bedacht dat de namen van sommige Congolese politici voorkomen in internationale rapporten over schendingen van mensenrechten. Op deze manier formuleerden de senatoren hun bezwaren, maar dit zijn niet de echte argumenten. De echte reden is onduidelijkheid hoe de speciale rechtbank zich verhoudt tot implementatie van het Statuut van Rome, het moratorium op de doodstraf, en eigenbelang van senatoren met bloed aan hun handen. Le Potentiel, Le Sénat rejette le projet de loi portant création de la Cour spéciale de répression des crimes, 23 aujgustus 2011. Zie ook HRW, RD Congo: Il faut réprimer les atrocités mises en lumière par l’ONU, 10 oktober 2011. Het Justice Reform Action Plan is een gezamenlijk initiatief van de Congolese regering en internationale donoren. Het is opgezet in november 2007 door de Mixed Justice Commission. Zie USAID, Building recovery and reform through democratic governance in the DRC program, januari 2009. Leganet.cd, Loi organique n° 08/013 du 05 août 2008 portant organisation et fonctionnement du Conseil Supérieur de la Magistrature. RCN, RDC: Les débuts difficiles du Conseil supérieur de la magistrature, 2009 en La problèmatique de la garantie de l’indépendance du pouvoir judiciaire par le Conseil supérieur de la magistrature en République démocratique du Congo, 2009. UN Security Council, S/2011/20, 17 januari 2011. Zie ook Radio Okapi, Adoption de la loi qui crée la cour constitutionnelle, 1 november 2010 en Cour constitutionnelle: l’Assemblée nationale adopte la proposition de la loi organique, 15 november 2008. Loi n° 11/002 du 20 janvier 2011 portant révision de certains articles de la Constitution de la République Démocratique du Congo du 18 février 2006. Zowel de PNC, de FARDC als de ANR maken zich hieraan schuldig. Aangehouden burgers worden in sommige gevallen vrijgelaten na het betalen van losgeld. Zie Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. Pagina 104 van 141


|

Juni 2012

Vooral journalisten, mensenrechtenactivisten en actieve aanhangers van politieke partijen liepen het risico zonder wettige reden te worden gearresteerd en zonder verdere aanklacht enige tijd te worden vastgehouden (zie ook paragraaf 3.3.1 en 3.3.2). Vaak wordt illegale detentie of het dreigen ermee gebruikt om mensen te intimideren of geld afhandig te maken. Arrestaties door de politie worden niet in alle gevallen geregistreerd bij het betreffende politiebureau. Indien registratie plaatsvindt, worden in de regel geen foto’s gemaakt of vingerafdrukken afgenomen, aangezien de politiebureaus hierop niet zijn toegerust. Wanneer een persoon, meestal om politieke redenen, door de inlichtingendiensten wordt gearresteerd, wordt dit niet geregistreerd. Arrestanten worden geregeld gefolterd of mishandeld. In het algemeen hebben MONUSCO, het Rode Kruis en sommige lokale mensenrechtenorganisaties wel toegang tot de reguliere gevangenissen, maar niet tot de detentiefaciliteiten van de veiligheidsdiensten.710 De Congolese justitie houdt geen toezicht op verdachten die in voorarrest zitten. Verdachten kunnen een jaar of langer, in sommige gevallen tot vijf jaar, in voorarrest zitten zonder voor te komen. De onafhankelijkheid van de rechtspraak wordt voortdurend ondermijnd door politieke manipulatie. Het leger heeft eenzijdig zijn juridische bevoegdheden overschreden door burgers in militaire rechtbanken te berechten voor vergrijpen als het ‘aansporen van militairen om te handelen in strijd met de wet of de militaire discipline’.711 3.3.7

Situatie in gevangenissen

Officiële gevangenissen Ordonnance no 344 van 17 september 1965 over het penitentiaire regime regelt het gevangeniswezen in de DRC. Deze regeling bepaalt waar prisons centrales, prisons de district en prisons de police zijn.712 Deze gevangenissen en politiecellen vallen onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie en het ministerie van Defensie en worden meestal als prisons aangeduid. Er zijn in de DRC vrijwel geen militaire gevangenissen, zodat militaire gevangenen en burgers in veel gevallen samen gedetineerd zitten. Op lang niet alle plaatsen waar volgens Ordonnance no 344 een prison zou moeten zijn, is ook daadwerkelijk een gevangenis aanwezig. Officieel zou de DRC 230 gevangenissen moeten tellen, maar volgens MONUSCO waren er in 2009 minder dan 90 gevangenissen daadwerkelijk in gebruik.713 Ook de Congolese autoriteiten zouden niet over betrouwbare gegevens beschikken. De detentie unit van MONUSCO werd in 2010 versterkt met ruim 25 buitenlandse deskundigen.714

710

711 712

713 714

U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – Democratic Republic of the Congo, 8 april 2011. Enough, Time works against Justice: Ending impunity in Eastern Congo, februari 2012, p. 5. Ordonnance no 344 du 17 septembre 1965 rélatif au régime pénitentiaire, artikel 5. Via http://www.leganet.cd (geraadpleegd op 3 mei 2011). U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. UN Security Council, S/2011/20, 17 januari 2011. Pagina 105 van 141


|

Juni 2012

Cachots Daarnaast zijn er diverse niet-officiële gevangenissen, die meestal worden aangeduid als cachots.715 Dit zijn detentiefaciliteiten van leger en veiligheidsdiensten, die zijn ingericht in legerbases of in woningen en kantoren. De illegale detentiefaciliteiten van de ANR, meestal kelders onder ANR-kantoren, staan in de volksmond ook wel bekend als ‘chien méchant’.716 In Ordonnance no 344 wordt bepaald dat gevangenen voor een periode van maximaal vijftien dagen mogen worden vastgehouden op andere plekken dan die door de Ordonnance als gevangenis zijn aangewezen.717 In de praktijk komt het geregeld voor dat gevangenen daar veel langer worden vastgehouden. Magistraten en advocaten hebben meestal geen toegang tot de niet-officiële detentiefaciliteiten.718 Hoeveel personen in dergelijke cachots gevangen zitten is niet bekend. Kinderen in gevangenissen Twee jaar na de invoering van de wet ter bescherming van de rechten van het kind719 verbleven eind juni 2011 naar schatting nog 3.000 kinderen in gevangenissen. Volgens de wet mag een rechter kinderen alleen naar een jeugdinrichting sturen, niet naar de gevangenis. Volgens UNICEF zitten 158 kinderen in de Makala gevangenis in Kinshasa. Jongens zijn in de Makala gevangenis gescheiden van mannen, maar in de vrouwenvleugel delen meisjes cellen met vrouwen.720 Gevangenen in voorarrest Hoewel gevangenen volgens de wet maximaal twee dagen in voorlopige hechtenis mogen blijven, gebeurt het in de praktijk geregeld dat gedetineerden lange tijd vast zitten zonder dat ze worden voorgeleid. In 2010 zat ongeveer 70 procent van de gedetineerden in de Congolese gevangenissen in voorarrest.721 Mannen, vrouwen en kinderen worden vaak maanden of zelfs jaren in preventieve detentie gehouden zonder ooit schuldig verklaard te zijn door een rechter. Arrestanten die nog voor de rechter moeten verschijnen, worden niet gescheiden gedetineerd van reeds veroordeelde gevangenen. Omstandigheden in gevangenissen De situatie in gevangenissen in de DRC is slecht. De gevangenissen zijn overvol, er is een groot gebrek aan hygiëne en de kans op besmettelijke ziektes, zoals tuberculose, is groot. In gevangenissen worden mannen, vrouwen en minderjarige gedetineerden op een enkele uitzondering na niet van elkaar gescheiden. Hierdoor is de kans op misbruik van vrouwen en kinderen groot.722

715

716

717

718

719 720

721 722

Overigens worden politiecellen (die wel onder de officiële detentiefaciliteiten vallen) in sommige gevallen ook aangeduid als cachots de police. Avocats sans Frontières, Etat des lieux de la détention provisoire en République Démocratique du Congo juillet 2006 – avril 2008, september 2008, p. 11. Letterlijk: ‘valse hond’. In Bukavu kreeg de Ngo Acadhosha geen toestemming om de cachots van de ANR te bezoeken. Acadosha, Rapport de surveillance mensuelle des conditions carcérales dans la ville de Bukavu au SudKivu, juli 2011. Ordonnance no 344 du 17 septembre 1965 rélatif au régime pénitentiaire, artikel 8. Via http://www.leganet.cd (geraadpleegd op 16 mei 2011). UN Human Rights Council, Report of the High Commissioner on the situation of human rights and the activities of her Office in the Democratic Republic of the Congo (A/HRC/10/58) (Advanced unedited version), 1 maart 2009, p. 19. Loi no 09/001 du 10 janvier 2009 portant protection de l’enfant. IRIN, DRC: Children still in prison despite new law, 29 juni 2011. Op de Makala gevangenis is meer toezicht dan op andere gevangenissen, daar worden – zie hieronder – minderjarigen vaak niet gescheiden van meerderjarigen. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. Ibid. Pagina 106 van 141


|

Juni 2012

Veel gebouwen van penitentiaire inrichtingen zijn vervallen en beschikken niet over sanitaire en medische voorzieningen. Gevangenissen krijgen niet of nauwelijks budget van de overheid om de gedetineerden te voeden. Hierdoor zijn de meeste gevangenen voor voedsel volledig aangewezen op hun familieleden. Sommige gedetineerden zijn door gebrek aan voedsel gestorven. Daarom is het Rode Kruis in 2009 begonnen met een voedselprogramma voor 2.500 gedetineerden in zes gevangenissen: Mbuji-Mayi, Bunia, Kisangani, CPRK (ook wel Makala genoemd, de centrale gevangenis in Kinshasa), Mbanza Ngungu en Matadi. Het Rode Kruis deelt het voedsel rechtstreeks uit, soms installeert het een ‘eigen’ keuken in een gevangenis. In het oosten is de capaciteit van de detentiecentra volstrekt onvoldoende, waardoor de autoriteiten vaak niet in staat zijn veroordeelden te detineren. In conflictgebieden kunnen familieleden de gedetineerden vanwege de veiligheidssituatie vaak lange tijd niet bezoeken. Als familie wel op bezoek kan komen, moet die vaak gevangenbewaarders omkopen om eten te mogen brengen.723 In de cachots, de niet-officiële detentiefaciliteiten van de veiligheids- en inlichtingendiensten, is de situatie vermoedelijk nog slechter dan in de prisons. Volgens sommige bronnen is in de cachots geregeld sprake van marteling.724 De cachots kunnen in veel gevallen niet worden bezocht door MONUSCO of het Rode Kruis. Vanwege de bijzonder slechte staat van de gevangenissen in de DRC zijn ontsnappingen aan de orde van de dag. Deze situatie wordt versterkt door het feit dat het overgrote deel van het gevangenispersoneel niet of nauwelijks betaald wordt en daardoor gemakkelijk omkoopbaar is.725 De periode voorafgaand aan de verkiezingen werd gekenmerkt door onrust in de gevangenissen. Er waren stakingen van bewaarders, opstanden van gedetineerden en massale ontsnappingen.726 In het eerste halfjaar van 2011 ontsnapten ongeveer zestig gevangenen uit de Kangbayi gevangenis van Beni. Onder hen bevonden zich verscheidene FARDC-militairen. Sommige gevangenen waren veroordeeld tot de doodstraf, anderen tot straffen van meer dan tien jaar, vooral vanwege verkrachting. De ontsnapte gevangen bedreigden slachtoffers, getuigen en sommige dorpschefs die betrokken waren geweest bij hun arrestatie.727 Op 7 september 2011 ontsnapten 973 gevangenen uit de Kasapa gevangenis in Lubumbashi. 173 van hen werden nog dezelfde dag opgepakt.728 723

724

725

726 727

728

De meest overvolle gevangenis is wellicht die van Goma. In Goma zaten in februari 2012 1055 gedetineerden in de gevangenis, die lang geleden is gebouwd voor 150 gedetineerden. Er is 4000 dollar per maand beschikbaar om deze 1055 gedetineerden te voeden. Voor het personeel is er ook geen geld, terwijl de bewakers 12 uur per dag moeten werken. Voor de gedetineerden zijn zeven wc’s beschikbaar. Sommigen zitten al drie jaar in voorarrest. Enkele gedetineerden uit Goma zijn overgebracht naar de onlangs –met Nederlandse steungebouwde ‘model’ gevangenis in Rutshuru. Enough, Time works against Justice: Ending impunity in Eastern Congo, februari 2012, p. 5. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. De Ngo Renadhoc meldde 2000 mensenrechtenschendingen, waaronder foltering, in 2011. Radio Okapi, RDC: le Renadhoc a répertorié 2000 violations des droits de l’Homme en 2011, 12 maart 2012. Zie bijvoorbeeld Radio Okapi, Beni: la société civile se plaint des évasions récurrentes à la prison de Kangbayi, 12 mei 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 15. Radio Okapi, Nord-Kivu: des évadés de la prison de Kangbayi menacent certains habitants de Beni, 29 augustus 2011. Op 7 september 2011 viel een gewapend commando de Kasapa gevangenis van Lubumbashi aan. Acht gewapende en gemaskeerde mannen drongen ongemerkt de gevangenis binnen en schoten op politie en militairen die de wacht hielden. Daarbij vielen twee doden. Ze bevrijdden Kyungu Mutanga, beter bekend als Commandant Gédéon, en 966 andere gevangenen. Maï-Maï Commandant Gédéon was door een militaire Pagina 107 van 141


|

Juni 2012

In Kasaï Occidental ontsnapten op 25 september 2011 114 gevangenen uit de centrale gevangenis van Tshikapa. De gevangenen waren in opstand gekomen wegens het overlijden van twee medegevangenen door voedselgebrek. Ze vielen hun bewakers aan, waarop die op hen schoten. Daarbij werd een gevangene gedood en vielen verscheidene gewonden. Het leeuwendeel van de ontsnapte gevangenen werd binnen een dag weer opgepakt.729 Op 27 november 2011 ontsnapten 402 gedetineerden uit de Kangbayi gevangenis in Beni, Noord-Kivu, toen deze gevangenis werd aangevallen door Maï-Maï-strijders. Op 19 februari 2012 ontsnapten 65 van de 69 gedetineerden uit de gevangenis van Kabinda in KasaïOriental. In november en december 2011 overleden 22 gedetineerden in de DRC.730 3.3.8 Mishandeling en foltering Foltering is in de DRC zowel volgens de grondwet als volgens het Wetboek van Strafrecht verboden.731 Op 19 juli 2011 kondigde president Kabila de wet af die foltering strafbaar stelt. Ambtenaren732 die personen bewust onderwerpen aan fysiek of geestelijk leiden met als doel het verkrijgen van inlichtingen of bekentenissen worden bestraft met vijf tot tien jaar gevangenisstraf en een geldboete van 50 à 100.000 FC.733 Officieren van leger en politie in Noord-Kivu kregen voorlichting over de wet. In 2010 werden honderd gevallen van foltering in deze provincie gemeld, in de eerste drie maanden van 2011 waren dat er vijftig.734 Het leger, de politie en de veiligheidsdiensten, waaronder de ANR en de Republikeinse Garde, maakten zich in de verslagperiode schuldig aan foltering. Daarnaast komt mishandeling op grote schaal voor. Politieke tegenstanders en journalisten worden geregeld enkele dagen opgesloten in politiecellen. Ze worden daarbij soms gefolterd om ze te intimideren.735 Foltering zou in de prisons, de officiële gevangenissen, niet of nauwelijks voorkomen, hoewel binnen de gevangenissen wel geregeld sprake is van geweld tussen de gedetineerden. In de cachots, de niet-officiële gevangenissen, komt foltering wel voor. Ook gewone burgers lopen het risico willekeurig door politieagenten opgepakt en vervolgens

729

730

731 732 733

734

735

rechtbank in 2009 ter dood veroordeeld wegens oorlogsmisdaden, misdrijven tegen de menselijkheid, het leiden van een opstandige beweging en terrorisme in Mitwaba, Pweto en Manono in het noorden van Katanga van 2003 tot 2006. Hij had zich onder meer schuldig gemaakt aan willekeurige executies, verminkingen, folteringen, verkrachtingen en kannibalisme. 150 ontsnapte gevangenen werden snel weer opgepakt. De autoriteiten loofden een beloning uit van 100.000 USD voor informatie die zou leiden tot de arrestatie van Commandant Gédéon. Voor de andere voortvluchtigen werd een losgeld van 500 USD uitgeloofd. De vrouw van Gédéon, Béatrice Ilunga Monga, ontkende op de Congolese televisie dat ze achter de ontsnapping zat. Radio Okapi, Evasion massive de détenus à la prison de Kasapa à Lubumbashi, 8 september 2011. AFP, RDC: attaque spectaculaire d'une prison, 967 évadés dont un chef milicien, 7 september 2011. Global Post, Two killed as nearly 1,000 prisoners escape DR Congo jail, 7 september 2011. RFI, RDC: le sanguinaire général Gédéon est libre, 9 september 2011. BBC News, DR Congo bounty for fugitive Gedeon Kyungu Mutanga, 9 september 2011. Jeune Afrique, RDC: 1000 détenus s'évadent après l'attaque d'une prison, 9 september 2011. Radio Okapi, Lubumbashi: la femme de Gédéon rejette les accusations du ministère provincial de l’Intérieur, 11 september 2011. Xinhua, RDC: évasion de 114 prisonniers, un mort et plusieurs blessés, 26 september 2011. Radio Okapi, KasaïOccidental: plus de 114 prisonniers s’évadent de la prison centrale de Tshikapa, 25 september 2011. NOVUM/AP, Ontsnapte gevangenen Congo opgepakt, 26 september 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 15. Radio Okapi, Kasaï-Oriental: évasion massive à la prison de Kabinda, 19 februari 2012. Constitution, artikel 61. Code pénal, artikel 67. En hun opdrachtgevers en/of degenen die met hun handelwijze openlijk of zwijgend instemmen. ACP, Promulgation par le Chef de l’Etat de deux lois relatives à la criminalisation de la torture et aux finances publiques, 23 juli 2011. Province Nord Kivu, Les officiers militaires et policiers du Nord-Kivu édifiés sur l’incrimination en Droit Pénal Congolais et Droit Pénal International à Goma, 8 augustus 2011. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. Pagina 108 van 141


|

Juni 2012

mishandeld te worden. Op deze manier proberen politieagenten de arrestant of zijn familieleden door middel van afpersing geld afhandig te maken.736 3.3.9 Verdwijningen en ontvoeringen Tijdens de verslagperiode vonden politiek gemotiveerde verdwijningen plaats, waarvoor het leger en veiligheidsdiensten verantwoordelijk waren. Ook de milities die actief zijn in het oosten van de DRC maakten zich schuldig aan de ontvoering van burgers, met het oog op dwangarbeid, rekrutering of verkrachting.737 3.3.10 Buitengerechtelijke executies en moorden In de verslagperiode maakte het Congolese regeringsleger zich, vooral in het oosten, schuldig aan buitengerechtelijke executies en moord. De vele gewapende groeperingen in de DRC maakten zich eveneens op grote schaal schuldig aan moord. In slechts enkele gevallen werden de daders vervolgd. Volgens MONUSCO heeft de snelle integratie van 20.000 leden van voormalige gewapende groepen –van wie sommigen in het verleden ernstige mensenrechtenschendingen hadden begaan- de in de FARDC reeds bestaande problemen van gebrek aan discipline en misdrijven tegen de burgerbevolking nog verergerd.738 Buiten de moorden die gepleegd worden in het kader van militaire operaties, maakten slecht betaalde FARDC-soldaten zich bovendien geregeld schuldig aan moord wanneer zij voedsel probeerden te stelen van de lokale bevolking of wanneer zij burgers dwongen geplunderde goederen te dragen.739 3.3.11 Doodstraf Hoewel de doodstraf in de Congolese grondwet niet genoemd wordt, staat de doodstraf nog wel in het Wetboek van Strafrecht. Op de uitvoering van de doodstraf staat al lange tijd een de facto moratorium. Zolang het Wetboek van Strafrecht niet is aangepast, kan de doodstraf nog wel worden opgelegd en dit gebeurt ook.740 Tenuitvoerlegging van doodsvonnissen heeft voor zover bekend echter sinds 2002 niet plaatsgevonden. Het wetsvoorstel met betrekking tot de afschaffing van de doodstraf werd door het parlement in november 2010 niet-ontvankelijk verklaard.741 3.4 Positie van specifieke groepen 3.4.1 Vrouwen en meisjes Vrouwen nemen in de DRC een ondergeschikte positie in. Discriminatie van vrouwen is wijdverbreid en ze hebben meestal geen toegang tot besluitvorming, adequate gezondheidszorg, onderwijs, schoon water, sanitaire voorzieningen en rechtsmiddelen. De algemene positie van de vrouw bleef in de verslagperiode onverminderd slecht. In de inleiding van de Congolese grondwet wordt expliciet verwezen naar het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen. Bovendien verbindt de staat zich in de grondwet aan een gelijke vertegenwoordiging

736 737

738 739 740

741

U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. UN Secretary-General, S/2010/164, 30 maart 2010, p. 15. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011. Ook de Cours militaires opérationnelles (CMO), de tijdelijke militaire tribunalen in de conflictgebieden (zie paragraaf 3.3.5) hebben verschillende doodvonnissen opgelegd. ACP, L’Assemblée nationale déclare irrecevable la proposition de loi sur l’abolition de la peine de mort, 26 november 2010. Pagina 109 van 141


|

Juni 2012

van mannen en vrouwen in staatsinstellingen.742 Desalniettemin is in het interim kabinet van premier Koyagialo Ngbase slechts één vrouw opgenomen. In de grondwet bindt de overheid zich tevens aan het bestrijden van alle vormen van geweld tegen vrouwen, zowel in de publieke- als in de privésfeer.743 In de DRC zijn diverse Ngo’s actief op het gebied van vrouwenrechten en de verbetering van de positie van de vrouw. In april 2011 werd een wetsvoorstel voor gelijke behandeling van man en vrouw door het parlement in behandeling genomen.744 Op 16 december 2011 gaven staatshoofden van de landen die deelnemen aan de International Conference on the Great Lakes Region een verklaring af waarin zij de ernstige gevolgen van seksueel geweld op het individu, de familie en de gemeenschap erkennen.745 Wetgeving ten aanzien van seksueel geweld De grondwet bepaalt dat de overheid toeziet op de uitbanning van seksueel geweld tegen vrouwen, in het bijzonder als dit gebruikt wordt als wapen gericht op destabilisering of ontwrichting van het gezin. Dergelijke vormen van seksueel geweld worden in de grondwet aangemerkt als een misdaad tegen de menselijkheid.746 Daarnaast gelden in aanvulling op het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering twee specifieke wetten op het gebied van seksueel geweld.747 Daarin staat onder andere dat de politie ieder geval van seksueel misbruik binnen 24 uur dient te melden bij de openbare of militaire aanklager. Het politieonderzoek moet binnen een maand na het indienen van de aanklacht zijn afgerond en binnen drie maanden dient er een gerechtelijke uitspraak te zijn. Bovendien verbiedt de wet onderhandse compensatieregelingen (amendes transactionnelles) als alternatief voor de bestraffing van de dader. Volgens de voorzitter van de Vereniging van Vrouwelijke Rechters, Marie Josée Mijinga, is de wet van 2006 onbekend bij de bevolking en wordt hij niet (altijd) toegepast door rechters. De wet heeft weinig invloed op het seksueel geweld in de DRC. De wet staat op gespannen voet met andere wetten en bepaalde zeden en gewoonten. In de wet wordt seksueel contact met iemand die jonger is dan 18 automatisch bestempeld tot verkrachting, maar volgens familierecht mogen meisjes van 15 in het huwelijk treden. 748 Op verkrachting staan gevangenisstraffen van vijf tot twintig jaar in combinatie met een boete van minimaal 100.000 Congolese francs. De strafmaat kan in een aantal gevallen verdubbeld worden, bijvoorbeeld bij verkrachting in het openbaar of onder bedreiging van een wapen, wanneer de dader een ambtenaar is of in het geval van

742 743 744

745 746 747

748

Constitution, préambule en artikel 14. Constitution, Préambule en artikel 14. Radio Okapi, Assemblée nationale: le projet de loi sur la parité jugé recevable, 12 april 2011. Het wetsvoorstel werd doorgestuurd naar twee parlementaire commissies ter bestudering en aanpassing. Voor zover bekend is de wet nog niet in stemming gebracht. IPS, La loi sur la parité est-elle une avancée réelle pour les droits de la femme?, 18 april 2012. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 12. Constitution, artikel 15. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais, artikel 170. De wet verbiedt elk seksueel contact onder de 18 jaar. Ook als het meisje in kwestie ingestemd heeft met contact, geen maagd meer is of al kinderen heeft, wordt seksueel contact beschouwd als verkrachting. Dit valt soms moeilijk uit te leggen aan militairen, die alleen groepsverkrachting barbaars vinden. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi n° 06/019 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 06 août 1959 portant Code de Procédure Pénale Congolais. IRIN, Analysis: New laws have little impact on sexual violence in DRC, 7 juni 2011. Pagina 110 van 141


|

Juni 2012

incest. Indien het slachtoffer ten gevolge van de verkrachting of aanranding van de eerbaarheid komt te overlijden is de (minimum)straf levenslang.749 Het iemand opzettelijk met een ongeneeslijke seksueel overdraagbare aandoening besmetten wordt bestraft met een levenslange gevangenisstraf en een boete van 200.000 Congolese francs.750 Seksueel geweld In het gehele land komt seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes op grote schaal voor. In oorlogsgebieden zijn de gevallen van seksueel geweld het talrijkst en wordt verkrachting vaak gebruikt als wapen in het conflict.751 Ten opzichte van de vorige verslagperiode was er nog altijd sprake van grootschalig seksueel geweld, zowel in de gebieden die door de FDLR en de LRA gecontroleerd werden als in de gebieden waar FARDC-troepen waren gestationeerd (Orientale en de Kivu-provincies). De cijfers van het seksuele geweld ten opzichte van de vorige verslagperiode zijn ongeveer gelijk, maar daarbij kan een rol spelen dat er meer wordt gerapporteerd en er meer organisaties zijn.752 In de gebieden waar militaire operaties werden uitgevoerd, ging het seksueel geweld nog steeds gepaard met verminking, marteling en extreem geweld. Vrouwen in Kitchanga verklaarden bijvoorbeeld dat ze niet meer zonder begeleiding naar hun akker konden gaan: ze zouden worden gedood en hun geslachtsorganen ernstig verminkt.753 Hoewel de daders van seksueel geweld in de DRC vooral soldaten van de FARDC, politieagenten en strijders van overgebleven rebellenbewegingen zijn, wordt een steeds groter deel van het seksueel geweld, zowel in de conflictgebieden als in andere delen van het land, gepleegd door burgers. Redenen hiervoor zijn onder andere de hoge mate van straffeloosheid en de grote aantallen gedemobiliseerde soldaten die teruggekeerd zijn naar het burgerbestaan. Door middel van opleidingen en bewustwordingscampagnes wordt geprobeerd het seksuele geweld in te dammen.754 Een Amerikaans onderzoek bracht aan het licht dat elk uur 48 vrouwen in de DRC worden verkracht, oftewel ruim 400.000 per jaar. Volgens dit onderzoek zou het aantal verkrachtingen daarmee 26 keer zo hoog zijn als eerdere schattingen van de VN, die uitkwamen op 16.000 verkrachtingen per jaar. Margot Wallström zei dat de cijfers uit het onderzoek hoger zijn dan die van de VN, omdat hierin alle vormen van seksueel geweld zijn meegeteld, inclusief huiselijk geweld.755 Alle elf kandidaten bij de presidentsverkiezingen ondertekenden op 1 november 2011 een verklaring over het uitbannen van seksueel geweld. Ze verklaarden ook de oorzaken aan te willen pakken, zoals de onveiligheid, de illegale exploitatie van 749

750

751 752

753

754

755

Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais, artikel 171 en 171 bis. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais, artikel 174i. IRIN, DRC: Mass rapes escalate in Fizi, South Kivu, 28 februari 2011. Volgens het Réseau national pour le développement de la femme (Renadef) zijn er in 300 Congolese Ngo’s die strijden tegen seksueel geweld. Het is mogelijk dat er feitelijk een daling van het seksuele geweld heeft plaatsgevonden doordat er nu meer geregistreerd wordt. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. Radio Okapi, Nord-Kivu: Roger Meece évalue la situation sécuritaire à Kitchanga, 1 november 2011. Radio Okapi, Kinshasa: les FARDC en formation sur le programme de réduction des violences sexuelles, 19 april 2011. The Guardian, Forty-eight women raped every hour in Congo, study finds, 12 mei 2011. Zie ook Reuters, 400,000-plus women raped in Congo yearly: study, 11 mei 2011. Pagina 111 van 141


|

Juni 2012

natuurlijke rijkdommen, de aanwezigheid van gewapende groeperingen en de afwezigheid van behoorlijk bestuur.756 Gevolgen van seksueel geweld Seks en seksualiteit vormen in de DRC een taboe, hoewel er de laatste jaren meer over wordt gepraat. Een verkrachte vrouw krijgt van haar echtgenoot in veel gevallen het verwijt dat ze het seksueel geweld zelf heeft uitgelokt of dat ze zich niet verzet heeft. Binnen de Bantu cultuur wordt een verkrachte vrouw uit de gemeenschap verstoten, dus moet een vrouw die is verkracht een afweging maken tussen haar behoefte aan gerechtigheid en de sociale gevolgen van een aangifte. Slachtoffers van incest worden vaak het zwijgen opgelegd door andere vrouwen in de familie, die bang zijn dat de dader hen niet meer te eten geeft. De wet kan ook worden misbruikt door families van meisjes die jonger zijn dan 18 die beschuldigingen van verkrachting gebruiken om een bruidsschat en trouwbeloften af te dwingen. De bewijslast bij verkrachting ligt bij het slachtoffer.757 Van meisjes die slachtoffer zijn geworden van verkrachting zegt men vaak dat ze ‘onhuwbaar’ zijn en dus ‘waardeloos’.758 Indien een vrouw of meisje als gevolg van een verkrachting zwanger raakt, is het sociale stigma nog groter, zowel voor de moeder als voor het kind.759 De verkrachtingen vinden vaak op wrede en vernederende wijze plaats. 760 Door extreem seksueel geweld – groepsverkrachtingen, verminking en het inbrengen van voorwerpen in de geslachtsdelen van het slachtoffer – lijden veel vrouwen en vooral jonge meisjes die zijn verkracht aan vesico-vaginale fistels, waardoor zij incontinent worden.761 Deze slachtoffers vinden lang niet altijd de medische en psychosociale zorg die zij nodig hebben. Dit geldt ook voor het toenemend aantal vrouwen dat als gevolg van seksueel geweld aan hiv/aids of andere seksueel overdraagbare aandoeningen lijdt. 762 Abortus is verboden in de DRC. Sommige vrouwen laten zich illegaal aborteren of proberen zelf een abortus op te wekken met traditionele middelen, met alle gezondheidsrisico’s van dien.763 Bescherming tegen seksueel geweld Het is voor de meeste vrouwen in de DRC moeilijk bescherming in te roepen tegen seksueel geweld. In theorie is het weliswaar mogelijk om aangifte te doen van verkrachting, maar in de praktijk zien de meeste vrouwen hier van af, vanwege het sociale stigma en het gebrek aan vertrouwen in de rechtsgang. Bovendien zijn politieagenten, vooral op het platteland, vaak slecht op de hoogte van de wetgeving ten aanzien van seksueel geweld. Verder lopen vrouwen die aangifte doen van seksueel geweld het risico zelf bestraft te worden, vooral wanneer de dader van het seksueel geweld invloedrijk is. Het komt ook geregeld voor dat vrouwen worden bedreigd door de dader of zijn entourage. Tegen deze bedreigingen kunnen de

756 757

758

759 760 761 762

763

Xinhua, RDC: Les acteurs politiques s'engagent à éliminer les violences sexuelles, 1 november 2011. Volgens Thea Hilhorst, hoogleraar Humanitaire Hulp en Wederopbouw van de universiteit van Wageningen is er een hype ontstaan in de hulp aan slachtoffers van seksueel geweld. Vrouwen doen (soms) alsof ze verkracht worden. NRC, ‘Verkrachting? Dat levert geld op in Oost-Congo’, 5 april 2012. Het rapport van Prof. Hilhorst, Fond de commerce? staat op www.wur.disasterstudies.nl. Human Rights Watch, Les soldats violent, les commandants ferment les yeux. Violences sexuelles et réforme militaire en République démocratique du Congo, juli 2009, pp. 16-17. Zie bijvoorbeeld IWPR, Children born of rape face dismal future, 22 december 2009. UN Human Rights Council, A/HRC/14/24/Add.3, 14 juni 2010, p. 16. UNFPA, Legacy of war: An Epidemic of Sexual Violence in DRC, 26 november 2008. Human Rights Watch, Les soldats violent, les commandants ferment les yeux. Violences sexuelles et réforme militaire en République démocratique du Congo, juli 2009, pp. 16-17. Women’s refugee Commission, Refugee girls. The invisible faces of war, juni 2009, pp. 20-21. Amnesty International, No end to war on women and children – North Kivu, DRC, 17 september 2008, p. 7. Médecins du Monde, « La rue, c’est la chance ? »: Enquêtes sur l’exploitation et les violences sexuelles des jeunes filles des rues de Kinshasa, 8 maart 2009, p. 4. Pagina 112 van 141


|

Juni 2012

Congolese autoriteiten geen bescherming bieden. Ook slachtoffers van seksueel geweld binnen het huwelijk doen in de praktijk vrijwel nooit aangifte. Wanneer een slachtoffer besluit zich tot de autoriteiten te wenden, is het nog maar de vraag of haar zaak in behandeling zal worden genomen. Politieagenten vragen het slachtoffer bijna altijd een financiële bijdrage voor de uitvoering van het onderzoek. Zonder de betaling van steekpenningen aan de ambtenaren van de rechtbank, wordt een gerechtelijke procedure vrijwel nooit in gang gezet. Indien een dader voor de rechter moet verschijnen, gebeurt het geregeld dat hij – in strijd met de wet – op borgtocht wordt vrijgelaten. Rechters vragen ten onrechte geld om zaken te openen en voort te zetten. Een verklaring van minvermogendheid kost ook geld. Rechters aarzelen om invloedrijke daders te berechten, ook kunnen daders een voor hen gunstig vonnis kopen.764 Het komt geregeld voor dat politiecommandanten, legerofficieren en rechters de familie van slachtoffers aanraden buiten de rechtbank om volgens het gewoonterecht schikkingen te treffen met de daders.765 Slachtofferhulp In 2010 werd in Noord-Kivu de speciale politie voor vrouwen en kinderen (Police pour la protection des enfants et des femmes) opgericht. Deze politie is in een steeds groter deel van Noord Kivu zichtbaar aanwezig. De politie helpt vrouwen bij het doen van aangifte en verwijst hen indien nodig verder. De Verenigde Naties, internationale Ngo’s en hun lokale partnerorganisaties steunen centra waar vrouwen die het slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld kunnen worden opgevangen en waar ze begeleid kunnen worden bij het doen van hun aangifte.766 Slachtoffers van seksueel geweld kunnen een beroep doen op de assistance multi sectorielle: medische hulp, psychosociale ondersteuning en ondersteuning bij reïntegratie. Daarnaast kan een vrouw juridische bijstand krijgen om een zaak aanhangig te maken. De psychosociale bijstand vindt in Noord-Kivu plaats in een dagcentrum, een maison d’écoute, waar vrouwen met alle soorten problemen terecht kunnen. Van de 5.400 gevallen van verkrachting die MONUSCO in Noord-Kivu in 2010 registreerde, wilden slechts 1.300 vrouwen contact zoeken met de speciale of de gewone politie. Van deze 1.300 aangiften werden 450 gevallen in behandeling genomen door de rechtbank, in 127 gevallen werd de dader veroordeeld.767 In Oost-Congo ontvingen 2.131 slachtoffers van seksueel geweld tijdens de laatste drie maanden van 2011 medische bijstand. 1.590 slachtoffers kregen psychosociale bijstand, 568 slachtoffers werden gereïntegreerd en 34 ontvingen juridische bijstand.768 Vervolging verkrachting De rechtbank van Beni, zitting houdend in Kasindi op 80 kilometer ten oosten van Beni, wees eind juni 2011 vonnis in tien van de achtentwintig verkrachtingszaken 764 765

766

767

768

IRIN, Analysis: New laws have little impact on sexual violence in DRC, 7 juni 2011. De mogelijkheden tot het vragen van bescherming zijn in de meeste delen van het land gelijk gebleven ten opzichte van de vorige verslagperiode. Daar waar de VN en Ngo´s actief zijn – zoals in de Kivu’s – is sprake van een lichte verbetering. Zo heeft de Congolese Ngo Lizadeel - Ligue de la zone Afrique pour la défense des droits des enfants et élèves- in verschillende steden in de DRC kleine centra waar slachtoffers van seksueel geweld worden opgevangen en begeleid naar medische voorzieningen. Bovendien helpt Lizadeel de slachtoffers bij het doen van aangifte en ondersteunt de organisatie de slachtoffers in de verdere juridische procedure. Uit een rapport van Lizadeel van 28 juni 2011 komt naar voren dat de meerderheid van de daders van seksueel geweld in Kinshasa wordt veroordeeld tot 3 à 6 maanden, terwijl de wet voorziet in een minimumstraf van 5 jaar. Radio Okapi, Le Renadef dénombre 300 ONG des droits des femmes en RDC, 21 februari 2012. Radio Okapi, RDC: violences sexuelles, la Lizadeel condamne les jugements de moins de 5 ans, 29 juni 2011. In 2010 is de sexual violence unit van Monusco opgericht om de Congolese overheid te helpen. Er zijn coördinatiepunten in Bunia en Goma. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 11. In andere delen van de DRC is minder slachtofferhulp aanwezig dan in de Kivu’s. In Kinshasa zijn verscheidene Ngo’s op dit gebied actief, bijvoorbeeld Lizadeel. Zie het Algemeen ambtsbericht van juli 2011. Pagina 113 van 141


|

Juni 2012

van de eerste helft van 2011. De zwaarste straf was 20 jaar gevangenisstraf. De overige straffen varieerden van drie tot tien jaar. Het merendeel van de zaken betrof verkrachting van minderjarigen waaronder kinderen van twee tot vijf jaar oud.769 De militaire rechtbank in Isiro hield van 18 oktober 2011 tot 10 november 2011 een audience foraine waarbij 30 FARDC militairen werden veroordeeld tot straffen variërend van zes maanden gevangenisstraf tot de doodstraf voor moord en verkrachting. Op 28 oktober 2011 veroordeelde een militaire rechtbank in de provincie Orientale tien FARDC-militairen vanwege moord tot levenslang.770 Begin november veroordeelde het militaire tribunaal in Zuid Kivu 12 FARDC militairen tot straffen variërend van vijf jaar gevangenisstraf tot levenslang voor verkrachting. Eind november veroordeelde het militaire tribunaal in Masisi 18 personen, waaronder twee politieagenten en vier FARDC militairen tot straffen variërend van twee tot vijf jaar gevangenisstraf voor verkrachting van minderjarige meisjes. Op 6 december 2011 werd een begin gemaakt met het proces van ‘kolonel’ Sandoka Kirunda Mayele, een voormalige Maï-Maï Cheka-commandant, en anderen die betrokken waren bij de massaverkrachting van juli 2010 in Walikale.771 In andere verkrachtingszaken lopen de (militaire) daders nog vrij rond.772 Hoewel er inmiddels verscheidene militairen voor verkrachting zijn veroordeeld, zijn er nog steeds weinig hoge officieren gearresteerd of veroordeeld in verband met deze misdrijven. In verscheidene high profile zaken zijn uitgebreide dossiers aangelegd, maar zijn de verdachten (nog) niet voor de rechter gebracht. Er zou bijvoorbeeld nog steeds geen vooruitgang zitten in de zaak van kolonel Innocent Zimurinda773, die verantwoordelijk wordt gehouden voor massamoorden en verkrachtingen in Shali, Kiwanja en Bohamba.774 Positie van weduwen en andere alleenstaande vrouwen Hoewel de Code de la Famille weduwen zou moeten beschermen, hebben ze in de praktijk een kwetsbare positie in de Congolese samenleving. Vaak worden deze vrouwen door de schoonfamilie verantwoordelijk gehouden voor de dood van hun echtgenoot en daarom gestraft. Na het overlijden van de echtgenoot, komt het geregeld voor dat een weduwe wordt beschuldigd van hekserij, wordt mishandeld of wordt weggejaagd, al dan niet met haar kinderen. Bovendien gaan alle gezamenlijke bezittingen naar de familie van de overleden man. Daar in de praktijk zelden testamenten worden opgemaakt, slagen weduwen er vaak niet in om aanspraak te maken op een deel van de erfenis van hun overleden echtgenoot. Wanneer een vrouw door haar echtgenoot wordt verlaten, wordt ze doorgaans opgevangen door haar familie. Weduwen worden opgenomen in de gemeenschap. Indien dit niet mogelijk is, bijvoorbeeld wanneer haar familie elders woont, is de positie van de vrouw kwetsbaar. De kans is groot dat ze dan op straat terechtkomt, vrijwel altijd met haar kinderen. Vrouwen die geen opleiding en baan hebben en daardoor moeilijk in hun levensonderhoud kunnen voorzien, lopen een grote kans het slachtoffer te worden van misbruik. Vaak worden ze als prostituee gezien, zeker 769 770

771

772 773 774

Radio Okapi, Beni: violences sexuelles, le tribunal rend 10 jugements en chambre foraine, 28 juni 2011. Le Potentiel, Province Orientale: Meurtre et viol: une dizaine de militaires des FARDC écopent de la perpétuité à Dungu, 1 november 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 11. Zie ook Enough, Time works against Justice: Ending impunity in Eastern Congo, februari 2012, p. 2. HRW, Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 12. Zimurinda is de rechterhand van generaal Bosco Ntaganda. Radio Okapi, Human Rights Watch porte plainte contre un officier des FARDC pour de graves abus des droits humains, 5 maart 2010. Pagina 114 van 141


|

Juni 2012

als ze eerder het slachtoffer zijn geworden van verkrachting. Er zijn van overheidswege geen voorzieningen voor alleenstaande vrouwen. Vrouwen zijn soms gedwongen om een man te zoeken als ze willen overleven. Ook zonder man kunnen vrouwen werk zoeken, maar dan is er een risico op seksuele uitbuiting. In steden – niet alleen in Kinshasa - is er meer acceptatie van alleenstaande vrouwen, daar raken steeds meer vrouwen geëmancipeerd. Ze wonen liever in appartementen, daar is de sociale controle minder groot. In sommige gevallen trekken vrouwen om economische redenen naar andere plaatsen. Alleenstaande vrouwen maken zonder probleem gebruik van het openbaar vervoer. Wel zijn ze kwetsbaarder dan mannen, omdat ze vaak kinderen bij zich hebben. Het komt niet veel voor dat alleenstaande vrouwen ver reizen. Vrouwen hebben vaak hun eigen methode om elkaar te waarschuwen als ze in gevaar zijn. Genitale verminking Genitale verminking (FGM) komt in de DRC op zeer kleine schaal voor. De Baluba in Kasaï en de Ngbaka in het noorden van Equateur zouden nog een vorm van genitale verminking toepassen, maar de praktijk is aan het uitsterven. Genitale verminking is in de DRC strafbaar. Op het plegen ervan staat een gevangenisstraf van twee tot vijf jaar en een geldboete van 200.000 Congolese francs. Als een vrouw als gevolg van de verminking komt te overlijden, kan de persoon die de verminking heeft toegebracht een levenslange gevangenisstraf krijgen.775 3.4.2 Etnische groepen De bevolking van de DRC bestaat uit een groot aantal etnische groepen die elk een minderheid vormen. Volgens de Congolese grondwet heeft de staat de verplichting de vreedzame en harmonieuze co-existentie van etnische groepen te verzekeren en te bevorderen. Ook dient de staat minderheden te beschermen.776 Hoewel leden van verschillende etnische groepen in de meeste gevallen goed met elkaar omgaan in het dagelijks verkeer, zijn zij zich wel bewust van hun etnische afkomst als onderdeel van hun identiteit. Etniciteit is echter, zoals in veel landen, een emotioneel beladen concept dat eenvoudig door politici gebruikt kan worden om mensen te mobiliseren en – indien dit de (lokale of nationale) machthebbers goed uitkomt – tegen elkaar op te zetten.777 Vooral in de conflictgebieden, de Kivuprovincies en Ituri, hebben dergelijke etnische spanningen geregeld plaatsgehad.778 Hoewel de oorzaken van het conflict in de Kivu’s voornamelijk van politieke en economische aard zijn, is er een risico dat individuen op grond van hun etniciteit het doelwit worden van schendingen. In de Kivu-provincies lopen mensen vooral het risico slachtoffer te worden van geweld en mensenrechtenschendingen wanneer het gebied waarin zij wonen, overgenomen wordt door een andere militie. Deze militie wreekt zich doorgaans op de in het gebied woonachtige bevolking, die verondersteld wordt de militie die het gebied voor de overname controleerde, gesteund te hebben.

775

776 777

778

Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais, artikel 174g. Constitution, artikel 51. UN Human Rights Council, Combined report of seven thematic special procedures on technical assistance to the Government of the Democratic Republic of the Congo and urgent examination of the situation in the east of the country (A/HRC/10/59), 5 maart 2009, pp. 20-21. UN Office of the Special Adviser on the Prevention of Genocide, Statement by the Special Adviser of the Secretary General on the Prevention of Genocide, Mr. Francis Deng, on the situation in the Democratic Republic of Congo, 12 december 2008. Pagina 115 van 141


|

Juni 2012

In deze wraakacties is geregeld sprake van een etnische dimensie. Afhankelijk van de plaatselijke dynamiek geldt dit voor verschillende etnische groepen. Het is dan ook niet mogelijk om een algemeen beeld te geven welke groepen het risico lopen op vervolging. Tutsi’s De Hutu’s en Tutsi’s die in de DRC leven, 779 staan samen bekend als de Banyarwanda en spreken een dialect van het Kinyarwanda. Zij worden door andere bevolkingsgroepen en in de media wel eens aangeduid als ‘les Rwandais’ (Rwandezen), ook al wonen sommige Banyarwanda-groepen al honderden jaren in Congo. De Hutu’s en Tutsi’s leven verspreid over de Kivu-provincies, waar ook andere etnische groepen leven, zoals de Shi, Nande, Hunde en Tembo. In de hoogvlaktes van Zuid-Kivu leven de Banyamulenge, de nakomelingen van Tutsi’s die aan het einde van de 19e eeuw vanuit Rwanda, Burundi en Tanzania naar de DRC migreerden. De Banyamulenge worden ook wel eens aangeduid als ‘Congolese Tutsi’s’. Dat is op zich juist, hoewel er in de DRC ook andere Tutsi-groepen leven. Volgens verschillende bronnen lopen Tutsi’s of personen met een Tutsi-uiterlijk780 in de Kivu-provincies en daarbuiten niet een groter risico slachtoffer te worden van mensenrechtenschendingen dan andere etnische groepen.781 Van stelselmatige discriminatie van Tutsi’s is evenmin sprake. Wel bestaat er soms bij leden van andere etnische groepen wrok en wantrouwen tegen Tutsi’s, omdat Tutsi’s in verband worden gebracht met de oorlogen die tussen 1993 en 2004 woedden in de DRC en omdat ze ervan verdacht worden loyaal te zijn aan Rwanda.782 Andere etnische groepen zijn bang dat de uit Rwanda terugkerende Congolese Tutsi’s hun land zullen afpakken.783 Bovendien zijn de Tutsi’s in Noord-Kivu goed vertegenwoordigd op invloedrijke posities binnen het leger en in staatsinstellingen. In de recente geschiedenis hebben opportunistische politici verschillende malen gebruik gemaakt van het wantrouwen en de afgunst die bij veel Congolezen tegenover de Tutsi’s heersen en was geregeld sprake van anti-Tutsi retoriek. Overigens bestaan geen vaste regels over de afstamming van de Tutsi-etniciteit. Welke etniciteit een kind van een etnisch gemengd koppel zal krijgen is afhankelijk van de omgeving waarin het geboren wordt en met welke etniciteit het zichzelf identificeert. Daarbij is het niet van belang of het de vader of de moeder is, die Tutsi is. Pygmeeën De positie van de inheemse bevolkingsgroep van de pygmeeën staat sterk onder druk. Overal in de Grote Merenregio wonen pygmeeën, vooral in Rwanda, Burundi, Uganda en de DRC. Het wordt aangenomen dat de pygmeeën de oorspronkelijke 779

780

781 782

783

De Tutsi’s en Hutu’s leven ook in Rwanda en Burundi. Ze spreken dezelfde taal (Kinyarwanda) en hebben een gemeenschappelijke culturele achtergrond. Voor meer informatie over de migratie van Tutsi’s en Hutu’s naar de DRC wordt verwezen naar het algemeen ambtsbericht van juni 2009. Volgens veel Afrikanen in het Grote Merengebied beschikken Tutsi’s over een duidelijk herkenbare morfologie. Niet alle Tutsi’s zijn echter als zodanig herkenbaar en niet alle personen met een dergelijke morfologie zijn ook daadwerkelijk Tutsi. In Mamdani, Mahmood (2001), When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and Genocide in Rwanda, Princeton University Press, wordt een aantal theorieën beschreven die een verklaring proberen te geven voor het ontstaan van een ‘Tutsi-morfologie’. In Kinshasa is geen verandering ten opzichte van Tutsi's opgetreden, zij hebben geen problemen. Zie bijvoorbeeld Radio Okapi, Problématique autour des réfugiés congolais du Rwanda: ‘Pole Institute’ tente de lever le voile’, 27 januari 2010. Radio Okapi, 500 réfugiés congolais du Rwanda choisissent Walikale pour leur retour, la population conteste, 23 september 2010. Pagina 116 van 141


|

Juni 2012

bewoners zijn van de equatoriale wouden van Midden-Afrika. Er zijn geen betrouwbare cijfers beschikbaar over het aantal pygmeeën in de DRC. Hun aantal zou tussen de 200.000 en de 500.000 liggen.784 In de DRC komen verschillende groepen pygmeeën voor, waaronder de Batwa en de Bambuti. De Bambuti, die leven in de wouden van Ituri, vallen uiteen in drie groepen: de Aka, de Efe en de Sua. In de Kivu-provincies wonen de Batwa, die tevens in Rwanda en Burundi aanwezig zijn. De pygmeeën zijn jagers-verzamelaars die steeds meer problemen ondervinden om hun traditionele levenswijze te kunnen voortzetten. In sommige delen van het land komt het voor dat pygmeeën door traditionele leiders (mwami) of andere rijke personen gevangen worden genomen en tewerkgesteld als slaven.785 In de DRC worden de pygmeeën ernstig gemarginaliseerd en stelselmatig gediscrimineerd. Hierdoor, en vanwege hun traditionele leefwijze, hebben ze slecht toegang hebben tot basisvoorzieningen als onderwijs en medische zorg.786 Politiek zijn ze ondervertegenwoordigd.787 De leefwijze van pygmeeën lijdt onder de ontbossing die zich in hoog tempo in de DRC voltrekt. Land wordt vaak uitgegeven aan Congolese landbouwers zonder rekening te houden met de pygmeeën die er al generaties lang leven. De pygmeeëngemeenschappen hebben bovendien veel te lijden onder de binnenlandse conflicten en mensenrechtenschendingen.788 In sommige gevallen worden pygmeeën door strijdende partijen gerekruteerd of ontvoerd en ingezet bij militaire operaties.789 Volgens de UNFPA790 worden de pygmeeën in de DRC met uitsterving bedreigd. Uit een VN-rapport blijkt dat ze leven in uiterst gemarginaliseerde omstandigheden. In februari 2011 kondigde de president een wet af ter bevordering van de belangen en de bescherming van de autochtone bevolking. De wet moet het onrecht herstellen dat de pygmeeën, die volgens deze wet niet meer zo mogen worden genoemd, is aangedaan.791 3.4.3 Homoseksuelen In de DRC is homoseksualiteit niet expliciet strafbaar. Homoseksuele handelingen kunnen bestraft worden als ‘vergrijp tegen de goede zeden’ zoals beschreven in het Wetboek van Strafrecht in het hoofdstuk ‘Inbreuken op het familieleven’. Op een dergelijk vergrijp staat een maximale gevangenisstraf van drie jaar.792

784 785

786 787

788

789

790 791

792

U.S. Department of State, Country Reports on human rights practices 2010: DR Congo, 8 april 2011. U.S. Department of State, Trafficking in persons report, juni 2009, p. 109. U.S. Department of State, Country Reports on human rights practices 2009: DR Congo, 11 maart 2010. Radio Okapi, Kalemie, l’ONG VMI dénonce la violation des droits des pygmées, 25 oktober 2010. IWPR, Congolese Pygmies Struggle to Integrate, 12 september 2011. Radio Okapi, Bukavu: journée internationale des peuples autochtones, les pygmées du Sud-Kivu exigent la cooptation de leurs chefs dans les institutions, 9 augustus 2010. Radio Okapi, Jérôme Bokele, premier député provincial pygmée de l’Equateur, 24 maart 2011. http://www.minorityrights.org/. Indénombrables: les vies cachées des femmes batwa, mei 2010. Radio Okapi, Butembo: SOS pour les déplacés pygmées d’Erengeti, 9 september 2010. Zie ook Radio Okapi, Province Orientale: affrontements entre Nande et pygmées à Mambasa, 1 mort et 28 blessés, 30 september 2011. Zie bijvoorbeeld IRIN, Displacement and discrimination – the lot of the Bambuti Pygmies, 1 september 2010. In Ituri beschuldigde een provinciaal parlementslid in augustus 2011 de FARDC pygmeeën van wapens te hebben voorzien om olifanten en okapi’s te stropen. Radio Okapi, Bunia: un député accuse les FARDC d’armer les pygmées pour le braconnage, 26 augustus 2011. Fonds des Nations unies pour la population (UNFPA). AFP, Les pygmées du Congo en "danger d'extinction", 5 augustus 2011. Zie ook Radio Okapi, Scolarisation gratuite des enfants pygmées à Beni, 11 november 2011. Wetboek van Strafrecht, artikel 176. Pagina 117 van 141


|

Juni 2012

De grondwet biedt geen bescherming tegen discriminatie op basis van seksuele geaardheid en bepaalt dat het huwelijk enkel openstaat voor partners van verschillend geslacht.793 Bisschop Ejiba Yamapia, tevens lid van het parlement, heeft in de tweede helft van 2010 een wetsvoorstel ingediend dat homoseksualiteit strafbaar stelt.794 In artikel 2 van dit wetsvoorstel worden homoseksuele relaties gelijkgesteld aan ‘tegennatuurlijke praktijken’. In artikel 174 worden alle publicaties, affiches, pamfletten en/of films die tegennatuurlijke praktijken stimuleren, verboden. Ook beoogt het wetsvoorstel een verbod binnen de DRC van alle organisaties die tegennatuurlijke seksuele relaties voorstaan of verdedigen. Overtredingen worden bestraft met een boete van 500.000 FC795. Het wetsvoorstel werd niet direct in stemming gebracht, maar werd voorgelegd aan de sociaal-culturele commissie van het parlement.796 Door de achterstand in wetgeving, mede door de verkiezingen van 2011, lijkt het onwaarschijnlijk dat het wetsvoorstel op korte termijn in stemming zal worden gebracht. Zoals in veel Afrikaanse landen rust er in de DRC een sociaal-cultureel taboe op homoseksualiteit, waardoor nauwelijks over het onderwerp kan worden gesproken. Door het gebrek aan beschermende wetgeving en door het slechte functioneren van het politieapparaat kan een homoseksueel geen bescherming inroepen tegen gevallen van discriminatie door medeburgers, de politie of andere overheidsinstanties. Homoseksuelen worden niet geaccepteerd, maar over het algemeen wel getolereerd. In Kinshasa is homoseksualiteit minder omstreden dan in de provincie. Ook zijn homoseksuelen in televisieseries te zien. Als homoseksuelen worden lastig gevallen, dan gebeurt het door burgers, niet door de politie of door andere autoriteiten.797 Er zijn in de DRC vanwege het sociale taboe op homoseksualiteit nauwelijks organisaties die zich openlijk bezighouden met de rechten van homoseksuelen.798 De in 2008 opgerichte Ngo Groupe Hirondelles Bukavu799 geeft voorlichting over gezondheidszorg en mensenrechten en verleent juridische bijstand aan homoseksuelen. In Bukavu verbergen de meeste homoseksuelen hun seksuele geaardheid, maar sommigen zijn uit de kast gekomen. Beide groepen ontmoeten elkaar in homobars. 3.4.4 Minderjarigen Minderjarigheid eindigt in de DRC bij het bereiken van de leeftijd van 18 jaar.800 Het is echter mogelijk dat een rechtbank een minderjarige na het bereiken van de 15jarige leeftijd meerderjarig verklaart op verzoek van de ouders of, bij het ontbreken

793 794 795 796

797

798

799

800

Constitution, artikel 40. Afrik.com, Vers une loi contre l’homosexualité en RDC, 26 oktober 2010. Ongeveer 370 Euro. Diverse Ngo’s, zoals Groupe Hirondelles Bukavu, Asadho en Toges noirs, voerden actie tegen de invoering van de wet. Homoseksuelen worden soms uitgescholden en agressief benaderd in de wijk waar ze wonen. Op een bepaald moment besloot Groupe Hirondelles daarvan geen aangifte meer te doen, omdat de rechters het normaal vonden dat homoseksuelen werden uitgescholden. In plaats daarvan zocht Groupe Hirondelles de ‘daders’ op en dreigde met juridische maatregelen, dat hielp. Cassiau-Haurie, Christophe en Sylvestre Luwa, L’homosexualité en Afrique, un tabou persistant. L’exemple de la RDC, 5 mei 2009. Gepubliceerd op http://www.africultures.com (geraadpleegd 15 maart 2012). Hirondelles (zwaluwen) is een ander woord voor homoseksuelen. Groupe Hirondelles introduceerde bijvoorbeeld glijmiddelen en condooms om risico's te beperken. Ook verspreidde deze Ngo voorlichtingsfolders in de homo- en lesbische gemeenschap. Constitution, artikel 41, Code de la Famille, artikel 219. Pagina 118 van 141


|

Juni 2012

van de ouders, de voogd. Vanaf de leeftijd van 18 jaar is iemand wettelijk handelingsbekwaam. Sinds 10 januari 2009 is de Loi no 09/001 du 10 janvier 2009 portant protection de l’enfant van kracht.801 In deze wet wordt onder meer het achterlaten van minderjarigen strafbaar gesteld. Bovendien zijn ambtenaren die nalaten actie te ondernemen indien zij sporen van kindermishandeling constateren volgens de wet strafbaar. Verder is in de wet vastgelegd dat er een apart justitieel systeem en detentiefaciliteiten voor minderjarigen moeten komen. De leeftijd van strafrechtelijke verantwoordelijkheid wordt in de wet op 14 jaar gesteld.802 In de praktijk verloopt de toepassing van de nieuwe wetgeving moeizaam. In de verslagperiode werden geen noemenswaardige stappen gezet op het gebied van de implementatie van de nieuwe wetgeving. De Conseil National de l’Enfant, het orgaan dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van de wetgeving beschikt niet over de middelen en de capaciteit om zijn werk te doen. Bovendien zijn belangrijke actoren in de toepassing van de wetgeving (de politie en rechtbanken) nog niet of onvoldoende op de hoogte van de wet. Er zijn verschillende Ngo’s actief op het gebied van de bewustmaking van de rechten van het kind, maar de Congolese regering werkt nauwelijks met deze organisaties samen en geeft ze geen financiële steun.803 Ngo’s voeren ook campagnes uit om kinderen in te laten schrijven bij de burgerlijke stand, aangezien veel ouders niet weten dat deze inschrijving bij wet is verplicht.804 Op 16 december 2011 ondertekenden de Congolese regering en het Chinese technologiebedrijf Lian Dong een overeenkomst voor het opzetten en onderhouden van een bevolkingsregister.805 Meerderjarigheid en huwelijk In de Code de la Famille is de minimumleeftijd om te trouwen voor mannen vastgesteld op 18 jaar en voor vrouwen op 15 jaar. De rechter van het tribunal de paix kan echter, indien er zwaarwegende redenen zijn, van deze leeftijdseisen afwijken.806 Welke redenen dit zijn is niet bekend. In de praktijk komt het, vooral buiten de grote steden, voor dat meisjes op jongere leeftijd (13 of 14 jaar) trouwen.807 Verreweg de meeste huwelijken, zeker op het platteland, worden overigens voltrokken volgens het traditionele recht en worden niet geregistreerd bij de burgerlijke stand. In de DRC betalen jongens voor de meisjes een bruidsschat aan de ouders van de bruid. Voor veel jongens is het lastig om die bruidsschat bij elkaar te sparen, waardoor de huwelijksleeftijd voor jongens aanzienlijk hoger ligt dan die voor meisjes. Het komt voor dat ouders een dochter uithuwelijken om de bruidsschat die

801 802

803

804

805

806 807

Cabinet du Président de la République, Journal officiel de la République Démocratique du Congo, 12 januari 2009. Cabinet du Président de la République, Journal officiel de la République Démocratique du Congo, 12 januari 2009, Loi no 09/001 du 10 janvier 2009 portant protection de l’enfant, respectievelijk artikel 190, 193, 11, 12 en 2. Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, pp. 3-5. Radio Okapi, L’importance de l’enregistrement des enfants à l’Etat Civil, 7 februari 2012. L’Avenir, Taux toujours faible (35 %) d’enregistrement et identification des enfants à l’état civil à Kinshasa, 24 januari 2012. Le Potentiel, Le vice-premier ministre, ministre de l’Intérieur, de la Sécurité, de la Décentralisation..., 21 december 2011. Code de la Famille, artikel 352. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. IWPR, DR Congo: War, tradition feeds sexual violence against women, 1 oktober 2009. Pagina 119 van 141


|

Juni 2012

hun zoon moet betalen te financieren.808 Ouders die hun (minderjarig of meerderjarig) kind gedwongen uithuwelijken, zijn sinds 2006 strafbaar voor de Congolese wet.809 Onderwijs en arbeid De DRC kent een wettelijke leerplicht voor het basisonderwijs, dat volgens de wet tot de leeftijd van 14 jaar gratis dient te zijn.810 In de praktijk is het onderwijs in de DRC (nog) niet gratis. Omdat onderwijzers hun salaris vaak niet krijgen, heffen scholen zelf schoolgeld, waarmee de leerkrachten betaald worden. Kinderen voor wie geen schoolgeld is betaald, worden (soms) van school gestuurd.811 In de conflictgebieden steunt UNICEF met het programma PEAR Plus (Programme Etendu d’Assistance aux Retournés) lokale gemeenschappen bij de wederopbouw van scholen. UNICEF verzorgde in 2011 de lesbenodigheden op basisscholen in provincies waar minder dan 75 procent van de kinderen naar school gaat (Equateur, Katanga, Noord en Zuid Kivu, de Province Orientale en Kasaï Occidental). Daarmee hielp UNICEF ongeveer twee miljoen kinderen.812 In het algemeen gaan Congolezen, die een baan kunnen vinden, vanaf hun 18e jaar voor zichzelf en hun sociale omgeving zorgen. De werkloosheid in de formele sector is echter zeer hoog. Het is sociaal-cultureel geaccepteerd dat 16- en 17-jarigen werken, wat ook bij wet is toegestaan. In de informele sector verrichten zij de meest uiteenlopende werkzaamheden. Officieel mogen minderjarigen van 16 tot 18 jaar slechts lichte werkzaamheden verrichten die niet schadelijk zijn voor de gezondheid. Men mag alleen een 15-jarige in dienst nemen na toestemming van een kinderrechter. Het is verboden iemand die jonger is dan 15 jaar in dienst te nemen.813 Omdat ouders in de meeste gevallen niet in staat zijn in het levensonderhoud van hun gezin te voorzien, zijn veel kinderen gedwongen te werken. Zo werken tienduizenden kinderen vanaf vijf jaar onder gevaarlijke omstandigheden in de mijnen van de provincies Katanga. Zuid-Kivu en Oost-Kasaï.814 Seksueel misbruik en kinderhandel Hoewel exacte cijfers niet bekend zijn, wordt een aanzienlijk deel van de minderjarigen, zowel jongens als meisjes, in de DRC het slachtoffer van seksueel misbruik.

808 809

810

811

812 813

814

U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais, artikel 174f. Constitution, artikel 43. De regering heeft beloofd alle maatregelen te nemen om te zorgen dat de eerste drie klassen van het basisonderwijs gratis zijn in het hele land, behalve in Kinshasa en Lubumbashi. Zie www.ambardc.eu. Chantier Education: Gratuité de l’enseignement. Op het grondgebied van Lubero werden verscheidene scholen in de loop van 2011 gesloten vanwege de toenemende onveiligheid. Sommige onderwijzers die geen salaris ontvingen, hielden het onderwijs voor gezien. Ouders draaiden ook op voor de kosten van het opknappen en onderhouden van scholen die in zeer slechte staat verkeerden. Radio Okapi, Isiro: 318 élèves déplacés chassés de l’école pour non paiement des primes scolaires, 12 mei 2011. Beni Lubero, Plusieurs écoles fermées au Nord-Kivu à la suite de l’insécurité grandissante, 11 oktober 2011. Zie voor meer informatie over kinderen de website van Unicef: http://www.unicef.org/drcongo/. MONUSCO, Persconferentie van 7 september 2011. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 12 januari 2009, Loi n° 09/001 du 10 janvier 2009 portant protection de l’enfant. Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, p. 18. U.S. Department of State, Country Reports on human rights practices 2010: DR Congo, 8 april 2011. Pagina 120 van 141


|

Juni 2012

In sommige gebieden bestaat bijna de helft van de personen die het slachtoffer worden van seksueel geweld uit minderjarigen.815 Ook komt prostitutie van minderjarigen door het hele land voor.816 De DRC is zowel een herkomst- als een bestemmingsland voor kinderhandel. Het doel van de handel is doorgaans kinderen te prostitueren of dwangarbeid te laten uitvoeren.817 Een aanzienlijk deel van de mensenhandel in de DRC vindt plaats in de instabiele oostelijke provincies, voornamelijk door leden van rebellengroepen. Er is geen informatie beschikbaar over de omvang van de kinderhandel. De DRC is niet aangesloten bij het Haagse Adoptieverdrag. De wettelijke en administratieve regelgeving biedt kinderen weinig bescherming tegen illegale adoptie.818 In februari 2009 verscherpte de Congolese immigratiedienst DGM wel de regelgeving voor minderjarigen die het land verlaten, om kinderhandel tegen te gaan.819 De Congolese autoriteiten ondernemen weinig stappen om personen die zich schuldig maken aan mensenhandel strafrechtelijk te vervolgen, al lijkt de bereidheid om daartoe over te gaan toe te nemen.820 Er zijn veel Ngo’s in conflictgebieden die zich voor kinderen inzetten. De Ngo Save the Children heeft in Noord-Kivu een netwerk opgezet, het Réseau communautaire de Protection des enfants (RECOPE). Binnen dit programma wordt aandacht besteed aan gezondheid, onderwijs en bescherming. Ook wordt samengewerkt met het parket. In comités d’enfants kunnen kinderen over hun problemen praten. Zij kunnen eventueel aangifte doen van seksueel geweld en krijgen dan bijstand. Straatkinderen Hoewel weeskinderen traditioneel altijd werden opgevangen door familieleden of mensen in de omgeving, is het aantal straatkinderen, in Kinshasa ook wel shégués genoemd, de afgelopen jaren flink toegenomen. Volgens schattingen leefden in 2010 in de DRC 50.000 kinderen op straat. Veel van deze kinderen zijn verstoten door familieleden na beschuldigingen van hekserij. 821 Sommige straatkinderen stelen, anderen komen aan de kost met het vervoeren van vrachtjes, autowassen, serveren in restaurants of het verkopen van water. Veel meisjes werken in de prostitutie, ook kleine jongens worden daarvoor gebruikt.822

815

816

817

818

819 820

821

822

UNICEF, Humanitarian action update DR Congo, 1 juni 2010. Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, p. 8. UNICEF, Humanitarian action update DR Congo, 22 juni 2009, p. 2. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010– DRC, 8 april 2011 en Radio Opkapi, Bukavu: une association des jeunes dénonce la prostitution des filles mineures, 6 mei 2010. U.S. Department of State, Trafficking in persons report 2011. http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/2011/164231.htm. Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, p. 10. DGM, Communiqué officiel du 23 février 2009, 26 maart 2009. U.S. Department of State, Trafficking in persons report 2011. http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/2011/164231.htm. U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. Zie ook http://www.rue89.com/, RDC: mieux vaut tuer l'enfant sorcier que lui vous tue, 27 maart 2011. Zie ook Unicef, RDC: Plusieurs dizaines de milliers d’enfants voient leur vie détruite dans les rues, 16 juni 2011. http://www.unicef.org. Veel straatkinderen zijn kinderen van militairen. De vader van de huidige president, Laurent Kabila, betaalde de eerste zes maanden van zijn regering zijn soldaten een goed salaris. In die periode verdween 60% van de straatkinderen. Pagina 121 van 141


|

Juni 2012

Straatkinderen worden soms het slachtoffer van mishandeling, willekeurige detentie en zelfs buitengerechtelijke executies door soldaten en politie.823 Bovendien zijn ze kwetsbaar voor rekrutering door straatbendes, die vooral in Kinshasa in opkomst zijn. In het hele land heeft de politie in het verleden razzia’s uitgevoerd, waarbij grote groepen straatkinderen werden gearresteerd. In Kinshasa liet het stadsbestuur vanaf 2 mei 2011 de straten schoonvegen door straatkinderen.824 Hoewel UNICEF in alle provincies programma’s heeft voor straatkinderen, zijn de activiteiten vooral geconcentreerd op plaatsen waar de internationale gemeenschap sterk aanwezig is, zoals in Kinshasa en Lubumbashi. UNICEF ziet plaatsing van minderjarigen in instellingen als een laatste oplossing, zeker gezien de slechte kwaliteit van de voorzieningen in de DRC, en geeft de voorkeur aan de opvang van straatkinderen in pleeggezinnen. Wanneer kinderen gereïntegreerd worden in hun families, is het vaak onduidelijk wat er op de lange termijn met hen gebeurt. Zij worden, vanwege de grote armoede, namelijk lang niet altijd met open armen door hun familie ontvangen. Helaas is ook de opvang door pleeggezinnen niet altijd een succes, veel kinderen lopen weg.825 Hekserij en duivelsuitdrijvingen Vooral de zwakkeren in de samenleving, in het bijzonder kinderen, worden getroffen door beschuldigingen van hekserij. Het komt geregeld voor dat kinderen die van hekserij worden beschuldigd gewelddadige uitdrijvingsrituelen moeten ondergaan. Deze worden doorgaans uitgevoerd door églises de réveil, zogenaamde ontwakingskerken. (zie ook paragraaf 3.3.3). De kerken die dergelijke uitdrijvingen uitvoeren, opereren als commerciële ondernemingen en verdienen veel geld aan de rituelen.826 Kinderen die van hekserij worden beschuldigd, worden in veel gevallen door hun familie verstoten. Dit kan gebeuren wanneer de familie geen geld heeft om een geestelijke te betalen voor duivelsuitdrijving, of als betrokkene de beheksing ontkent. In veel gevallen is de beschuldiging ingegeven door armoede, omdat dit de enige manier is om zonder gezichtsverlies een mond minder te hoeven voeden in het gezin. Beschuldigingen van hekserij komen in het gehele land en in alle lagen van de bevolking voor.827 Het verdwijnen van de traditionele (familie)structuren door oorlog, extreme armoede en snelle verstedelijking, in combinatie met de explosieve groei van de églises de réveil zijn hiervoor de belangrijkste redenen.828 De kinderen die het grootste risico lopen om van hekserij beschuldigd te worden, zijn afkomstig uit families waar een verandering heeft plaatsgevonden in de gezinsstructuur. Dat is meestal het overlijden van een ouder of de aanwezigheid van een nieuwe man of vrouw in het gezin. Daarnaast lopen kinderen met een handicap of kinderen die

823

824 825

826 827

828

Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, p. 17. Radio Okapi, L’hôtel de ville emploie les jeunes de la rue pour assainir Kinshasa, 4 mei 2011. Radio Okapi, Bukavu: le phénomène ‘enfants de la rue’ prend de l’ampleur, 21 februari 2010 en Radio Okapi, L’ONG MISED et la réinsertion familiale des enfants de la rue, 28 mei 2010. Save the Children, The Invention of Child Witches in the Democratic Republic of Congo, 2 maart 2006, p. 6. Save the Children, The Invention of Child Witches in the Democratic Republic of Congo, 2 maart 2006, p. 15. Zie ook U.S. Department of State, Country reports on human rights practices 2010 – DRC, 8 april 2011. Zie ook IWPR, Kivu Children Accused of Sorcery, 13 juni 2011. Médecins du Monde, “La rue, c’est la chance ? Enquête sur l’exploitation et les violences sexuelles des jeunes filles des rues de Kinshasa, 8 maart 2009. Pagina 122 van 141


|

Juni 2012

afwijkend gedrag vertonen (agressie, passiviteit, bedplassen, eetstoornissen, etc.) bijzondere risico’s.829 De Congolese grondwet stelt expliciet dat beschuldiging van hekserij een vorm van kindermishandeling is en daarom strafbaar is.830 Hoewel volgens een bron in 2008 één persoon zou zijn veroordeeld omdat hij zijn kind had beschuldigd van hekserij, komen dergelijke veroordelingen in de praktijk nauwelijks voor. Dit komt omdat beschuldigingen van hekserij en de daaropvolgende uitdrijvingsrituelen doorgaans op initiatief van de ouders van het kind plaatsvinden, terwijl zij juist geacht worden het kind te beschermen. Kinderen die beschuldigd zijn van hekserij kunnen zich in theorie wenden tot de politie, maar deze weet meestal niet hoe ze met een dergelijke zaak om moet gaan. Er wordt in de praktijk dan ook zelden aangifte van gedaan.831 Opvang alleenstaande minderjarigen In de DRC worden weeskinderen in het algemeen opgevangen door de familie van één van beide ouders.832 Vanwege de slechte economische situatie van de laatste jaren en de erosie van familiebanden komt het echter voor dat weeskinderen aan hun lot worden overgelaten, ongeacht hun leeftijd. Dit geldt in ieder geval voor een aanzienlijk deel van de kinderen die van hekserij beschuldigd worden. Voogdij, wettelijk kader en de praktijk Ingevolge artikel 215 van de Code de la Famille (het Burgerlijk Wetboek Personenen familierecht) wordt een minderjarige beschouwd als niet handelingsbevoegd, daarom staat hij/zij onder het gezag van de ouders of een voogd. De voogdij wordt uitgeoefend ingevolge de artikelen 222 tot en met 287 van voornoemd BW. Artikel 222 van dit BW bepaalt dat iedere minderjarige die vader noch moeder heeft die het ouderlijk gezag kan uitoefenen, een voogd krijgt die hem/haar vertegenwoordigt. Deze voogd wordt aangewezen door de rechtbank (Tribunal de Paix) op voorstel van de familieraad. Deze bestaat uit familieleden of bekenden van de vader en de moeder alsmede uit meerderjarige broers en zusters van het minderjarige kind. Als het gaat om een alleenstaande minderjarige, een minderjarig weeskind zonder familie of een minderjarig kind waarvan de ouders zijn ontheven uit het ouderlijk gezag, komt de voogdij toe aan de staat. In dat geval wordt de voogdij uitgeoefend door de voogdijraad en wordt de minderjarige onder het gezag van een voogd geplaatst. Zodra de voogdijraad een besluit neemt over een minderjarige die onder staatstoezicht staat, wordt de voogdij toevertrouwd aan een persoon die hiertoe wordt aangewezen en die, na aanvaarding van de voogdij, de naam van gedelegeerd voogd krijgt.Het ministerie van Sociale Zaken is verantwoordelijk voor de voogdij van minderjarigen onder staatstoezicht. Het ministerie oefent het toezicht uit middels de voogdijraad en toegewezen voogden. De plaatselijke autoriteiten, degenen die het gezag uitoefenen in de wijk en op straat, zijn gehouden de voorzitter van de voogdijraad in kennis te stellen ingeval de voogdij op grond van hen bekende informatie toe kan vallen aan de staat. Deze autoriteiten zijn gehouden maatregelen te treffen om de tijdelijke opvang van kinderen die ingevolge artikel 278 van het BW onder staatstoezicht (komen te) vallen te garanderen, in afwachting

829

830 831

832

Save the Children, The Invention of Child Witches in the Democratic Republic of Congo, 2 maart 2006, pp. 12-16. U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010, Democratic Republic of the Congo, 13 september 2011. Constitution, artikel 41. Zie ook het Unicef rapport Children accused of Witchcraft, april 2010 en Institute of War and Peace, Congolese Infants Raped in Black Magic Rituals, 27 juli 2010. UN Office Geneva, Committee on rights of child examines report of the DRC, 21 januari 2009. Pagina 123 van 141


|

Juni 2012

van een zitting van de voogdijraad waarin de gedelegeerd voogd wordt aangewezen.833 In de praktijk beschikken plaatselijke autoriteiten niet over een structuur voor een tijdelijke opvang. Het komt dan ook zelden voor dat de autoriteiten zich bezig houden met onderzoek naar minderjarige kinderen. Het ministerie van Sociale Zaken beschikt niet over geëigende opvangstructuren voor teruggekeerde alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s). Het ministerie werkt samen met de voogdijraden van communes en met Ngo’s die minderjarigen opvangen. Bij terugkeer wordt een minderjarig kind dat geen familie of ouders heeft niet automatisch in een weeshuis geplaatst, aangezien de Congolese staat in het algemeen geen bericht ontvangt over diens terugkeer. Op dit ogenblik zijn er geen door de Congolese staat geleide opvangcentra of weeshuizen. Het opvangcentrum maman Antoinette Mobutu in Kisangani – dat vroeger door de staat werd geleid bestaat niet meer. Wel zijn er in het hele land verschillende particuliere opvanghuizen die worden geleid door Ngo’s of religieuze organisaties.834 Voorbeelden zijn het Mama Koko ziekenhuis in Kimbondo, bij Kinshasa, een ziekenhuis annex weeshuis voor 600 kinderen, het Spaanse Codespa, dat veel voor straatkinderen doet, de zusters van moeder Theresa van Calcutta, One World Adoption Services, Fondation Kaka, Soeurs de Charité de Limete, Maison de l’Espoir en Save the Children. Er zijn veel straatkinderen die niet willen worden opgevangen in een weeshuis. Voor die kinderen zijn er ontmoetingsplaatsen waar ze kunnen worden geholpen.835 De capaciteit van de opvanghuizen is bij lange na niet toereikend om alle alleenstaande kinderen op te vangen. Over de omstandigheden in deze opvanghuizen is geen recente informatie bekend. Er bestaat geen regelgeving met betrekking tot weeshuizen en andere instellingen die zich bezighouden met kinderopvang.836 Don Bosco Nabij Kinshasa bevindt zich het opvangcentrum van de Congregatie der Salesianen (Don Bosco). In dit opvangcentrum kunnen twaalf vrijwillig uit Nederland teruggekeerde alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) verblijven. Minderjarigen die door Don Bosco worden opgevangen kunnen, totdat zij meerderjarig worden, in het tehuis verblijven en worden tussentijds niet overgeplaatst naar andere opvanghuizen. Wel wordt geprobeerd de eventuele familie te vinden. Op het terrein van Don Bosco bevindt zich tevens een opleidingscentrum waar inwonende weeskinderen, maar ook jongeren uit de omgeving, gebruik van kunnen maken. De paters bieden hier opleidingen aan op verschillende niveaus, variërend van de basisschool tot een beroepsopleiding. In de werkplaats kunnen de jongeren opleidingen volgen tot hout- of metaalbewerker, metselaar of landbouwer. Ook de teruggekeerde amv’s kunnen hier een opleiding genieten. Daarnaast zijn er veel recreatieve mogelijkheden, zoals sporten en muziek maken.

833

834 835 836

In de praktijk komt het echter zelden voor dat de voogdij op juridische wijze wordt geregeld. Vaker wordt zij alleen op basis van informele afspraken geregeld. Zie bijvoorbeeld Radio Okapi, Mbandaka: prise en charge des enfants orphelins vulnérables, 6 juli 2010. http://www.codespa.org/. Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009, p. 9. Pagina 124 van 141


|

Juni 2012

Voormalige straatkinderen die bij Don Bosco zijn opgeleid, werken soms mee en helpen de nieuwe kinderen. Er zijn ook ‘pleegouders’ in de buurt, die aanwezig zijn geweest bij de doop van de kinderen. De kinderen kunnen bij hen op bezoek gaan en zo kennismaken met het gezinsleven, dat ze zelf niet hebben gehad. In februari 2012 bevonden zich 32 straatkinderen in Don Bosco en kwamen dagelijks 2.000 leerlingen naar school. Don Bosco beschikt over een crèche, een parochiekerk en een verpleegsterspost op het terrein, waar de kinderen één uur per dag terecht kunnen voor eenvoudige medische behandelingen. In noodgevallen wordt gebruik gemaakt van een kliniek in de buurt, maar deze is duur. Voor gecompliceerde zaken richt Don Bosco zich tot het St. Joseph ziekenhuis in Kinshasa. Er zijn in Don Bosco geen mogelijkheden om lichamelijk of geestelijk gehandicapten langdurig op te vangen.837 In Goma, Noord-Kivu, is er ook een groot opvangcentrum van Don Bosco: Ngangi. Elke dag worden daar 3.000 maaltijden klaargemaakt. Er worden baby’s, kinderen tot 18 jaar en verkrachte vrouwen opgevangen. De onderwijs- en andere voorzieningen zijn vergelijkbaar met die van Don Bosco bij Kinshasa. Kindsoldaten Een groot aantal minderjarigen is direct of indirect betrokken geraakt bij de burgeroorlog die in de DRC gaande is. Op het hoogtepunt van de strijd waren er circa 30.000 kinderen betrokken bij de gevechten. Alle strijdende partijen die betrokken zijn of waren bij het conflict in de DRC hebben gebruik gemaakt van kindsoldaten, sommige doen dit nog steeds.838 Van 1 december 2010 tot 30 september 2011 registreerde de Child Protection Service van MONUSCO de vrijlating van 1.467 kinderen uit verscheidene gewapende groeperingen en het regeringsleger.839 Er is nog altijd sprake van illegale rekrutering van kinderen door de FARDC. Verder worden kindsoldaten nog geworven door de groupes résiduels, de gewapende groepen die nog niet zijn geïntegreerd door de FARDC of zich daaruit weer hebben teruggetrokken.840 De Maï-Maï Yakutumba, de Maï-Maï Kifuafua, de Maï-Maï Raia Mutomboki en de ADF rekruteerden in 2011 op grote schaal kinderen. Kinderen die eerder binnen gewapende groeperingen hebben gevochten maar in het kader van DDR-programma’s zijn gedemobiliseerd, lopen een grote kans om opnieuw te worden gerekruteerd.841 Tijdens de verslagperiode rekruteerde de ex-CNDP bijvoorbeeld op het grondgebied van Masisi jongeren met militaire ervaring, inclusief schoolkinderen en ontheemden. De CNDP rekruteerde vooral in het gebied van Kitchanga, dat onder controle staat van kolonel Zimurinda, en in het gebied van Ngungu, dat onder controle staat van kolonel Baudoin Ngaruye. De militairen zetten scholen onder druk om lijsten in te leveren met namen van ex-kindsoldaten. Tijdens de screening van 300 soldaten van

837

838

839

840 841

Voor kinderen met een lichte handicap, zoals manke of dove kinderen, zou een uitzondering gemaakt kunnen worden als zij ondanks hun handicap in staat zijn een vak te leren. Blinde kinderen kunnen in Don Bosco echter niet opgevangen worden. UN Security Council, S/2008/773, 12 december 2008, p. 46. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 161. Zie ook IRIN, SECURITY: LRA nurtures the next generation of child soldiers, 26 maart 2012. 220 van deze kinderen waren in deze periode gerekruteerd. Van de vrijgelaten kinderen waren 464 kinderen afkomstig van de FDLR, 304 van de FARDC, 42 van de LRA, 43 van de Maï-Maï Kirichiko, 164 van PARECO, 57 van de FRF en 198 van de FRPI. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 161. Ibid. Amnesty International, No end to war on women and children – North Kivu, DRC, 17 september 2008, p. 15. Pagina 125 van 141


|

Juni 2012

het regiment van kolonel Zimurinda van 27 tot 29 juni 2011 werden 8 kinderen geïdentificeerd, maar officieren weigerden hen te laten vertrekken.842 UNICEF voert in samenwerking met de Congolese overheid en internationale Ngo’s – zoals Save the Children- een DDR-programma uit voor minderjarigen. Wanneer een minderjarige zich in een brassage centrum meldt, dient deze direct overgedragen te worden aan UNICEF of een van de Ngo’s. In het kader van het programma worden kinderen gedemobiliseerd en tijdelijk opgevangen, waarna ze worden herenigd met hun familie of opgevangen in CTO’s (Centre de Transit et d'Orientation). Daaraan zijn in 2010 de FAT (Familles Accueil Transitoire) toegevoegd. Waar de kindsoldaten in CTO’s onder elkaar verkeren en recidive kan ontstaan doordat er weinig of geen voorbeeldgedrag beschikbaar is, worden ze bij de FAT opgevangen in een gewone familie met kinderen die geen kindsoldaat zijn geweest. De gastgezinnen tekenen een gedragscode. Ze doen hun werk op vrijwillige basis, maar ontvangen wel een kleine vergoeding als voedselbijdrage.843 De kinderen kunnen naar school gaan, maar worden ook begeleid bij het leren van een vak als bijvoorbeeld meubelmaker of automonteur. Maar het reïntegratiepakket om terug te keren naar het dorp heeft niet altijd goed uitgepakt. Sommige ex-kindsoldaten die oorspronkelijk uit de landbouw komen, heeft men opgeleid tot monteur. Maar terug in het dorp merkten ze dat daar helemaal geen werk is voor een monteur. 3.4.5 Dienstplicht en desertie In de DRC bestaat geen dienstplicht, al biedt de nieuwe grondwet wel de mogelijkheid deze in te stellen.844 Desertie is volgens het Militaire Wetboek van Strafrecht strafbaar en kent als maximumstraf de doodstraf. Er is geen recente informatie beschikbaar over hoe vaak desertie in de praktijk voorkomt en of deserteurs daadwerkelijk vervolgd worden. Gezien de huidige staat van het Congolese leger, met een groot aantal niet-geïntegreerde brigades en versneld geïntegreerde ex-strijders van gewapende groepen, is het moeilijk te definiëren wat desertie precies inhoudt. Aan het einde van de verslagperiode muitten honderden militairen die loyaal zijn aan generaal Bosco Ntaganda.845

842 843

844 845

UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011, p. 162-163. Er gaat desondanks soms het een en ander mis. Volgens Oxfam kregen kinderen die naar Dungu waren gevlucht 500 FC (0.55 USD) van een gastgemeenschap om 25 hektare land te bebouwen. www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011, p. 5. Constitution, artikel 63. Zie voor meer bijzonderheden paragraaf 2.3 Muiterij Bosco Ntaganda. Pagina 126 van 141


4

|

Juni 2012

Migratie

4.1 Ontheemden- en vluchtelingenstromen 4.1.1 Buiten de DRC Eind december 2011 waren er volgens de UNHCR in totaal 426.809 Congolese vluchtelingen in Afrika. Van hen bevond het overgrote deel zich in buurlanden. De meesten (131.435) bevonden zich in de Republiek Congo, 76.336 Congolese vluchtelingen waren in Uganda, Tanzania herbergde 60.735 vluchtelingen en Rwanda 55.027. In Burundi bevonden zich 28.957 Congolese vluchtelingen, in Zambia 12.342 en in de Centraal-Afrikaanse Republiek 15.300.846 Ten opzichte van de vorige verslagperiode waren er weinig grote veranderingen. In 2010 keerden in totaal ongeveer 21.033 vluchtelingen terug naar de DRC. Van hen keerden 12.388 terug naar Equateur, 7.147 keerden terug naar Noord-Kivu.847 In december 2009 werd een tripartiete overeenkomst gesloten waardoor 40.000 naar Burundi gevluchte Congolezen op vrijwillige basis kunnen terugkeren. In april 2010 werd een tripartiete overeenkomst gesloten waardoor 53.000 naar Rwanda gevluchte Congolezen op vrijwillige basis kunnen terugkeren.848 In juli 2010 werd in Brazzaville een tripartiete overeenkomst gesloten waardoor ruim 120.000 uit Equateur naar de Republiek Congo gevluchte Congolezen op vrijwillige basis kunnen terugkeren.849 Na een tripartite overleg in Luanda op 24 en 25 oktober 2011 tussen de DRC, Angola en UNHCR werd besloten tot een terugkeeroperatie op 4 november 2011. Daarbij keerden 1.264 Angolezen terug vanuit Bas-Congo en 274 vanuit Katanga. Tussen januari en oktober 2011 zette Angola meer dan 85.000 Congolezen uit. Daarbij werden 3.700 gevallen van seksueel geweld gerapporteerd.850 4.1.2 Binnen de DRC Het recht op asiel is vastgelegd in de Congolese grondwet.851 Eind december 2011 bood de DRC onderdak aan 152.749 vluchtelingen uit andere landen. De meerderheid van deze vluchtelingen was uit Angola afkomstig (78.144). Uit Rwanda waren 61.481 vluchtelingen afkomstig, er bevonden zich 8.915 Burundese vluchtelingen in de DRC.852 Ontheemden Naast de vluchtelingen uit buurlanden, bevonden zich begin 2012 iets minder dan twee miljoen ontheemden in de DRC. Ten opzichte van begin 2011 was sprake van een lichte vermindering.853 Waar in de eerste helft van 2011 veel ontheemden konden terugkeren, raakten in de tweede helft van dat jaar velen opnieuw ontheemd.

846

847 848

849 850

851 852 853

De overige vluchtelingen bevonden zich verspreid over andere landen. UNHCR, DRC Fact sheet, 31 december 2011. UNHCR, DRC Repatriation Fact sheet, 31 december 2011. De terugkeer van Congolezen uit Rwanda en Burundi is onder meer afhankelijk van de veiligheidssituatie. In de verslagperiode is met deze terugkeer nog geen begin gemaakt. Radio Okapi, Accord tripartite pour le rapatriement des réfugiés congolais de Brazzaville, 11 juni 2010. De vluchtelingenstatus van de Angolezen wordt in juni 2012 beëindigd. 30.000 Angolezen in de DRC hebben te kennen gegeven vrijwillig te willen terugkeren. Bij de terugkeeroperatie werkt de UNHCR nauws samen met de Commission nationale des Réfugiés. Sommige Angolezen stellen dat ze niet terug kunnen keren. In die gevallen wordt bekeken of een vrijstelling (exemption) noodzakelijk is. Degenen die een vrijstelling krijgen blijven vluchteling. Enkele gecompliceerde zaken komen in aanmerking voor hervestiging. De beëindiging van de status van de Rwandezen staat gepland op juni 2013. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012, p. 7. Constitution, artikel 33. UNHCR, DRC Fact sheet, 31 december 2011. 2012 UNHCR country operations profile – Democratic Republic of Congo. Pagina 127 van 141


|

Juni 2012

Een substantieel deel (634.598) bevond zich in Zuid-Kivu, waar het aantal ontheemden ten opzichte van de vorige verslagperiode iets afnam.854 In Noord-Kivu (547.949) bleef het aantal ontheemden ten opzichte van de vorige periode ongeveer gelijk.855 In de provincie Orientale steeg het aantal ontheemden ietwat ten opzichte van de vorige verslagperiode: in Haut-Uélé bevonden zich in november 2011 263.217 ontheemden en in Bas-Uélé in deze periode 57.369 ontheemden. In Ituri waren dat er 132.387.856 Het is overigens lastig om betrouwbare schattingen te maken van het aantal ontheemden, omdat de meesten van hen in de DRC niet in officiële kampen verblijven. Muiterij Bosco Ntaganda Aan het eind van de verslagperiode kwamen nieuwe ontheemdenstromen op gang na de muiterij van generaal Bosco Ntaganda.857 Vooral in de conflictgebieden leven ontheemden onder slechte omstandigheden. In veel gevallen verschuilen mensen die het geweld ontvluchten zich in de bossen, waardoor ze onbereikbaar zijn voor hulporganisaties. Noord-Kivu Vanwege het geweld na afloop van de omstreden verkiezingen van 28 november 2011 raakten volgens schattingen ongeveer 100.000 mensen ontheemd.858 Aan het eind van 2011 waren er 31 officiële kampen voor ontheemden in Noord-Kivu en een tiental spontaan opgezette kampen.859 In de officiële kampen verbleven meer dan 78.000 ontheemden, meer dan 60.000 van hen verbleven op het grondgebied van Masisi. De kampen in Bihito, Kalinga, Kilimani en Lushebere stonden, evenals andere kampen, onder druk om te worden gesloten. Bij gebrek aan (afnemende) financiering zijn Ngo’s beperkt in de hulpverlening. Ongeveer een kwart van de kinderen geniet basisonderwijs, tien procent van de kinderen kan naar een middelbare school. Kampbewoners verkopen soms een deel van hun voedsel om kleren of medicijnen te kopen.860 Veel van hen drijven een handeltje of verhuren zich als dagarbeiders, net als hun niet-ontheemde buren. Vrouwen in de kampen staan bloot aan seksueel geweld, vooral tijdens het sprokkelen van hout. De meerderheid van de kampbewoners is Hutu, terwijl vooral Hunde in de omliggende dorpen wonen. Tijdens interviews in 2011 verklaarden meer dan de helft van de 854 855

856 857

858 859

860

Ocha, Rapport Humanitaire Mensuel Février 2012. Ocha, Rapport Humanitaire Mensuel Mars 2012. Na de muiterij van Bosco Ntaganda raakten honderdduizenden inwoners van Noord-Kivu ontheemd en liep het totaal aantal ontheemden verder op. Ocha, Rapport Humanitaire Mensuel Novembre 2011. Le Potentiel, Retombée de l’insécurité dans l’Est : L’Unicef au chevet de plus 80 000 nouveaux déplacés du Kivu, 20 april 2012. Jeune Afrique, RDC : 240 000 nouveaux déplacés au premier trimestre 2012, 3 mei 2012. Xinhua, RDC : Le nombre des déplacés internes dépasse 2 millions, 3 mei 2012. AFP, RD Congo plus de 100.000 déplacés depuis les violences de novembre 2011 (HCR), 20 januari 2012. De gouverneur van Noord-Kivu, Julien Paluku, maakte begin oktober 2011 de definitieve sluiting bekend van een tiental centra voor ontheemden in Nyanzale, op honderd kilometer ten noordwesten van Goma. De UNHCR coördineert 24 CCCM-kampen (camp coordination camp management), die worden geadministreerd door de Commission nationale des Réfugiés. Daarnaast zijn spontane kampen. De CCCM-kampen beschikken over water. Rond de CCCM-kampen wordt een veiligheidscordon door de politie gelegd, maar er zijn niet voldoende agenten. De politie wordt niet bewapend, er is geen munitie en er is geen brandstof. Politieagenten verdienen 50$ per maand, maar ontvangen vaak geen salaris. Ze zijn derhalve niet gemotiveerd hun leven te riskeren om gewapende groepen te stoppen. Bovendien is de parallelle regering tegen de aanwezigheid van politie rond de kampen. De UNHCR wil het aantal kampen verminderen om meer bescherming te bieden. Begin in februari 2012 werden zeven kampbewoners doodgeslagen door de FDLR, toen ze weigerden dwangarbeid te verrichten. AFP, RDC: des rebelles hutus rwandais tuent 7 personnes dans un camp de déplacés, 3 februari 2012. Naast de kampen heeft Noord-Kivu een netwerk van gastgezinnen binnen het RRMP-programma. (Réponse rapide au mouvement de population). Radio Okapi, Nord-Kivu: Julien Paluku ferme une dizaine de camps de déplacés à Nyanzale, 3 oktober 2011. MONUSCO, Persconferentie van 5 oktober 2011. Aanvankelijk was de voedseldistributie georganiseerd op basis van gezinnen. Als een man en een vrouw samen een kind hadden dan kregen ze voedsel voor een gezin. Maar een gezin met tien kinderen kreeg dezelfde voedseldistributiekaart (ration card). Daardoor splitsten gezinnen zich soms op om meer kaarten te krijgen. Dit is nu veranderd, men krijgt voedsel op basis van de gezinssamenstelling. Pagina 128 van 141


|

Juni 2012

kampbewoners terug te willen keren naar hun dorpen, maar ongeveer een derde dacht dat dit niet zou kunnen vanwege een gebrek aan veiligheid861 of conflicten over landbezit.862 STAREC en ISSSS ondersteunen –tot nu toe in een beperkt gebied- de terugkeer van ontheemden onder meer met activiteiten ten behoeve van de werkgelegenheid, het verhogen van de landbouwproductie en oplossen van grondconflicten.863 Grondconflicten Een belangrijk obstakel bij de terugkeer van ontheemden zijn conflicten om de grond. Tijdens de burgeroorlog hebben de ‘rebellenautoriteiten’ (lees: Nkunda’s CNDP), de grond naar eigen goeddunken verdeeld. Er zijn zones waar de traditionele chefs coutumiers en de Congolese staat niets over de verdeling van de grond hebben te zeggen. De ontheemden in kampen kunnen in veel gevallen niet naar hun eigen grond terugkeren, aangezien die door anderen is bezet. Voor de oorlog werkte een deel van de bevolking in thee, pyrethrum864 of koffieplantages, maar 16.000 voormalige plantagearbeiders kwamen door de oorlog in kampen terecht en proberen nu een (eigen) stukje grond te krijgen. Op het grondgebied van Rutshuru zijn veel conflicten. Er zijn vier etniciteiten: Hutu’s (in meerderheid), Nande, Hunde en Tutsi’s. 95% van de bevolking leeft van landbouw en veeteelt. Het nationale park Virunga neemt 45% van het grondgebied van Rutshuru in beslag en dan zijn er ook de domaniale (overheids)terreinen en de (voormalige) plantages. Het komt erop neer dat (slechts) 50% van de grond beschikbaar is voor landbouw en veeteelt. Een gezin heeft gemiddeld maar een halve hectare grond, daar moeten ze ook hun huis op bouwen. Het gros van de mensen leeft dus op een veel te kleine ruimte. De veetelers laten hun vee soms grazen op landbouwgrond, waarop de landbouwers het vee doden en de veetelers bij wijze van represaille boeren doden. De druk op de grond neemt nog toe door uit Rwanda terugkerende Congolezen. De ‘koeien zonder grenzen’ uit Rwanda leggen eveneens beslag op de grond. Er zijn ook spanningen tussen de lokale administratie en de chefs coutumiers.865 Bij conflicten om de grond haalt elke partij er wel grand frère bij die bij de rebellen, de politie of het leger zit. Het kadaster heeft soms grond uitgegeven zonder de chefs coutumiers daarvan in kennis te stelen. Er zijn ook eigendomsbewijzen voor grond afgegeven, zonder dat ambtenaren van het kadaster ter plekke de grond hebben opgemeten. UN Habitat, dat een kantoor in Kitchanga – op de grens van Rutshuru en Masisi heeft geopend, probeert de spanningen tussen de actoren terug te brengen en helpt ambtenaren van de technische dienst van het kadaster bij het in kaart brengen van de grond. Voorlichters (animateurs fonciers) bemiddelen tussen partijen in conflict. Als er een vergelijk wordt getroffen tussen partijen wordt een overeenkomst opgesteld door de animateurs, die er daarna op toezien dat partijen zich hier aan houden. Zo nodig pleiten deze animateurs ook in de rechtszaal. Tot begin 2012 heeft UN Habitat bij meer dan 1500 grondconflicten bemiddeld. Daarvan zijn er tot februari 2012 450 opgelost. Naast UN Habitat werken ook internationale Ngo’s als International Alert en het Life and Peace Institute aan lokale conflictbemiddeling. Zie ook paragraaf 2.3 onder CNDP -Demographic Engineering. 861 862

863

864 865

In hun dorpen staan ze bloot aan moord, foltering, doodsbedreigingen, seksueel geweld en ontvoering. Van de ondervraagde kampbewoners gaf 23 procent de voorkeur aan vestiging elders in de DRC, terwijl 11 procent opteerde voor lokale integratie. IDMC internal displacement monitoring centre, februari 2012. Zie http://www.internal-displacement.org. Zie ook www.oxfam.org, We are entirely exploitable, 28 juli 2011. Gewas waarvan insecticide wordt gemaakt. Het traditionele bestuur kent de chef coutumier, de chef de groupement en de chef de localité. De chefs coutumiers nemen vaak beslissingen in grondconflicten, maar die worden niet gerespecteerd door warlords, zoals Erasto. Pagina 129 van 141


|

Juni 2012

Zuid-Kivu Waar in Noord-Kivu veel ontheemden verblijven in kampen, worden ontheemden in Zuid-Kivu in het algemeen opgevangen door gastgezinnen, het zijn meestal familieof stamleden die in de buurt wonen. De gemeenschappen die de ontheemden opvangen hebben niet zelden zelf ook problemen. Ontheemden uit Shabunda die eind 2011 naar het grondgebied van Kalonge en Kalehe trokken, kwamen daar aan op het moment dat er voedselschaarste was in de ‘gastdorpen’ vanwege slechte klimaatomstandigheden. Bovendien waren er na hun komst meer ontheemden dan autochtone bewoners in de dorpen waren en dat gaf spanningen.866 Ontheemden in Zuid-Kivu zijn een chronisch verschijnsel geworden. Daardoor hebben mensen een gevoel van solidariteit ontwikkeld, omdat ze beseffen dat het henzelf morgen ook kan overkomen. Vrouwen, kinderen, gehandicapten en ouderen kunnen zich moeilijk verplaatsen. Er zijn alleenstaande vrouwen omdat hun echtgenoot is gedood, maar voor hen geldt dezelfde solidariteit. Ze hebben het zonder de steun van een man wel moeilijker. Waar ontheemden meewerken in de landbouw krijgen ze daarvoor betaald, hetzij in geld, hetzij in landbouwproducten. Vaak blijven mensen overdag in hun dorp, verschuilen zich ’s nachts (omdat dan de meeste aanvallen plaatsvinden) in het bos en keren de volgende dag weer terug, dat worden déplacements pendulaires genoemd. Als de mensen zich bedreigd voelen, gaan ze het liefst niet te ver van huis. Soms trekken ze weg over grotere afstanden, bijvoorbeeld naar Bukavu als daar een familielid woont. Vrouwen van het platteland doen allerlei karweitjes in de stad, zoals het vervoeren van bagage. De bevolking in de steden groeit snel. Het is moeilijk te beoordelen of de trek naar de steden komt doordat mensen uit de dorpen daarheen zijn gevlucht of dat ze naar de stad zijn getrokken om daar een beter leven te hebben.867 Recentelijk zijn sommige ontheemden uit Zuid-Kivu naar Noord-Katanga gegaan. Ontheemden zijn de laatste tijd niet naar Kinshasa of Lubumbashi getrokken, dat gebeurde wel in de jaren ’90. Sommigen zijn weer teruggekeerd, maar anderen zijn in die steden geïntegreerd. 4.2 Activiteiten van internationale organisaties Een groot aantal VN-organisaties, zoals UNHCR, UNICEF, UNIFEM, de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), het Wereldvoedselprogramma (WFP) en de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), is actief in de DRC. Daarnaast zijn onder andere de volgende internationale en niet-gouvernementele organisaties actief: Artsen zonder Grenzen, Cordaid, ICCO, ICRC, IOM, Oxfam-Novib, Save the Children en World Vision. Het Congolese Rode Kruis beschikt over een omvangrijk tracing netwerk om familie van vluchtelingen, ontheemden en alleenstaande minderjarigen op te sporen. ECHO, het humanitaire programma van de Europese Commissie, is actief in de DRC. UNHCR heeft geen officieel standpunt met betrekking tot de terugkeer van afgewezen asielzoekers naar de DRC.

866

867

De situatie in gastgezinnen is nijpend, er is geen ruimte, er is promiscuïteit, mensen krijgen maar een karige maaltijd per dag. Veel ontheemden bezaten voorheen koeien en land. De hulporganisaties zijn zich ervan bewust dat er veel ontheemden zijn, maar tevens dat ook niet-ontheemden beweren ontheemd te zijn, om in aanmerking te komen voor voedsel en humanitaire bijstand. Pagina 130 van 141


|

Juni 2012

Literatuurlijst Voor dit ambtsbericht is gebruik gemaakt van de volgende openbare bronnen: Rapporten Acadosha, Rapport de surveillance mensuelle des conditions carcérales dans la ville de Bukavu au Sud-Kivu, juli 2011. Africa Today, Volume 56, Number 4, The Democratic Republic of the Congo? Corruption, Patronage, and Competetive Authoritarianism in the DRC, Summer 2010 All Party Parliamentary Group on the Great Lakes Region of Africa, Justice, impunity, and sexual violence in Eastern Democratic Republic of Congo, november 2008. Amnesty International, No end to war on women and children – North Kivu, DRC, 17 september 2008. APRODEC, Processus électoral 2011-2013 en République Démocratique du Congo: Epilogue d’un hold-up électoral planifié, 31 januari 2012. Avocats sans Frontières, Etat des lieux de la détention provisoire en République Démocratique du Congo juillet 2006 – avril 2008, september 2008. Carter Center: DRC Presidential Election Results Lack Credibility, 10 december 2011. Cassiau-Haurie, Christophe en Sylvestre Luwa, L’homosexualité en Afrique, un tabou persistant. L’exemple de la RDC, 5 mei 2009 (gepubliceerd op http://www.africultures.com). Committee of the Rights of the Child, Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child: Democratic Republic of the Congo (CRC/C/COD/CO/2) (unedited version), januari 2009. Country of Return Information Project, Fiche Pays République Démocratique du Congo (RDC), juni 2009. Enough, The Lord’s Resistance Army of Today, november 2010. ` Enough, Time works against Justice: Ending impunity in Eastern Congo, februari 2012. Freedom House, Countries at the Crossroads 2010- Democratic Republic of the Congo (2010). Home Office, Country Report, juni 2009. Human Rights Watch, Les soldats violent, les commandants ferment les yeux. Violences sexuelles et réforme militaire en République démocratique du Congo, juli 2009. Human Rights Watch World Report 2012: Democratic Republic of Congo, 22 januari 2012.

Pagina 131 van 141


|

Juni 2012

IDS, Institute of Development Studies: Research Report Vol. 2012, No. 71, Mapping Police Services in the Democratic Republic of Congo, januari 2012. Institute of War and Peace, Congolese Infants Raped in Black Magic Rituals, 27 juli 2010. International Crisis Group, Congo: l’enlisement du projet démocratique, 8 april 2010 International Crisis Group, Congo: Le dilemme électoral, 5 mei 2011. International Crisis Group, Congo: Le processus électoral vu de l’Est, 5 september 2011. International Crisis Group, The Lord’s Resistance Army: End Game?, 17 november 2011. Internationale Spectator, jaargang 64 nr. 10, De toekomst van Congo, Een fragiele staat tussen legitimiteit en effectiviteit, oktober 2010. OCHA, Rapport mensuel juni 2011- maart 2012 Oxfam, We are entirely exploitable, 28 juli 2011. Pole Institute, The Mineral Curse, oktober 2011 Save the Children, The Invention of Child Witches in the Democratic Republic of Congo, 2 maart 2006. SOS Information Juridique Multisectorielle, Rapport d’observation du processus électoral en République démocratique du Congo (2011-2012), februari 2012. UNFPA, Legacy of war: an epidemic of sexual violence in DRC, 28 november 2008. UNICEF, Children accused of Witchcraft, april 2010. UNHCR, DRC Fact sheet, 31 december 2011. UNHCR, DRC Repatriation Fact sheet, 31 december 2011. ` Report of the United Nations Joint Human Rights Office on Human Rights and Fundamental Freedoms during the Pre-Electoral Period in the Democratic Republic of Congo, november 2011. UN Human Rights Council, A/HRC/14/24/Add.3, 14 juni 2010. UN Human Rights Council, A/HRC/16/27, 10 januari 2011. UN Human Rights Council, A/HRC/19/48, 13 januari 2012. UN Office Geneva, Committee on rights of child examines report of the DRC, 21 januari 2009. UN Security Council, S/2009/623, 4 december 2009 UN Security Council, S/2010/164, 30 maart 2010. Pagina 132 van 141


|

Juni 2012

UN Security Council S/2011/345, 7 juni 2011. UN Security Council, S/2011/656, 24 oktober 2011. UN Security Council Cross-Cutting Report on the Rule of Law, 28 oktober 2011. UN Security Council S/2011/738, 2 december 2011. UN Security Council, S/2011/20, 17 januari 2011. UN Security Council S/2012/65, 26 januari 2012. U.S. Department of State, Country Reports on human rights practices 2010 – DR Congo, 8 april 2011. U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010, Democratic Republic of the Congo, 13 september 2011. U.S. Department of State, Trafficking in persons report, 2011.

Websites AETA, http://www.aeta-network.org/. African Union, OAU/AU treaties, conventions, protocols, charters, http://www.africaunion.org/root/au/Documents/Treaties/treaties.htm. Ambassade DRC in Brussel, http://www.ambardc.eu/. Carter Center, http://www.cartercenter.org/. Commission Nationale Electorale Indépendante, http://www.ceni.gouv.cd/ Central Intelligence Agency (CIA), The World Factbook - Congo, Democratic Republic, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cg.html. Direction Générale de la Migration, http://www.dgm.cd/ Europese Commissie, Lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod in de EU, http://ec.europa.eu/transport/air-ban/list_nl.htm. EU Waarnemingsmissie, http://www.eueom.eu/rdc2011. Free Fair DRC, http://freefairdrc.com/. ICRC, States party to main treaties, as of 7 August 2009, http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/html/party_main_treaties. IDMC, http://www.internal-displacement.org. Industrial Technology Research Institute, http://www.itri.co.uk/. International Center for Transitional Justice, http://www.ictj.org/

Pagina 133 van 141


|

Juni 2012

International Crime Court, http://www.icc-cpi.int. Inter-Parliamentary Union, Women in parliaments, http://www.ipu.org. Leganet, http://www.leganet.cd. MDRP, Regard vers le futur après la clôture du partenariat MDRP, 20 augustus 2009, http://www.mdrp.org. Ministerie van Buitenlandse Zaken, Verdragenbank, http://www.minbuza.nl/verdragen. MONUSCO, http://monusco.unmissions.org/ Oanda Currency Converter, http://www.oanda.com/currency/converter/ Office of the High Commisioner for Human Rights, http://www.ohchr.org/. Transitional Demobilization and Reintegration Program, http://www.tdrp.net/. Trésor de la Langue Française au Québec (TLFQ), Congo-Kinshasa, http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/afrique/czaire.htm. Unicef, http://www.unicef.org/drcongo/. United Nations Treaty Collection, Status of treaties, http://treaties.un.org.

Wetteksten Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 30 november 2004, Code Pénal Congolais. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 28 december 2005, Loi no 05/023 du 19 décembre 2005 portant amnistie pour faits de guerre, infractions politiques et d’opinion. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 10 maart 2006, Loi n° 06/006 du 09 mars 2006 portant organisation des élections présidentielle, législatives, provinciales, urbaines, municipales et locales. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 juli 2006, Loi no 06/015 du 12 juin 2006 autorisant l’adhésion de la République Démocratique du Congo au Protocole à la Charte Africaine des Droits de l’Homme et des Peuples, relatif aux Droits de la Femme en Afrique. Cabinet du Président de La République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 juli 2006, Loi no 06/017 du 12 juin 2006 autorisant l’adhésion de la République Démocratique du Congo à l’Accord sur les privilèges et immunités de la Cour Pénale Internationale.

Pagina 134 van 141


|

Juni 2012

Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi no 06/018 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 30 janvier 1940 portant Code pénal congolais Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 1 augustus 2006, Loi n° 06/019 du 20 juillet 2006 modifiant et complétant le Décret du 06 août 1959 portant Code de Procédure Pénale Congolais. Cabinet du Président de la République, Journal Officiel de la République Démocratique du Congo, 11 augustus 2008, Loi no 08/013 du 5 août 2008 portant organisation et fonctionnement au Conseil supérieur de la magistrature. Cabinet du Président de la République, Journal officiel de la République Démocratique du Congo, 12 januari 2009, Loi no 09/001 du 10 janvier 2009 portant protection de l’enfant. Code de la Famille de la République Démocratique du Congo (Loi no 87/010 du 1er août 1987 portant code de la famille). Constitution de la République Démocratique du Congo. Direction Générale de la Migration, Communiqué officiel du 23 février 2009, 26 maart 2009. Loi no 04/002 du 15 mars 2004 portant organisation et fonctionnement des partis politiques. Loi organique n° 10/011 du 18 mai 2010 portant fixation des subdivisions territoriales à l’intérieur des province. Loi organique n° 10/ 013 DU 28 Juillet 2010 portant organisation et fonctionnement de la commission électorale nationale indépendante. Ordonnance no 344 du 17 septembre 1965 rélatif au régime pénitentiaire.

Nieuwsberichten ACP Afrikarabia

AlertNet Afrik.com Agence France Presse (AFP) Angop Associated Press (AP) L’Avenir Belga BBC Afrique BBC News Bloomberg Congo Forum Congo Siasa Deutsche Welle France 24 The Huffington Post Pagina 135 van 141


|

Juni 2012

The Guardian GVA The Independant (UK)

IPS IRIN Institute for War and Peace Reporting (IWPR) Jeune Afrique Kongo times Le Monde MONUC News The New York Times NRC L’Observateur Le Palmarès Le Potentiel La Prospérité Radio France Internationale (RFI) Radio Okapi Reuters SAPA Slate Afrique Syfia GL De Standaard UN News Service The Washington Post

Xinhua

Pagina 136 van 141


I

|

Juni 2012

Lijst van gebruikte afkortingen

ANR APCLS ARC ASADHO BdK CD COFEDEC CENI CNDH CNDP COFEDEC CSAC CSM DDR DDRRR DGM DRC ECT FARDC FAZ FDLR FNI FNL FPJC FRF FPR FRPI ISSS LRA MIP MLC MONUSCO MP MSR NAD NALU ONDH ORD PALU PARECO PNC PPRD RRC UDPS UNADEC UNADEF UPDF UEPNDDR

Agence Nationale de Renseignements Alliance des Patriotes pour un Congo Libre et Souverain Alliance pour le Rénouveau au Congo Association africaine de défense des droits de l’homme Bundu dia Kongo (Bas-Congo) Chrétiens Démocrates Convention des fédéralistes pour la démocratie chrétienne Com Commission Electorale Nationale Indépendante Commission Nationale des Droits de l'Homme Congrès National pour la Défense du Peuple Convention des fédéralistes pour la démocratie chrétienne Conseil Supérieur de l'Audiovisuel et la Communication Conseil Supérieur de la Magistrature Disarmament, Demobilisation and Reintegration Disarmament, Demobilisation, Repatriation, Reinsertion and Resettlement Direction Générale de la Migration Democratische Republiek Congo Eveil de la Conscience pour le Travail et le Développement Forces Armées de la République Démocratique du Congo Forces Armées Zaïroises Forces Démocratiques de Libération du Rwanda Forces Nationalistes et Intégrationnistes Front National de Libération Front Populaire pour la Justice au Congo Forces Républicaines Fédéralistes Front Patriotique Rwandais Front de Résistance Patriotique en Ituri International Security and Stabilization Support Strategy Lord's Resistance Army Mouvement pour l'Intégrité du Peuple Mouvement de Libération du Congo United Nations Organization Stabilization Mission in the Democratic Republic of the Congo Majorité Présidentielle Mouvement Social pour le Renouveau Nouvelle Alliance des Démocrates National Army for the Liberation of Uganda Observatoire National des Droits de l'Homme Ordre des Républicains Démocrates Parti Lumumbiste Unifié Patriotes Résistants Congolais Police Nationale Congolaise Parti du Peuple pour la Reconstruction et la Démocratie Rassemblement pour la Reconstruction du Congo Union pour la Démocratie et le Progrès Social Union Nationale des Démocrates Chrétiens Union Nationale des Démocrates Féderalistes Uganda People's Defence Force Unité d'Exécution du Programme National de DDR Pagina 137 van 141


II

|

Juni 2012

Kaart van de Democratische Republiek Congo

Pagina 138 van 141


III

|

Juni 2012

Overzichtskaart van de Kivu-provincies

Noord-Kivu

Zuid-Kivu

Pagina 139 van 141


IV

|

Juni 2012

Provincie-indeling van de Democratische Republiek Congo

Provincie-indeling tot de inwerkingtreding van de grondwet van 2006

Provincie-indeling volgens de grondwet van 2006

1 - Kinshasa 2 - Kongo Central 3 - Kwango 4 - Kwilu 5 - Mai-Ndombe 6 - Kasaï 7 - Lulua 8 - Kasaï Oriental 9 - Lomami 10 - Sankuru 11 - Maniema 12 - Sud-Kivu 13 - Nord-Kivu

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

-

Ituri Haut-Uélé Tshopo Bas-Uélé Nord-Ubangi Mongala Sud-Ubangi Équateur Tshuapa Tanganyika Haut-Lomami Lualaba Haut-Katanga

Pagina 140 van 141


V

|

Juni 2012

Lijst met kabinetsleden

Premier Premier: Augustin Matata Ponyo Mapon Vice-premiers Budget: Daniel Mukoko Samba Nationale defensie en veteranenzaken: Alexandre Luba Ntambo Ministers Internationale en regionale samenwerking: Raymond Tshibanda N’Tunga Mulongo Binnenlandse zaken en veiligheid: Richard Muyej Mangez Justitie en mensenrechten: Wivine Mumba Matipa (v) Media en betrekkingen met het parlement: Lambert Mende Omalanga Plan en modernisering: Célestin Vunabandi Kanyamihigo Portefeuille: Louise Munga Mesozi (v) Economie en handel: Jean-Paul Nemoyato Begepole Infrastructuur, publieke werken en wederopbouw: Fridolin Kasweshi Musoka Transport en communicatiemiddelen: Justin Kalumba Mwana Ngongo Milieu, natuurbehoud en toerisme: Louis Bavon N’sa Mputu Elima Mijnbouw: Martin Kabwelulu Labilo Waterstaat en elektriciteit: Bruno Kapanji Kalalasanji Kalala Koolwaterstoffen: Crispin Atama Tabe Industrie, midden- en kleinbedrijf: Remy Musungayi Bampale Post, Telecommunicatie en informatietechnologie: Triphon Kin Kiey Mulumba Werkgelegenheid, arbeid en sociale zekerheid: Modeste Bahati Lukwebo Volksgezondheid: Félix Kabange Numbi Mukwampa Hoger- en universitair onderwijs en wetenschappelijk onderzoek: Chelo Lotsima Basis-, middelbaar en beroepsonderwijs: Maker Mwangu Famba Landbouw en rurale ontwikkeling: Jean-Chrysostome Vahamwiti Mukesyayira Landaangelegenheden: Robert Mbwinga Bila Sociale zaken, hulpverlening en nationale solidariteit: Charles Nawej Mundele Gender en familiezaken: Genev iève Inagosi (v) Publieke werken: Jean-Claude Kibala Jeugd, sport, cultuur en kunst: Banza Mukalayi Nsungu

Vice-ministers Buitenlandse zaken: Tunda ya Kasende Internationale en regionale samenwerking: Dismas Magbengu Swana Emin Decentralisatie en gewoonterecht: Egide Ngokoso Mensenrechten: Sakina Binti (v) Plan: Sadock Biganza Financiën: Roger Shulunga Runika Budget: Abayuwe Liska (v) Basis-, middelbaar en beroepsonderwijs: Maguy Rwakabura (v)

Pagina 141 van 141

Algemeen ambtsbericht Democratische Republiek Congo

Recommend Documents