Promotie van de seksuele gezondheid en preventie van hiv/aids bij Subsaharaans Afrikaanse migranten Preventie van reisgebonden ziekten in Vlaanderen Jaarverslag 2008
met steun van de
Vlaamse overheid
1
Medewerkers promotie van de seksuele gezondheid en preventie van HIV/AIDS bij Subsaharaans Afrikaanse migranten in Vlaanderen Dr. Thérèse Alou Monique Ceulemans Levis Kadia Jasna Loos Dr. Lazare Manirankunda Dr. Christiana Nöstlinger (leiding en coördinatie) Prof. Dr. Robert Colebunders (supervisie) Medewerkers preventie van reisgebonden ziekten in Vlaanderen Alex Van den Daele (coördinatie) Prof. Dr. Alfons van Gompel (supervisie)
Lijst met afkortingen AIDS ARC CSA HIV ITG MVG PINA RG SAM SOA VCT
: : : : : : : : : : :
VIG
:
Acquired Immune Deficiency Syndrome Aids Referentie Centrum Cultuursensitieve aanpak Human Immunodeficiency Virus Prins Leopold Instituut voor Tropische Geneeskunde Ministerie Vlaamse Gemeenschap Project Integratie Nieuwkomers Antwerpen Resultaatgebied Subsaharaans Afrikaanse Migranten Seksueel Overdraagbare Aandoeningen Voluntary Counseling and Testing (vrijwillige HIV tests voorzien van Pre- en Post-test Counseling) Vlaams instituut voor gezondheidspromotie
2
Inhoudstafel
Lijst met afkortingen
2
Inleiding
4
Deel 1: HIV-SAM Project
5
1
Missie en werkprincipes
5
2
Promotie van seksuele gezondheid en primaire hiv-preventie
5
3
Promotie van vrijwillig counselen en hiv-testen (VCT)
8
4
Cultuursensitieve zorg voor SAM die leven met hiv/aids
10
5
Informatie, documentatie en advies
13
6
Netwerking
14
7
Besluit
17
Deel 2: Preventie van reisgebonden ziekten in Vlaanderen
20
1
Doelstelling
20
2
Uitgevoerde acties in 2008
20
Deel 3: Gedetailleerde planning en uitwerking van de projectactiviteiten voor het jaar 2008 21 RG 1: Informatie, documentatie en advies
21
RG 2: Methodiek en materiaalontwikkeling
23
RG 3: Implementatie en ondersteuning van de implementatie
25
RG 4: Evaluatie van de interventies
38
RG 5: Reisgeneeskunde
39
Referenties
44
3
Inleiding Met dit jaarrapport sluiten het HIV-SAM Project en Reisgeneeskunde het werkingsjaar 2008 succesvol af. In dit verslag sommen we op wat we in 2008 op de diverse actieterreinen hebben gerealiseerd en af en toe kijken we vooruit naar wat we in 2009 willen bereiken. Deel 1 van dit rapport gaat over de verwezenlijkingen van het ‘HIV-SAM project ter promotie van de seksuele gezondheid en hiv- preventie voor Subsaharaans Afrikaanse migranten (SAM) woonachtig in Vlaanderen’, dat gecoördineerd en uitgevoerd wordt door het Prins Leopold Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG). . In deel 2 vindt u het activiteitenverslag m.b.t. de preventie van reisgebonden ziektes (zie deel 2). Deze twee luiken werden in 2008, zoals in de jaren voorheen, door de Vlaamse Gemeenschap in het kader van één gezamenlijk convenant gesubsidieerd. Het ITG coördineert het HIV-SAM project sinds 1996. Een multidisciplinair en multicultureel team ontwikkelt initiatieven op vlak van primaire hiv-preventie én cultureel aangepaste begeleiding van hiv- positieve SAM. We doen dit door middel van actieonderzoek, pilootprojecten en terreinwerking. Van in het begin werd de expertise op deze domeinen gradueel uitgebreid naar verschillende niveaus. We proberen zo goed als mogelijk deze expertise door te geven aan partnerorganisaties met wie we inhoudelijke raakvlakken hebben, bijvoorbeeld op vlak van de gezondheidszorg, de preventie, maar ook het migratieveld of het sociale welzijn. Ook in 2008 stelden we vast: we kunnen ons opdracht enkel realiseren mits samenwerking met voldoende partnerorganisaties. De terugkoppeling van het terrein is zo belangrijk voor ons werk, dat ons eigen preventiewerk beïnvloed wordt door wat in het preventielandschap in Vlaanderen en in de verschillende Subsaharaanse gemeenschappen gebeurt. Dit jaarrapport is tegelijkertijd een gelegenheid om onze oprechte dank aan alle partners uit te spreken met wie we in de loop van het vorige jaar en de jaren voorheen, mochten samen werken. We hopen dat we de constructieve samenwerking in 2009 mogen voortzetten. Voor het HIV-SAM project stond het jaar 2008 in het teken van het ontwikkelen van innovatieve methodieken voor vrijwillig counselen en hiv-testen (VCT) voor onze doelgroep. Het is ondertussen geweten dat mensen uit de SAM-doelgroep zich vaak pas op hiv laten testen als ze al in een gevorderd stadium van de infectie zijn, wat ernstige medische gevolgen met zich meebrengt. Verschillende persoonlijke en maatschappelijke barrières weerhouden SAM ervan zich op tijd te laten testen, zoals we in ons onderzoek hebben vastgesteld. Het hiv-gerelateerd stigma is er slechts één van maar wel een belangrijke. In het belang van de algemene hiv-preventie en gezondheidsbevordering van mensen die leven met hiv, hebben we ervoor gekozen om het versterkt aanbieden van hiv-testen en -counselen te promoten, waarbij we de confidentialiteit en vrijwilligheid van VCT willen benadrukken. Onze activiteiten gedurende het werkjaar 2008 geven blijk van deze focus, waarbij een cultuursensitieve aanpak centraal staat. Het HIV-SAM project gaat ook online. Er werd een eigen website opgestart (www.itg.be/hivsam) die in de loop van 2009 verder aangepast en verfijnd zal worden. Op deze manier hopen we onze doelgroepen op een snelle en efficiënte manier te kunnen bereiken. We wensen u veel surfplezier op onze website en veel leesplezier met dit jaarverslag! Het HIV-SAM Projectteam
4
Deel 1: HIV-SAM Project 1
Missie en werkprincipes
Het HIV-SAM Project heeft als doel de promotie van de seksuele gezondheid en de preventie van hiv/aids en andere soa bij de doelgroep van SAM, woonachtig in Vlaanderen. Om dit zo efficiënt mogelijk uit te voeren heeft het project zich toegespitst op drie werkvelden: namelijk (1) de primaire hiv-preventie, (2) de promotie van vrijwillig hiv counselen en testen (secundaire preventie) en (3) cultuursensitieve zorg (tertiaire preventie). Bij elk van deze werkvelden gaan we uit van een gemeenschapsgerichte aanpak. Dit wil zeggen dat de SAM gemeenschappen actief betrokken worden bij zowel de ontwikkeling van interventies als bij de uitvoering ervan, wat cultuursensitieve preventie interventies oplevert. Door onze interventies ook steeds wetenschappelijk te onderbouwen en te evalueren probeert het project de link tussen wetenschap en praktijk te bestendigen welke essentieel is voor de effectiviteit van de projectactiviteiten. Daarnaast hanteert het project, in navolging van de Wereldgezondheidsorganisatie, een brede definitie van seksuele gezondheid1: niet enkel wordt fysiek welzijn met betrekking tot de seksualiteit nagestreefd, maar ook emotioneel-, mentaalen sociaal welzijn. Toegepast op de werking van het HIV-SAM Project betekent dit dat hivpreventie niet los van de promotie van seksuele gezondheid mag staan en dat de psychosocialeen migratiecontext als erg invloedrijke determinanten voor het al dan niet ontwikkelen van gezondheidsbevorderend gedrag beschouwd worden. Het project wil zoveel mogelijk SAM bereiken en richt zich in haar werking daarom op die intermediairs, die vaak met de doelgroep in contact staan. Meer specifiek werkt het project samen met: de SAM gemeenschappen, de vrijwillige intermediairs (hiv-preventienetwerken door de gemeenschappen zelf gedragen) en de professionele intermediairs uit de algemene gezondheidszorg, de hiv-specifieke zorg en de welzijnssector.
2
Promotie van seksuele gezondheid en primaire hiv-preventie
Recente cijfergegevens tonen aan dat SAM, verblijvend in Europa, behoren tot de groep met de hoogste HIV-prevalentie2 3. Belgische epidemiologische data bevestigen deze toestand. In 2007 werd 60% van de in België geregistreerde hiv-diagnoses bij niet-Belgen vastgesteld. In deze groep is 70% van Subsaharaans Afrikaanse origine4, terwijl SAM slechts 6,6% van de Belgische migrantenpopulatie uitmaken5. Daarenboven blijkt uit een Engelse studie (de Mayisha II studie 6 ), dat twee derden van SAM die leven met hiv, niet op de hoogte zijn van hun serostatus. Op gebied van hiv-preventie houdt dit in dat SAM blijvend aangemoedigd en gemotiveerd moeten worden om zich te laten testen (zie punt 3) en te zorgen voor hun seksuele gezondheid (primaire preventie). Om het aantal nieuwe hiv-infecties te verminderen moeten we ons richten tot verschillende factoren, die in de vakliteratuur7 opgedeeld worden in personal modifying factors en structural modifying factors. Tot de eerste groep behoren de factoren, die het risico van mensen op een hiv-infectie beïnvloeden waarover ze zelf controle kunnen uitoefenen. Namelijk: (1) kennis en bewustzijn van hiv/aids, (2) attitude, motivatie en intenties om het persoonlijke risico op hiv te verminderen, (3) ideeën en percepties over de sociale en culturele normen op het gebied van seksualiteit en hiv en (4) vaardigheden om te zorgen voor de eigen seksuele gezondheid. Structural modifying factors zijn die factoren, die het risico van mensen op een hiv-infectie beïnvloeden maar waarover ze zelf geen controle hebben, meer concreet: economische-, sociale-, organisatorische- en politieke factoren. Deze laatste set factoren kunnen we als actor binnen een gezondheidsspecifieke setting niet veranderen, enkel beïnvloeden. De activiteiten van het HIV-SAM Project zijn daarom vooral toegespitst op de verschillende personal modifying factors. Deze factoren worden duidelijk aangepakt door de activiteiten van het hiv-
5
preventienetwerk, in ‘PINA’, de samenwerking met de religieuze leiders en de promotie van het vrouwencondoom, als extra beschermingsmethodiek.
Hiv-Preventienetwerken In lijn met de gemeenschapsgerichte aanpak van het project heeft het HIV-SAM Project de hivpreventienetwerken opgericht. Deelnemers aan deze netwerken zijn individuele vrijwilligers, leiders van organisaties uit het culturele en sociale SAM- verenigingsleven en voorgangers van Afrikaanse kerken. Het project onderhield in 2008 twee netwerken in het Antwerpse (een Frans- en een Engelstalig) en één netwerk in Oost-Vlaanderen (Gent, gemengd Engels- en Franstalig). Op dit moment maken 80 personen deel uit van de netwerken. De netwerken vormen voor het HIV-SAM Project een belangrijke toegang tot de primaire doelgroep zowel voor het verspreiden van seksuele sensibilisatie- en preventieboodschappen over gezondheid in het algemeen en hiv in het bijzonder; als voor een continu peilen naar behoeftes en problemen in de doelgroep voor het ontwikkelen van nieuwe methodieken. Drie keer per jaar organiseren de leden van de verschillende hiv-preventienetwerken samen planningsvergadering (zie annex 3.1.1.1, tabel 1). Tijdens deze vergaderingen worden nieuwe activiteiten gepland (zie annex 3.1.1.1. Tabel 2), voorbije activiteiten geëvalueerd en gerelateerde thema’s besproken. De tweejaarlijkse vergaderingen zijn tevens het moment waarop het informatiemateriaal en de condooms voor geplande activiteiten worden verdeeld. Ook buiten deze vergaderingen kunnen de gemeenschapsleiders bij het project terecht voor informatie, distributiemateriaal en ondersteuning van hun activiteiten. De hiv-preventienetwerken doen op vier manieren aan promotie van seksuele gezondheid en hiv- sensibilisatie. Tijdens promotieactiviteiten op grote sociale en culturele evenementen, bezocht door de mensen van de SAM gemeenschappen, doen vrijwilligers aan actieve distributie van folders en gratis condooms. Er wordt een informatiestand geplaatst en de vrijwilligers mengen zich onder het publiek om persoonlijk mensen aan te spreken. De communicatietechnieken die hier onderdeel van uitmaken, kwamen ook tijdens de VCT-training aan bod (zie punt 3). In 2008 werden er tijdens 7 grote evenementen 8310 gratis condooms, 201 femidoms, 310 HIV-SAM folders, 50 ‘Helpcenter-ITG’ folders, 50 visitekaartjes, 65 brochures van Porte d’amour en 65 van “mijn seksuele gezondheid” en 485 rode aidslintjes verdeeld (zie annex 3.1.1.1., tabel 4 en 5). Hiernaast worden er ook kleinschalige preventieactiviteiten op festiviteiten van de SAM verenigingen uitgevoerd. Tijdens activiteiten van hun organisatie zetten vrijwilligers een informatiestand op met preventiemateriaal. Steeds vaker doen leden van de hivpreventienetwerken aan dit soort van kleinschalige preventieactiviteiten tijdens multiculturele evenementen georganiseerd door de stad waarin ze wonen. Dit duidt niet enkel op een groeiende aandacht voor de nood aan sensibilisatie maar ook op een stijgende integratie van SAM in het verenigingsleven van hun woonplaats. Tijdens 2008 werden 18 zulke activiteiten georganiseerd. Deze zorgden samen voor een verdeling van 5234 gratis condooms, 395 femidoms, 95 ‘Helpcenter-ITG’ folders, 25 visitekaartjes, 95 Kinderwens en hiv- brochures, 10 Muungano- folders, 30 Porte d’amour fotoromans en 12 rode aidslintjes (zie annex 3.1.1.1., tabel 6 en 7). Sensibilisatie rond seksuele gezondheid en de hiv-problematiek gebeurt ook door middel van informatiesessies. De vrijwilligers van de hiv-preventienetwerken organiseren vergaderingen rond een zelfgekozen onderwerp en nodigen een spreker van het HIV-SAM Project uit om erover te praten of een debat op een interactieve manier te modereren. In 2008 werden 9 sessies georganiseerd die in totaal door 915 mensen werden bijgewoond. Tijdens deze sessies werden 5184 condooms, 155 femidoms, 200 HIV-SAM folders, 80 ‘Helpcenter-ITG’ folders, 85 visitekaartjes, 50 ‘Kinderwens en hiv’-brochures en 200 rode aidslintjes verdeeld (zie annex 3.1.1.1., tabel 8 en 9). Als laatste worden er door het HIV-preventienetwerk ook outreach activiteiten georganiseerd. Outreach houdt in dat sensibilisatieacties doorgaan op plaatsen waar veel SAM samenkomen,
6
bijvoorbeeld in bepaalde cafés. In Antwerpen bijvoorbeeld werd een getuigenis door iemand met hiv uit het netwerk zelf gegeven over het belang van vroegtijdig hiv-testen waarbij de gelegenheid geboden werd om vragen te stellen en een debat te voeren rond VCT, hiv en andere onderwerpen gerelateerd aan de promotie van seksuele gezondheid. In totaal werden, in 2008 via deze outreach activiteiten, 18 cafés, restaurants, e.a. 28 keer bezocht. Vele SAM werden zo geïnformeerd over de voordelen van VCT; er werden 6768 condooms, 50 femidoms en 28 HIV/SAM projectfolders (zie annex 3.1.1.1., tabel 10) uitgedeeld. Gedurende deze outreach activiteiten in Antwerpen wordt bijzondere aandacht besteed aan de oriëntatie van het publiek naar ‘Helpcenter-ITG’: een aan het ITG verbonden centrum waar gratis en anoniem hiv en soa-testen uitgevoerd worden en seksuologische hulpverlening verstrekt wordt.
Promotie van de seksuele gezondheid bij nieuwkomers (PINA) Om zoveel mogelijk SAM op het vlak van preventie te bereiken, werkt het HIV-SAM Project met verschillende doelgroepen, waarvan de professionele intermediairs uit de migrantensector er één is. Al sinds 2000 werkt het project samen met ‘PINA’ (Project Integratie Nieuwkomers Antwerpen van de Stedelijke Integratiedienst Stad Antwerpen) voor de lessen seksuele gezondheid in de onthaalklassen voor nieuwkomers. Aanvankelijk gaven projectmedewerkers deze lessen zelf maar sinds 2006 is het HIV-SAM Project overgeschakeld naar de vorming van de leerkrachten. Ondanks het feit dat het voor ‘PINA’ lesgevers niet altijd evident was om hivpreventie en promotie van seksuele gezondheid in hun lessen te integreren, kon een kleine groep leerkrachten in 2008 continu individueel begeleid worden. Dit hield in: deelname aan een aantal lessen, individueel beantwoorden van specifieke vragen en het aanbieden van bepaalde vernieuwende lesonderdelen zoals VCT. Uiteindelijk werden 8 lessen gegeven op een interactieve manier met gebruik van video, de ‘Idriss-koffer’ (door Sensoa ontwikkeld materiaal om seksuele voorlichting te geven aan nieuwkomers), getuigenissen en PowerPoint presentaties.
Promotie van het vrouwencondoom In navolging van Lhiving (Brusselse organisatie die kansarme mensen met hiv, hun gezin en hun directe omgeving begeleidt) begon het HIV-SAM Project met de promotie van het vrouwencondoom (femidom) in de SAM -gemeenschappen. Tijdens de VCT-trainingen werd het vrouwencondoom aan deelnemers voorgesteld en gedemonstreerd. Hetzelfde gebeurde tijdens de vergaderingen met de hiv-preventienetwerken en de vergaderingen van Muungano. Tengevolge van deze interventies werden tijdens verschillende activiteiten van de SAM gemeenschappen 1146 ‘femidoms’ verdeeld (zie annex 3.1.1.1., tabel 13). Net zoals bij andere promotieprojecten wereldwijd zijn de reacties op het vrouwencondoom bij de SAM in Vlaanderen zeer divers. Sommigen zijn uiterst enthousiast over deze nieuwe preventiemethodiek, die een afwisseling biedt met het gewone mannencondoom en vrouwen meer controle geeft. Anderen staan afkerig tegenover het vrouwencondoom, ze wantrouwen de efficiëntie, vrezen voor de gezondheid van de vrouw (een vaak gehoorde vrees is dat het condoom verloren zou geraken in de vagina van de vrouw), hebben twijfels over de hygiëne enz. Bijgevolg zal ondanks het matig enthousiasme in de toekomst nog verder geïnvesteerd moeten worden in informeren en sensibiliseren hieromtrent.
Samenwerking met religieuze leiders Na inventarisatie van de kerkgemeenschappen bezocht door SAM werden in 2008 voor het eerst religieuze leiders van SAM-afkomst verenigd voor overleg over hiv en hiv-preventie in het algemeen. Tijdens deze oriënterende gesprekken werden de religieuze leiders bereid gevonden om zich in de toekomst samen met het HIV-SAM Project in te zetten voor de strijd tegen hiv. In
7
2009 zal deze samenwerking verder vorm krijgen en versterkt worden. In eerste instantie zal dit gebeuren in de vorm van thematische samenkomsten en een opleiding in VCT. In antwoord op de politieke bezorgdheid over leden van de pinksterbeweging die onder invloed van hun religieuze leiders stoppen met hun hiv-medicatie beantwoordden Dr. Manirankunda, Dr. Alou en Prof. Colebunders vragen van journalisten. Interviews met één of meerdere leden van het HIV-SAM Project werden uitgezonden begin juli op Radio 1, Canvas en ATV (zie annex 1.3.4.).
3
Promotie van vrijwillig counselen en hiv-testen (VCT)
Verschillende barrières weerhouden SAM ervan zich te laten testen. Dit heeft tot gevolg dat vele SAM pas een hiv-diagnose krijgen als ze al in een vergevorderd stadium van hiv-infectie zijn8 9 10 11 12, wat ernstige medische gevolgen met zich meebrengt. Het promoten van hivtesten is bijgevolg een prioriteit voor de volksgezondheid. Het HIV-SAM Project heeft ervoor gekozen zich specifiek te concentreren op vrijwillig counselen en hiv-testen (VCT) zoals voorgeschreven binnen de WHO-richtlijnen (zie kadertekst), dit vanwege zijn ‘multiple outcome’. Door vroegtijdige hiv-diagnose, hebben patiënten tijdig toegang tot medische, psychologische en sociale hulp, wat hun levenskwaliteit aanzienlijk verbetert. Naast deze outcome op het niveau van tertiaire preventie, levert VCT ook een bijdrage aan secundaire en primaire preventie. Enerzijds zorgt kennis van de hiv-status ervoor dat voorwaartse transmissies en reïnfecties voorkomen kunnen worden, anderzijds kan counseling ertoe bijdragen dat hiv-negatieve personen in de toekomst hun risico zullen beperken13. Daarenboven kan de open communicatie over hiv tijdens de VCT-counseling stigmareducerend werken. Om interventies te creëren die op een efficiënte manier inspelen op de barrières die SAM ervan weerhouden zich vrijwillig te laten testen en die cultuursensitief zijn, ondernam het project een kwalitatief onderzoek. Uit de studie kwam naar voren dat SAM positief staan tegenover vrijwillig counselen en hiv-testen. Toch zijn er een aantal moeilijk te overwinnen barrières die algemeen hiv-testen in de weg staan. Zo weerhouden volgende factoren SAM ervan zich te laten testen: (1) angst voor het leven met hiv, (2) het tekort aan informatie, (3) de afwezigheid van een preventiecultuur binnen de SAM gemeenschap en (4) het ‘niet willen weten’. Deze barrières zouden volgens de studiedeelnemers gedeeltelijk verminderd kunnen worden door acties op twee niveaus. Enerzijds op niveau van de gezondheidszorg, zo zou medisch personeel actiever hiv-testen kunnen voorstellen en daar goede counseling bij voorzien. Om ‘provider initiated VCT’ bij artsen in de toekomst te promoten werd in 2008 een studie uitgevoerd die de huidige praktijken en interventiemogelijkheden onderzocht. Anderzijds op het niveau van SAM gemeenschappen: de studiedeelnemers benadrukten dat hiv bespreekbaar moet worden gemaakt, het stigma moet worden gereduceerd en de gemeenschappen zelf moeten deelnemen aan sensibilisatie. In 2008 werden voor het tweede jaar op rij trainingen over VCT en communicatie ingericht voor de leden van de Hivpreventienetwerken; verder werden de eerste stappen gezet in de richting van een proefproject dat VCT wil aanbieden op locaties binnen de gemeenschap. Eind 2008 werd een artikel, dat de studieresultaten beschrijft, ingediend bij AIDS Education and Prevention, tot op heden is het nog steeds ‘under review’.
Vrijwillig Counselen en hiv-Testen (VCT) VCT bestaat uit minimum 3 stappen, namelijk pretest counseling, hiv-testen en posttest counseling. In sommige gevallen wordt ook een vierde stap, follow-up counseling en ondersteuning, voorzien. Voor de eigenlijke hiv-test, tijdens de pretest counseling, wordt de cliënt niet enkel geïnformeerd, ook vragen worden beantwoord en zorgen besproken. Zo zal de arts uitleggen wat de test inhoudt en wat de implicaties kunnen zijn. Arts en cliënt zullen het risico bespreken en ingaan op hoe de cliënt zal reageren op de testresultaten, negatief of positief.
8
Na deze counseling kan de cliënt onafhankelijk beslissen of hij/zij zich al dan niet wil laten testen. ‘Geïnformeerde toestemming’ (informed consent) is een essentieel onderdeel van VCT. Wanneer de cliënt instemt met een hiv-test wordt er een bloedstaal afgenomen. Dit wordt naar het labo gestuurd om te testen op antilichamen tegen hiv. Als deze niet worden gevonden, is het bloedstaal hiv-negatief en is de patiënt dus niet geïnfecteerd. Worden deze wel gevonden, dan wordt er een controle test uitgevoerd om vals-positieve resultaten uit te sluiten en met zekerheid te kunnen zeggen dat de cliënt hiv-positief is. Tijdens de posttest counseling worden de resultaten van de hiv-test aan de cliënt meegedeeld. Zijn deze hiv-negatief, dan zal de arts met de cliënt bespreken hoe hij/zij negatief kan blijven en in de toekomst voor zijn/haar seksuele gezondheid kan blijven zorgen. Op deze manier levert VCT een belangrijke bijdrage aan hiv-preventie. Indien de resultaten hiv-positief zijn, zal de arts de patiënt opvangen en bespreken hoe voortgaande infectie en reïnfectie vermeden kunnen worden. Bij de follow-up counseling en ondersteuning wordt medische-, psycho-emotionele- en sociale opvolging voorzien meestal alleen voor patiënten met een positieve diagnose. Bij een negatieve diagnose kunnen arts en cliënt in gemeenschappelijk overleg besluiten of er nood is aan follow-up counseling en/of extra preventieondersteuning. Het is van groot belang dat gedurende de gehele VCT- procedure de vertrouwelijkheid gegarandeerd wordt. World Health Organization: ‘Guidance on provider-initiated HIV testing and counseling in health facilities’. http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241595568_eng.pdf
I. Niveau van de gezondheidszorg Kwalitatieve studie VCT bij SAM: perceptie en praktijken van artsen In 2008 werd het verzamelen van informatie afgerond binnen de studie ‘VCT voor SAM: Percepties en praktijken van artsen’. Deze kwalitatieve studie vormde het tweede luik binnen het verzamelen van wetenschappelijke evidenties over het promoten van hiv-testen bij SAM. De resultaten van het eerste luik, een kwalitatieve bevraging van de SAM-doelgroep (zie boven), hadden immers aangetoond dat het versterkt aanbieden van hiv-testen door artsen, een belangrijke strategie kon zijn in het verminderen van het hoge aantal ongediagnosticeerde hiv-infecties bij SAM. Met het oog op het ontwikkelen van een aangepaste interventie van ‘provider initiated hiv-testing’ voor SAM bij artsen, werden 10 huisartsen en 10 internisten die frequent SAM-patiënten hebben (zie annex 2.1.1., tabel 1), bevraagd omtrent hun huidige werkwijze bij het aanbieden van hiv-testen aan SAM en werd er getoetst naar hun visie op ‘provider-initiated hiv-testing’ en het promoten ervan. In 2009 zal op basis van de resultaten van deze studie een interventie gecreëerd worden die provider-initiated hiv-testing voor SAM promoot bij artsen. Uit een eerste analyse van de onderzoeksgegevens komt naar voren dat deze interventie, in grote lijnen, zal bestaan uit twee luiken, enerzijds een epidemiologische fiche en anderzijds richtlijnen voor cultuursensitieve hiv-testen en counseling.
II. Niveau SAM gemeenschappen Training voor SAM leiders omtrent VCT Vanwege de culturele specificiteit van verschillende barrières ten overstaan van VCT vonden de deelnemers aan het onderzoek het essentieel dat mensen en organisaties uit de gemeenschap zelf betrokken zouden worden bij informatieverschaffing en sensibilisatie rond hiv-testen. Om aan die wens tegemoet te komen, organiseerde het HIV-SAM Project in 2007 voor het eerst een training voor het hiv-preventienetwerk. In 2008 werd hier op verder gebouwd en werden er drie trainingen, twee in Gent (één voor Franstaligen en één voor Engelstaligen) en één in Antwerpen (voor Engelstaligen) georganiseerd. De trainingen werden uitgebreid van twee naar
9
drie dagen, volgende onderwerpen kwamen aan bod: algemene theoretische en praktische kennis van VCT en inzicht in de barrières ten overstaan van VCT bij SAM. Qua vaardigheden kregen de deelnemers een cursus over intermenselijke en groepscommunicatie, mobilisatie en sensibilisatie van SAM. Vervolgens werd de deelnemers ook gevraagd om een inhoudelijke input voor de interactieve VCT-promotiemethodiek (zie punt 5). In 2008 werden er drie trainingscycli georganiseerd, één voor het Engelstalig netwerk in Antwerpen, één voor het Engelstalig netwerk in Gent en één voor het Franstalige in Gent. In antwoord op de behoeften van de deelnemers werden de trainingen in het weekend, ’s avonds of gedurende de week georganiseerd in drie of vier sessies (in totaal duurt een training 12 uur). In totaal werden 40 gemeenschapsleiders opgeleid in VCT (zei annex 3.2.4., tabel 1). Uit de evaluatie blijkt dat de deelnemers zeer tevreden zijn over de opleiding (zie annex 3.2.4., tabel 3) en dit vertaalt zich in het aantal activiteiten georganiseerd door de hiv-preventienetwerken.
Proefproject VCT in gemeenschapssettings Helpcenter-ITG heeft in 2008 een onderzoeksproject ‘testen op locatie’ uitgevoerd. Hierbij werden hiv- en soa-testen aangeboden aan mannen die seks hebben met mannen (MSM) op plaatsen die door hen gefrequenteerd worden. Gezien het succes van dit project, willen we in samenwerking met Helpcenter-ITG een gelijkaardig onderzoeksproject ontwikkelen voor de doelgroep van SAM. Dit project zal een meervoudig doel hebben: ten eerste willen we het aantal SAM die hun hiv/soa- status kennen, verhogen. Ten tweede willen we SAM informeren over seksuele gezondheid en de reguliere gezondheidsdiensten, in het bijzonder over hiv- en soa-preventie en de gerelateerde dienstverlening. Verder wil het project ook de hiv/soaproblematiek zichtbaar maken in de SAM gemeenschappen en gemeenschapsleiders tot actie aanzetten. Ten slotte willen we wetenschappelijk bewijs verzamelen over het aantal ongediagnosticeerde hiv-infecties bij SAM met de onderliggende risicofactoren. De mogelijke onderzoeksmethodieken werden in 2008 besproken tijdens overlegmomenten met verschillende partners, de leden van de Hiv-preventienetwerken en Helpcenter-ITG (zie annex 3.2.1., tabel 1) en zullen in het voorjaar van 2009 gespecificeerd worden. Het studieprotocol ‘Testen op Locatie bij MSM’ en het projectvoorstel ‘Outreach HIV/SOA testen en counselen voor SAM in gemeenschapssettings’ zijn verkrijgbaar op aanvraag
4
Cultuursensitieve zorg voor SAM die leven met hiv/aids
Cultuursensitieve begeleiding speelt zowel een essentiële rol in de secundaire en tertiaire hivpreventie als in de primaire. De culturele achtergrond is voor mensen die leven met hiv een belangrijk aspect van hun medische, psychologische en sociale begeleiding. Hier oog voor hebben en op inspelen, zorgt ervoor dat de patiënt zich beter ondersteund voelt en bijgevolg beter met zijn infectie kan omgaan (tertiaire preventie). Dit zorgt er op zijn beurt voor dat mensen met hiv beter secundaire preventiestrategieën zullen toepassen, wat de kans op voorwaartse transmissie en eigen gezondheidsrisico’s (zoals infectie met andere soa’s en doorgave van resistenties) vermindert. Daarenboven kan cultuursensitieve begeleiding bijdragen aan de reductie van het hiv-stigma. Goed begeleide seropositieve SAM zullen vaker hun status openbaren, wat een positieve invloed zal hebben op het stigma dat binnen de Afrikaanse gemeenschap rust op hiv14 en zal daarenboven zorgen voor een vorm van sensibilisatie die bijdraagt aan de primaire preventie. Binnen het project bestaat al langer cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM onder de vorm van de zelfhulpgroep ‘Muungano’ en de individuele patiëntenbegeleiding door Dr. Thérèse Alou. In 2008 kwamen daar in Gent de Franstalige groep ‘Muungano bis’ en in Antwerpen de Engelstalige groep Munno Mukabi bij.
Zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids
10
Sinds 2008 begeleidt het HIV-SAM Project drie zelfhulpgroepen voor Subsaharaans Afrikaanse migranten (SAM) die leven met hiv/aids, meer specifiek twee Franstalige groepen, Muungano en Muungano bis, respectievelijk in Antwerpen en in Gent en één Engelstalige groep, Munno Mukabi, in Antwerpen. De laatste groep is pas in de opstartfase. Deze groepen kunnen worden beschouwd als een modelinterventie voor het verbeteren van de levenskwaliteit van hivpositieve SAM-patiënten. De doelstellingen van deze patiëntengroepen kunnen als volgt worden samengevat: 1. Hiv-patiënten uit hun isolement helpen door een ontmoetingsruimte te scheppen waar ervaringen kunnen uitgewisseld worden. 2. Hiv-patiënten hun dagelijkse problemen helpen oplossen door psychologische en sociale ondersteuning te bieden. 3. Informatie aanbieden over hiv/aids en andere soa’s om secundaire infecties te voorkomen en hiv-patiënten te helpen bij therapietrouw wanneer ze in behandeling zijn. Toetreding tot de groepen gebeurt op eigen initiatief, na een intakegesprek en het verkrijgen van uitleg over het doel en het functioneren van de groep. De belangrijkste waarde die tijdens dit gesprek meegegeven wordt, is deze van de vertrouwelijkheid. Leden moeten zich ervan vergewissen dat alle informatie meegedeeld tijdens de bijeenkomsten binnen de groep blijft en niet naar buiten mag worden gebracht. Binnen de werking van de groepen staan volgende elementen centraal: 1. Ervaringsuitwisseling met lotgenoten binnen een beschermde, professioneel begeleide sfeer. 2. Professionele psychologische- en emotionele steun in een groepssetting. 3. Doorgeven en verbeteren van kennis van hiv/aids met als doel de zelfzorg van de deelnemers te verhogen. 4. Opleiden van hiv-positieve patiënten tot getuigen die in het openbaar voor hun hivstatus opkomen en daardoor een preventiebijdrage kunnen leveren (‘positieve preventie’ bijvoorbeeld op festivals, culturele, sociale en politieke evenementen). 5. Aanbieden en organiseren van recreatieve groepsactiviteiten om de sociale cohesie van de supportgroep te verbeteren, maar ook om de groepsleden uit hun isolement, tengevolge van het hiv-stigma, te halen en het stigma op groepsniveau te reduceren. Meestal komen de patiëntengroepen elke maand samen. Soms zijn dit recreatieve bijeenkomsten maar meestal thematische (zie annex 3.1.1.2., tabel 1 en 2). Voor de thematische bijeenkomsten beslissen de leden zelf welke thema’s er besproken zullen worden. Zo wordt ingespeeld op de cognitieve, psychologische en emotionele noden van de leden. Doordat twee kernleden van Muungano in de loop van 2008 overleden, kwam o.a. het thema ‘dood’ aan bod. Omdat steeds openstaan voor de noden van onze patiënten en daar op inspelen prioritair is voor een kwalitatieve ondersteuning van de zelfhulpgroepen, werkte het HIV-SAM Project mee aan de thesisstudie van een masterstudent sociaal werk, Vincent Kattouw. Door middel van diepte-interviews met verschillende leden van Muungano heeft Vincent de noden en problemen in kaart gebracht van SAM die leven met HIV/AIDS ten overstaan van de zorgdiensten aangeboden door het ARC Antwerpen, Muungano en Sensoa. Zijn bevindingen zullen helpen de werking van de dienstverlening te verbeteren. Eén keer per jaar gaat het HIV-SAM Project met de lotgenotengroep op weekend. Tijdens dit weekend wordt psychosociale begeleiding gecombineerd met groepsvormende activiteiten en recreatie. Er worden verschillende praatsessies georganiseerd rond de thematiek ‘leven met hiv’. Naast de therapeutische waarde zijn deze weekends essentieel voor de banden in de groep. Vele patiënten leven geïsoleerd. Vaak zijn ze alleen geëmigreerd en hebben ze hun
11
gezin en partner achtergelaten in het land van herkomst. Ze hebben wel wat contacten met landgenoten maar vaak zijn die oppervlakkig en laten die, door het hiv-stigma, geen openhartige gesprekken toe. Vele patiënten leven met een groot geheim en zijn blij dit met lotgenoten te kunnen delen. Tijdens het weekend ontstaan vaak vriendschappen die ook buiten Muungano voor het nodige sociale en psychologische vangnet zorgen. In 2008 werd dit weekend voor het eerst in samenwerking met de voornamelijk Vlaamse patiëntengroep van Sensoa georganiseerd. De therapeutische sessies werden apart georganiseerd maar alle recreatieve activiteiten gebeurden gezamenlijk. Deze informele ontmoetingen hebben bij beide groepen de visie op leven met hiv verruimd. Een weg, die we met het oog op de integratie van onze patiënten, naar de volgende edities toe graag willen blijven bewandelen. In 2008 werd Munno Mukabi opgericht. Deze groep voor Engelstalige patiënten, gebaseerd in Antwerpen, wordt geleid door een stuurgroep die bestaat uit vrijwilligers en professionelen. Naar het model van Muungano zullen maandelijks vergaderingen georganiseerd worden, begeleid door zowel Dr. Lazare Manirankunda als door een patiënte van Oegandese origine. Verslag lotgenotenweekend, thesis Vincent Kattouw en informatiefolder Munno Mukabi zijn verkrijgbaar op aanvraag
Individuele patiënten contacten In het kader van het luik ‘zorg en preventie voor en met mensen met hiv’, vormt het aanbieden van cultuursensitieve counseling (CSC) een onderdeel van de projectactiviteiten. Dit wordt aangeboden en uitgevoerd binnen de HIV/SOA klinieken van de ARC’s Antwerpen en Gent. Het gaat hier in eerste instantie over individuele consultaties voor SAM, persoonlijk of telefonisch. Dit gebeurt met betrekking tot nieuwe begeleidingen, het opvolgen van bestaande begeleidingen of het stellen van een indicatie en doorverwijzen naar de patiëntensteungroep ‘Muungano’. In 2007 kregen 32 personen, 16 bekende- en 16 nieuwe casussen, één of meerdere individuele begeleidingen. In de meeste casussen komen deze patiënten voor een meervoudige problematiek, dwz psychologische of psychiatrische problemen verbonden aan hiv/aids tegen een achtergrond van sociale problematiek en traumatische migratie ervaringen (zie annex 3.1.1.2., tabel 3 en 4). De patiënten komen meestal naar de ARC’s voor hun begeleiding of worden telefonische begeleid. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden – meestal op vraag van de artsen - worden er ziekenhuis- of huisbezoeken gedaan. Het opvolgen van deze contacten met patiënten (consultaties/counseling episodes) verschilt afhankelijk van de psychologische- en gezondheidsproblemen die zich voordoen en de mate waarin de patiënten slagen om hun serostatus te aanvaarden. Vooral in het aanvaarden van de seropositiviteit kan het CSC-aanbod een waardevolle bijdrage leveren aan de patiënt, ook al kan de meervoudige, vaak socio-economische problematiek niet altijd direct opgelost worden. Samenwerken met de sociaal verpleegkundigen van de ARC’s is dan ook bijzonder belangrijk om effectieve oplossingen te kunnen aanbieden.
Handleiding zelfhulpgroepen voor SAM die leven met HIV/AIDS Doorheen de jaren heeft het HIV-SAM Project heel wat ervaring verworven in het begeleiden en oprichten van zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids. Deze ervaring in de problematiek, methodieken, mogelijkheden en knelpunten, kunnen andere organisaties die gelijkaardige groepen willen oprichten, inspireren en ondersteunen, daarom ontwikkelden wij in 2008 een handleiding. Dit document belicht de geschiedenis van Muungano, van de probleemstelling, over de opstartfase tot de huidige werking, met bijzondere aandacht voor de knelpunten en mogelijke antwoorden daarop.
Opleiding van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM 12
Ter ondersteuning van de tertiaire preventie, de kwalitatieve en cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM, biedt het HIV-SAM Project aan professionele intermediairs opleiding en informatiesessies aan. Meestal gebeurt dit op vraag van andere organisaties die themadagen organiseren. Zo gaf het HIV-SAM Project een workshop: ‘seksualiteit en SAM’ op het ‘women living with HIV in Belgium’ symposium, organiseerde het mee de Sensoa-netwerkdag ‘seksuele gezondheid en culturele diversiteit’ en beantwoordden we specifieke vragen van het vluchtelingencentrum in Kapellen over de promotie van seksuele gezondheid bij asielzoekers.
5
Informatie, documentatie en advies
Elke gedragsverandering, elke verbetering op gebied van begeleiding van SAM (die leven met hiv) begint met informatie. Het is voor het HIV-SAM Project een prioriteit dat de verschillende doelgroepen de cultuursensitieve en -specifieke informatie krijgen, die essentieel is om de verschillende projectdoelen te bereiken. In bovenstaande hoofdstukken werd beschreven welke methodieken het afgelopen jaar gehanteerd werden om de SAM-gemeenschappen, SAM die leven met hiv, de vrijwillige intermediairs en verschillende professionele intermediairs te informeren. Hieronder wordt beschreven welke materialen hiervoor specifiek ontwikkeld werden.
‘Je laten testen op HIV is zorgen voor je gezondheid’ brochure In het kader van de VCT-studie werd de nood aan cultureel specifiek informatiemateriaal rond VCT duidelijk. Daarom heeft het projectteam zich geëngageerd een korte en gemakkelijk leesbare informatiebrochure over VCT voor de doelgroep te produceren. Deze brochure gaat in op het gebrek aan kennis rond VCT en de cultureel specifieke drempels, die door de kwalitatieve studie met SAM werden aangetoond. Bovendien werden er internationale voorbeelden gebruikt om de voorlopige tekst op te stellen. Uiteindelijk werden deze nieuwe elementen geïntegreerd in de oude VCT-folder, die participatief met de HIVpreventienetwerken opgesteld werd (vroegere versie: “Overweeg je een hiv-test te laten doen?”). De uiteindelijke versie werd voor feedback aan medisch personeel en voor pretest aan leden van de hiv-preventienetwerken gegeven. Op deze manier werd de betrokkenheid en inspraak van de doelgroep gewaarborgd. De brochure werd op basis van de pretestresultaten aangepast. In 2008 werd ze in drie talen aangemaakt en via de ARC’s, andere hulpverleners en de hiv-preventienetwerken verdeeld (zie annex 1.2.2., tabel 1).
‘Kinderwens en HIV’ brochure De meeste mannen en vrouwen die leven met hiv/aids zijn qua leeftijd in hun reproductieve fase. Velen hebben dan ook een duidelijke kinderwens, die binnen de SAM-doelgroep sterker is dan bij Belgische hiv-positieve personen15. Om een antwoord te bieden op hun vele vragen ontwikkelde het HIV-SAM Project een brochure over ‘Kinderwens’ die specifiek gericht is op SAM. Om de brochure volledig te laten aansluiten op de noden van SAM, bevroeg het HIV-SAM Project de leden van ‘Muungano’ tijdens een vergadering over hun vragen, twijfels, nood aan informatie. Uiteindelijk ontwikkelden we een brochure die volgende thema’s aansnijdt: kinderwens, risico’s bij kinderwens, zwangerschap, contraceptie, veilig vrijen, discordante en concordante koppels. Deze brochure werd ter pretest voorgelegd aan de leden van ‘Muungano’ en professionelen bekend met de problematiek. In 2008 werd deze brochure in drie talen gedrukt en verdeeld in de ARC’s (zie annex 1.2.2., tabel 1).
Interactieve VCT promotiemethodiek voor intermediairs uit de SAM gemeenschappen
13
Met de VCT-trainingen willen we Afrikaanse gemeenschapsleiders aanmoedigen om te praten over seksuele gezondheid en hiv-testen te promoten binnen hun eigen netwerken. Om hen hierin te ondersteunen heeft het HIV-SAM Project in samenwerking met de werkgroep eLearning van het ITG een set interactieve PowerPoint presentaties gemaakt. Deze PowerPoint presentaties geven op een visuele manier verschillende wetenschappelijke onderwerpen weer, zoals wat is hiv/aids, hoe ontwikkelt het zich, welke zijn de transmissiewijzen, wat is het immuunsysteem en CD4, wat is een hiv-test. De tekst wordt tot het minimum beperkt en er wordt vooral met afbeeldingen en foto’s gewerkt. Ondersteund door dit visueel materiaal kunnen de Afrikaanse gemeenschapsleiders dus hun eigen betoog opstellen, aangepast aan de specificiteit van hun publiek. De presentatie is opgebouwd in een logische sequentie maar de verschillende thema’s zijn afgewerkte gehelen, zodat de leiders de thematiek kunnen aanpassen aan de vragen van hun publiek. Deze eerste versie werd tijdens de VCT-trainingen voorgesteld en getest. Momenteel worden aan de hand van de verzamelde opmerkingen verfijningen aangebracht. In 2009 zal de opleiding in het gebruik van deze methodiek integraal deel uitmaken van de VCT-training. Daarenboven zal de PowerPoint presentatie op de website worden geplaatst, zodat leden van de Hiv-preventienetwerken en andere geïnteresseerde intermediairs hem kunnen downloaden en in hun eigen netwerken gebruiken.
www.itg.be/hivsam De werking van het HIV-SAM Project richt zich op verschillende doelgroepen, de SAM gemeenschappen, vrijwillige en professionele intermediairs uit de algemene gezondheidszorg, de hiv-specifieke zorg en de welzijnszorg. Om de diverse groepen te informeren over het project, zijn objectieven en zijn werking en hen tevens te sensibiliseren over seksuele gezondheid en de preventie van hiv/aids heeft het HIV-SAM Project een website gecreëerd. Naast algemene informatie en nuttige links biedt de site ook verschillende preventiematerialen aan. Zo kunnen de bezoekers verschillende brochures en folders downloaden en in hun eigen setting verdelen. Op termijn zullen tevens de interactieve PowerPoint presentaties (zie boven ‘Interactieve VCT promotiemethodiek voor intermediairs uit de SAM gemeenschappen’) en de video ‘Hope’ met bijbehorende handleiding online gezet worden. Met deze ondersteunende methodieken kunnen Afrikaanse gemeenschapsleiders binnen hun eigen netwerken seksuele gezondheid en vrijwillig hiv-testen promoten. Om de site aantrekkelijk te maken voor SAM en de leden van de hiv-preventienetwerken in het bijzonder worden foto’s van de verschillende activiteiten online geplaatst. Daarenboven tonen deze foto’s ook de projectwerking aan andere bezoekers. In 2008 hebben we aan een Nederlandstalige basissite gewerkt. Momenteel wordt deze vertaald naar het Engels en het Frans. In 2009 zal onze site systematisch geüpdate en aangevuld worden.
6
Netwerking
In 2008 heeft het HIV-SAM Project de samenwerkingsverbanden met tal van partnerorganisaties verder geconsolideerd. Participatief werken is immers één van de basisprincipes van het HIVSAM Project. In wat volgt, bespreken we de belangrijkste partners waar we in 2008 met hebben samengewerkt. Contacten met andere partners zijn terug te vinden in de annex evenals organisaties die niet als partner worden beschouwd maar waarmee op regelmatige tijdstippen werd samengewerkt (zie annex 3.1.1.5, tabel 1).
Netwerking met vrijwillige intermediairs en gemeenschapsorganisaties: ‘Sta op’ De samenwerking met vrijwillige intermediairs uit de SAM-gemeenschapen verloopt via de hivpreventienetwerken (zie punt 2). Met één gemeenschapsorganisatie, die deel uitmaakt van
14
deze netwerken, heeft het HIV-SAM Project een bijzonder sterk samenwerkingsverband. ‘Sta op’ of ‘Lève–toi’ werd in 2004 opgericht en werkt, vooral in Vlaanderen, rond hiv-preventie en zorg voor mensen die met hiv leven. In 2007 werkte het project met ‘Sta op’ samen vooral voor outreach-activiteiten, informatiesessies, grote en kleine preventieactiviteiten en voor de cultuursensitieve opvang van mensen die leven met hiv/aids. Deze organisatie speelt, door de nauwe samenwerking, een belangrijke raadgevende rol met betrekking tot de noden van de gemeenschap. Ze weten wat in de SAM-gemeenschap leeft, informeren het project over nieuwe ontwikkelingen en ze worden ook steeds betrokken bij de ontwikkeling en het pretesten van nieuwe methodieken en materialen.
Netwerking met professionele intermediairs die aan primaire preventie doen In 2008 werkte HIV-SAM continu samen met professionele organisaties en instellingen werkzaam op het domein van gezondheidspromotie, met bijzondere klemtoon op de seksuele gezondheid of gezondheid van migranten. Met volgende organisaties was er een uitwisseling van expertise en werden gezamenlijk activiteiten georganiseerd: ‘Sensoa’ neemt een bijzondere plaats in en kan als één van de belangrijkste partners beschouwd worden. Het doelgroepgericht beleid en de daarmee samenhangende taakverdeling tussen SENSOA en het ITG (migranten in het algemeen en Subsaharaanse Afrikaanse migranten in het bijzonder) vergt regelmatig overleg en op elkaar afgestemde preventiewerking. Er is één algemeen jaarlijks overlegmoment ter afstemming van de planning. Daarnaast werden specifieke activiteiten of actiepunten vastgelegd, die concrete afspraken en samenwerkingsmodi vragen (vb. het symposium ‘Women living with HIV in Belgium’ in November 2008 of het lotgenotenweekend in samenwerking met de afdeling ‘positief’ van SENSOA). In 2008 werd de samenwerking met ‘Helpcenter-ITG’ voortgezet. ‘Helpcenter-ITG’ is een laagdrempelig centrum voor seksuele gezondheid dat hiv en soa-tests aanbiedt (gratis en indien gewenst ook anoniem) voornamelijk gericht op twee doelgroepen met een bijzonder hoog risico voor hiv en soa’s, namelijk mannen die seks hebben met mannen en andere personen uit risicogroepen die om specifieke redenen (vb. precair verblijfsstatuut, financiële beperkingen, wens naar anonimiteit, enz.) niet voor reguliere gezondheidszorg kunnen of willen kiezen. Met het oog op deze tweede doelgroep zijn bijzondere inspanningen nodig om mensen van Subsaharaanse origine te bereiken. Het project doet een specifieke inspanning om ‘HelpcenterITG’ beter bekend te maken bij SAM. Dit gebeurde in 2008 door de ‘Helpcenter-ITG’ folders te verdelen tijdens regulaire hiv- preventieactiviteiten en door extra aandacht te besteden aan de promotie van ‘Helpcenter-ITG’ tijdens outreach activiteiten en informatiesessies (zie punt 4). Ondanks een lichte stijging van SAM-patiënten in de gehele patiëntenpopulatie van HelpcenterITG, bleek in 2008 dat te weinig SAM de weg naar deze instelling vinden. We hebben dan in 2008 gewerkt aan het cultureel beter aanvaardbaar maken van het informatiemateriaal van ‘Helpcenter-ITG’. Een cultuursensitieve aanpassing van de ‘Helpcenter-ITG’ informatiefolder zal helpen de toegangsdrempels te reduceren. De samenwerking met de Brusselse organisatie ‘Siréas’ (Service Internationale de Recherche d’Education et d’Action Sociale) dient eveneens specifiek vermeld te worden: gezamenlijke inspanningen gingen in 2008 naar het oprichten van een netwerk, volgend op de inventarisatie van organisaties en instellingen, die op het terrein van hiv-preventie en hiv-zorg in Vlaanderen, Wallonië en Brussel werken. Dit netwerk, ‘AfricAIDS’ ging officieel in april 2008 van start en kwam al vier keer samen (zie annex 3.1.1.5, tabel 2). De belangrijkste doelstelling is de betrokken organisaties professioneel te maken en te ondersteunen in hun algemene werking en promotie van seksuele gezondheid.
Netwerking met professionele intermediairs uit het migratieveld 15
Belangrijke netwerkpartners en aanspreekpunten voor het HIV-SAM project zijn ook organisaties uit het migratieveld. Zo werkte het project in 2008, net als vorige jaren, samen met ‘PINA’ voor de organisatie van de lessen seksuele gezondheid, die deel uitmaken van de onthaallessen voor nieuwkomers (zie punt 2). We zijn ook vertegenwoordigd in de stuurgroep van het ‘Oriëntatiepunt Gezondheidszorg Oost-Vlaanderen’ en nemen in deze hoedanigheid vier keer per jaar deel aan de stuurgroep vergaderingen. Het Oriëntatiepunt Gezondheidszorg Oost-Vlaanderen is een meld- en informatiepunt voor gezondheidszorg voor mensen zonder wettige verblijfstatus en mensen met een precaire verblijfsstatus. De stuurgroep is een klankbord voor personen, die vanuit de dagelijkse werking van hun dienst of organisatie zicht hebben op de thematiek. Het doel van de stuurgroep is, in eerste instantie, het verzekeren van de toegang tot gezondheidszorg voor mensen met een onwettig verblijfsstatuut.
Netwerking met professionele intermediairs uit de hiv/aids zorgsector Het HIV-SAM Project heeft een ondersteunende functie naar de HIV/SOA kliniek (ARC Antwerpen) toe. We verlenen advies over cultuursensitief counselen en zorg aan professionele hiv-hulpverleners, zoals artsen en sociaal verpleegkundigen, in eerste instantie in verband met cultuursensitieve opvang van hiv-positieve cliënten, maar ook voor risicogedrag in verband met hiv en soa’s. In 2008 werd naast de samenwerking met het ARC Antwerpen vooral ook nauw samengewerkt met het ARC van Gent (UZ Gent). De patiëntengroep ‘Muungano bis’ die in 2007 werd opgestart, werd in 2008 verder uitgebouwd (zie punt 4). In uitzonderlijke gevallen werden patiënten van de HIV/SOA kliniek ook direct doorverwezen naar het project voor individuele cultuursensitieve begeleiding (zie punt 4). Het is vooral belangrijk om de expertise in intercultureel werken op het gebied van hiv door te geven, zodat SAM-cliënten ook langs de regulaire voorzieningen cultureel adequaat begeleid kunnen worden. Op het vlak van psychosociale zorg valt de samenwerking met de afdeling ‘Positief’ van Sensoa te vermelden. Cliënten werden doorverwezen naar het lotgenotencontact en de sociale activiteiten, zoals georganiseerde uitstapjes, weekends of het HIV-Café, aangeboden door Sensoa. De meerwaarde hiervan is een reductie van hiv-gerelateerd stigma en het doorbreken van het sociale isolement van seropositieve patiënten afkomstig uit Subsaharaans Afrika. In 2008 werd in samenwerking met Sensoa een weekend aan zee georganiseerd (zie annex 3.1.1.2, tabel 1 en 2). Het weekend, dat niet enkel recreatief bedoeld was, maar ook informatie en groepscounseling sessies aanbood, werd heel goed onthaald; vooral de contacten tussen Belgische en Afrikaanse patiënten werden door beide doelgroepen als uiterst positief gezien.
Internationale samenwerking Het HIV-SAM Project is partner in een Europees netwerk- en onderzoeksinitiatief, het ‘EnHERA! network’, gesubsidieerd door het ‘European Refugee Fund’ en gecoördineerd door het ‘ICRH’ (International Centre for Reproductive Health van de Universiteit Gent; geleid door Prof. Dr. Marleen Temmerman). En-HERA! wil een bijdrage leveren aan de verbetering van de seksuele en reproductieve gezondheid (SRG) van vluchtelingen en asielzoekers, die vaak vanwege hun precaire situatie geen toegang tot SRG-diensten hebben. Het project startte in 2007. Als Belgische partner in de stuurgroep leverden we in 2008 een bijdrage tot het verzamelen van gegevens om ‘models of good practice’ in het veld te identificeren. In 2008 vonden drie stuurgroepvergaderingen plaats en in november 2008 werd een Europese disseminatieworkshop georganiseerd (zie annex 3.1.2.1., tabel 1). In het kader van En-HERA! werd op basis van eigen onderzoek en literatuuronderzoek een ‘framework document’ samengesteld dat het identificeren van ‘good practices’ in het veld mogelijk maakt, zoals ook een literatuuroverzicht, dat hiaten in SRG van vluchtelingen en asielzoekers identificeert. De publicaties zullen in 2009 verschijnen en door het HIV-SAM project onder potentieel
16
geïnteresseerde organisaties en experts verdeeld worden. Op het seminarie van 21 november 2008 werd het En-HERA!-netwerk officieel gelanceerd, het staat vanaf nu open voor geïnteresseerde organisaties (onderzoeksinstellingen, gemeenschapsorganisaties en beleidsmakers). Omdat de financiering door ERF begin 2009 stop gezet werd (het project eindigde officieel op 31/01/2009), zullen we samen met de andere ‘steering group’ partners en enkele nieuwe leden naar mogelijkheden moeten zoeken om het netwerk in 2009 verder te zetten.
Vorming projectmedewerkers Om op de hoogte te blijven van de recente ontwikkelingen in het veld, gaan de medewerkers van het HIV-SAM Project regelmatig naar studiedagen en vergaderingen, georganiseerd door andere organisaties uit het hiv-domein (zie annex 1.5., tabel 1). Tijdens deze momenten ligt de focus in eerste plaats op bijleren en informatie-uitwisselingen maar er wordt ook bewust tijd gemaakt voor netwerking.
7
Besluit
Dit jaarverslag vat de belangrijkste activiteiten samen en laat zowel de succesverhalen als de uitdagingen aan bod komen. Het project heeft in 2008 de wetenschappelijk sterk onderbouwde manier van werken verder kunnen integreren (vb. afwerken van de 2de deel van de VCT-studie). Deze weg zal in 2009 verder bewandeld worden (projectvoorstel tot het bevorderen van hiv-testen voor leden van de SAM- doelgroep door laagdrempelig VCT in gemeenschapssettings). Voor een algemeen publiek én de SAM-doelgroep zijn we in 2008 zichtbaarder geworden door de lancering van de website van het project. De website stelt ons in staat informatie die projectgerelateerd en relevant voor de doelgroepen vlug en eenvoudig bekend te maken. De coherente aanpak betreffende cultuursensitieve VCT werd in 2008 verder geconsolideerd. Dit helpt de beschikbare maar beperkte middelen op een effectieve en efficiënte wijze in te zetten en zo een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de seksuele gezondheid van de doelgroep. In 2008 werden qua terreinwerking meer outreach strategieën gebruikt. Dit gebeurde in samenwerking met gemeenschapsorganisaties zoals ‘Bilenge’ en ‘Basi-Bomoko’. De outreach activiteiten werden door de SAM- gemeenschappen erg goed onthaald, zowel uitbaters als het publiek reageerden positief en ondertussen zijn er tal van nieuwe samenwerkingsverbanden in gemeenschapssettings ontstaan. Ook gemeenschappen in Gent zijn vragende partij naar dit soort interventies. Leden van de gemeenschappen zijn blijkbaar vrij gemotiveerd om zich op deze manier te engageren, maar hebben structuur, materiaal en motivering nodig om dit goed te kunnen uitvoeren. Dit wordt deels beantwoord door de VCT-trainingen en de ondersteunde VCT-promotiemethodieken. Deze positieve ervaringen nemen niet weg dat we in het voorbije werkjaar ook met enkele belangrijke knelpunten geconfronteerd werden: In de samenwerking met de hiv-preventienetwerken blijft het verzekeren van het vrijwilligersbestand, maar ook het in stand houden van de motivatie van de vrijwilligers een voortdurende uitdaging. Werken met vrijwilligers uit een grotendeels sociaal-economisch achtergestelde groep, vraagt voldoende middelen om hun motivatie in stand te houden en ze voor hun inspanningen en gedane kosten te vergoeden. Dit kan met de momenteel verkregen budgettaire middelen maar beperkt verwezenlijkt worden. Voor het project is het dan ook bijzonder moeilijk als we vragen vanuit het terrein niet of onvoldoende kunnen beantwoorden omdat er te weinig middelen voor preventieactiviteiten zijn. Zo waren er in 2008 voldoende
17
gemotiveerde vrijwilligers die talrijk aan de opleidingen deelnamen, maar er moeten ook voldoende middelen s zijn om preventieactiviteiten te kunnen implementeren. De bereikbaarheid van de professionele intermediairs is een tweede knelpunt. We merken aan het aantal binnenkomende vragen, dat er nood is aan kennis betreffende intercultureel werken in het gezondheidsveld. Toch is de bereidheid van professionele intermediairs om aan promotie van seksuele gezondheid te doen soms niet erg groot. Dit heeft vermoedelijk te maken met de bestaande werklast van zorgverleners en andere professionelen, werkzaam binnen de sociale sector, maar ook met een zekere angst voor taboeonderwerpen, zoals seksualiteit en hiv, die dan nog met cliënten uit een cultureel verschillende gemeenschap besproken moeten worden. Deze houding maakt de opdracht tot expertisetransfer, niet altijd even gemakkelijk voor het HIV-SAM Project. De kennisoverdracht moet verder op een eerder kleinschalig niveau gebeuren, waardoor dit knelpunt op lange termijn hopelijk zal kunnen weggewerkt worden. Daarnaast kiezen we ervoor om naar de toekomst toe (zie jaarplanning 2009) materialen samen te stellen en te publiceren als basis voor vorming van professionele intermediairs. Vorming op maat zal dan op basis van deze handleidingen kunnen gebeuren, maar ook intermediairs die de weg naar individuele of groepsvorming niet vinden, kunnen dit ondersteunend materiaal over cultureel VCT counselen of over seksueel risicoreductie gebruiken. Het beïnvloeden van het beleidsniveau met beperkte middelen is voor ons ook in 2008 een uitdaging gebleven. Hiv is een domein dat op wetenschappelijk vlak continu verandert. Preventieboodschappen moeten aangepast worden en op beleidsniveau moet kort op de bal worden gespeeld. In die zin zijn we nog steeds vragende partij voor een (nationale) jaarlijkse overlegbijeenkomst rond hiv-beleid met het werkveld én de beleidsmakers. Dit zou een gecoördineerde aanpak kunnen helpen verwezenlijken, waarbij preventie van hiv en promotie van seksuele gezondheid naar de doelgroep SAM toe één onderdeel van een coherent geheel uitmaken. Hoewel SAM cultureel specifieke bijzonderheden kennen, staan ze niet los van de algemene maatschappelijke en gezondheidspolitieke context. België heeft zich in het kader van de WHO-verklaringen geëngageerd om een nationale aids-strategie te ontwikkelen en te implementeren. Het Vlaamse initiatief tot het bevorderen van primaire- en secundaire hivpreventie voor mannen die seks hebben met mannen in de vorm van rondetafelgesprekken was een veelbelovende stap in de goede richting, maar zou ook naar andere doelgroepen zoals SAM uitgebreid moeten worden. Het is duidelijk dat de SAM-doelgroep bijzonder veel baat zou hebben bij structurele preventiemaatregelen, om de algemene context waarin individueel gedrag en risico t.o.v. seksueel overdraagbare aandoeningen zich afspeelt sterker te kunnen beïnvloeden. We zien dagelijks hoe hiv–gerelateerd stigma en culturele normen en waarden gedragsverandering op individueel vlak bemoeilijken. Bovendien is er steeds nood aan informatie omrent seksuele gezondheid en hiv/soa. Recent onderzoek in het Verenigd Koninkrijk heeft aangetoond dat Subsaharaanse Afrikaanse migrantenpopulaties in het VK een disproportionele last t.o.v. hiv dragen en binnen het regulaire gezondheidssysteem werden er tal van gemiste kansen voor een tijdige hiv-diagnose geïdentificeerd 16 17. Op basis van epidemiologisch onderzoek wordt geschat dat tussen een vierde en een derde van alle hiv-positieve SAM woonachtig in het grootstedelijke gebied van Londen hun infectie in het VK en niet in het land van herkomst zouden hebben opgelopen. Er is geen vergelijkbaar cijfermateriaal voor België of Vlaanderen beschikbaar, maar we hebben geen redenen om aan te nemen dat deze trend er hier helemaal anders zou uitzien of helemaal niet van toepassing zou zijn voor ons land. Hiv-preventie en promotie van de seksuele gezondheid voor de SAM-doelgroep moeten geïntensiveerd worden en zich op volgende punten concentreren18: - Promotie van vrijwillige hiv-testen en counselen voor SAM (op basis van een assertief VCT-beleid) - Verbeteren van de kennis van de SAM- doelgroep over hiv/soa en seksuele gezondheid, en de toegang tot de gerelateerde dienstverlening
18
-
-
Promotie van veilig vrijgedrag en condoomgebruik in de doelgroep in het algemeen, maar met boodschappen op maat voor specifieke subgroepen met bijzondere noden en behoeften, zoals vb. Afrikaanse mannen die seks hebben met mannen of SAM-jongeren) Reductie van hiv-gerelateerd stigma in de doelgroep Verbeteren van de maatschappelijke socio-economische positie van de doelgroep (toegang tot werk en verbeteren van sociaal kapitaal).
Deze aanbevelingen passen binnen de doelstellingen van het HIV-SAM project. Hun realisatie zou echter sectoroverlappende beleidsmaatregelen noodzakelijk maken, zodat gezondheid én migratie voor de SAM-doelgroep als een geheel benaderd kan worden en hiv-preventie en promotie van de seksuele gezondheid op een structurele manier kunnen worden ingebed in de maatschappelijke context.
19
Deel 2: Preventie van reisgebonden ziekten in Vlaanderen 1
Doelstelling
Doelstelling van dit projectdeel is het permanent verzamelen en verwerken van alle informatie die er beschikbaar is over de mogelijke risico’s, ziekte-prevalenties, en over de bestaande preventieve maatregelen met de bedoeling deze om te zetten in praktisch advies. Dit gebeurt via de opvolging van literatuur, via internet, via registratie van de ziekten binnen de polikliniek van het ITG en via de controle en validatie van berichten van reizigers of andere vaccinatiecentra.
2
Uitgevoerde acties in 2008
In 2008 werden onder andere volgende acties uitgevoerd: - Op de voet volgen van de desbetreffende medische literatuur - Dagelijks raadplegen van internet voor Promed, Eurosurveillance (ECDC), WER (WHO), enz. - Actieve en passieve registratie van de ziekten door de polikliniek ITG (inclusief SOA) - Controle en validatie van berichten van andere vaccinatiecentra en reizigers; direct contact met honderden andere travel clinics in de wereld via de Travmed-listservediscussiongroup van de International Society for Travel Medicine (ISTM) - Door middel van studie nieuwe inzichten verwerven in het voorkomen van hoogteziekte en het gebruik en het effect van acetazolamide bij reizigers naar hooggelegen gebieden (studie M Croughs) - Door middel van casus-besprekingen en regelmatige (maandelijkse) vergaderingen de kennis van de reisgeneeskunde op peil houden in zowel het team van de artsenvaccinatoren als dat van de administratieve medewerkers die telefonisch reisadvies verstrekken Verwerken van deze informatie o.l.v Prof. Dr. A. Van Gompel voor: - Wetenschappelijke publicaties - Vulgariserende publicaties en handouts - Deelname aan wetenschappelijke voordrachten en contactvergaderingen Voor de samenwerking met andere specialisten en gezondheidswerkers in het veld van de reisgeneeskunde en importpathologie is er continu een geneesheer-specialist in inwendige en tropische ziekten bereikbaar voor vragen van collega’s-specialisten, collega’s-huisartsen, andere instellingen en patiënten. Deze internist is beschikbaar en bereikbaar overdag tijdens de kantooruren voor raadpleging maar ook ‘s avonds en ‘s nachts en tijdens het weekeinde via GSM en semafoon. Tevens worden in het domein van de reisgeneeskunde en importpathologie in toenemende mate vragen beantwoordt via e-mail (wat oploopt tot verschillende werkuren per week). Dit projectdeel wordt op het inhoudelijk vlak uitgewerkt en gecoördineerd door Prof. Dr. A. Van Gompel, hoofd van de medische diensten in het ITG.
20
Deel 3: Gedetailleerde planning en projectactiviteiten voor het jaar 2008
uitwerking
van
de
RG 1: Informatie, documentatie en advies 1.1.
Informeren van de primaire doelgroep over seksuele en reproductieve gezondheid, hiv/soa-preventie (in het bijzonder VCT) en zorgverlening, de bestaande dienstverlening en het projectaanbod. 1.1.1. Informeren en distribueren van informatiemateriaal naar de SAM gemeenschappen in het algemeen. Zie punt 2, 3, 4 en 5 1.1.2. Informeren en distribueren preventienetwerk Zie punt 2, hiv-preventienetwerken
van
informatiemateriaal
aan
het
hiv-
1.2.
Informeren van professionele intermediairs over seksuele gezondheid bij SAM, cultuursensitieve hiv/soa-preventie (in het bijzonder VCT) en zorgverlening, de bestaande dienstverlening op het terrein van seksuele en reproductieve gezondheid en het project aanbod 1.2.1. Kennis over het project, de activiteiten en studieresultaten verspreiden, zodat het HIV-SAM Project geconsulteerd kan worden als adviescentrum Zie punt 4 ‘Opleiding van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM’ en punt 5 ‘www.itg.be/hivsam’, 1.2.2. Cultureel specifiek informatiemateriaal verspreiden (o.a. folders “Kinderwens” en “Muungano”) Zie punt 4 ‘Opleiding van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM’ Tabel 1: Overzicht informatiematerialen verdeeld aan intermediairs Type ‘Women living with HIV in informatiemateriaal Belgium’ symposium ARC Antwerpen ARC Gent Muungano 20 20 20 HIV en kinderwens 20 30 20 Munno Mukabi folder 30 Femidom 50
1.3. Informeren van de media over de strijd tegen hiv bij SAM 1.3.1. Opzetten van een website Zie punt 5: ‘website’ 1.3.2. Interventies naar de media (proactief maar vooral reactief) • Afrikaanse patiënten stoppen met hun medicatie onder invloed van religieuze leiders (zie ook punt 2: ‘samenwerking met religieuze leiders’) o 06/06/2008: Interview Dr. Alou en Prof. Colebunders, Radio 1 o 06/06/2008: Interview Dr. Alou en Dr. Manirankunda, Terzake- Canvas o 06/06/2008: Interview Dr. Alou, ATV 1.3.3. Informeren van de wetenschappelijke en populariserende media •
Manirankunda, L. et al. (2008). ‘It’s better not to know’ Perceived barriers to HIV voluntary counseling and testing among Sub Saharan African migrants. AIDS education and prevention (under review)
21
•
20/11/2008 : Organisatie workshop ‘Traditions autour de la sexualité et de la reproduction chez la femme africaine, sexualité, désir d’enfant, grossesse, allaitement’ tijdens ‘Women living with HIV in Belgium. More awareness needed’symposium
1.4.
Informeren van de overheid
1.4.1 •
Rapportering van de projectvoortgang 18/11/2008: Overleg jaarplanning 2009
1.4.2 Reacties op vragen van de overheid, het agentschap enz. Geen vragen ontvangen 1.5.
Vorming projectmedewerkers door deelname aan studiedagen, congressen, e.d.
Tabel 1: Overzicht deelname van projectmedewerkers aan vormingsmomenten Datum Organisator Onderwerp Omgaan met diversiteit in de gynaecologische verloskundige praktijk 24/01/2008 UZA 06/05/2008 ITG Eenheidsdag SOA- AIDS unit Romanian Association Voluntary Counseling and HIV Testing 30-31/05/2008 Against AIDS Seminar Studiebezoek omtrent de socio-psychologisch opvang van vrouwen die leven met HIV/AIDS 15-17/09/2008 IKAMBERE in Parijs 12/06/2008 Sensoa Studiedag Verblijfswetgeving en HIV Société Française de IXe congrès National: ‘VIH : mieux depisté, 23-24/10/2008 lutte contre le Sida mieux prendre en charge, mieux dépenser’ Ethnic Minorities Conference: STI/HIV prevention in practice with ethnic minorities 03/10/2008 SOAIDS Nederland in the Netherlands Sex in the city symposium ‘Hoe drempels verlagen tot hiv-en soa-testing bij 27/11/2008 Helpcenter-ITG homomannen? Wereld AIDS dag: ‘HIV/AIDS programs at 01/12/2008 ITG scale’
22
RG 2: Methodiek en materiaalontwikkeling 2.1.
Wetenschappelijk onderzoek voor methodiekontwikkeling
2.1.1. Kwalitatieve studie naar de perceptie en praktijken van artsen t.o.v. het aanbieden van cultureel aangepaste VCT aan SAM. Zie punt 3: Kwalitatieve studie VCT bij SAM: praktijken en percepties van artsen Tabel 1 : Overzicht deelnemers VCT- en MD- studie Provincie Arts Datum interview Huisarts 24/10/2007 12/11/2007 27/03/2008 02/04/2008 07/04/2008 Antwerpen Internist 06/11/2007 09/11/2007 09/06/2008 16/12/2008 23/04/2008 13/05/2008 Huisarts 25/10/2007 01/11/2007 28/11/2007 29/05/2008 Gent 30/05/2008 Internist 25/11/2008 17/11/2008 17/11/2008 26/11/2008
Geslacht M V M V V M M V M V M M M V V M V M M M
2.1.2. Begeleidende studie over het gebruik en de tevredenheid van het vrouwencondoom binnen de SAM-gemeenschappen (in samenwerking met oa. LHIVing, Siréas & Sensoa) Zie punt 2: ‘promotie van het vrouwencondoom’ 2.2. Ontwikkelen en aanpassen van wetenschappelijk onderbouwde methodiek ter verbetering van de seksuele gezondheid en hiv/soa-preventie bij SAM met de klemtoon op VCT 2.2.1. Ontwikkelen van een interventie rond VCT voor artsen aansluitend aan de kwalitatieve studie (in samenwerking met hiv-net) Zie punt 3: Kwalitatieve studie VCT bij SAM: praktijken en percepties van artsen 2.2.2.
Verfijnen van het VCT-opleidingspakket voor het Engelstalige hivpreventienetwerk (in navolging van de opleiding voor Franstalige vrijwilligers) Zie punt 3: ‘Training van SAM leider omtrent VCT’ en punt 5 ‘VCT promotiemethodiek voor intermediairs uit de SAM gemeenschappen’ 2.2.3. Ontwikkelen van een proefproject ‘testen op locatie’ Zie punt 3: ‘Proefproject VCT in gemeenschapssettings’ 2.3. Ontwikkelen en aanpassen van wetenschappelijk onderbouwd informatie- en promotiemateriaal ter verbetering van de seksuele gezondheid en hiv/soapreventie bij SAM met de klemtoon op VCT
23
. 2.3.1. VCT brochure voor de SAM doelgroep Zie punt 5: ‘Je laten testen op HIV is zorgen voor je gezondheid’ brochure 2.3.2. Ondersteunend materiaal voor de training van vrijwilligers ‘HIV/VCT- Durf erover spreken’ Zie punt 5 ‘VCT promotiemethodiek voor intermediairs uit de SAM gemeenschappen’
24
RG 3: Implementatie en ondersteuning van de implementatie 3.1. Participeren aan en versterken van samenwerkingsverbanden 3.1.1. Participatie op nationaal niveau 3.1.1.1. Coachen van de hiv-preventienetwerken bij de implementatie van informatieen promotieactiviteiten rond VCT bij hun eigen achterban of breder. 1) Planningssessies met de hiv-preventienetwerken om de samenwerking te bepalen. Zie punt 2: ‘hiv-preventienetwerken’
Datum
07/03/2008
Tabel 1: Overzicht planningsvergaderingen Plaats Aanwezigheden Aanwezig/ Aanwezig/ uitgenodigd verwacht • • • 14/48 14/25 A’pen (29,2%) (56,0%) • • • •
20/06/2008
A’pen
20/48 (41,7%)
20/25 (80,0%) • • •
14/03/2008
Gent
11/22 (50,0%)
11/15 (73,3%)
• • • •
•
27/06/2008
Organisatie Antwerpen Bilenge vzw
Gent
12/22 (54,5%)
12/15 (80,0%)
Thema
Reflectie werkingsjaar 2007 Planning 2008 Vrijwillig HIV testen en counselen VCT training Sensibilisatie rond VCT Overzicht activiteiten van de organisaties Bespreking berichten in de media: patiënten die onder invloed van religieuze leiders stoppen met hun medicatie Reflectie werkingsjaar 2007 Planning 2008 Vrijwillig HIV testen en counselen VCT training Training :Communication and HIV voluntary Testing Gentse feesten Your program for HIV prevention activities (stands, session of information, …) News in the media: Patients living with HIV/AIDS who stop the medication because they have been healed by the praying.
Tabel 2: Activiteiten gepland gedurende de planningsvergaderingen Geplande Type promotie Implementatie datum Evenement activiteit datum
07/06/2008 30/06/2008 30/06/2008
Culturele avond Le Bazar op het StJansplein Congo in Vlaanderen Conferentie Congo in Vlaanderen
25
Stand
05/01/2008
Evenement Evenement
07/06/2008 28/06/2008
Stand
30/06/2008
Augustus (4 dagen) 01/11/2008 Edo Community Vzw Namna Concept
Mei 2008
Afrikaans Voetbal Tornooi Talentendag Culturele avond Culturele avond Infoavond over seksualiteit Miss Black verkiezing Muziek wedstrijd voor jongeren
Mei 2008
Jongeren en AIDS Aids Memorial Day
September 18/04/2008
Sta-Op & Amuka
Evenement Stand Stand Stand
16/08/2008 01/11/2008 30/01/2008 07/07/2008
Infosessie Infosessie
25/09/2008 18/04/2008
Stand
21/05/2008
Infosessie Infosessie
Evenement Infosessie Stand Stand Stand
29/03/2008 24/05/2008 07/08/2008 14/08/2008 21/08/2008 28/08/2008 10/11/2008 04/07/2008 20/11/2008 23/06/2008
Stand
07/11/2008
Stand
12/11/2008
Infosessie
29/11/2008
Stand
09/05/2008
Promotie van hiv testen
Outreach-café
01/05/2008
Promotie van hiv testen
Outreach-café
21/06/2008
Promotie van hiv testen
Outreach-café
19/07/2008
Evenement
4-5/07/2008
Stand Stand Stand
Evenement
17/12/2008 10/04/2008 18/06/2008 21/07/2008 23/07/2008 24/07/2008 26/07/2008
Outreach café stand
13/09/2008 26/06/2008
Infosessie
25/10/2008
Sta Op Augustus (4 dagen) Sta Op & IVCA O.R.A.B Vzw Mwangaza Amuka Ghana Welfare Association HIV-SAM Project HIV-SAM Project & Wazobia café HIV-SAM Project & Café Mama Leki HIV-SAM Project & Café Tata Oost-Vlaanderen African Sculptures and Cultures vzw Soedaneese Gemeenschap
10/04/2008 Mei 2008
HIV netwerk
Juli (4 dagen)
Basi-Bomoko
September Juni
Edo community September
Muziekfestival Deconinckplein Santé de la femme Interculturele Dans Interculturele Dans Culturele avond Afrikaanse verenigingen markt Infoavond over de politie Infoavond (1)integratie, (2) HIV/AIDS Afrikaans film & toneel avond
African roots festival Tentoonstelling ‘de smaak van Afrika’ Culturele avond Culturele avond
Gentse feesten Promotie van hiv testen Culturele activiteiten Infoavond: (1)Vaccinatie met Tropische ziekten, (2) HIV testing
26
Igbo Association
DJ
Juli Juli Augustus September
Culturele avond DJ in café Afrikunda DJ in café Afrikunda Foreign shop Foreign shop Philip shop
Stand Outreach Outreach Outreach Outreach Outreach
September
DJ in Café Club 1847
Outreach
2)
Netwerk Antwerpen
21/11/2008 26/01/2008 05/07/2008 27/07/2008 23/08/2008 25/09/2008 27/09/2008
Coachen van VCT informatiesessies, VCT outreach activiteiten en VCT promotieactiviteiten op sociale en/of culturele evenementen
Tabel 3: Overzicht type activiteiten ondernomen door de leden van de Hivpreventienetwerken Grote Kleinschalige Informatie Outreach Materiaal activiteiten activiteiten sessies distributie 5 11 8 20 39
Oost-Vlaanderen
2
7
1
8
3
Totaal
7
18
9
28
42
Tabel 4: Overzicht grote promotieactiviteiten N° Organisatie Antwerpen 1 Bilenge 2 Bilenge 3 Bilenge 4 Sta Op 5 Mwinda Kitoko vzw Gent
Datum
Evenement
07/06/2008 28/06/2008 16/08/2008 07,14,21 & 28/08/2008 01/11/2008
Le Bazar op het St-Jansplein Congo in Vlaanderen Voetbaltoernooi Muziek in de wijk: De Coninckplein Talentendag
6
Hiv-preventienetwerk
21, 23, 24, 26/07/2008
Gentse feesten
7
African Sculptures and Cultures vzw
4-5/07/2008
African roots festival
Regio
N° 1 2 A’pen 3 4 5 Subtotaal 6 O-Vl. 7 Subtotaal Totaal
Tabel 5: Preventiemateriaal verdeeld tijdens grote promotieactiviteiten Help HIVCenter: Help Seksuele SAM visite Center: Porte gezond- Rode Condoom Femidom folder kaartje folder d'amour heid Aidslintjes 1152 50 50 50 20 10 200 432 1584 50 1008 50 864 75 5040 100 125 50 50 20 10 200 2550 101 105 55 160 720 80 45 125 3270 101 185 45 55 285 8310 201 310 50 50 65 65 485
27
Tabel 6: Overzicht kleinschalige preventieactiviteiten Organisaties Antwerpen Bilenge vzw Edo Community Vzw Namna Concept O.R.A.B Vzw Mwangaza Amuka Ghana Welfare Association HIV-SAM Project Oost Vlaanderen Soedaneese gemeenschap EDO vzw Igbo vzw Basi-Bomoko African Sculpture and culture vzw
N°
Datum
Activiteiten
1 2 3 4 5 6 7 8 9
05/01/2008 30/06/2008 30/01/2008 07/07/2008 21/05/2008 04/07/2008 20/11/2008 23/06/2008 07/11/2008
Culturele activiteiten Conferentie Congo in Vlaanderen Culturele activiteiten Culturele activiteiten Muziekwedstrijd jongeren Culturele activiteiten Interculturele Dans Culturele avond Culture markt
10 11
12/11/2008 09/05/2008
Culturele activiteiten Culturele activiteiten-Permeke
12 13 14 15 16 17
10/04/2008 18/06/2008 18/06/2008 21/11/2008 26/11/2008 01/12/2008
Culturele Culturele Culturele Culturele
18
03/12/2008
Culturele activiteiten
activiteiten activiteiten activiteiten activiteiten
Culturele activiteiten
Tabel 7: Overzicht promotiematerialen verdeeld tijdens kleinschalige preventieactiviteiten Help HIVCenter: Help Hiv en Rode visiteSAM Center: kinderPorte Aidslint N° Condoom folder kaartje folder wens Muungano jes d’amour Antwerpen 1 100 100 10 2 432 25 25 25 3 102 4 288 5 144 6 288 7 288 35 10 20 10 8 288 25 9 288 25 10 10 288 20 20 11 288 2794 210 25 75 40 10 Oost-Vlaanderen 12 288 25 13 244 20 14 432 40 15 432 75 10 30 16 288 25 17 288 30 12 18 468 10 20
28
2440 5234
185 395
20 95
25
50 95
30 30
10
12 12
Tabel 8: Overzicht informatiesessies N °
Datum
Organisatie
Evenement
Thema
Deelnemers
Afribel Amuka Sta-Op Namna Concept
Wereld vrouwendag
Vrouwen en gezondheid
Aids Memorial Day
Antwerpen 1
08/03/2008
2
29/03/2008
3
18/04/2008
4
19/04/2008
5
27/09/2008
Sta-Op EDO Community & Divine Ladies
6
11/11/2008
Sta-Op
7
29/11/2008
8 06/12/2008 Oost-Vlaanderen
9
25/10/2008
Ghana Welfare K-Town Association Belgium
Miss Black verkiezing
60
Jongeren en AIDS Voordelen van een hiv test Stigma en discriminatie
60 300 30
Let's talk about sex / hiv testen Gezondheid van de vrouw Informatie over integratie door Inburgering Antwerpen Superconventie ten voordele van kansarme kinderen in Kameroen
35 60
Voordelen van vrijwillig hivtesten
35
Promotie van HIV testen
300
Vaccinatie en tropische ziekten/ Voordelen van vrijwillig hivtesten
Edo Association
35
Totaal
915 Tabel 9: Overzicht promotiematerialen verdeeld gedurende informatiesessies
N° Condoom Antwerpen 1 2 432 3 576 4 432 5 1152 6 432 7 720 8 432 4176 Oost-Vlaanderen 9 1008
Femidom
HIV-SAM folder
HIV en Kinderwens
50 30 25 50 105
50 50 150
50
50
20 30 50
29
Helpcenter folder
Helpcenter visitekaartjes
Rode aidslintjes
40
60
200
30 10 80
10 15 85
200
Totaal
1008 5184
50 155
50 200
50
80
200
85
Tabel 10: Outreach activiteiten Organisatie
Aantal bezoeken
Condoom
Kilimanjaro Café MixePoint Pool
2
288
2
432
Wazobia Murphy's/ Black rose
3
864
1
144
Cafe Tata Black & white
2
432
1
144
Mama Leki Beautiful Planet Tammy Spot Mayi ya Sika Restaurant Kipeyayo Restaurant Mondo
3
720
2 1 1
288 144 288
1
288
1 20
432 4176
1
288
25
14
2 1 1 1 2 8 28
576 288 288 288 576 2304 6768
25
14
50 50
28 28
Datum
Plaats
13/03/2008 15/05/2008 15/05/2008 26/06/2008
Femidom
HIV-SAM folder
Antwerpen
01/05/2008 15/05/2008 13/06/2008
Bilenge
16/05/2008 15/05/2208 03/06/2008 28/05/2008 13/03/2008 21/03/2008 28/05/2008 16/05/2008 23/07/2008 23/07/2008 07/08/2008
Namna Concept
22/10/2008
14/04/2008 Subtotaal Oost-Vlaanderen 25/09/2008 27/09/2008 DJ 21/11/2008 21/11/2008 27/11/2008 Basi19/10/2008 Bomoko 14/09/2008 Subtotaal Totaal
Philip shop Café Club 1847 Lagos Bar Club Wxzon Diarama Afrikunda
Tabel 11: Distributie van promotiemateriaal in cafés, winkels, kappers en reguliere organisaties Aantal plaatsen Antwerpen Cafés Winkels Kappers Reguliere
Aantal bevoorradingen 11 5 1 3
19 11 2 7
30
Condoom 3600 1728 576 1440
Femidom
HIV-SAM folder
144
organisaties Subtotaal Oost-Vlaanderen Winkels Subtotaal Totaal
3)
20
39
7344
2 2 22
3 3 42
864 864 8208
144 25 25 25
Verspreiden van VCT-promotiemateriaal, vrouwencondooms
gratis
14 14 158
mannen-
en
Tabel 12: Overzicht verspreiding condooms Activiteiten Hiv-preventienetwerk vergaderingen Informatiestanden Grote evenementen Informatiesessies VCT-Training Outreach activiteiten PINA Muungano Andere Totaal
Antwerpen 1.440 2.794 5.040 4.176 576 13.104 2.304 2.448 900 32.782
OostVlaanderen 1.008 2.440 3.270 1.008 6.768 5.184
288 19.966
Totaal 2.448 5.234 8.310 5.184 7.344 18.288 2.304 2.448 1.188 52.748
% 4,6% 9,9% 15,8% 9,8% 13,9% 34,7% 4,4% 4,6% 2,3% 100,0%
Tabel 13: Overzicht verspreiding femidoms Activiteiten Informatiestanden Grote evenementen Informatiesessie VCT- Training Outreach activiteiten PINA Muungano Andere Totaal
Antwerpen 50 100 105 50
Oost-Vlaanderen 50 101 50 100 75
100 180 85 670
100 476
Totaal 100 201 155 150 75 100 180 185 1146
3.1.1.2. Samenwerken met patiëntengroep ‘Muungano’ als cultuursensitieve counseling (CSC) Zie punt 4: ‘Zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv’ en ‘Individuele patiëntencontacten’
% 8,7% 17,5% 13,5% 13,1% 6,5% 8,7% 15,7% 16,1% 100,0% model
voor
Tabel 1: Overzicht vergaderingen Muungano Antwerpen Datum
Aantal
1
26/01/2008
9
2
23/02/2008
9
Sessies Thematisch • • • •
Planning jaar Debat over de prijs van medicatie Rekruteringsstudie V. Kattouw Debat ‘Waarom verstopt men zich als men hiv-positief is?’
31
Recreatie
• 3 4
22/03/2008 26/04/2008
8 15
5
26/06/2008
10
6
26/07/2008
11
7
13/09/2008
13
8
3-5/10/2008
• •
22/11/2008 6/12/2008
• • •
14
10 15
bij
Uitstap naar Oostende
• 9 10
Seksualiteit en kinderwens mensen die leven met HIV HIV en voeding Co-infectie hiv- Hep B en C o Transmissie o Evolutie o Behandeling
•
Planning weekend Einde van het leven en de dood Leven met HIV o Kracht van lotgenotencontact o Beleving van seks als je seropositief bent o Wat heeft hiv in je leven gebracht o Medicatieproblemen o Zelfzorg: wat geeft je kracht Groepsgesprek over de dood naar aanleiding van het overlijden van twee leden van de groep Evaluatie weekend
Weekend Wenduine
in
Diner
Tabel 2: Overzicht vergaderingen Muungano Oost-Vlaanderen Datum
Aantal
1
03/05/2008
5
2
13/06/2008
5
3
26/07/2008
2
4
19/09/2008
5
5
03-05/10/2008
5
• • • • •
14/11/2008
6
7
20/12/2008
7
Recreatie
Uitstap naar Oostende • •
• • 6
Sessies Thematische Uitwisseling van ervaringen Jaarplanning Evolutie van hiv Transmissie van hiv Kinderwens en hiv
Voorbereiding weekend Leven met hiv o Kracht van lotgenotencontact o Beleving van seks als je seropositief bent o Wat heeft hiv in je leven gebracht o Medicatieproblemen o Zelfzorg: wat geeft je kracht Evaluatie weekend Structuur zelfhulpgroep en aandeel van patiënten hierin
Diner
32
Weekend in Wenduine
Tabel 3: Individuele patiëntenbegeleiding Antwerpen Nieuwe casussen Patiënten Contacten (12) (29) Psychologische problemen Eenzaamheid 4 11 Nood om met iemand die positief is te praten 2 8 Depressie Angst voor stigma 1 2 Ontkenning serostatus 1 1 Relationele problemen Nood aan een partner 1 2 Relatieproblemen: partner niet op de hoogte van hiv-status Familiale druk om te trouwen Problemen aan gerelateerd aan reproductieve gezondheid Kinderwens 1 2 Zwangerschap 1 1 Wens om borstvoeding te geven ondanks risico’s 1 2 Migratie gerelateerde problemen Problemen met migratiedocumenten 1 7 Angst voor uitwijzing Financiële problemen 1 7 Zoeken naar werk Taal- en communicatieproblemen 1 2 Medische problemen Problemen met een arts Gestopt met medicatie op aanraden van priester 1 2 Willen stopen met medicatie Medicatieproblemen: neveneffecten Andere Ondersteunen buddy Informeren over Muungano 1 1
Bekende casussen Patiënten Contacten (16) (44)
Tabel 4: Individuele patiëntenbegeleiding Gent Patiënten (4) Contacten (8) Psychologische problemen Eenzaamheid 1 Depressie 1 Relationele problemen Nood aan een partner 3 Problemen aan gerelateerd aan reproductieve gezondheid Kinderwens 1
2
7
1
1
5
17
2 1
5 4
1
3
1 1 1 1
1 4 5 5
1
1
1
4
4
18
1
2
1 3 7 2
3.1.1.3. Samenwerken met de gemeenschapsorganisaties ‘STA OP’ (Antwerpen) en ‘Allen te samen’ (Leuven) als model voor een cultuursensitieve aanpak (CSA) in primaire hiv-preventie. Zie punt 6 ‘Netwerking met vrijwillige intermediairs en gemeenschapsorganisaties: ‘Sta op’ en ‘Allen te samen’ en boven, 3.1.1.1. ‘Coachen van de Hiv-preventienetwerken bij de
33
implementatie van informatie- en promotieactiviteiten rond VCT bij eigen achterban of breder’ 3.1.1.4. Samenwerken met Sensoa rond twee luiken: (1) promotie van seksuele gezondheid en Hiv-preventie en (2) de zorg aan seropositieve SAM (in samenwerking met de afdeling Positief van Sensoa) Zie punt 6: ‘Netwerking met professionele intermediairs die aan primaire preventie doen’ en ‘Netwerking met professionele intermediairs uit de hiv/aids zorgsector’ en punt 4: ‘Zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids’ Tabel1: Overzicht overlegmomenten met Sensoa Datum Organisator Onderwerp 11/02/2008 Sensoa Strategisch overleg 29/09/2008 Sensoa Voorbereiding netwerkdag 2009 Overleg adaptatie infobrochures voor HIV positieve heteroseksuele personen en cultuursensitieve counseling guidelines (planning voor 2009) 21/10/2008 Sensoa ITG, Sensoa, ARC 20/11/2008 Gent Symposium ‘Women and HIV. More awareness needed’ 3.1.1.5. Samenwerken met andere partnerorganisaties op het terrein van gezondheidspromotie en -voorlichting in Vlaanderen (VIG, sectoroverleg, HIV-net, OCMW Antwerpen) Zie punt 6: ‘Netwerking met professionele intermediairs die aan primaire preventie doen’, ‘Netwerking met professionele intermediairs uit het migratieveld’, ‘Netwerking met professionele intermediairs uit het HIV/AIDS zorgsector’ Tabel 1: Overzicht overlegmomenten met ander actoren uit de sector Datum Organisator Onderwerp Informatie en uitwisseling over VCT (ICRH: Europees project in opdracht van het ‘Europan Monitoring Centre for Disease Control’) 11/01/2008 ITG/ICRH Eerste voorbereidende vergadering symposium 13/03/2008 ITG “Vrouwen en hiv’ Samenwerking in het kader van een sensibilisatie campagne tegen seksuele mutilatie en zijn consequenties 08/04/2008 GAMS Afstemming en ervaringsuitwisseling met Ghapro en 14/04/2008 ITG Helpcenter Tweede voorbereidende vergadering symposium 17/04/2008 ITG “Vrouwen en hiv’ 26/04/2008 GAMS Opvolgvergadering sensibilisatiecampagne 20/06/2008 17/07/2008
Helpcenter GAMS
30/09/2008
ITG
21/10/2008
Sensoa ITG, Sensoa, ARC Gent… VIG
20/11/2008 07/11/2008
Strategisch overleg: Afstemming en takenverdeling Opvolgvergadering sensibilisatiecampagne Derde voorbereidende vergadering symposium “Vrouwen en hiv’ Overleg adaptatie infobrochures voor hiv-positieve heteroseksuele personen en cultuursensitieve counseling guidelines (planning voor 2009) Symposium ‘Hiv en vrouwen’ Sectoroverleg
Tabel 2: Overzicht activiteiten in het kader van AfricAIDS Datum Activiteit/thema 19/01/2008 Strategisch overleg
34
Deelnemers Siréas- HIV-SAM Project
06/03/2008 19/03/2008 14/04/2008 09/06/2008
15/09/2008 14/10/2008
20/10/2008 12/11/2008 24/11/2008
Planningsvergadering Planningsvergadering Lancering AfricAIDS Thema vergadering:HIV/AIDS Thema vergadering: Hiv-preventie en ondersteuning van mensen die leven met HIV/AIDS Planningsvergadering Themavergadering: Gemeenschapsmobilisatie: theorie en praktijk Planningsvergadering Themavergadering: financieren organisaties en subsidieaanvraag
Siréas- HIV-SAM Project Siréas- HIV-SAM Project AfricAIDS netwerk AfricAIDS netwerk AfricAIDS netwerk
Siréas- HIV-SAM Project AfricAIDS netwerk
Siréas- HIV-SAM Project AfricAIDS netwerk
3.1.2. Samenwerking op internationaal niveau 3.1.2.1. Samenwerken met het International Centre for Reproductive Health (ICRH) Zie punt 6 ‘Internationale samenwerking’ Tabel 1: Overlegmomenten En-HERA Network Activiteiten Vierde vergadering steering committee (SC) Vijfde vergadering SC Zesde vergadering SC en eindseminarie
Datum 04-06/06/2008, Athene 08-09/09/2008, Gent 21-22/11/2008, Gent
3.1.2.2. Samenwerking met University College of London, Centre for Sexual Health and HIV Zie punt 6 ‘Internationale samenwerking’ 3.1.3. Opbouwen van nieuwe samenwerkingsverbanden 3.1.3.1. Versterken van terreinorganisaties voor hiv-preventie Zie punt 3: ‘Hiv-preventienetwerken’ 3.1.3.2. Identificatie van seropositieve personen uit de doelgroep van SAM voor hivpreventie Zie punt 5: ‘Zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids’
3.2. Implementatie van VCT- interventies (inclusief vorming) 3.2.1. Samenwerken met ‘Helpcenter’ (Antwerpen) als model voor laagdrempelige VCT, in het bijzonder het ontwikkelen van outreach hiv-testen (‘testen op locatie’) Zie punt 3: ‘Proefproject VCT in gemeenschapssettings’ en punt 6: ‘Netwerking met professionele intermediairs die aan primaire preventie doen’ Tabel 1: Overzicht overlegmomenten Helpcenter - HIV-SAM Project Datum 14/04/2008 25/04/2008 20/06/2008 29/09/2008 14/10/2008 03/11/2008
Onderwerp Afstemming en ervaringsuitwisseling Informeren nieuwe sociaal verpleegkundige Strategisch overleg: afstemming en takenverdeling Opvolging samenwerking Overleg planning “Testen op locatie”voor SAM Opvolging samenwerking
35
Bespreking planning samenwerking in 2009 3.2.2. Samenwerking met medici om een modelproject VCT in de medische praktijk te ontwikkelen, implementeren en uit te testen Zie punt 3: ‘Kwalitatieve studie VCT bij SAM: praktijken en percepties van artsen’ 3.2.3.
Medewerking aan een opleidingspakket voor OCMW-medewerkers (in samenwerking met OCMW- Antwerpen) Aangezien het OCMW op zijn vraag is teruggekomen, is dit project niet van start gegaan 3.2.4. Training van het netwerk in communicatie over VCT Zie punt 3: ‘Trainingen voor SAM leiders omtrent VCT’ Tabel 1: Overzicht VCT-trainingen HivProvincie Data preventienetwerk
Antwerpen
4-6/09/2008
Engelstalig
Aantal deelnemers 5 2
Organisaties EDO Community Divine Ladies Club Dynamic Club of Belgium Vrijwilliger
2 3 12 2 2 1 4 2
Subtotaal
OostVlaanderen
31/10/2008 14/10/2008 21/10/2008 28/11/2008
Afrikaanse Raad Church of Pentecost IGBO Vzw EDO Community Soedanese gemeenschap Ethiopische gemeenschap
Engelstalig
Subtotaal 18/10/2008 25/10/2008 15/11/2008 Subtotaal
1 12 15
Basi-Bomoko Franstalig AGOOG
1 16 40
Totaal Tabel 2: Overzicht promotiematerialen verdeeld tijdens VCT-trainingen Folder HivHIVHiv en Help preventie SAM kinder- center Porte Rode Provincie netwerk folder wens d'amour aidslintjes A’pen
Engels
O-Vl
Engels
Condoom
Femidom
576
50
5040
50
3744
50
20
9360
150
Score dag 4
Gemiddelde Score
25 25
30
50
50
20
Frans Totaal
25
30
75
50
Tabel 3: Evaluatie VCT-trainingen Provincie
Hivpreventienetwerk
Score dag 1
Score dag 2
Score dag 3
Antwerpen
Engelstalig
9,8/10
9,5/10
9,3/10
36
/
9,5/10
Franstalig
8,1/10
7,7/10
8/10
/
7,9/10
Engelstalig
8,5/10
7,7/10
8,4/10
8,1/10
8,2/10
Oost-Vlaanderen
3.3 Implementatie en ‘up-scaling’ (samenwerking met de ARC’s)
van
cultuursensitieve begeleiding van SAM
3.3.1. Implementatie van patiëntengroepen naar het model van ‘Muungano’ in het ARC van Gent Zie punt 5: ‘Zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids’, ‘individuele patiëntencontacten’ en boven 3.1.1.2. ‘Samenwerken met patiëntengroep ‘Muungano’ als model voor cultuur sensitieve counseling (CSC)’ 3.3.2. Ontwikkelen van een handleiding rond het oprichten van patiëntensteungroepen voor seropositieve SAM Zie punt 4: ‘Handleiding zelfhulpgroepen voor SAM die leven met hiv/aids’ 3.3.3. Opleidingen van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM in de ARC’s Zie punt 4: ‘Opleiding van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM’
37
RG 4: Evaluatie van de interventies 4.1. Evaluatie van het projectaanbod voor professionele intermediairs (deelname aan vormingen, studiedagen, opnemen van VCT, e.d.). Zie punt 4 ‘Opleiding van professionele intermediairs rond cultuursensitieve begeleiding van seropositieve SAM’
4.2. Evaluatie van het project aanbod voor vrijwillige intermediairs (training voor hivpreventienetwerken). Zie punt 2, ‘hiv-preventienetwerken’, punt 3 ‘Training voor SAM leiders omtrent VCT’ en annex 3.2.4., tabel 3 4.3. Evaluatie van het aangeboden preventie- en promotiemateriaal. Zie punt 5 ‘Interactieve VCT promotiemethodiek voor intermediairs uit de SAMgemeenschappen’
38
RG 5: Reisgeneeskunde Opdracht 5.1
Informeren en adviseren van reizigers en reissector
Criteria
Indicatoren
Evaluatie door de administratie van de toegankelijkheid en van het geactualiseerd zijn van de ITG-website en van de mogelijkheid tot vraagstelling • Evaluatie van de tevredenheid in verband met de gekregen informatie en het advies, bij de bezoekerspopulatie d.m.v. jaarlijkse enquête Het informeren, sensibiliseren en adviseren omtrent reizen en infectieuze aandoeningen (inclusief SOA-HIV preventie) van de vertrekkende reiziger, via de eigen website (die in 2008 systematisch bijgewerkt wordt) en via permanent telefonisch reisadvies en van de reissector via schriftelijke communicatie.
Activiteiten en mijlpalen
De inhoud is correct en actueel. Het aanbod komt tegemoet aan een behoefte van de doelgroep. Doelgroep is tevreden over het aanbod.
•
Vijf communicatiemethoden voor het verstrekken van essentiële informatie zijn operationeel: -
de website van het ITG http://www.itg.be – bevat de essentiële info voor een goed reisadvies aan de doorsnee reiziger – 24 uur op 24 uur operationeel – wordt permanent geüpdatet (>100.000 bezoekers voor reisinfo in 2008) - het telefonisch reisadvies: Automatisch antwoordsysteem sinds begin 2004 opnieuw 24 uur op 24 uur operationeel (>10.000 telefoontjes in 2008), met mogelijkheid tot doorschakeling naar gespecialiseerde telefonistes + dienstdoende arts tijdens de kantooruren - het beantwoorden van vragen per fax of brief door een arts-vaccinator van het team - het verstrekken van geïndividualiseerd reisadvies ter plaatse in het ITG (15.324 raadplegingen in 2008) - het handboek voor de huisarts en de brochures voor het grote publiek Deze essentiële informatie is beschikbaar voor de raadgevende arts en de vertrekkende en terugkerende reiziger.
Opdracht 5.2
Informeren en adviseren van individuele artsen, artsenkorps, overheid
Criteria
Indicatoren
Jaarlijks verslag over de activiteiten op dit vlak, aangevuld met vaststellingen en aanbevelingen.
Activiteiten en mijlpalen
1. Het snel en efficiënt informeren en adviseren over de gepaste houding en maatregelen bij vermoeden van import van sporadische of epidemische ziekten van de individuele arts, van het artsenkorps en van de overheid in verband met volksgezondheid. Het spreekt vanzelf dat zo nodig of bij twijfel onmiddellijk ook contact opgenomen wordt met de Gezondheidsinspectie van de Vlaamse Gemeenschap zodat de gepaste maatregelen kunnen genomen worden. In 2008 onder andere: Gele Koorts in Paraguay, Argentinië en Brazilië, Cholera in
De inhoud is correct en actueel. Het aanbod komt tegemoet aan een behoefte van de doelgroep. Doelgroep is tevreden over het aanbod.
39
Zimbabwe, Meningitis in Oeganda. 2. Het begeleiden van terugkerende reizigers, om in een vroeg stadium te kunnen bijsturen en ernstige morbiditeit of zelfs mortaliteit te voorkomen. 3. Het informeren en adviseren van individuele artsen, het artsenkorps en de overheid over preventieve maatregelen in kader van de reisgeneeskunde. Er is continu een geneesheer-specialist in inwendige en tropische ziekten bereikbaar voor vragen van collega’s-specialisten, collega’s-huisartsen, andere instellingen en patiënten. Deze internist is beschikbaar en bereikbaar overdag tijdens de kantooruren voor raadpleging maar ook ’s avonds en ’s nachts en tijdens het weekeinde via GSM en semafoon. NB. Er werd een online oefenprogramma ter beschikking gesteld van de artsen: Kabisa-Travel (zie bij publicaties)
40
Publicaties 2008 Publicaties van de dienst reisadvies in internationaal peer-reviewed journals Ali AB, Van den Enden E, Van Gompel A, Van Esbroeck M. Eosinophilic meningitis due to Angiostrongylus cantonensis in a Belgian traveller. Travel Med Infect Dis 2008; 6(1): 41-44. Bottieau E, Clerinx J, Van Gompel A. Hospitalization criteria in imported falciparum malaria [correspondence]. J Travel Med 2008; 15(1): 60-61. Bottieau E, Florence E, Clerinx J, Vlieghe E, Vekemans M, Moerman F, Lynen L, Colebunders R, Van Gompel A, Van den Ende J. Fever after a stay in the tropics: clinical spectrum and outcome in HIV-infected travelers and migrants. J Acquir Immun Defic Syndr 2008; 48(5): 547-552. Bottieau E, Moreira J, Clerinx J, Colebunders R, Van Gompel A, Van den Ende J. Evaluation of the GIDEON expert computer program for the diagnosis of imported febrile illnesses. Med Decision Making 2008; 28(3): 435-442. Croughs M, Van Gompel A, de Boer E, Van den Ende J. Sexual risk behavior of travelers who consulted a pretravel clinic. J Travel Med 2008; 15(1): 6-12. Vlieghe ER, Jacobs JA, Van Esbroeck M, Koole O, Van Gompel A. Trends of norfloxacin and erythromycin resistance of Campylobacter jejuni/Campylobacter coli isolates recovered from international travelers, 1994 to 2006. J Travel Med 2008; 15(6): 419-425. Panning M, Grywna K, Van Esbroeck M, Emmerich P, Drosten C. Chikungunya fever in travelers returning to Europe from the Indian region, 2006. Emerg Infect Dis 2008; 14(3): 416-422. Jacobs JA, Van Ranst M. Biometric fingerprinting for visa application: device and procedure are risk factors for infection transmission. J Travel Med 2008; 15(5): 335-343. Andere publicaties Jan Clerinx, Alfons Van Gompel – Post-travel Screening - CHAPTER 52 Travel Medicine, 2nd Edition 2008 - Edited by Jay S. Keystone, MD, Phyllis E. Kozarsky, MD, David O. Freedman, MD, Hans D. Nothdurft, MD and Bradley A. Connor, MD - pp.505-512 Croughs M, Van Gompel A, de Boer E, Van den Ende J. Seksueel risicogedrag van reizigers die een reizigersadviescentrum bezochten. Infectieziekten Bull 2008; 19(7): 234-238. Van Gompel A. Interview met prof. Fons Van Gompel [interview]. In: Raeymaekers P, editor. Een prik voor het leven. Brussel: Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek (viWTA), 2008: 46-48. (viWTA Dossiers; 15).
Van Gompel A, editor. Gezondheidsadviezen voor reizigers 2008 2009; uitgave bestemd voor het medisch korps;Conseils de santé pour voyageurs, édition 2008 2009; édition destinée au corps médical; 10e uitg / 10e éd. Bruxelles: CMPMedica Belgium, 2008: 230 pp. (MEDASSO Headlines).- only electronic publication http://www.itg.be/ITG/Uploads/MedServ/nmedasso.pdf / http://www.itg.be/ITG/Uploads/MedServ/fmedasso.pdf
41
Van Gompel A, editor. Brochure van de consensusvergadering van de Wetenschappelijke Studiegroep Reisgeneeskunde, Wetenschappelijke Studiegroep Reisgeneeskunde, consensusvergadering / Brochure de la Réunion de Consensus du Groupe d'Etude Scientifique de la Médecine des Voyages 13/06/2008 . Antwerpen:Instituut voor Tropische Geneeskunde / Institut de Médecine Tropicale; Brussel: Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid / Bruxelles: Institut Scientifique de Santé Publique, 2008: 88 / 96 pp http://www.itg.be/ITG/Uploads/MedServ/Nconsensus08.pdf / http://www.itg.be/ITG/Uploads/MedServ/Fconsensus08.pdf
Abstracts Internationaal congres 18th European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases Barcelona, 19-22 April 2008 State-of-the-art treatment of imported parasitic diseases ABSTRACT Oral lecture [S7] How to cope with the wormy world? Treatment of helminths A.M.L. Van Gompel. (Antwerp, BE)
Medewerking aan fiches/adviezen Hoge gezondheidsraad- vaccinaties A. Van Gompel : - basisvaccinatieschema 2008
Overige activiteiten A. Van Gompel : • Reviewer en lid van de editorial board van TM&IH • Co-editor and Reviewer Journal Travel Medicine • Reviewer Acta Clinica, Folia Pharmacotherapeutica & geraadpleegd expert (vaccinaties & antiparasitaire middelen) Gecommentarieerd Geneesmiddelen Repertorium 2008 – Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (www.bcfi.be) (vermeld in voorwoord p. 2) • Lid van van expertleescomité van de jaarlijkse uitgave van de WHO “International travel and health” http://www.who.int/ith/en • Actieve participant TRAVMED discussion group van de International Society of Travel Medicine
Lezingen o o o o o
MCH Leuven (tweemaal) Vlaamse arbeidsverpleegkundigen Studenten biologie – voorbereiding Tanzania Info avond Reiswijzer Antenne Antwerpen – 6 juni – in het ITG - “Gezond op reis” Antwerpse geneeskundige dagen
18th European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases Barcelona, 19-22 April 2008 Saturday, April 19, 2008 - 13:30 - 15:30 - Lecture Hall 113 Official symposium State-of-the-art treatment of imported parasitic diseases
42
14:30 - 15:00 How to cope with the wormy world? Treatment of helminths Gompel (Antwerp, BE)
A.M.L. Van
NB Permanente UPDATE Handouts polikliniek en Dienst Reisadvies 1. Malariapreventie en behandeling. Informatie voor personen die langduring in malariagebied verblijven.(brochure 11p.) Van Gompel, E. Van den Enden, J. Van den Ende 2. Basisbrochure voor de reiziger : Gezond op reis (12p.) 3. Reizigersdiarree (versie langdurige avontuurlijke reis) (4p.) 4. Malariabehandeling op zak in geval van nood 5. Reisinfo (malaria en vaccinaties) per (sub)continent : • India Pakistan Bangladesh Nepal Boetan Birma • Thailand Maleisie Indonesie Filipijnen Signapore • China Vietnam Cambodja Laos • Midden Amerika Caraïben • Zuid Amerika • Afrika, Midden en Nabije Oosten 6. Reisapotheek 7. Diepe Veneuze Thrombose op reis 8. Op reis met kinderen 9. Als zwangere op reis 10.Reizen met dieren
Ander uitgaven waarbij onze medewerking actief verleend wordt 1. Gezondheidspaspoort 2008 Omtrent Gezondheid / Question Santé)
43
Referenties 1
Greenhouse P. (1995). A definition of sexual health, BMJ 1995; 310:1468-1469 (3 June)
2
Fenton , K.A., et al. (2001). HIV transmission risk among Sub-Saharan Africans in London travelling to their countries of Origin. AIDS 2001 ; 15 : 1442-1444 3
Fenton, K.A., et al (2002). HIV testing and high risk sexual behaviour among London’s migrant African comminities : a participatory research study. Sex Transm Infect 2002 ; 78 :241-245 4
Sasse, A., Defraye, A. (2008). HIV/AIDS in België. Toestand op 31 december 2007. Scientific Institute of Public Health 5
FOD Binnenlandse Zaken, Dienst vreemdelingenzaken, 2007, http://www.dofi.fgov.be/nl/statistieken/Stat_ETR_nl.htm 6
Sandler, K.E., McGarrigle, C.A., Elam G., Ssanyu-Sseruma, W., Davidson, O., Nichols, T., Mercey, D., Parry J.V. & Fenton K.A. (2007). Sexual bahavior and HIV infection in Black Africans in England- results for the Mayisha II survey of sexual attitutes and lifestyles. Sexual Transmitted Infections 83:523-529 7
Pulle, S., Lubega, J., Davindson, O., Chinouya, M., (2004), Doing it Well. A Good Practice Guide for Choosing and Implementing Community-Based HIV prevention Interventions with African Communities in England, NAPIP: National African HIV Prevention Program 8
Burns, F.M., Fenton, K.A., Morison, L., Mercer, C., Erens, B., Field, J., Copas, A.J., Wellings, K., Johnson, A.M. (2005). Factors associated with HIV testing among black Africans in Britain. Sex Transm Infect 81: 494-500 9
Burns F.M., Imrie J., Nazroo J.Y., Johnson A.M., Fenton K.A., (2007), Why the(y) wait? Key informant understandings of factors contributing to late presentation and poor utilization of HIV health and social care services by African migrants in Britain, Aids Care-Psychological and Socio-Medical Aspects of Aids/HIV 19(1):102-8 10
Erwin, J., Morgan, M., Britten, N., Gray, K.,& Peters, B. (2002). Pathways to HIV testing and care by black African and white patients in London. Sex Transm Inf 2002 ; 78 :37-39 11
Fenton, K.A., et al (2002)
12
Stolte. I.G., et al (2003). HIV testing behaviour among heterosexual migrants in Amsterdam. AIDS CARE 2003; 15:563-574 13
VVOB (2003). VVOB Beleidsnota HIV/AIDS
14
Castro A., Farmer P., (2005), Understanding and addressing AIDS-related stigma: From anthropological theory to clinical practice in Haiti. American Journal of Public Health 95(1):539 15
Nöstlinger C, Gordillo V , Borms R , Murphy C, Bogner JR, Csépe P, Colebunders R and the EUROSUPPORT Study Group (2008): Differences in Perceptions on Sexual and Reproductive Health between Health Care Providers and People Living with HIV: A Qualitative Elicitation Study. Psychology, Health & Medicine. 13 (5): 516-528.
44
16
Burns FM, Johnson AL; Nazroo J et al. (2008). Missed opportunities for earlier HIV diagnosis within primary and secondary health care settings in the UK. AIDS, 22:115-122 17
Burns FM, Arthut G,Johnson AM (2009)/ United Kingdom acquisition of HIV infection in African residents in London: more than previously thought. AIDS, 23:262-265 18
Aangepaste aanbevelingen samengesteld op basis van: Prost A (2005). A review of research among Black African Communities affected by HIV in the UK and in Europe. Medical Research Council, Social and Public Health Sciences Unit. http://www.sphsu.mrc.ac.uk/files/File/library/occasional/OP015.pdf
45
