Agenda • • • •
Waarom vogelgeluiden opnemen? Wat heb je er voor nodig? Werken met sonogrammen Lastige duo-soorten
Wat heb je er voor nodig? • • • • • • •
Olympus LC-10 opname apparaat (€ 239) Sennheiser microfoon ME67 + K6 voeding (€ 400) oortjes (€ 25) software: Audacity (freeware) geluidsboxje voor afspelen in het veld boeken en cd’s voor thuisstudie! De juiste app’s en websites
• Maar ook met je smartphone kun je hele aardige opnames maken!
Interessante app’s en websites
Zet eens een sonogram op Waarneming.nl
•
Sonogrammen Spectogram = toonhoogte uitgezet tegen de tijd
• Oscillogram: volume afgezet tegen de tijd (bij spechtengeroffel) In de praktijk spreekt men over sonogrammen. Voorbeeld: boomkruiper
Om er even in te komen …
• Nachtzwaluw – zang – contactroep – alarm
Een paar lastige voorjaarzangers • • • • • •
Zwarte Specht versus Groene Specht Snor verus Sprinkhaanzanger Bosrietzanger versus Spotvogel Tuinfluiter versus Zwartkop Matkop versus Glanskop Goudhaan versus Vuurgoudhaan
Zwarte Specht versus Groene Specht
ANWB-gids: Groene Specht Zang luide, lachende reeks van 10-18 kluu-klanken, iets dalend in toonhoogte en aan einde iets versnellend, kluuh-kluuh-kluu-kluu-kluu-kluu-kluu-kluu.. Zwarte Specht Zang een schrille reeks fluittonen, verschillend van lach van GS door aarzelender begin, gelijkmatige toonhoogte en wildere klank, kuih kwie kwie-kwiekwie-kwie-kwie-kwie
Snor versus Sprinkhaanzanger
50 dubbele nootjes per sec.
25 dubbele nootjes per sec.
Rond de 4000Hz
Rond de 6000Hz
Bosrietzanger versus Spotvogel
Imiteert andere vogels
Imiteert andere vogels
Kenmerk: smakkende geluiden, trillers, jodel
Kenmerk: explosieve, vloeiende uithalen
Tuinfluiter versus Zwartkop
Warmer, gelijkmatiger, doorgaans langer en sneller dan Zwartkop, maar minder luid.
Volume en tempo nemen toe. Aarzelend begin gaat over in heldere slotnoten.
Matkop versus Glanskop
Eenvoudig, langzaam chick-adee roepje, eenvoudige zang.
Roep begint met hoog ‘chick-a’ en dan snelle dee’s. Gevarieerde zang van steeds 6 a 7 nootjes.
Goudhaan versus Vuurgoudhaan
Wordt een goede “op geluid” vogelaar • Oren vóór ogen • Onderzoek en identificeer elk vogelgeluid dat je hoort • Structureer ze in je hoofd (waar lijkt dit geluid op, wat is het verschil met een soortgelijke zang/roep?) • Geloof in je eigen vermogen (je kunt wel 1000 vogelgeluiden uit je hoofd kennen!) • Ga het het veld in! (tja, waar haal je de tijd vandaan…) • Begin bij de makkelijkste soorten
Huiswerk … leer a.d.h.v. sonogrammen • • • • • • • • •
Kleine Plevier versus Bontbekplevier Bosruiter versus Witgatje Visdief versus Noordse Stern Kleine Bonte Specht versus Draaihals Nachtegaal versus Noordse Nachtegaal Spotvogel versus Orpheusspotvogel Roep Tjifjtaf versus roep Fitis Boompieper versus Siberische Boompieper Gele Kwikstaart versus Citroenkwikstaart
• maar nooit: roep Waterpieper versus roep Oeverpieper
De professionals
Soundapproach boeken
Einde eerste deel
Najaars-trektellen: de magie van roepjes en silhouetten (… en zo werd binnenlandvogelen weer leuk) Paul Gnodde VWG Nijmegen
Vergelijk voorjaars-trektelposten met die van het najaar (bron: trektellen.nl)
Voorjaar
Najaar
Vogels vliegen naar het noorden
Vogels vliegen naar het zuiden
Voornamelijk bij ZO-wind
Lastig voorspelbaar
Voornamelijk langs de kust
Over het gehele land
In 2 maanden
In 3,5 maanden
Aantal vogels per week (bron: trektellen.nl)
Aantal vogels per week in 2013 Breskens: totaal 503K
Aantallen vogels per week in 2013 De Hamert: totaal 908K
Binnenlandtrektelposten; hoge aantallen vogels (voorbeeld De Hamert najar 2013)… • 385.000 Houtduiven, 178.000 Vinken, 20.000 Spreeuwen, 10.000 Koperwieken Bijna 70% van het totaal aantal getelde soorten komt op rekening van deze soorten.
Maar ook … De Hamert: 8 visarenden, 10 rode wouwen, 4 grote piepers, 10 duinpiepers, 3 europese kanaries, 8 ijsgorzen
Hoe kom je aan een goede trektelpostlocatie? Waar heb je de meeste kans op goede najaarstrek (aantallen, krenten)? • In het binnenland geen echte stuwing, maar vogels volgen wel landschapselementen • Meer trek boven natuurgebieden, dan boven bebouwing • Visarenden en steltlopers volgen water, duinpiepers worden aangetrokken door zandige stukken • Hoog uitkijkpunt voor wijds uitzicht • Niet teveel wandelaars, hondenuitlaters, mtb-ers • Ideaal binnenland trektelpost: een groot heideveld met een uitkijktoren/heuvel, niet direct ten zuiden van een stad, relatief ver van de bewoonde wereld met vennen in de buurt of een rivier
Zoek via Google Maps een mooie plek: durf te experimenteren!
Trektelpost Quin, Afferden, Noord-Limburg
Dus, wat is zo leuk aan het trektellen (in het najaar)? • • • • • •
Je bent getuige van de vogeltrek Hoge aantallen Lange periode, met afwisselende soorten Verhoogde kans op zeldzaamheden Gezellig Kan al dicht bij huis
Maar is het ook nuttig? • Voor jezelf • Voor de wetenschap • Voor de vogels
Trektellen anno 2014 Wat heb je nodig: • Verrekijker • ANWB vogelgids + roofvogelgids • Telescoop + statief • Digitale camera met telelens • Geluidsopnameapparatuur met goede microfoon + koptelefoon • Smartphone om via b.v. Obsmap je waarnemingen direct door te geven • Autorisatie voor trektellen.nl • …en 3G bereik is ook wel handig
Welke (zang)vogels trekken door? • Op trektelpost dagtrekkers als roofvogels, ooievaars, houtduiven, leeuweriken, zwaluwen, piepers, kwikstaarten, lijsters, vinken, mussen en gorzen • Dus géén nachttrekkers als grasmussen (sylvia), rietzangers (acrocephalus), sprinkhaanzangers (locustella) spotvogels (hippolais), loofzangers (phylloscopus)
Wanneer trekt welke vogel door? 2e helft juli
1e helft augustus
2e helft augustus
1e helft september
Gierzwaluw Wespendief Gele Kwikstaart Boeren/Huiszwaluw Witte Kwikstaart Graspieper Vink / Keep Veldleeuwerik Boomleeuwerik Kramsvogel*
Koperwiek Spreeuw Houtduif
* = voorjaaraantallen van kramsvogel doen niet onder voor die van het najaar
2e helft september
1e helft oktober
2e helft oktober
1e helft november
2e helft november
Je bent een goede trekteller als je de contact- of trekroepjes kent van onderstaande vogels… 1. vink* 2. keep* 3. groenling* 4. putter 5. kneu 6. sijs 7. barmsijs 8. graspieper* 9. boompieper*
10. witte kwikstaart* 11. gele kwikstaart* 12. grote gele kwikstaart* 13. veldleeuwerik* 14. boomleeuwerik*
15. koperwiek 16. zanglijster 17. kramsvogel 18. grote lijster 19. boerenzwaluw 20. huiszwaluw 21. rietgors* 22. geelgors* 23. huismus 24. ringmus 25. appelvink* 26. kruisbek
Je bent een klasse trekteller als je ook de geluidjes kent van de volgende soorten… 1. europese kanarie* 2. ijsgors* 3. sneeuwgors*
10. ortolaan
4. grote pieper* 5. duinpieper* (huismus*)
12. frater
6. buidelmees* 7. roodkeelpieper* (rietgors*) 8. water/oeverpieper (graspieper) 9. beflijster* (merel*)
11. strandleeuwerik
13. dwerggors
Trekroepjesoefening
• 10 vogelgeluiden van vogels die je op een binnenland trektelpost kan waarnemen • Elke opname duurt 15 sec en er zitten steeds 2 sec tussen de opnames. Ik laat de tape twee keer horen. • Succes!
Antwoorden 1. 0–15 sec. Boomleeuwerik 2. 17–32 sec. Gele Kwikstaart 3. 34-49 sec. Rietgors 4. 51-1.06 min. Graspieper 5. 1.08-1.23 min. Grote Lijster 6. 1.25-1.40 min. Boompieper 7. 1.42-1.57 min. Veldleeuwerik 8. 1.59-2.14 min. Koperwiek 9. 2.16-2.31 min. IJsgors 10. 2.33-2.48 min. Grote Pieper
Vink
Twee witte vleugelstrepen. Staart recht afgesneden of nauwelijks ingekeept. Trekt in zeer grote losse groepen.
Keep
Witte buik, contrastrijk afgegrensde donkere borst. Witte stuit, oranje schouders, diepe staartvork. Compactere groepen en vlucht golvender dan Vink.
Graspieper
Ronde vleugels, een spartelende, weinig vorderende vlucht. waarbij op enkele vleugelslagen een in lengte verschillende zwakke boogvlucht volgt.
Veldleeuwerik
Spitse vleugels, lichte onderkant, donkere voorkant. Langere staart dan Boomleeuwerik. Staartvork duidelijk zichtbaar. Op afstand rukkiger, lijsterachtige vlucht.
Koperwiek
Vluchtsilhouet als spreeuw, scherp gepunte vleugels, vleugels meer naar achteren gehoekt. Snelle, directe vlucht. Opvallende koptekening, oranje oksels. Grote groepen.
Zanglijster
Kleinere groepen dan koperwiek. Minder spreeuwachtig dan koperwiek.
Kramsvogel
Dikke lijster., rommelige manier van vliegen. Vlucht minder golvend dan grote lijster. Witte buik, witte oksels.
Grote Lijster
‘Grote’ lijster, zeer kenmerkende golvende vlucht.
Rietgors
‘Musje’ met licht golvende vlucht.
Boompieper
Pieper, alleen op geluid te determineren en dat is makkelijk.
Boomleeuwerik
Diepgolvende vlucht, brede vleugels, korte staart.
Gele Kwikstaart
Slanke kwikstaart, kortere staart dan andere kwikstaarten, licht golvende vlucht.
Grote Pieper
Dikke pieper met lange staart. Oktober.
Duinpieper
Dikke pieper met lange staart. Augustus, begin september.
IJsgors
Gorsje met krachtige vlucht, vorm lijkt op veldleeuwerik, kortere, duidelijk ingekeepte staart
Buidelmees
Meesje in vlucht.
Einde
