AiO aan het werk Een nota van het Delfts AiO Overleg

AiO aan het werk Een nota van het Delfts AiO Overleg resultaten en conclusies van een enquête onder AiO’s en hoogleraren in Delft

A. Erkens J.P. Kockx J.S. Groen

Delfts AiO Overleg oktober 1995

Colofon Deze nota bevat de resultaten van een onderzoek naar het functioneren van het AiO-stelsel aan de Technische Universiteit Delft. De nota is gebaseerd op de uitwerking van de enquêtes die het Delfts Assistenten in Opleiding Overleg (DAiOO) in het voorjaar van 1995 hield onder alle AiO’s, OiO’s en hoogleraren aan de Technische Universiteit Delft. Naast de uitkomsten van de enquêtes bevat deze nota tevens conclusies die uit het onderzoek kunnen worden getrokken en daaruit voortkomende beleidsadviezen voor te voeren AiO-beleid. De eindredactie van deze nota was namens het DAiOO in handen van ir. A. (Arjan) Erkens, ir. J.P. (Jennifer) Kockx en ir. J.S. (Joost) Groen. Aan het opstellen van de enquêtes werd verder meegewerkt door drs. T.R.A. (Timo) de Rijk, ir. F.A. (Fred) Voorhorst, ir. R.A. (Remko) Bakker, ir. G.J. (Judith) Boertjens, ir. F.J.G. (Frank) Boon, ir. H.S. (Henry) Dol, ir. F.I.E. (Frans) Doolaar, ir. W.F. (Pim) Ketelaar en ir. E.H. (Erik) Visscher. Voor het helpen uitwerken van de enquête zijn we veel dank verschuldigd aan drs. F. (Frank) Guldenmund en drs.ing. F.C. (Fulko) van Westrenen. Speciale dank zijn we verschuldigd aan mw. mr. I.M. Buijser voor het plaatsen van kritisch commentaar bij de concept-versie. Verder willen we natuurlijk alle hoogleraren en AiO's die de enquête ingevuld hebben danken. Zonder hun bijdrage hadden we nooit een gedegen overzicht kunnen krijgen. Overal waar in deze nota van Assistenten in Opleiding (AiO's) wordt gesproken, wordt ook gedoeld op Onderzoekers in Opleiding (OiO's) en op Toegevoegd Onderzoekers met een promotieopdracht (TO). Tweejarige Assistenten in Opleiding (TwAiO's) komen in deze enquête niet voor. Overal waar in deze nota “hij”, “hem” of “zijn” staat, kan uiteraard ook “zij” of “haar” worden gelezen. Het Delfts Assistenten in Opleiding Overleg is een vereniging die de belangen van AiO's, OiO's en TwAiO's aan de Technische Universiteit Delft behartigt. Daarnaast beoogt het DAiOO een bijdrage te leveren aan de bevordering van een kwalitatief hoogstaand onderzoek, dat rekening houdt met de maatschappelijke gevolgen van wetenschappelijk onderzoek. Het DAiOO is aangesloten bij het Landelijk Overleg AiO’s en OiO’s (LAiOO). © 1995 Delfts AiO Overleg Delfts Assistenten in Opleiding Overleg (DAiOO) Postbus 3354 2601 DJ Delft telefoon: 015-782961 e-mail: [email protected]

AiO aan het werk

Inhoudsopgave Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1

Ten geleide . . . . . . . . . . . . 1.1 Inleiding . . . . . . . . . 1.2 Doel van de enquêtes 1.3 Opzet enquêtes . . . . 1.4 Afkortingen . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

4 4 4 5 7

2

Resultaten: AiO-enquête . . . . . . . . . . 2.1 Respons . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3 Uitloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4 Opleidings- en Begeleidings-Plan 2.5 Planning . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6 Publicaties . . . . . . . . . . . . . . . 2.7 Begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . 2.8 Opleiding en onderwijs . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . .

8 8 8 9 12 14 16 16 19

3

Resultaten: hoogleraren-enquête . . . . 3.1 Respons . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Werving en selectie . . . . . . . . . 3.3 Uitloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Opleidings- en Begeleidings-Plan 3.5 Planning . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 Begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . 3.7 Opleiding en onderwijs . . . . . . . 3.8 Onderzoekscholen . . . . . . . . . . 3.9 Oordeel over AiO’s . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

23 23 24 24 36 26 27 28 30 31

4

Analyse van de resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Uitloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Opleidings- en Begeleidings-Plan en Planning 4.3 Begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4 Opleiding en onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

32 32 33 34 35

5

Kanttekeningen bij de resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

6

Uitgesproken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 6.1 AiO's . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 6.2 Hoogleraren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

-1-

AiO aan het werk 7

Conclusies en beleidsaanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2 Motivering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3 Uitloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4 Begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5 Opleiding en onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6 Verschillen tussen faculteiten en onderzoekscholen onderling 7.7 Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8 Tenslotte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

43 43 43 44 44 45 45 46 47

Bijlage 1:

De AiO-enquête . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Bijlage 2:

De hoogleraren-enquête . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Bijlage 3:

Plan De Blois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

-2-

AiO aan het werk Samenvatting Deze nota bevat de uitwerking van de AiO- en de hooglerarenenquête die het Delfts AiO Overleg in 1995 onder de AiO's, OiO's en hoogleraren, werkzaam aan de Technische Universiteit Delft, heeft gehouden. Deze enquêtes dienen ertoe om meer inzicht te verkrijgen in de status van het huidige Delftse AiO-stelsel. Aangezien het AiO-stelsel een formeel stelsel is, is de aandacht in eerste instantie uitgegaan naar het functioneren van verschillende formeel voorgeschreven facetten van het stelsel, zoals het Opleidings- en Begeleidings-Plan, hoeveelheid begeleiding, opleiding, het geven van onderwijs, enzovoort. Daarnaast is geprobeerd om niet formeel geregelde zaken in kaart te brengen, zoals de kwaliteit van het onderzoek en de opleiding, de mate van ondersteuning (materieel en personeel), de mate van zelfstandigheid, enzovoort. De respons van beide enquêtes is dermate hoog (ruim 30 procent), dat de resultaten als representatief beschouwd mogen worden. De resultaten zijn in drie kaders onder te brengen: de uitloop van de AiO, de begeleiding en opleiding & onderwijs. Uitloop Uit de resultaten van de enquêtes zijn verschillende oorzaken van de overschrijding van de aanstellingsduur en tijdverlies aan het begin van de aanstelling aan te wijzen. Zo worden de projecten van de AiO's vooraf nauwelijks vormgegeven, te veel AiO's hebben geen Opleidings- en Begeleidings- Plan, veel AiO's geven aan zonder planning te werken en er is bovendien vaak gebrek aan financiële, materiële of personele ondersteuning. Tevens valt op dat door een behoorlijk aantal hoogleraren de overschrijding van de vier jaar wordt gepland. Begeleiding Hoewel de AiO's over het algemeen niet ontevreden zijn over de kwaliteit van de begeleiding, is bij meer dan de helft van de AiO's de hoeveelheid begeleiding minder dan hetgeen afgesproken aan het begin van de aanstelling. Een zorgwekkende constatering is dat de helft van de AiO's slecht één uur of minder per maand een gesprek met hun hoogleraar hebben. Een oorzaak hiervan ligt er mogelijk in, dat diverse hoogleraren te veel AiO' begeleiden om aan allemaal voldoende aandacht te besteden. Opleiding en Onderwijs De Delftse AiO is redelijk tevreden over de te volgen opleiding en het te geven onderwijs. Het is echter opvallend dat AiO's die verbonden zijn aan een onderzoekschool minder tevreden zijn met het opleidingsaanbod dan de overige AiO's.

Bij deze resultaten moet in ogenschouw worden genomen, dat deze per faculteit en onderzoekschool verschillen. Faculteiten die er in positieve zin goed uitspringen zijn Bouwkunde, Mijnbouwkunde en Petroleumwinning en Technische Bestuurskunde. Een faculteit die in negatieve zin opvalt is Luchtvaarten Ruimtevaarttechniek. De verschillen tussen de onderzoekscholen zijn klein. Over de gehele linie zijn ook de verschillen tussen onderzoekscholen enerzijds en faculteiten anderzijds gering: het blijkt weinig uit te maken of een AiO wel of niet is aangesloten bij een onderzoekschool. Als voordeel van een onderzoeksschool wordt vooral de toename en versterking van contacten genoemd. Er kan geconcludeerd worden dat het AiO-stelsel voldoende mogelijkheden bevat om een goed promotieklimaat aan de Nederlandse universiteiten te scheppen. Een goede uitvoering is echter een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen. Een betere uitvoering van het huidige stelsel is met name te bereiken door aan het begin van de AiO-aanstelling niet te veel tijd te verspelen. Onze aanbeveling hiertoe luidt, de AiO het eerste halve jaar van zijn aanstelling te laten besteden aan het uitwerken van een persoonlijk Opleidings- en Begeleidings-Plan. In tegenstelling tot de huidige situatie wordt dit dan na een half jaar, en niet bij aanstelling, vastgesteld.

-3-

AiO aan het werk

1

Ten geleide

1.1

Inleiding

Voor u ligt de uitwerking van de AiO-enquête die het Delfts Assistenten in Opleiding Overleg (DAiOO) in 1995 onder de AiO’s, OiO’s en hoogleraren werkzaam aan de Technische Universiteit Delft heeft gehouden. Doel en opzet van de enquêtes staan in de volgende paragrafen vermeld. Dit hoofdstuk eindigt met een lijst met in de nota gebruikte afkortingen. De AiO- en hoogleraren-enquêtes liepen parallel aan een enquête onder Tweejarige Assistenten in Opleiding (TwAiO’s), eveneens uitgevoerd door het DAiOO. De TwAiO opleiding wijkt wezenlijk af van het (vierjarige) promotie-traject dat AiO’s doorlopen. Vandaar dat de TwAiO-enquête los van de AiOenquête is opgezet en uitgevoerd. Tevens heeft het DAiOO een begin gemaakt met een inventarisatie van de betekenis voor de Delftse AiO’s van alle onderzoekscholen waaraan Delftse (vak)groepen deelnemen. Deze inventarisatie zal naar verwachting eind 1995 worden afgerond. Het geheel leidt uiteindelijk tot een goed en breed overzicht van het geheel aan tweede-fase opleidingen zoals dat aan de Technische Universiteit Delft functioneert. Deze nota bevat de uitwerking van de AiO- en de hoogleraren-enquête. Omdat het AiO-stelsel een formeel stelsel is, is de aandacht in eerste instantie uitgegaan naar het functioneren van verschillende formeel voorgeschreven facetten van het stelsel, zoals het Opleidings- en Begeleidings-Plan (OBP), hoeveelheid begeleiding, opleiding, functioneringsgesprekken, het geven van onderwijs, enzovoort. Daarnaast is geprobeerd ook niet formeel geregelde zaken in kaart te brengen, zoals de kwaliteit van het onderzoek en van de begeleiding, mate van zelfstandigheid, mogelijkheden tot zelfontplooiing, vrijheid van handelen, voldoende ondersteuning (materieel en personeel) enzovoort. Na de behandeling en uitwerking van de enquête treft u een tweetal hoofdstukken aan waarin de resultaten worden samengevat en waarin aanbevelingen worden gedaan voor te voeren AiO-beleid. Hoewel deze nota in principe de Delftse situatie beschrijft is het in onze ogen goed mogelijk dat de conclusies en aanbevelingen ook gebruikt kunnen worden op andere (Nederlandse) universiteiten.

1.2

Doel van de enquêtes

De enquête onder de AiO's en OiO's aan de TU Delft dient ertoe meer inzicht te verkrijgen in hoe het momenteel gesteld is met het huidige Delftse AiO-stelsel. Dit inzicht is nodig om verschillende redenen. Ten eerste wil het Delfts AiO Overleg, de belangenvereniging voor AiO's, OiO's en TwAiO's in Delft, weten wat er onder de AiO's leeft. Op deze manier kan het DAiOO de belangen van AiO's zo goed mogelijk behartigen, beleid uitstippelen en belangrijke zaken aankaarten bij het College van Bestuur. Ten tweede heeft het College van Bestuur van de TU Delft onlangs aan het DAiOO gevraagd een zogenoemde 'Knelpuntennota' te maken. Daarin wil het College van Bestuur een inventarisatie zien van wat eventuele problemen binnen het huidige AiO-stelsel zijn en hoe die op te lossen zijn. Ten derde is het van belang de voor- en nadelen van het huidige stelsel op een rijtje te hebben staan in verband met de dreigende veranderingen van het AiO-stelsel, denk bijvoorbeeld aan een studentstatus voor AiO's. Het enquêteren van de AiO's alléén geeft wellicht een vertekend, éénzijdig beeld. Daarom is er in dezelfde periode een enquête uitgevoerd onder de promotoren van de AiO's. In deze hoogleraren-enquête werden dezelfde onderwerpen belicht als in de AiO-enquête.

-4-

AiO aan het werk 1.3

Opzet enquêtes

In maart 1995 werd aan alle bij de vereniging bekende AiO’s en OiO’s (ongeveer 800 in totaal) een uitgebreide enquête opgestuurd. Om het functioneren van het AiO-stelsel niet alleen door de AiO’s te laten belichten is ongeveer een maand later een aparte (op de AiO-enquête gebaseerde) enquête naar alle hoogleraren van de universiteit (ca 275 in totaal, inclusief deeltijdhoogleraren) gestuurd. In dit hoofdstuk zal de opzet van zowel de AiO- alswel de Hoogleraren enquête nader toegelicht worden. De daadwerkelijk enquêtes zijn bijgevoegd in Bijlage 1 en 2. Opzet AiO-enquête De enquête is onderverdeeld in een algemeen deel, een vijftal thema-onderdelen en een concluderend onderdeel. Er is een mogelijkheid om bij elke vraag een aanvullende opmerking te plaatsen. In het algemene deel wordt gevraagd naar de faculteit waar de AiO werkzaam is, zodat de resultaten van de enquête per faculteit bekeken kunnen worden. Vervolgens wordt gevraagd hoe en waarom men AiO geworden is. Als laatste wordt gevraagd naar het aantal jaren dat de AiO werkzaam is en hoe lang de AiO verwacht uit te lopen. In de resultaten van de enquête zal bekeken worden in hoeverre deze verwachte uitloop verband heeft met het al dan niet opstellen van een Opleidings- en Begeleidings-Plan (OBP) en, planning voor de AiO of kwaliteit en kwantiteit van de begeleiding. Het eerste thema-onderdeel heeft betrekking op het Opleidings- en Begeleidings-Plan (OBP). Het opstellen van het OBP dient in samenspraak met de AiO te gebeuren en later eventueel bijgesteld te worden. Het omvat minimaal een beschrijving van de opleiding die de AiO zal genieten en van het onderwijs dat de AiO zal geven. Het geeft tevens de namen van de begeleiders en de hoeveelheid begeleiding die de AiO zal ontvangen. Er wordt onder andere gevraagd of, en zo ja, wanneer het OBP is opgesteld. Het tweede thema-onderdeel gaat over de aanvang van het promotieproject. Er wordt gevraagd in hoeverre het onderzoeksonderwerp bij aanvang beschreven en afgebakend is. Het derde thema-onderdeel bevat vragen betreffende het onderzoek. Er wordt gevraagd in hoeverre er een planning is gemaakt en of deze in de loop van de tijd inhoudelijk of qua tijdpad gewijzigd is. Vervolgens wordt gevraagd of men bij een onderzoeksschool is aangesloten. In de resultaten zal onder andere bekeken worden in hoeverre het aangesloten zijn bij een onderzoekschool verband heeft met de waardering voor de kwaliteit en kwantiteit van de opleiding van de AiO. Tevens wordt gevraagd of de AiO gepresenteerd heeft op congressen, gepubliceerd heeft in tijdschriften of contact gehad heeft met de media. Het vierde thema-onderdeel heeft betrekking op de werksituatie. Hierin wordt gevraagd hoeveel begeleiding men ontvangt van zowel promotor als andere begeleiders en hoe deze begeleiding wordt ervaren. In dit onderdeel wordt tevens gevraagd hoe het is gesteld met personele, materiële en financiële ondersteuning. In de resultaten zal bekeken worden in hoeverre het gebrek aan dergelijke ondersteuning verband heeft met de uitloop van de AiO. In het vijfde en tegelijk laatste thema-onderdeel wordt ingegaan op opleiding, onderwijs en overige activiteiten. Er wordt gevraagd naar hoeveelheid en soort gevolgde opleiding en gegeven onderwijs. Het concluderende onderdeel bestaat uit twee vragen waarbij de AiO gevraagd wordt een totaal oordeel te geven over de verschillende onderwerpen. De eerste vraag gaat om de inhoud en de tweede om de duur van het onderzoek.

Opzet Hoogleraren-enquête De hoogleraren-enquête bestaat uit een algemeen deel, vier thema-onderdelen en een afsluitend onderdeel. Het bevat enkele vragen die betrekking hebben op de persoonlijke mening van de hoogleraar of een algemeen onderwerp en tevens enkele vragen die op elk van de afzonderlijke AiO's van de hoogleraar betrekking hebben. In het algemene deel wordt gevraagd naar de faculteit waar de hoogleraar werkzaam is, zodat de resultaten van de enquête wederom per faculteit bekeken kunnen worden. Vervolgens wordt gevraagd

-5-

AiO aan het werk naar het aantal AiO's dat de hoogleraar op dat moment begeleid. Het eerste thema-onderdeel betreft zaken rondom de aanstelling van de AiO. Er wordt gevraagd hoe de AiO's bij hoogleraar zijn gekomen en waarop de hoogleraar de AiO's selecteert. Vervolgens wordt gevraagd of de hoogleraar op de hoogte is van verplichtingen betreffende het OBP, of deze is opgesteld en wat de hoogleraar van het OBP vindt. In de resultaten wordt gekeken in hoeverre er wat betreft het opstellen van een OBP discrepanties bestaan tussen de antwoorden van de AiO's en de hoogleraren. Het tweede thema-onderdeel gaat over de inhoud van de projecten van de AiO's. Er wordt gevraagd wie het onderzoeksproject heeft ingebracht, in hoeverre dit project al inhoud had voordat de AiO begon en of de AiO eigen ideeën heeft met betrekking tot het project. Vervolgens wordt gevraagd of er planningen worden gemaakt door de AiO's, of de hoogleraar verwacht dat de AiO uit zal lopen en wat de eventuele redenen voor deze uitloop zijn. Het derde thema-onderdeel betreft de werksituatie. Hierin wordt gevraagd naar het aantal uren en soort begeleiding dat de hoogleraar aan de AiO geeft. Deze vraag zal eveneens in de resultaten vergeleken worden met de antwoorden van de AiO's. Tevens wordt gevraagd of de hoogleraar zijn AiO's laat participeren in een onderzoeksschool en wat de hoogleraar vindt van onderzoekscholen. Het vierde en tevens laatste thema-onderdeel gaat over werkzaamheden. Er worden enkele vragen gesteld over de te volgen opleiding en het te geven onderwijs door de AiO. Er wordt expliciet gevraagd hoeveel tijd de AiO's volgens de hoogleraar aan beide onderdelen besteden. Tenslotte wordt gevraagd wat in hoeverre de AiO's nevenactiviteiten verrichten en wat de mening van de hoogleraar over dergelijke nevenactiviteiten is. In het afsluitende deel wordt gevraagd of de hoogleraar zijn AiO's op verschillende punten wil beoordelen met een cijfer tussen de een en vijf. Het betreft hier zaken als de kwalitatieve en kwantitatieve produktiviteit, het nemen van initiatieven en de gevolgde onderzoeksmethodiek.

-6-

AiO aan het werk 1.4 AiO ASCI BK BSDL Burgers CT CTG DAiOO DIMES ET Geo IO IRI LAiOO L&R MP OBP OiO OSPT RRWO STM TB TN TO TwAiO TWI WbMT WTM

Afkortingen Assistent in Opleiding (4 jaar, in dienst van de universiteit) Advanced School for Computing and Imaging faculteit der Bouwkunde interuniversitaire onderzoekschool Biotechnological Sciences Delft Leiden J.M. Burgerscentrum, onderzoekschool voor stromingsleer faculteit der Civiele Techniek Centrum voor Technische Geowetenschappen Delfts AiO Overleg (belangenvereniging voor Delftse AiO’s) Delfts Interfacultair Instituut voor Micro-Elektronica en Submicrontechnologie faculteit der Elektrotechniek faculteit der Geodesie faculteit van het Industrieel Ontwerpen Interfacultair Reactor Instituut Landelijk AiO Overleg (overkoepeld orgaan van plaatselijke AiO overleggen) faculteit der Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek faculteit der Mijnbouwkunde en Petroleumwinning Opleidings- en Begeleidings-Plan Onderzoeker in Opleiding (4 jaar, in dienst van NWO of FOM) Onderzoekschool Procestechnologie Rechtspositieregelement Wetenschappelijk Onderwijs faculteit der Scheikundige Technologie en der Materiaalkunde faculteit der Technische Bestuurskunde faculteit der Technische Natuurkunde Toegevoegd Onderzoeker Twee-jarige Assistent in Opleiding (2 jaar, in dienst van de universiteit) faculteit der Technische Wiskunde en Informatica faculteit der Werktuigbouwkunde en Maritieme Techniek faculteit der Wijsbegeerte en Technische Maatschappijwetenschappen

-7-

AiO aan het werk

2

Resultaten: AiO-enquête

2.1

Respons

In totaal zijn ongeveer 850 enquêtes verstuurd waarvan er 280 bruikbaar zijn terug gekomen. In figuur 0 is het aantal respondenten per faculteit te zien, zowel in absolute aantallen als in percentages. De gemiddelde respons ligt op 32%.

140 38%

36%

120 20%

100 43% 34% 34%

80

Legenda 60 40 20

geen respons respons 40%

29% 45%21% 38%

44%

42%

100%

25%

0 BK CT ET GEO IO IRI L&R MP STM TB TNWbMTTWIWTM div

faculteit

Afbeelding 1 Respons per faculteit De in figuur 1 weergegeven ‘diverse’ AiO’s zijn in hoofdzaak enkele AiO’s die bij TNO gedetacheerd zijn. Naast een goede verdeling over de faculteiten is de verdeling over het aantal jaar dat de AiO bezig is van belang voor de representativiteit van de resultaten. Dit wordt weergegeven in figuur 2. In het vervolg van de uitwerking zal onderscheid gemaakt worden naar drie groepen: de eerste groep betreft AiO's in de aanloopfase, tot en met het eerste jaar, de tweede groep betreft AiO's in de onderzoeksfase, 1½ t/m 3 jaar, en de derde groep betreft AiO's in de afrondingsfase, 3½ jaar of meer bezig. In totaal zitten daarmee 57 AiO's in de aanloopfase (20%), 137 AiO's in de onderzoeksfase (50%) en 85 AiO's in de afrondingsfase (30%). Verder geeft 51% van de responderende AiO’s aan aangesloten te zijn bij een onderzoekschool. Van hen is echter 59% pas in de loop van het onderzoek bij de onderzoekschool betrokken. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat diverse onderzoekscholen zich nog in een oprichtingsfase bevinden. Onderscheid tussen AiO's en OiO's is nauwelijks te maken vanwege het geringe aantal OiO's. Onderscheid naar geldstroom waarop de AiO onderzoek doet is niet gemaakt. Te veel AiO’s zijn niet op de hoogte van de verschillende geldstromen. Deze antwoorden op deze vraag worden dan ook niet betrouwbaar geacht.

2.2

Motivatie

Bijna de helft van de respondenten geeft aan dat ze persoonlijk gevraagd zijn om AiO te worden. Een kwart geeft aan dat ze gereageerd hebben op een advertentie. Open sollicitaties (14%) en zelf lobbyen (8%) komen minder vaak voor. De meeste AiO’s beginnen binnen een half jaar nadat ze afgestudeerd zijn en besteden de tussengelegen tijd aan vakantie. Vervolgens is de beslissing om AiO te worden gestaafd op een zevental aspecten. In figuur 2 staan vijf daarvan grafisch weergegeven. De twee resterende aspecten, hoogte van het salaris en de aanstellingsduur, zijn niet weer te geven in dit figuur. Ten aanzien van de hoogte van het salaris geeft 61% van de respondenten aan, dit geen invloed op hun beslissing gehad heeft, 7% heeft het positief laten

-8-

AiO aan het werk

50

40

30

20

10

0 ½

1

1½

2 2½ 3 aantal jaar bezig

3½

4

>4

Afbeelding 2 Respons per aantal jaar bezig

meewegen en 29% negatief. Ook ten aanzien van de (beperkte) aanstellingsduur geeft het merendeel aan hier niet aan gedacht te hebben (71%), 19% heeft het als positief element ervaren en 6% als negatief element. Bij de vraag over eventuele aanvulling op het salaris gaf 62% te kennen geen aanvulling te hebben.

aanvulling op salaris

niets anders rol bij beslissing

dienstplicht

doorslag gegeven meegespeeld geen invloed

verdieping kennis

carrière wetenschap 0

25 50 75 procent van respondenten

100

Afbeelding 3 Motivatie AiO te worden

2.3

Uitloop

Een interessante vraag, met name in het kader van de wachtgeld problematiek, is in hoeverre de AiO’s verwachten uit te lopen. De AiO’s is gevraagd of en zo ja hoeveel ze over de beschikbare 4 jaar heen verwachten te gaan met hun onderzoek. Figuur 4 laat zien dat bijna 2/ 3 van de AiO’s niet of nauwelijks uit denkt te lopen. In figuur 5 is dit uitgesplitst naar de drie groepen van jaren bezig. Dit laat zien dat hoe langer men bezig is, hoe langer men verwacht uit te lopen.

-9-

AiO aan het werk

25,8%

13,1% uitloop > 1 jaar 1 jaar ¾ jaar ½ jaar ¼ jaar niet

9,1% 8,0% 8,0% 36,0%

Afbeelding 4 Verwachte uitloop 100

80

60 jaar bezig tot en met 1 jaar 1 tot en met 3 jaar vanaf 3 jaar

40

20

0 0

0,2 0,5 0,7 1 verwachte uitloop in jaren

1,3

Afbeelding 5 Verwachte uitloop per aantal jaar bezig In de enquête is ook expliciet gevraagd in welk jaar hoeveel vertraging ontstond als gevolg van wijziging in de inhoud of in de tijdsplanning van het onderzoek. Achteraf bleek de vraagstelling voor niet iedereen even duidelijk te zijn, waardoor de antwoorden minder betrouwbaar zijn. Uit de antwoorden blijkt, dat als gevolg van inhoudelijke wijzigingen of wijzigingen in het tijdpad over het algemeen minder dan een half jaar vertraging optreedt in het eerste of tweede jaar. Tevens is gevraagd of, en zo ja welke, andere oorzaken voor vertraging aan te wijzen zijn en hoeveel totale vertraging die veroorzaakt hebben. In totaal hebben 63 AiO’s (23%) dergelijke andere oorzaken genoemd met een gesommeerde vertraging van ongeveer 445 maanden. Figuur 6 toont van vijf categorieën van oorzaken welk aandeel in de totale vertraging ze hebben. Schokkend is de waarde bij ‘gebrek aan ondersteuning’. Onder deze categorie vallen voornamelijk het gebrek aan geld, het gebrek aan goede apparatuur en het zelf moeten bouwen van proefopstellingen. Daarnaast ontbreekt het ook aan software, zijn er technische problemen en/of is er onvoldoende ondersteunend personeel. Bij ‘inhoudelijke problemen’ gaat het voornamelijk om problemen met de afbakening van een (slecht geformuleerd) onderzoek. Bij ‘problemen met begeleiding’ komt het vertrek van hoogleraren, al dan niet tijdelijk, relatief veel voor. De ‘persoonlijke omstandigheden’ betreffen hoofdzakelijk ziektes; de ‘taken’ zijn hoofdzakelijk extra onderwijstaken en een enkele keer eigen nevenactiviteiten.

- 10 -

AiO aan het werk

13,5% 25,4%

aspecten 13,5%

inhoudelijke problemen problemen begeleiding gebrek aan ondersteuning persoonlijke omstandigheden extra taken

18,7% 29,0%

Afbeelding 6 Aandeel van verschillende bij ‘diverse vertragingen’ genoemde aspecten Let wel, uitloop en vertraging zijn geen synoniemen van elkaar. Vertraging hoeft niet tot uitloop te leiden: het kan ook resulteren in een inperking van de onderzoeksresultaten. Antwoorden die betrekking hebben op vertraging geven dan ook slechts een indicatie van oorzaken van uitloop. Verder is het interessant in hoeverre de verwachting ten aanzien van de uitloop verschilt per onderzoeksgroep. De figuren 7 en 8 laten respectievelijk voor de verschillende faculteiten en voor de verschillende onderzoekscholen zien, hoeveel vertraging de daar werkzame AiO’s verwachten. Zeer opvallend zijn de faculteit Geodesie en de onderzoekschool BSDL waar alle AiO’s denken uit te lopen, en nog fors ook. Ook bij de faculteiten CT, L&R en WbMT en de onderzoekschool Bouw wordt een vrij forse uitloop verwacht. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of hier structurele verklaringen voor te geven zijn. 100

80 jaar uitloop

60

1,3 1 0,7 0,5 0,2 0

40

20

0 CT BK

Geo ET

IO

L&R STM TN WbMT IRI MP TB TWI WTM faculteiten

Afbeelding 7 Verwachte uitloop per faculteit

- 11 -

AiO aan het werk

100

80 jaar uitloop

60

1,3 1 0,7 0,5 0,2 0

40

20

0 Bouw BSDL DIMES TRAIL ASCI Burgers CTG OSPT divers onderzoekscholen

geen totaal

Afbeelding 8 Verwachte uitloop per onderzoekschool De laatste ‘kolom’ in figuur 8 geeft overigens het (kleine) verschil weer tussen AiO’s die wel en AiO’s die niet zijn aangesloten bij een onderzoekschool.

2.4

Opleidings- en Begeleidings-Plan

Het Opleidings- en Begeleidings-Plan, hierna OBP genoemd, wordt gezien als het belangrijkste document voor de AiO’s. Het document legt in principe alle rechten en plichten vast en dient als formele ‘handleiding’ voor het functioneren van de AiO. In praktijk blijkt echter, dat zowel de aanwezigheid en handhaving als de inhoud van het OBP te wensen over laten. Figuur 9 toont het aantal AiO’s dat geen OBP heeft en het aantal waarbij het na 2, 6, 12 of méér maanden opgesteld is. Daarbij is onderscheid gemaakt naar AiO’s in de opstart-, de onderzoeks- en de afrondingsfase. Uit de figuur wordt duidelijk, dat het niet alleen de beginnende AiO’s zijn die nog geen OBP hebben! 160 140 120 100 jaar bezig 80

vanaf 3 jaar 1 tot en met 3 jaar tot en met 1 jaar

60 40 20 0

geen OBP <2 <6 < 12 > 12 maanden tussen aanstelling en opstellen

Afbeelding 9 Termijn waarop het Opleidings- en Begeldings-Plan is opgesteld Uit de figuur blijkt dat nog altijd 20% van alle AiO’s geen OBP heeft. Ook hier de vraag of er verschil tussen onderzoeksgroepen waarneembaar is. Figuren 10 en 11 tonen de gegevens per faculteit en per onderzoekschool. Twee zeer slecht scorende faculteiten zijn BK en CT, waar ruim 40% van de AiO’s geen OBP heeft. Dit komt ook terug bij de onderzoekscholen waar met name Bouw en Trail slecht scoren

- 12 -

AiO aan het werk (beide gevestigd in CT). Geodesie is een zeer positieve uitzondering waar alle AiO’s binnen twee maanden een OBP hebben. 100

80

60

na aanstelling geen OBP > 12 mnd < 12 mnd < 6 mnd < 2 mnd

40

20

0 CT BK

Geo ET

L&R STM TN WbMT IRI IO MP TB TWI WTM faculteiten

Afbeelding 10 Termijn waarbinnen het OBP is opgesteld (per faculteit)

100

80

60

na aanstelling geen OBP > 12 mnd < 12 mnd < 6 mnd < 2 mnd

40

20


geen totaal

Afbeelding 11 Termijn waarbinnen het OBP is opgesteld (per onderzoekschool)

Vervolgens is gevraagd naar de inhoudelijke en procedurele aspecten van het OBP. Zelfs wanneer er een OBP ligt voldoet dit nog niet altijd aan de (wettelijke) regels. Zo blijkt bij 19% van de opgestelde OBP’s niet vermeld te worden, hoeveel uur begeleiding de AiO zal ontvangen. Verder blijkt dat naar bijna de helft van de opgestelde OBP’s nooit meer naar wordt gekeken, terwijl geregelde controle en eventuele bijstelling van het onderzoek vereist is. Over het algemeen komt het initiatief tot het maken van een OBP van de begeleiding uit: AiO’s weten bij aanstelling veelal niet dat het verplicht is. De meeste OBP’s worden wel in samenspraak met de AiO opgesteld.

- 13 -


Planning

Nauw verwant aan het OBP is een projectplanning. Een projectplanning hoeft niet persé een tijdsplanning te zijn: het gaat voornamelijk om een gedetailleerd overzicht van te verrichten activiteiten, de afhankelijkheden tussen deze activiteiten en de verwachte resultaten. Als zodanig is een projectplanning te zien als een nadere uitwerking van het OBP. Figuur 12 toont de tijdsduur tussen aanstelling van de AiO en het maken van een planning voor het vervolg van het onderzoek.

41,5% planning 8,7% 9,5%

geen < ½ jaar < 1 jaar > 1 jaar

40,4%

Afbeelding 12 Termijn waarop een planning is opgesteld Gezien het ontbreken van een OBP bij 20% van de AiO’s is het ontbreken van een planning bij veel AiO’s geen grote verrassing. Wel opvallend is dat het aantal AiO’s zonder planning zelfs twee maal zo hoog is als het aantal AiO’s zonder OBP, en dat terwijl een goede planning vaak onmisbaar is voor het goed uitvoeren van onderzoek. Een kanttekening die hierbij geplaatst moet worden is, dat in de vraagstelling niet duidelijk gemaakt is dat ‘planning’ niet noodzakelijkerwijs ‘tijdsplanning’ hoeft te betekenen. AiO’s die bij het woord planning gelijk aan een tijdsplanning denken, zullen aangegeven hebben dat ze geen planning hebben, ook al zullen ze wel een idee hebben van de soort en volgorde van te verrichten werkzaamheden. Het aantal AiO’s zonder planning is echter zo hoog dat dit in geen geval een volledige verklaring kan zijn. Bij de analyse van de resultaten wordt hier nader aandacht aan besteed. Ook hier is weer een uitsplitsing naar faculteit en onderzoekschool gemaakt (figuren 13 en 14). Duidelijke uitschieter naar de negatieve kant is de faculteit L&R, maar diverse andere faculteiten hebben een eveneens bedroevend laag plannings-percentage. Bij de onderzoekscholen zitten ASCI, Dimes en OSPT aan de lage kant, maar deze scoren nog wat positiever dan diverse faculteiten. Positieve uitzonderingen zijn met name de faculteiten BK, MP, TB en WTM.

- 14 -

AiO aan het werk

100

80 na aanstelling

60

geen > 12 mnd < 12 mnd < 6 mnd < 3 mnd < 1 mnd

40

20

0 CT BK

Geo ET

L&R STM TN WbMT IRI IO MP TB TWI WTM faculteiten

Afbeelding 13 Termijn waarbinnen een planning is opgesteld (per faculteit) 100

80 na aanstelling

60

geen > 12 mnd < 12 mnd < 6 mnd < 3 mnd < 1 mnd

40

20


geen totaal

Afbeelding 14 Termijn waarbinnen een planning gesteld (per onderzoekschool)

De AiO’s is gevraagd nader uit te splitsen of een eventuele wijziging van de planning een gevolg was van inhoudelijke aanpassingen of van temporele aanpassingen in het onderzoek. Dit onderscheid werd door slechts weinig AiO’s goed begrepen, waardoor de antwoorden op deze vragen onbetrouwbaar zijn. Wel blijkt dat wijziging van de planning in gelijke mate in de eerste drie jaren voor komt. Wanneer er een planning is, wordt deze in een kwart van het aantal gevallen niet door de begeleiders mede-bewaakt. In de helft van het aantal gevallen is de planning na het opstellen nog gewijzigd. Belangrijk in dit kader is de mate waarin het onderzoek reeds geformuleerd was voordat de AiO zelf begon. Vaak (62%) ligt er slechts een beperkt projectvoorstel en bij bijna de helft van de onderzoeken (45%) ontbreekt een duidelijke probleemstelling vooraf. Ook een doelstelling (34%) en een voorgestelde aanpak (65%) ontbreken in veel gevallen. Bij 35% van de projecten betreft het een vervolgstudie.

- 15 -


Publicaties

Een belangrijk onderdeel van een promotieonderzoek betreft het publiceren van resultaten. De invloed van publicaties op het onderzoek is tweeledig: enerzijds zal het het onderzoek bevorderen door sturing en feedback vanuit het veld, anderzijds blijkt het maken van een publikatie dusdanig veel tijd te kosten dat het ten koste gaat van onderzoekstijd. Toch kan gesteld worden dat een groot aantal publicaties gunstiger is voor het onderzoek, met name omdat het helpt gedachten en resultaten te formuleren en als zodanig al een stukje schrijfwerk voor het proefschrift inhoudt. Presentatie van papers op congressen komt veelvuldiger voor dan publikatie in een tijdschrift: 70% van de AiO’s heeft één of meerdere malen gepresenteerd, 43% één of meerdere malen gepubliceerd. Dit zal te maken hebben met het aantal beschikbare congressen (groot) en tijdschriften (klein) per vakgebied en de toegankelijkheid van elk (tijdschriften hebben vaak zeer strenge review-rondes). Tabel 1 geeft een grof overzicht van faculteiten en onderzoekscholen waar relatief weinig of juist veel gepresenteerd en gepubliceerd wordt. Tabel 1:

uitschieters ten aanzien van het aantal presentaties en publicaties relatief weinig

presentaties

publicaties

relatief veel

faculteiten

onderzoekscholen

faculteiten

onderzoekscholen

Geodesie L&R WTM

-

-

-

L&R TB

Burgers Centrum

BK Geodesie STM IRI

Bouw Dimes OSPT

Zoals te verwachten is heeft het aantal jaar dat een AiO bezig is een duidelijke invloed op het al dan niet presenteren en publiceren. In de aanloopfase (t/m 1e jaar) presenteert 35% van de AiO’s op een congres en publiceert 7% in een tijdschrift. In de onderzoeksfase (1 e t/m 3e jaar) bedragen deze percentages respectievelijk 71 en 42%, en in de afrondingsfase (4 e jaar) respectievelijk 91 en 62%.

2.7

Begeleiding

Zeer belangrijk in een promotieonderzoek is de begeleiding die de AiO ontvangt. De begeleiding moet in ieder geval plaats vinden door een hoogleraar. Vaak wordt tevens een medewerker aangesteld die de meer dagelijks begeleiding voor zijn rekening neemt, en geregeld worden ook mensen van buiten de universiteit bij het project betrokken. Gesteld kan worden dat de hoogleraar mede verantwoordelijk is voor de inhoudelijke kwaliteiten van het werk van de AiO, de dagelijks begeleider voor de voortgang van het werk en de externe begeleider voor de validiteit en bruikbaarheid van de resultaten. Bij 19% van de AiO’s treedt alleen de hoogleraar als begeleider op. De eerste vraag ten aanzien van de begeleiding betrof de tijd die de hoogleraar en de dagelijks begeleider hieraan besteden. De figuren 15 en 16 tonen de procentuele verdeling van het aantal bestede uren per maand volgens de door de AiO's gegeven antwoorden. Gemiddeld besteden hoogleraren zo’n 2 uur per maand aan begeleiding en medewerkers zo’n 4,2 uur. Opvallend is dat bijna de helft van de hoogleraren per maand 1 uur of minder aan begeleiding besteedt!

- 16 -

AiO aan het werk

23,4%

25,5%

10,9%

18,2%

10,9%

uur per maand <1 1 2 3 4 >5

10,9%

Afbeelding 15 Begeleiding door promotor

18,8% 18,3% 24,9%

19,7%

uur per maand <2 2 4 6 >8

18,3%

Afbeelding 16 Begeleiding door anderen Het gemiddelde aantal uur begeleiding is vrijwel gelijk in de aanloop- en de onderzoeksfase. In de afrondingsfase is het gemiddelde aantal uur begeleiding zelfs licht lager dan in beide andere fasen. Dat medewerkers méér uren begeleiding geven dan hoogleraren is logisch: zij zijn de dagelijks begeleiders terwijl de hoogleraren meer op hoofdlijnen begeleiden. Of betreffende uren voldoende zijn is op zich niet aan te geven: dat moet vooral blijken uit de voortgang van het onderzoek. Correlatieanalyses van de verwachte uitloop tegen enerzijds het aantal uren begeleiding door hoogleraren en anderzijds het aantal uren begeleiding door medewerkers laat zien dat er geen enkel verband te leggen valt tussen uitloop en uren. Daaruit kan de voorzichtige conclusie getrokken worden dat de totaal gegeven begeleiding als voldoende beschouwd kan worden. Overigens is de hoeveelheid begeleiding bij 39% van de AiO’s minder dan hetgeen oorspronkelijk in het OBP was afgesproken. Bij 53% is geen afwijking van het OBP waarneembaar. Twee specifieke vragen omtrent (vormen van) begeleiding betreffen het aandragen van relevante literatuur en het helpen bij het vinden van een geschikte baan (in de eindfase). Een kwart van de AiO’s geeft aan dat ze geen hulp krijgen bij het vergaren van relevante informatie, de helft van de AiO’s in de laatste fase dat ze geen hulp krijgen bij het zoeken naar een geschikte baan. Een ander aspect is de kwaliteit van de begeleiding: is de begeleiding nuttig voor de inhoud van het

- 17 -

AiO aan het werk onderzoek. Figuur 17 toont hoe de AiO’s oordelen over de inhoud van de begeleiding. Deze beoordeling betreft een schaal van 1 tot en met 5, waarbij 1 staat voor slecht en 5 voor goed. Zeer opvallend is dat de kwaliteit van de begeleiding gegeven door medewerkers hoger gewaardeerd wordt dan die door hoogleraren, en dat terwijl de hoogleraren toch de eerst-verantwoordelijken zijn ten aanzien van de inhoud. Twee verklaringen kunnen gegeven worden. Op de eerste plaats heeft de AiO twee maal zo veel contact met medewerkers als met hoogleraren en zullen daardoor méér (nuttige) informatie van hen krijgen dan van de hoogleraren. Op de tweede plaats blijkt het vaak moeilijk een hoogleraar binnen de universiteit te vinden die gespecialiseerd is in het veelal betrekkelijk nauwe promotieveld. Geregeld zijn hoogleraren slechts globaal op de hoogte van de inhoud van het promotieveld van de AiO en wordt er een begeleider bij gezocht (intern of extern) die juist meer gespecialiseerd is.

50

40

30 Legenda kwaliteit hoogleraar kwaliteit begeleider

20

10

0 slecht

matig normaal

goed zeer goed

Afbeelding 17 Kwalificatie van begeleiding Wanneer de beoordeling over de faculteiten uitgesplitst wordt blijkt, dat bij vrijwel alle faculteiten de inhoud van de begeleiding door hoogleraren met ‘normaal’ en die door medewerkers met ‘goed’ gewaardeerd wordt. Uitzonderingen zijn ET waar de medewerkers ‘matig’ gewaardeerd worden, L&R en IRI waar de hoogleraren ‘matig’ en de medewerkers ‘zeer goed’ gewaardeerd worden en TB waar zowel hoogleraren als medewerkers ‘goed’ gewaardeerd worden. Tevens is gevraagd naar de persoonlijke verstandhouding tussen de AiO en zijn begeleiders. Wanneer er problemen zijn blijken die vaak te maken hebben met wrijvingen in de relatie tussen AiO en hoogleraar/medewerkers. De waardering voor de persoonlijke verstandhouding is echter ronduit goed: de waarderingen ‘slecht’ en ‘matig’ komen nauwelijks voor, ‘normaal’ iets meer en ‘goed’ en ‘zeer goed’ zeer veel. Overigens blijkt de waardering van de kwaliteit van de inhoud in zekere mate gecorreleerd te zijn aan zowel het aantal uur begeleiding als de persoonlijke verstandhouding met de begeleider. Beide relaties hebben een correlatie-coëfficiënt van ongeveer 0,5: een niet sterk maar wel aantoonbaar verband. Blijkbaar wordt de begeleiding hoger gekwalificeerd wanneer er meer tijd in gestopt wordt en de sfeer ‘ontspannen’ is. Een vorm van begeleiding betreft ook de ondersteuning van de AiO, zowel op het materiële als het financiële en personele vlak. Bij de analyse van oorzaken van diverse vertragingen is al aangegeven dat het nog bedroefend vaak ontbreekt aan essentiële ondersteuning. Dit blijkt ook uit de antwoorden op de vraag hiernaar. Van de respondenten geeft 25% aan onvoldoende ondersteuning te ervaren, voornamelijk in de vorm van personele (13% van aantal respondenten) en materiële (11%) ondersteuning. Ook financiële ondersteuning wordt vaak gemist (6%). Bij personele ondersteuning is vooral behoefte aan secretarieel en technisch ondersteunend personeel, bij de materiële aan (goede) computers en bij financiële aan reisbudgetten.

- 18 -

AiO aan het werk Nadat de feitelijke enquête gehouden is zijn de AiO’s die hun naam en telefoonnummer doorgegeven hadden nog benaderd met een aantal aanvullende vragen. Deze vragen betroffen beoordelings- en functioneringsgesprekken. Elke AiO hoort na afloop van het eerste jaar een beoordelingsgesprek te krijgen waarin bepaald wordt of het onderzoek voortgezet kan worden. Daarnaast zal de AiO, net als elk ander personeelslid, mee moeten draaien in jaarlijkse functioneringsgesprekken. In totaal bleken de antwoorden van 84 AiO’s bruikbaar. Diverse AiO’s gaven aan halfjaarlijks een gecombineerd beoordelings- en functioneringsgesprek te hebben. In totaal geeft 70% aan op tijd een beoordelingsgesprek en 64% geregeld een functioneringsgesprek gehad te hebben. De overigen hadden deze gesprekken niet, niet op tijd of niet vaak genoeg. Gezien het geringe aantal AiO’s dat deze vragen beantwoord heeft kunnen deze resultaten niet leiden tot harde conclusies. Wel geven ze een indicatie van de mate waarin AiO’s de (verplichte) gesprekken krijgen.

2.8

Opleiding en onderwijs

Tot slot is de AiO’s gevraagd naar de opleiding die ze krijgen en het onderwijs dat ze verzorgen. Bij opleiding wordt gedoeld op diverse vormen van kennis opdoen, zoals het volgen van colleges, cursussen, summerschools, het bijwonen van congressen en het (inhoudelijk) deelnemen aan AiO-netwerken. Bij onderwijs wordt gedoeld op diverse vormen van kennis uitdragen, zoals het verzorgen van colleges, practica en tentamens en het begeleiden van projectgroepen en afstudeerders. Helaas ‘hoort’ bij het verzorgen van tentamens ook het surveilleren en nakijken, taken die niets meer van doen hebben met het uitdragen van kennis. Figuren 18 en 19 geven voor elk soort opleiding en onderwijs weer hoeveel van het totale aantal AiO’s het betreffende soort ontvangt of verzorgt. De opleiding bestaat - gelukkig - voor het grootste deel uit congressen en cursussen, die vaak specialistischer zijn dan algemene colleges. Ten aanzien van het onderwijs geldt eenzelfde positieve constatering dat de AiO’s veel tijd besteden aan het begeleiden van afstudeerders. Jammer is dat nog relatief veel tijd besteed wordt aan voor het onderzoek zinloze activiteiten als het surveilleren bij tentamens en het nakijken ervan. 100

80

60

40

20

0 colleges

cursussen

congressen

Afbeelding 18 Inhoud van de opleiding

- 19 -

netwerk

anders

AiO aan het werk

100

80

60

40

20

0 colleges

practica

surveilleren

nakijken

projecten afstudeerders

anders

Afbeelding 19 Inhoud van het gegeven onderwijs Bij de inhoud van opleiding en onderwijs werd gevraagd die elementen te noemen, die gemiddeld méér dan 2 uur per maand kosten. In een volgende vraag werd gevraagd naar de hoeveelheid tijd die opleiding en onderwijs nu in totaal kosten. De resultaten staan in figuur 20.

50

40

30 Legenda opleiding

20

onderwijs

10

0 <5%

5 - 10 %

10 - 15 %

15 - 25 %

> 25 %

% van totale tijd

Afbeelding 20 Tijdsbesteding opleiding en onderwijs Opvallend is dat de AiO méér tijd besteed aan onderwijs verzorgen dan aan opleiding genieten. De tijd besteed aan opleiding is zelfs uitzonderlijk laag: gemiddeld slechts 6,5% van de totaal beschikbare tijd. Aan onderwijs wordt gemiddeld 8,5% van de totaal beschikbare tijd besteed. Een mogelijke verklaring hiervoor is te vinden in hetgeen is afgesproken in het OBP. Ten aanzien van de opleiding wijkt de werkelijk bestede tijd bij de helft van de AiO’s af van hetgeen in het OBP is vastgelegd, voornamelijk door een onvoldoende aanbod en te weinig tijd. Ten aanzien van het onderwijs is er nauwelijks een afwijking hetgeen is afgesproken in het OBP. De AiO’s blijken de tijdsverdeling overigens geen probleem te vinden. Op de vraag naar een oordeel over de hoeveelheid opleiding en onderwijs gaf het merendeel een 3 aan (voldoende) en slechts enkelen een 1 of 2 (te weinig) of een 4 of 5 (te veel). Wel wordt geoordeeld dat de hoeveelheid opleiding enigszins te weinig en de hoeveelheid onderwijs enigszins te veel is. Deze beoordeling van de hoeveelheid is nauwelijks afhankelijk van de fase waarin de AiO zit. In de aanloopfase zal méér tijd aan opleiding besteed worden dan in andere fasen, terwijl aan onderwijs juist in de onderzoeksfase relatief veel tijd besteed zal worden. Uitsplitsing van deze beoordeling over het aantal

- 20 -

AiO aan het werk jaar dat de AiO bezig is laat echter zien, dat alle AiO’s in gelijke mate tevreden zijn over de hoeveelheid die ze in dat jaar ontvangen en verzorgen. Uitsplitsing van de hoeveelheid aan opleiding en onderwijs bestede tijd naar de faculteiten laat zien, dat bij L&R en TB relatief veel tijd aan opleiding besteed wordt. L&R, MP en STM zijn faculteiten waar relatief veel tijd aan onderwijs besteed wordt.

50

40

30 Legenda opleiding onderwijs

20

10

0 slecht

matig

normaal

goed

zeer goed

Afbeelding 21 Kwalificatie inhoud opleiding en onderwijs Naast een oordeel over de hoeveelheid opleiding en onderwijs is gevraagd naar een oordeel over de inhoud en het nut ervan. De inhoud van opleiding en onderwijs wordt over het algemeen goed beoordeeld (zie figuur 21). Opvallend echter is dat de inhoud van het onderwijs aanmerkelijk beter beoordeeld wordt dan de inhoud van de opleiding. Een verklaring hiervoor is mogelijk dat met name het begeleiden van afstudeerders zeer specifiek is en direct aansluit op het promotieonderzoek, terwijl congressen en cursussen vaak nog in zekere mate algemeen zijn (weinig toegespitst). Het gemiddelde oordeel over de opleiding is bij vrijwel alle faculteiten normaal. Het onderwijs wordt bij de helft van de faculteiten als normaal en bij de andere helft als goed beoordeeld. Verder is gevraagd naar het nut van opleiding en onderwijs, enerzijds voor het onderzoek zelf, anderzijds voor de persoonlijke ontwikkeling. Het nut van de opleiding wordt op beide aspecten beter beoordeeld dan dat van het onderwijs (zie figuur 22). Opvallend is wel dat het nut voor het onderzoek lager beoordeeld wordt dan dat voor de persoonlijke ontwikkeling. Blijkbaar zijn veel colleges en cursussen leuk voor de AiO zelf, maar heeft hij er niet zo veel aan voor het onderzoek. Dit bevestigt het beeld dat er nog steeds weinig relevante 2e -fase opleidingen bestaan.

- 21 -

AiO aan het werk

50

40

30

Legenda opleiding mbt onderzoek onderwijs mbt onderzoek opleiding mbt 'vorming' onderwijs mbt 'vorming'

20

10

0 laag

matig

normaal

goed

hoog

Afbeelding 22 Kwalificatie relevantie opleiding en onderwijs Op vrijwel alle faculteiten wordt het nut van de opleiding gemiddeld als normaal en dat van het onderwijs als goed beoordeeld. Alleen de faculteit MP is een negatieve uitzondering: het nut van de opleiding wordt als 'weinig' en dat van het onderwijs als 'normaal' beoordeeld. Bijna de helft (45%) van de AiO’s verricht enige vorm van nevenactiviteit. Daarbij is in 30% van de gevallen sprake van een zekere mate van dwang deze activiteiten te verrichten (vakgroepsbestuur e.d.). De nevenactiviteiten betreffen voornamelijk bestuurswerk en vergen gemiddeld 7% van de totaal beschikbare tijd.

- 22 -

AiO aan het werk

3

Resultaten: hoogleraren-enquête

3.1

Respons

Van de 256 door het bureau van de universiteit verstuurde enquêtes zijn er 79 terug gekomen. Figuur 23 laat de respons per faculteit zien; de gemiddelde respons bedraagt 31%.

50

40 24%

30

24% 31% 36%

65% 45% 20%

5%

20 29%

10

17%

25%

38%

Legenda geen respons respons

30%

50%

0 BK CT ET GEO IO IRI L&R MP STM TB TNWbMTTWIWTMdiv

faculteit

Afbeelding 23 Respons per faculteit Opvallend is de lage respons van de faculteit L&R: slechts één van de 18 hoogleraren reageerde! De hoogleraren die gereageerd hebben begeleiden in totaal 392 AiO’s (49% van het totale aantal) en zijn bij 88 AiO’s copromotor. Diverse hoogleraren begeleiden één AiO. Eén hoogleraar geeft aan ongeveer 20 AiO’s te begeleiden (waarvan de helft als copromotor), en twee hoogleraren begeleiden 18 AiO’s (zie figuur 24). Gemiddeld begeleidt elke hoogleraar 6,1 AiO’s, waarvan 1,1 als copromotor. 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

aantal AiO's

Afbeelding 24 Aantal AiO's per hoogleraar

- 23 -


Werving en selectie

De hoogleraren geven aan dat 89% van de AiO’s als pas afgestudeerd student binnen komt, dus zonder significante werkervaring. Iets meer dan de helft reageert op een advertentie; 29% van de AiO’s is persoonlijk gevraagd door de hoogleraar. Slechts enkele AiO’s (9%) komen met een eigen promotievoorstel aan. Figuur 25 geeft aan op welke criteria de hoogleraren sollicitanten vooral beoordelen. Daarbij konden meerdere criteria genoemd worden: de percentages tellen dus op tot méér dan 100. cijferlijst bewezen kennis pers. eigenschappen nevenactiviteiten afstudeerwerk afstudeerrichting 0

20

40 60 80 genoemd door % van hoogleraren

100

Afbeelding 25 Selectiecriteria bij sollicitaties De hoogleraren geven 32% van de AiO’s een aanvulling op hun salaris. Van de hoogleraren is 25% niet op de hoogte van mogelijkheden ter aanvullende financiering (fondsen etc.).

3.3

Uitloop

Ook aan de hoogleraren is gevraagd of, en zo ja hoe veel, de AiO’s naar verwachting uit zullen lopen (zie figuur 26). De gemiddeld verwachte uitloop volgens de hoogleraren bedraagt 0,32 jaar, vergelijkbaar met de door de AiO’s aangegeven 0,36 jaar. In figuur 27 worden getoond wat volgens de hoogleraren mogelijke oorzaken van de uitloop zijn. De antwoorden zijn weergegeven als een percentage van het aantal AiO’s waarvan de hoogleraren aangegeven hebben dat ze uit zullen lopen.

28,5% uitloop 2,9% 4,4%

16,3%

4,9%

43,1%

Afbeelding 26 Verwachte uitloop - 24 -

> 1 jaar 1 jaar ¾ jaar ½ jaar ¼ jaar niet

AiO aan het werk

anders bewust gepland nevenactiviteiten verkeerde aanpak foute inschatting tijd wijziging inhoud 0

10

20 30 40 % van aantal AiO's met uitloop

50

Afbeelding 27 Mogelijke oorzaken uitloop Een verkeerde inschatting van de per onderdeel benodigde tijd wordt het meest genoemd, gevolgd door een zwakke of verkeerde onderzoeksaanpak van de AiO. Bij de 'diversen' wordt een keur aan redenen aangedragen. Eén hoogleraar geeft (voor zijn 15 AiO's) aan dat 'het gewoon zwaar' is. Een andere hoogleraar geeft (voor zijn 9 AiO's) aan dat een uitloop te wijten is aan het promotieregelement (procedurele vertragingen). Verder wordt voor 6 AiO's 'persoonlijke omstandigheden' genoemd. Bij 4 AiO's wordt aangegeven, dat ze (bewust) uitlopen om hun proefschrift mooier af te werken. Bij 2 AiO's is bewust een inwerkperiode gepland die tot een overschrijding van de 4 jaar leidt. Bij 4 AiO's wordt aangegeven, dat ze 'te weinig begrijpen' of 'moeite hebben met rapporteren'. Ten aanzien van 1 AiO geeft de hoogleraar aan, dat hij zelf te weinig gestuurd en gecontroleerd heeft. Opvallend is dat diverse hoogleraren bewust een overschrijding van de 4 jaar plannen. Vaak zijn ze van mening dat er vier jaar onderzoek gedaan moet worden, en dat het schrijven van een dissertatie buiten de 4 jaar valt.

- 25 -


Opleidings- en Begeleidings-Plan

Gevraagd is, of de hoogleraren op de hoogte zijn van de eisen die gesteld worden ten aanzien van het Opleidings- en Begeleidings-Plan (OBP). Dat 90% van de hoogleraren daar inderdaad van op de hoogte is is mooi, maar het is vreemd dat nog altijd 10% van de hoogleraren niet op de hoogte is van wettelijk gestelde eisen! Volgens de hoogleraren heeft 5% van de AiO’s geen OBP (AiO’s zelf geven 20% aan) en wordt het bij 93% van de AiO’s binnen een half jaar na aanstelling opgesteld. Aan dit verschil in antwoorden zal nader aandacht besteed worden in het volgende hoofdstuk. Tevens is gevraagd naar een oordeel van de hoogleraren over het OBP. Daarbij konden meerdere antwoorden aangekruist worden, vandaar dat de som van de in figuur 28 gegeven percentages groter is dan 100.

geheel zinloos zinloos in huidige vorm

als controle van AiO als vangnet voor AiO ter gedachtenbepaling 0

20

40 60 % van de hoogleraren

80

100

Afbeelding 28 Houding ten aanzien van het Opleidings- en Begeleidings-Plan

3.5

Planning

In de vraagstelling naar de planning van AiO’s is bij de hoogleraren duidelijk gemaakt dat het niet noodzakelijkerwijs een tijdsplanning hoeft te zijn, dit in tegenstelling tot dezelfde vraag bij de AiO’s. In figuur 29 is te zien dat ‘slechts’ 10% van de hoogleraren aan geeft dat de AiO’s zonder planning werken. Het verschil met de 40% die de AiO’s zelf noemen kan slechts voor een beperkt deel verklaard worden door het verschil in vraagstelling. Bij de analyse van de resultaten zal nadere aandacht besteed worden aan het verschil.

- 26 -

AiO aan het werk

19,5% 0,5%

25,4%

9,3%

planning geen geen goede > 1 jaar < 1 jaar < ½ jaar

45,4%

Afbeelding 29 Opstellen planning Van de hoogleraren geeft 80% aan dat ze de voortgang van het project bewaken aan de hand van de opgestelde planning, en in 85% van het aantal gevallen geven de hoogleraren aan dat de oorspronkelijke planning inmiddels gewijzigd is. Diverse hoogleraren beschouwen het bijstellen en wijzigen van planningen overigens als een integraal onderdeel van het verrichten van onderzoek. Ten aanzien van de probleemstelling, doelstelling en werkwijze stellen de hoogleraren dat de eerste twee globaal tot redelijk inhoud gekregen hebben vóór aanvang van het onderzoek en de werkwijze globaal. Over het algemeen worden de onderzoeken ingebracht door medewerkers van de vakgroep (die ook later de begeleider worden). Slechts 11% van de onderzoeken wordt door de AiO’s zelf ingebracht.

3.6

Begeleiding

Gemiddeld begeleidt elke hoogleraar 5 AiO’s en is hij van 1 AiO copromotor. Dit (te) hoge gemiddelde wordt voornamelijk bepaald door enkele hoogleraren (vooral bij de faculteiten Et en STM) met ruim méér dan 10 AiO’s (tot 18). Figuur 30 geeft het gemiddeld aantal uur per maand weer dat de hoogleraren aan begeleiding van de AiO's besteden. Opvallend is, dat het merendeel van de AiO's méér dan 5 uur begeleiding per maand ontvangt, terwijl de AiO's zelf aangegeven hebben dat ze gemiddeld 2 uur begeleiding per maand van de hoogleraar ontvangen. Een verklaring hiervoor is te vinden in figuur 31. Dit figuur geeft aan hoeveel van de tijd de hoogleraren aan welk soort begeleiding besteden. Van de totale tijd geven de hoogleraren aan 51% te besteden aan 'verborgen' activiteiten als het lezen van stukken tekst en het zoeken naar informatie. Slechts 39% van de tijd wordt aan voor de AiO direct zichtbare gesprekken besteedt. Het verschil tussen de méér dan 5 uur van de hoogleraren en de 2 uur van de AiO's zou heel goed mede verklaard kunnen worden doordat de AiO slechts 39% van de tijdsbesteding van de hoogleraar ‘ziet’.

- 27 -

AiO aan het werk

17,8% uur per maand 11,5% 8,2% 58,7% 3,1% 0,7%

<1 1 2 3 4 >5

Afbeelding 30 Begeleiding van AiO’s

28,8% Legenda

20,0%

9,9% 18,9%

lezen tekst bespreking vrij gesprek zoeken info anders

22,4%

Afbeelding 31 Verdeling begeleidingstijd naar activiteiten Naast de hoogleraren komen UHD’s (36%), UD’s (22%), medewerkers van andere universiteiten (11%) of externen (17%) als begeleider voor. Slechts 12% van de AiO’s wordt door alleen de hoogleraar begeleid. Vrijwel alle AiO’s hebben eigen ideeën ten aanzien van het onderzoek, en de hoogleraren stimuleren deze ideeën ook. De hoogleraren hebben het idee dat AiO’s in voldoende mate naar hen toe komen wanneer ze problemen ondervinden. Er zijn hoogleraren die geen geregelde afspraken maken over de begeleiding (16%) en zo af en toe eens bij de AiO langs lopen. Drie kwart van de AiO’s draait mee in de jaarlijkse functioneringsgesprekken. Bijna alle AiO’s krijgen na afloop van het eerst jaar hun beoordelingsgesprek. Ruim de helft (56%) van de hoogleraren ziet de eerstejaars-beoordeling als een ‘go-no go’ beslissing; 22% ziet het als een toetsingsmoment waarna een proeftijd in kan gaan; 9% ziet het alleen als richtingbepalend voor het onderzoek en 6% vindt het slechts een formaliteit.

3.7


Figuur 32 geeft weer, waaruit volgens de hoogleraren de 'ideale' opleiding voor AiO's bestaat. 90% Van de AiO's krijgt een dergelijke opleiding ook volgens de hoogleraren. Dit komt overeen met hetgeen de AiO's geantwoord hebben: zij geven aan dat ze voornamelijk opleiding ontvangen in de vorm van het

- 28 -

AiO aan het werk bijwonen van congressen en het volgen van cursussen. Het verschil zit in de derde plaats: waar de AiO's aangeven dat de doctoraal colleges na de cursussen het meest voorkomen, zien de hoogleraren het deelnemen aan een (AiO-) netwerk als op twee na beste vorm van opleiding. Wanneer de AiO's onvoldoende opleiding krijgen volgens de hoogleraren, is dat vooral te wijten aan onvoldoende aanbod (5% van totaal) of aan diverse oorzaken (7%), waarbij vooral het feit dat de opleidingen slecht georganiseerd of niet te vinden zijn genoemd wordt. Ook het gebrek aan interesse van de AiO wordt als belangrijke diverse oorzaak aangevoerd. 100

80

60

40

20

0 colleges

cursussen

congressen

netwerk

anders

Afbeelding 32 Inhoud van de te volgen opleiding Ten aanzien van de inhoud van het onderwijs is er eveneens overeenstemming tussen de hoogleraren en de AiO's. Beide geven aan dat de onderwijstaken voornamelijk het begeleiden van afstudeerders en het verzorgen van practica inhouden. Figuur 33 geeft weer welk belang de hoogleraren hechten aan elk van de soorten opleiding. 100

80

60

40

20

0 geen takencolleges

practicasurveilleren nakijken projecten afstudeerders anders

Afbeelding 33 Inhoud van het te geven onderwijs Figuur 34 geeft de schatting weer van de tijd die hoogleraren denken dat AiO's aan opleiding besteden. Het gemiddelde bedraagt 11,1% van de totaal beschikbare tijd. Opvallend is, dat de AiO's zelf aangeven niet meer dan 7,8% van hun tijd aan opleiding te besteden. Ten aanzien van de hoeveelheid onderwijs bestaat een discrepantie de andere kant op. Hoogleraren schatten dat de AiO’s gemiddeld 8,6% van hun tijd onderwijstaken verrichten, terwijl de AiO’s zelf 9,4% aangeven. Een groot deel van het verschil kan verklaard worden door de ‘zichtbaarheid’ van opleiding en onderwijs.

- 29 -

AiO aan het werk Veelal hebben de hoogleraren weinig tot geen zicht op de tijd die het volgen, voorbereiden en uitwerken van opleiding vergt, terwijl ze zelf opdrachten geven voor de onderwijstaken en daar vrij precies van weten hoeveel tijd deze vergen. Toch kan dit niet de gehele verklaring zijn voor met name de constatering dat AiO’s méér tijd aan onderwijs kwijt zeggen te zijn terwijl de hoogleraren menen dat juist meer tijd in opleiding gaat zitten. Hierop wordt in het volgende hoofdstuk teruggekomen. 50

40

30 Legenda opleiding onderwijs

20

10

0 geen idee < 5 %

5 - 10 % 10 - 15 %15 - 25 % > 25 % % van totale tijd

Afbeelding 34 Tijdsbesteding De hoogleraren weten van 37% van hun AiO’s dat ze nevenactiviteiten verrichten. Voor zover ze er zicht op hebben besteden hun AiO’s hier gemiddeld zo’n 4% van hun totale tijd aan. De meeste hoogleraren vinden dergelijke nevenactiviteiten goed voor de persoonlijke ontwikkeling (35%) of vinden dat de AiO het zelf maar moet weten (30%); 18% stelt als voorwaarde dat het aan moet sluiten bij het onderzoek en 9% vindt het tijdverspilling.

3.8

Onderzoekscholen

De hoogleraren laten 76% van hun AiO’s meedraaien in een onderzoekschool. Dit is hoger dan de 51% van de AiO’s die aangegeven hebben in een onderzoekschool mee te draaien. Een deel van dit verschil kan verklaard worden door de nog altijd onduidelijke situatie ten aanzien van onderzoekscholen en de positie van de AiO daarin. Diverse AiO’s weten weliswaar wat een onderzoekschool is en dat er één op hun vakgebied is, maar begrijpen niet helemaal wat de relatie is tussen die onderzoekschool en hun eigen vakgroep. Voor het overige wordt in het volgende hoofdstuk nog op dit verschil in gegaan. De hoogleraren is tevens naar het nut van onderzoekscholen voor de AiO’s gevraagd. Het betreft nadrukkelijk dus geen algemeen oordeel over onderzoekscholen, al spreken diverse antwoorden voor zich. Figuur 35 toont de resultaten hiervan in een percentage van het totale aantal hoogleraren (dat gereageerd heeft).

- 30 -

AiO aan het werk

geen nut

anders opdoen ervaring volgen opleiding leggen contacten 0

20

40 60 % van alle hoogleraren

80

100

Afbeelding 35 Nut onderzoekscholen Bij 'anders' geeft een grote groep hoogleraren aan geen mening te hebben of te kunnen vormen. Een enkele hoogleraar geeft aan: ‘je moet wel meedoen’. Duidelijk is in ieder geval, dat het verschijnsel ‘onderzoekschool’ nog altijd niet duidelijk is en dat de meningen er nog vrij sterk over verschillen.

3.9

Oordeel over AiO’s

Tot slot is de hoogleraren gevraagd een beoordeling van hun AiO’s te geven. Deze beoordeling betreft een 7-tal aspecten, te weten de kwaliteit van het werk, de kwantiteit van het werk, de methodiek van onderzoek, het zelfstandig kunnen werken, het tonen van initiatief, het geven van een eigen mening en het functioneren binnen de vakgroep. De beoordeling betreft een schaal van 5, waarin 1 staat voor laag/slecht/te weinig en 5 voor hoog/goed/te veel. Het gemiddelde oordeel over de AiO’s luidt als volgt: kwantiteit output 3,39 onderzoeksmethodiek 3,79 kwaliteit output 3,90 tonen initiatief 3,95 functioneren binnen groep 4,04 zelf-werkzaamheid 4,07 eigen mening 4,23. Gemiddeld genomen worden alle aspecten dus positief beoordeeld met vrij kleine onderlinge verschillen. Zeer opvallend is wel dat alle inhoudelijke aspecten (kwantiteit, kwaliteit en methodiek) de drie laagste scores hebben. De manier waarop een AiO werkt wordt dus beter beoordeeld dan wat hij doet!

- 31 -

AiO aan het werk

4

Analyse van de resultaten

4.1

Uitloop

De antwoorden ten aanzien van de uitloop geven aanleiding tot zorgen. Zowel de AiO's als de hoogleraren geven aan dat rond de 40% van de onderzoeken een half jaar of méér uit zal lopen. Ongeveer 20% (gemiddelde tussen AiO's en hoogleraren) denkt minder dan een half jaar uit te lopen; de resterende 40% denkt helemaal niet uit te lopen. Dit zijn nog slechts de verwachtingen. Uit de AiO-enquête is gebleken dat hoe langer men bezig is, hoe langer men uit denkt te lopen. Het is dus niet ondenkbeeldig dat de daadwerkelijk optredende uitloop zelfs groter is dan de uitgesproken verwachte uitloop. Aan de hoogleraren is expliciet gevraagd wat volgens hen de voornaamste oorzaken van dergelijke uitloop zijn. De antwoorden zijn in te delen naar vier categorieën. 1. Oorzaken die eigen zijn aan promotieonderzoek. Dit geldt voor ongeveer 45% van de AiO's die uit dreigen te lopen en betreft zaken als een 'verkeerde' onderzoeksaanpak en een wijziging van de inhoud. 2. Oorzaken die te voorkomen zijn. Dit geldt voor ongeveer 40% van de AiO's met mogelijke uitloop en betreft enerzijds een verkeerde inschatting van de tijd te besteden aan de diverse onderdelen van het onderzoek en anderzijds een teveel aan nevenactiviteiten door de AiO. Wanneer de AiO zijn activiteiten goed plant en de hoogleraar deze planning vanuit zijn ervaring kritisch bekijkt zijn deze oorzaken van uitloop voor een groot deel te voorkomen. 3. Bewuste planning van een uitloop. Dit geldt voor ongeveer 20% van de AiO's met mogelijke uitloop. Betreffende hoogleraren zijn van mening, dat een promotie uit minimaal vier jaar onderzoek moet bestaan (hetgeen nog weinig is in vergelijking met de promotieduren uit het verleden). Bijkomende zaken als een inwerkperiode en met name het schrijven van het proefschrift zelf is wat hen betreft extra tijd. 4. Diverse oorzaken die altijd wel optreden. Dit geldt voor ongeveer 5% van de AiO's met mogelijke uitloop en betreft bijvoorbeeld persoonlijke omstandigheden en slechte onderlinge relaties. Aan AiO's is niet expliciet gevraagd naar oorzaken voor mogelijke uitloop. Veel AiO's hebben wel 'diverse' oorzaken aangegeven voor vertraging. Vertraging hoeft niet noodzakelijkerwijs tot uitloop te leiden. Mogelijke andere manieren om vertraging op te vangen zijn het aanpassen van de planning of het verminderen van de te verrichten activiteiten. In totaal heeft 23% van de AiO's 'diverse' oorzaken voor een vertraging in het onderzoek gegeven (zie figuur 6 op pag. 14). Het aandeel 'inhoudelijke problemen' komt overeen met wat de hoogleraren als 'verkeerde aanpak' aanduiden. Opvallend veel AiO's geven problemen met de begeleiding of ondersteuning aan: dit betreft 47% van de AiO's met vertraging. Op dit aspect wordt nader in gegaan bij 'Begeleiding'. De verwachting ten aanzien van de uitloop verschilt in zekere mate tussen de verschillende faculteiten en onderzoekscholen. Bij de AiO-enquête vallen met name de faculteiten Geo, L&R, STM, WbMT en CT met een forse uitloop op. Bij de hoogleraren-enquête zijn het met name de faculteiten STM, IO, WbMT, IO en TN die opvallen met een forse uitloop. De hoogleraren-respons van de faculteiten Geo en L&R was helaas te laag om de antwoorden daarvan in deze analyse te betrekken. Duidelijk is dat STM en WbMT twee faculteiten zijn waar uitloop meer gebruikelijk lijkt dan op andere faculteiten.

- 32 -


Opleidings- en Begeleidings-Plan en Planning

Het OBP is een wettelijk verplicht document; elke AiO zou er één moeten hebben. In praktijk blijkt 10% van de hoogleraren niet eens op de hoogte te zijn van de wettelijke vereisten! Uiteindelijk geeft 20% van de AiO’s aan dat er geen OBP opgesteld is en geven de hoogleraren aan dat dat bij 5% van de AiO’s het geval is. Wanneer er een OBP is, blijkt dit vaak niet meer te zijn dan een 'plichtmatig opgesteld papiertje' waar verder nooit meer naar om gekeken wordt. Dit sluit aan bij de constatering dat zo'n 55% van de hoogleraren het OBP alleen nuttig vindt ter gedachtenbepaling omtrent het onderzoek, de opleiding en het onderwijs. Bij de analyse van de uitloop is aangegeven, dat een verkeerde of onvoldoende planning van activiteiten voor zo'n 25% van de AiO's mogelijk tot een overschrijding van de 4 jaar leidt. Hiermee is de stelling gerechtvaardigd dat geen enkel onderzoek goed van start kan gaan zonder een zekere planning van de werkzaamheden te maken. Toch geeft 40% van de AiO's en aan dat er geen planning aan te pas komt en geven de hoogleraren aan dat dat 10% van de AiO’s zonder planning werkt. Deze verschillende percentages staan weergegeven in figuur 36. Tevens zijn in deze figuur mogelijke verklaringen voor het verschil en een geschat ‘werkelijk’ niveau aangegeven. Een eerste verklaring geldt het verschil van 30% ten aanzien van de planning. Gesteld wordt, dat een deel van dit verschil structureel is, dus kenmerkend voor het verschil tussen AiO's en hoogleraren, en een ander deel een andere oorzaak heeft. Wanneer er daadwerkelijk een structureel verschil is, kan dit maximaal 15% bedragen, zijnde het verschil ten aanzien van het OBP. Daarmee moet bij de planning een verschil van minimaal 15% op een andere manier verklaard worden. Het grootste deel hiervan wordt toegeschreven aan de vraagstelling. Eerder al is aangegeven dat de vragen met betrekking tot de planning voor de AiO’s minder duidelijk waren dan die voor de hoogleraren. We stellen daarmee, dat 15% van de AiO’s de vraag wellicht verkeerd begrepen heeft en in totaal ‘nog maar’ 25% zonder planning werkt. 50

40

30 specifiek verschil structureel verschil basisdeel

maximum

20 werkelijk ??

10 minimum

0

AiO Planning

hgl

AiO

hgl

OBP

Afbeelding 36 Verschil in mening over het aantal AiO’s zonder planning en OBP

Vervolgens zullen verklaringen gezocht moeten worden voor het gestelde structurele verschil. Deze kunnen niet gevonden worden in de perceptie die elk van de groepen heeft van OBP en planning. Het OBP is duidelijk als zodanig herkenbaar en de AiO moet het zelf ondertekenen. De planning wordt door de AiO zelf gemaakt. Er kan dus geen sprake van zijn dat AiO’s gewoon niet weten dat er een OBP en planning liggen.

- 33 -

AiO aan het werk Twee mogelijke, zij het speculatieve, verklaringen resteren. Ongeveer de helft van de hoogleraren heeft geen onderscheid gemaakt naar de diverse AiO’s: voor alle AiO’s werd één antwoord gegeven. Eveneens is het voor te stellen dat hoogleraren die een dergelijke uitsplitsing wel gemaakt hebben, niet van elke AiO precies wisten of ze wel of niet een OBP/planning hebben. Op die manier kunnen verschillende AiO’s zonder OBP en planning met een grotere groep AiO’s die ze wel hebben meegeteld zijn, en vice versa natuurlijk. Bij de kanttekeningen in het volgende hoofdstuk wordt aangegeven, dat er een licht verschil in populatie kan zijn: sub-modale AiO’s versus super-modale hoogleraren. Als deze suggestie klopt kan dat het waargenomen verschil in antwoorden ten aanzien van planning en OBP deels verklaren. Ongeacht of deze speculaties kloppen zal de waarheid in het midden liggen: de werkelijke percentages AiO’s zonder planning en OBP zullen tussen de in figuur 36 aangegeven minimale en maximale waarden zitten. De mogelijke verklaringen doen ons vermoeden dat de werkelijke waarde iets dichter bij het maximum (AiO-waarden) dan bij het minimum (hoogleraar-waarden) ligt. De AiO zal immers een beter beeld van zijn eigen situatie hebben dan de hoogleraar heeft van elk van zijn gemiddeld 5 AiO's. Dit resulteert in de zeer grove schatting dat in ‘werkelijkheid’ ongeveer 15% van de AiO's geen OBP heeft en 20% zonder planning werkt. Deze 20% zonder planning is daarbij een ondergrens: het is niet zeker dat 15% van de AiO’s de vraag verkeerd opgevat heeft. Het is de vraag welk type AiO's en hoogleraren bij deze percentages hoort. Zijn het de onderzoekers en hoogleraren die geen OBP en planning (meer) nodig hebben en veel op gevoel of ervaring doen? Zoals een AiO in zijn aanvullende opmerkingen aangeeft, is er een kleine groep AiO's die zo goed is dat je ze niet moet lastig vallen met een OBP etc. Van dergelijke onderzoekers en hoogleraren kan echter verwacht worden, dat ze intuïtief een planning maken, niet noodzakelijkerwijs op papier, en zich daar ook bewust van zijn. Kortom, zij zullen aangegeven hebben dat ze wèl met een planning werken. Daarmee uiten we het vermoeden, dat OBP en planning voor een groot deel juist ontbreken bij de projecten waar ze het hardste nodig zijn: onderzoekers en hoogleraren die juist de steun van een OBP en planning nodig hebben om het overzicht over het project te kunnen houden.

4.3

Begeleiding

Een belangrijk verschil tussen hoogleraren en AiO's betreft het aantal uur begeleiding dat de AiO per maand ontvangt. Dit verschil is in hoofdzaak verklaard door het onderscheid tussen 'zichtbare' en 'onzichtbare' begeleiding: de AiO geeft waarschijnlijk alleen de tijd op waarvan hij weet dat de hoogleraar die besteedt, namelijk alleen de tijd besteed aan directe gesprekken. De hoogleraren geven aan dat dit slechts 40% van de door hen aan AiO’s bestede tijd is. Desondanks kan gesteld worden, dat maximaal één uur per maand aan directe gesprekken tussen AiO en hoogleraar wel weinig is, hetgeen toch bij bijna de helft van alle AiO’s voorkomt. Voor een goede controle op de voortgang van de AiO zal een hoogleraar minimaal eens per maand een bespreking met hem moeten hebben. Een beetje bespreking duurt al snel 1½ uur, geregeld ook langer. Dat hoogleraren dit ook beseffen blijkt wel uit het gegeven, dat bij de helft van de AiO’s de begeleiding die ze krijgen minder is dan oorspronkelijk afgesproken in het OBP. Ofwel: de intentie is beter dan de uitvoering. Overigens geldt wel dat diverse AiO’s heel goed zelfstandig, met weinig directe gesprekken met de hoogleraar kunnen werken. Bovendien heeft in veel gevallen een (externe) begeleider méér kennis van het specifieke vakgebied dan de hoogleraar. Dit blijkt ook uit de antwoorden van de AiO's, die de kwaliteit van de begeleiding door anderen hoger waarderen dan die door de hoogleraar. Uit bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de AiO’s over de begeleiding weinig te klagen hebben. Als DAiOO zijn we wel bezorgd over de omvangvan de begeleiding. Wanneer blijkt dat gemiddeld nog minder tijd aan directe gesprekken besteed wordt, zullen maatregelen getroffen moeten worden. Minder goed is het gesteld met de materiële, personele en financiële ondersteuning van de AiO’s. Goed onderzoek vereist goede apparatuur, mensen die daarmee om weten te gaan en voldoende financiële middelen om informatie te verzamelen en eigen resultaten (in het buitenland) te verspreiden. Met name het

- 34 -

AiO aan het werk gebrek aan meetapparatuur en technisch ondersteunend personeel wordt geregeld genoemd door AiO's. Ook blijken er diverse AiO's zonder goede computer en -voorzieningen te zijn, terwijl ze deze wel nodig hebben. Dat deze zaken een direct gevolg hebben voor de uitloop van het onderzoek moge duidelijk zijn. Ook hier geldt dat een betere planning vooraf van het onderzoek uitkomst biedt. Wanneer al van tevoren duidelijk is wat er aan apparatuur en ondersteuning nodig is, kan dat ingepland worden.

4.4


In hoofdlijnen bestaat er overeenstemming tussen AiO's en hoogleraren omtrent de inhoud van de te volgen opleiding en het te geven onderwijs. De AiO's krijgen ook die opleiding die de hoogleraren als meest gewenst achten, en de verdeling van het soort onderwijstaken komt in grote lijnen overeen. Een belangrijk verschil is reeds ten aanzien van de tijdsbesteding geconstateerd. Hoogleraren denken dat de AiO's méér tijd aan opleiding dan aan onderwijs besteden, terwijl de AiO's aangeven dat het juist omgekeerd is. Hiervoor is een aantal verklaringen te geven. Bij 29% van de AiO's is de daadwerkelijk gevolgde hoeveelheid opleiding minder dan afgesproken in het OBP, bij 7% van de AiO's meer. De daadwerkelijk gegeven hoeveelheid onderwijs wijkt nauwelijks af van hetgeen afgesproken is in het OBP. Blijkbaar vindt er geen terugkoppeling plaats tussen de AiO's en hun hoogleraren omtrent opleiding en onderwijs: hoogleraren baseren hun antwoorden op afgesproken hoeveelheden opleiding en onderwijs en weten niet dat de AiO deze inmiddels veranderd heeft. Vaak is de tijd de het volgen van een opleiding kost minder dan de tijd die gereserveerd staat voor die opleiding. Zo kost bijvoorbeeld een drie-daagse cursus vaak geen drie volledige dagen. Daarentegen is van het geven van onderwijs wel precies bekend hoeveel tijd het in werkelijkheid kost. Dit sluit ook weer aan bij het vorige punt: de daadwerkelijk bestede opleidingstijd is kleiner dan de geplande opleidingstijd, terwijl bij het onderwijs besteding en planning ongeveer gelijk zijn. Ook hier geldt weer, dat de hoogleraren geen actueel beeld blijken te hebben van de tijdsbesteding door AiO's. Een meer speculatieve verklaring kan zijn de perceptie van opleiding en onderwijs bij de AiO's. Enkele onderwijstaken zijn ronduit saai of weinig zinvol, met name het surveilleren bij tentamens. Van dergelijke taken blijft de er aan bestede tijd beter in het geheugen hangen dan de aan leuke/interessante cursussen bestede tijd. Hiermee zijn enkele mogelijke verklaringen gegeven voor de afwijking in antwoorden tussen hoogleraren en AiO's. Het betrekkelijk kleine verschil ten aanzien van de onderwijstaken kan hiermee verklaard worden; bij het grote verschil ten aanzien van de hoeveelheid opleiding spelen wellicht nog andere factoren mee.

Een belangrijke constatering ten aanzien van de opleiding is, dat 29% van de AiO's minder aan opleiding volgt dan oorspronkelijk in het OBP afgesproken is. Dit is onder te verdelen naar AiO's die vinden dat er onvoldoende aanbod is (13%), AiO's die er te weinig tijd voor hebben (10%) en AiO's die het niveau van het aanbod onvoldoende vinden (6%). Deze gegevens zijn tevens onder te verdelen naar AiO's die wel en AiO's die niet bij een onderzoekschool zijn aangesloten. AiO's die wel zijn aangesloten besteden iets meer tijd aan opleiding dan hun collega's, al is het verschil minimaal. Opvallend is dat 'onvoldoende aanbod' als motivatie voor het volgen van minder opleiding dan afgesproken bij wel aangesloten AiO's significant méér voorkomt dan bij niet aangesloten AiO's. De motivatie 'weinig tijd' komt weer meer bij de niet aangesloten AiO's voor, evenals het 'niveau aanbod'. Deze verschillen zijn echter vrij klein. De opmerkelijke conclusie luidt, dat de onderzoekscholen vooralsnog hun pretenties niet waar blijken te maken. Ze beogen goede opleidingsmogelijkheden voor de AiO's te bieden, maar hetgeen ze bieden valt de AiO's duidelijk tegen. Omgekeerd kan ook gesteld worden, dat met name de OBP's die onderzoekscholen opstellen méér beloven dan waargemaakt kan worden. Ook in het algemeen blijkt het tegenvallende karakter van de opleidingsmogelijkheden. Het is tekenend wanneer de onderwijstaken inhoudelijk gemiddeld beter beoordeeld worden dan opleidingsvormen. Bovendien blijkt de relevantie van de opleiding voor het onderzoek (inhoudelijke opleiding) aanmerkelijk lager beoordeeld te worden dan die voor de persoonlijke vorming (vormende opleiding). In de opleiding

- 35 -

AiO aan het werk van AiO's is een combinatie van beide soorten opleiding belangrijk, maar naar onze mening zou de inhoudelijke opleiding voor de AiO belangrijker moeten zijn dan de vormende. Alle signalen wijzen er dus op dat er méér aandacht besteed moet worden aan het opzetten van een goed inhoudelijk opleidingsprogramma voor AiO's. De onderzoekscholen brengen lichte verbetering in de inhoud, maar voldoen blijkbaar niet aan (te hoge?) verwachtingen ten aanzien van de hoeveelheid.

- 36 -

AiO aan het werk

- 37 -

AiO aan het werk

5

Kanttekeningen bij de resultaten

Voor het versturen van de AiO-enquête is gebruik gemaakt van een iets verouderd bestand waarin enkele nog niet verwerkt waren. Diverse enquêtes zijn dan ook verstuurd naar reeds gepromoveerde (en verdwenen) mensen, omgekeerd hebben diverse nieuwe AiO’s geen enquête ontvangen. Dit laatste is overigens enigszins ondervangen door middel van een mededeling in de Delta betreffende het opvragen van een exemplaar. Vlak na de enquête (eigenlijk naar aanleiding van) is het bestand opgeschoond. Dit resulteerde over het algemeen in een daling van het aantal AiO’s op diverse faculteiten. De respons op de enquête is uitgezet tegen deze nieuwe gegevens, dus tegen het actuele aantal AiO’s. De gemiddelde respons op beide enquêtes is ruim 30%. Over het algemeen wordt een dergelijke respons als goed beschouwd: beide enquêteresultaten kunnen in voldoende mate als representatief aangemerkt worden. Problemen treden echter op bij het vergelijken van beide enquêteresultaten, zoals naar voren komt bij vragen over het OBP, de planning en de tijd besteed aan opleiding/onderwijs. Een licht verschil in populatie kan hieraan ten grondslag liggen. Men kan zich voorstellen dat AiO’s bij wie alles goed gaat minder geneigd zijn tijd te steken in het invullen van een enquête dan AiO’s die het een en ander ‘op zijn hart heeft’. Evenzeer kan men zich voorstellen dat hoogleraren die problemen ondervinden niet snel geneigd zijn ‘de vuile was buiten te hangen’. De kans is daarmee aanwezig dat de AiO-antwoorden een negatiever beeld geven dan het werkelijke beeld en dat de hoogleraar-antwoorden juist een positiever beeld geven dan gemiddeld. In dit licht zijn de verschillen in antwoorden ten aanzien van het OBP, de planning en de tijdsbesteding, maar ook het verschil in opgegeven begeleidingstijd verklaarbaar: de antwoorden van de hoogleraren zijn positiever (weinig AiO’s zonder OBP en planning, niet te veel onderwijstaken en voldoende opleiding, voldoende uren begeleiding) dan die van de AiO’s. Desondanks zullen er toch wel verschillen zijn in perceptie, enerzijds de perceptie van bedoeling van de vraag, anderzijds de perceptie van de werkelijke situatie. Ten aanzien van de vraagstelling geldt, dat de hoogleraren-enquête opgesteld is toen de AiO-enquêtes alweer terug kwamen. Daardoor zijn bij de hoogleraren-enquête die vragen die onduidelijkheid schiepen bij de AiO’s verduidelijkt. Met name de vraag over de planning van het onderzoek is sterk verduidelijkt, hetgeen het grote verschil in antwoorden voor een deel kan verklaren. Ook de perceptie van de werkelijke situatie is reeds besproken. Zowel de AiO’s als de hoogleraren zien slechts een deel van de werkelijkheid, met name met betrekking tot de tijdsbesteding van de ander. Zo zien de AiO's niet eens de helft van de tijd die de hoogleraren aan hen besteden en zien hoogleraren niet dat het genieten van opleiding eigenlijk niet zo veel tijd kost. Een geconstateerd probleem ten aanzien van de AiO-enquête betreft de vraagstelling. Op een paar punten bleek deze niet voor alle AiO even begrijpelijk, waardoor AiO’s in het geheel niets in wisten te vullen of een keuze achteraf moesten verbeteren. Dergelijke dingen moeten een enquêteur alert maken: de kans is aanwezig dat veel AiO’s bij dergelijk vragen ‘zomaar’ wat ingevuld hebben. Bij de verdere uitwerking zijn deze vragen niet of nauwelijks betrokken. In een heel enkel geval kwamen bij een AiO zo veel niet of fout ingevulde (dubbele antwoorden waar dat niet kon, verschillende antwoorden op bijna dezelfde vraag) vragen voor dat betreffende enquête geheel buiten beschouwing gelaten is. Een geconstateerd probleem ten aanzien van de hoogleraren-enquête betreft de geboden mogelijkheid antwoorden uit te splitsen naar aantallen AiO’s. Bij ongeveer de helft van de vragen konden de hoogleraren aangeven voor hoeveel van hun AiO’s een bepaald antwoord geldig is. De ene groep hoogleraren heeft dit niet gedaan, de andere groep heeft alleen het aantal eigen AiO’s beschouwd, een derde groep heeft ook de AiO’s waar hij copromotor van is meegeteld. Zelfs dan bleken bij enkele hoogleraren de aantallen niet bij elke vraag hetzelfde te zijn. Waar geen uitsplitsing naar aantal AiO’s was gemaakt is bij verwerking het volledige aantal (zonder co-AiO’s) ingevuld bij het aangegeven gemiddelde antwoord. Waar de aantallen niet klopten met het opgegeven totale aantal zijn de ontbrekende aantallen verdeeld over gegeven antwoorden naar verhouding van de wel uitgesplitste aantallen. Bij de uitwerking van de resultaten is kritisch rekening gehouden met al deze aspecten.

- 38 -

AiO aan het werk

6

Uitgesproken

Bij het invullen van de enquête was het mogelijk om op een apart vel aanvullende opmerkingen of verduidelijkingen te schrijven. Dit leverde naast extra informatie een groot aantal open aanmerkingen, suggesties, complimenten, kritiek en een enkele knipoog op. In onze ogen is een nota als deze niet compleet zonder een opsomming van een aantal van deze opmerkingen, aangezien zij meer dan wat ook aangeven wat er leeft onder de Delftse AiO’s en hoogleraren. In dit hoofdstuk zijn de voornaamste aanvullende opmerkingen van AiO’s en hoogleraren weergegeven. Uit deze collage blijkt des te meer, dat een promotie iets individueels is: geen AiO en geen hoogleraar is hetzelfde. De uitspraken (redactioneel bewerkt) zijn gerubriceerd naar de vraag-groepen, maar daarbinnen in willekeurige volgorde.

6.1

AiO's

AiO-schap algemeen < Volgens mij zijn er twee soorten AiO’s. Aan de ene kant heb je de groep die zichzelf redt en werkelijk zelfstandig onderzoek verricht. Aan de andere kant bestaat er een groep die alles meer voorgekauwd moet krijgen om resultaat te kunnen boeken. Zeker de eerste groep moet je niet onnodig lastig vallen met allerlei regels als OBP, functionering, etc. < Ik sta vrij neutraal tegenover een AiO-baan. Naast de positieve aspecten is mijn grootste bezwaar dat er gewerkt wordt binnen een log bureaucratisch systeem met te weinig druk op praktische bruikbaarheid van het onderzoek en een onduidelijke hiërarchie van verantwoordelijkheden. < Het salaris is veel te laag, maar dat wordt gecompenseerd door de vrijheid die je als AiO hebt. Het salaris moet echter niet verder gaan dalen. < Ik mis de belangrijkste vraag: zou je nu je 2.5 jaar AiO bent de beslissing om AiO te worden terugdraaien? Nee! Het leven is verrukkuluk! < Als AiO moet je een proefschrift schrijven en verder niets. Als je dat niet zelfstandig kunt ben je in de verkeerde boot gestapt. In dat licht vind ik het OBP ook een grote vergissing. Begeleiding < Mijn begeleiding is goed, maar er wordt mijns inziens te weinig rekening gehouden met de 4 jaar die staat voor een promotie. Opleiding wordt in dat licht soms ook gezien als iets dat teveel tijd kost. < Een promotor die niets op heeft met het zelf opgestart onderzoek is een vloek voor een project. < Mijn promotor stimuleert alleen maar als het goed gaat. < Ik zou bij [bedrijf] ook een begeleider moeten hebben, maar daar had niemand tijd. < Ik heb alles zelf in de hand en bepaal zelf wanneer ik contact met mijn promotor wil. Ik vind het prima zo. < Dit getal [Red: beoordeling] is overigens cumulatief voor alle begeleiders. < Ik had twee promotoren, waarvan niet duidelijk was welke de eindverantwoordelijkheid zou nemen. < In vier jaar heb ik eenmaal twee uur met mijn promotor gesproken. < De vakgroep bestaat wat vast(geroest) wetenschappelijk personeel betreft uitsluitend uit ingeslapen ouwe zakken. Door bezuinigingen zijn juist de verkeerde mensen weggestuurd. Daardoor heb ik drie jaar gedaan over het bouwen van mijn opstelling. < Mijn onderzoek is teamwork. Door het grote aantal contacten dat we onderhouden en het gezamenlijk reizen per auto is mijn begeleiding eerder in dagen dan in uren te meten.

- 39 -

AiO aan het werk Opleidings- en Begeleidings-Plan, Planning < Ik heb een OBP, maar ik heb het wel moeten afdwingen. Er was een planning, maar die bleek onwerkbaar. < In mijn OBP staan verplichtingen met betrekking tot tussentijdse rapportage, maar daar heb ik me nog nooit aan hoeven houden. < Voor het eerst dat ik van een OBP hoor. Klinkt interessant. < Ik heb hier de werkelijke situatie aangegeven. Niet die van het OBP. Dat is er namelijk niet. < Pas na een aantal jaar zijn we planmatig gaan werken. < Er was een plan, maar dat bleek helaas niet echt goed doordacht. < Ik had een wurgcontract met de sponsor, inclusief tijdpad voor de te bereiken resultaten. Opleiding en Onderwijs < Cursussen zijn er helaas zelden op het moment dat je ze nodig hebt, of ze zijn van het verkeerde niveau of specifiekheid. < Verschillende cursussen zijn pas achteraf vastgesteld! < Bij ons mogen AiO’s niet op cursus omdat dat te duur is, terwijl veelvouden daarvan worden uitgegeven voor de meest vreemde cursussen voor andere personeelsleden. < Het inzetten van AiO’s voor het begeleiden van simpele practica is ver onder het niveau van de AiO; zonde van de tijd en een gemiste opleidingskans. < Het verzorgen van standaard-eerstejaars-practica kost erg veel tijd, heeft geen relevantie, en geeft verwaarloosbare extra persoonlijke ontwikkeling en profijt. Uitloop < Vaak leiden problemen tot vertraging, maar niet tot uitloop van de 4-jarige periode, omdat de vertraging wordt gecompenseerd door meer uren te maken of de projectdoelstellingen te verlagen. < Een bijkomende moeilijkheid is dat het een multidisciplinair project betreft. Onderlinge afstemming vraagt veel tijd en concessies. < Als het goed is wordt de duur van mijn promotie vier jaar, onafhankelijk van alle bovengenoemde onderwerpen. Een beter antwoord kan ik echter pas achteraf geven. < Als je weinig publiceert of presenteert zal je onderzoek wel sneller opschieten?! < Na vier jaar dient het onderzoek te worden gestopt, vandaar dat de antwoorden op de vragen betreffende vertraging niet hoeven te betekenen dat de vier jaar overschreden wordt. < Een onverwachte bron van vertraging is het niet beschikbaar zijn van promotiedata. Kennelijk neemt de TU meer AiO’s aan dan dat er in de Aula kunnen. Diversen < Het onderwerp is meer met trial en error tot stand gekomen. De promotor kwam bij toeval met een onderzoeksmethode die vruchtbaar bleek. < Tekenend is wellicht dat het onderzoeksvoorstel met begroting en al geheel door mijzelf is opgesteld, hetgeen voorwaar niet makkelijk is als je net bent afgestudeerd. < Er wordt hier vanuit gegaan dat een AiO zelf een perfecte publikatie kan produceren. < Overname van een bestaand project geeft problemen m.b.t. verwachtingen. < [Vakgroep]: een verzameling ruziënde bestuursonbekwame eilandjes. < Wat ik eigenlijk heb gemist is een “basiscursus AiO-vaardigheden” aan het begin van mijn aanstelling [Red: die is er nu!] < Bij het zoeken naar een baan heeft mijn promotor mij éénmaal een tip gegeven. Maar hij gaf die tip ook aan ongeveer tien anderen. < Ik heb het onderwerp zelf aangedragen en het was ook nieuw voor de vakgroep. Van hun kant zijn de inspanningen ook ronduit nihil geweest.

- 40 -


Hoogleraren

Algemeen < Essentieel is dat promovendi hun opleiding genieten in een doordacht kader zoals een instituut, onderzoekschool of een tweejarige na-doctorale opleiding. < Ik zie promotieonderzoek meer als “bijdrage aan de wetenschap” dan als “opleiding voor een diploma”. < Hoeveel tijd een AiO moet besteden aan opleiding en onderwijs naast datgene wat nodig is voor het promotieonderzoek hangt af van de AiO en van het onderzoek-project. Ik hecht er sterk aan dat een AiO zich geheel kan richten op het onderzoek. Als men daar echt wat van de grond wil tillen is vier jaar noodzakelijk. Gelet op de inzetbaarheid van de AiO na zijn promotie kan een opleidingspakket zinvol zijn. Elke AiO moet daarin zelf een beslissing nemen, dit in overleg met zijn promotor. Goed wetenschappelijk onderzoek vereist veel vrijheid voor de onderzoeker. Laten wij dus niet teveel gaan regelen! < AiO’s zouden veel meer in opstand moeten komen tegen het promotiereglement; nergens wordt zoveel geregeld als in Delft. < De enquête is moeilijk in te vullen. Iedere AiO is anders. Het AiO-stelsel en onderzoekscholen < Het AiO-schap tendeert teveel naar een schooltje. Een scherpere selectie op wetenschappelijke capaciteiten en op zelfstandigheid in de verantwoordelijkheid voor de eigen ontplooiing is wenselijk. De daarmee aan te trekken onderzoekers zijn excellenter en behoren beter betaald te worden. < Over de hele TU Delft zouden alleen de top 10% van de studenten tot de AiO-status moeten worden toegelaten. De onderzoeksreputatie van de TU Delft is direct gerelateerd aan het aantal promovendi (wel de top 10%, zoals Stanford en MIT). < Ik ben zelf geen voorstander van het AiO-stelsel of van onderzoekscholen. Maar als je het doet, doe het dan goed. < De regelgeving rond AiO’s (aanstelling, OBP, functie-gesprekken, beoordeling) is juist, maar de naleving, op serieuze wijze, laat in de faculteiten veel te wensen over. < Ik zie enkele knelpunten in het AiO-stelsel: Ten eerste een tekort aan onderzoeks-vaardigheden in de basisopleiding. Ten tweede een spanning tussen het ambitieniveau (van de AiO’s zelf) en wat reëel mogelijk is. In de praktijk blijkt 80% leertraject; 20% vernieuwend is al heel mooi. Ten derde is de benodigde inwerktijd op een interdisciplinair onderzoeksgebied relatief lang. < Onderzoekscholen: een miskleun van Ritzen. Opleiding voor AiO’s < Het opleidingsgedeelte van AiO’s is nog onvoldoende georganiseerd; het is te vrijblijvend. < Voor een AiO moet een buitenlandstage van 3 maanden verplicht worden. < Een landelijke speciale AiO-opleiding hoort bij een goede opleiding van AiO’s. < Een goede opleiding voor AiO’s bestaat vooral uit een goede leermeester. De rest helpt alleen maar. < Een goede opleiding bestaat uit contacten met ervaren wetenschappers. < Een goede opleiding bestaat uit deelname aan projecten met outputfinanciering! OBP en planning < Ik mis [Red: bij de vraag naar de mening over het OBP] het hokje “noodzakelijk”. Ik zou dat hebben aangeduid. < Het OBP is prima bij een onderzoeksgroep met een kleine onderzoekstraditie, maar een belemmering bij een gevestigde onderzoeksgroep. < Projecten hebben altijd inhoud gekregen voor de aanvang van de aanstelling van de AiO, maar het een eigen weg zoeken is ook essentieel.

- 41 -

AiO aan het werk Over AiO’s < Mijns inziens is er een groter en structureler probleem dan nu wordt onderkend: hoge investering van de AiO tegenover een lage opbrengst. < De motivatie van AiO’s is erg gering. Velen willen hun promotie als cadeau van hun hoogleraar. Er mag geen verplichting aan verbonden zijn om te promoveren, ieder jaar moet een breekpunt zijn: stoppen of doorgaan. Dit om druk op het actief werken te hebben. < Promoties zijn een investering in de toekomst en niet alleen leuk of zoiets. < Ik verwacht niet dat AiO’s langer dan vier jaar bezig zijn, maar het gebeurt wel. < AiO’s zijn zelfwerkzaam, al slaat dat soms door naar te weinig overleg. AiO’s geven voldoende hun eigen mening, maar bij een enkeling slaat dat wel eens door naar eigenwijsheid. Over hoogleraren < Elke hoogleraar en UHD hoort 4 promovendi te begeleiden (1 promovendus per jaar). < Bescherm AiO’s voor de kwaliteit van de hoogleraren: Als een hoogleraar teveel AiO’s verknoeit dienen de AiO’s tegen deze hoogleraar beschermd te worden. Knipogen < Mijn AiO’s verrichten geen nevenactiviteiten. Wel sport en zo. < Naar mijn mening zijn de AiO-condities in Nederland erg goed in vergelijking met bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Waarom gaan Nederlandse afgestudeerden dan toch in de Verenigde Staten promoveren? < (Red: doelend op een grote spelfout in de enquête): Ik beoordeel ook tekstuele vaardigheden!

- 42 -

AiO aan het werk

7

Conclusies en beleidsaanbevelingen

7.1

Algemeen

Van beide enquêtes is de respons dermate hoog, dat de resultaten als representatief mogen worden beschouwd. De verdeling van de AiO-respondenten over de faculteiten en over het aantal jaren dat men bezig is, is goed. Het aantal AiO's dat de hoogleraar-respondenten begeleidt is zeer hoog: bijna de helft van alle AiO's. Er zijn enkele opvallende discrepanties tussen de uitkomsten van de beide enquêtes. De meeste zijn gedeeltelijk te verklaren, maar kennelijk weten de beide partijen niet alles van elkaars besognes. Voorbeelden daarvan zijn begeleiding, opleiding en onderwijs. Verder is een enorme diversiteit aan meningen bij de geënquêteerden waar te nemen. Ook op zaken die essentieel zijn voor het AiO-stelsel, zoals salariëring, het Opleidings- en Begeleidings-Plan (hierna OBP), ondersteuning, begeleiding, onderzoekscholen enzovoort, komen zowel onder de AiO's als onder de hoogleraren zelfs tegengestelde meningen voor. Er zijn AiO’s die vinden dat ze veel te weinig begeleid worden en er is een (duidelijk kleinere) groep AiO’s die het liefst met rust gelaten wil worden; AiO’s die een derde-geldstroom project een voordeel vinden en AiO’s die dat als een belemmering ervaren. Sommige hoogleraren vinden een OBP noodzakelijk, andere vinden het volstrekt nutteloos. Er zijn hoogleraren die blij zijn met onderzoekscholen, anderen vinden dat minister Ritzen hiermee een enorme bok geschoten heeft. Sommige hoogleraren vinden dat AiO’s worden onderbetaald, anderen vinden dat het nog wel wat minder kan. Met name dit grote verschil in meningen laat zien, dat het AiO-stelsel niet te vangen is in één algemeen stelsel van procedures en regelingen, maar dat veeleer voor elke afzonderlijke AiO een individueel, tailor made, onderzoekstraject uitgestippeld zou moeten worden. Feitelijk staat het OBP als zodanig omschreven in het Rechtspositieregelement Wetenschappelijk Onderwijs: "...wordt voor iedere assistent in opleiding een op hem afgestemd Opleidings- en Begeleidings-Plan vastgesteld."

Door de bank genomen kan -gelukkig- worden geconcludeerd dat het niet zo slecht gesteld is met de situatie van de Delftse AiO. Toch komt er een aantal dingen aan het licht waarop het AiO-stelsel duidelijk verbetering behoeft. Aan het eind van dit hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan om het AiO-stelsel in Delft beter te laten functioneren. Allereerst worden per thema de belangrijkste conclusies weergegeven.

7.2

Motivering

De belangrijkste reden om AiO te worden is de wens tot verdieping en het opbouwen van vaardigheden in wetenschappelijk onderzoek. Pragmatische redenen als het ontlopen van de dienstplicht of het aanvaarden van de AiO-aanstelling bij gebrek aan andere baan komen minder voor. Opvallend is dat veel hoogleraren hun AiO’s selecteren op directe voorspraak van of na overleg met hun collega’s in Delft, buiten Delft en zelfs buiten Nederland.

- 43 -


Uitloop

Het belangrijkste knelpunt bij de uitvoering van het AiO-stelsel is en blijft de uitloop van de AiO’s. Eerder onderzoek van de TU had al opgeleverd dat de gemiddelde overschrijding van de vier jaar door de Delftse AiO’s ongeveer 9 maanden bedraagt. Hoewel dat landelijk gezien niet eens zo slecht is, baart het gegeven wel zorgen, met name in verband met de (voormalige wachtgeld-) uitkeringen. Voor de uitloop zijn diverse oorzaken aan te geven. Veel projecten zijn vooraf nauwelijks omschreven. Betreffende vakgroep heeft daarmee weinig zicht op de benodigde apparatuur en expertise. Zo komt het voor dat AiO's halverwege het onderzoek vertraagd worden door gebrek aan apparatuur en expertise. De meeste AiO's beginnen binnen een jaar na hun afstuderen aan het promotie-onderzoek. Gevolg is dat ze vaak nog moeten wennen aan een werksfeer en nog onderzoekservaring op moeten doen. Dit gecombineerd met de vaak nauwelijks omschreven projecten kan leiden tot een te langdurig 'zweven' van de AiO. Nog te veel AiO's krijgen niet of te laat een OBP. Nog veel vaker blijkt het OBP slechts een nauwelijks serieus te nemen velletje papier dat puur plichtmatig opgesteld wordt. De AiO heeft aldus nauwelijks tot geen steun aan het OBP, terwijl het juist bedoeld is ter algemene gedachtenbepaling van het hele project en het in de gaten houden van de hoofdlijnen van het onderzoek. Een groot aantal AiO's werkt zonder planning van zijn werkzaamheden. Naast het OBP geeft een planning van activiteiten een beter inzicht in waar men mee bezig is. Zonder dit inzicht wordt al snel teveel tijd besteed aan weinig zinvolle zaken. Diverse hoogleraren (18%) geven aan bewust een uitloop te plannen. In hun ogen dient de AiO vier jaar lang onderzoek te verrichten en heeft hij pas daarna tijd zijn proefschrift te schrijven.

7.4

Begeleiding

De AiO is goed te spreken over de ontvangen begeleiding. Daarbij is voor de hoogleraren een kleinere rol weggelegd dan voor U(H)D's en andere begeleiders, ook inhoudelijk! Duidelijk is, dat de AiO geen idee heeft van de tijd die de hoogleraar nodig heeft voor het begeleiden. De tijd die aan direct contact tussen AiO en hoogleraar besteed wordt is zorgwekkend klein: bij de helft van de AiO's één uur per maand of minder. Hiermee bestaat het gevaar dat de hoogleraar als eerstverantwoordelijke voor het project niet goed weet waarmee de AiO bezig is. Het gemiddeld grote aantal AiO's per hoogleraar is mogelijk een oorzaak voor deze geringe tijdsbesteding. Hoogleraren zijn over het algemeen te spreken over de kwaliteit van hun AiO’s. Opvallend is wel dat de niet-wetenschappelijke kwaliteiten van de AiO’s hoger worden aangeslagen dan de wetenschappelijke! Hoogleraren doen ook aan zelfkritiek: er wordt aangegeven dat een hoogleraar maar 4 AiO’s zou mogen hebben en dat AiO’s beschermd moeten worden tegen hoogleraren die teveel AiO’s ‘verknoeit’. De meeste AiO's krijgen een beoordelingsgesprek en draaien mee in de functionerings-cyclus, maar een nog grote groep AiO's heeft dergelijke gesprekken niet. Bovendien blijken slechts weinig hoogleraren het beoordelingsgesprek als een 'go / no-go' gesprek te zien. Met andere woorden: de selecterende werking die de beoordeling na één jaar zou moeten hebben komt onvoldoende uit de verf.

- 44 -



De Delftse AiO is redelijk tevreden met zijn opleiding en de onderwijstaken. De relevantie voor het onderzoek wordt voor de opleiding iets hoger ingeschat dan voor de onderwijstaken, beide worden van belang geacht voor je ‘vorming’ buiten je onderzoek om. Uiteraard is de waardering van minder leuke taken als het surveilleren bij en nakijken van tentamens beduidend minder dan het begeleiden van practicanten en afstudeerders. De hoeveelheid tijd besteed aan onderwijs en opleiding wordt niet als te veel ervaren, maar opvallend is de discrepantie op dit punt tussen de uitkomsten van de beide enquêtes. Duidelijk is dat met de komst van de onderzoekscholen het opleidingsaspect van AiO’s in Delft nog niet voldoende is verbeterd: opvallend is dat AiO’s die aan een onderzoekschool verbonden zijn over het algemeen minder tevreden zijn met het opleidingsaanbod! Daarnaast is het zonder meer zorgwekkend dat AiO’s het niveau van hun onderwijstaken hoger aanslaan dan het niveau van hun opleiding! AiO’s krijgen over het algemeen voldoende mogelijkheden hun werk te presenteren en te publiceren. Opvallend is wel dat van de AiO’s die 3½ jaar of langer bezig zijn 10% nog nooit op een congres heeft gepresenteerd.

7.6

Verschillen tussen faculteiten en onderzoekscholen onderling

Van het bovenstaande geldt natuurlijk niet alles voor elke faculteit. De resultaten van de enquête geven aan dat de verschillen in uitvoering van het AiO-stelsel tussen de faculteiten groot zijn. Op de meeste faculteiten is wel een aantal positieve zaken aan te wijzen (weinig uitloop, goed OBP, goede planning en begeleiding, voldoende publicaties), terwijl andere dingen minder goed functioneren. Faculteiten die er in positieve zin uit springen zijn BK, MP en TB. De laatstgenoemde heeft bij de oprichting aangegeven meteen goed werk te willen maken van het AiO-stelsel. Afgaande op de resultaten van de enquête is dat behoorlijk gelukt. Een faculteit die opvalt in negatieve zin is L&R, waar de uitloop groot is, veel AiO’s geen OBP krijgen en niet met planningen werken, de kwaliteit van de begeleiding opvallend laag scoort en weinig wordt gepubliceerd en gepresenteerd. De verschillen tussen faculteiten zullen in hoofdzaak te wijten zijn aan verschillen in onderzoekscultuur. Diverse faculteiten hebben een goede onderzoekstraditie hebben waarin promotie-onderzoek goed past en ook geregeld is. Bij andere faculteiten is (promotie)onderzoek nog weinig gebruikelijk. Dergelijke cultuurverschillen worden duidelijk niet alleen bepaald door hoogleraren, ook U(H)D's en vooral ook ondersteunend en begeleidend personeel kunnen een belangrijk stempel drukken. Wanneer bijvoorbeeld technici weinig tijd vrij (kunnen) maken AiO's te helpen met proefopstellingen, heeft dit duidelijke gevolgen voor het verloop van het promotie-onderzoek.

De verschillen tussen de onderzoekscholen zijn klein, te klein in ieder geval om ‘goede’ en ‘slechte’ aan te wijzen. Ook zijn de verschillen in resultaten tussen AiO’s die wel of niet aan een onderzoekschool zijn verbonden voor het grootste deel niet significant. Het belangrijkste voordeel van onderzoekscholen lijkt de versterking van contacten te zijn. Genoemd is al dat het niveau van de opleiding verzorgd door onderzoekscholen nog verbetering behoeft. Daarbij doen reeds lang actieve onderzoekscholen het niet per definitie beter dan de pas opgerichte onderzoekscholen! Wat hoe dan ook moet worden bedacht is dat de onderzoekscholen door de minister van oorsprong bedoeld zijn als ‘centres of excellence’. Wanneer bijna alle AiO’s binnen een onderzoekschool promoveren, waar het hard naar uit gaat zien, rijst de vraag of die term nog van toepassing is.

- 45 -


Aanbevelingen

Op de meeste onderdelen functioneert het huidige AiO-stelsel naar behoren. Met name over de begeleiding, de opleiding en het onderwijs zijn de AiO's zelf goed te spreken. Wat duidelijk nog wel te verbeteren is, is de handhaving van de promotieduur. Uit vrijwel alles blijkt dat deze door een te gebrekkige planning geregeld overschreden wordt. Een belangrijke basis voor een projectplanning, het Opleidings- en Begeleidings-Plan, functioneert niet naar behoren. Een te strakke regulering en standaardisering van het AiO-stelsel is niet goed: wetenschappelijk onderzoek is daar nauwelijks bij gebaat en elke AiO is verschillend. Wel zal de controle op het AiO-stelsel beter gereguleerd en gestandaardiseerd moeten worden. Daartoe bestaan twee belangrijke middelen: het OBP en een projectplanning. Op dit moment dient het OBP verplicht bij aanstelling van de AiO opgesteld te worden. Vaak is het onderzoek dan nog maar nauwelijks omschreven, heeft de AiO zelf in het geheel nog geen idee over het vervolg en hebben hoogleraren en begeleiders maar weinig tijd om het OBP goed op te stellen. Een duidelijke verbetering kan bereikt worden, door het OBP geheel door de AiO zelf uit te laten werken gedurende de eerste maanden van zijn aanstelling. De AiO geeft dan zijn eigen nadere invulling aan het onderzoek, krijgt inzicht in te verrichten werkzaamheden en ontbrekende kennis en krijgt bovenal een goed beeld van hetgeen hij aan het eind van zijn aanstelling bereikt wil hebben. Pas als de AiO hier een goed beeld van heeft, kan een en ander formeel vastgelegd worden in het OBP. Onderdeel van een dergelijk OBP vormt een planning van de diverse activiteiten in meer detail: een lijst met activiteiten, hun onderlinge samenhang en een globale tijdsaanduiding ervan. Deze planning zal vervolgens geregeld, bijvoorbeeld elk half jaar, gecontroleerd moeten worden. Een dergelijke opwaardering van het OBP betekent wel, dat het RRWO op dit punt aangepast dient te worden.

Onze concrete voorstellen luiden als volgt. Het OBP wordt een TU-breed, standaard raamwerk. Per faculteit of onderzoekschool kunnen bepaalde vormen van opleiding en onderwijs sterk aanbevolen worden. Elke individuele AiO is verplicht dit raamwerk binnen een half jaar na aanstelling ingevuld te hebben. Gedurende deze eerste zes maanden kan van de AiO niets anders verwacht worden dat dan hij zich bezig houdt met het invullen van het OBP, al is hij vrij alvast activiteiten te verrichten waarover overeenstemming bestaat. Bij de nadere invulling van het OBP een half jaar na aanstelling maakt de AiO tevens een planning voor het vervolg van het onderzoek. Deze planning geeft een lijst van de verschillende te verrichten activiteiten, hun onderlinge verbanden en een tijdsinschatting van elk. Minimaal elk jaar, liefst elk half jaar wordt de planning gecontroleerd. Indien nodig worden onderzoek, planning of beide bijgesteld. Deze voorstellen sluiten in zekere mate aan bij het in bijlage 3 beschreven 'Plan De Blois'. Dit plan voorziet in een vervanging van het eerste officiële promotie-jaar door een 'beursjaar'. De AiO-in-spé ontvangt dit eerste jaar een beurs in plaats van salaris, schrijft zijn eigen onderzoekvoorstel en volgt de benodigde opleiding. In de resterende drie jaar volgt hij geen opleiding meer.

- 46 -


Tenslotte

Het AiO-stelsel bevat op zich ruim voldoende mogelijkheden om een goed promotieklimaat aan de Nederlandse universiteiten te scheppen. Een goede uitvoering van het AiO-stelsel is echter een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen: universiteiten, faculteiten, vakgroepen en de AiO’s zelf. Slechts wanneer alle betrokkenen zich serieus inzetten kan het AiO-stelsel een succes worden! Een betere uitvoering van het huidige stelsel is met name te bereiken door het beter plannen en daarna controleren van het hele promotietraject. Door een 'opwaardering' van het OBP is hieraan te werken. Op die manier kan het aantal AiO's dat hetzij aanvullende financiering, hetzij een uitkering nodig heeft om zijn promotie af te maken teruggebracht worden. Daarnaast kan nog lichte verbetering gebracht worden in de 'nazorgfase': het aantal gepromoveerden dat nog niet aan de slag kan. Hierbij kunnen genoemd worden het voeren van een volumebeleid (‘niet onrealistisch veel AiO’s aanstellen’), het creëren van vervolgtrajecten voor gepromoveerden binnen de academische wereld (in de vorm van post-doctorale plaatsen en dergelijke), en het verzorgen van sollicitatie-cursussen. Dit valt echter buiten het veld van deze nota.

- 47 -

Bijlage 3:

Plan De Blois

De Nijmeegse hoogleraar De Blois heeft een aantal jaar geleden een plan gepresenteerd waarvan wij het waard vinden het onder de aanbevelingen te noemen, omdat het in ieder geval de mogelijkheid in zich draagt een aantal van de bovengenoemde problemen op te lossen. Zijn plan houdt in het kort in dat een afgestudeerde in aanmerking komt voor een beurs van één jaar, waarin hij of zij een uitgebreide opleiding volgt en uiteindelijk onder begeleiding een onderzoeksvoorstel schrijft. Dit voorstel wordt getoetst aan een aantal strenge criteria. Bij acceptatie komt de betreffende persoon volwaardig als ‘oude stijl promovendus’ in dienst voor een periode van in principe drie jaar, echter met de mogelijkheid tot verlenging. Hoewel je ook hier je vraagtekens moet zetten bij de rechtvaardiging van een beurs voor het eerste jaar, bevat dit voorstel een aantal wezenlijke verbeteringen ten opzichte van de huidige praktijk van het AiO-stelsel, waarvan een betere kwaliteitscontrole (door de selectie aan het eind van het eerste jaar) en een betere benutting van de aanstellingsperiode de belangrijkste zijn. Feitelijk komt het erop neer dat de AiO in dit stelsel zijn eigen OBP en planning opstelt. Afgezien van het feit dat de betreffende AiO er op tijd achter komt of het onderwerp en de promotie op zich hem wel liggen is hij vanaf het begin bij de opzet en vormgeving van het onderzoek betrokken en zal dus veel minder lang in het luchtledige verkeren. Dit plan verdient het om serieus in overweging te worden genomen. Een praktisch nadeel voor de implementatie is wel dat het niet duidelijk goedkoper is dan het AiO-stelsel.

Literatuur In deze literatuurlijst zijn referenties opgenomen die te maken hebben met het functioneren van het AiO-stelsel. De lijst is echter zeker niet uitputtend!

J.F.M.J. van Hout, Onderzoekers in opleiding: een verklaringsmodel voor problemen van promotie-assistenten en assistenten in opleiding, proefschrift, IOWO, Nijmegen, 1988. J.F.M.J. van Hout, M.J.F. Hulshof en M.J.H. Jurgens, De opleiding van onderzoekers: een evaluatie-onderzoek naar het functioneren van het AiO-stelsel, IOWO, Nijmegen, 1991. G. Noordenbos, M. Janzen-Marquard en J.F.M. de Jonge, Ambities van mannen en vrouwen voor AiO/OiO-functies, Research voor Beleid, Leiden, 1992. Resultaten van een enquête van het Delfts AiO Overleg, gehouden onder AiO's, OiO's en TwAiO's in Delft, nota van het Delfts AiO Overleg, 1992. R.V. van de Ree, C.R.J. Willems en E.J. Hoogreef, De positie van AiO's en TwAiO's aan de TU Delft, heden en toekomst, nota van het Delfts AiO Overleg, Delft, 1992. M.M.H. Quanjel, Evaluatie "richtlijn voor het onderwijs aan AiO's" , verslag van een onderzoek in opdracht van de AiO-begeleidingscommissie van de KUN, Faculteit Sociale Wetenschappen, Katholieke Universiteit Nijmegen, 1993. A.C. van der Neut en J.F.M. de Jonge, De meerwaarde van een promotie. Een vergelijkende studie van de loopbanen van gepromoveerde en niet-gepromoveerde academici, Research voor Beleid, Leiden, 1993. V. Timmerhuis en H. Vermeulen, Arbeidsmobiliteit van wetenschappelijk personeel, Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, Den Haag, 1993. De promotie-opleiding in perspectief, rapport van de VSNU/NWO-werkgroep "Toekomstige positie AiO's en OiO's", VSNU/NWO, Utrecht, 1993. C.R.J. Willems, B.B.B. Lanting, M.W.N. Hoes en A.P. Baader, Het proefschrift gewaardeerd! De promovendus gedegradeerd?, commentaar van het Landelijk AiO Overleg op het VSNU/-NWO-rapport 'De promotie-opleiding in perspectief, Landelijk AiO Overleg, Utrecht, 1993. M. Roes, W. Veerkamp en J. Wetterling (Redactie), Arbeidsmarktperspectieven van AiO's en OiO's na hun promotie, symposium-verslag, AiO/OiO-overleg Toegepaste Onderwijskunde, Universiteit Twente, 1993. J.S. Groen, R.A. Bakker en C.R.J. Willems, Werk en uitvoering, nota van het Delfts AiO Overleg, Delft, 1994. J.S. Groen (eindredactie), AiO in de markt, verslag van de gelijknamige sprekersmiddag, nota van het Delfts AiO Overleg, 1994. G.J. Boertjens (eindredactie), D’AiO-wijzer, informatie voor nieuwe AiO’s, OiO’s en TwAiO’s aan de T.U. Delft, Delfts AiO Overleg, 1995. C.H. Beun, E.J. Hoogreef en W.F. Ketelaar, Ontwerpers Gevraagd: een Onderzoek naar de Postdoctorale Ontwerpersopleidingen in Delft, nota van het Delfts AiO Overleg, oktober 1995. Erkens, A. e.a., nota betreffende de positie van Delftse AiO's in onderzoekscholen waarin Delftse (vak)groepen vertegenwoordigd zijn, nota van het Delfts AiO Overleg, verschijnt in 1995. H. Verpoorten, J. Cloos en S. Russel, VU Promovendi enquête 1994: Door promovendi, Voor promovendi, AiOoverleg Vrije Universiteit Amsterdam, 1994 A.R. Bos en P.Peters, enquête naar de mening van AiO's betreffende een beursaal-stelsel, AiO-overleg Katholieke

Universiteit Brabant, verschijnt in 1995 De positie van AiO's en OiO's in onderzoekscholen: Een inventarisatie, DCP en LAiOO, 1993 Verslag AiO-4 enquête 1994, AiO-overleg Technische Universiteit Eindhoven, 1994 Verslag AiO-2 enquête 1994, AiO-overleg Technische Universiteit Eindhoven, 1994 Het aio-stelsel onder de loep. Verslag van de aio-enquete, gehouden in mei 1995 onder de aio's en oio's van de Faculteit Letteren, Universiteit Utrecht, Interne publikatie Aio-overleg Letteren, Faculteit Letteren, Universiteit Utrecht, verschijnt in 1995 Limburg, D. (1995), Promoveren in Twente, een verslag van de door het twents aio overleg eind 1994 gehouden enquete onder aio's, oio's e twaio's aan de universteit twente, Twents AiO Overleg

AiO aan het werk Een nota van het Delfts AiO Overleg

Recommend Documents