Algemeen ambtsbericht China

Algemeen ambtsbericht China Maart 2009

Directie Personenverkeer, Migratie en Vreemdelingenzaken Afdeling Asiel- en Migratiezaken

Den Haag

Inhoudsopgave

Pagina

1

INLEIDING

4

2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 2.3

LANDENINFORMATIE Basisgegevens Land en volk Geschiedenis Staatsinrichting Politieke ontwikkelingen Veiligheidssituatie

5 5 5 5 7 9 14

3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.3.1 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.3.9 3.3.10 3.3.11 3.3.12 3.3.13 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4

MENSENRECHTEN Juridische context Verdragen en protocollen Nationale wetgeving Toezicht Naleving en schendingen Vrijheid van meningsuiting Vrijheid van vereniging en vergadering Vrijheid van godsdienst en overtuiging Ondergrondse kerken Falun Gong Bewegingsvrijheid en Hukou-systeem Wet op de gezinsplanning Rechtsgang Arrestaties en detenties Mishandeling en foltering Verdwijningen Buitengerechtelijke executies Doodstraf Handel in menselijke organen Positie van specifieke groepen Vrouwen Homoseksuelen Minderjarigen Dienstplichtweigeraars en desertie Milieuactivisten en vakbondsleden Situatie in specifieke gebieden Tibet Xinjiang Binnen-Mongolië Hongkong

17 17 17 18 20 22 25 35 42 44 47 48 52 53 54 56 57 57 57 59 60 60 61 62 65 65 66 66 75 83 84

4

MIGRATIE

91

4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.3 4.4

Migratiefactoren en oorzaken Migratie uit China Migratie naar China Opvang in de regio Activiteiten van internationale organisaties Terugkeer

91 91 93 94 95 95

5

GERAADPLEEGDE BRONNEN

96

I

Kaart van China

102

Algemeen ambtsbericht China

1

maart 2009

INLEIDING In dit algemeen ambtsbericht wordt de situatie in China beschreven voor zover deze van belang is voor de beoordeling van asielverzoeken van personen die afkomstig zijn uit China en voor besluitvorming over de terugkeer van afgewezen Chinese asielzoekers. Dit ambtsbericht is een actualisering van eerdere ambtsberichten over de situatie in China (laatstelijk 24 april 2008). Het algemeen ambtsbericht beslaat de periode van mei 2008 tot februari 2009. Dit ambtsbericht is gebaseerd op informatie van openbare en vertrouwelijke bronnen. Bij de opstelling is gebruik gemaakt van informatie van verschillende organisaties van de Verenigde Naties, niet-gouvernementele organisaties, vakliteratuur en berichtgeving in de media. Een overzicht van de geraadpleegde openbare bronnen is opgenomen in de literatuurlijst. Bovendien liggen bevindingen ter plaatse en vertrouwelijke rapportages van de Nederlandse vertegenwoordigingen in China aan dit algemeen ambtsbericht ten grondslag. In het algemeen ambtsbericht wordt veelvuldig verwezen naar geraadpleegde openbare bronnen. Daar waar openbare bronnen zijn vermeld, wordt de tekst in veel gevallen ook ondersteund door informatie die op vertrouwelijke basis is ingewonnen. In hoofdstuk twee wordt ingegaan op recente ontwikkelingen op politiek en veiligheidsgebied. Deze beschrijving wordt voorafgegaan door een beknopt overzicht van de recente geschiedenis van China. Ook is een korte passage over de geografie en de bevolking van China opgenomen. In hoofdstuk drie wordt de mensenrechtensituatie in China geschetst. Na een beschrijving van wettelijke garanties en internationale verdragen waarbij China partij is, komen de mogelijkheden van toezicht op naleving van mensenrechten aan de orde. Daarna volgt de beschrijving van de naleving dan wel schending van enkele klassieke mensenrechten. Ten slotte wordt de positie van specifieke groepen, waaronder minderjarigen, belicht. In hoofdstuk vier komen migratiestromen aan de orde, alsmede de opvang in de regio.

4


2

LANDENINFORMATIE

2.1

Basisgegevens

2.1.1

Land en volk

maart 2009

Het aantal inwoners van de Volksrepubliek China bedraagt ongeveer 1,3 miljard. De Han-Chinezen vormen 92 procent van de totale bevolking.1 China kent daarnaast 55 officieel erkende etnische minderheidsgroepen.2 China kent 5 officiële geschreven talen, te weten: Mandarijn (ofwel: Putonghua), Mongools schrift, Tibetaans, Zhuang Zu (de taal van een minderheid in de provincies Guangxi en Yunnan) en het Oeigoers. Het zijn de talen van de vijf grootste bevolkingsgroepen, te weten: Han-Chinezen, de Mongolen, de Tibetanen, de Zhuang en de Oeigoeren. 3

2.1.2

Geschiedenis4 Op 1 oktober 1949 riep Mao Zedong in Peking de ‘Volksrepubliek China’ uit. De regeerperiode van Mao werd gekenmerkt door sociale en economische experimenten die miljoenen slachtoffers maakten. De ‘Grote Sprong Voorwaarts’ van 1958 was een experiment bedoeld om het land in korte tijd op een zelfde ontwikkelingsniveau te brengen als het westen. De Culturele Revolutie (19661976) was een nieuw experiment, waarmee Mao probeerde om zijn tanende machtspositie te herstellen. Mao riep daarbij de jeugd op tot zuivering van het ‘corrupte en bourgeois’ partijkader. De Rode Garde bestaande uit fanatieke jongeren trok massaal met Mao’s ‘rode boekje’ in de hand het land in om de volwassenen op te voeden in de ware communistische leer. Miljoenen Chinezen werden gemarteld en vermoord, omdat ze niet veranderingsgezind zouden zijn. Omdat de Culturele Revolutie dreigde te ontaarden in een burgeroorlog, werd de Rode Garde in 1968 weer onder toezicht van het leger geplaatst. De interne machtsstrijd en de kaderscholen bleven bestaan. Aan de ontwrichtende periode

1

CIA, The World Factbook – China (2008).

2

Voor een overzicht van de in China erkende etnische minderheden zie het algemeen ambtsbericht China van 30 juni 2005; zie ook ‘The fate of China’s minorities’, Spiegel OnLine (8 juni 2008).

3

Voor een overzicht van de in China gesproken talen en dialecten zie het algemeen ambtsbericht China van 24 april 2008.

4

Voor een beschrijving van de oude geschiedenis (van de dynastieën tot aan het begin van de regeerperiode van Mao) zie het algemeen ambtsbericht van 28 augustus 2000.

5


maart 2009

kwam met de dood van Mao op 9 september 1976 5 en de arrestatie op 6 oktober 1976 van de zogenaamde ‘Bende van Vier’ een einde. De nieuwe politieke leider Deng Xiaoping gaf in 1978 de aanzet tot hervormingen in de richting van particuliere bedrijfsvoering en marktwerking in de economie. 6 Daarmee begon voor China een periode van economische groei en een begin van politieke liberalisering. Er kwam meer tolerantie op cultureel gebied. Een roep om grotere politieke vrijheden leidde tot studentendemonstraties. De studentenopstand in april 1989 rond het Plein van de Hemelse Vrede (Tiananmenplein) in Peking was voor de regering aanleiding in te grijpen en in de nacht van 3 op 4 juni 1989 de demonstraties bloedig neer te slaan. De schattingen lopen uiteen van 500 tot 3000 dodelijke slachtoffers. In november 1989 gaf Deng Xiaoping zijn laatste officiële functie op, maar hij behield zijn politieke invloed. In l993 werd Jiang Zemin staatshoofd, nadat hij al in 1989 tot secretaris-generaal van de Chinese Communistische Partij (CCP) was benoemd. Onder zijn leiding wordt het door Deng ingezette beleid van geleidelijke liberalisatie van het economische stelsel voortgezet. Het aantrekken van buitenlandse investeringen en het behoud van sociale stabiliteit hadden daarbij prioriteit. Als onderdeel van zijn campagne om de geschiedenis in te gaan als één van China's grote leiders introduceerde Jiang een nieuw gedachtegoed in de partij, de zogeheten ‘san ge daibiao’, de drie vertegenwoordigingen. In deze ideologie wordt gesteld dat de CCP de meest moderne productieve krachten, de meest ontwikkelde cultuur en de fundamentele belangen van de gehele bevolking moet vertegenwoordigen. Op basis van deze ideologie werd besloten dat ook ondernemers tot de CCP toegelaten konden worden. De doctrine van de drie vertegenwoordigingen wordt algemeen gezien als strategie om de legitimiteit van de partij bij het Chinese volk uit te breiden. Vroeger konden slechts boeren en arbeiders partijlid worden. In november 2002 volgde Hu Jintao president Jiang Zemin op als secretarisgeneraal van de CCP. Hu Jintao werd in maart 2003 tijdens het Nationaal Volkscongres aangewezen als de nieuwe president van de Volksrepubliek China.

5

Op 20 augustus 2008 maakte het Chinese staatspersbureau Xinhua bekend dat de voormalige premier van China, Hua Guofeng, op 87-jarige leeftijd is overleden. Hua Guofeng was tijdens zijn leven leider van zowel de Communistische Partij als de Chinese Volkssrepubliek. Hij was door Mao Zedong zelf aangewezen als diens opvolger. Toen premier Zhou Enlai in januari 1976 stierf, werd Hua premier van China. Toen ook Mao Zedong in september 1976 overleed, zou hij Hua met de volgende woorden achterlaten: ‘Met jou aan het roer voel ik me veilig’. Hua werd daarna eveneens voorzitter van de Communistische Partij. Hua, bijgenaamd ‘Wijze Leider’, maakte een einde aan de Culturele Revolutie (1966-1976), de maatschappelijke omwenteling die Mao wilde bewerkstelligen. Hij bleef als een ‘tussenpaus’ slechts twee jaar aan de macht. Daarna kwam Deng Xiaoping aan het roer. (AFP/ANP (20 augustus 2008)).

6

‘Onze rijkdom danken we aan Deng Xiaoping’, NRC Handelsblad (30 oktober 2008).

6


maart 2009

Vanaf september 2004 heeft Hu Jintao het roer in China volledig in handen kunnen nemen, nadat Jiang Zemin als voorzitter van het Centrale Militaire Comité was afgetreden. Wen Jiabao, voorheen vice-premier, volgde in maart 2003 Zhu Rongji op als premier. De regering van Hu Jintao heeft – gedwongen door een groeiende binnenlandse sociale onrust - relatief veel aandacht voor sociale problemen, die grotendeels worden veroorzaakt door zaken die variëren van grondonteigeningen zonder voldoende compensatie en corruptie onder overheidsfunctionarissen tot een steeds groter wordende kloof tussen rijk en arm. Een voorstel van premier Wen Jiabao voor een ‘nieuw socialistisch platteland’ waarvan 750 miljoen Chinezen zouden moeten gaan profiteren, werd in 2005 aangenomen. Met het ‘Nieuwe Socialistische Platteland’ wil de overheid tot een revival van het verpauperde platteland komen met grote investeringen op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs, voeding en veilig drinkwater. 2.1.3

Staatsinrichting De Volksrepubliek China is volgens de grondwet een socialistische staat onder de democratische dictatuur van het volk, geleid door de werkende klasse en gebaseerd op de alliantie van arbeiders, boeren en, sinds de aanname van de doctrine van Jiang Zemin, ondernemers. De belangrijkste staatsorganen: - het staatshoofd van China is de president, bijgestaan door een vice-president. De president en vice-president worden gekozen voor een termijn van vijf jaar en kunnen ten hoogste twee ambtstermijnen vervullen. - het Nationaal Volkscongres, het Chinese ‘parlement’, bekleedt formeel het hoogste staatsgezag in China. Het Chinese Nationaal Volkscongres komt eens per jaar in plenaire zitting bijeen in Peking (doorgaans in maart). Wanneer het Nationaal Volkscongres niet in zitting is (voor de rest van het jaar), worden alle functies daarvan uitgeoefend door het Staand Comité van het Nationaal Volkscongres. Leden van het Nationaal Volkscongres worden voor een termijn van vijf jaar door middelvan getrapte verkiezingen gekozen. - de regering wordt gevormd door de Staatsraad. De leden worden gekozen door het Chinese parlement en moeten formeel ook aan het Chinese parlement verantwoording afleggen. De Staatsraad wordt geleid door een kernkabinet van de vier vice-premiers en vijf staatsraden, voorgezeten door de premier. De ‘Staatsraad in ruime zin’ omvat tevens de voorzitters van de staatscommissies, alle ministers (22) en de president van de Rekenkamer. - het Centraal Militair Comité geeft sturing aan het leger.

7


maart 2009

In de praktijk zijn de staatsorganen ondergeschikt aan de CCP. Alle leiders van de verschillende staatsorganen en het leger hebben zitting in het politbureau van de CCP. De politieke leiding van het land ligt in handen van het politibureau.7 Rechterlijke macht China kent een Hooggerechtshof met daaronder volksrechtbanken op meerdere niveaus (basic, intermediary en higher) en daarnaast bijzondere rechtbanken zoals militaire rechtbanken of rechtbanken voor maritieme -of transportaangelegenheden. Administratieve indeling China is conform artikel 30 van de grondwet administratief ingedeeld in de volgende bestuurslagen: 1. provincies (sheng), autonome gebieden (zizhiqu) en gemeentes die direct onder het landsbestuur vallen (zhixiashi); 2. de provincies en autonome gebieden zijn onderverdeeld in autonome prefecturen (zizhizhou), gewesten (xian), autonome gewesten (zizhixian) en steden (shi); 3. de gewesten en autonome gewesten zijn onderverdeeld in agglomeraties (xiang), nationaliteitsagglomeraties (minzuxiang) en landelijke gemeentes (zhen). Er zijn 23 provincies8, 5 autonome gebieden9 en 4 stadsprovincies10 (tezamen 32). Daarnaast zijn er twee gebieden met een aparte status (Special Administrative Region – SAR), te weten Hongkong11 en Macao12. De autonome gebieden liggen vooral aan de grenzen en worden veelal bestuurd door een gouverneur, die aangewezen wordt vanuit Peking. Hoewel deze gebieden aangemerkt worden als ‘autonoom’, hebben zij in de praktijk minder autonomie dan een provincie. Verkiezingen Voor de volkscongressen op gewestelijk niveau worden verkiezingen gehouden. Deze volksvertegenwoordigers kiezen vervolgens afgevaardigden voor de provincies, die op hun beurt weer afgevaardigden voor het Nationaal Volkscongres kiezen. Los hiervan worden directe verkiezingen gehouden op dorps- en wijkniveau. Dit zijn de laagste overheidsniveaus in ruraal en stedelijk China. Hoewel zich op het laagste overheidsniveau ook onafhankelijke kandidaten mogen presenteren, is de trend dat voor hogere overheidsniveaus de te verkiezen kandidaten lid van de CCP zijn. Experimenten zijn gaande voor directe 7

Zie ook het artikel ‘Power to the Party’, TheWorldToDay.org (augustus/september 2008).

8

Taiwan geldt voor China formeel als 23ste provincie.

9

Tibet Autonomous Region, Xinjiang Uighur Autonomous Region, Inner Mongolia Autonomous Region, Ningxia Hui Autonomous Region en Guangxi Autonomous Region.

10

Dat zijn Peking, Shanghai, Tianjin en Chongqing.

11

Zie ook paragraaf 3.5.4 van dit algemeen ambtsbericht.

12

Op 20 december 1999 werd Macao door Portugal aan China teruggegeven.

8


maart 2009

verkiezingen op weer een niveau hoger, dat van districten. Trend bestaat dat leden van het Volkscongres meer initiatief naar zich toe trekken.

2.2

Politieke ontwikkelingen Na het Zeventiende Partijcongres in oktober 2007, waar de politieke koers voor China in de komende vijf jaar werd bepaald, zitten president Hu Jintao en premier Wen Jiaobao voorlopig stevig in het zadel. 13 De president is tijdens het laatste partijcongres erin geslaagd zijn ‘wetenschappelijke benadering van ontwikkeling’ als kernstuk van beleid aanvaard te krijgen. Daarin is de legitimiteit van de machtsmonopolie van de Chinese Communistische Partij (CCP), een topprioriteit en voortdurende bron van zorg voor het leiderschap, stevig verankerd. Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan stabiliteit ( ‘de harmonieuze samenleving’) en eenheid van China. De president en de premier zijn er zich van bewust dat het leiderschap dient te presteren om de legitimiteit van de volledige controle van de CCP te laten voortduren. 14 Redenen voor onrust worden daarom zo veel mogelijk systematisch onderzocht en aangepakt, zoals milieuvervuiling, corruptie, inflatie, inkomensverschillen en achterblijvende landelijke gebieden. Niet alle problemen worden echter aangepakt, omdat daar minder belang aan wordt gehecht of omdat er gebrek aan opportuniteit is. Dit is mede toe te schrijven aan de gecompliceerde relatie van de centrale autoriteiten in Peking met de lagere overheden. Landhervorming Tijdens de vierdaagse, derde voltallige bijeenkomst van het 17de Centraal Comité van de CCP, die op 12 oktober 2008 eindigde, werd besloten om de ruim 700 miljoen boeren de vrijheid te geven om gebruiksrechten te verkopen of te gebruiken als onderpand voor een lening.15 Nadere details moeten nog worden uitgewerkt16; een datum van invoering wordt niet eerder dan medio 2009 verwacht. Het toestaan van landhandel is een historische hervorming voor China. In 1949 werd alle grond in China genationaliseerd. Omdat de collectieve landbouw ten tijde van Mao Zedong niet werkte, besloot de staat de grond dertig jaar geleden, bij het begin van China’s economische liberalisatie, te verpachten aan boeren, zodat die de grond weer zelfstandig konden bewerken.

13

‘Prospects 2009: China’s slowdown may hurt Wen’, Oxford Analytica (27 november 2008).

14

‘China: Strong now, a tested CCP could tumble’, Oxford Analytica (28 oktober 2008).

15

‘Meer vrijheid voor de boeren in China’, De Volkskrant (14 oktober 2008); AFP (12 en 19 oktober 2008)/ Reuters (12, 13, 19 en 20 oktober 2008).

16

Een en ander wordt nog bemoeilijkt, doordat er geen kadaster is en informatie over het pachten van grond slecht is bijgehouden.

9


maart 2009

Die gebruiksrechten worden nu eenvoudiger verhandelbaar via een soort grondmarkt.17 De staat blijft wel de eigenaar van de grond. De landhervorming wordt vooral ingegeven door de zorg van de Chinese overheid over de voedselvoorziening. Daarbij hecht men eraan zoveel mogelijk zelfvoorzienend te zijn. De voedselproductie loopt echter de laatste jaren terug, omdat steeds meer vruchtbare akkers rond steden en dorpen worden opgeslokt door stadsuitbreiding. Door een sanering van het boerenbedrijf hoopt men grotere en modernere boerderijen te krijgen, die een hogere productie opleveren. De uitgekochte boeren zullen naar honderden grote en duizenden kleine steden verhuizen. De overheid verwacht dat de komende jaren 200 tot 300 miljoen mensen het platteland zullen verlaten en stimuleert nu juist weer de terugkeer naar de provincie. Met het nieuwe landhervormingsplan wil de overheid tevens het inkomen van boeren de komende twaalf jaar verdubbelen. Via deze ambitieuze doelstelling tracht de overheid te voorkomen dat de kloof tussen stad en platteland steeds groter gaat worden en uiteindelijk uitmondt in sociale spanningen en geweld.18 De huidige economische crisis gaat niet aan China voorbij. Uit verschillende overheidsrapporten blijkt dat de Chinese export afneemt, dat nieuwe onroerend goed projecten worden uitgesteld en dat in de Pearlrivier-delta (de Zuid-Chinese regio Guangdong) vele fabrieken worden gesloten. 19 Migranten die geen werk meer kunnen vinden in de steden, keren terug naar het platteland. De Chinese overheid is begonnen met het oprichten van fondsen, waaruit eventueel achterstallige lonen zouden kunnen worden betaald.20 Dit met name om ook interne onrust te voorkomen. Ook de politie zou opdracht hebben gekregen voorzichtig om te gaan met het gebruik van geweld.21 In 2009 staat China een jaar vol politiek gevoelige ‘herdenkingsdagen’ te wachten. Zoals de vijftigste verjaardag van de annexatie van Tibet (10 maart), de twintigste verjaardag van de bloedig neergeslagen protesten op het Plein van de Hemelse Vrede (4 juni), de tiende verjaardag van het in de ban doen van Falun Gong (22 juli) en de zestigste verjaardag van de stichting van de Chinese Volksrepubliek 17

Volgens het Chinese ministerie van Landbouw zouden 90% van de boeren in het bezit zijn van een certificaat inzake gebruiksrechten. Uit een onafhankelijk onderzoek van de Renmin Universiteit in Peking blijkt dat slechts 59% van de boeren hun gebruiksrechten kunnen bewijzen. (Caijing, een Chinees weekblad, van 12 januari 2009 (english.caijing.com.cn) en de South China Morning Post, een dagelijks verschijnende krant in Hongkong, van 12 januari 2009 (www.scmp.com)).

18

‘China: CCP plenum mulls farmland and economy’, Oxford Analytica (14 oktober 2008).

19

‘Once sizzling, China’s economy shows rapid signs of fizzling’, The New York Times (7 november 2008); ANP (2 december 2008); ‘China scholar warns of turmoil as growth slows’, Reuters (5 december 2008); ‘Labour pains – Unemployment and unrest in China’, Global Insight – Country Intelligence – Analysis (17 december 2008)..

20

‘Factory closures, layoffs stir unrest in China’, USA Today (2 december 2008).

21

‘Chinese police told to go easy on protesters’, The Guardian (3 november 2008).

10


maart 2009

zelf (1 oktober). Elk van deze herdenkingen kan aanleiding zijn voor ongeregeldheden.22 Taiwan De Volksrepubliek China beschouwt Taiwan als een opstandige provincie en streeft ernaar dat Taiwan, net als Hongkong en Macao, weer met de Volksrepubliek wordt verenigd. China heeft verklaard dat een onafhankelijkheidsverklaring van Taiwan een grond voor oorlog is. Sinds Costa Rica in juni 2007 en Malawi in 2008 besloten diplomatieke betrekkingen aan te knopen met de Volksrepubliek China (en daarmee terugkomen op de eerdere erkenning van Taiwan), wordt het eiland (officieel: de Republiek China) nog slechts door 23 staten erkend. Lichte dooi De formele dialoog tussen de Volksrepubliek China en Taiwan werd in 1999 stilgelegd, toen de Taiwanese DPP-leiders leken uit te zijn op een officiële onafhankelijksheidsverklaring. De in mei 2008 aangetreden nieuwe Taiwanese leider Ma Ying-jeou van de KMT probeert de diepgewortelde politieke tegenstellingen te overbruggen door het aangaan van nauwere economische samenwerking. Sindsdien zijn de betrekkingen tussen de Volksrepubliek China en Taiwan enigszins verbeterd, hoewel de protesten tegen de toenadering bleven bestaan.23 Van 3 tot 7 november 2008 vond in de Taiwanese hoofdstad Taipei overleg plaats tussen de Chinese gezant Chen Yunlin, hoofd van China’s Association for Relations Across the Taiwan Strait (ARATS) en zijn Taiwanese tegenhanger Chiang Pin-Kung van de Straits Exchange Foundation (SEF). Tijdens de gesprekken werden overeenkomsten getekend over onder meer scheepvaart, chartervluchten, postdiensten en voedselveiligheid, en werden de rechtstreekse verbindingen tussen China en Taiwan via de lucht, over het water en via de posterijen hersteld. 24 25 De Chinese delegatie werd door Ma Ying-jeou ontvangen.26 Tegen het Chinese bezoek werd massaal gedemonstreerd. Zo betoogden op 25 oktober 2008 aan de vooravond van het bezoek bijna een half miljoen mensen in de Taiwanese hoofdstad Taipei tegen hun leiderschap. Veel betogers droegen de kleuren van de oppositiepartij DPP.27 De demonstranten 22

Volkskrant (23 december 2008); Reuters (6 januari 2009).

23

‘China/Taiwan: Ma needs boost from policy success’, Oxford Analytica (26 augustus 2008).

24

AFP/ANP/Reuters (15 december 2008).

25

AFP/ANP/Reuters (3 en 4 november 2008); ‘Taiwan/US/China: Relations mend in changing times’, Oxford Analytica (3 november 2008; NRC Handelsblad (4 november 2008).

26

‘China/Taiwan: Chen visit makes progress amid protests’, Oxford Analytica (11 november 2008).

27

AFP/ANP (25 oktober 2008). Op 11 november 2008 werd de voormalige president van Taiwan, Chen Shui-bian, gearresteerd op verdenking van corruptie. Chen die in mei 2008

11


maart 2009

vonden dat Ma Ying-jeou met het aanhalen van de betrekkingen met China het streven naar onafhankelijkheid ondermijnde en de nationale souvereiniteit van het eiland verkwanselde. Ook tijdens het bezoek en bij het vertrek van de Chinese delegatie werd volop gedemonstreerd. Daarbij zouden tientallen agenten en actievoerders gewond zijn geraakt.28 Tijdens een economische topconferentie van de 21 APEC-landen in Lima hebben de Chinese president Hu Jintao en de Taiwanese erevoorzitter van de leidende Taiwanese Kuomintang-partij, Lien Chan, in de Peruaanse hoofdstad Lima op 21 november 2008 met elkaar gesproken.29 Op 20 december 2008 stelden de Chinese autoriteiten bereid te zijn Taiwan economisch te helpen als gevolg van de wereldwijde financiële crisis. Taiwanese bedrijven worden gestimuleerd om te investeren in China. Verder wordt er samengewerkt om technologieën te ontwikkelen op het gebied van electronica, milieubescherming en nieuwe vormen van energie. China hoopt verder dat Taiwan de beperkingen op de invoer van Chinese goederen opheft en dat Chinese bedrijven kunnen deelnemen aan grote infrastructurele projecten.30 Olympische Spelen Sinds Mao Zedong de Volksrepubliek China uitriep en er de facto twee regeringen zijn die aanspraak maken op (de naam) China, blijft de betiteling van Taiwan in internationale context een gevoelig punt. Directe benamingen als ‘Republic of China’ (ROC) of ‘Taiwan’ zijn voor Peking onacceptabel. Dit zou immers impliceren dat er twee China’s zijn, ofwel dat Taiwan een onafhankelijke staat is. De hernieuwde toetreding van Taiwan tot het Internationaal Olympisch Comité (IOC) in 1979 onder de Engelse naam ‘Chinese Taipei’ betekende een doorbraak van het isolement waarin Taiwan was terecht gekomen, nadat de Volksrepubliek China de China-zetel in de Verenigde Naties in 1971 innam. Op het vasteland werd vervolgens ‘Chinese Taipei’ vertaald als ‘Zhongguo Taipei’ (China Taipei), op Taiwan als ‘Zhonghua Taipei’ (Chinese Taipei). Voor Taiwan was de vertaling ‘Zhongguo Taipei’ onwenselijk, omdat het zou impliceren dat Taipei ondergeschikt is aan China. ‘Zhongguo’ duidt namelijk op de staat China, terwijl ‘Zhonghua’ verwijst naar de Chinese cultuur of etniciteit. werd opgevolgd door Ma Ying-jeou, wordt verdacht van het witwassen van geld, verduisteren van overheidsgeld, het aannemen van steekpenningen en het vervalsen van documenten. Bij een veroordeling hangt de oud-president minimaal vijf jaar gevangenisstraf boven het hoofd.(AFP/ANP ((11 november 2008)). 28

AFP/ANP/DPA (6 en 7 november 2008); ‘China/Taiwan: Chen visit makes progress amid protests’, Oxford Analytica (11 november 2008).

29

AFP/ANP (21 november 2008).

30

ANP/Reuters (20 december 2008).

12


maart 2009

In 1989 bereikten China en Taiwan een akkoord, waarin beide zijden erkenden dat bij grote sportevenementen voor Taiwan de officiële Chinese naam ‘Zhonghua Taipei’ is. Een uitspraak op 9 juli 2008 van een woordvoerder van het in Peking gevestigde Taiwan Affairs Office dat het Taiwanese team ook ‘China Taipei’ in plaats van ‘Chinese Taipei’ mag worden genoemd, leidde tot grote opschudding op Taiwan. Er werd zelfs met een boycot van de Spelen gedreigd. Omdat Peking uiteindelijk stilzwijgend bijdraaide, liep de gehele affaire met een sisser af. De media op het Chinese vasteland gebruikten weer de benaming ‘Zhonghua Taipei’. Op uitnodiging van het IOC waren drie ministers (van Sport, Onderwijs, en één zonder portefeuille) uit Taipei tijdens de Olympische Spelen in Peking. De voorzitter van de op Taiwan regerende Kuomintang, Wu Po-hsiung, was aanwezig bij de openingsceremonie van de Spelen op 8 augustus 2008. Of hij nog bilaterale gesprekken heeft gevoerd met zijn CCP-tegenhanger Hu Jintao, is niet bekend. In geval een Taiwanese sporter een medaille zou winnen, was de procedure niet anders dan bij de voorafgaande Spelen. Volkslied en vlag van Taiwan waren uitgesloten. In plaats daarvan werd er een speciale Olympische vlag van ‘Chinese Taipei’ gehesen en weerklonk het ‘vlaggenlied’ van Taiwan. Ook dit was in 1979 overeengekomen. Buitenlands beleid China streeft naar een multipolaire wereld waarin onder andere Rusland, de VS, India en ook de EU de andere polen zijn. Verder staat het Chinese buitenlandbeleid in het teken van non-interventionisme31, de binnenlandse aangelegenheden van een ander land vormen geen onderdeel van het Chinese buitenlandse beleid. Daarnaast wordt het Chinese buitenlandse beleid grotendeels gedicteerd door de binnenlandse prioriteiten van stabiliteit en territoriale eenheid. Voor dat laatste is het voor China van belang dat op dossiers als Tibet en Taiwan de internationale gemeenschap het Chinese één-China-beleid erkent en steunt. Voor stabiliteit is van belang dat China zich economisch en maatschappelijk kan blijven ontwikkelen, en zo voor de Chinese bevolking de werkgelegenheid en een voortdurende verbetering van leefomstandigheden kan blijven waarborgen. Dit vertaalt zich naar 31

De inval onder het mom dat er genocide plaatsvond en de bezetting door de Russische Federatie (RF) van delen van Georgië, alsmede de unilaterale erkenning door de RF van de Georgische regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië in augustus 2008 plaatsten China echter voor een dilemma. Enerzijds gingen deze RF acties regelrecht in tegen de (bekende) Chinese opvattingen over nationale souvereiniteit en territoriale integriteit. Anderzijds wilde China de RF, immers een belangrijke buur en bondgenoot, niet openlijk afvallen.(‘China: Beijing gets caught in Georgia fallout’, Oxford Analytica (1 september 2008).

13


maart 2009

buitenlands politieke doelstellingen als internationale aanvaarding van Chinees buitenlands handelsbeleid en het zekerstellen van grondstoffen en energie die nodig zijn voor een voortdurend groeiproces en die nodig is om de bevolking te laten profiteren van een toenemende welvaart en onrust te voorkomen. 2.3

Veiligheidssituatie De veiligheidssituatie in China was in de verslagperiode stabiel. Potentiële spanningen hangen samen met de kwesties Taiwan, Tibet en Xinjiang en toenemende sociale onrust. Demonstraties vinden in veel gevallen plaats als gevolg van frustratie over zaken als groeiende werkloosheid als gevolg van sluiting van bedrijven, het niet uitbetalen van achterstallige lonen/salarissen, corruptie, gedwongen verhuizingen, milieuvervuiling en ontneming van onroerend goedrechten.32 Het komt voor dat bij deze demonstraties doden en gewonden vallen. Aan de vooravond van en tijdens de Olympische Spelen was de mogelijkheid om te demonstreren dan ook sterk ingeperkt.33 Olympische Spelen Volgens de Chinese autoriteiten ging de meeste dreiging tijdens de Olympische Spelen uit van islamitische radicalen in de regio Xinjiang, separatisten die strijden voor een onafhankelijk Tibet, de verboden spirituele beweging Falun Gong, alsmede westerse krachten die voor democratie in China zijn. Critici verweten de Chinese overheid het terrorismegevaar en de aanslagen te hebben willen overdrijven om zo een excuus te hebben om hard te kunnen optreden tegen verschillende moslimbewegingen in Xinjiang. Om terroristische aanslagen tijdens de Spelen af te wenden werden zo’n 40.000 militairen en 110.000 politiemensen ingezet.34 Gevechtsvliegtuigen en tientallen marineschepen werden achter de hand gehouden. Radar, raket-afweergeschut en afweer tegen aanvallen met chemische wapens werden rond de Olympische stadions geplaatst. Veiligheidscontroles waren in en om het openbaar vervoer, vliegvelden en treinstations verhoogd. Ook stonden er controleposten bij wegen naar de hoofdstad. Tienduizenden agenten en vrijwillige ordehandhavers patrouilleerden in de straten van Peking; enkele populaire uitgaansplekken werden gesloten. Ook buurtwachten werden gebruikt om ieder verdacht of afwijkend gedrag te melden aan de autoriteiten. Enkele kleine demonstraties werden in de kiem gesmoord. Na de

32

‘Property dispute holds up rail work in southern China’, Reuters (19 december 2008).

33

Zie ook paragraaf 3.3.2.

34

‘Why security is tighter in Beijing – measures include checkpoints around the city and missiles by the Olympic stadium’, The Christian Science Monitor (31 juli 2008); AFP (10 augustus 2008).

14


maart 2009

Olympische Spelen werd het aantal veiligheidscontroles en ordehandhavers weer teruggebracht naar normaal niveau. Xinjiang De veiligheidssituatie in Xinjiang is over het algemeen stabiel. Xinjiang is vrij te bereizen voor zowel Chinese burgers als buitenlanders. Drugssmokkel vormt in Xinjiang een probleem, vooral op de grens met Afghanistan, Tadjikistan en Pakistan. De beschikbaarheid van drugs zorgt voor een relatief hoog aantal verslaafden in Xinjiang. Veel drugs worden via Xinjiang verder gesmokkeld naar de kust. Voorafgaand aan en tijdens de Olympische spelen werden in Xinjiang enkele aanslagen gepleegd.35 Voor het rondreizen in de grensgebieden kan in sommige gevallen een bianfang zheng (=grensvergunning) nodig zijn. Een dergelijke vergunning kan verkregen worden bij het lokale Public Security Bureau (PSB). Tibetaanse Autonome Regio (TAR) De landsgrenzen van Tibet (met India, Nepal, Bhutan, Birma) zijn zeer streng beveiligd. Er is weinig criminaliteit in TAR. Tijdens herdenkingsdagen en plaatselijke feestdagen worden de veiligheidsmaatregelen in de TAR verscherpt. Buitenlandse reizigers kunnen Tibet niet in zonder een speciale vergunning (permit) waarin de te bezoeken regio’s met naam genoemd worden. Voor sommige grensgebieden die buitenlanders willen bezoeken, dient de reisorganisatie naast de permit ook een bianfang zheng (grensvergunning) aan te vragen. Ook Chinese burgers die in Tibet rondreizen, hebben voor het reizen in sommige specifieke grensgebieden in Tibet een speciale bianfang zheng nodig. Zij dienen die zelf bij het Public Security Bureau aan te vragen, voordat zij naar het gebied afreizen. De exacte plaatsnamen van deze grensgebieden staan in het Chinees op de website van de lokale autoriteiten van Tibet aangegeven. 36 Leger en politie De binnenlandse veiligheid valt onder de verantwoordelijkheid van het Volksbevrijdingsleger (People’s Liberation Army - PLA, 1,25 miljoen personen)37

35

Zie ook paragraaf 3.5.2 van dit algemeen ambtsbericht.

36

Website van de lokale autoriteiten van Tibet Autonomous Region (http://www.xzta.gov.cn/yww/Essential/Regulation/4723.shtml). De informatie met betrekking tot grensvergunningen voor Chinese burgers staat op dezelfde website; deze informatie is alleen in het Chinees verkrijgbaar.

37

‘China: PLA ground forces only selectively modernise’, Oxford Analytica (20 augustus 2008).

15


maart 2009

38

van het ministerie van Defensie en de Gewapende Volkspolitie (People’s Armed Police - PAP, 1,5 miljoen personen) van het ministerie van Openbare Veiligheid. Formeel controleert het Nationaal Volkscongres de voor leger en politie verantwoordelijke ministers en het centraal-militair comité. In de praktijk echter worden zij aangestuurd door het centraal militair comité van de Communistische Partij. Daarnaast zijn er nog 600.000 legerreservisten en een volksmilitie van in totaal 10 miljoen personen die onder bevel staan van militaire organen en belast zijn met verdedigingstaken en helpen bij het handhaven van de openbare orde.

38

Eenheden van het PLA in het westen van China werden sinds het neerslaan in 1989 van de Tiananmenplein-ongeregeldheden ingezet in Tibet en aangrenzende gebieden ter ondersteuning van de onder grote druk staande PAP eenheden aldaar. PLA eenheden werden ook ingezet ter beveiliging van de Olympische Spelen in Peking. Het PLA heeft tot dusverre met 2000 man bijgedragen aan een achttiental vredesmissies van de Verenigde Naties (Oxford Analytica, 20 augustus 2008). In navolging van onder meer de Europese Unie en de VS stuurt China marineschepen naar Somalië om schepen van met name Taiwanese rederijen te begeleiden in de Golf van Aden. Het is de eerste keer dat de Chinese marine buiten de eigen territoriale wateren gaat patrouilleren. In de Golf van Aden, een drukke waterweg waar jaarlijks vele duizenden schepen gebruik van maken, vielen Somalische piraten in 2008 tientallen schepen aan. Zij eisen hoge losgelden van de regeringen van de landen van herkomst, of van de rederijen. De Somalische wateren behoren tot de gevaarlijkste ter wereld voor de internationale scheepvaart.(AFP/ANP (18 december 2008)).

16


3

MENSENRECHTEN

3.1

Juridische context

3.1.1

Verdragen en protocollen

maart 2009

China heeft de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (New York, 10-12-1948) getekend en is onder meer partij bij - het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide (Parijs, 09-12-1948), - het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (CERD) (New York, 07-03-1966), - het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (ESOCUL) (New York, 19-12-1966)39, - het Internationaal Verdrag inzake de bestrijding en bestraffing van de misdaad van apartheid (New York, 30-11-1979), - het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie tegen vrouwen (CEDAW) (New York, 18-12-1979), - het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing (CAT) (New York, 10-12-1984), - het Verdrag inzake de rechten van het kind (CRC)(New York, 20-111989). China is ook partij bij het Verdrag betreffende de status van vluchtelingen (Genève, 28-07-1951 en bij het (aanvullende) Protocol bij dit Verdrag (New York, 31-01-1967). China heeft voorts op 5 oktober 1998 het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (ICCPR)/(BUPO) (New York, 19-12-1966) ondertekend, maar nog niet geratificeerd. Ondanks herhaaldelijk aandringen van onder andere EU zijde en diverse lidstaten (waaronder Nederland) wil China geen tijdpad voor bekrachtiging noemen. Wel zegden Chinese autoriteiten bij diverse internationale ontmoetingen toe het verdrag zo spoedig mogelijk te zullen ratificeren. China is geen partij bij het Statuut van Rome (het Internationaal Strafhof).

39

Onder het maken van een voorbehoud ten aanzien van artikel 8 sectie 1 onder a, waardoor China zich niet verplicht acht onafhankelijke vakbonden toe te staan. China erkent alleen de All China Federation of Trade Unions, die onder staatstoezicht staat.

17


3.1.2

maart 2009

Nationale wetgeving De Grondwet De Chinese grondwet legt de basisrechten en- plichten van de burgers vast en vormt de basis voor de politieke structuur en de verdeling van de macht. Echter, veel constitutionele bepalingen worden niet via andere wetten uitgevoerd en daardoor worden ze geen dwingende rechtspraktijk. Het is ook geen uitzondering dat rechten en vrijheden die weliswaar in de grondwet staan, tegelijkertijd door andere wetten worden beknot. Anticorruptie wetgeving De Chinese autoriteiten spannen zich in om de veel voorkomende corruptie onder ambtenaren tegen te gaan.40 De overheid vreest dat corruptie voor sociale onrust zorgt. Eén-kind beleid41 Het Chengdu Population and Family Planning Committee in Sichuan Province heeft aangegeven dat er een uitzondering zal worden gemaakt op het één-kind beleid naar aanleiding van de aardbeving van mei 2008.42 Ouders wier kind was omgekomen of gehandicapt was geraakt bij de aardbeving, mogen een tweede kind hebben. Daarnaast liet het comité weten dat ouders waarvan het legaal geboren kind bij de aardbeving is omgekomen, een illegaal geboren kind als legaal mogen laten registreren.43 Indien het omgekomen kind een illegaal geboren kind was, hoeven de ouders niet langer uitstaande boetes te betalen. Een speciaal medisch team zou ouders van omgekomen kinderen bijstaan bij sterilisatie herstel operaties en IVF bevruchtingen. 44

40

Zo werd een voormalige vice-burgemeester van Peking in oktober 2008 in eerste instantie ter dood veroordeeld wegens fraude rond de bouw van stadions en infrastructuur voor de Olympische Spelen. Later werd deze straf omgezet in levenslang. Liu Zhihua was chef van de bouwwerkzaamheden voor de Olympische Spelen van 2008. Ook beheerde hij het budget van omgerekend € 29,7 miljard voor de aanleg van wegen en andere infrastructuur. In 2006 werd hij ontslagen op beschuldiging van corruptie en wangedrag. Hij zou € 750.000 aan steekpenningen hebben aangenomen. Betrokkene is tegen zijn straf in beroep gegaan (ANP/Reuters (19 en 23 oktober 2008).

41

Zie, laatstelijk, paragraaf 3.1.2 van het algemeen ambtsbericht China van 31 mei 2006.

42

Op 12 mei 2008 werd de provincie Sichuan door een aardbeving getroffen met een kracht van 8,0 op de schaal van Richter. Daarbij kwamen bijna 70.000 mensen (waaronder naar schatting ruim 7000 kinderen) om het leven; ruim 16.000 kinderen raakten gewond.

43

Illegaal geboren kinderen worden in principe niet in de hukou-registratie opgenomen en staan niet geregistreerd. Alleen als de ouders van een illegaal geboren kind de ‘social compensation fee’ kunnen betalen, kan een kind vaak alsnog in de hukou-registratie worden opgenomen en heeft het een legale status.

44

‘China’s one-child policy has exemptions for quake victim’s parents’, International Herald Tribune (27 mei 2008); ‘Baby hope for earthquake parents’, BBC News (6 juni 2008).

18


maart 2009

Discusie legalisering euthanasie De afgelopen jaren zijn er bijna elk jaar tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het Chinese Volkscongres parlementsleden geweest die hebben gepleit voor euthanasiewetgeving. Maar deze pleidooien kregen nooit een vervolg. Traditionele opvattingen en angst voor misbruik staan euthanasiewetgeving in de weg. Critici waarschuwen dat China economisch, medisch en juridisch niet rijp is voor euthanasie.45 Het confucianisme, de belangrijkste bron van traditionele Chinese waarden, ontmoedigt euthanasie. Het confucianisme leert dat het menselijk leven tot stand komt door ouders en Tian, de hemel. 46 Aan de ene kant moet men zijn eigen verantwoordelijkheden erkennen en waarmaken, aan de andere kant moet men alles wat in het leven door toedoen van het lot gebeurt, accepteren. Daarom zou iemand zijn eigen leven niet zelf mogen beëindigen om lijden te voorkomen. Ook binnen het in China diep gewortelde boeddhisme bestaan soortgelijke opvattingen. Hier wordt er vanuit gegaan dat lijden zin heeft en moet worden gedragen. Ook geloven boeddhisten dat het bewustzijn voortgaat na het overlijden. Iemand die meent zich met euthanasie van ondraaglijk lijden te verlossen, blijft in geestelijke zin nog steeds lijden. Daarnaast bestaat twijfel over hoe legalisatie van euthanasie zal uitpakken in een land waar het rechtssysteem onderontwikkeld en corrupt is, waar ziekenhuizen winst moeten maken met hun patiëntenzorg en de bevolking nauwelijks verzekerd is tegen medische kosten.47 Niet het ondraaglijk lijden van een individu, maar het gebrek aan sociale voorzieningen zou weleens de hoofdmotivatie voor euthanasie kunnen worden. Euthanasie zou onder andere misbruikt kunnen worden om patiënten – en hun familie – te verlossen van torenhoge ziekenhuisrekeningen. Ook vrezen sommige critici voor de toch al zwakke positie van gehandicapten en ongeneeslijk zieken, die zichzelf vaak zien of worden gezien als een last voor familie en samenleving.48 Nationaal actieplan ter verbetering mensenrechten Volgens mededelingen van het Chinese staatspersbureau Xinhua op 30 december 2008 komt de regering begin 2009 met een actieplan met maatregelen om de mensenrechtensituatie in het land te verbeteren. Deze maatregelen richten zich onder meer op de verbetering van de rechten van vrouwen en kinderen, meer

45

‘Euthanasie in China: een lange weg te gaan’, Trouw (11 september 2008).

46

Tian, uit te spreken als Tjen, is het Chinese woord voor ‘hemel’, ‘natuur’ of ‘oorspronkelijke natuur’.

47

‘Euthanasie in China: een lange weg te gaan’, Trouw (11 september 2008).

48

Ibidem.

19


maart 2009

sociale gelijkheid en armoedebestrijding. Het actieplan zou de overheid samen met maatschappelijke organisaties hebben gemaakt.49 Implementatie van wetgeving De implementatie van wetgeving blijft een punt van zorg in China. Met name op lokaal niveau is er een gebrek aan capaciteit om ontwikkelingen op het gebied van nieuwe wetgeving bij te houden. Rechters, advocaten en lokale bestuurders zijn vaak nauwelijks op de hoogte van nieuwe wetgeving. Ook is er sprake van belangentegenstellingen tussen de centrale en lokale overheden. Lokale overheden moeten ook voldoen aan centraal gestelde groeidoelstellingen, die implementatie van bijvoorbeeld milieu- en veiligheidsmaatregelen bij mijnen en fabrieken onder druk kunnen zetten. Correcte handhaving van wetgeving in China staat daarmee onder druk. 3.2

Toezicht De politieke wil aan Chinese kant om voortgang te boeken op het gebied van mensenrechten is wisselend. In de aanloop naar het 17e Partijcongres in oktober 2007 en in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2008 toonde de Chinese overheid zich minder bereid om de dialoog over mensenrechten met de internationale gemeenschap aan te gaan. Bilaterale dialogen werden uitgesteld of beperkt. Verenigde Naties (VN) Door de VN wordt de mensenrechtensituatie in China kritisch gevolgd. China werd tot nog toe bezocht door de Speciale Rapporteurs inzake Willekeurige Hechtenis (in l997 en in 2004), inzake Recht op Onderwijs (2003) en inzake Foltering (2005). Bezoeken van Speciale Rapporteurs van de VN verlopen over het algemeen moeizaam. Over verzoeken van de VN aan China om Speciale Rapporteurs toe te laten op het gebied van Religieuze Vrijheid en op het gebied van Mensenrechten en Extreme Armoede wordt nog onderhandeld. De Europese Unie (EU) en Nederland De Europese Unie onderhoudt sinds 1995 een halfjaarlijkse dialoog met China over de mensenrechten. Deze dialoog vindt in principe tegelijkertijd plaats met mensenrechtenseminars, waaraan academische experts, NGO’s en andere vertegenwoordigers uit de EU en China deelnemen.50 De mensenrechtendialoog tussen China en de EU heeft als voornaamste doel concrete verbeteringen in de mensenrechtensituatie in China te bevorderen. Aandachtspunten tijdens de dialoog 49

ANP (30 december 2008).

50

Zo vond op 24 en 25 november 2008 in Peking de volgende zitting van de EU-China Legal Experts’ Seminar on Human Rights plaats. Van EU zijde waren de thema’s vrijheid van godsdienst, en arbeidsrechten en collectieve sociale verantwoordelijkheid ingebracht.

20


maart 2009

zijn onder meer de doodstraf, administratieve detentie, foltering, respect voor culturele en religieuze rechten van etnische minderheden, vrijheid van religie, vrijheid van vergadering, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Verder worden individuele zaken van politieke gevangenen opgebracht. De 25e EU-China mensenrechtendialoog vond plaats op 15 mei 2008 in Brdo (Slovenië). Op 13 en 14 mei 2008 vonden er in Bled (Slovenië) juridische seminars plaats, waaraan vertegenwoordigers van de EU en China deelnamen. Op 28 november 2008 vond in Peking de 26e EU-China mensenrechtendialoog plaats. Naast de mensenrechtendialogen vindt jaarlijks een EU-China topontmoeting plaats waar economische, politieke en internationale onderwerpen worden besproken. De Elfde EU-China topontmoeting zou op 1 december 2008 in Lyon plaatsvinden. Op 26 november 2008 werd de topontmoeting met de EU van Chinese zijde echter uitgesteld. Reden was de serie ontmoetingen die de Dalai Lama in de eerste week van december 2008 had met Europese leiders, waaronder een ontmoeting met de Franse president Nicolas Sarkozy in de Poolse stad Gdansk op 6 december 2008 ter herdenking van de 25ste verjaardag van de toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede aan de vroegere Poolse Solidariteitsvakbondsvoorzitter Lech Walesa. Van 22 tot en met 29 oktober 2008 bracht minister Verhagen (Buitenlandse Zaken) een werkbezoek aan China. In gesprekken met Chinese leiders en mensenrechtenverdedigers kwam onder andere de mensenrechtensituatie in China aan de orde. 51 Ook andere Nederlandse bewindslieden brengen gedurende bezoeken aan China het onderwerp mensenrechten ter sprake (gerelateerd aan hun portefeuille). In augustus en oktober 2008 bracht de minister-president tijdens zijn bezoek de mensenrechten op. Op 15 januari 2009 hield de Nederlandse Mensenrechtenambassadeur in Den Haag bilaterale mensenrechtenconsultaties met China. NGO’s Organisaties als Amnesty International, Human Rights Watch, Human Rights in China en Reporters without Borders volgen de mensenrechtensituatie in China kritisch. Deze organisaties hebben geen kantoren in China (Hongkong uitgezonderd), omdat onafhankelijke mensenrechtenorganisaties in China niet zijn toegestaan. De organisaties maken gebruik van een uitgebreid netwerk van informanten. Deze informanten kunnen niet openlijk hun werk doen en lopen het risico opgepakt te worden, wanneer bekend wordt dat zij actief zijn voor mensenrechtenorganisaties die in China verboden zijn. 51

Persbericht ministerie van Buitenlandse Zaken (22 oktober 2008); brief van 6 november 2008 van de minister van Buitenlandse Zaken aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der StatenGeneraal.

21


maart 2009

Sinds 2000 zijn in China honderden zogenaamde ‘government-organised nongovernmental organisations’ (GONGO’s) actief op terreinen waar in andere landen civil society- en lobbygroepen zich sterk voor zouden maken, zoals het milieu en vrouwenrechten. Deze groeperingen worden in China aangeduid als ‘social organisations’ of ‘affiliated units’. Zij staan geregistreerd bij het Ministry of Civil Affairs en worden gesponsord door een overheidsinstantie. Een van de bekendste GONGO was Project Hope, dat gesponsord werd door de Communist Youth League, met als doel achtergebleven plattelandsscholen nieuw leven in te blazen. De officiële Women’s Federation kreeg meer ruimte om zich bezig te houden met activiteiten die niet vantevoren door de CCP waren vastgesteld, zoals het opkomen voor mishandelde vrouwen. De China Poverty Alleviation Foundation zet zich in voor gezondheid, onderwijs en verlening van micro-krediet op het platteland. De China Legal Aid Foundation houdt zich onder meer bezig met de rechten van migranten-arbeiders. De in Peking gevestigde organisatie Human Rights Initiative zet zich in voor ondersteuning van advocaten die optreden namens ouders waarvan de kinderen zijn besmet met door melamine vervuilde melk. 52 De GONGOs kunnen voor de CCP van nut zijn als instrument voor meningsvorming ter oplossing van een bepaalde (plotseling opkomende) actuele kwestie, zonder dat de CCP direct wordt gecompromitteerd. Mocht zo’n GONGO op den duur toch te zelfstandig gaan optreden, dan kan de goedkeuring voor het opereren van deze GONGO eenvoudigweg worden ingetrokken.53 3.3

Naleving en schendingen54 Algemeen Mensenrechten en de naleving daarvan zijn in het Chinees overheidsdenken ondergeschikt aan de hoofddoelstellingen van de Chinese regering: het bestendigen van de machtspositie van de CCP en in dat kader het handhaven van stabiliteit en territoriale integriteit. Waar mensenrechten niet aan de centrale doelstellingen (lijken te) komen – of deze juist ondersteunen – is vooruitgang zichtbaar. Vooral op sociaal, economisch en cultureel terrein zijn Chinese burgers in staat zich individueler en vrijer op te stellen dan dertig jaar geleden (sinds de hervormingen ingesteld door Deng Xiaoping). Zo is China getransformeerd van plan-economie - waar de woonplaats (hukou), de werkplek en het sociale leven van burgers volkomen georganiseerd

52

‘China: GONGOs advance the CCP’s aims’, Oxford Analytica (13 oktober 2008).

53

Ibidem.

54

In deze en volgende paragrafen worden geregeld individuele gevallen genoemd. Deze dienen slechts ter illustratie en vormen geen uitputtende opsomming.

22


maart 2009

werden door de staat – naar een vrije(re) economie waar burgers deze keuzes grotendeels zelf kunnen maken. Deze transformatie is niet pijnloos verlopen; het systeem van voedselverschaffing, (sociale) zorg en onderwijs maakte plaats voor een systeem met kapitalistische trekken. Hoewel ruim honderd miljoen burgers de armoede ontstegen, zijn de regionale verschillen enorm geworden. Arbeidsrechten, inclusief vakbondsrechten en recht op goed onderwijs en zorg blijven voor de arme bevolking in China een punt van zorg. Op politiek en bestuurlijk terrein wordt verbetering van mensenrechten door de autoriteiten met meer argwaan bekeken. 55 Een te snelle individualisering van rechten op deze terreinen wordt als bedreigend voor de collectieve stabiliteit en het behoud van het CCP-machtsmonopolie gezien. Vooruitgang tracht men te bewerkstelligen door het proefdraaien van vergaand gecontroleerde inspraakprocedures (zoals internet-discussie over wetsvoorstellen) of selectieve verbetering van democratie binnen de CCP. Spontane maatschappelijke betrokkenheid en activiteiten van politieke of bestuurlijke aard blijven ongewenst. Burgers die zich hiermee bezighouden (vaak vanuit verontwaardiging over misstanden) wordt al gauw ondermijning van de stabiliteit of van de staat ten laste gelegd, onder de Chinese wet misdrijven waarop forse straffen staan. De Chinese autoriteiten willen met name voorkomen dat een kritische massabeweging ontstaat met een nationaal netwerk. Opstandjes en relletjes worden dan ook veelal als lokaal getypeerd. Wanneer sprake is van een (begin van) nationaal netwerk, wordt door de autoriteiten hard ingegrepen. In de aanloop naar de Olympische Spelen 2008 werd algemeen gehoopt op structurele verbeteringen van de mensenrechten. 56 Op het gebied van de doodstraf, vrijheid van meningsuiting, hervorming van het administratieve detentie systeem (RTL) en bekrachtiging van het ICCPR werd met name door het westen aangedrongen op praktische stappen. Structurele verbeteringen zijn echter beperkt gebleven. Doodstrafvonnissen worden getoetst door het Supreme People’s Court. Beperkingen voor buitenlandse journalisten werden grotendeels opgeheven. Mensenrechtenverdedigers en religieuze bewegingen werden echter in de aanloop naar de Spelen harder aangepakt, en het internet werd strenger gecensureerd.

55

Zie ook het artikel ‘Waarom Chinezen niet zo snel in rechten denken’, NRC Next (3 september 2008).

56

‘China Events in 2007 – published in Human Rights Watch’s World Report 2008’, Human Rights Watch (31 januari 2008).

23


maart 2009

De Chinese autoriteiten wilden de Spelen tot een succes maken en wilden daartoe risico’s op incidenten en daaraan verbonden mogelijke negatieve publiciteit zoveel mogelijk beperken57, ook op het gebied van de mensenrechten. 58 Op 24 augustus 2008 beschuldigde Amnesty International China ervan de internationale verwachtingen ten aanzien van eerbiediging van de mensenrechten tijdens de Spelen te hebben gelogenstraft, het Internationaal Olympische Comité (IOC) werd verweten de ogen te hebben gesloten voor misstanden op het gebied van mensenrechten in China.59 De organisatie Reporters without Borders (RSF), die opkomt voor persvrijheid, maakte een negatieve balans op van de vrijheid van meningsuiting tijdens de Spelen. De organisatie beschuldigde het IOC van lafheid. 60 Na afloop van de Spelen waren de Chinese staatsmedia unaniem van oordeel dat China respect verdiende voor de ‘vlekkeloze organisatie, briljante sportprestaties en vriendelijke atmosfeer’ tijdens de Olympische Spelen.61 Over de controverses rond de Spelen zoals de mensenrechtensituatie in China en het beleid inzake Tibet werd echter met geen woord gerept.62 Internationale waarnemers zijn van oordeel dat de Olympische Spelen geen doorbraak hebben gebracht in de mensenrechtensituatie in China. In grote lijnen is

57

Volgens Chen Yonglin, een hooggeplaatste Chinese diplomaat die in 2005 naar Australië uitweek: ‘The main purpose for the Chinese government to host the Olympics is to use the Games to lift up its international image. And the second goal is to get a chance to showcase domestic harmony and stability to the Chinese people, so the people will support the rule of the Chinese Communist Party.’ (Radio Free Asia (30 juli 2008)).

58

Zie ook de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 5 augustus 2008 aan de StatenGeneraal inzake recente ontwikkelingen in de mensenrechtensituatie in China.

59

‘Amnesty dénonce les abus chinois et le silence du CIO’, AFP (24 augustus 2008).

60

Volgens het RSF zouden ten minste 22 buitenlandse journalisten onheus zijn bejegend, ondervraagd of in hun werk zijn gehinderd, tenminste 50 mensenrechtenactivisten in Peking onder huisarrest zijn geplaatst, gehinderd of gedwongen zijn de hoofdstad tijdens de Spelen te verlaten. Tenminste 15 Chinese burgers zouden zijn aangehouden alleen omdat zij gebruik wilde maken van de mogelijkheid om te demonstreren, en tenminste 47 pro-Tibetaanse militanten, voornamelijk van de organisatie Students for a Free Tibet, werden ondervraagd en het land uitgezet. Het IOC had ten aanzien hiervan geen enkel weerwoord. (AFP (22 augustus 2008)).

61

Deze euforie werd ernstig verstoord door het melamineschandaal, waarbij landelijk zes baby’s overleden en bijna 300.000 kinderen ziek werden na het nuttigen van met melamine vervuilde melkproducten. Deze stof wordt vooral gebruikt bij het maken van kunststof borden en bestek. In China werd de stof echter toegevoegd aan melk, om te verhullen dat er met water aangelengd werd. Melamine kan bij mensen en dieren voor nierfalen zorgen. Consumenten in China klaagden in maart 2008 al over melkproducten, maar lokale gezondheidsdiensten reageerden pas in september 2008. Het zuivelconcern Sanlu, dat het middelpunt in de affaire was, is inmiddels failliet (AFP/ANP/DPA (25 september en 27 december 2008).

62

AFP/ANP (25 augustus 2008).

24


maart 2009

sprake van een terugkeer naar de mensenrechtensituatie zoals deze voor de Spelen was. 3.3.1

Vrijheid van meningsuiting Op het gebied van vrijheid van meningsuiting is de situatie in China gedurende de verslagperiode nauwelijks verbeterd. 63 Het aantal arrestaties van journalisten steeg en er bestaat geavanceerde censuur op het internet op enkele politiek gevoelige thema’s, zoals Tibet, Taiwan, Xinjiang en de CCP.64 Ook mensenrechtenactivisten, schrijvers en advocaten hadden te maken met een toegenomen repressie, mede in verband met de Olympische Spelen. 65 66 Een uitgebreid net van regelgeving en wetten inzake het beschermen van staatsgeheimen, zonder dat eenduidig is vastgelegd wat daaronder wordt verstaan, worden in de praktijk gebruikt om critici aan te pakken. Op de index voor persvrijheid van Reporters without Borders neemt China de 163e plaats in (van 169 landen).67 Journalisten Volgens de Chinese grondwet worden vrijheid van meningsuiting en persvrijheid gewaarborgd. In de praktijk zijn persvrijheid en vrijheid van meningsuiting echter aan aanzienlijke beperkingen onderworpen. Informatie die China (internationaal) in verlegenheid zou kunnen brengen, wordt door de Chinese autoriteiten aangemerkt als ‘staatsgeheim’.68 Er vindt censuur van media en internet plaats.69 Het staatspersbureau Xinhua speelt een grote rol bij de propaganda en censuur door de Chinese Communistische Partij. De autoriteiten laten niet toe dat de leidende rol van de CCP wordt aangetast of in gevaar wordt gebracht of dat kritiek wordt geleverd op regeringsleiders of officiële beleidsuitgangspunten van de partij. Op door de autoriteiten als minder politiek gevoelig beschouwde onderwerpen, zoals bijvoorbeeld natuurrampen en lokale corruptie, is het in het algemeen mogelijk om zonder consequenties kritiek te uiten.

63

‘China’s forbidden zones – Shutting the media out of Tibet and other ‘sensitive’ stories’, Human Rights Watch (juli 2008); zie ook de verslaggeving over het jaar 2007 in ‘Freedom of the Press 2008 – Country Reports: China’ , Freedom House (29 april 2008).

64

Reporters Without Borders, ‘China – Annual report 2008’.

65

‘Walking on thin ice – control, intimidation and harassment of lawyers in China’, Human Rights Watch (29 april 2008).

66

Zo werd de Chinese schrijver Chen Daojun op 21 november 2008 door een rechtbank in de zuidwestelijke provincie Sichuan veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf vanwege subversieve activiteiten. Hij had een aantal artikelen op internet geplaatst, waarin de CCP werd bekritiseerd. Sinds mei 2008 zit Chen in zijn woonplaats Chengdu in detentie. (AFP (22 november 2008)).

67

Reporters Without Borders, Worldwide Press Freedom Index 2007 (1 september 2007).

68

Deze term is in de wet echter niet duidelijk gedefinieerd.

69

Human Rights Watch (HRW) - World Report 2008 (Januari 2008).

25


maart 2009

Het is (vooraf) echter niet altijd duidelijk waar de grens ligt van wat als politiek gevoelig wordt beschouwd en derhalve niet geoorloofd is. Buitenlandse journalisten mochteen in de aanloop naar de Olympische Spelen vanaf 1 januari 2007 zonder toestemming van de lokale autoriteiten in China werken.70 Tegelijkertijd werden de regels voor Chinese media aangescherpt. Chinezen die zich lieten interviewen, werden in voorkomende gevallen opgepakt en gestraft. Zo werd bijvoorbeeld in verband met interviews Zhang Wei op 6 augustus 2008 in Peking voor een maand vastgehouden vanwege het verstoren van de openbare orde en werd Wang Guilan uit de provincie Hubei naar een heropvoedingscentrum gestuurd. Mensenrechtenactivisten In de verslagperiode was er onverminderd sprake van een sterke controle van de Chinese overheid op mensenrechtenverdedigers. Met name in de periode rondom de Olympische Spelen verslechterde hun positie.71 Er zijn geen exacte gegevens bekend over hoeveel mensenrechtenactivisten sinds april 2008 zijn opgepakt en hoeveel uiteindelijk zijn veroordeeld en tot welke straffen en om welke reden(en). Wel is bekend dat een aantal mensenrechtenactivisten die in de aanloop naar, dan wel gedurende de Olympische Spelen werden opgepakt, onder huisarrest werden geplaatst, dan wel Peking moesten verlaten, inmiddels zijn vrijgelaten, dan wel naar Peking zijn teruggekeerd. 72 Begin april 2008, werd mensenrechtenactivist Hu Jia veroordeeld tot 3,5 jaar detentie in de Chaobai-gevangenis in de stad Tianjin wegens ondermijning van de staat en het socialistische systeem.73 Zijn vrouw Zeng Jinyan werd onder huisarrest geplaatst en werd aan de vooravond van de Olympische Spelen tezamen met haar tien maanden oude baby voor een periode van zestien dagen verwijderd uit de hoofdstad naar een hotel in de stad Dalian. Op 23 augustus 2008 werden zij en 70

Zie ook het antwoord van de minister van Buitenlandse Zaken van 26 juni 2008 op vragen van het lid Van Gennip over persvrijheid van buitenlandse journalisten in China.

71

‘People’s Republic of China: The Olympics countdown – broken promises’, Amnesty International, AI Index: ASA 17/089/2008 (28 juli 2008).

72

Zie ook de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 5 augustus 2008 aan de StatenGeneraal over recente ontwikkelingen in de mensenrechtensituatie in China; zie ook ‘Beijing rounds up its unwanted’, Radio Free Asia (25 juli 2008).

73

Zie ook het antwoord van de minister van Buitenlandse Zaken van 7 mei 2008 op vragen van het lid De Roon over blokkering van hoger beroep voor een Chinese mensenrechtenactivist. De Sacharov-prijs voor mensenrechten van het Europees Parlement 2008 werd op 23 oktober 2008 toegekend aan de Chinese dissident Hu Jia. De Sacharov-prijs wordt jaarlijks uitgereikt voor het opkomen voor de democratie, de mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting. De prijs is vernoemd naar Andrej Sacharov, uitvinder van de waterstofbom en later belangrijk dissident in de voormalige Sovjet-Unie. De prijs werd in 1988 voor het eerst toegekend aan de latere Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela.

26


maart 2009

haar kind weer teruggebracht naar hun woning in Peking.74 Ook de prominente mensenrechtenactivist Qi Zhiyong kreeg opdracht van de autoriteiten om Peking tijdens de Olympische Spelen te verlaten. Over zijn huidige woon- of verblijfplaats is niets bekend. Ni Yulan, een in 2002 geroyeerde advocate, werd op 13 december 2008 tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld vanwege (het aanzetten tot) verzet tegen onteigeningen. Mevrouw Ni zette zich al tien jaar in voor inwoners van Peking die door de autoriteiten uit hun woningen worden gezet in verband met de verwezenlijking van ambitieuze onroerend goed projecten. Zij werd op 29 april 2008 aangehouden, omdat zij zich verzette tegen de sloop van haar eigen huis. Deze sloop heeft inmiddels op last van de autoriteiten in Peking plaatsgevonden. 75 Dissidenten Zolang als voormalig politiek dissident bekendstaande personen niet weer actief worden, hebben zij weinig van de autoriteiten te vrezen. Actieve dissidenten en soms hun familieleden worden geïntimideerd door de autoriteiten.76 Voorafgaand aan belangrijke politieke gebeurtenissen, bezoeken van buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders, Chinese nationale feestdagen en in 2008 de Olympische Spelen worden bij de autoriteiten bekende dissidenten vaak opgepakt of krijgen zij huisarrest.77 Er zijn geen exacte gegevens bekend over hoeveel dissidenten sinds april 2008 zijn opgepakt en hoeveel uiteindelijk zijn veroordeeld en tot welke straffen en om welke reden(en). Wel is bekend dat een aantal dissidenten die in de aanloop naar, dan wel gedurende de Olympische Spelen werden opgepakt, onder huisarrest werden geplaatst, dan wel Peking moesten verlaten, inmiddels zijn vrijgelaten, dan wel naar Peking zijn teruggekeerd. Du Daobin, afkomstig uit de centrale provincie Hebei, kreeg in 2004 een voorlopige straf opgelegd vanwege ondermijnende activiteiten, toen hij door de politie in de stad Wuhan was aangehouden voor het op internet plaatsen van essays ter ondersteuning van een andere dissident, Liu Di. Du werd toen onder huisarrest geplaatst. Op 23 juli 2008 werd Du gearresteerd. Hij zou artikelen hebben geplaatst op buitenlandse websites.78

74

AFP (26 augustus 2008).

75

AFP (29 juli, 18 en 21 november 2008, en 18 december 2008); ‘China: beaten activist to be tried on eve of Olympics’, Human Rights Watch (29 juli 2008); BBC NEWS (21 november 2008).

76

Zie ook ‘Bao Tong in Beijing - The quiet afterlife of a Chinese dissident’, Spiegel Online (3 september 2008).

77

‘Under Olympics house arrest’, Radio Free Asia (25 juli 2008); US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report on Human Rights Practices 2007 (11 maart 2008).

78

Reuters (23 juli 2008), ‘Dissident jailed ahead of Olympics’, Radio Free Asia (21 juli 2008).

27


maart 2009

Een andere dissident, Ye Guozhu, die in 2004 vier jaar gevangenisstraf kreeg in verband met het organiseren van protesten tegen gedwongen huisuitzettingen, zou op 26 juli 2008 worden vrijgelaten. Hij werd echter voor die tijd uit de gevangenis naar een tot nu toe onbekende bestemming overgebracht.79 Vlak voor de zestigste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hield de Chinese overheid op 9 december 2008 twee dissidenten, Liu Xiaobo80 en Zhang Zuhua, aan. Beiden werden in hun woning aangehouden en meegenomen naar het politiebureau. Na verhoor werd alleen Zhang Zuhua vrijgelaten. Beide dissidenten zijn lid van het onafhankelijke schrijversgenootschap Chinese PEN Center, dat opkomt voor vrijheid van meningsuiting. Liu Xiaobo is een van de stuwende krachten achter Charta 2008, een petitie met een oproep voor meer vrijheid en democratie in China. Iedere vermelding van Charta 2008 zou inmiddels van de Chinese websites en chatrooms zijn verwijderd. Niettemin zouden duizenden mensen de petitie hebben doorgeleid of online hebben ondertekend.81 Petitierecht In China is het indienen van verzoekschriften bij het centrale gezag in Peking al eeuwenlang een manier voor de bevolking om te proberen verondersteld onrecht ongedaan te maken en conflicten met lokale bestuurders op te lossen. De afgelopen jaren is het aantal mensen dat uit vaak afgelegen provincies naar de hoofdstad Peking kwam in de hoop bij de centrale regering hun recht te halen, sterk gestegen. Lokale functionarissen en rechtbanken negeren vaak de klachten van een bevolking die zich het slachtoffer voelt van onrechtvaardige behandeling, uitbuiting of bedreiging, vaak door lokale politici en/of door zakenmensen ingehuurde criminele elementen.82 79

Reuters (23 juli 2008); ‘Ye Guozhu must be released immediately’, Amnesty International (23 juli 2008).

80

Liu Xiaobo geniet bekendheid wegens zijn rol bij de bloedig neergeslagen studentenprotesten in 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede. Destijds genoot hij al bekendheid vanwege zijn literaire kritieken en filosofische geschriften. Hij verdween twee jaar achter de tralies, omdat hij de studenten verdedigde en opheldering eiste over het bloedbad dat het Chinese leger onder de vreedzame betogers aanrichtte. Daarbij verloor hij zijn baan als universitair docent. Zijn aanhoudende pleidooien voor politieke hervormingen, democratie, vrijheid van meningsuiting en van godsdienst braken hem in 1996 opnieuw op. De Chinese autoriteiten stopten hem voor een periode van drie jaar in een heropvoedingskamp. Na zijn vrijlating bleef hij zich roeren als een van de meest actieve dissidenten in China. In 2004 kreeg hij een internationale persprijs vanwege zijn inspanningen voor een vrije pers. (AFP/ANP/DPA (10 december 2008)); ‘China aims to silence reform call.’, BBC News (12 januari 2009); Reuters (21 januari 2009).

81

AFP/NRC Handelsblad/Reuters (9, 11 en 18 december 2008).

82

Zo meldde de krant China Youth Daily op 5 december 2008 dat twee regeringsfunctionarissen en twee andere personen zijn opgepakt, die worden verdacht van

28


maart 2009

Officieel moet de overheid alle klachten in ontvangst nemen en binnen zestig dagen met een oordeel komen. Het komt echter vaak voor dat mensen die komen klagen worden opgepakt, mishandeld en vervolgens hardhandig worden gedwongen naar hun plek van herkomst terug te gaan, voordat zij hun klacht hebben kunnen overbrengen of terwijl zij op antwoord wachten.83 Zo werden in de aanloop naar de Olympische Spelen duizenden mensen die met een klacht naar de hoofdstad waren gekomen, opgepakt en onder dwang weer teruggestuurd naar hun provincie. 84 Er waren veel klachten over gedwongen uithuiszettingen van mensen in verband met nieuwbouw. Zo zijn volgens het Centrum voor Woonrechten en Huisuitzettingen in Genève in naam van de Olympische Spelen naar schatting 1,5 miljoen mensen gedwongen verhuisd. De Chinese overheid van haar kant stelde dat maar 6000 huishoudens moesten wijken voor Olympische nieuwbouw. Het merendeel vertrok geruisloos. De grootschalige sloop en nieuwbouw in Peking heeft echter tientallen ‘spijker’-huizen gekend.85 Na weken of maanden dwarsliggen door de bewoners, was het einde steeds het hetzelfde: de sloophamer. Soms ’s nachts, nadat de bewoners een laatste bod hadden aangepakt en met stille trom waren vertrokken. Soms in de ochtend, als de ‘spijkers’ met geweld werden uitgezet. 86

betrokkenheid bij het afranselen van een 70-jarige man. Het slachtoffer overleed enkele weken na de afstraffing aan zijn verwondingen. De 70-jarige Guo Chengzhi was samen met drie andere mensen vanuit zijn dorp Hendong in de noordelijke provincie Hebei naar Peking onder weg om te klagen over een functionaris die onder meer op illegale wijze land zou hebben verkregen. De vier werden in een hotel midden in de nacht wakker gemaakt en daarna door enkele mannen geslagen en gemarteld. Vervolgens werden de vier op de weg tussen Peking en Shijiazhuang, hoofdstad van Hebei, achtergelaten. De 70-jarige Guo belandde in het ziekenhuis, waar hij aan zijn verwondingen bezweek.(ANP/Reuters (5 december 2008)). 83

Chinese staatsmedia meldden dat een Chinese stad jarenlang mensen die een klacht hadden over het stadsbestuur, heeft laten opsluiten in een psychiatrische inrichting. Pas als zij hun klacht introkken, werden zij weer vrijgelaten. De slachtoffers hadden allen geprobeerd om hun klachten over de stad Xintai in de oostelijke provincie Shandong aan te kaarten bij hogere overheden. Onderweg naar die autoriteiten zouden zij zijn opgepakt en in een kliniek zijn opgesloten. Onder dwang kregen zij sterke medicijnen toegediend, zo heeft een aantal slachtoffers in de krant Beijing News verklaard. Een man die betrokken was bij een geschil over grondbezit zou al meer dan twee jaar vastzitten. Volgens mensenrechtenorganisaties komt het in gemeentes op het Chinese platteland vaak voor dat critici onder het mom van een geestesziekte worden opgesloten. De lokale bestuurders zouden in de aanklagers een bedreiging voor hun macht en status zien.(AFP/ANP/Reuters (8 december 2008), The Guardian (9 december 2008)).

84 85

Beijing rounds up its unwanted’, Radio Free Asia (25 juli 2008). Het fenomeen heet dingzhu of spijker-huishouden. In China worden mensen die niet naar de autoriteiten luisteren, ‘spijkers’ genoemd.

86

Algemeen Dagblad (5 augustus 2008).

29


maart 2009

Spijkerhuizen zijn de laatste jaren sterk in opkomst in China. Gesterkt door een nieuwe eigendomswet verzetten Chinezen zich steeds meer tegen de machtige kongsi’s van bouwbedrijven, slopers en de plaatselijke autoriteiten. Internet Steeds meer Chinezen hebben toegang tot het internet. Hoewel de autoriteiten internet geschikt achten voor het zakenleven en het onderwijs, trachten ze de toegang tot internetsites te controleren. Meestal gaat dit onder het mom van bescherming van de jeugd tegen pornografische, subversieve of gewelddadige informatie, terwijl het de autoriteiten in werkelijkheid vooral lijkt te gaan om het behoud van politieke stabiliteit en om het tegengaan van het verspreiden van kritische teksten. Zo zijn de Chinese autoriteiten op 5 januari 2009 een nieuw offensief begonnen tegen de verspreiding van ‘porno en vulgariteiten’ via het internet.87 Onder meer de populaire zoekmachines Google en Baidu zijn doelwit van de schoonmaakactie. De actie wordt uitgevoerd door zes ministeries. Zij maken gebruik van de internetpolitie die het gedrag van gebruikers in de gaten houdt. Hoe de overheid de strijd tegen vulgariteit wil voeren, is niet bekendgemaakt. Mogelijk worden internetpagina’s (gedeeltelijk) gesloten. Naast Baidu (de grootste zoekmachine in China) en Google (de tweede) zijn nog zeventien sites aangewezen door de ministeries. 88 Zij zouden de ‘psychische en mentale gezondheid van jongeren’ in gevaar brengen, aldus de overheid. In China gebruiken 300 miljoen mensen het internet. Vooral jongeren zijn actief op het web. Volgens de Chinese overheid maken websites gebruik van mazen in de wet, waardoor ze meer publiceren dan is toegestaan. Sites zoals Google konden tot nog toe redelijk opereren, omdat zij zichzelf censureerden. Een zoekopdracht naar de verboden beweging Falun Gong leverde bijvoorbeeld niets op. China gaat krampachtig om met het internet. De overheid vrees dat mensen zich via de digitale snelweg kunnen organiseren om tegen de autoriteiten te protesteren. De internetpolitie werkt snel. Berichten op weblogs die de overheid bekritiseren, verdwijnen binnen enkele minuten. Sites die de ‘nationale veiligheid’ in gevaar brengen, zetten de agenten plotsklaps op zwart. In het kader van deze campagne zijn al 28 personen aangehouden. 89 Diverse Chinese weblogs melden in januari 2009 dat een groep Chinese intellectuelen en advocaten in een open brief op internet opriep tot een boycot van nieuwsuitzendingen van de Chinese staatszender CCTV. De open brief, die in eerste instantie verscheen op een Chineestalige website in de VS, verspreidde zich

87

AFP/ANP/Reuters (5 januari 2009).

88

In het kader van deze campagne heeft China tot nog toe 91 websites en een politieke blog portal (Bullog.cn) wegens pornografie en vulgariteiten gesloten.(Reuters (12 januari 2009)).

89

Reuters (16 januari 2009).

30


maart 2009

al snel over websites in China zelf. Het pamflet geeft een aantal voorbeelden van misleidende informatie op CCTV. Zo wordt berichtgeving genoemd over het melamineschandaal, waarbij de staatszender valse informatie verspreidde om het nieuws een positieve draai te geven. Ook zou CCTV nieuws over sociale onrust en rellen in China bewust negeren. 90 In de aanloop naar de Olympische Spelen was er sprake van een verscherpte controle op het internet in China.91 Meer dan 30.000 personen zouden belast zijn met de controle van het internetgebruik. Deze internetpolitie opereert onder het ministerie van Openbare Veiligheid. De toegang tot politiek gevoelige websites, waaronder die van sommige buitenlandse persbureaus en mensenrechtenorganisaties, maar ook tot zoekmachines, wordt geregeld beperkt en is in sommige gevallen geblokkeerd.92 93 Mensenrechtenorganisaties, waaronder Human Rights Watch94, bekritiseren buitenlandse internetbedrijven als Yahoo!, Microsoft (MSN), Google en Skype95, omdat ze meewerken aan de Chinese censuur.96 In de verslagperiode werden mensen gearresteerd voor het op internet publiceren van kritische teksten. Zo werd op 25 juni 2008 Liu Shaokun, leraar aan de Guanghan middelbare school in de stad Deyang, aangehouden wegens het verspreiden van geruchten en het verstoren van de sociale orde. Vervolgens werd hij voor een jaar naar een heropvoedingskamp gestuurd. Betrokkene had in het gebied in de provincie Sichuan waar een recente zware aardbeving met name talrijke scholen had

90

ANP (15 januari 2009).

91

‘China Event in 2007 – published in Human Right Watch’s World Report 2008’, Human Rights Watch (31 januari 2008).

92

‘China Event in 2007- published in Human Rights Watch’s World Report 2008’, Human Rights Watch (31 januari 2008).

93

Zo werd de toegang tot de Chinees-talige versies van de BBC, Voice of America en de in Hong Kong gevestigde Ming Pao News en Asiaweek in december 2008 tijdelijk geblokkeerd, evenals de toegang tot The New York Times (nytimes.com). (Reuters (20 december 2008)).

94

‘China Event in 2007 – published in Human Rights Watch’s World Report 2008’, Human Rights Watch (31 januari 2008).

95

Door een samenwerkingsverband van de Chinese mobiele firma TOM Online en het internetbelbedrijf Skype, dat eigendom is van de Amerikaanse internet-veilingsite eBay konden de Chinese autoriteiten chat- en telefoongesprekken van Skype-gebruikers nauwlettend in de gaten houden. Er kon censuur worden toegepast, indien sprekers woorden als ‘Tibet’, ‘Falun Gong’, ‘status van Taiwan’ of ‘oppositie’ gebruikten. Skype kwam er achter dat TOM Online applicaties zonder medeweten van Skype had veranderd. Het bedrijf liet op 2 oktober 2008 weten erg bezorgd te zijn dat de privacy van chatters was geschonden en dat de relatie met TOM Online met spoed zou worden aangepakt. (AFP/ANP (2 oktober 2008)).

96

Trouw (30 oktober 2008).

31


maart 2009

verwoest97, foto’s gemaakt van de ruïnes en deze met kritisch commentaar op internet geplaatst.98 Ook Huang Qi, een mensenrechtenactivist uit de provincie Sichuan, werd gearresteerd voor het onwettig in bezit hebben van staatsgeheimen. 99 Hij had hulp geboden aan ouders die door de recente aardbeving kinderen hadden verloren. Ook had hij artikelen over constructiefouten bij de door de aardbeving verwoeste scholen op zijn website geplaatst.100 Olympische Spelen China versoepelde op 1 augustus 2008 de internet-censuur, nadat eind juli 2008 grote verontwaardiging was ontstaan onder de ruim 22.000 buitenlandse journalisten die de Spelen versloegen, over het feit dat sommige websites niet bereikbaar waren in het internationale Olympische perscentrum in Peking.101 De verontwaardiging was vooral groot, omdat behalve de websites van de verboden sekte Falun Gong, Amnesty International en de Tibetaanse onafhankelijkheidsbeweging ook de sites van de Britse omroep BBC in de Chinese taal, de Duitse zender Deutsche Welle, de in Hong Kong gevestigde Apple Daily en de op Taiwan gevestigde Liberty Times waren geblokkeerd. 102 Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) kreeg wereldwijd veel kritiek, omdat het met de Chinese autoriteiten afspraken zou hebben gemaakt over beperkt internetgebruik. Politiek gevoelige websites zijn voor gewone Chinese burgers niet 97

Bij de aardbeving van mei 2008 in de provincie Sichuan stortten veel scholen met kinderen in; de scholen zouden slecht zijn gebouwd door corruptie en gebrekkig toezicht. Op het ogenblik van de beving zaten de meeste kinderen in de klas. Na de aardbeving maakte de overheid geld vrij om de slachtoffers te helpen, maar op veel plaatsen ging de besteding ervan mis. Om verdere problemen te voorkomen, heeft de overheid klachtenlijnen en postbussen geopend waar burgers misstanden kunnen melden. Ook stuurde de overheid controleurs naar de getroffen gebieden om na te gaan of het geld goed werd besteed. Volgens de Chinese staatskrant People’s Daily werden tot nog toe zeker 186 Chinese overheidsmedewerkers gestraft, omdat zij zich schuldig hadden gemaakt aan corruptie, verduistering of misbruik van hulpgelden na de aardbeving. Zestien hooggeplaatste ambtenaren raakten hun baan kwijt, de rest kreeg een administratieve straf. (ANP (10 september 2008)).

98

‘China detains teacher for earthquake photos’, The Guardian (31 juli 2008); Radio Free Asia (28 juli 2008).

99

Zie ook het antwoord van de minister van Buitenlandse Zaken van 26 juni 2008 op vragen van het lid Van Gennip over de mogelijke ontvoering van een Chinese dissident; ‘DocumentChina: incommunicado detention/fear of torture and ill-treatment, Huang Qi’, Amnesty International, AI Index: ASA 17/084/2008 (18 juni 2008).

100

Ibidem; AFP/Reuters (19 juli 2008).

101

‘China, IOC backtrack on Olympic Internet access’, Committee to Protect Journalists (New York, 30 juli 2008); Spiegel OnLine (1 augustus 2008); ‘Restrictions on Net access in China seem relaxed’, The New York Times (1 augustus 2008); zie ook de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 5 augustus 2008 aan de Staten-Generaal over recente ontwikkelingen in de mensenrechtensituatie in China.

102

Radio Free Asia (30 juli 2008).

32


maart 2009

toegankelijk103, maar het Chinese organisatiecomité en het IOC hadden verzekerd dat er voor de buitenlandse pers vrije toegang tot informatie zou gelden. 104 Desondanks bleek het voor buitenlandse journalisten in Peking niet mogelijk websites van de Tibetaanse regering in ballingschap, van Tibetaanse militanten of van andere dissidenten te raadplegen.105 Op 17 oktober 2008 werden door de Chinese autoriteiten nieuwe regels voor buitenlandse journalisten in China afgekondigd.106 De tijdelijke regels die voor buitenlandse journalisten tijdens de Olympische periode van 1 januari 2007 tot 17 oktober 2008 golden, werden opgevolgd door deze nieuwe regels voor buitenlandse journalisten, die voor het grootste deel in principe overeenkwamen met de Olympische regels. Zo hoeven buitenlandse journalisten niet vantevoren toestemming te vragen als ze op reis gaan binnen de Chinese Volksrepubliek. Tibet, Tibetaanse regio’s in aangrenzende provincies en militaire zones blijven zonder voorafgaande toestemming verboden terrein. Ook hoeven zij geen permissie te vragen voor interviews, zolang de persoon in kwestie maar met het verzoek instemt. De jaarlijkse verlenging van perskaarten voor vaste correspondenten is afgeschaft. De werkelijke persvrijheid bleef echter in weerwil van het besluit beperkt. In de praktijk is het afgelopen half jaar gebleken dat veiligheidsdiensten buitenlandse journalisten die met gevoelige onderwerpen bezig waren, hinderlijk bleven volgen. Ook Chinese gesprekspartners werden geïntimideerd. De Buitenlandse Persvereniging in Peking verzamelt daartoe sinds enkele jaren een lange lijst met voorvallen. Daarnaast heeft China op 1 november 2008 aangepaste regels afgekondigd voor journalisten uit Taiwan. Deze regels houden onder andere in dat Taiwanese journalisten een reisvergunning moeten aanvragen om China in en uit te kunnen reizen. Verder kunnen zij iedereen interviewen, zolang van te voren toestemming aan betrokkene is gevraagd. Voor Chinese journalisten is de regelgeving niet gewijzigd. Zij blijven werken onder een stille vorm van censuur die aangeeft hoe over welke onderwerpen mag 103

China heeft de blokkade van ‘discutabele’ websites vaak verdedigd met het argument dat zij weinig verschillen van de gok- en pornowebsites, die door andere landen uit hun nationale internet-domein worden geweerd.

104

NRC Handelsblad (1 augustus 2008); zie ook het antwoord van de minister van Buitenlandse Zaken op vragen van het lid Van Bommel over internet-censuur tijdens de Olympische Spelen van 5 augustus 2008.

105


106

Deze ‘Regulations of the People’s Republic of China on News Covering by Permanent Foreign News Organizations and Foreign Journalists’ zijn per direct, 17 oktober 2008, in werking getreden.

33


maart 2009

worden geschreven.107 Volgens het American PEN Center/Independent Chinese PEN Center zijn sinds april 2008 in ieder geval de volgende Chinese journalisten/schrijvers opgepakt dan wel veroordeeld108: · He Yanjie, journalist en werkzaam als assistent van journalist Qi Chonghuai, werd op 13 mei 2008 door de rechtbank in Tengzhou in de provincie Shandong veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf wegens chantage; · Jamyang Kyi, schrijfster, journaliste en populair Tibetaanse zangeres werd op 1 april 2008 in de provincie Qinghai opgepakt. Tot op heden is niet bekend waar zij wordt vastgehouden en waarom; · Lu Gengsong, schrijver en mensenrechtenactivist, werd op 24 augustus 2007 opgepakt wegens het aansporen van het ondermijnen van de macht van de staat. Op 5 februari 2008 werd hij veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf en één jaar ontzegging van zijn politieke rechten. Tegen dit vonnis ging hij in beroep. Op 14 april 2008 werd het beroep afgewezen; · Sun Lin (pseudoniem: Jie Mu), journalist voor de website Boxun news, werd op 27 juni 2008 veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Zowel zijn advocaat als zijn familie mochten niet bij de rechtszaak aanwezig zijn; · Zeng Hongling (pseudoniem: Shanshan), schrijfster uit de stad Mianyang in de provincie Sichuan, werd op 9 juni 2008 opgepakt voor het illegaal verstrekken van informatie over de aardbeving in Sichuan aan buitenlanders. Zij wordt momenteel geïsoleerd vastgehouden in de gevangenis van Mianyang. Over haar huidige situatie is geen informatie bekend. China is op 13 november 2008 akkoord gegaan met een versoepeling van de regels voor buitenlandse nieuwsdiensten. De VS, Canada en de EU hadden bij de Wereld Handelsorganisatie (WTO) in Genève geklaagd dat China het staatspersbureau Xinhua toezicht liet houden op internationale nieuwsdiensten als Bloomberg, Dow Jones en Thomson Reuters. De Chinese toezichthouder is tegelijkertijd volgens de klacht ook een directe concurrent van de internationale persdiensten. In verband hiermee heeft China toegezegd een onafhankelijke toezichthouder in het leven te roepen, die alle leveranties van nieuws en financiële berichten controleert. Ook is het aanvragen van een vergunning bij Xinhua niet meer nodig. Buitenlandse nieuwsdiensten willen graag de Chinese markt op. In de zich snel ontwikkelende financiële sector is een grote behoefte aan betrouwbare informatie.109

107

AFP/Reuters (17, 18 oktober 2008), International Herald Tribune (19 oktober 2008), De Volkskrant (20 oktober 2008).

108

‘Failing to deliver: an Olympic-year report card on free expression in China’, American PEN Center (8 juli 2008).

109

NRC Handelsblad (14 november 2008).

34


maart 2009

Telefonie De Chinese autoriteiten controleren de inhoud van verstuurde sms-berichten in het land. Er zou vooral gezocht worden naar personen die de berichtjes gebruiken voor frauduleuze financiële praktijken, voor pornografische doeleinden of voor politiek ondermijnende activiteiten. Media Het Chinese Volksdagblad is al zestig jaar de spreekbuis van de CCP en daarmee het toonaangevende medium voor wat betreft de correcte partijlijn. Het Volksdagblad is overigens niet de best gelezen krant van het land. Sinds de vergaande commercialisering van de Chinese media is die rol weggelegd voor een veelheid aan populaire tabloids en lokale kranten, waarin vooral sport en economisch nieuws te vinden zijn. De berichtgeving over politieke zaken en gevoelige onderwerpen in deze commerciële kranten wijkt echter nooit af van de lijn van het Volksdagblad. Dat zou kunnen leiden tot sluiting van de krant. Op 20 juni 2008 hield president Hu Jintao in verband met de 60ste verjaardag van het Volksdagblad zijn eerste toespraak over mediabeleid sinds zijn aantreden in 2002. Daarbij hield hij vast aan de suprematie van de partijlijn in de media. Tegelijkertijd moedigde hij het gebruik van nieuwe media aan. De laatste woorden van zijn toespraak luidden: ‘Het Volksdagblad moet nog beter worden, dan kan de Partij gerust zijn en het Volk tevreden’.

3.3.2

Vrijheid van vereniging en vergadering Ook in deze verslagperiode was de vrijheid van vereniging en vergadering in China aan strikte beperkingen onderhevig.110 De Chinese grondwet erkent de vrijheid van vereniging en vergadering, maar de vrijheden worden aan aanzienlijke beperkingen onderworpen. Politieke partijen die zich kritisch opstellen tegenover de CCP zijn niet toegestaan. Ook het pleiten voor meer democratie wordt niet geduld. Politieke partijen De politieke macht in China is volledig in handen van de Chinese Communistische Partij (CCP). In de People’s Political Consultative Conference zijn de acht andere legale politieke partijen vertegenwoordigd, die ondergeschikt zijn aan de CCP.111

110

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report on Human Rights Practices 2007 (11 maart 2008).

111

Dit zijn onder andere de China Association for Promoting Democracy, de China Democratic League en de China Democratic National Construction Association.

35


maart 2009

Het is niet toegestaan om onafhankelijke partijen op te richten die zich kritisch tegenover de CCP opstellen. Onschuldig lijkende (massa)bewegingen, die een spreekbuis zouden kunnen worden voor ontevredenen en daardoor een bedreiging kunnen vormen voor het gezag van de CCP, worden direct door de autoriteiten bestreden. 112 Iedere poging om in China een onafhankelijke politieke partij op te richten wordt door de autoriteiten in de kiem gesmoord.113 China Democracy Party (CDP) De CDP werd in 1998 opgericht door prominente dissidenten als Wang Youcai, Xu Wenli en Qin Yongmin, oorspronkelijk onder de naam China Justice Party. Doel was te komen tot directe verkiezingen en een meerpartijensysteem. Toen een aantal personen trachtte de CDP officieel als politieke partij te registreren, traden de autoriteiten op. De partij werd verboden. Talrijke aanhangers van de CDP werden naar werkkampen of gevangenissen gestuurd. De CDP is thans in Washington gevestigd. De campagne tegen activisten van de CDP duurt nog steeds voort.114 Leiders van de CDP die in China activiteiten ontplooien, kunnen arrestatie en gerechtelijke vervolging verwachten. Dit geldt niet voor minder actieve of minder bekende aanhangers. Zo werd Wang Rongqing die al sinds eind jaren zeventig betrokken was in campagnes voor meer democratie en die de CDP hielp oprichten, begin januari 2009 tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens ‘subversion of state power’.115 Er zou nog een negental leden van de CDP in de gevangenis van Hangzhou in de provincie Zhejiang vastzitten. Over hun lot is weinig bekend. 116 Democratiseringsbeweging van 1989117 Het ingrijpen van het leger op 4 juni 1989 tegen demonstrerende studenten op het Plein van de Hemelse Vrede (Tiananmenplein), waarbij honderden studenten om het leven kwamen, betekende een terugslag voor diegenen die destijds hoopten op grotere vrijheid van meningsuiting en meer democratie. Leidende personen ontvingen lange gevangenisstraffen. Het is niet bekend hoeveel 1989demonstranten nog steeds in detentie verblijven. 118 112


113

Zo werd Guo Quan, in 2007 oprichter van de China New Democracy Party, onlangs gearresteerd en vanwege subversie in staat van beschuldiging gesteld (AP (14 november 2008); www.timesonline.co.uk).

114


115

ANP/Reuters (8 januari 2009).

116

Ibidem.

117

Voor een beschrijving van de gebeurtenissen op 4 juni 1989 en de daarop volgende vervolging van studentenleiders en andere leidende personen, zie het algemeen ambtsbericht China van 29 november 1991.

118

‘Tiananmen activists must be released’, Amnesty International (30 mei 2008).

36


maart 2009

Na de eerste golf strenge veroordelingen werd het vervolgingsbeleid geleidelijk aan minder streng. Reeds vanaf het najaar van 1989 werd bekend gemaakt dat gevluchte studenten die enkel participeerden in de betogingen en verder geen actieve rol hadden vervuld, bij terugkeer naar China niet hoefden te vrezen voor vervolging. Hernieuwde activiteiten voor meer politieke vrijheid en elke verwijzing naar de gebeurtenissen van 1989 worden echter niet geduld. In de Chinese media worden de gebeurtenissen van 1989 effectief doodgezwegen. Sommige activisten uit 1989 zijn weer gearresteerd, nadat ze opnieuw actief werden. Ex-activisten die in 1989 een leidende rol hadden, worden nog steeds in de gaten gehouden en worden soms opgeroepen voor ondervraging of onder huisarrest gesteld. Ook activisten in het buitenland zouden in de gaten worden gehouden. Demonstraties De CCP heeft herhaaldelijk de bevolking gewaarschuwd om sociale onrechtvaardigheid niet door middel van demonstraties op te willen lossen, maar hun problemen binnen het politieke systeem voor te leggen aan de partij en de regering. Demonstraties en rellen, door de Chinese autoriteiten eufemistisch aangeduid als ‘mass incidents’, kwamen de afgelopen jaren steeds vaker voor in China. In de staatsmedia werd eind 2006 melding gemaakt van 87.000 ‘mass incidents’ in 2005, 6,6% meer dan in 2004 en 50% meer dan in 2003. In 2007 en daarna zijn geen nieuwe cijfers meer verschenen. Bovendien is niet duidelijk op basis van welke criteria de aantallen toentertijd zijn vastgesteld. Wel lijken de cijfers in elk geval te wijzen op een toename van het aantal sociale onlusten. Daarbij gaan burgers ondanks een verbod op samenscholing en demonstratie toch de straat op om hun ongenoegen te uiten. Demonstraties vinden in veel gevallen plaats als gevolg van frustatie over zaken als groeiende werkloosheid als gevolg van sluiting van bedrijven, het niet uitbetalen van achterstallige lonen/salarissen, corruptie, gedwongen verhuizingen, milieuverontreiniging en onteigening van onroerend goedrechten. Grote groepen voelen zich machteloos door het gebrek aan inspraak en het ontbreken van een onafhankelijke rechtsgang. Honderden miljoenen boeren en migrantenarbeiders menen dat hun rechten worden opgeofferd om de groeiende rijkdom van een in hun ogen corrupte minderheid te bekostigen. 119 De centrale overheid beseft dat dit voor sociale spanningen zorgt. Zo wordt in het door president Hu Jintao geïntroduceerde plan van aanpak om tot een ‘harmonieuze samenleving’ te komen, veel aandacht besteed aan het bestrijden van misstanden, die aanleiding kunnen 119

Zie ook het artikel ‘Migrant workers and their children suffer most in China’s turbulent economy’, China Labour Bulletin (10 oktober 2008).

37


maart 2009

geven tot destabiliserende betogingen. Via centraal geleide campagnes gericht tegen corrupte ambtenaren, machtsmisbruik en bestuurlijke willekeur op lokaal niveau wordt reeds enkele jaren concreet invulling gegeven aan dit plan. Dit heeft echter niet kunnen voorkomen dat regelmatig de vlam in de pan slaat. Hieronder volgen enkele voorbeelden ter illustratie. Zo is het in het Zuid-Chinese district Wengan in de provincie Guizhou op 28 juni 2008 tot hevige onlusten gekomen na de kennelijk gewelddadige dood van een 15jarig schoolmeisje en een daarmee samenhangend in de ogen van velen falend politieonderzoek. De politie stelde daarbij dat het meisje zelfmoord had gepleegd, terwijl de familie van het slachtoffer de zoon van een hoge plaatselijke functionaris van verkrachting en moord beschuldigde. Deze beschuldigingen werden onder meer ook via internet verspreid. Een woedende menigte vernielde daarop een aantal overheidsgebouwen en stak voertuigen in brand. Inmiddels zijn in verband met de onlusten zes personen tot gevangenisstraffen tot maximaal zestien jaar veroordeeld vanwege het aanvallen van overheidsgebouwen en functionarissen en het verstoren van de openbare orde. Nog 53 andere personen die eveneens waren opgepakt, wachten op hun veroordeling.120 Bij een demonstratie in de zuidwestelijke provincie Yunnan op 19 juli 2008 werden door de politie twee mensen doodgeschoten. Zo’n vijfhonderd rubberboeren waren de straat opgegaan uit woede over de verplichte verkoop van hun rubberoogst onder de marktprijs aan lokale overheden. Met rubbermessen gewapend raakten zij slaags met de politie.121 De politie heeft in de provincie Gansu in het noordwesten van China dertig demonstranten gearresteerd. Zij protesteerden tegen de sloop van hun huizen en beschuldigden de overheid van machtsmisbruik. Meer dan zeventig mensen, onder wie agenten en journalisten, raakten bij de rellen gewond. Volgens de overheid bekogelden boze burgers op 20 en 21 november 2008 de politie met stenen, tegels en flessen. De demonstratie escaleerde toen al ruim tweeduizend mensen deelnamen aan de rellen. De demonstranten waren het niet eens met de voorwaarden waaronder hun huizen werden afgebroken. De huizen moesten plaatsmaken voor een nieuw overheidskantoor.122 Uit de vele berichtgeving naar aanleiding van protesten blijkt overigens ook dat het diepgewortelde wantrouwen jegens de plaatselijke autoriteiten in de loop der jaren alleen maar is toegenomen. Bepaalde gebeurtenissen als hierboven 120

Reuters (2, 7, 14 en 25 juli, en 14 november 2008).

121

AFP/ANP (20 juli 2008); Reuters (18, `19, 21 en 25 juli 2008).

122

AFP/ANP/Reuters (20 november 2008).

38


maart 2009

aangegeven vormen dan een aanzet tot massale en gewelddadige uitingen van ongenoegen. Uit de berichten rijst een beeld op van lokale overheidsinstanties die de belangen van burgers veronachtzamen in conflicten over bijvoorbeeld exploitatierechten van mijnen, stedelijke vernieuwingsprojecten en hervormingen van staatsbedrijven, en daarbij vaak weinig sympathieke methodes betrachten. Wanneer in China een ‘mass incident’ plaatsvindt, is de hoogste prioriteit van de autoriteiten om de openbare orde te herstellen. Als het lokale politiekorps daartoe niet in staat is, wordt vaak versterking gestuurd in de vorm van de People’s Armed Police (PAP), de binnenlandse veiligheidstroepen. Hoewel de PAP net als de burgerpolitie onder het Ministry of Public Security ressorteert, staat ze onder rechtstreeks commando van de Central Military Commission van de CCP, waarvan Hu Jintao de voorzitter is. Het bagatelliseren van omvang en ernst van sociale onlusten is een steeds terugkerend fenomeen in voorkomende gevallen en lijkt ‘damage control’ tot doel te hebben. Het verzwijgen van massale protesten in de staatsmedia, zoals in het pre-internet-tijdperk wel gebruikelijk was, is nu niet langer mogelijk. Filmpjes en ooggetuigenverslagen worden via het internet razendsnel verspreid. De tactiek van de Chinese autoriteiten lijkt thans te zijn om het in de media te doen voorkomen alsof ‘de massa’ zich heeft laten meeslepen door een ‘handjevol’ verdorven personen met een verborgen agenda, die erop uit zijn om de maatschappelijke orde te ontwrichten. Op deze wijze zijn ook de protesten in maart 2008 in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa in de Chinese media gepresenteerd. Net als bij rampen waarbij sprake is van bestuurlijk falen (bijvoorbeeld de ingestorte scholen bij de aardbeving van 12 mei 2008 in de provincie Sichuan), wordt er in het geval van onlusten die voortkomen uit maatschappelijk ongenoegen van structurele aard, vaak van bovenaf opgetreden tegen lokale bestuurders, die voor het escaleren van de situatie verantwoordelijk worden gehouden. 123 123

Zo diende gouverneur Meng Xuenong van de noord-Chinese provincie Shanxi op 14 september 2008 zijn ontslag in naar aanleiding van een modderlawine die 254 mensenlevens eiste. Begin september 2008 stortten huizen en gebouwen in de stad Taoshi in de provincie Shanxi in door een modderstroom. Deze was ontstaan nadat een illegaal gebouwde dam bij een ijzerertsmijn het had begeven. Volgens het Chinese staatspersbureau Xinhua was de catastrofe met 254 doden mede het gevolg van de incompetentie van provinciale en lokale bestuurders. Ook de vice-gouverneur van Shanxi, Zhang Jianmin, is opgestapt. Twee lokale functionarissen, onder wie de burgemeester van Taoshi, waren al eerder ontslagen, omdat zij de veiligheidsvoorschriften niet hadden nageleefd. Gouverneur Meng Xuenong werd in 2003 gekozen tot burgemeester van Peking. Hij moest echter na korte tijd het veld ruimen, omdat

39


maart 2009

Tijdens de Olympische Spelen waren er geen grote demonstraties in Peking.124 Demonstreren was alleen toegestaan in enkele door de overheid aangewezen gebieden in stadsparken (Shijie, Zuzhuyuan en Ritan) van de hoofdstad. 125 Op andere plaatsen was demonstreren niet toegestaan, omdat de Spelen geen politieke lading mochten krijgen. Personen die toch wilden demonstreren, werden onder toezicht geplaatst, zoals Ge Yifei in de provincie Jiangsu, Chen Yunfei in de provincie Sichuan en Tang Xuecheng in de provincie Hunan. Op 13 augustus 2008 werd Independent Television Network (ITN)- journalist John Ray op hardhandige wijze opgepakt vanwege het verslaan van een demonstratie. Wie toch wilde demonstreren op een van de toegewezen plaatsen, moest vantevoren een vergunning aanvragen bij het Bureau Openbare Veiligheid in Peking. 126 Alle 77 aanvragen voor een demonstratie werden volgens het officiële persbureau Xinhua echter weer teruggetrokken of afgewezen. Volgens onbevestigde bronnen zouden sommige aanvragers door de autoriteiten zijn aangehouden.127 Dit gebeurde met Li Jincheng uit de provincie Xinjiang.128 Ook de Chinese activist Ji Sizun uit de provincie Fujian werd op 11 augustus 2008 door veiligheidsmensen afgevoerd, nadat hij een aanvraag wilde indienen om te protesteren tegen corruptie. Hij is thans officieel in hechtenis genomen door de politie van de stad Fujian in het zuidoosten van China op beschuldiging een officieel lakstempel te hebben nagemaakt.129 Ook Zhang Wei die wilde protesteren tegen de gedwongen uitzetting van haar gezin uit hun woning vanwege nieuwbouw in het Qianmen district van Peking, werd bij haar aanvraag aangehouden en vastgezet vanwege ‘disturbing social order’.130 Er waren enkele protesten van buitenlandse bezoekers die protesteerden tegen de situatie in Tibet. Deze demonstranten werden het land uitgezet.131

hij de SARS-epidemie slecht zou hebben aangepakt en de ernst daarvan zou hebben ontkend. (ANP (14 september 2008)). 124

Volkskrant (19 augustus 2008).

125

NRC Handelsblad (18 augustus 2008); ‘Chinese Behörden verhindern sämtliche Demonstrationen’, Spiegel OnLine (18 augustus 2008); ‘China’s empty protest zones’, Radio Free Asia (18 augustus 2008).

126

AFP/ANP (23 juli 2008).

127

Volkskrant (19 augustus 2008); ‘Would-be protesters detained in China’, The New York Times (19 augustus 2008).

128

Ibidem.

129

NRC Handelsblad (18 augustus 2008); AFP (11 november 2008).

130

BBC News (14 augustus 2008).

131

Zo hebben vijf buitenlandse Tibet-activisten op 15 augustus 2008 een spandoek opgehangen voor het nieuwe gebouw van de Chinese staatstelevisie. Op het spandoek stond in het Engels en Chinees ‘Vrij Tibet’. Agenten grepen snel in en arresteerden de activisten, die spoedig daarna het land werden uitgezet. Het nieuwe hoofdkwartier van de staatstelevisie CCTV is een van de opmerkelijkste nieuwe gebouwen in de Chinese hoofdstad en is ontworpen door

40


maart 2009

Twee vrouwen Wang Xiuying en Wu Dianyuan (79 en 77 jaar oud) kregen een jaar heropvoedingskamp opgelegd, omdat zij tijdens de Olympische Spelen herhaaldelijk een vergunning vroegen om te mogen demonstreren tegen hun huisuitzetting in verband met een nieuwbouwproject. Uiteindelijk werd volgens een Chinese mensenrechtenorganisatie deze straf tegen hen ingetrokken. 132 NGO’s Alle ngo’s in China dienen zich te registreren bij de overheid. Afhankelijk van het bereik van een ngo (dorpsniveau, provinciaal, nationaal, internationaal) meldt een ngo zich bij de lokale, provinciale of centrale overheid. Er bestaan op het moment naar schatting 300.000 geregistreerde ngo’s in China. Tot op heden functioneren ngo’s in een juridisch (de facto illegaal) vacuüm, waardoor ze zeer kwetsbaar zijn. Al geruime tijd wordt er gewacht op de nieuwe ngo-regeling van het Chinese ministerie van Civil Affairs die ngo’s meer juridische houvast moet geven. Binnen de nieuwe regeling moeten ngo’s zich naar verwachting nog steeds houden aan het al bestaande systeem van ‘dual responsibility’ (d.w.z. een ngo moet zich verplicht binden aan een ‘governing unit’ of een ‘sponsoring unit’ binnen de Chinese overheid). Deze overheidscounterpart is verantwoordelijk voor ‘controle en correctie’ van de desbetreffende ngo. Ook voor internationale ngo’s zal deze regeling strikt worden uitgevoerd. Internationale ngo’s die nog geen overheidspartner in China hebben, moeten deze vinden, alvorens geregistreerd te kunnen worden. Met name voor ngo’s die kritiek hebben op overheidsbeleid, zal het moeilijk zijn de verplichte counterpart binnen de overheid te vinden. In de verslagperiode ondervonden Chinese civil-society organisaties tegenwerking van de autoriteiten. Zo werd Wan Yanhai, een activist die zich inzet voor bestrijding van aids, door de autoriteiten gedwongen Peking tijdelijk te verlaten. De werkzaamheden van zijn ngo werden daardoor opgeschort. Wang Xiaqiao werd op 12 augustus 2008 tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld vanwege haar opkomen voor personen die met hiv waren besmet door besmette bloedtransfusies. Werknemersbelangen De Chinese vakbond is van oudsher een instrument van de CCP. De vakbondsorganisatie in China is verticaal ingericht, met onderaan de vakbondsorganisaties binnen ondernemingen, daarboven staan de lokale en provinciale federaties, en op het hoogste niveau de ACFTU, de nationale

de Nederlander Rem Koolhaas. (AFP/ANP (15 augustus 2008)); ‘Tibet-aktivisten entrollen Transparent an Prestige-Wolkenkratzer’, Spiegel OnLine (15 augustus 2008). 132

NRC Next/Reuters (2 september 2008).

41


maart 2009

overkoepelende organisatie. De ACFTU is een overheidsorgaan dat samen met betrokken ministeries instructies uitvaardigt, meewerkt aan wetgeving en toezicht houdt op lokale vakbonden. Onafhankelijke vakbonden zijn in China niet toegestaan. Sinds de invoering van de vakbondswet in 2004 voert de ACFTU systematisch campagne om in het Chinese bedrijfsleven vakbondsorganisaties op te richten. De staatsbedrijven hadden sinds hun oprichting in alle gevallen al een vakbond in huis. Binnenlandse private bedrijven waren tussen 2004 en 2006 het eerste doelwit van deze campagne. Inmiddels hebben vrijwel al deze bedrijven een filiaal van de ACFTU in huis. Na de eerste campagnes gericht op buitenlandse bedrijven vanaf 2006 is thans 60% van de buitenlandse bedrijven voorzien van een vakbond. Veel van deze bedrijven zijn afkomstig uit Hongkong en Taiwan. In juli 2008 is de ACFTU begonnen met een campagne om bij een groter deel van de Fortune 500 bedrijven133 te komen tot de oprichting van een vakbond en op die manier voet aan de grond bij die internationale bedrijven te krijgen. Volgens de Chinese wet is staken niet toegestaan. Werkonderbrekingen en stakingen worden door de autoriteiten aangeduid als ‘illegale demonstraties’ waartegen wordt opgetreden. 134

3.3.3

Vrijheid van godsdienst en overtuiging In de Chinese grondwet staat vrijheid van godsdienst en de vrijheid om niet te geloven omschreven. Leden van de CCP worden ontmoedigd een geloof aan te hangen. Religieuze instellingen worden in China streng gecontroleerd, zijn verplicht zich te registreren en worden aan strikte regels gebonden.135 Het Bureau voor Religieuze Zaken, een staatsorgaan, is verantwoordelijk voor het algehele toezicht en beoordeelt de legitimiteit van religieuze activiteiten. Voor iedere officieel erkende religie bestaat een overkoepelend toezichthoudend orgaan (Patriotic Religious Association – PRA). China kent geen staatsreligie. Er zijn vijf officieel erkende religies in China: katholicisme136, protestantisme, boeddhisme, islam en taoïsme. Met naar schatting ruim 100 miljoen Chinezen is het boeddhisme de grootste religie in China. 133

De Fortune 500 is een classificatie van Amerikaanse bedrijven op basis van hun jaaromzet. De lijst wordt jaarlijks opgesteld en gepubliceerd door het tijdschrift Fortune.

134


135

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008).

136

De katholieken in China bevinden zich vooral op het platteland in de provincies Shandong, Hebei, en in de zuidelijke kustprovincies Zhejiang, Fujian en Guangdong, op die plaatsen waar eind 19e eeuw en begin 20e eeuw missionarissen de meeste vrijheid vonden.

42


maart 2009

Volgens de Taoist Association zijn er meer dan 25.000 Taoïstische monniken en nonnen en meer dan 1500 Taoïstische tempels in China. Het Taoïsme ondervindt voor zover bekend weinig beperkingen van de kant van de overheid. Wel proberen de autoriteiten de financiën van Taoïstische tempels te controleren en te reglementeren. 137 Traditionele volksreligies, gelieerd aan de taoïstische of boeddhistische levensbeschouwing, worden door honderden miljoenen burgers gepraktiseerd en in wisselende mate getolereerd door de Chinese autoriteiten.138 Ook telt China meer dan 20 miljoen moslims, waarvan de helft Hui-moslim is. De Hui wonen met name in de Ningxia Hui Autonome Regio, maar ook elders in het land bevinden zich groepen Hui. In Xinjiang wonen Oeigoerse moslims. Daarnaast wonen in China nog een achttal kleinere groepen moslims (Kazakken, Oezbeken, Tadjiken, Dongxiang, Kyrgiziërs, Baoan, Tatar en Salar-moslims). Chinese moslims kunnen op pelgrimstocht naar Mekka, maar moeten hiervoor toestemming krijgen van de Islamitische Associatie van China.139 Ongeveer 5 miljoen Chinezen behoren tot de door de Chinese autoriteiten erkende katholieke kerk - die het gezag van de paus in het Vaticaan niet aanvaardt - en er zijn naar schatting 10 miljoen aanhangers van de door de Chinese autoriteiten nieterkende Rooms-Katholieke Kerk, die zich houdt aan de richtlijnen van het Vaticaan. Voorts zijn ongeveer 20 miljoen Chinezen protestant en gaan er daarnaast minstens 30 miljoen naar niet-geregistreerde, onofficiële protestantse kerken. Deze cijfers zijn indicaties en verschillen van bron tot bron. 140 De door de Chinese overheid erkende christelijke kerken zijn de ‘Chinese Catholic Patriotic Association’ en de protestantse ‘Three-Self Patriotic Movement’/Chinese Christian Council). Katholieken en protestanten141 die onafhankelijk van deze twee staatskerken hun geloof wensen te belijden, overtreden de wet. Volgens een regeling van 6 mei 1991 dienen alle plaatsen waar religieuze activiteiten plaatsvinden, te worden geregistreerd. Ingevolge het bepaalde in artikel 36 van de grondwet dienen religieuze groeperingen zich te onthouden van activiteiten die de openbare orde verstoren, de gezondheid van burgers in gevaar brengen of inbreuk maken op het onderwijssysteem van China. Ten opzichte van religieuze activiteiten van officieel geregistreerde kerken is er sprake van tolerantie. Godsdienstles is op Chinese scholen taboe, maar religieus 137

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008).

138

Ibidem.

139

Ibidem.

140

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008).

141

Met de term ‘jidujiao’ worden in China protestanten aangeduid.

43


maart 2009

onderwijs voor kinderen op een zondagsschool is toegestaan. De laatste jaren is groei te constateren in het aantal gelovigen, vooral bij christelijke kerken en onder hoger opgeleiden.142

3.3.3.1

Ondergrondse kerken Sinds 1982 bestaat een verbod op huiskerken. De mogelijkheid tot godsdienstbeoefening van niet-geregistreerde kerken is afhankelijk van de opstelling van de lokale autoriteiten en varieert per regio (in de provincies Jiangsu en Hunan bijvoorbeeld zijn de autoriteiten toleranter). Sommigen kunnen openlijk in kerken bijeenkomen, andere kerkgemeenschappen veranderen continu van ontmoetingsplaats om ontdekking te voorkomen. 143 144 Het komt geregeld voor dat lokale autoriteiten leden van niet-geregistreerde kerkgenootschappen veroordelen tot een straf in een heropvoedingskamp.145 Leden maar vooral ook leiders van ongeoorloofde kerken lopen het risico te worden geïntimideerd, verhoord, beboet, vastgezet, mishandeld en ingezet te worden bij dwangarbeid.146 De positie van kerkleiders bleef ook in de verslagperiode zorgelijk. Zo was er een toename van arrestaties van kerkleiders.147 142

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008); zie ook ‘Kerk China bloeit tegen verdrukking in’, Reformatorisch Dagblad (12 augustus 2008); ‘Voorzichtige signalen van hoop en belofte’, Nederlands Dagblad (16 augustus 2008).

143

US Commission on International Religious Freedom – Annual Report – China (May 2008).

144

De voorganger van de Qiyu Blessings Church in de stad Chengdu in de zuidwestelijke provincie Sichuan, Wang Yi, heeft in september 2008 het Shuangliu County Bureau of Religious Affairs voor de rechter gedaagd, omdat deze lokale autoriteit in de ogen van de eiser ten onrechte begin mei 2008 het houden van een godsdienstoefening in een hotel in de stad Shuangliu heeft verboden. Ook de bijbels werden bij die gelegenheid in beslag genomen. Het zou de eerste keer zijn dat een huiskerk haar recht probeert te halen voor de rechtbank en een verbod illegaal wil laten verklaren. In het verleden heeft deze kleine congregatie van zo’n veertig personen haar godsdienstoefeningen in een gehuurde kamer in de stad Chengdu gehouden. Daarbij werd haar door de lokale autoriteiten niets in de weg gelegd. Ook na het eerdergenoemde incident werden haar godsdienstoefeningen niet verhinderd.(Reuters (19 september 2008)).

145

Voor informatie over heropvoeding door arbeid zie paragraaf 3.3.7.

146

‘China: Persecution of Protestant Christians in the approach to the Beijing 2008 Olympic Games’. Christian Solidarity Worldwide (juni 2008); zie ook het antwoord van de minister van Buitenlandse Zaken op vragen van de leden Haverkamp, Ferrier (beiden CDA), Van der Staaij (SGP), Voordewind (CU) en Van Baalen (VVD) over de arrestatie van 70 leden van christelijke huiskerken in China van 5 januari 2009, respectievelijk op vragen van het lid Van Bommel (SP) over vervolging van christenen in China van 5 januari 2009.

147

Zie ook de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 5 augustus 2008 aan de StatenGeneraal over recente ontwikkelingen in de mensenrechtensituatie in China; ‘Report 2008 –

44


maart 2009

Volgens de US Commission on International Religious Rights zijn in het jaar 2007 bijna 700 protestantse kerkleiders aangehouden, omdat zij hun kerk niet hebben geregistreerd of geen officiële registratie hebben kunnen verkrijgen bij de Chinese autoriteiten.148 Meer dan dertig katholieke bisschoppen en priesters van ondergrondse kerken zouden in gevangenschap verblijven. 149 Daarnaast zijn er ook regelmatig berichten dat kinderen van leden van ondergrondse (protestantse) kerken worden opgepakt door de autoriteiten naar aanleiding van invallen bij zondagsscholen en kerkgemeenschappen.150 Op 24 augustus 2008 werd de 73-jarige bisschop Julius Jia Zhiguo van de nietgeregistreerde of ondergrondse katholieke kerk in Zhengding in de provincie Hebei, met bijna 110.000 belijdende leden, (weer) opgepakt door de Chinese autoriteiten in de plaats Wuqiu in de provincie Hebei in het noorden van China.151 Jia, die een slechte gezondheid heeft, was al elf keer eerder aangehouden.152 Hij zat in totaal achttien jaar vast. Volgens het rooms-katholieke persbureau Asianews is Jia mogelijk aangehouden, omdat hij herhaaldelijk was opgekomen voor de rechten van de gehandicapten in China. De Chinese autoriteiten wilden zo voorkomen dat hij tijdens de Paralympische Spelen, de Olympische Spelen voor gehandicapten, zou wijzen op de slechte positie van veel mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking in China. Op 18 september 2008 mocht hij weer naar zijn huis in Zhengding terugkeren, maar hij heeft huisarrest.153 Hij mag niemand ontvangen, tenzij onder toezicht van de Chinese autoriteiten. Bij zijn kerkgebouw is een observatiepost ingericht, terwijl vierentwintig uur per dag rond het kerkgebouw wordt gepatrouilleerd. Een christelijke activist, Hua Huiqi, werd op 10 augustus 2008 in Peking weer aangehouden, na in 2007 enkele maanden vastgezeten te hebben in verband met ‘suspicion of interfering with public duties’. 154 De Chinese politie dwong Zhang Mingxuan, een prominente predikant, de hoofdstad Peking te verlaten. Hem was te verstaan gegeven dat hij tijdens de China’, US Commission on International Religious Freedom; ‘China: Persecution of Protestant Christians in the approach to the Beijing 2008 Olympic Games’, Christian Solidarity Worldwide (juni 2008). 148

‘Olympic hopes for improving human rights in China not realized’, US Commission on International Religious Freedom (30 juli 2008).

149

Ibidem.

150

Refworld, UNHCR (26 juni 2008).

151

ANP/DPA (25 augustus 2008).

152

‘The arrest of two unofficial (underground) priests and the plight of bishop Jia Zhiguo, and other bishops’, Cardinal Kung Foundation, press release (13 juli 2008).

153

AFP/ANP (20 september 2008).

154

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong, Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008).

45


maart 2009

Olympische Spelen niet welkom was in Peking. De veiligheidsdiensten wilden zo voorkomen dat deze voorzitter van de Chinese alliantie van huiskerken buitenlanders zou ontmoeten. Zhang leidt een netwerk van illegale christelijke kerken. Hij en zijn zieke vrouw werden hun huis uitgezet, en vervolgens keer op keer uit hotels en uit huizen van vrienden verdreven. Zhang was al onder huisarrest geplaatst nadat hij in juni 2008 twee Amerikaanse Congresleden had ontmoet. Kort daarna werd hij gearresteerd na een gesprek met het Nederlandse lid van het Europees Parlement, Bas Belder (SGP).155 Relatie met het Vaticaan Nadat Mao Zedong in l949 de banden met het Vaticaan verbrak, heeft China in feite een parallelle kerkorganisatie opgezet met een eigen bisschoppenconferentie en een Katholieke Patriottische Associatie (Chinese Patriotic Catholic Association – CPA). Het Vaticaan zou graag zien dat de banden met Peking worden hersteld en voert daarover overleg met China. Echter, de Heilige Stoel onderhoudt tegelijkertijd diplomatieke betrekkingen met Taiwan. Het is aan rooms-katholieken in China niet toegestaan het gezag te erkennen van de Paus. De Chinese overheid tracht hen daarmee af te schermen van buitenlandse invloeden en aantasting van de macht van de CCP te voorkomen. In een interview met de Italiaanse televisie RAI heeft de bisschop van Peking, Li Shan, laten doorschemeren een spoedig bezoek van paus Benedictus XVI aan China te verwelkomen. 156 In reactie daarop liet de vicevoorzitter van de Chinese Katholieke Patriottische Associatie weten dat dit pas mogelijk is, indien er diplomatieke relaties tussen China en het Vaticaan zijn aangeknoopt. Ook het Vaticaan gaf in een reactie aan dat een bezoek van de paus aan China op korte termijn er niet in zit. Volgens een woordvoerder is het thans nog ‘volstrekt prematuur’ om over een reis van de paus aan China te spreken. 157 Illegale sektes In 1996 begon de Chinese overheid met het verbieden van groepen die zij aanduidde als ‘evil cults’. De leden van dergelijke groepen worden sindsdien vervolgd op basis van artikel 300 van de strafwet. Op grond van dit artikel kunnen sekteleden drie tot zeven jaar gevangenisstraf krijgen wegens het verstoren van de publieke orde of het uitdelen van publicaties. Sekteleiders lopen het risico op minimaal zeven jaar gevangenisstraf, net als personen die zich bezighouden met het werven van nieuwe leden. 158

155

ANP (20 juli 2008); Reuters (23 oktober 2008).

156

ANP (21 augustus 2008).

157

ANP (21 augustus 2008).

158

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008).

46


maart 2009

Van de volgende religieuze bewegingen is bekend dat zij tot illegale sektes zijn verklaard: de Guan Yin (ook bekend als Guanyin Famin – the Way of the Goddess of Mercy), the Shouters, Eastern Lightning, Society of Disciples (Mentu Hui), Full Scope Church, Spirit Sect, New Testament Church, Three Grades of Servants (San Ba Pu Ren), Association of Disciples, Lord God Sect, Established King Church, Unification Church, the Family of Love en de South China Church.159 Ook zogeheten Qigong-bewegingen160, zoals de Zhong Gong, Guo Gong en de Xian Gong-groep, worden door de Chinese autoriteiten aangemerkt als ‘evil cult’.

3.3.4

Falun Gong De Falun Gong is sinds 1999 een verboden groepering en wordt door de Chinese autoriteiten aangemerkt als ‘evil cult’. Het beoefenen van Falun Gong of het bezit van Falun Gong-boeken is al voldoende reden voor detentie.161 Falun Gongaanhangers lopen het gevaar te worden opgepakt, zodra het algemeen bekend is dat ze Falun Gong-aanhanger zijn. De Chinese overheid betrekt familieleden, buren en werkgevers van Falun Gongaanhangers in haar strijd tegen de beweging. Familieleden of de werkgever worden verantwoordelijk gesteld voor de Falun Gong-aanhanger en dienen te voorkomen dat betrokkene nog participeert in Falun Gong-activiteiten. Buitenlandse bedrijven worden gedwongen om een verklaring te tekenen waarin zij afstand nemen van de Falun Gong en waarin zij toezeggen geen Falun Gongers in dienst te nemen. 162 Staatsmedia worden geïnstrueerd de Falun Gong in diskrediet te brengen. Duizenden Falun Gong-aanhangers zijn naar intensieve anti-Falun Gong‘studiesessies’ gestuurd, waar ze onder grote druk worden gezet om afstand te nemen van de Falun Gong. Volharden zij in hun overtuiging dan worden ze naar heropvoedingskampen gestuurd. 163 Hierbij lopen zij een groot risico om gemarteld te worden. Leiders van de Falun Gong worden onmiddellijk in deze kampen opgesloten. 159

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong, Macau) International Religious Freedom Report 2008 (19 september 2008). Voor meer informatie over de verschillende illegale sektes zie het algemeen ambtsbericht China van april 2004.

160

Qigong betekent letterlijk een ademhalingsmethode.

161


162


163

Het betreft hier veelal speciaal op Falun Gong-aanhangers gerichte heropvoedingskampen; zie ook paragraaf 3.3.7.

47


maart 2009

Sinds de autoriteiten in 1999 met een campagne tegen Falun Gong begonnen, zijn tienduizenden Chinezen vanwege deelname aan deze ‘evil sect’ zonder proces voor korte of langere tijd naar heropvoedingskampen, gevangenissen en psychiatrische instellingen gestuurd. Duizenden zouden tijdens martelingen of als gevolg van de slechte omstandigheden in detentie zijn overleden.164 Door veel aanhangers hard aan te pakken en in heropvoedingskampen te plaatsen, is Falun Gong uit het openbare leven verdwenen en is het onduidelijk hoeveel mensen zich nog met Falun Gong verbonden voelen. In sommige delen van China zou de politie quota hanteren met betrekking tot arrestaties van Falun Gongers. Dit zou er in voorkomende gevallen toe hebben geleid dat Falun Gongers die vrijgelaten waren na een straf in een heropvoedingskamp te hebben uitgezeten, opnieuw werden opgepakt.165 De campagne zou nu weer geïntensifieerd worden omdat Falun Gongers zo langzamerhand weer op vrije voeten komen na een periode in een heropvoedingskamp te hebben gezeten, maar het is uiterst moeilijk om aan betrouwbare informatie over Falun Gong te komen. Spreken over de Falun Gong is taboe in China. Falun Gong organisaties buiten China noemden een toename in het aantal arrestaties en overlijdens van Falun Gong aanhangers in het kader van maatregelen die onrust tijdens de Olympische Spelen moesten voorkomen.166 Op 24 augustus 2008 deelden zegslieden van de Falun Gong mee dat twee leden van deze verboden Chinese religieuze groepering in een politiecel in de provincie Shandong waren doodgemarteld. Volgens hen hebben de Chinese autoriteiten de afgelopen maanden achtduizend aanhangers gearresteerd. Twee van hen overleden in juli 2008 aan hun verwondingen, nadat zij door agenten waren gemarteld. Volgens de Falun Gong zouden sinds 1999 al meer dan drieduizend aanhangers van de Falun Gong zijn doodgefolterd.167

3.3.5

Bewegingsvrijheid en Hukou-systeem Ieder gezin heeft een hukou, ofwel een huishoudregistratieboekje, waarin alle mutaties zoals verhuizing, geboorte, huwelijk en overlijden worden geregistreerd. Het hukou-boekje is de uitdraai voor het hoofd van de familie van de situatie op dat moment.

164


165

Ibidem.

166


167

ANP/Reuters (23 augustus 2008).

48


maart 2009

Sinds 2000 is China bezig met het digitaliseren van de hukou registratie. Momenteel worden de meeste aanpassingen in de hukou registratie in de computer ingevoerd. De enige instantie die wijzigingen mag aanbrengen in de hukou is het Public Security Bureau (PSB), verantwoordelijk voor de bevolkingsregistratie in China. Wijzigingen kunnen digitaal of met de hand (onder andere door doorhalen) worden ingevoerd in de hukou-administratie, welke periodiek wordt opgeschoond. Of er richtlijnen voor het schonen van de hukou-administratie bestaan, is niet bekend. Daar dezelfde verandering ook wordt geregistreerd in de hukouregistratieboeken, welke voor onbepaalde tijd bewaard worden in beveiligde archieven van de desbetreffende PSB in die regio (als men nog niet gedigitaliseerd is), dan wel in het computer systeem van de PSB, blijven alle persoonsgegevens traceerbaar, ook als een persoon naar het buitenland is vertrokken. Zolang een persoon zijn correcte naam, geboortedatum en laatst bekende adres opgeeft, moet men in de hukou-registratie terug te vinden zijn. De ervaring leert dat de Public Security Bureau’s de registraties van de jaren '70 en '80 nog in hun bezit hebben. De hukou-registratieboeken worden op basis van inschrijving en wijziging bewaard, hetgeen de zoektocht moeilijker maakt, aangezien de datum van overlijden, geboorte of verhuizing exact bekend moet zijn. Volgens de Chinese regelgeving is de betrokken persoon dan wel het familiehoofd (de hoofdbewoner in het hukou-boekje) verantwoordelijk voor het tijdig melden van wijzigingen in de hukou-registratie. Voor zover bekend controleert het Public Security Bureau niet of personen daadwerkelijk op een bepaald adres woonachtig zijn. Het is in China niet verplicht om woonachtig te zijn op het adres van de hukou-registratie. De hukou-registratie wordt per regio bijgehouden. Er bestaat in China geen centraal archief van alle registraties. In principe werken alle PSB's op dezelfde manier, maar het kan niet worden uitgesloten dat in sommige afgelegen rurale regio’s een andere werkwijze wordt gehanteerd. Voorts is het mogelijk dat hukouregistratieboeken in een brand of bij een andere ramp verloren gaan. Indien een persoon voor een periode langer dan een jaar naar het buitenland vertrekt, dient de betrokkene dan wel de hoofdbewoner van de hukou-registratie zich bij de lokale hukou-administratie te melden om deze wijziging in de hukouregistratie door te voeren. Bij terugkeer kan hun hukou per direct actief worden gemaakt, waardoor ze weer toegang hebben tot basisvoorzieningen in de plaats van herkomst in China. De PSB, die voor zover bekend niet op locatie controleren, kunnen een verklaring afgeven van de hukou-situatie van iemand op het moment dat hij het land heeft verlaten en zijn hukou is geannuleerd. Personen die vermist worden of verdwenen zijn, kunnen na twee jaar door de rechtbank als overleden worden aangemerkt en hun hukou kan dan worden opgeheven. De hukou49


maart 2009

registratie van personen die overleden zijn verklaard en nog in leven blijken te zijn, kan per direct actief gemaakt worden. De hukou wordt tevens gebruikt om migratie van het platteland naar de stad te reguleren. Onder het huishoudregistratiesysteem zijn alle families in China verdeeld in plattelands- en stedelijke huishoudens. Migranten afkomstig van het platteland hebben in de stad waar zij werkzaam en woonachtig zijn geen toegang tot sociale voorzieningen. Dit geldt ook voor mensen met een stedelijke registratie uit een andere regio die hun hukou niet over hebben kunnen zetten. Grootschalige migratie van plattelanders naar stedelijke gebieden heeft geleid tot een sociale onderklasse in veel steden, welke grotendeels verstoken blijft van sociale voorzieningen. In Shanghai mogen migrantenarbeiders ook zonder geldige hukou aan het werk, mits zij zich registreren. 168 Daarvoor dienen zij te beschikken over een Temporary Residence Certificate (de zogenaamde ‘blue card’). Daartoe moet de migrant relevante documenten169 kunnen tonen waaruit blijkt dat hij legaal werk heeft. Zijn werkgever, die borg voor hem staat, moet een grote onderneming zijn. Ieder jaar wordt zijn woon/werksituatie beoordeeld. De houder van een dergelijke ‘blue card’ moet eenmalig inschrijfgeld en vervolgens een jaarlijkse vergoeding voor de registratie betalen. Met deze ‘blue card’ heeft de migrant toegang tot een aantal sociale voorzieningen. De hukouregistratie verandert niet met de aanvraag van een ‘blue card’. Met betrekking tot de vraag of kinderen in weeshuizen in de hukou-administratie worden opgenomen, kan het volgende worden opgemerkt. Volgens artikel 7 van de ‘Verordening voor gezinsregistratie van de Volksrepubliek China’ dienen de verzorger of verzorgende instelling van een vondeling aangifte te doen van geboorte bij de PSB. Vondelingen worden in een collectieve hukou-registratie van de instelling geregistreerd. Ook weeskinderen die opgenomen worden in een weeshuis/verzorgende instelling, worden in de collectieve hukou-registratie van de instelling geregistreerd. Indien weeskinderen worden geadopteerd door familieleden of door een Chinees adoptiegezin, worden zij bijgeschreven in de 168

Deze migrantenarbeiders hebben alleen voor de regio Shanghai geen hukou-registratie. Daardoor zouden zij officieel niet legaal in Shanghai kunnen wonen en werken.

169

Om de volgende documenten wordt specifiek gevraagd: een ingevuld residence registratie aanvraagformulier, een id-kaart, een hukou, een bewijs van onderdak voor een verblijf van langer dan zes maanden in Shanghai (huurcontract, koopovereenkomst van een woning, registratie in een dormitory); migranten tussen de 18 en 49 jaar moeten een bewijs van huwelijkse status en toestemming voor het krijgen van een kind; betrokkene moet een gezondheidsverklaring overleggen van het straatcomité (zhen xiang), waar hij/zij geregistreerd staat.

50


maart 2009

hukou-registratie van de adoptieouders. De hukou-registratie van het weeshuis wordt vervolgens geannuleerd. Bij weeskinderen die worden geadopteerd door buitenlandse ouders, wordt de hukou-registratie in de collectieve hukou van de verzorgende instelling geannuleerd in het hukou-registratie computersysteem. Er hebben zich met betrekking tot het hukou-systeem in de verslagperiode geen relevante ontwikkelingen voorgedaan. Identiteitskaart170 Twee uitzonderingen daargelaten171 is elke Chinese burger die woonachtig is in China verplicht binnen drie maanden na zijn zestiende verjaardag een identiteitskaart aan te vragen. Het is niet wettelijk bepaald dat men de identiteitskaart altijd bij zich dient te dragen, maar de wet stelt wel dat een politieagent uit hoofde van zijn functie iedereen altijd op straat om zijn id-kaart mag vragen.172 Het is wettelijk niet toegestaan om in plaats van een identiteitskaart het hukou-boekje te gebruiken als legitimatiebewijs. Echter, het hukou-boekje is wel het brondocument waar de id-kaart op wordt afgegeven. Paspoort In China bestaan diplomatieke, dienst- en gewone paspoorten. Om naar het buitenland te kunnen reizen moeten Chinezen een paspoort aanvragen. Er is geen toestemming van de werkeenheid meer nodig om een paspoort te kunnen krijgen.173 Reizen naar het buitenland Voor alle landen ter wereld heeft een Chinees staatsburger een inreisvisum nodig. Hoewel het uitreisvisum sinds januari 2002 is afgeschaft, wordt de uitreis van een Chinees burger door de medewerkers van de Entry&Exit Unit van het ministerie van Openbare Veiligheid of lokaal aanwezige militairen geregistreerd. Officieel kunnen Chinese toeristen slechts op vakantie naar landen waarmee China een Approved Destination Status (ADS)-overeenkomst heeft afgesloten.174

170

Voor verdere details zie ook paragraaf 3.3.5, onder identiteitskaart, van het algemeen ambtsbericht van april 2008.

171

Burgers in actieve dienst van het People’s Liberation Army (PLA) of de People’s Armed Police (PAP) hebben een speciale identiteitskaart. Minderjarigen die veroordeeld zijn tot dienstverlening, gevangenisstraf of heropvoedingskamp, kunnen de identiteitskaart na vrijlating aanvragen.

172

The Law of the People’s Republic of China on the Identity Card of Residents ( juni 2003).

173

Voor verdere details zie paragraaf 3.3.5 van het algemeen ambtsbericht China van juni 2005.

174

In mei 2004 is een ADS-overeenkomst tussen China en de EU tot stand gekomen, die per 1 september 2004 in werking trad. Andere landen waarmee China een ADS-overeenkomst heeft gesloten, zijn: Thailand, Singapore, Maleisië, Filippijnen, Australië (alleen voor Peking, Shanghai en Guangzhou), Nieuw-Zeeland (alleen Peking, Shanghai en Guangzhou), Zuid-

51


maart 2009

Chinese onderdanen in het buitenland/reis- en identiteitspapieren Voorzover bekend kunnen Chinese onderdanen in het buitenland, via de aldaar gevestigde Chinese diplomatieke en consulaire vertegenwoordigingen, zowel een nieuw paspoort als ook een laissez-passer krijgen. Van de Chinese vertegenwoordiging in Nederland is bekend dat, indien een Chinese onderdaan zich meldt bij de Chinese vertegenwoordiging, niet wordt gevraagd naar een bewijs van legaal verblijf in Nederland. Chinese onderdanen die een nieuw paspoort komen aanvragen en geen paspoort kunnen overleggen, moeten een advertentie plaatsen in een lokale Chineestalige krant ter plaatse in Nederland. 175 Vervolgens kan deze persoon met een kopie van het oude paspoort een nieuw paspoort aanvragen. Indien er geen kopie van het oude paspoort beschikbaar is, zal een kopie/origineel van de Chinese identiteitskaart moeten worden overlegd als bewijs van zijn/haar identiteit. Indien dit niet beschikbaar is, moet de gehele hukou-registratie (naam ouders, naam hukou hoofdbewoner, adres, geboortedatum) worden genoteerd op een aanvraagformulier van de Chinese vertegenwoordiging. De Chinese ambassade zal in alle gevallen waar geen paspoort als bewijs van identiteit is overlegd, de gegevens in China natrekken. Deze procedure duurt minimaal drie maanden. Na bevestiging van de identiteit door de lokale autoriteiten in China kan de ambassade een nooddocument/nieuw paspoort afgeven. Voor zover bekend worden er geen nieuwe identiteitskaarten afgegeven in het buitenland. Voor zover bekend hebben de Chinese autoriteiten geen bijzondere aandacht voor Chinezen die naar China terugkeren met een tijdelijk grensoverschrijdend document. Chinese onderdanen die na illegaal verblijf in het buitenland naar China terugkeren, mogen zes maanden lang geen nieuw paspoort aanvragen.176

3.3.6

Wet op de gezinsplanning177 Op demografisch gebied kampt China met een aantal grote uitdagingen: de zeer grote bevolking, de scheve getalsverhouding tussen mannen en vrouwen en de Korea, Japan (alleen Peking, Shanghai en Guangzhou), Vietnam, Cambodja, Myanmar, Brunei, Nepal, Indonesië, Malta, Turkije en Egypte. 175

Met de mededeling: ‘Op datum xxxx is op lokatie xxxxx het paspoort verloren van xxxxx met nummer xxxxxx. Indien u het paspoort heeft gevonden, gaarne contact opnemen met xxxxxx + telefoonnummer.

176

Artikelen 11, 13 en 14 van de Chinese Paspoortwet.

177

Voor verdere details zie paragraaf 3.3.6 van het algemeen ambtsbericht van april 2008.

52


maart 2009

vergrijzing van de bevolking. De Chinese autoriteiten trachten het hoofd te bieden aan de problematiek die hiermee gepaard gaat. Het geboortebeleid is vastgelegd in regelgeving op provinciaal niveau. Hierin wordt een concrete beschrijving gegeven van het aantal kinderen dat per gezin is geoorloofd. In principe mag een Chinees echtpaar één kind krijgen. In veel gevallen kan daarop echter een uitzondering worden gemaakt door de Chinese autoriteiten. Indien de eerstgeborene gehandicapt is, en dus later niet voor de oudedagsvoorziening van de ouders kan zorgen, hebben ouders in de meeste plaatsen ook recht op een tweede kind. Dit wordt bepaald door het population and family planning committee van de provincie of de autonome regio en kan per regio variëren. Stellen die meer kinderen krijgen dan is toegestaan, moeten een boete betalen, de zogenaamde social compensation fee. De hoogte van de social compensation fee wordt door de lokale en regionale overheden die belast zijn met de gezinsplanning bepaald. Deze hoogte kan dan ook per provincie en per regio verschillen. De hoogte van de social compensation fee is minstens 50.000 CNY (ongeveer 5000 euro). Regels voor huwelijksregistratie178 De huwelijkswet schrijft voor dat een man pas mag trouwen als hij 22 jaar of ouder is, voor een vrouw ligt de grens bij 20 jaar. Om te kunnen trouwen, moeten stellen de identiteitskaart en de hukou (familiehuishoudregistratieboekje) en een verklaring van ongehuwd zijn overleggen. 3.3.7

Rechtsgang179 De rechtsgang in China voldoet niet aan de daarvoor internationaal geldende standaarden. De controle van de Communistische Partij over het rechtssysteem blijft onveranderd groot: rechters kunnen ontslagen worden en het OM staat onder controle van de communistische partij. Het rechtssysteem in China is een middel voor de CCP om macht uit te oefenen en het recht is ondergeschikt aan de politiek. Van een onafhankelijke rechtspraak is dan ook nog geen sprake. Veel wetten zijn vaag geformuleerd en verdachten hebben slechts beperkt toegang tot een advocaat. Veel rechters zijn nauwelijks opgeleid om hun beroep uit te oefenen. Bovendien zitten verdachten vaak lang vast, voordat hen iets ten laste wordt gelegd of de zaak voor het gerecht komt. Ook worden mensen zonder vorm van rechtspraak 178

Voor verdere details zie ook paragraaf 3.3.6 van het algemeen ambtsbericht van april 2008.

179

Voor verdere details zie ook paragraaf 3.3.7 van het algemeen ambtsbericht van april 2008.

53


maart 2009

gevangen gezet in zogenoemde heropvoedingskampen. Mishandeling en foltering van gevangenen komt op grote schaal voor ondanks een wettelijk verbod terzake. 180

3.3.8

Arrestaties en detenties Detentie Onder Chinees recht moet een verdachte binnen 72 uur formeel aangeklaagd worden. Dit kan uitgesteld worden tot 7 dagen en in omvangrijke zaken tot 37 dagen. In geval de gestelde tijdslimieten met betrekking tot het strafrechtelijk onderzoek niet toereikend zijn, kunnen verdachten op borgtocht of onder toezicht vrijgelaten worden.181 Verdachten zitten echter vaak langer dan de wettelijke termijnen vast, voordat hen iets ten laste wordt gelegd. Voorafgaand aan belangrijke internationale ontmoetingen of bijeenkomsten worden vaak enkele vooraanstaande gevangenen vrijgelaten. Administratieve detentie China kent een vorm van administratieve detentie, onder andere via een systeem van ‘re-education through labour’ (heropvoedingskampen) (RTL).182 RTL bestaat sinds 1957 en is bedoeld voor bestraffing van vergrijpen die niet ernstig genoeg zijn voor strafvervolging, met het doel de burger te heropvoeden. Zo wordt RTL gebruikt voor prostituees en voor drugsgebruikers. Ook aanhangers van Falun Gong, politieke activisten en leden van niet-geregistreerde kerken worden veelvuldig naar de heropvoedingskampen gestuurd.183 RTL wordt verder gebruikt voor bestraffing van ‘misdaden tegen de nationale veiligheid’. De term is niet nader gespecificeerd, zodat hij ruim geïnterpreteerd kan worden.

180


181

Ingevolge de artikelen 60 tot 76 van de Criminal Law of the People’s Republic of China.

182

Officieel is ‘laojiao’ (heropvoeding door arbeid) voor plegers van kleine vergrijpen. In de praktijk gebruikt de politie dit instrument om iedereen zonder enige vorm van proces op te sluiten, soms jarenlang.(Trouw (17 december 2008)).

183

De VS hebben furieus gereageerd op het besluit van de Chinese politie in Peking op 19 augustus 2008 om zes Amerikaanse pro-Tibet militanten vanwege het verstoren van de openbare orde in de hoofdstad tien dagen administratieve detentie op te leggen. Onder de arrestanten bevond zich graffiti-artiest die met een groene laserstraal pro-Tibetaanse boodschappen op een van de speciale Olympische gebouwen wilde projecteren; de andere vijf waren bloggers. Op aandringen van de VS werden zij en nog twee Amerikanen die tijdens stunts en kleinschalige protesten waren opgepakt, vervroegd vrijgelaten. (AFP/ANP (21 en 25 augustus 2008)).

54


maart 2009

Het Public Security Bureau (PSB) heeft het recht burgers, zonder proces, hun persoonlijke vrijheid te ontnemen voor een periode van één tot drie jaar (en als nodig geacht dit met één jaar te verlengen). In theorie moet de oplegging van RTL worden voorgelegd aan een ‘administrative committee’ (bestaande uit ambtenaren van de ministeries van Civil Affairs, Veiligheidszaken en Werkgelegenheid). In de praktijk beslist het lokale PSB hierover. Het is ook het lokale PSB dat uiteindelijk beslist over vrijlating, dan wel continuering van het verblijf in een heropvoedingskamp. Arrestatiebevelen zijn niet nodig. Situatie in gevangenissen Volgens cijfers die de Chinese regering in 2005 bekend maakte, telt China 1,8 miljoen gevangenen, verspreid over ruim 700 gevangenissen. Daarnaast telt China nog 30 jeugdgevangenissen waar 22.000 minderjarigen vastzitten.184 Gevangenissen zijn zeer moeilijk toegankelijk voor waarnemers, waardoor de situatie moeilijk is in te schatten. Over de situatie in gevangenissen is weinig bekend. Het US Department of State spreekt van zware omstandigheden in de meeste politiecellen, gevangenissen en heropvoedingskampen. Gevangenissen zijn volgens het State Department vaak overvol en er zou gebrekkig sanitair zijn. De gezondheids- en voedingssituatie zou er slecht zijn. Veel gedetineerden zijn afhankelijk van voedsel en medicijnen die familieleden van buiten de gevangenis toesturen. Politieke gevangenen worden slechter behandeld dan gewone gevangenen. Ze worden tussen gewone gevangenen geplaatst, door wie zij in voorkomende gevallen op bevel van het gevangenispersoneel in elkaar worden geslagen.185 Een aantal prominente dissidenten mocht geen pakjes met voedsel en medicijnen van familieleden buiten de gevangenis ontvangen.186 Volgens de vanuit San Francisco werkzame organisatie Dui Hua Foundation die zich inzet voor de vrijlating van politieke gevangenen in China, zou een aantal vanwege subversie tot langdurige gevangenisstraffen veroordeelde gevangenen strafvermindering hebben gekregen. 187 In sommige gevangenissen is sprake van dwangarbeid. Volgens de wet mogen gedetineerden maximaal 12 uur per dag werken en hebben zij recht op een

184


185


186

Ibidem.

187

Reuters (18 juni 2008); Dui Hua Rights Journal (17 juni 2008).

55


maart 2009

tweewekelijkse vrije dag. Vaak worden deze wettelijke normen overschreden.188 Gevangenissen in China zijn vaak een bron van hiv/aids besmetting en verspreiding. Geestelijke gezondheidszorg ontbreekt grotendeels binnen de Chinese gevangenissen. China werkt aan hervorming van het gevangeniswezen. Doelstelling is te komen tot een systeem dat in staat is gevangenen te heropvoeden en terug te brengen in de maatschappij. Dit in tegenstelling tot het voorgaande beleid waarbij gevangenen bewust werden afgeschermd van de maatschappij. Daarbij worden enkele honderden gevangenissen verplaatst naar minder afgelegen gebieden.

3.3.9

Mishandeling en foltering Foltering komt met name voor tijdens verhoren. 189 Het recht van de verdachte om te zwijgen is in China onbekend, hetgeen tot verhoogd risico op gedwongen bekentenissen en foltering leidt. Politieagenten zouden onder druk staan om bekentenissen los te krijgen. De overheid onderkent het probleem. Er zijn geen indicaties dat veroordeelde gevangenen systematisch worden gemarteld. Mishandeling en foltering van verdachten in detentie door autoriteiten komt met name voor in afgelegen gebieden. Methodes zijn schoppen, slaan, elektrische schokken, ophanging aan de armen, boeien in pijnlijke posities, slaapen voedselonthouding. Volgens een rapport van Human Rights Watch van 11 september 2008 zou China niet genoeg doen om een einde te maken aan marteling door de politie, alsmede aan foltering in gevangenissen waar deze praktijk nog veel zou voorkomen. Volgens HRW zouden er voldoende aanwijzingen zijn dat foltering wordt toegepast om bekentenissen te verkrijgen en als middel voor politieke onderdrukking. Zo zou volgens zijn vrouw de mensenrechtenactivist Guo Feixiong die in 2007 tot vijf jaar gevangenisstraf werd veroordeeld vanwege illegale handelstransacties, zijn veroordeeld op basis van een bekentenis verkregen via foltering.190 In juli 2008 veroordeelde een Chinese rechtbank een voormalige anti-corruptie openbare aanklager tot levenslange gevangenisstraf voor het doodmartelen van een verdachte. Zijn chef werd tot zeven jaar gevangenisstraf veroordeeld voor een

188


189

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report on Human Rights Practices 2007 ( 11 maart 2008).

190

Reuters (11 september 2008).

56


maart 2009

poging de zaak te verzwijgen.191 In 2007 kreeg een plaatsvervangend politiechef door een rechtbank in Peking tien jaar gevangenisstraf opgelegd vanwege zijn gewelddadige ondervragingen waarbij een persoon verdacht van diefstal zijn arm moest laten amputeren.192 Tijdens zijn 41ste zitting (3 tot 21 november 2008) in Genève bijeen besprak het VN-Comité tegen Marteling (CAT) onder meer het vierde periodieke rapport met betrekking tot China over de wijze waarop dat land de bepalingen van het AntiFolterverdrag implementeerde. Daarbij riep het CAT China op meer informatie te geven over de personen die in China vastzitten. Tevens wil het CAT meer gegevens over de personen die in gevangenschap zijn overleden. Veel informatie over gedetineerden in China ontbreekt; ook is er gebrek aan inlichtingen over door mensenrechtenorganisaties aangekaarte gevallen van marteling en wreedheid. Ook toonde het CAT zich bezorgd over voortdurende berichten die door talrijke Chinese juridische bronnen werden bevestigd, over het op grote schaal en routinematige gebruik van foltering en mishandelingen door de Chinese politie, teneinde bekentenissen en informatie te krijgen. China heeft deze beschuldigingen echter stelselmatig van de hand gewezen.193 3.3.10

Verdwijningen Volgens de wet moeten familieleden van een arrestant binnen 24 uur op de hoogte worden gesteld. Het komt echter geregeld voor dat personen worden opgepakt zonder dat daar melding van werd gemaakt. Dit is met name het geval bij de arrestatie van dissidenten. 194

3.3.11

Buitengerechtelijke executies Buitengerechtelijke executies en moorden komen voor in China.195 Het is niet bekend op welke schaal dit gebeurt.

3.3.12

Doodstraf Het Wetboek van strafrecht noemt 68 misdrijven waar de doodstraf op staat, waaronder:

191

Ibidem.

192


193

AFP/ANP (7, 21 en 23 november 2008); United Nations Press Release CAT (7 en 10 november 2008).

194


195

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report of Human Rights Practices 2007 (11 maart 2008).

57


-

-

maart 2009

politieke misdrijven als het verraden van militaire geheimen en contrarevolutionaire activiteiten; delicten als moord, drugssmokkel, handel in vrouwen en kinderen, brandstichting, smokkel, verspreiding van bijgeloof, vandalisme, souteneurschap en groepsgevechten; economische overtredingen als diefstal, omkoping, corruptie, verduistering, belastingontduiking, vervalsing, bankfraude met gebruik van valse documenten en het indienen van valse verzekeringsclaims.196

Voltrekking van de doodstraf is bij wet uitgesloten voor personen die tijdens het plegen van een vergrijp nog minderjarig zijn. Bij zwangere vrouwen wordt de executie uitgesteld tot na de bevalling. Sinds 1 januari 2007 is een nieuwe wet van kracht die bepaalt dat iedere doodstraf die is opgelegd door een lagere rechtbank, nogmaals beoordeeld moet worden door het hoogste gerechtshof. Volgens het op 24 juli 2008 verschenen jaarrapport van de mensenrechtenorganisatie Hands Off Cain blijft China het land dat verreweg de meeste executies uitvoert.197 Hoewel het aantal gevallen van het opleggen en uitvoeren van de doodstraf voor zover bekend nog steeds zorgwekkend hoog is en de doodstraf kan worden opgelegd bij een groot aantal misdrijven, is er sprake van enige verbetering ten opzichte van enkele jaren geleden. Zo lijkt het aantal doodvonnissen sinds de invoering van een verplichte toets door het Chinese Hooggerechtshof af te nemen. Ook heeft het Hof een aantal doodvonnissen herzien. Het afschaffen van de doodstraf in China is een zeer geleidelijk proces.198 Volgens de Chinese krant China Daily heeft het Hoge Volksgerechtshof in 2007 de doodstraf in ongeveer 15% van de veroordelingen ongedaan gemaakt. In circa een op de zes gevallen was er volgens het hof sprake van gebrek aan bewijs of was het opleggen van de doodstraf ongepast.199 Op 28 november 2008 werd de 59-jarige medicus Wo Weihan ter dood gebracht, omdat hij zou hebben gespioneerd voor Taiwan. Wo die in de jaren negentig van 196

Sommige bronnen hanteren 73 misdrijven, andere bronnen 68 misdrijven, zoals het ministerie van Buitenlandse Zaken en de EU-Mensenrechtendialoog. Het gebruik van dit cijfer is afhankelijk van het aantal misdrijven waarvoor de doodstraf is uitgevoerd, of het aantal misdrijven die met de doodstraf kunnen worden bestraft.

197

www.handsoffcain.info (geraadpleegd op 26 juli 2008).

198


199

ANP (27 juni 2008); Dui Hua Human Rights Journal (27 juni 2008).

58


maart 2009

de vorige eeuw geruime tijd in Oostenrijk heeft gewoond met een Oostenrijkse vrouw, waardoor zijn beide dochters de Oostenrijkse nationaliteit hebben, werd in 2005 gearresteerd en beschuldigd van het lekken van staatsgeheimen naar Taiwan. Hij zou informatie hebben doorgespeeld over de gezondheidstoestand van de Chinese leiders. De zaak van Wo Weihan trok wereldwijd de aandacht. Onder meer de VS, de EU en Oostenrijk riepen China op om het leven van Wo te sparen. De VS en de EU hebben de executie van Wo scherp veroordeeld. Volgens China was Wo een Chinees burger die de Chinese wet had overtreden en hiervoor volgens de Chinese wet is gestraft. China geeft geen voorkeursbehandeling aan verdachten met buitenlandse familieleden. 200 In China werden in 2007, net als in 2006, ongeveer 5000 mensen geëxecuteerd, schat Hands Off Cain.201 Het exacte aantal is staatgeheim.202

3.3.13

Handel in menselijke organen De grote vraag en het beperkte aanbod van organen leidde volgens het staatspersbureau Xinhua in sommige regio’s tot illegale handel in organen. In augustus 2007 werd een nieuwe wet van kracht die moet garanderen dat orgaandonatie op legale wijze plaatsvindt. Volgens de nieuwe richtlijnen is de schriftelijke toestemming van donoren noodzakelijk, ook als het een orgaan van een ter dood veroordeelde betreft. Ook de familie van de veroordeelde moet instemmen met het afstaan van een orgaan. Orgaantransplantatie mag nog maar in een beperkt aantal, door het ministerie van Gezondheidszorg aangewezen ziekenhuizen worden uitgevoerd. Hiermee hopen de Chinese autoriteiten illegale orgaantransplantaties tegen te gaan. Mensenrechtenorganisaties beschuldigden lokale ziekenhuizen ervan organen van met name geëxecuteerde gevangenen aan patiënten aan te bieden. In de media verschenen berichten dat het ministerie van Gezondheidszorg onlangs drie ziekenhuizen straffen heeft opgelegd vanwege de illegale verkoop van menselijke organen aan buitenlanders. Over de namen van de ziekenhuizen, de betrokken artsen en de hoogte van de straffen werden geen verdere mededelingen gedaan. Wel werd van officiële Chinese zijde aangegeven dat in toekomstige gevallen van illegale verkoop van menselijke organen de vergunningen van de betrokken artsen worden ingetrokken. 203

200 201 202 203

AFP/ANP/Reuters/De Volkskrant (28 november 2008)/NRC Handelsblad (1 december 2008). www.handsoffcain.info (geraadpleegd op 26 juli 2008). ‘Secrecy surrounds death penalty’, Amnesty International (15 april 2008). Reuters (1 november 2008).

59


3.4

Positie van specifieke groepen

3.4.1

Vrouwen204

maart 2009

Hoewel mannen en vrouwen volgens de communistische ideologie gelijk zijn, is er in de praktijk sprake van ongelijkheid. Vrouwen zijn vaak werkzaam in de laagst betaalde sectoren.205 In hogere politieke en ambtelijke functies zijn vrouwen ondervertegenwoordigd. Vrouwen zijn net als mannen vanaf hun achttiende jaar handelingsbekwaam.206 Een vrouw kan zelfstandig een identiteitsdocument of paspoort aanvragen zonder dat daarvoor toestemming nodig is van bijvoorbeeld haar echtgenoot. Indien noodzakelijk kunnen ook vrouwen worden opgeroepen voor militaire dienst vanaf hun achttiende jaar. Op basis van vrijwilligheid kunnen jongens en meisjes die nog geen 18 zijn eveneens dienst nemen. Ook vrouwen kunnen dienst nemen als beroepsmilitair. Huiselijk geweld tegen vrouwen komt voor in China.207 Er is geen aparte wet voor strafbaarstelling van huiselijk geweld. Seksueel misbruik binnen het huwelijk is niet strafbaar. De huwelijkswet bevat wel enkele bepalingen over huiselijk geweld. Chinese vrouwen kunnen volgens deze wet voor hulp terecht bij de nationale en lokale All China Women’s Federation (ACWF) en bij buurtcomités, dorpscomités, werkeenheden en de politie. 208 Bij de Chinese overheid bestaat een groeiend besef van het probleem van huiselijk geweld tegen vrouwen, met een toenemend aantal opvanghuizen als resultaat. Sommige opvanghuizen zijn opgezet in samenwerking met ngo’s.209 Het ministerie voor Civil Affairs experimenteert met opvang gericht op slachtoffers van huiselijk geweld. Er zijn 20 opvanghuizen, waar speciale zorg voor vrouwen is. Er zijn 2000 zogenaamde reliefstations, waar daklozen worden 204

Voor verdere details zie ook paragraaf 3.4.1 van het algemeen ambtsbericht van april 2008. In de verslagperiode hebben zich voor zover bekend geen nieuwe relevante ontwikkelingen voorgedaan.

205


206

Grondwet van de Volksrepubliek China (artikelen 33, 34 en 48); Law of the People’s Republic of China on the Protection of Rights and Interests of Women (1 oktober 1992) (Ch. VIII. Legal Responsibility, articles 48 – 52); General Principles of the Civil Law of the People’s Republic of China (1 januari 1987) (Ch. 11, articles 9 – 11).

207


208

Marriage Law of the People’s Republic of China (1 januari 1981)(Ch. V, articles 32-b, 43 en 45).

209


60


maart 2009

opgevangen. Hier kunnen vrouwen ook terecht. Ook kinderen hebben toegang tot opvanghuizen, al dan niet alleenstaand. Er bestaan ook aparte opvanghuizen voor kinderen. 210 Er is een telefonische hulplijn voor vrouwen die mishandeld zijn. Hier wordt intensief gebruik van gemaakt. In de praktijk blijkt dat er wel verbetering is van de situatie voor vrouwen, maar nog verre van voldoende. De All China Women’s Federation voert campagne tegen huiselijk geweld, onder meer door trainingen te geven aan politie, juristen en journalisten. Alleenstaande moeders Mede doordat de Chinese overheid haar voorlichting met betrekking tot geboortebeperking alleen richt op getrouwde stellen, neemt het aantal zwangere ongetrouwde vrouwen toe. In de Chinese samenleving bestaat nog weinig begrip voor alleenstaande moeders, zodat ook het aantal abortussen bij alleenstaande vrouwen stijgt. Kinderen van alleenstaande moeders hebben dezelfde rechten als kinderen met getrouwde ouders, hoewel regelgeving alleenstaande vrouwen ontmoedigt een kind te krijgen. Ongehuwde zwangere vrouwen zullen proberen het ongehuwde moederschap te voorkomen door snel te trouwen of door terug te vallen op abortus. Abortusmogelijkheden zijn overal voorhanden. Abortus komt vaak voor. Voor ongehuwde vrouwen is abortus toegestaan tot en met de 27e week van de zwangerschap, voor gehuwde vrouwen ligt de grens bij 12 weken. Bij terugkeer naar China kan een alleenstaande moeder om hulp en opvang verzoeken bij het buurtcomité in de plaats van herkomst, indien opvang bij bekenden en/of vrienden niet mogelijk is. In de meeste gevallen zal het buurtcomité de gevraagde hulp ook bieden. Het vraagstuk van alleenstaande moeders en de moeilijkheden die zij in de Chinese gemeenschap kunnen ondervinden, worden steeds openlijker in de media besproken.211

3.4.2

Homoseksuelen212 De situatie voor homoseksuele mannen en vrouwen is de laatste decennia verbeterd. In 1997 werd ‘straatschenderij’ uit het strafrecht geschrapt; een delict waarvoor veel homoseksuelen werden opgepakt. In 2001 werd homoseksualiteit

210

Zie verder paragraaf 3.4.3 Minderjarigen.

211

‘Single mothers in China move out of the shadows’, International Herald Tribune (6 april 2008).

212

Er hebben zich in de verslagperiode met betrekking tot de positie van homoseksuelen in China geen nieuwe relevante ontwikkelingen voorgedaan.

61


maart 2009

van de lijst van geestesziektes geschrapt. Er is geen strafvervolging tegen homoseksuelen wegens hun seksuele geaardheid.213 In China is het onderwerp homoseksualiteit steeds beter bespreekbaar. Gay bars bestaan openlijk in grote steden als Peking, Shanghai, Guangzhou en Shenzhen. Ondanks deze verbeteringen wordt het sociaal-maatschappelijk gezien nog steeds niet geaccepteerd dat personen van hetzelfde geslacht een relatie met elkaar aangaan. De gemiddelde Chinees ziet homoseksualiteit weliswaar niet langer als crimineel gedrag, maar beschouwt het wel nog steeds als een ziekte. Het idee overheerst dat een Chinees uit piëteit voor de ouders en trouw aan de familiestamboom moet trouwen en voor nageslacht moet zorgen. Het komt daarom nog veel voor dat homoseksuelen onder druk van de familie een heteroseksueel huwelijk aangaan en een gezin stichten. Er zijn geen gevallen bekend van een situatie waarin de (toegeschreven) homoseksuele geaardheid van een persoon in de praktijk leidde tot onevenredige of discriminatoire bestraffing of tenuitvoerlegging van een straf die werd opgelegd bij strafrechtelijke vervolging wegens een ander delict. Gevallen van homoseksuelen die door politie of andere autoriteiten worden lastig gevallen komen op incidentele basis voor, met name in verafgelegen rurale gebieden. Incidenten waarbij homoseksuelen door publiek op straat worden lastiggevallen of mishandeld, komen voor, met name buiten de grote steden. Dergelijke incidenten komen doorgaans voort uit vooroordelen van individuen. Homoseksuelen durven mogelijke discriminatie vaak niet openlijk aan de kaak te stellen. Ook durven zij vaak de hulp van bijvoorbeeld de politie niet in te roepen in geval van discriminatie. Officieel kunnen homoseksuelen om bescherming van de politie vragen, maar of zij in de praktijk zullen worden geholpen is niet bekend.

3.4.3

Minderjarigen214 Meerderjarigheid en handelingsbekwaamheid Een Chinese burger is meerderjarig vanaf 18 jaar. Vanaf deze leeftijd is men ook handelingsbekwaam. Minderjarigen tussen de 16 en 18 jaar die door werk grotendeels in eigen onderhoud voorzien, worden geacht volledig

213

US Department of State, China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report on Human Righs Practices 2007 (11 maart 2008).

214

Voor verdere details zie ook paragraaf 3.4.3 van het algemeen ambtsbericht van 24 april 2008. In de verslagperiode hebben zich geen relevante nieuwe ontwikkelingen voorgedaan met betrekking tot de situatie van (alleenstaande) minderjarigen.

62


maart 2009

handelingsbekwaam te zijn in het maatschappelijke verkeer. Een kind van 10 jaar of ouder is beperkt handelingsbekwaam. Een kind jonger dan 10 is niet handelingsbekwaam. Volgens de Chinese wetgeving zijn Chinezen vanaf de leeftijd van 16 jaar strafrechtelijk aansprakelijk. Als een minderjarige een zware misdaad (zoals moord of verkrachting) heeft begaan, kan een 14-jarige als 16-jarige berecht worden en een 16-jarige als een 18-jarige (volwassene). Onderwijs Volgens de leerplichtwet moeten kinderen vanaf zes jaar naar school voor een periode van negen schooljaren. In sommige gebieden mag de schoolgang uitgesteld worden tot het kind de leeftijd van zeven jaar heeft bereikt. Lokale overheden zijn verantwoordelijk voor het bieden van voldoende capaciteit om alle kinderen naar school te laten gaan. In 2007 werd het schoolgeld voor alle kinderen afgeschaft voor de duur van het verplichte onderwijs. Opvang alleenstaande minderjarigen Chinese minderjarigen hebben recht op opvang. De opvang van minderjarigen valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Civil Affairs. Verlaten kinderen/vondelingen worden in eerste instantie in een weeshuis opgevangen. Andere alleenstaande minderjarigen worden in principe door familie opgevangen. De laatste jaren wordt het steeds makkelijker om een pleeggezin te vinden voor achtergelaten kinderen. Pleegouders moeten aan strenge eisen voldoen. Voor de Chinese overheid en voor Chinese hulporganisaties verdient plaatsing in een gastgezin de absolute voorkeur boven het weeshuis. Eerst wordt gekeken of een kind bij familie, vrienden of dorpsgenoten terecht kan. Pas daarna komt een pleeggezin in zicht. Als dat niet lukt, komt een weeshuis in aanmerking. De zoektocht naar een pleeggezin wordt daarmee niet beëindigd. Over het algemeen is er sprake van voldoende opvangmogelijkheden voor minderjarigen. Op het platteland worden minderjarigen meestal opgevangen door familie of bekenden. In het geval geen opvang beschikbaar is bij familie of bekenden, dan kan een minderjarige terecht bij een overheidsinstelling. Kinderen blijven doorgaans tot hun achttiende in het weeshuis, maar de meeste gezonde kinderen worden geadopteerd voordat zij die leeftijd bereiken. Er zitten ongeveer evenveel jongens als meisjes in weeshuizen. De meeste grote steden hebben opvanghuizen voor straatkinderen. Deze centra zijn nieuw, het niveau van de staf is doorgaans nog niet zo hoog. Voorheen werden straatkinderen opgepakt en teruggestuurd naar hun plaats van herkomst. 63


maart 2009

De meeste weeshuizen beschikken over goede faciliteiten, al is de staf van wisselend niveau. In afgelegen gebieden is de situatie in weeshuizen minder goed dan in de grote steden. Er is de laatste jaren steeds meer overheidsgeld naar weeshuizen gegaan. Het Social Welfare System waarbij jongeren en ouderen samen woonden, is afgeschaft. Minderjarigen worden nu in aparte faciliteiten opgevangen. De opvang van repatrianten wordt geregeld door verschillende organisaties, te weten de All China Women Federation, het lokale Public Security Bureau, het Child Welfare Institute of het buurtcomité. De organisatie die op het moment van terugkeer de mogelijkheden heeft om de repatriant op te vangen, zal worden ingeschakeld. Het Ministry of Civil Affairs is de coördinerende organisatie bij repatriaties van minderjarigen. Dit ministerie gaat per individueel geval na, soms in samenwerking met UNICEF en ngo’s zoals Save the Children, waar de minderjarige terecht kan. Het voor kinderopvang verantwoordelijke ministerie van Civil Affairs werkt intensief samen met UNICEF (dat een bureau in Peking heeft en assisteert bij het vinden van alternatieve opvang voor minderjarigen, bijvoorbeeld in gastgezinnen), maar ook met andere NGO's, zoals Save the Children (bureau in Peking, helpt de meest kwetsbare en gemarginaliseerde kinderen met begeleiding, opleiding en juridisch werk) en de Chi Heng Foundation (hoofdkantoor in Hongkong, kantoren in vijf Chinese steden, met name gericht op kinderen met hiv/aids, financiert scholing en onderdak in gastgezinnen). Volgens de krant Beijing News trachten lokale Chinese autoriteiten kinderen die beide ouders hebben verloren bij de verwoestende aardbeving in mei 2008 in de provincie Sichuan in eerste instantie onder te brengen bij familieleden. Als die geen van allen de aardbeving hebben overleefd, dan worden de kinderen ter adoptie aangeboden aan niet-familieleden, of zij krijgen onderdak in een weeshuis. Volgens Beijing News krijgt iedere wees maandelijks 600 yuan (ruim € 60) van de overheid tot de formele adoptie is geregeld of tot het achttiende levensjaar.215 Terugkeer Minderjarigen worden bij terugkeer niet gestraft wegens illegale emigratie. Wel mogen teruggekeerde minderjarigen 6 maanden geen paspoort aanvragen. Bij aankomst op het vliegveld van Peking wordt de minderjarige opgevangen door de immigratiedienst. De meeste terugkerende minderjarigen worden eerst geïnterviewd door de immigratieautoriteiten. Betrokkene wordt vervolgens overgedragen aan zijn (naaste) familieleden die doorgaans van tevoren door lokale 215

ANP (8 en 12 november 2008).

64


maart 2009

autoriteiten zijn gewaarschuwd en als regel naar het vliegveld komen. Indien de familie armlastig is, zal het ministerie van Civil Affairs zorgdragen voor begeleiding naar de plaats van herkomst. Ditzelfde geschiedt indien er geen familieleden meer zijn. Betrokkene wordt in dit laatste geval door het ministerie van Civil Affairs begeleid naar zijn plaats van herkomst en door bemiddeling van dat ministerie aldaar ondergebracht in een weeshuis of verzorgingshuis of overgedragen aan het dorpscomité, dat zal kijken of opvang bij dorpsgenoten mogelijk is.

3.4.4

Dienstplichtweigeraars en desertie Officieel kent China een dienstplicht voor mannen en vrouwen, die zich moeten melden na hun achttiende verjaardag. De persoon wordt vervolgens wel ingeschreven, maar niet opgeroepen. Universiteitsstudenten, zowel mannen als vrouwen, zijn wel verplicht om militaire training te ondergaan gedurende hun studententijd. Studenten die in aanmerking komen voor een officiersfunctie krijgen een korte, aanvullende training. Onduidelijk is hoe lang deze trainingen duren. In de praktijk hoeft iemand niet in dienst als hij dat niet wil. Door het grote aantal jongeren dat carrière wil maken in het leger, werkt China de facto met een beroepsleger. Desertie wordt bestraft. In vredestijd staat er maximaal drie jaar gevangenisstraf op, in oorlogstijd zit de strafmaat tussen de drie en zeven jaar. Wie het slagveld ontvlucht, riskeert de doodstraf. Afhankelijk van de omstandigheden en de gevolgen, kan desertie ook worden afgedaan met een lichtere militaire disciplinaire maatregel.216 Indien een reservist weigert militaire training te ondergaan, kan de lokale autoriteit hem dwingen alsnog deel te nemen. Onduidelijk is of dit ook daadwerkelijk wordt afgedwongen.

3.4.5

Milieuactivisten en vakbondsleden Milieuactivisten kunnen hun werk doen, zolang zij daarmee geen lokale autoriteiten of machtige personen voor het hoofd stoten. De Chinese centrale autoriteiten delen de zorgen van milieuactivisten en laten hen met rust, zolang hun kritiek zich niet direct op de CCP richt. Lokale autoriteiten trachten milieuactivisten soms de mond te snoeren door middel van detentie, teneinde hun slechte prestaties op milieugebied verborgen te houden.

216

Article 2 of the Interim Regulations of the People’s Republic of China on Punishment of Servicemen Who Commit Crimes Contrary to Their Duties (1982).

65


maart 2009

De All China Federation of Trade Unions (ACFTU) is de enige vakbond die in China is toegestaan. Personen die een eigen vakbond willen oprichten, lopen het risico gearresteerd te worden. 3.5

Situatie in specifieke gebieden

3.5.1

Tibet217 Er wonen naar schatting 2,8 miljoen mensen in de Tibet Autonome Regio (TAR), oftewel 92 procent van de totale bevolking van de TAR. Buiten de TAR zijn in China nog eens 2,9 miljoen Tibetanen woonachtig.218 Economische ontwikkelingen Tibet is één van de armste regio’s in China. De kindersterfte is er hoog en veel kinderen lijden aan ondervoeding. De Chinese regering steekt veel geld in de economische ontwikkeling van Tibet. In 2007 groeiden investeringen van Chinese bedrijven in Tibet met ruim een kwart naar € 839 miljoen. 219 Volgens de ontwikkelingseconoom Andrew Fisher van de London School of Economics (LSE) is de economie in Tibet de laatste jaren hard gegroeid, met name in de dienstverlening, de bouw en de industrie. De landbouw waar veel Tibetanen traditiegetrouw in actief zijn en blijven omdat zij meestal nauwelijks of geen opleiding hebben, groeit ook, maar veel minder hard220. Onderzoek van Fisher op basis van Chinese statistieken wijst uit dat de lokale bevolking nauwelijks profiteert van het economische succes, omdat zij er niet in slaagt om aan te sluiten bij de economische ontwikkelingen. Een door de vorige Chinese premier Zhu Rongji in 2000 gestarte grootschalige investeringscampagne om de westelijke provincies van China tot ontwikkeling te brengen, heeft zich volgens Fisher te veel gericht op investeringen in infrastructuur en het overheidsapparaat.221 Er ging relatief weinig geld naar onderwijs en naar de opleiding van de lokale bevolking. Om de Tibetanen ook daadwerkelijk te laten mee profiteren van de economische groei, moet China volgens Fisher investeren in onderwijs, dat bovendien in het Tibetaans zou moeten worden gegeven. Onderzoek zou hebben aangetoond dat de stap naar het leren van 217

Voor een gedetailleerd overzicht inzake Tibet zie ook paragraaf 3.5.1 van het algemeen ambtsbericht van 30 juni 2005.

218


219

Interview met ontwikkelingseconoom Fisher door Aernout Bouwman-Sie in het artikel ‘Tibetanen zijn de aboriginals van China’, NRC Handelsblad (27 augustus 2008); www.iss.nl/iss/profilr/AA5776/new.

220

Ibidem.

221

Interview met ontwikkelingseconoom Fisher door Aernout Bouwman-Sie in het artikel ‘Tibetanen zijn de aboriginals van China’, NRC Handelsblad (27 augustus 2008).

66


maart 2009

Chinees dan ook makkelijker wordt gemaakt. Bovendien zouden Chinese bedrijven verplicht moeten worden om Tibetanen in dienst te nemen. De hiervoor noodzakelijke wetgeving is er al, maar wordt volgens Fisher in de praktijk nauwelijks toegepast.222 Uit officiële cijfers die in Tibet in augustus 2008 bekend zijn gemaakt, is de groei van de economie in Tibet in de eerste helft van 2008 gehalveerd. Zo groeide het bruto binnenlands product (bbp) van Tibet de eerste zes maanden van 2008 met 7,4% naar 1,6 miljard euro, tegen 14,7% in dezelfde periode in 2007. Volgens de autoriteiten in Tibet hangt de dip in de economische ontwikkeling samen met de rellen in Lhasa in maart 2008. Met name het toerisme lijdt nog steeds onder de rellen. 223 Een in de zomer van 2006 geopende spoorweg die de Chinese provincie Qinghai met Tibet (Lhasa) verbindt, heeft Tibet zowel toegankelijker gemaakt voor toerisme en migranten, als de aanvoer van goederen vereenvoudigd. In november 2007 gaven bronnen binnen het leger toe dat de trein ook gebruikt zal worden voor de aanvoer van Chinese militairen naar Tibet. Het Chinese ministerie van Spoorwegen maakte op 17 augustus 2008 bekend dat China zes nieuwe spoorlijnen gaat bouwen in Tibet, met name naar de steden Nyingchi en Xigaze. Met de extra spoorwegverbindingen die voor 2020 klaar moeten zijn, wil China de economische ontwikkeling van Tibet een verdere stimulans te geven. Critici vrezen echter dat de spoorlijnen een bedreiging vormen voor de Tibetaanse cultuur.224 Vrijheid van godsdienst Vrijwel iedere Tibetaan is aanhanger van het Tibetaanse boeddhisme. Deze levensbeschouwing kan openlijk worden beleden. De Chinese autoriteiten handhaven wel strikte controles op alle religieuze activiteiten en op de gang van zaken in tempels en kloosters.225 Het komt voor dat religieuze activiteiten door de overheid worden gezien als uitingen van politieke onvrede of onafhankelijkheidsstreven. Zodra in de TAR geloof geassocieerd wordt met de huidige Dalai Lama, wordt er hard opgetreden door de Chinese autoriteiten. Geregeld worden in dat kader religieuze activiteiten verboden. Ook worden kloosters gesloten en worden monniken en nonnen opgepakt die beschuldigd worden van politiek activisme. 222

Interview met ontwikkelingseconoom Fisher door Aernout Bouwman-Sie in het artikel ‘Tibetanen zijn de aboriginals van China’, NRC Handelsblad (27 augustus 2008).

223

Ibidem; zie ook het artikel ‘Six months after riots, tension high as armed police clamp down in Lhasa’, The Guardian (1 oktober 2008).

224

NRC Handelsblad (19 augustus 2008).

225


67


maart 2009

De beperkingen die aan de geloofsbeleving worden opgelegd, verschillen per regio. Monniken in Tibetaanse regio’s buiten de TAR melden dat zij grotere vrijheid hebben om hun geloof te praktiseren, maar ook hun wordt beperkingen opgelegd.226 Zo is het tonen van een portret van de huidige Dalai Lama buiten de TAR over het algemeen geen probleem, zolang dit niet te openlijk gebeurt en de autoriteiten niet in verlegenheid worden gebracht. Binnen de TAR kan het tonen van een portret van de huidige Dalai Lama echter reden voor arrestatie zijn. Portretten van de Dalai Lama zijn in de TAR aanwezig, maar worden zeer goed verborgen gehouden. Religieuze leiders De Dalai Lama is de hoogste spirituele leider van de Tibetaanse boeddhisten.227 China beschouwt de huidige Dalai Lama als een politiek activist, die onder de dekmantel van godsdienst de onafhankelijkheid van Tibet voorstaat. De Dalai Lama 228 bevindt zich sinds 1959 in ballingschap in India. Naar eigen zeggen is de Dalai Lama op zoek naar een oplossing waarbij Tibet weliswaar het politieke, economische en diplomatieke gezag van China accepteert, maar tegelijkertijd volledige autonomie behoudt over culturele en religieuze zaken. De Panchen Lama is de tweede hoogste Lama. Na het overlijden van de vorige Panchen Lama in 1989 wees de Dalai Lama Gendun Choekyi Nyima aan als elfde Panchen Lama. In 1995 plaatsten de Chinese autoriteiten deze toen zesjarige jongen onder huisarrest. Aan China getrouwe monniken wezen vervolgens een eigen Panchen Lama aan, de nu 18-jarige Gyaltsen Norbu. Er zijn daardoor twee Panchen Lama’s. Over het lot van de Panchen Lama Gendun Choekyi Nyima is niets bekend. Het Comité voor de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties deed eind september 2005 een beroep op China om onafhankelijke experts tot Gendun Choekyi Nyima toe te laten om zich te laten informeren over het welzijn van de jongen. Deze zou nog steeds onder huisarrest staan in Tibet. Volgens de Chinese autoriteiten zouden Gendun Choekyi Nyima en zijn familie geen prijs stellen op buitenlandse bezoekers. Mede gelet op zijn hoge leeftijd blijft de kwestie van opvolging na het overlijden van de huidige Dalai Lama van eminent belang.229 Volgens sommige Tibet226


227

Voor een profiel van de Dalai Lama zie BBC News (news.bbc.co.uk (20 mei 2008).

228

Tenzin Gyatso, wiens oorspronkelijke naam Lhamo Dhondub is, is de veertiende Dalai Lama (‘Oceaan van Wijsheid’).

229

Op 5 september 2008 overleed op 86-jarige leeftijd in zijn huis in de Amerikaanse staat Indiana de broer van de Dalai Lama, Taktser Rinpoche. Zijn werkelijke naam was Thupten Jigme Norbu. Hij werd op driejarige leeftijd erkend als de gereïncarneerde abt van het

68


maart 2009

deskundigen wordt de Karmapa Lama, die in 2000 naar India in ballingschap vluchtte en voorzover bekend de inzichten van de huidige Dalai Lama deelt met betrekking tot de relatie met China, aangemerkt als mogelijke politieke opvolger. Een andere kandidate voor de opvolging zou Yabshi Pan Rinzinwangmo, dochter van de Tiende Panchen Lama, zijn.230 De spirituele incarnatie zal pas na de dood van de Dalai Lama plaatshebben. Arrestaties en detenties De mensenrechtensituatie in Tibet blijft slecht. Martelingen, arrestaties en detenties zonder berechting komen voor. Deze zijn vooral gericht tegen mensen die openlijk uitkomen voor een onafhankelijk Tibet of publiekelijk hun steun betuigen aan de Dalai Lama. Personen die verdacht worden van politieke misdaden hebben niet altijd toegang tot rechtsbijstand. Berechting vindt vaak achter gesloten deuren plaats. Op het in gevaar brengen van de staatsveiligheid en op separatische activiteiten staat elk 15 jaar celstraf, met een maximum van 20 jaar in totaal. Protesten hoeven niet gewelddadig te zijn om zwaar bestraft te worden. 231 Op 21 augustus 2008 werd de bekende schrijfster en blogger, Woeser, door de politie vanuit het huis van haar moeder in Lhasa waar zij op terugreis naar Peking voor korte tijd verbleef, meegenomen. Tijdens de ondervraging die meer dan acht uur duurde, waarna zij overigens weer werd vrijgelaten, werd haar ten laste gelegd dat zij vanuit een taxi opstellingen van het Chinese leger en van de politie zou hebben gefotografeerd.232 Jigme Gyatso, alias Golog Jigme, een Tibetaanse monnik die samen met regisseur Dhondup Wangchen, een film getiteld ‘Leaving Fear Behind’ (‘Dépasser la peur’) had gemaakt over de onderdrukking in zijn land, werd op 15 oktober 2008 na zeven maanden gevangenschap waarbij hij ernstig zou zijn gemarteld, vrijgelaten. Over het lot van Dhondup Wangchen zijn geen bijzonderheden bekend. Kort voor hun arrestatie in maart 2008 konden zij tapes van de film het land uitsmokkelen. De film werd ook getoond aan een kleine groep van buitenlandse journalisten in het geheim in Peking in augustus 2008 tijdens de Olympische Spelen. 233

Kumbum klooster in de provincie Qinghai, een van de belangrijkste Tibetaanse kloosterst. Na de Chinese machtsovername in Tibet in 1950 werkte hij als vertaler voor de CIA op het Oceanische eiland Saipan. Ook hielp hij de eerste Tibetaanse verzetsstrijders te trainen die per parachute in Tibet werden gedropt om een guerillaoorlog tegen het Chinese bezettingsleger te voeren.(Reuters (6 september 2008)). 230

‘Tibet unrest looms in post-Dalai Lama era’, Reuters (3 september 2008).

231


232

Times OnLine (26 augustus 2008).

233

AFP/Reuters (19 oktober 2008).

69


maart 2009

Er zijn geen exacte cijfers bekend van het aantal Tibetaanse politieke gevangenen. Ook over de omstandigheden waarin zij verkeren is weinig bekend. Onlusten – maart 2008 Voor een overzicht van eerdere ontwikkelingen zie paragraaf 3.5.1 van het algemeen ambtsbericht China van 24 april 2008. In aanvulling hierop moge nog het volgende dienen. Algemeen Bij de anti-Chinese rellen die in Tibet begonnen, maar zich daarna verspreidden naar omliggende provincies met veel Tibetaanse inwoners kwamen volgens China negentien mensen om en raakten honderden mensen gewond. De Tibetanen in ballingschap in de Indiase stad Dharamsala stelden van hun kant dat het aantal doden was opgelopen tot 209.234 Volgens een officiële opgave heeft China tijdens en volgend op de onlusten in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa in maart 2008 1317 personen opgepakt. Van hen zijn er inmiddels 1115 personen vrijgelaten. 235 In april 2008 legde de rechtbank in Lhasa aan dertig mensen straffen op tussen de drie jaar gevangenisstraf en levenslang. Op 20 juni 2008 zijn er nog eens twaalf mensen veroordeeld. In totaal zouden thans 55 personen zijn veroordeeld.236 Voor zover bekend houdt China nog 147 mensen gevangen in afwachting van hun proces. Volgens de organisatie Free Tibet Campaign heeft een Chinese rechtbank op 23 september 2008 twee monniken tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld, zes monniken kregen gevangenisstraf van vijf tot vijftien jaar. De monniken afkomstig uit het Tongxia klooster in het stadje Gyanbe, waren opgepakt op beschuldiging van betrokkenheid bij een bomaanslag op een regeringsgebouw op 23 maart 2008.237 Zij zouden hebben bekend. Het is niet bekend of er bij de aanslag doden en/of gewonden zijn gevallen, of dat er schade is veroorzaakt.238 Op 8 november 2008 werd een Tibetaanse mensenrechtenactivist tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld, omdat hij informatie over de situatie in Tibet naar

234

AFP/ANP (20 juni 2008).

235

‘News flash China: Amnesty International’s reaction to release of 1,157 people in Tibet (20 juni 2008); ‘One thousand protesters unaccounted for in Tibet lock-down’ (20 juni 2008); Reuters (5 november 2008).

236

Reuters (5 november 2008).

237

Reuters (14 oktober 2008).

238

AFP/ANP (15 oktober 2008).

70


maart 2009

buiten zou hebben gebracht. Zes andere Tibetanen kregen lange gevangenisstraffen. 239 Mede doordat buitenlandse diplomaten en journalisten nauwelijks vrije toegang tot Tibet hebben, bestaat er nog steeds onduidelijkheid over de situatie in Tibet.240 Ook de contacten tussen Tibetanen in ballingschap en hun familie in Tibet zijn zeer beperkt. De spanning in Tibet is onverminderd groot.241 De kloof tussen etnisch-Tibetanen, Han-Chinezen en Hui is sinds begin 2008 groter geworden. Openlijke achterdocht en wantrouwen tussen Chinezen en Tibetanen – ook binnen overheidskringen – komen na de ongeregeldheden in toenemende mate voor. Onder Tibetanen is de frustatie toegenomen. Het uitblijven van economische kansen voor Tibetanen, onderdrukking van monniken en de behandeling van Tibetanen als tweederangsburgers zijn de voornaamste oorzaken van de frustaties. Een constante factor binnen de Tibetaanse gemeenschap is nog steeds het respect en de devotie voor het Tibetaanse boeddhisme. De Dalai Lama blijft voor velen de belangrijkste religieuze en culturele leider – ook voor Tibetanen die binnen overheidskringen werkzaam zijn. 242 Tibetanen moeten zich vaak dagelijks melden bij Chinese veiligheidsdiensten om aan te geven waar zij waren, met wie zij spraken en waarover. Naar verluidt moesten monniken in september 2008 patriottische toetsen afleggen om monnik te mogen blijven. 243 Van Chinese kant heerste nog steeds onbegrip en woede over de ‘ondankbaarheid’ van de Tibetaanse bevolking: ‘Met zoveel Chinese economische investeringen in Tibet is het onbegrijpelijk dat Tibetanen nog steeds zo ontevreden zijn.’244 Situatie in Lhasa De fysieke situatie in Lhasa is een afspiegeling van de politieke en sociale kloof tussen Chinezen en Tibetanen. Chinezen en Tibetanen bezoeken verschillende 239

ANP/Reuters (22 december 2008).

240

‘China’s forbidden zones – Shutting the media out of Tibet and other ‘sensitive’ zones’, Human Rights Watch (juli 2008); zie echter ook ‘Updates on Tibet’, Radio Free Asia (5 mei 2008).

241

Zie ook het artikel ‘Six months after riots, tension high as armed police clamp down in Lhasa’, The Guardian (1 oktober 2008).

242

Zie ook het artikel ‘Het ‘ware gezicht’ van de Dalai Lama’, Trouw (2 oktober 2008).

243

Reformatorisch Dagblad (13 juni 2008).

244

Aan de hand van talloze statieken inzake alfabetisme, onderwijs en godsdienst in een op 25 september 2008 uitgegeven zogenaamd witboek stelden de Chinese autoriteiten dat Tibet een culturele opleving heeft ondergaan sinds de Chinese machtsovername in 1950. De Chinese steun is een zegen geweest voor de traditionele Tibetaanse cultuur, aldus dit witboek. (Reuters (25 september 2008)).

71


maart 2009

winkels en restaurants, en leven langs elkaar heen. De Chinese militaire presentie in Lhasa is in de tweede helft van de verslagperiode teruggebracht, maar deze presentie zou in verband met de herdenkingsdagen in 2009 weer kunnen worden opgevoerd. Chinese militairen zijn thans ondergebracht in kazernes in de stad om indien noodzakelijk snel ter plaatse te kunnen zijn. Huiszoekingen kwamen zeker in de eerste helft van de verslagperiode veel voor. Tijdens de onlusten in Tibet in maart 2008 hadden de Chinese autoriteiten voor Chinese onderdanen en buitenlanders alle reismogelijkheden naar Tibet en Lhasa beëindigd. Deze reisbeperkingen werden op 1 mei 2008 opgeheven voor reizigers met de Chinese nationaliteit. De reisbeperkingen voor buitenlandse toeristen werden op 25 juni 2008 opgeheven. Voor buitenlandse toeristen is Tibet alleen te bezoeken in een georganiseerde reisgroep en voorzien van de benodigde toestemming. Deze ‘Tibet Entry Permit’ kan alleen door een erkende Chinese reisorganisatie bij het Tibet Tourism Bureau worden aangevraagd. Voor gesloten gebieden kan een aanvullende militaire vergunning en/of vergunning van het Cultural Antiquities Department noodzakelijk zijn. Ook deze vergunning kan alleen door een erkende Chinese reisorganisatie worden aangevraagd. Kloosters in Lhasa Kloosters in Lhasa worden gemonitord door grote aantallen veiligheidsfunctionarissen (politie, geheime dienst, leger), die bezoekers controleren en volgen bij het bezoek. Toezicht op de algehele gang van zaken binnen de belangrijkste kloosters is in handen van monniken en nonnen van de zogenaamde Democratic Management Committees (DMC)245; zij zouden onder andere een aandeel hebben bij de arrestatie van monniken, die de Dalai Lama loyaal zijn gebleven. Bevrijdingsdag Op 19 januari 2009 nam het regionale volkscongres in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa een voorstel aan om 28 maart uit te roepen tot ‘dag van de bevrijding van de slavernij.246 Op deze datum in 1959 kwam een nieuwe, China-gezinde regering aan de macht, nadat een opstand tegen de Chinezen was neergeslagen. Waarnemers vrezen dat de nieuwe feestdag de spanningen tussen de Tibetanen en de Han Chinezen in Tibet kan vergroten. Tibetanen zouden de viering van het

245

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) 2008 (19 september 2008).

246

AFP/ANP/DPA/Reuters/Volkskrant (16 en 20 januari 2009).

72


maart 2009

Tibetaanse Nieuwjaar Losar247 op 26 februari willen aangrijpen om de slachtoffers te herdenken die vorig jaar vielen bij protesten tegen de Chinese overheersing. 248 Chinees/Tibetaanse dialoog In de week van 30 oktober tot 5 november 2008 vonden er gesprekken plaats tussen gezanten van de Dalai Lama en een delegatie van de Chinese overheid.249 Het was het eerste gesprek na de Olympische Spelen en het derde na de ongeregeldheden in maart 2008. De gesprekken gaven geen vooruitgang te zien. Een van Tibetaanse zijde gepresenteerd ‘memorandum on genuine autonomy for Tibetans living under Chinese rule’ werd van door Chinese zijde niet geaccepteerd. China wijst iedere hervorming die zou kunnen leiden tot een grotere autonomie in Tibet af. Het huidige systeem van autonomie beschermt volgens China de Tibetaanse en Chinese belangen. De deur zou nog wel openstaan voor onderhandelingen, maar de Dalai Lama zou daarbij wel zijn vermeende steun aan een onafhankelijk Tibet moeten opgeven. In enkele interviews heeft de Dalai Lama zelf aangegeven dat hij zijn beleid in relatie tot de Chinese autoriteiten als mislukt beschouwde.250 Er bestaat verdeeldheid binnen de Tibetaanse gemeenschap in ballingschap over de ten opzichte van China te volgen politieke koers met betrekking tot de Tibetaanse kwestie. De aanpak van de Dalai Lama die uitgaat van geweldloze dialoog, zou zijn langste tijd hebben gehad. Frustaties over het uitblijven van enig resultaat nemen toe. 251 Een jongere generatie, georganiseerd in het Tibetaans Jeugdcongres, zou onafhankelijkheid voor Tibet willen afdwingen.252 Van 17 tot 22 november 2008 kwamen zo’n driehonderd vertegenwoordigers van de Tibetaanse gemeenschap in ballingschap in de Indiase stad Dharamsala bijeen om te bezien of er mogelijk nog andere opties zijn dan de tot nog toe door hun leider gehanteerde gematigde diplomatie richting China met betrekking tot Tibet. Aan het einde van het beraad schaarde de Tibetaanse gemeenschap zich en masse achter het beleid van de Dalai Lama; andere opties lijken voorlopig van tafel. Een van de overwegingen van de Tibetaanse gemeenschap om de lijn van de Dalai Lama te volgen, was de internationale steun die de geestelijk leider geniet.

247

Losar is het grootste feest van het jaar in Tibet en duurt vijftien dagen. Tibetanen bezoeken dan vrienden en familie, koken speciale maaltijden en bezoeken kloosters voor gebed en vieringen.

248

ANP/DPA/Reuters/Volkskrant (16 en 20 januari 2009); ‘Tibetan New Year turns into silent battleground’, Reuters (29 januari 2009).

249


250

AFP/Reuters (4 augustus, 28, 29 en 30 oktober, 10 en 11 november 2008); The New York Times (7 november 2008).

251

‘Le dalaï-lama lassé du ‘dialogue’ avec la China’, Le Figaro (29 oktober 2008).

252

‘Dalai Lama ‘loses hope’ for Tibet’, BBC News (27 oktober 2008).

73


maart 2009

Wereldleiders ontvangen hem regelmatig, juist omdat hij geen geweld wil inzetten. Een verandering van strategie zou die steun op het spel kunnen zetten.253 Tibetanen in het buitenland Voor Tibetanen is het moeilijker om een paspoort te verkrijgen dan voor Han Chinezen. Verdenking van separatistische sympathieën is een grond voor het weigeren van uitreisdocumenten. 254 Tibetanen die in het buitenland asiel hebben aangevraagd en/of langere tijd in het buitenland verbleven, hebben voor zover bekend bij terugkomst in China niets te vrezen. Van Tibetanen die zijn uitgereisd zonder geldige papieren of zonder de juiste procedures te volgen, kan het paspoort tijdelijk worden ingenomen. Tibetanen die in Nepal en India 255hebben gewoond worden door de Chinese autoriteiten in de gaten gehouden en worden door hen veelal gezien als politiek actieve Tibetanen. De Tibetaanse gemeenschap in Nepal waar meer dan 20.000 Tibetanen in ballingschap leven, is de op één na grootste buiten China. De Chinese overheid oefent grote druk uit op de Nepalese overheid om 'anti-Chinese sentimenten' uit te bannen. De Nepalese autoriteiten pakten in de verslagperiode regelmatig demonstranten op, voornamelijk Tibetaanse vluchtelingen die in Nepal bij het Chinese consulaat demonstreerden tegen de Chinese overheersing in Tibet.256 De demonstranten werden in politiebusjes en vrachtwagens geladen en afgevoerd naar gevangenissen. Over het algemeen werden zij na verloop van tijd weer vrijgelaten. 257 Ongeveer 2000 Tibetaanse ballingen hebben op 24 augustus 2008 kort voor het einde van de Olympische Spelen in Peking in Kathmandu betoogd tegen de Chinese overheersing van Tibet. De betogers, onder wie veel Tibetaanse monniken, hielden een protestmars naar een oud boeddhistisch klooster. Daarbij riepen zij op tot onafhankelijkheid van Tibet. De Nepalese politie hield zich afzijdig.258 Naar aanleiding van aanhoudende protesten van Tibetaanse ballingen voor de Chinese ambassade kondigde de Nepalese regering op 11 september 2008 aan

253

AD (29 oktober 2008); Le Figaro (29 oktober 2008); Volkskrant (20 november 2008); AFP/ANP (21, 22 en 23 november 2008).

254


255

‘Film profiles activist monk Palden Gyatso’, Radio Free Asie (11 augustus 2008); ‘India curbs Tibetan activist-writer Tenzin Tsundue’, Radio Free Asia (13 augustus 2008).

256


257

ANP/Reuters (18 en 28 juli 2008); AFP (25 juli 2008); zie ook: ‘Nepal: Abuses against Tibetans protesting China’s Tibet crackdowm’, Human Rights Watch (24 juli 2008).

258

ANP/Reuters (24 augustus 2008).

74


maart 2009

Tibetanen die illegaal in het land verblijven, te gaan deporteren, maar niet naar China.259 Tibetanen, met name monniken, die uit Nepal terugkeren naar China, zijn in voorkomende gevallen gearresteerd en enkele maanden vastgehouden, in de meeste gevallen zonder dat een aanklacht tegen hen was ingediend.260 Jaarlijks staken honderden Tibetanen het Himalaya gebergte over op weg naar Nepal, teneinde onderdrukking in Tibet te ontvluchten. Sinds mei 2008 is de grens gesloten. De instroom van vluchtelingen is daardoor teruggelopen. 3.5.2

Xinjiang Algemeen In Xinjiang (voluit: Xinjiang Uighur Autonomous Region, XUAR, in totaal 20 miljoen inwoners) vormen de Oeigoeren met 9 miljoen inwoners de grootste bevolkingsgroep. Han Chinezen vormen met 7,2 miljoen de tweede grootste bevolkingsgroep in Xinjiang. Tevens wonen er 1,2 miljoen Kazakken en een miljoen mensen uit andere etnische groepen (o.a. Oezbeken, Kirgiziërs, Tadzjieken en Mongolen). Oeigoeren zijn etnisch verwant aan Turkse volkeren. Zij wonen al eeuwen in Xinjiang en grensgebieden onder diverse heerschappijen. Vanuit cultureel en linguïstisch oogpunt hebben Oeigoeren een sterkere band met volkeren uit Centraal-Aziatische landen dan met de Han-Chinezen. De Oeigoerse taal is verwant aan het Turks. De islam is de overheersende Oeigoerse godsdienst sinds de tiende eeuw, daarvoor waren Oeigoeren voornamelijk boeddhisten. De identiteit van de Oeigoeren is dan ook niet zozeer gebaseerd op de islam, maar komt voort uit de etniciteit en geschiedenis van het Oeigoerse volk. Evenals in Tibet is er een grote instroom van Han-Chinezen in de provincie Xinjiang. De Oeigoeren vrezen op den duur een etnische minderheid te worden in hun eigen regio. Het aantal Han-Chinezen (in 1949 slechts 6,3 procent) is nu rond de 40 procent (7,2 miljoen). 261 In de regionale hoofdstad Ürümqi is 75 procent van de inwoners Han-Chinees. Oeigoeren maken er nog 13 procent van de bevolking uit. Grote aantallen militairen en Han-arbeiders die tijdelijk in Xinjiang gestationeerd zijn, zijn niet meegeteld in deze cijfers.

259

ANP (11 september 2008).

260


261

US Department of State, China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) Country Report on Human Rights Practices 2007 (11 maart 2008).

75


maart 2009

Grote infrastructurele projecten worden vaak uitgevoerd door Han-Chinese bedrijven, die eerder Han-Chinezen in dienst nemen. Oeigoeren voelen zich hierdoor achtergesteld. Oeigoeren die zich buiten Xinjiang vestigen, hebben veel moeite om werk te vinden. Veel van de protesten van Oeigoerse organisaties zijn gericht tegen de bevoordeling van de Han-bevolking in Xinjiang. De maatschappelijk achtergestelde positie van veel Oeigoeren valt voor een deel te verklaren door hun gebrekkige kennis van het Mandarijn. Zonder die taal is het moeilijk werk te vinden. 262 Om het westen van China te ontwikkelen, investeert de overheid flink in Xinjiang. China gaat door met het economisch ontwikkelen van deze regio, onder meer door een spoorweg die de regionale hoofdstad Ürümqi verbindt met de westelijk gelegen plaats Kashgar. Sinds een aantal jaren bestaat een autoweg door de voorheen ontoegankelijke Taklamakan-woestijn, van Lunnan naar Minfeng. Een tweede snelweg door de Taklamakan-woestijn, van Aral in het noorden zuidwaarts naar Hotan, werd in november 2007 geopend. Met de verbeterende transportinfrastructuur vestigen zich groeiende aantallen Han-Chinezen in de opengelegde gebieden. Voor Xinjiang werden in de verslagperiode geen reisbeperkingen opgelegd. Voor reizigers, zowel Chinese onderdanen als ook buitenlandse toeristen, is Xinjiang vrij begaanbaar, met uitzondering van militaire zones en grensgebieden. Onafhankelijkheidsstreven Diverse groeperingen spannen zich in voor een onafhankelijk Xinjiang, dat OostTurkestan zou moeten heten. Niet bekend is hoe groot de aanhang onder de bevolking is. De separatistische aspiraties zijn eerder gebaseerd op etnischnationalistische gronden dan op de islam. Met name na de vorming van de onafhankelijke Centraal-Aziatische staten, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, werd de drang naar onafhankelijkheid groter. Gevolg was een repressiever beleid van de Chinese regering. Een kleine minderheid van de Oeigoeren grijpt naar geweld om het onafhankelijkheidstreven kracht bij te zetten.263 Zo reed volgens het Chinese persbureau Xinhua op 4 augustus 2008 in de stad Kashgar een vrachtwagen in op een groep van zo’n zeventig agenten van de grenspolitie, die door de straat jogde tijdens de gebruikelijke ochtendgymnastiek. De twee bestuurders van de vrachtwagen gooiden vervolgens explosieven in de richting van de politiepost en staken met messen in op de agenten. In totaal kwamen zeventien politiemensen om het leven en raakten nog eens vijftien 262

‘China: Xinjiang is a rising security risk’, Oxford Analytica (19 december 2008).

263

Zie ook het artikel ‘Xinjiang-Chinastan – a crackdown in China’s wild West, its Muslimmajority chunk of Central Asia’, The Economist (6 september 2008).

76


maart 2009

politieagenten gewond. De twee aanslagplegers werden gearresteerd en werden op 17 december 2008 ter dood veroordeeld. 264 Bij een reeks van bomexplosies bij een politiebureau en een aantal bedrijfspanden in het centrum van de stad Kuqa en een daaropvolgende schotenwisseling zouden volgens Xinhua op 10 augustus 2008 tien personen zijn omgekomen; vijf personen raakten gewond. 265 Op 12 augustus 2008 sprongen volgens Xinhua enkele personen uit een voertuig dat een controlepost in de buurt van Kashgar passeerde, en vielen de daar aanwezige agenten aan met messen. Bij de steekpartij kwamen drie veiligheidsfunctionarissen om het leven, één agent raakte gewond.266 Twee busexplosies in Kunming, hoofdstad van de provincie Yunnan, eerder op 21 juli 2008 werden opgeëist door de Islamitische Beweging van Oost-Turkestan (ETIM). Daarbij kwamen volgens officiële gegevens twee mensen om het leven en raakten veertien personen gewond.267 Na deze aanslagen werden de veiligheidsmaatregelen aangescherpt.268 Wegen, regeringskantoren, scholen en ziekenhuizen werden beter bewaakt. Het openbare leven ging gewoon verder, volgens waarnemers hing er wel een sfeer van verhoogde spanning. De plaatselijke bevolking was bang om met buitenlandse journalisten over de aanslag te praten. 269 De Chinese overheid heeft echter tot op heden als officieel standpunt dat er geen bewijzen zijn gevonden waaruit blijkt dat de explosies in Kunming terroristische motieven hadden.270 Tijdens ongeregeldheden in het dorp Kezileboyi bij de stad Kashgar op 27 augustus 2008 zouden twee politieagenten om het leven zijn gekomen, onder wie de politiechef van het dorp; vier politiemannen zouden gewond zijn geraakt. Meer dan twintig mensen zouden zijn opgepakt.271

264

ANP/Financieel Dagblad (5 augustus 2008), ‘Renewed violence in west China’, BBC News (12 augustus 2008); ‘China detains Uyghurs amid attacks’, Radio Free Asia (12 augustus 2008); AFP/Reuters (17 december 2008)/The New York Times (18 december 2008).

265

AFP/ANP/Reuters (10 augustus 2008); ‘Few answers in violence-hit Xinjiang’, BBC News (15 augustus 2008).

266

NRC Handelsblad (11 augustus 2008); AFP/ANP (12 augustus 2008).

267

The New York Times (22 juli 2008).

268

‘Crackdown on Xinjiang mosques, religion’, Radio Free Asia (14 augustus 2008).

269


270

‘China dismisses bus bombs claim’, BBC News (12 november 2008).

271

AFP/ANP/Reuters (28 augustus 2008).

77


maart 2009

Chinese reactie China voert in Xinjiang een actief beleid tegen de ‘Drie Kwaden’ separatisme, terrorisme en religieus extremisme, waarbij nauwelijks onderscheid wordt gemaakt tussen vreedzame uitingen van protest enerzijds en gewelddadige anderzijds. 272 De Chinese overheid treedt hierbij hard op.273 De Xinjiang Daily van 17 september 2008 meldde dat de lokale secretaris van de CCP, Wang Lequan tegenover ambtenaren had gezegd dat (in Engelse vertaling) ‘This winter and next spring we will launch a concentrated anti-separatist reeducation across the whole region. This re-education campaign will seek to enhance identification with the Chinese nation and Chinese culture’. 274 Volgens het Oeigoerse Wereldcongres in ballingschap heeft China tijdens de Olympische Spelen meer dan vijfhonderd Oeigoeren opgepakt.275 Het Chinese staatspersbureau Xinjiang maakte op 4 januari 2009 bekend dat de autoriteiten in 2008 in Xinjiang ongeveer 1300 personen hebben opgepakt op beschuldiging de veiligheid van de Chinese staat in gevaar te hebben gebracht. Van de in de loop van dat jaar ondervraagde personen werden 1154 personen in staat van beschuldiging gesteld, veroordeeld of onderwerp van administratieve maatregelen gemaakt. 276 China heeft op 21 oktober 2008 een lijst gepubliceerd met namen van acht veronderstelde terroristen uit het noordwesten van de Volksrepubliek.277 Alle mensen op de lijst zouden lid zijn van de ETIM, die kort voor de Olympische Spelen aanslagen uitvoerde. Volgens een woordvoerder van het Chinese Publieke Bureau voor Veiligheid (PSB) die de lijst bekend maakte, hielpen de acht met het

272


273

‘China tightens grip on Muslims in the northwest’, International Herald Tribune (19 oktober 2008).

274


275

ANP/DPA (25 augustus 2008).

276

AFP (4 januari 2009); ‘Arrests increased in Muslim region of China’, International Herald Tribune (5 januari 2009).

277

Zoals Memetiming Memeti (vermoedelijk hoofd van de ETIM), onder andere ook wel ‘Memetiming Aximu’ genaamd, die meer dan tien ETIM leden naar China en andere westasiatische landen zou hebben gestuurd om geld en explosieven te verzamelen, en terreuraanslagen op doelen in China en daarbuiten te plegen. De andere personen op de lijst (Emeti Yakuf, Memetituersun Yiming, Memetituersun Abuduhalike, Xiamisidingaihemaiti Abudumijiti, Aikemilai Wumaierjiang, Yakuf Memeti en Tuersun Toheti) zouden betrokken zijn bij het voorbereiden van aanslagen, het leiden van terreurcellen, recrutering en opleiding. Volgens documenten afkomstig van het Publieke Bureau voor Veiligheid zouden zeven personen op deze lijst China in de jaren negentig hebben verlaten, terwijl een achtste persoon dit in 2006 zou hebben gedaan.

78


maart 2009

organiseren, voorbereiden en uitvoeren van terroristische acties die de Olympische Spelen in Peking als doelwit hadden. China hoopt dat andere landen zullen helpen met het opsporen van de ‘terroristen’, die in het bezit zijn van de Chinese nationaliteit.278 Vrijheid van godsdienst en overtuiging Het merendeel van de Oeigoerse bevolking is moslim. De uitoefening van hun religie en culturele gebruiken worden door de Chinese overheid slechts binnen kaders getolereerd. Religieuze en volksgebruiken worden door de overheid extra gemonitord en geregeld verboden. Partijleden, ambtenaren, leraren en professoren mogen hun geloof niet in het openbaar belijden. Moslimstudenten, -ambtenaren en -werknemers klagen dat het hen niet wordt toegestaan om religieuze symbolen als baarden en hoofddoekjes te dragen. Het straatbeeld toont evenwel hoofddoekjes en andere religieuze uitingen.279 Sinds april 2008 zouden de Chinese autoriteiten zich harder opstellen jegens belijders van de islam in Xinjiang. Veiligheidsmaatregelen in verband met religieuze activiteiten werden verder aangescherpt. Zo zouden er nieuwe regels zijn afgekondigd, die tijdens de periode van de ramadan zouden gelden. Deze regels zouden onder andere inhouden dat het moslimvrouwen verboden zou zijn gesluierd buitenshuis rond te lopen. Mannen zouden hun baard moeten afscheren. (Gepensioneerde) ambtenaren zouden niet mogen deelnemen aan festiviteiten en ook geen moskee mogen bezoeken. Ook studenten en onderwijzend personeel zou niet mogen deelnemen aan ramadan festiviteiten.280 Er zijn christenen in Xinjiang. Hun aantal is onbekend. Evenals in de rest van het land staat de positie van leden van christelijke ondergrondse huiskerken onder druk.281

278

AFP/ANP/Reuters (21 oktober 2008).

279

Voor verdere details zie paragraaf 3.5.2 van het algemeen ambtsbericht van 24 april 2008.

280

‘Local Chinese governments impose rules for Ramadan’, International Herald Tribune (8 september 2008); ‘China officials tighten restrictions on Muslim practices’, The Guardian (9 september 2008); ‘China tightens grip on Muslims in the northwest’, International Herald Tribune (19 oktober 2008).

281

‘China: Fears for life of employee of British firm facing trial in Xinjiang’, Christian Solidarity Worldwide (11 april 2008); ‘Chinese court to try former employee of British firm’, Christian Solidarity Worldwide (15 mei 2008); ‘Prominent house church leader detained on separatism charges in Xinjiang, Christian Solidarity Worldwide (20 mei 2008);‘Christian Uyghur tried in Xinjiang as evidence emerges of centralised efforts to increase persecution of China’s house churches’, Christian Solidarity Worldwide (2 juni 2008).

79


maart 2009

Mensenrechtenschendingen Vooral sinds de aanslagen van 11 september 2001 in de VS treden de Chinese autoriteiten hard op tegen separatisten en Oeigoeren die de staatsveiligheid in gevaar zouden brengen met illegale religieuze activiteiten. Geregeld vinden er huiszoekingen plaats, waarbij onder andere korans in beslag worden genomen. 282 Bij een inval in een pand in Urumqi, hoofdstad van Xinjiang, zouden zeker vijf moslimmilitanten zijn doodgeschoten door de Chinese politie.283 China maakte nog melding van de arrestatie sinds begin 2008 van 82 vermoedelijke terroristen in Xinjiang. Zij zouden deel hebben uitgemaakt van een vijftal groeperingen die aanslagen zouden beramen tijdens de Olympische Spelen. 284 Uitgeweken Oeigoeren beschuldigden de Chinese regering er echter van de terreurdreiging aan te dikken om dissidenten hard te kunnen aanpakken.285 Over de omstandigheden in gevangenissen en RTL kampen in Xinjiang is niets bekend, maar er zijn geen aanwijzingen om aan te nemen dat deze verschillen van de situatie in gevangenissen elders in het land.286 Oeigoeren verdacht van ‘separatistische activiteiten’ worden nog geregeld ter dood veroordeeld.287 Ook in deze verslagperiode zijn Oeigoeren om deze reden geëxecuteerd. Zo werden op 9 juli 2008 in de stad Kashgar twee Oeigoeren op beschuldiging van terrorisme en separatistische activiteiten geëxecuteerd. Vijftien anderen kregen gevangenisstraffen opgelegd variërend van 10 jaar tot levenslang.288 Terugkeer Er is een groeiend aantal Oeigoeren dat voor zakelijke of academische doeleinden naar het buitenland reist. (Langdurige) bezoeken aan het buitenland vormen voor Oeigoeren, net als voor elke andere Chinese staatsburger, geen probleem, zolang dit met geldige documenten gebeurt. Oeigoeren die in het buitenland asiel hebben aangevraagd en/of langere tijd in het buitenland verbleven, hebben voor zover bekend bij terugkomst in China niets te vrezen vanwege het asielverzoek. Van Oeigoeren die zijn uitgereisd zonder geldige papieren of zonder de juiste

282

‘Homes raided in Xinjiang’, UNHCR Refworld (23 juli 2008); ‘Homes raided in Xinjiang, Radio Free Asia (23 juli 2008).

283

AP/ANP (9 juli 2008); Radio Free Asia (11 juli 2008); ‘Chinese police shoot Uighurs dead’, BBC News (9 juli 2008).

284

AFP (10 juli 2008).

285

AFP/ANP (10 juli 2008).

286

Zie ook paragraaf 3.3.7.

287

‘Country Reports on Terrorism – Chapter 2 – Country Reports: East Asia and Pacific Overview – China’, US Department of State (30 april 2008)

288

Radio Free Asia (11 juli 2008); AFP (13 juli 2008).

80


maart 2009

procedures te volgen, kan het paspoort tijdelijk worden ingenomen. Oeigoeren die zich met separatistische activiteiten bezighouden of daarvan verdacht worden, kunnen bij terugkomst in China op problemen met de autoriteiten rekenen. De Chinese autoriteiten zijn de afgelopen maanden in Xinjiang een strenger beleid gaan voeren en zijn strikter geworden bij grenscontroles en paspoortaanvragen.289 China legt geregeld verzoeken bij de omringende landen neer om Chinese Oeigoeren die zich op hun grondgebied bevinden terug te sturen. Het gaat dan met name om Oeigoeren die verdacht worden van separatistische activiteiten. Hoewel onder de Aziatische bevolking sympathie voor de Oeigoerse zaak bestaat, hebben deze landen, waaronder ook Nepal, Pakistan en Afghanistan, grote belangen bij goede betrekkingen, rust in de grensregio en open grenzen met China, met name gezien de handelsrelaties. Deze landen werken mee aan het uitleveren van Oeigoeren aan China. Tientallen Oeigoeren zouden inmiddels zijn uitgezet. Hieronder bevinden zich ook personen die door UNHCR erkend waren als vluchteling. De Chinese veiligheidsdiensten zijn in bovengenoemde landen actief betrokken bij de opsporing en repatriëring van Oeigoerse vluchtelingen en activisten. Internationale mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch roepen op geen Oeigoeren naar China terug te sturen die verdacht worden van betrokkenheid bij pro-onafhankelijkheidsgroepen of andere activiteiten die door de Chinese autoriteiten worden beschouwd als terrorisme, religieus extremisme of separatisme. De vrees bestaat dat teruggestuurde Oeigoeren eenmaal terug in China mishandeling, foltering en wellicht executie te wachten staat. Familieleden dissidenten Er zijn gevallen bekend van lastigvallen en afluisteren van familieleden van uitgeweken dissidenten en ‘high profile’ asielzoekers. Ook worden zij in voorkomende gevallen bedreigd. 290 Als familie een in het buitenland verblijvende dissident wil nareizen, kan zij te maken krijgen met autoriteiten die zich weinig coöperatief opstellen, bijvoorbeeld door slechts een deel van de familie in het bezit te stellen van een paspoort.

289

‘China: Xinjiang armed police promoted to full corps command due to terror role’, Xinhua News Agency (28 november 2008).

290

Zoals familieleden, vrienden en werknemers van Rebiya Kadeer, een politieke gevangene die in maart 2005 vervroegd werd vrijgelaten en thans in de VS woont (zie ook paragraaf 3.5.2 van het algemeen ambtsbericht van 25 april 2008).

81


maart 2009

Terrorisme De Chinese autoriteiten behandelen separatistische activiteiten en terrorisme op gelijke wijze. 291 Wie zich met één van beide bezighoudt, loopt een groot risico vervolgd en gemarteld te worden. Het regionale ministerie van Justitie in Xinjiang schat dat er op dit moment zo’n 40 tot 50 separatistische organisaties actief zijn in Xinjiang, maar dit aantal fluctueert. Deze groepen zijn voornamelijk lokaal, maar er zouden ook internationale connecties bestaan, met name met CentraalAziatische organisaties. Volgens de Chinese autoriteiten hebben Oeigoeren, vertegenwoordigd door onder andere de East Turkestan Islamic Movement, East Turkestan Islamic Party , East Turkestan Liberation Organisation, The Shock Brigade of the Islamic Reformist Party en de East Turkestan Opposition Party zich schuldig gemaakt aan verscheidene terroristische activiteiten. In augustus 2002 werd de East Turkestan Islamic Movement (ETIM) aan de Amerikaanse lijst van internationale terroristische organisaties toegevoegd. Vanaf september 2002 staat ETIM tevens op de VN-lijst van terroristische organisaties. Een federale rechter in de VS heeft op 7 oktober 2008 de vrijlating bevolen van zeventien Chinese moslim-Oeigoeren, die vastzitten op de Amerikaanse marinebasis Guantanamo Bay op Cuba.292 Volgens de rechter bestond er geen bewijs dat de Oeigoeren ‘vijandelijke strijders’ of een veiligheidsrisico waren. Desondanks worden ze al zeven jaar vastgehouden. De Oeigoeren leefden in een vluchtelingenkamp in Afghanistan tijdens de inval van de Amerikanen in dat land in oktober 2001. Zij vluchtten de bergen in richting Pakistan, waar ze werden aangehouden en overgedragen aan de Amerikanen. Het besluit van de federale rechter is opgeschort in afwachting van een nader gehoor over deze kwestie eind november 2008. De Amerikaanse regering is op zoek naar een land dat de Oeigoeren wil opnemen. Terugkeer naar China lijkt geen optie, omdat zij bij aankomst naar verwachting gedetineerd zullen worden. In 2006 liet de VS vijf Oeigoeren vrij uit Guantanamo Bay, nadat met Albanië afspraken waren gemaakt over hun hervestiging in dat land.

291


292

AFP/ANP (7 en 8 oktober 2008).

82


3.5.3

maart 2009

Binnen-Mongolië 293 Veiligheidssituatie In de verslagperiode hebben zich voor zover bekend geen veranderingen voorgedaan in de veiligheidssituatie in Binnen-Mongolië. Activiteiten van Binnen-Mongolen die door de Chinese autoriteiten worden beschouwd als separatisme, zoals het bevorderen van de eigen cultuur en etnische identiteit, het bekritiseren van het regeringsbeleid en het aan de kaak stellen van de mensenrechtensituatie, worden niet geduld en kunnen leiden tot een lange gevangenisstraf. Protestbewegingen die openlijk streven naar een onafhankelijk Binnen-Mongolië zijn sinds 1995 niet of nauwelijks meer actief in Mongolië. Zowel de BinnenMongoolse Volkspartij (IMVP) als de Zuid-Mongoolse Democratische Alliantie (ZMDA) zijn verboden in China. Indien een dergelijke onafhankelijkheidsbeweging in China actief naar buiten zou treden, kan verwacht worden dat de Chinese autoriteiten onmiddellijk daartegen optreden. Zo werd de etnisch Mongoolse dissident Hada in 1996 achter gesloten deuren tot vijftien jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens separatisme, spionage en steun aan de ZMDA, een organisatie die streeft naar meer burgerrechten voor de etnisch Mongoolse bevolking.294 Op 16 juni 2008 werd de mensenrechtenactivist Jaranbayar (Jiranbayariin) Soyolt vrijgelaten en mocht hij terugkeren naar de Mongoolse hoofdstad Ulanbator. Hij was op 6 januari 2008 op de internationale luchthaven van Peking aangehouden en voor ondervraging overgebracht naar een detentiecentrum in Binnen-Mongolië op beschuldiging van betrokkenheid bij overzeese activiteiten, die schadelijk zijn voor de nationale veiligheid van China. Soyolt is van oorsprong Chinees staatsburger afkomstig uit Binnen-Mongolië. In 1991 verliet hij legaal China en vestigde zich in Mongolië. In 1997 werd hij Mongools staatsburger. Hij zou betrokken zijn bij diverse dissidente groeperingen die in ballingschap in Mongolië verblijven.295 Volgens lokale activisten voelen steeds meer etnische Mongolen zich een minderheid in de Inner Mongolia Autonomous Region en zijn zij bang om hun eigen taal en cultuur te verliezen. Daarnaast zou door het Chinese beleid om

293

Voor een gedetailleerd overzicht inzake Binnen-Mongolië zie ook paragraaf 3.5.3 van het algemeen ambtsbericht van 30 juni 2005.

294

Reuters ( 6 juli 2008).

295

Amnesty International, document AI Index: ASA 17/086/2008 (24 juni 2008). Zie ook het artikel ‘Mongolians in China ‘losing their identity’, met een interview met Soyolt, Reuters (29 oktober 2008).

83


maart 2009

nomaden zich permanent te laten vestigen zowel in Tibetaanse als BinnenMongoolse regio’s veel kennis van de authentieke lokale cultuur verloren gaan.296 Discriminatie De etnisch Mongoolse minderheid in Binnen-Mongolië wordt voor zover bekend niet gediscrimineerd, maar voelen zij zich wel achtergesteld. De meeste BinnenMongolen zijn, mede onder invloed van het onderwijs, ‘verchineest’. Decennia van migratie van Han-Chinezen in Binnen-Mongolië hebben etnisch Mongolen tot een minderheid gemaakt in hun eigen regio. Zij maken officieel nog maar 20% van de 24 miljoen tellende bevolking van Binnen-Mongolië uit.297 Er zijn geen aanwijzingen dat een etnisch Mongoolse Binnen-Mongool die uit het buitenland terugkeert, te vrezen heeft voor discriminatie of vervolging wegens zijn etnische achtergrond.

3.5.4

Hongkong Algemeen De naam ‘Hongkong’ komt van het Kantonese woord ‘Heung Gong’, wat ‘geurige haven’ betekent. In Hongkong werd veel gehandeld in geurige stoffen, zoals grondstoffen voor wierook. De ‘special administrative region’ Hongkong ligt in het zuiden van China. In het noorden grenst Hongkong aan de Chinese provincie Guangdong, voor het overige wordt het omringd door de Zuid-Chinese Zee. Hongkong bestaat uit vier delen: Hongkong Island, Kowloon Peninsula, Lantau Island en de New Territories inclusief 262 eilanden. Hongkong heeft circa 7 miljoen inwoners, waarvan ongeveer 3 miljoen kiesgerechtigd. Met meer dan 6400 mensen per vierkante kilometer is Hongkong een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. Hongkong was vanaf de jaren zestig een van de Aziatische Tijgers, vier buitengewoon snel groeiende economieën in het Verre Oosten. Door deze snelle groei, die werd versterkt door de toenemende verwevenheid met China, is Hongkong een van de rijkste gebieden ter wereld geworden. De beursindex, Hang Seng, is een belangrijke graadmeter voor de Aziatische economie en weerspiegelt ook de positie van Hongkong als een leidend mondiaal financieel centrum. Hongkong maakte van oudsher deel uit van het Chinese keizerrijk. Halverwege de negentiende eeuw kwam het gebied onder Brits gezag te staan. Groot-Brittannië 296

‘For China’s nomads, relocation proves a mixed blessing’, Washington Post ( 20 september 2008); ‘China’s ethnic Mongolians hang on to identity by a thread’, Mc Clatchy Washington Bureau (13 november 2008).

297

Reuters (6 juli 2008).

84


maart 2009

gaf Hongkong in 1997 terug aan China. Sindsdien is het een ‘Special Adminstrative Region’. Hongkong heeft volledige zelfbeschikking op alle gebieden, met uitzondering van defensie en buitenlandbeleid. De vroegere Chinese leider Deng Xiaoping noemde dit beleid ‘één land, twee systemen’. Niet-Chinese burgers in Hongkong In Hongkong wonen ruim 350.000 niet-Chinese Hongkong burgers; naast vele huishoudelijke werkers uit de Filippijnen en Thailand, ook personen van Indiase, Nepalese en Bengalese afkomst. Vooral de laatste drie nemen een speciale positie in Hongkong in (door Britten ingehuurde Gurkha-soldaten). Deze groep woont vaak sinds generaties in Hongkong, maar werd na de overdracht in 1997 door China niet als Chinees staatsburger erkend. Miljoenen inwoners van Hongkong zijn in het bezit van een British National Overseas (BNO) status. Dit paspoort werd indertijd uitgegeven door de Britse overheid aan Hongkong Residents, die al in het bezit waren van de Britse nationaliteit en een connectie hadden met Hongkong voor 1997, de datum van de hereniging. China en het Verenigd Koninkrijk zijn in de Sino British Joint Declaration van 1984 overeen gekomen dat dit document levenslang kan worden gebruikt als een reisdocument. Ook onder de huidige wetgeving van Hongkong en China worden deze BNO paspoorten als een volwaardig reisdocument beschouwd. Nederland en vele andere landen erkennen dit paspoort. Er zijn geen visumvereisten voor deze paspoorten om in het Schengengebied te reizen. De discussie over ‘the right of abode’ (recht op verblijfplaats) werd in januari 1999 beëindigd door een uitspraak van de hoogste rechtbank in Hongkong, die aangaf dat kinderen van personen die op het moment van de overdracht reeds verblijfsrecht in Hongkong hadden, deze ook na de hereniging blijven behouden. De centrale autoriteiten in Peking bepaalden echter dat de feitelijke toelating van genoemde kinderen samenhangt met het dagelijkse quotum van nieuwe bewoners uit China, dat zich in Hongkong mag vestigen (150 per dag). Politieke situatie De burgerrechten, politieke rechten en vrijheden in Hongkong zijn vastgelegd in de per 1 juli 1997 in werking getreden Basic Law, de Hongkongse grondwet. De Basic Law garandeert Hongkong een hoge mate van autonomie. Alleen de integriteit van het grondgebied (defensie) en het buitenlandse beleid vallen onder de centrale autoriteiten in Peking. Daarnaast benoemt Peking de Hongkongse regeringsleider en op diens voordracht ook de Hongkongse ministers. De Hongkongse autonomie vindt onder andere haar weerslag in haar eigen paspoort, toelatingsbeleid, munteenheid en deviezenreserves. Verder is Hongkong een zelfstandige, aparte, douane-eenheid, zelfstandig lid van de WTO, APEC en 85


maart 2009

andere internationale organisaties en zelfstandig partij bij vele multilaterale en bilaterale verdragen en overeenkomsten. In overeenstemming met de bepalingen (en de geest) van de Sino-British Joint Declaration van 1984 heeft Hongkong na de soevereiniteitsoverdracht van 1 juli 1997, ook zijn eigen rechtssysteem behouden. De rechterlijke macht is politiek onafhankelijk. Hongkong heeft ook een eigen politiek systeem, dat alleen met toestemming van de Chinese Volksrepubliek kan worden gewijzigd. In Hongkong bestaan verschillende politieke partijen die vrijelijk hun mening kunnen verkondigen, zowel binnen als buiten het Hongkongse parlement. Het Hongkongse parlement, de Wetgevende Raad (Legislative Council) telt zestig leden.298 Zij worden via een complex kiesstelsel gekozen door burgers en door sectoren van de Hongkongse samenleving. De partijen vallen uiteen in de zogenaamde Democratische partijen en de meer pro-China partijen. Dit onderscheid heeft zijn functie grotendeels verloren, alle politieke partijen onderschrijven het belang van goede relaties met China. Wel kan worden gesteld dat de zogenaamde Democratische partijen meer belang hechten aan de invoering van algemeen kiesrecht dan de pro-China partijen. De helft van de leden van de Raad wordt gekozen door de circa drie miljoen kiesgerechtigde burgers in Hongkong. Bij de vorige verkiezingen, in 2004, gaven zij in meerderheid hun steun aan de Democratische partijen. Die kregen achttien van de dertig beschikbare zetels. De overige twaalf zetels gingen naar politici die toenadering tot China zochten.299 De overige dertig leden van de Raad worden gekozen door zogeheten ‘functionele kieskringen’. Dit zijn groepen van mensen en instellingen uit bepaalde sectoren van de Hongkongse samenleving. Zo kiezen de werknemers in Hongkong (Labour) gezamenlijk drie leden van de Raad. De overige 27 groepen vaardigen ieder één politicus af naar de Raad. Er zijn onder meer politici namens de verzekeringsbranche, de gezondheidszorg, accountants en de vervoerssector. Al deze functionele kieskringen zijn gebaat bij goede betrekkingen met moederland China. In 2004 gingen dan ook 23 van de dertig beschikbare zetels van de Raad van deze groepen naar Chinagezinde politieke partijen.300 De bevoegdheden van de wetgevende macht zijn aanzienlijk geringer dan die in Nederland. Aan de benoeming door Peking van de Hongkongse regeringsleider, de Khief Executive, gaan lokale verkiezingen vooraf. De kiezers mogen zich uitspreken

298

Voor verdere details en recente verkiezingen met betrekking tot de Wetgevende Raad zie ook verderop in deze paragraaf.

299


300


86


maart 2009

over de door de achthonderd leden tellende Kiesraad (aangesteld door Peking) voorgedragen kandidaten, die ieder de steun van minimaal honderd leden van de kiesraad moeten hebben. Verkiezingen Wetgevende Raad – september 2008 Uit een peiling van de Universiteit van Hongkong kwam in augustus 2008 naar voren dat 80 tot 90 procent van de kiezers het sociale en economische beleid van de partijen belangrijk vond bij het uitbrengen van zijn stem. 301 Grote democratische thema’s of een kritische beschouwing van het karakter van de relatie met China speelden bij de verkiezingen in 2008 nauwelijks een rol. De ambivalente gevoelens ten aanzien van China uit de jaren negentig van de vorige eeuw zijn overwegend verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een veel positievere appreciatie van de relaties. Dit was manifest tijdens de Olympische Spelen die in augustus 2008 in Peking werden gehouden. Hongkong was gastheer voor de olympische paardensportwedstrijden. De Chinese regering probeerde dit Olympische nationalisme te benutten, onder andere door het sturen van meer dan zestig Chinese Olympische kampioenen naar Hongkong. Democratische activisten en politici kregen naar verhouding minder ruimte in de verkiezingscampagne voor het parlement. Zo kreeg de kritische radiozender Citizens’ Radio het bevel de uitzendingen te staken, officieel omdat de radiogolven de luchtvaart in gevaar zouden brengen.302 De zender had echter ook geen vergunning en was technisch bezien in overtreding. De opkomst in de laatste jaren van politici die zich sterker richtten op China, bracht de sleutelpositie van de zogenaamde Democratische partijen in de Wetgevende Raad in gevaar. Die partijen hadden samen 25 van de 60 zetels in het parlement. Dit betekende dat de regering van Hongkong voor een grondwetswijziging nu nog de steun van de oppositie nodig heeft om de vereiste tweederde meerderheid te halen. Uitslag verkiezingen Wetgevende Raad Slechts 45,2 procent van de kiesgerechtigden in Hongkong bracht zijn stem uit.303 Dit was lager dan vier jaar geleden toen nog 56 procent van de kiezers naar de stembus ging. De opkomst was volgens waarnemers vooral laag, omdat de meeste inwoners van Hongkong zich meer zorgen maakten over de verslechterde economie dan over politieke veranderingen. Volgens hen was de lage opkomst ook nadelig voor de democraten die diverse hervormingen willen doorvoeren. Zo 301


302

Ibidem.

303


87


maart 2009

willen zij onder meer algemene verkiezingen, waarbij de afgevaardigden direct worden gekozen. 304 De Chinese regering heeft toegezegd dat in 2020 algemeen kiesrecht wordt ingevoerd in Hongkong, waarbij de parlementsleden direct worden gekozen en in 2017 de Chief Executive (MP). Het meer democratische blok vreest dat uiteindelijk een verwaterde versie wordt ingevoerd. Om dit te kunnen voorkomen moet het over ten minste 21 van de zestig zetels in de Raad beschikken.305 Op basis van de uitslagen van 8 september 2008, hebben de pro-democratische partijen hun vetorecht behouden.306 Zij vergaarden 23 van de zestig zetels in de Raad, twee meer dan de voor het uitoefenen van het vetorecht vereiste 21 zetels. Bij de vorige verkiezingen behaalden zij nog 25 zetels. Door het vetorecht kon het Democratische blok in 2005 omstreden grondwettelijke hervormingen tegenhouden. 307 Vrijheid van meningsuiting In het politieke debat bestaat zowel binnen als buiten het parlement in zijn algemeenheid vrijheid van meningsuiting. Er worden, soms stevige, debatten gevoerd met de Chief Executive en zijn ministers en tussen de partijen onderling. De debatten zijn openbaar. Ook burgers kunnen hun mening vrij uiten. Demonstreren is mogelijk en er vinden geregeld demonstraties plaats. In Hongkong bestaat enige mate van zelfcensuur, bij de televisiei iets meer dan de meeste kranten. Mediamagnaten in Hongkong hebben vaak belangrijke investeringen in China, die hun positie kunnen beïnvloeden. In Hongkong bestaat geen verbod op politieke partijen en groeperingen. Er zijn in Hongkong op allerlei terreinen ngo’s actief. Veel mensenrechtenorganisaties die de situatie op het Chinese vasteland volgen, zijn in Hongkong gevestigd. Vrijheid van godsdienst en overtuiging In Hongkong bestaat vrijheid van godsdienst die ook in de praktijk wordt gerespecteerd. Er bestaan geen semilegale of verboden spirituele bewegingen. De op het Chinese vasteland verboden, als ‘evil cult’ aangemerkte Falun Gong, is in Hongkong een legaal geregistreerde organisatie, die de naam Falun Dafa draagt. Falun Gong-aanhangers kunnen vrijuit handelen en demonstreren. Er vindt geen

304

Nu kent Hongkong nog een ingewikkeld kiesstelsel (zie ook eerder in deze paragraaf).

305


306

‘China/Hong Kong: Voters leave their mark at election’, Oxford Analytica (9 september 2008).

307


88


maart 2009

vervolging van Falun Gong-aanhangers plaats. De bewegingsvrijheid van buitenlandse Falun Gong-aanhangers om in Hongkong tegen de centrale regering in Peking te ageren wordt echter ingeperkt. Buitenlandse Falun Gong-aanhangers wordt geregeld de toegang tot Hongkong ontzegd. Ook andere spirituele trainingsgroepen als Xiang Gong en Yan Xin Qigong, kunnen in Hongkong vrijelijk praktiseren. 308 De heersende opinie onder waarnemers is dat zowel de centrale autoriteiten als de regionale autoriteiten in Hongkong niet dulden dat Hongkong wordt gebruikt als internationale basis voor acties en propaganda tegen het regime in Peking. Zo werd Wang Dan, een Chinese dissident die nauw betrokken was bij de demonstraties op het Tiananmenplein in 1989 en die sinds 1998 na zeven jaar wegens militantisme gevangen te hebben gezeten in China, in ballingschap leeft in de VS, de toegang tot Hongkong geweigerd. Op uitnodiging van enkele ngo’s in Hongkong zou hij daar spreken over zijn leven in de VS. Zijn verzoek om een visum die hij begin augustus 2008 bij het Chinese consulaat in Los Angeles indiende, werd afgewezen, omdat hij geen geldig paspoort bezat. Ondanks herhaaldelijke verzoeken hebben de Chinese autoriteiten geweigerd hem een nieuw Chinees paspoort te verstrekken. Zijn oude paspoort verliep in 2003.309 Illegale migratie Voorheen was Hongkong een populaire migratiebestemming voor Chinezen die vanuit het vasteland op zoek waren naar werk en in Hongkong ook vaak familie hebben wonen. De autoriteiten hanteerden een streng toelatingsbeleid en met grote regelmaat werden illegale grensoverschrijders opgepakt en direct teruggestuurd naar het vasteland. Tegenwoordig worden vanuit het vasteland binnenkomende Chinezen voornamelijk gezien als een goede stimulans voor de economie in Hongkong, een leverancier van kennis, talent en kapitaal, en een brug voor intensievere samenwerking tussen het vasteland en Hongkong, waardoor dit toegangsbeleid dermate versoepeld en uitgebreid is ook voor familieleden. De in- en uitreis van iedere passagier wodt in Hongkong aan de hand van het reisdocument geregistreerd. Hongkong wordt door inwoners van het vasteland voornamelijk gebruikt als tussen-station voor illegale immigratie en de huidige problematiek kenmerkt zich vooral door een toename in het aantal reizigers en doorlaatposten en een afname in personeel om op deze stromen toe te zien. Via China vindt illegale instroom plaats in Hongkong van met name Indiërs, Pakistani en Sri Lankanen, die enerzijds verdwijnen in de illegaliteit of asiel aanvragen en 308


309


89


maart 2009

voor veel sociale overlast zorgen, vooral in Kowloon West. Zowel met het vasteland alsook internationaal vindt intensieve samenwerking plaats in de strijd tegen illegale immigratie en tewerkstelling, vervalsingen en mensensmokkel.

90


4

MIGRATIE

4.1

Migratiefactoren en oorzaken

4.1.1

Migratie uit China

maart 2009

Bestaande traditie In de zuidelijke provincies in China, met name Fujian, Zhejiang en Guangdong bestaat al eeuwen een migratietraditie. Generaties familieleden bevinden zich in het buitenland en van jongeren die afkomstig zijn uit de migratiegebieden wordt vaak verwacht dat ze naar het buitenland zullen gaan. Jongeren zijn doorgaans flexibel en maken een grotere kans om het te redden in het buitenland. Ouders sturen hun kinderen weg met als doel geld te verdienen en een verblijfsvergunning of paspoort te verkrijgen. Men doet aan risicospreiding binnen de familie. Vaak blijft één van de kinderen in China om voor de ouders te zorgen. Het kind in het buitenland zorgt voor inkomsten. Het familielid dat zich in het buitenland bevindt, geniet groot aanzien bij de thuisgemeenschap. Hoewel de situatie in het buitenland voor de illegale migrant niet altijd even rooskleurig is, geeft men dit vaak niet toe (vanwege ‘gezichtsverlies’) en zal het familielid dat hulp vraagt als potentiële illegale migrant, vaak worden aangemoedigd om eveneens de stap te wagen. De Chinezen uit de zuidelijke provincies (met name Fujian) die naar Europa vertrekken als migrant behoren niet tot de armste lagen van de bevolking. De zuidelijke provincies zijn juist de rijkere provincies, waar mensen zich de dure reis naar het buitenland kunnen veroorloven. Wat lokt, is nog steeds het idee dat in het Westen meer geld te verdienen valt. Vanuit de noordelijke provincies Liaoning, Heilongjiang en Jilin vertrekken veel mensen naar Zuid-Korea en Japan. Mensensmokkel-netwerken Gezien de lange migratietraditie bestaat in China en daarbuiten een groot netwerk van mensensmokkelaars, de zogeheten ‘Slangenkoppen’. Zij bieden allerlei reispakketten aan, waarbij vaak het organiseren van een paspoort en visum, illegaal transport, opvang bij aankomst etc. wordt gecombineerd. De potentiële migrant betaalt een grote reissom, maar krijgt daarvoor een georganiseerde reis tot de eindbestemming terug. De ‘Slangenkoppen’ variëren van verre familieleden tot professionele internationale smokkelnetwerken en alles wat daar tussen zit. In dorpen wordt vaak door reisagenten geadverteerd, gespecialiseerde bureaus bieden

91


maart 2009

uitnodigingsbrieven of valse diploma's aan en in veel kranten en tijdschriften wordt (studenten)visabemiddeling aangeboden. Legale uitreis Door het wegnemen van een aantal administratieve obstakels begin 2002, heeft de Chinese overheid de legale uitreis van Chinese staatsburgers aanzienlijk eenvoudiger gemaakt. Zo is de procedure voor paspoortafgifte versoepeld en is de controle op de eerste uitreis, die voorheen geschiedde door middel van een systeem van uitreisvergunningen, afgeschaft. Een uitnodigingsbrief is niet meer nodig om een paspoort te verkrijgen. De uitreis van de migrant uit China geschiedt dikwijls legaal. Men reist daarna onder een valse naam verder. De reis eindigt veelal zonder papieren. Door de Chinese autoriteiten worden deze mensen niet als illegale emigranten beschouwd; zij hebben China immers legaal verlaten. Vrijwel alle ambassades en consulaten in China hebben te maken met een groei van het aantal visumaanvragen. Chinezen reizen steeds meer, niet alleen zakelijk, maar ook als toerist. Met de inwerkingtreding van de EU-China ADSovereenkomst per september 2004 kunnen Chinese toeristen in groepsverband naar de EU reizen. Het aantal visumaanvragen is sindsdien nog meer toegenomen. Onderzoek toont aan dat een aantal Chinese toeristen illegaal in de landen van de EU achtergebleven is. Beleid Chinese autoriteiten China heeft geen bijzondere aandacht voor teruggekeerde asielzoekers. Chinezen die in het buitenland politiek asiel aanvragen hoeven om die reden geen problemen te verwachten bij terugkomst. Wegens de grote bevolkingsdruk hebben de Chinese autoriteiten er op zich geen bezwaar tegen als hun burgers het land verlaten om zich ergens anders te vestigen. Bovendien brengen de overzeese Chinezen harde valuta terug het land in door investeringen in hun oorspronkelijke woonplaatsen. Steden als Changle en Wenzhou, waar veel Chinese migranten uit afkomstig zijn, zijn daardoor rijk geworden. Anderzijds geeft China, sinds in 2000 in Dover 58 Chinezen in een container om het leven kwamen, meer prioriteit aan het bestrijden van illegale migratie. Men beschouwde deze tragische gebeurtenis ook als gezichtsverlies voor de Chinese overheid, wat reden was om veel publiciteit te geven aan een voortvarende aanpak van de illegale migratieproblematiek. Straffen op mensensmokkel zijn verhoogd. Ook zijn controles op luchthavens, aan de landgrenzen en in de grenswateren toegenomen.

92


4.1.2

maart 2009

Migratie naar China Vluchtelingen Eind maart 2008 verbleven er zo’n 323.000 vluchtelingen en asielzoekers in China. Daarvan zijn er zo’n 311.000 Indo-Chinese vluchtelingen (etnische Chinezen, voornamelijk uit Vietnam, die lokaal geïntegreerd zijn, maar zonder Chinese nationaliteit). Verder zijn er vluchtelingen uit Birma (verblijven in de provincie Yunnan) en zo’n 11.000 Noord-Koreaanse vluchtelingen.310 Er bestaat geen nationale wetgeving voor asielzoekers die naar China komen. Noord-Koreaanse vluchtelingen In de grensstreek met Noord-Korea in het noordoosten van China houden zich naar schatting tussen de 100.000 en 300.000 Noord-Koreanen op. Velen reizen heen en weer om in China geld te verdienen of voedsel te kopen. De grens wordt zowel legaal als illegaal overgestoken. Het illegaal de grens oversteken, lijkt niet erg moeilijk gezien het grote aantal illegale grensoverschrijders. China compenseerde de afwezigheid van grensbewaking tussen China en Noord-Korea door actief te zoeken naar Noord-Koreaanse vluchtelingen die al in het land aanwezig waren en ze vervolgens terug te sturen naar Noord-Korea. Betrouwbare cijfers over de aantallen teruggezonden Noord-Koreanen ontbreken. China stuurde in 2007 minder dan 1000 Noord-Koreanen gedwongen terug. 311 Een andere bron sprak zeker voor het jaar 2007 van honderd tot tweehonderd personen. Grootscheepse deportaties zijn echter de afgelopen jaren niet meer voorgekomen. De Chinese autoriteiten lijken niet meer zo pro-actief te zijn op dit terrein. Bij terugkomst in Noord-Korea wacht de meeste vluchtelingen een straf in een werkkamp. Het komt echter ook voor dat vluchtelingen worden gemarteld of geëxecuteerd als zij in contact zijn geweest met niet-Chinese buitenlanders of met christelijke organisaties.312 Het lijkt in de praktijk vaker zo te zijn dat teruggestuurde Noord-Koreanen na een korte detentie weer worden vrijgelaten en verschillende keren de grens met China weer oversteken.313 Door de Noord-Koreanen niet als vluchteling, maar als illegale economische migranten aan te merken, ziet China zich niet gebonden aan de bepalingen van het 310

CIA, World Factbook – China (2007); US Committee for Refugees, World Refugees Survey 2008 – Country Report China, geraadpleegd via www.refugees.org op 17 september 2008.

311

US Committee for Refugees, World Refugees Survey 2008 – Country Report China, geraadpleegd via www.refugees.org op 17 september 2008.

312

US Committee for Refugees, World Refugees Survey 2008 – Country Report China, geraadpleegd via ww.refugees.org op 17 september 2008.

313

Zo werden Cho Jin-Hye en Cho Eun-Hye begin dit jaar als vluchteling gehervestigd in de Verenigde Staten. De Noord-Koreaanse zusters leefden tien jaar illegaal in China en werden tot vier keer toe vanuit China teruggestuurd naar Noord-Korea (Radio Free Asia (21 mei 2008).

93


maart 2009

Verdrag van Genève inzake de Status van Vluchtelingen van 28 juli 1951. UNHCR behoeft volgens China dan ook geen toegang tot de Noord-Koreanen in het land; deze mensen behoren in de opvatting van de Chinese autoriteiten niet tot de doelgroep van UNHCR.314 Door in de relatie tot China niet over ‘vluchtelingen’ maar over ‘persons of concern’ te spreken, is het voor UNHCR vaak wel mogelijk toegang te krijgen tot en humanitaire bijstand te verlenen aan de doelgroep. Vietnamezen Er verblijven naar schatting 300.000 Vietnamezen van Chinese etniciteit in China. Zij mogen werken in China en kunnen zich vrij in het land bewegen, maar zij kunnen geen aanspraak maken op staatsburgerschap of op een permanente verblijfsvergunning. In tegenstelling tot vluchtelingen van andere nationaliteit, hebben Vietnamezen in China toegang tot onderwijs.

4.2

Opvang in de regio Er bevinden zich veel Tibetaanse vluchtelingen in Nepal en India. Met deze landen zijn door Nederland geen overname-overeenkomsten gesloten voor wat betreft personen afkomstig uit China. In India zouden zich 100.000 tot 130.000 Tibetaanse vluchtelingen bevinden (ook tweede en derde generatie). Tibetaanse vluchtelingen worden daar zonder problemen opgevangen. Er zijn geen berichten dat Tibetaanse vluchtelingen door India worden teruggestuurd. Hoewel Taiwan in het verleden talrijke vluchtelingen van het Chinese vasteland heeft opgenomen, stelt het zich sinds l989 uiterst behoedzaam op uit vrees voor een toestroom van Chinese dissidenten. Dit zou de relatie met de Chinese Volksrepubliek naar de mening van de Taiwanese autoriteiten alleen maar op scherp stellen. Bij afwezigheid van wetgeving terzake verleent Taiwan geen politiek asiel en faciliteert het slechts bij hervestiging in een derde land. Nepal herbergt ongeveer 20.000, door de Nepalese overheid als vluchteling erkende, Tibetanen. Deze groep is voor 1990 naar Nepal gekomen; het merendeel van hen is gearriveerd in de periode 1959-1960 toen de Dalai Lama vanuit Tibet naar Nepal vluchtte.315 Sinds 1990 weigert de Nepalese regering nieuwe Tibetanen de toegang tot Nepal, maar de reeds aanwezige Tibetanen mogen blijven. 316 Wel

314

Zie ook de brief van de minister van Buitenlandse Zaken over China aan de Staten-Generaal van 1 juli 2008.

315

UNHCR, Global Appeal, 2008-2009.

316

US Committee for Refugees and Immigrants, World Refugee Survey 2008 – Nepal, geraadpleegd op 17 september 2008.

94


maart 2009

wordt het Tibetanen sinds 1990 toegestaan via Nepal naar India of een ander land te reizen.

4.3

Activiteiten van internationale organisaties UNHCR is van mening dat het feit dat Noord-Koreanen illegaal hun land verlaten maakt, dat zij bij terugkeer het risico lopen vervolgd te worden. Om die reden zijn alle Noord-Koreanen in China als groep ‘persons of concern’. Noord-Koreanen in China werd tijdens deze verslagperiode niet toegestaan zich te melden bij UNHCR. UNHCR noch ngo’s hebben toegang tot het Chinees-Noordkoreaanse grensgebied . Mensenrechtenactivisten en ngo’s die Noord-Koreanen in China helpen, lopen het risico te worden gearresteerd op beschuldiging van ‘mensensmokkel’. UNHCR/Nepal helpt naar Nepal gevluchte Tibetanen om door te reizen naar India, waar de meerderheid van de Tibetaanse vluchtelingen leeft. UNHCR heeft aangegeven geen officieel standpunt in te nemen ten aanzien van terugkeer naar China. Het algemene beleid is van toepassing: terugkeer van individuele afgewezen asielzoekers moet op een humane manier geschieden, met respect voor de rechten en waardigheid van de betrokkenen.

4.4

Terugkeer Nederland heeft geen terug- en overname-overeenkomst met China. Onderhandelingen over een terug -en overnameovereenkomst tussen de EU en China zijn gaande, maar verlopen traag. Met Hongkong is in 2002 door de EU een terug -en overnameovereenkomst gesloten.

95


5

maart 2009

GERAADPLEEGDE BRONNEN Agence France Press (AFP) Algemeen Dagblad Amnesty International (www.amnesty.org) - China Report 2007 http://thereport.amnesty.org/eng/Regions/AsiaPacific/China (geraadpleegd op 03.08.07) - People’s Republic of China: The Olympics countdown – broken promises (28 juli 2008) - Ye Guozhu must be released immediately (23 juli 2008) - An open letter to the President of the People’s Republic of China (9 juli 2008) - Document – China: Further information on incommunicado detention/fear of torture or ill-treatment: Jaranbayar Soyolt (24 juni 2008) - News flash China: Amnesty International’s reaction to release of 1,157 people in Tibet (20 juni 2008) - One thousand protesters unaccounted for in Tibet lock-down (20 juni 2008) - Document – People’s Republic of China: Tibet Autonomous Region: access denied (18 juni 2008) - Document – China: Incommunicado detention/fear of torture and ill-treatment, Huang Qi (18 juni 2008) - Tiananmen activists must be released (30 mei 2008) Asia Times - Two tormented Chinese Catholic souls (31 juli 2008) Associated Press (AP) BBC News The Cardinal Kung Foundation - The arrest of two unofficial (underground) priests and the plight of bishop Jia Zhiguo, and other bishops, press release (13 juli 2008) Central Intelligence Agency (CIA) (www.cia.gov) - The World Fact Book - China (2008) China Labour Bulletin

96


maart 2009

Christian Solidarity Worldwide - China: Persecution of Protestant Christians in the approach to the Beijing 2008 Olympic Games (juni 2008) - Report on crackdown on Chinese Christians launched at two month Olympic countdown mark (8 juni 2008) - Christian Uyghur tried in Xinjiang as evidence emerges of centralised efforts to increase persecution of China’s house churches (2 juni 2008) - Prominent house church leader detained on separatism charges in Xinjiang (20 mei 2008) - Chinese court to try former employee of British firm (15 mei 2008) - China: fears for life of employee of British firm facing trial in Xinjiang (11 april 2008) Committee to Protect Journalists - China, IOC backtrack on Olympic Internet access (30 juli 2008) - IOC must acts to curb Chinese restrictions on media (29 juli 2008) - One month before the Olympics, media face huge hurdles (8 juli 2008) Dui Hua Foundation - Welcome reduction in use of capital punishment in China (27 juni 2008) - Sentence reductions for political prisoners more than previously thought (17 juni 2008) - Commentary & translation: ‘Can 2008 become China’s year of the special pardon’ (16 mei 2008) The Economist Economist Intelligence Unit - China Country Profile 2007 - China Country report (juli 2008) Europa World (www.europaworld.com) - China Country Profile 2007 Financieel Dagblad Foreign & Commonwealth Office - Human Rights Annual Report 2007 – China (Londen, 25 maart 2008) - Travel advice by country – China (Londen, 28 juli 2008) - Country profile – China (Londen, 1 april 2008) Freedom House - Freedom of the Press 2008 – Country Reports: China (29 april 2008) 97


-

maart 2009

Freedom in the World – China (2008) (2 juli 2008)

Global Insight - Country Intelligence – Analysis, China: Olympic Games commence in Chinese capital amid international concerns over pollution, human rights (11 augustus 2008) - Country Intelligence – Analysis, Labour pains – Unemployment and unrest in China (17 december 2008) The Guardian Human Rights Watch (www.hrw.org) - China: Beaten activist to be tried on eve of Olympics (29 juli 2008) - Nepal: Abuses against Tibetans protesting China’s Tibet crackdown (24 juli 2008) - China is losing the human rights race (14 juli 2008) - China’s forbidden zones – Shutting the media out of Tibet and other ‘sensitive’ stories (juli 2008) - China: Olympics media freedom commitments violated – IOC ignores Beijing’s broken pledges and denial of access (7 juli 2008) - UN: Harsh drug policies undermine aids prevention and treatment (24 juni 2008) - China: Lhasa torch relay tarnishes Olympic movement (17 juni 2008) - Statement on human rights situations that require the Council’s attention (6 juni 2008) - Hope vetoed (4 juni 2008) - China: Free Tiananmen prisoners before Olympics (2 juni 2008) - China: Rights lawyers face disbarment threats (30 mei 2008) - Unusual cruelty (1 januari 2008) - Global internet freedom: Corporate responsibility and the rule of law (20 mei 2008) - Human Rights Watch letter to Japan Prime Minister Yasuo Fukuda regarding Hu Jintao’s visit to Japan in May (30 april 2008) - China: Tibetan protesters denied fair trial (30 april 2008) - Walking on thin ice – control, intimidation and harassment of lawyers in China (29 april 2008) - Human Rights Watch letter to President Sarkozy about the Beijing Olympics (25 april 2008) - South Korea: Olympic torch spotlight China rights crisis (25 april 2008) - Nepal: Stop illegally detaining Tibetans (20 april 2008) - China: Olympic flame turns up heat on sponsors (17 april 2008) - China: Educate children of North Korean women (13 april 2008) 98


-

maart 2009

Denied status, denied education – children of North Korean women in China (13 april 2008) China events in 2007 published in Human Rights Watch’s World Report 2008 (31 januari 2008)

International Crisis Group - China’s thirst for oil (9 juni 2008) Le Monde Ministerie van Buitenlandse Zaken (www.minbuza.nl) - Algemeen ambtsbericht China van 24 april 2008 Minorities Rights Group International - State of the World’s Minorities 2008 – Events of 2007 (Londen, februari 2008) The New York Times Nederlands Dagblad NRC Handelsblad Oxford Analytica - Taiwan: DPP faces post-election challenge (17 april 2008) - China: Middle class activism will test Beijing (1 mei 2008) - Taiwan: KMT surmounts challenges, may face more (5 mei 2008) - China: Beijing stumbles over Olympic torch hurdle (8 mei 2008) - China: Government and party mobilise over quake (15 mei 2008) - China/Taiwan: Cross-Strait relations set to improve (21 mei 2008) - China: Crisis coverage gives leadership a boost (22 mei 2008) - China: Sichuan faces further landslip risks (4 juni 2008) - China: Sichuan’s economy will recover as funds flow in (17 juni 2008) - China: Security concerns prompt visa tightening (25 juni 2008) - China: Post-quake reconstruction will boost GDP (8 juli 2008) - China: Olympics bear down on the economy (14 juli 2008) - China: Political fortunes ride on Olympic success (21 juli 2008) - High-flyer Xi faces Olympic hurdle (25 juli 2008) - EU/China: EU struggles to find common China approach (19 augustus 2008) - China: PLA ground forces only selectively modernise (20 augustus 2008) - China/Taiwan: Ma needs boost from policy success (26 augustus 2008) - China: Beijing gets caught in Georgia fallout (1 september 2008) - China/Hong Kong: Voters leave their mark at election (9 september 2008) - China: GONGOs advance the CCP’s aims (13 oktober 2008 99


-

maart 2009

China: CCP plenum mulls farmland and economy (14 oktober 2008) China: Strong now, a tested CCP could tumble (28 oktober 2008) Taiwan/US/China: Relations mend in changing times (3 november 2008) China/Taiwan: Chen visit makes progress amid protests (11 november 2008) Prospects 2009: China’s slowdown may hurt Wen (27 november 2008) China: Xinjiang is a rising security risk (19 december 2008)

Radio Free Asia - Updates on Tibet (5 mei 2008) - Sisters fear for defectors (21 mei 2008) - Tight security in Western China (24 juni 2008) - China executes two Uyghurs (11 juli 2008) - Dissident jailed ahead of Olympics (21 juli 2008) - Homes raided in Xinjiang (23 juli 2008) - Beijing rounds up its unwanted (25 juli 2008) - Under Olympics house arrest (25 juli 2008) - Labour camp for quake teacher (28 juli 2008) - Press freedom at the Olympics? (30 juli 2008) - Ex-official slams Olympics (6 augustus 2008) - Film profiles activist monk (11 augustus 2008) - China detains Uyghurs amid attacks (12 augustus 2008) - Tibetan monks confined during games (13 augustus 2008) - India curbs Tibetan activist-writer (13 augustus 2008) - Crackdown on Xinjiang mosques, religion (14 augustus 2008) - China’s empty protest zones (18 augustus 2008) Reformatorisch Dagblad - Kerk China bloeit tegen verdrukking in (12 augustus 2008) Reporters Without Borders (www.rsf.org) - China Annual Report 2008 - Worldwide Press Freedom Index 2007 Reuters Der Spiegel - Chinas gefährlicher Sommer (augustus 2008) Spiegel OnLine - The Fate of China’s Minorities (8 juni 2008) The Times 100


maart 2009

Trouw UNHCR (www.unhrc.org) - Country Operations Plan 2007 – People’s Republic of China - Global Appeal 2008-2009 – East Asia and the Pacific - Global Report 2007 – Nepal - Global Appeal 2008-2009 - Nepal United Kingdom Home Office (www.homeoffice.gov.uk) - China Country of Origin Report (1 juni 2008) United States Commission on International Religious Freedom (USCIRF) (www.uscirf.gov) - Olympic hopes for improving human rights in China not realized (30 juli 2008) - Annual report – China (mei 2008) United Nations High Commissioner for Human Rights (www.ohchr.org) United States Committee for Refugees and Immigrants (www.refugees.org) - Annual Report 2008 - World Refugee Survey 2008 – Country Report China - World Refugee Survey 2008 – Country Report Nepal United States Department of State (www.state.gov) - China (includes Tibet, Hongkong and Macau) Country Report on Human Rights Practices 2007 (11 maart 2008) - Trafficking in Persons Report (12 juni 2007) - International Religious Freedom Report 2007 – China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (19 september 2008) - Country Reports on Terrorism – Chapter 2 – Country Reports: East Asia and Pacific Overview - China (Washington, 30 april 2008) - Background note: China (Washington, april 2008)

101


I

maart 2009

Kaart van China

102

Algemeen ambtsbericht China

Recommend Documents