Passend Onderwijs Wat heb je nodig?

Passend Onderwijs “Wat heb je nodig?” Praktijkonderzoek: “Een onderzoek naar de vraag welke ondersteuningsbehoeften door leerkrachten in Almere en externen worden benoemd bij de realisatie van Passend Onderwijs”. Opleidingen Speciale Onderwijszorg School of Education Master SEN Windesheim OSO Lesplaats Almere

Student: Maaike Waasdorp Studentnummer: S1048659 Code: ENSO-CPGO Email: [email protected] Studiecoach: Ingrid Paalman Datum: Juni 2013

Inhoudsopgave VOORWOORD ............................................................................................................................... 4 SAMENVATTING........................................................................................................................... 5 HOOFDSTUK 1: INLEIDING ........................................................................................................ 6 1.1 Verheldering van de aanleiding van het onderzoek, de verlegenheidssituatie..................................... 6 1.2 Passend Onderwijs op de Klaverweide ................................................................................................. 7

1.3 De doelstelling ....................................................................................................................................... 7 1.4 De centrale vraagstelling ....................................................................................................................... 7 1.5 De onderzoeksvragen ............................................................................................................................ 8

HOOFDSTUK 2 THEORETISCH KADER ................................................................................... 9

2.1 Inleiding................................................................................................................................................. 9 2.2 Passend Onderwijs in de internationale context ................................................................................... 9 2.2.1 Passend Onderwijs versus Inclusief Onderwijs? ............................................................................... 11

2.3 Passend Onderwijs en de stand van zaken rond het politieke kader .................................................. 12 2.4 Passend Onderwijs de definitie ........................................................................................................... 12 2.5 Passend Onderwijs vraagt om de ideale leerkracht ............................................................................ 13

2.6 De competente leerkracht, wie is dat?................................................................................................. 13 2.6.1 De definitie van competenties ........................................................................................................ 14 2.6.2 Handelingsverlegenheid.................................................................................................................. 15 2.6.3 Competentiebeleving van de leraar................................................................................................. 16 2.6.4 De leerkrachtcompetenties ten aanzien van Passend Onderwijs ...................................................... 16 2.7 Korte samenvatting: de kern van het theoretisch kader ..................................................................... 18

HOOFDSTUK 3: OPZET VAN HET ONDERZOEK ..................................................................19 3.1 Inleiding............................................................................................................................................... 19 3.2 Onderzoeksmethode ........................................................................................................................... 19

3.3 Gegevensverzameling .......................................................................................................................... 19

3.4 Betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek .............................................................................. 19 3.5 De onderzoeksinstrumenten ............................................................................................................... 20

3.5.1 literatuuronderzoek ........................................................................................................................ 20 3.5.2 Vragenlijst ...................................................................................................................................... 20 3.5.3 Groepsinterview ............................................................................................................................. 21 3.5.4 Diepte-interview............................................................................................................................. 21

3.6 Analyse en verwerking resultaten ....................................................................................................... 22

HOOFDSTUK 4: RESULTATEN ................................................................................................23 4.1 Inleiding............................................................................................................................................... 23 4.2 Leerkrachtenvragenlijst ‘Vooronderzoek Passend Onderwijs’ ........................................................... 23

4.2.1 Interpersoonlijk competentie in de omgang met leerlingen ............................................................. 24 4.2.2 Pedagogische competentie in de omgang met leerlingen ................................................................ 25 4.2.3 Vakinhoudelijk en didactische competentie in de omgang met leerlingen........................................ 26 4.2.4 Organisatorische competentie in complexe situaties ....................................................................... 27 4.2.5 Competent in samenwerking met collega’s ..................................................................................... 28 4.2.6 Competent in samenwerking met de omgeving............................................................................... 29 4.2.7 Competent in reflectie en ontwikkeling ........................................................................................... 30 4.2.8 Veronderstelde bekwaamheid SBL competenties op de Klaverweide en de Zevensprong ................ 31

4.3 Groepsinterviews ................................................................................................................................ 31

4.4 Diepte-interview met onderwijsprofessionals. ................................................................................... 33 4.5 Samenvatting ....................................................................................................................................... 34

HOOFDSTUK 5: CONCLUSIES ..................................................................................................36 5.1 Inleiding............................................................................................................................................... 36 5.2 Conclusies naar aanleiding van de onderzoeksvragen ............................................................................ 36

5.3 Conclusies naar aanleiding van de centrale vraagstelling ....................................................................... 38

5.4 Aanbevelingen en discussiepunten ..................................................................................................... 39

LITERATUURLIJST.....................................................................................................................41

BIJLAGEN .....................................................................................................................................44 Bijlage 1: Vragenlijst.................................................................................................................................. 45

Bijlage 2: Interviewschema Leerkrachten................................................................................................. 54 Bijlage 3: Horizontale vergelijking groepsinterview leerkrachten Klaverweide. ..................................... 55 Bijlage 4: Horizontale vergelijking groepsinterview leerkrachten Zevensprong. .................................... 58 Bijlage 5: Interviewschema Onderwijsprofessionals ................................................................................ 61

Bijlage 6: Samenvatting diepte-interviews onderwijsprofessionals......................................................... 62

Voorwoord In dit praktijkgericht onderzoek Passend Onderwijs… Wat heb je nodig? wordt gezocht naar welke ondersteuningsbehoeften zowel de leerkrachten van basisschool de Klaverweide en basisschool de Zevensprong als externen benoemen voor de realisatie van Passend Onderwijs. Het onderzoek is in opdracht van Stichting Leerlingzorg Almere uitgevoerd op de twee scholen in Almere, ter verkenning op een breder onderzoek binnen Almere. Samen met mijn medestudente, Nikki Verhaar, die werkzaam is op de Zevensprong, is dit onderzoek tot stand gekomen en uitgevoerd. Voor het onderwerp in dit onderzoek is gekozen, omdat ik het belangrijk vond dat mijn praktijkgericht onderzoek een meerwaarde zou hebben voor het werkveld. Ik heb getracht met dit onderzoek een bruikbare en actuele bijdrage te leveren ter verbetering van een grootschaliger onderzoek naar de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten in Almere. Vele personen zijn betrokken bij de totstandkoming van dit onderzoek. Om te beginnen noem ik mijn medestudente Nikki Verhaar, voor haar enthousiasme over het onderwerp, haar drive, inzet, waardevolle inbreng en de enorm prettige samenwerking. De collega’s van de basisscholen de Klaverweide en de Zevensprong voor de medewerking, tijdsinvestering en de waardevolle inbreng in het onderzoek. De onderwijsprofessionals Wim Meijer, Erica de Brïune en Petra Heegsma voor de medewerking aan de interviews en openhartige gesprekken over het onderwerp. Dank gaat ook uit naar de opdrachtgever, Stichting Leerlingzorg Almere. Binnen Stichting Leerlingzorg Almere is Henriet Speth aanspreekpunt geweest. Ik bedank haar voor het geven van feedback op verschillende onderzoeksinstrumenten en de prettige samenwerking. Als laatste wil ik mijn studiecoach Ingrid Paalman bedanken voor haar stimulans en vertrouwen in zowel het onderzoek als mijzelf. Het meedenken in het proces en geven van feedback over de opzet en de uitvoering van het onderzoek. In het bijzonder wil ik mijn gezin, familie en vrienden bedanken. Iedereen heeft op zijn eigen manier zijn steentje bijgedragen om het mogelijk te maken dat ik mij volledig kon richten op mijn studie. Allemaal SUPER bedankt voor jullie onvoorwaardelijke steun en telkens weer uiten van jullie vertrouwen in mijn kunnen. Maaike Waasdorp Almere, 7 juni 2013

Samenvatting Vanaf 2014 komt er een nieuw stelsel voor scholen in Nederland, onder de noemer ‘Passend Onderwijs’. Dit stelsel verplicht scholen een passende onderwijsplek te bieden aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Het realiseren van deze vorm van onderwijs staat en valt met de houding, vaardigheden, ervaring en inzichten van de leraar. Scholing en ondersteuning van de leraar blijken in het regulier onderwijs een krachtige voorspeller van de attitude en competentiebeleving ten opzichte van Passend Onderwijs. Naar aanleiding van deze bevindingen is dit onderzoek uitgevoerd, om inzicht te verkrijgen in de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten voor de realisatie van Passend Onderwijs. Het onderzoek is een antwoord op de vraag van Stichting Leerlingzorg Almere, die wilden weten welke ondersteuningsbehoeften leerkrachten in Almere benoemen om Passend Onderwijs te realiseren. Om dit na te gaan is onder andere gekozen om te werken met een vragenlijst. Deze is geconstrueerd op basis van een bestaande lijst over kennis en vaardigheden met betrekking tot Passend Onderwijs van Adema e.a. (2009). De vragenlijst is door de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong ingevuld. Naast de vragenlijst is tevens gekozen voor een groepsinterview met een aantal leerkrachten van beide scholen. Ter verdieping van het onderzoek is tevens gekozen voor een drietal diepte-interviews met onderwijsprofessionals. Middels de interviews is onderzocht wat onderwijsprofessionals aangeven over leerkrachtcompetenties en ondersteuningsbehoeften van leerkrachten met betrekking tot Passend Onderwijs. Uit het onderzoek blijkt dat 94% van de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam achten wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs. Zij geven echter aan hier ondersteuning bij te behoeven. Als ondersteuningsbehoeften benoemen zij onder andere specialisme en kennis binnen de school, extra tijd voor ondersteuning en begeleiding en meer ‘handen’ in de klas. De onderwijsprofessionals spreken over ondersteuning voor de leerkracht gericht op de eigen professionalisering. Daarbij spreken zij over een aantal praktische mogelijkheden ter ondersteuning, namelijk School Video Interactie Begeleiding, een structureel inductietraject voor beginnende leerkrachten, het volgen van een studie en/of collegiale uitwisseling. De resultaten van het praktijkgericht onderzoek hebben geleid tot aanbevelingen ter optimalisering van vervolgonderzoek van Stichting Leerlingzorg Almere. Hierbij is het belangrijk dat in de toekomst onderzocht wordt op welke wijze leerkrachten meer betrokken kunnen worden bij de implementatie van Passend Onderwijs in Almere. Ook zou het interessant kunnen zijn om te onderzoeken hoe de ondersteuningsbehoeften van de leerkrachten vorm kunnen krijgen, gezien de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong in dit onderzoek aangeven behoefte te hebben aan ondersteuning voor de realisatie van Passend Onderwijs. Naast bovengenoemde aanbeveling wordt in dit onderzoek tevens het belang weergeven van het betrekken van de positie van de eigen houding, vaardigheden, ervaringen en inzichten van de leerkracht in het vervolgonderzoek.

Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1 Verheldering van de aanleiding van het onderzoek, de verlegenheidssituatie Passend Onderwijs kan veranderingen met zich meebrengen voor leraren en begeleiders. De inzet van Passend Onderwijs is om leerlingen zo veel mogelijk een passend ondersteuningsaanbod te geven binnen het reguliere onderwijs. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2013) zegt hierover dat Passend Onderwijs betekent dat kinderen met een handicap of gedragsproblemen recht hebben op een passende onderwijsplek. Dat kan in het speciaal onderwijs of met extra begeleiding op een gewone school. De gemeente Almere houdt zich vooral bezig met de overkoepelende visie en beleid ten aanzien van Passend Onderwijs. Deze visie heeft als uitgangspunt het kijken naar de onderwijsbehoeften van het kind en de omgeving. De leerkrachten, met alle ketenpartners die er om een kind heen staan zijn de uitvoerders van Passend Onderwijs. Voor de gemeente Almere zijn dit interdisciplinaire teams waarin professionals uit het (speciaal) onderwijs, leerplicht, het maatschappelijk werk, de jeugdzorg, de gezondheidszorg en politie structureel samenwerken om scholen, gezinnen en kinderen en jeugdigen met (vermoedens van) emotionele, gedrags-, ontwikkelings- en/of schoolleerproblemen te ondersteunen. Naast de visie en het beleid verzorgt de gemeente de verschillende financieringen. Kort samengevat ligt de bestuurlijke taak bij de gemeente en zoals eerder genoemd ligt de uitvoerende taak bij de onderwijs- en zorginstanties. Ten aanzien van het Passend Onderwijs heeft de gemeente Almere een aantal speerpunten geformuleerd, waarvan een van de speerpunten de scholing van leerkrachten inhoudt. Hierbij wordt het verhogen van het basale niveau beoogd. Hieronder valt onder andere voor de gemeente, kunnen reflecteren, differentiatie mogelijkheden creëren en verdiepen in de ander. Elke regio in Nederland beschikt over een eigen organisatie die de extra zorg en begeleiding op de scholen biedt. In Almere is dat voor het primaire onderwijs de Stichting Leerlingzorg Almere Primair Onderwijs, kortweg SLA-PO. De SLA-PO is een samenwerkingsverband van alle schoolbesturen in Almere. Het doel is iedere leerling die zorg en begeleiding te bieden die het nodig heeft. De SLA-PO coördineert de hulp aan deze leerlingen, en het zorgteam van de school of het stedelijk Zorgadviesteam voert het programma uit. Om de huidige situatie van het aanbod voor het Passend Onderwijs in Almere in beeld te krijgen is er van elke school een schoolprofiel gemaakt om te kijken waar de expertise ligt. Het ondersteuningsprofiel is het document op basis waarvan de school kan beargumenteren of het wel of niet aan de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte van een leerling kan voldoen en het geeft een helder en overzichtelijk beeld van de mogelijkheden die de school heeft voor de ondersteuning van leerlingen met uiteenlopende onderwijsbehoeften. Het samenwerkingsverband wil graag op het gebied van begeleiden van leerlingen naar Passend Onderwijs in de wijk. Dit houdt in dat een aantal scholen in een wijk de expertise gaan bundelen en kijken waar ze elkaar kunnen aanvullen om een kind binnen de wijk de juiste onderwijs en begeleiding te kunnen bieden. Dit komt overeen met het uitgangspunt van de gemeente Almere, namelijk “Ieder kind verdient een school in de buurt die aansluit bij de onderwijsbehoefte van het kind”. Om de meningen van leerkrachten te weten te komen over Passend Onderwijs wil de gemeente Almere onderzoeken wat leerkrachten nodig hebben om Passend Onderwijs te realiseren. Hiermee wil de gemeente werken aan een passend aanbod van begeleiding voor leerkrachten van het basisonderwijs in Almere. Vanuit het samenwerkingsverband SLA-PO is de vraag geformuleerd om een voorverkenning te doen naar de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten ten opzichten van Passend Onderwijs. Daarom

vindt er eerst een vooronderzoek plaats binnen twee scholen van het samenwerkingsverband, te weten de Klaverweide en de Zevensprong. Het doel van de voorverkenning is het inzichtelijk maken van de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten met betrekking tot het realiseren van Passend Onderwijs in Almere.

1.2 Passend Onderwijs op de Klaverweide Met Passend Onderwijs wordt beoogd de juiste ondersteuning voor elke leerling zo veel mogelijk in de klas te laten plaatsvinden (Ministerie van OCW, 2012). De Klaverweide geeft hier vorm aan door te werken in een samenwerkingsverband. Het samenwerkingsverband is een organisatie, waarbinnen alle scholen van Almere behoren. Zij bieden en coördineren de extra zorg en begeleiding op scholen. Binnen het samenwerkingsverband is er het project Passend Onderwijs in de Wijk (POidW) toegepast. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2011) heeft hier beleid over geschreven. Vanuit het project Passend Onderwijs in de Wijk dat ontstaan is vanuit de overkoepelende organisatie leerlingenzorg Almere (2012) de behoefte ontstaan het schoolprofiel van de scholen in de wijk vast te stellen. De inhoud van het profiel wordt in de wet (MIOCW, 2011) als volgt omschreven: “een beschrijving van de voorzieningen die zijn getroffen voor de ondersteuning van leerlingen die extra ondersteuning behoeven”. Het ondersteuningsprofiel is het document op basis waarvan de school kan beargumenteren of het wel of niet aan de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte van een leerling kan voldoen en het geeft een helder en overzichtelijk beeld van de mogelijkheden die de school heeft voor de ondersteuning van leerlingen met uiteenlopende onderwijsbehoeften. De Klaverweide heeft deze scan uitgevoerd en een school- ondersteuningsprofiel opgesteld1. De uitkomst van de scan is dat de Klaverweide een inclusieve school is. Dat wil zeggen alle leerlingen voor extra ondersteuning zijn welkom op deze school, de populatie leerlingen die van deze vorm van ondersteuning gebruikmaken is 5% of meer van het totaal aantal.

1.3 De doelstelling Het praktijkonderzoek heeft als uitgangspunt te leiden tot kwaliteitsverbetering van de onderwijspraktijksituatie. Het gaat hierbij om een vooronderzoek of te wel een nulmeting. De doelstelling is tevens om te ontdekken of de onderzoeksinstrumenten en de daaruit voortvloeiende datagegevens voldoende informatie geven over de ondersteuningsbehoeften van de leerkrachten. De resultaten, analyses, aanbevelingen en conclusies, die gezamenlijk met de medestudent en in overleg met de studiebegeleider zijn ontworpen vormen de basis voor het verbeteren van de onderwijspraktijksituatie op de betreffende scholen met betrekking tot de invoering van Passend Onderwijs als voor een grootschalig onderzoek onder alle basisscholen van Almere voor de realisatie van Passend Onderwijs in de Almere.

1.4 De centrale vraagstelling Welke ondersteuningsbehoeften worden door de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong en door externen benoemd om Passend Onderwijs te realiseren?

1

Roelfesema, H. (2012). Rapportage onderwijszorgprofiel de Klaverweide. Utrecht: Hogeschool Utrecht.

1.5 De onderzoeksvragen De onderzoeksvragen zijn een kernachtige en scherpe verantwoording van de kennisbehoefte (Harink, 2011). De doelstelling van het initiatief is de mening van de leerkrachten te meten ten aanzien van Passend Onderwijs in de onderwijspraktijksituatie. Dit wordt vormgegeven door onderzoek te doen naar de definiëring van Passend Onderwijs, welke leerkracht competenties horen daarbij en welke ondersteuningsbehoeften hebben leerkrachten nodig om Passend Onderwijs in de onderwijspraktijk te realiseren. Onderzoeksvraag 1: Wat is volgens de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong de definitie van Passend Onderwijs? Deelvragen: 1.1 Wat betekent Passend Onderwijs volgens de leerkracht voor de leerling? 1.2 Wat betekent Passend Onderwijs volgens de leerkracht voor de groep? 1.3 Wat betekent Passend Onderwijs volgens de leerkracht voor de leerkracht? 1.4 Wat betekent Passend onderwijs volgens de leerkracht voor de school? 1.5 Wat betekent Passend Onderwijs volgens de leerkracht voor de ouders? 1.6 Welke stimulerende en belemmerende factoren benoemen leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong voor Passend Onderwijs? Onderzoeksvraag 2: Welke leerkrachtcompetenties worden door extern betrokkenen verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs? Deelvragen: 2.1 Wat is de definitie van leerkrachtcompetenties? 2.2 Wat beschrijft de literatuur over leerkrachtcompetenties in Passend Onderwijs? 2.3 Wat geven onderwijsprofessionals aan over leerkrachtcompetenties in Passend Onderwijs? Onderzoeksvraag 3: In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs? Deelvragen: 3.1 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de interpersoonlijke competentie in de omgang met leerlingen? 3.2 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de orthopedagogische competentie in de omgang met leerlingen? 3.3 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de ortho-didactische competentie in de omgang met leerlingen? 3.4 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de organisatorische competentie? 3.5 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de competentie in samenwerking met collega’s? 3.6 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de competentie in samenwerking met de omgeving van de school? 3.7 In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de competentie in reflectie en ontwikkeling?

Hoofdstuk 2 Theoretisch kader 2.1 Inleiding Bij de realisatie van Passend Onderwijs is een competente leraar van essentieel belang (Adema e.a., 2009). Kan (2007) sluit zich hierbij aan en stelt dat de leerkracht zelf als uitgangspunt moet worden genomen om de kwaliteitsverbetering te laten slagen. Goei en Kleijnen (2009) concluderen dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat leerkrachten handelingsverlegenheid ervaren in de omgang met zorgleerlingen met externaliserende gedragsproblematiek. De handelingsverlegenheid uit zich in gevoelens van incompetentie, onmacht, stress en onzekerheid. Hieruit kan onder andere gesteld worden dat het dus van belang is dat leraren worden betrokken bij het maken van beleid ten aanzien van Passend Onderwijs. Binnen het theoretisch kader wordt getracht vanuit de literatuur een theoretische onderbouwing te schetsen die antwoord kan gaan geven op de vraag…. “Welke ondersteuningsbehoeften worden door de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong en externen benoemd om Passend Onderwijs te realiseren?” Het hoofdstuk is opgebouwd uit verschillende paragrafen. De onderwerpen die daarbij aanbod komen zijn het Passend Onderwijs in de internationale context (2.2). Wat zeggen verschillende internationale organisaties over Passend Onderwijs en welke verschillen en overeenkomsten heeft het met inclusief onderwijs? Het politiek kader rond Passend Onderwijs wordt besproken in 2.3. In paragraaf 2.4 wordt er in gegaan op de definitie van Passend Onderwijs. Vervolgens gaat het in paragraaf 2.5 over de ideale leerkracht. In 2.6 wordt ingegaan op de definitie van competenties, het ontstaan van handelingsverlegenheid en wordt beschreven aan welke competenties een leerkracht moet voldoen om Passend Onderwijs te kunnen realiseren. Dit hoofdstuk wordt in paragraaf 2.7 afgerond met een korte samenvatting van het Theoretisch kader.

2.2 Passend Onderwijs in de internationale context De UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) heeft in de Salamanca verklaring (1994) een bijdrage geleverd aan de het document waarin men heeft gesteld dat onderwijs voor iedereen is, waarbij er verschillen tussen kinderen mag wezen, het leren wordt ondersteund en er wordt gereageerd op individuele behoeften. Het Salamanca akkoord (1994) werd onderwerp en doel van (inter-) nationaal onderwijsbeleid. Haar missie is een bijdrage leveren aan de interculturele dialoog over onderwijs. In de middellangetermijnstrategie (2008-2013) heeft het als doel gesteld kwalitatief goed onderwijs te verzorgen voor iedereen. Verschillende internationale organisaties hebben in de loop der jaren deze ontwikkelingen uitgediept en verder ontwikkeld. Het uitgangspunt van het rapport Guidelines for Inclusion: Ensuring Access to Education for All (UNSECO, 2005) luidt: “a dynamic approach of responding positively to pupil diversity and of seeing individual differences not as problems, but as opportunities for enriching learning”. Zij stellen hier, dat positief reageren op de diversiteit aan leerlingen met hun eigen talenten en het zien van individuele verschillen niet gezien moeten worden als probleem, maar als een kans op het verrijken van het leren voor alle kinderen. De Eurpean Agency for Development in Special Needs Educations (2012) heeft een competentieprofiel opgesteld voor een leraar in inclusieve onderwijssettingen. Dit profiel is tot stand gekomen naar aanleiding van het project Teacher Education for Inclusion (2012). Het rapport geeft een weergave van de essentiële houdingen, kennis en vaardigheden voor leerkrachten binnen het werken in een

inclusieve onderwijssetting. Het competentieprofiel bevat vier kernwaarden die elk een aantal competentiegebieden bevatten, een samenvatting hiervan is weergegeven in figuur 1. 1. Waarderen van diversiteit bij leerlingen Diversiteit bij leerlingen wordt beschouwd als een bron en toegevoegde waarde voor het onderwijs. De competentiegebieden die met deze kernwaarde samen gaan, hebben betrekking op: Opvattingen over inclusief onderwijs en de visie van de leraar ten aanzien van diversiteit bij leerlingen 2. Ondersteunen van alle leerlingen Leraren hebben hoge verwachtingen ten aanzien van de prestaties van alle leerlingen. Bevorderen van het academisch, praktisch, sociaal en emotioneel leren van alle leerlingen Effectieve onderwijsbenaderingen in heterogene klassen 3. Samenwerken met anderen Samenwerking en teamwerk zijn essentieel voor alle leraren. Samenwerken met ouders en families en met verschillende andere onderwijsprofessionals 4. Persoonlijke professionele ontwikkeling Leraren zijn verantwoordelijk voor hun eigen professionele ontwikkeling. Het gaat hierbij om een leven lang leren. Daarnaast is het belangrijk dat leraren reflecteren op het eigen handelen. Leraren kunnen reflecteren op hun onderwijspraktijk Figuur 1: samenvatting competentieprofiel Teachers education for Inclusion.

Een andere benadering is de onderwijswet ‘No Child Left Behind’ dat in 2002 in de Verenigde Staten van Amerika van kracht ging. De wet is van kracht gegaan door de tegenvallende resultaten in het basis en voortgezet onderwijs. Als regering vonden zij dat ‘children are literally being left behind’. Deze wet beoogt de basisvaardigheden van Amerikaanse leerlingen te verbeteren, dit zal leiden tot hogere prestaties. Een belangrijk middel daarbij is het implementeren van aanpakken en methoden waarvan wetenschappelijk is bewezen dat ze effectief zijn. Onderzoek toont aan dat het stellen van hoge eisen tot hogere prestaties leidt, hierdoor is de lat voor alle leerlingen hoog gelegd door de invoering van gestandaardiseerde toetsen. No Child Left Behind is een voorbeeld van ‘standards-based education reform’. De wet No Child Left Behind richt zich ook op docenten. Van de leerkrachten wordt verwacht dat zij allen ‘hoog gekwalificeerd’ zijn. Hieronder wordt verstaan dat zij het certificaat of het diploma hebben op minimaal bachelor niveau en hebben laten zien over voldoende expertise op hun vakgebied te beschikken. De wet ‘No Child Left Behind’ is een andere manier van benaderen, waarbij stelt hoge eisen aan de leerkrachten en hun leerlingen. In januari 2012, 10 jaar na dato, heeft Jonhsen (2012)van the National Journal 2 de balans opgemaakt van het van kracht gaan van de onderwijswet ‘No Child Left Behind’ 3. Daarbij is haar conclusie dat de wet duidelijk heeft gemaakt waar de problemen zitten, maar weinig problemen zijn opgelost. Als enige verdienste wordt gezien dat er veel meer duidelijkheid is gekomen over de prestaties van leerlingen. De conclusie ten aanzien van "Research and Data" is: "Far more data are available now, but there is little sense of what to do with this info". Daarnaast geeft het rapport ook nog een aantal doelen aan die niet of maar gedeeltelijk behaald zijn. Het doel om alleen ‘hoog gekwalificeerde’ leerkrachten voor de klas te zetten is in zijn geheel niet behaald. De reden hiervoor is dat het een administratieve kwestie is geworden, maar of de leerkrachten ook daadwerkelijk in de praktijk kunnen waarmaken is niet bekend. Een doel dat gedeeltelijk behaald is dat men het onderwijsaanbod dekkend wilde maken voor alle kinderen en daarbij alle ondersteuning te bieden die nodig is voor de leerlingen die niet goed presteren. De aandacht gaat nu

2

http://www.nationaljournal.com/magazine/grading-no-child-left-behind-20111208 Bron: Fawn Johnson (Jan. 2012) in NationalJournal. Report Card. With help from education experts, NJ grades the landmark No Child Left Behind Act 10 years after its enactment. 3

uit naar de kansarme kinderen, wel is geconstateerd dat de resultaten van alle leerlingen om hoog zijn gegaan. Het beleid Passend Onderwijs en het competentieprofiel inclusief bekwaam van Claasen, BruÏne, Schuman, Siemons en Velthooven (2009) waar we in Nederland van spreken sluit aan op de Salamanca verklaring genoemde ideaal van inclusief onderwijs, waarbij in Nederland het speciaal onderwijs blijft bestaan voor een beperkte groep leerlingen ( Kreike & Bruïne 42009, Fanchamps, SchroënArio & Thasing 2009). Het competentieprofiel Inclusief Bekwaam wordt in paragraaf 2.6.3 nader toegelicht. 2.2.1 Passend Onderwijs versus Inclusief Onderwijs? Inclusief en Passend Onderwijs zijn begrippen die dicht tegen elkaar aan liggen, maar niet precies hetzelfde zijn. Keesenberg (2008) geeft aan dat Passend Onderwijs geen synoniem is van inclusief onderwijs. Inclusief onderwijs gaat volgens zowel Bruggen(2008) en Dijkstra (2008)over onderwijs waarbij alle leerlingen, ongeacht hun beperking, zoveel mogelijk hetzelfde onderwijs volgen als hun leeftijdsgenoten binnen de reguliere school. Binnen inclusief onderwijs wordt het speciale aanbod wat de specifieke leerling nodig heeft in de school gebracht in de eigen buurt. Succes van inclusief onderwijs is grotendeels afhankelijk van een positieve houding van de leerkrachten zo stelt Dijkstra (2008). Leerkrachten zijn de sleutelfiguren voor de implementatie van inclusief onderwijs. Essentieel is hun houding ten aanzien van leerlingen met beperkingen of specifieke onderwijsbehoeften, hun standpunt aangaande verschillen in de klas en hun bereidheid effectief met deze verschillen om te gaan. Heegsma (2013) geeft aan dat een inclusieve setting volgens haar geen realistische situatie op dit moment. Voor een kleinere doelgroep zal een specialistische setting meer wenselijk zijn. Prof. Drs. Van Veen (2013) is een voorstander van Inclusief Onderwijs, maar stelt dat het einddoel van het ministerie ook niet is om van het Passend Onderwijs Inclusief Onderwijs te maken. Daarnaast stelt hij: ” Wij zullen het niet meemaken dat het speciaal onderwijs verdwijnt. Het regulier onderwijs is voorlopig simpelweg niet in staat alle leerlingen met speciale ondersteuningsbehoeften goed onderwijs te bieden5”. Het samenwerkingsverband Collectief Inclusief6 (2011) pleit voor het tegenovergestelde. Zij stellen dat Passend Onderwijs een facilitering kan zijn om inclusief onderwijs mogelijk te maken. Daarnaast concludeert het samenwerkingsverband Collectief Inclusief (2011) aan dat er op dit moment meer aandacht besteedt wordt aan de invoering van Passend Onderwijs. Dit gaat ten koste van de bereidheid met elkaar na denken over en aandacht te vragen voor het realiseren van een meer inclusief onderwijssysteem in Nederland waar zij voor pleiten. Het samenwerkingsverband Collectief Inclusief (2011) stelt dat in het concept van Passend Onderwijs worden minder grote stappen gemaakt dan bij Inclusief Onderwijs, maar het einddoel kan hetzelfde of vergelijkbaar zijn. Hove, Mortier & Schauwer (2008) stellen dat het belangrijk is om weerstand tegen inclusief onderwijs te begrijpen en te beantwoorden met duidelijke communicatie over de voordelen van inclusief onderwijs, met het delen van goede praktijkvoorbeelden en het zoeken naar antwoorden op hoevragen. Volgens Hove, e.a. (2008) gaat het over veranderingen met betrekking tot de plaats van en de manier van kijken naar de leerling met een beperking, de manier waarop ouders betrokken worden in het onderwijsproces, het toelaten van een aparte leerlijn en evaluatie van de leerling, verregaand differentiëren, creatief zoeken naar mogelijkheden voor de leerling, de manier waarop klasge-

4

Kreike en Bruïne (2009). Passend onderwijs, past dat iedere leerling goed? http://www.cnvo.nl/fileadmin/user_upload/PDF/SJ2013-01-Page-14-15.pdf 6 http://www.collectief-inclusief.nl/ 5

ten erbij betrokken worden, een veranderende rol van leerkrachten, zoeken naar passende antwoorden voor een kind in een bepaalde context en een andere invulling van expertise7.

2.3 Passend Onderwijs en de stand van zaken rond het politieke kader In de internationale context wordt veelal gesproken over het begrip ‘inclusief onderwijs’. Dit begrip gaat uit van het ideaal om alle leerlingen binnen een basisschool onderwijs en zorg te bieden (Meijer, 2009). Dit streven naar integratie wordt vanuit de Nederlandse overheid sinds 2007 8 gedefinieerd als ‘Passend Onderwijs’. Met het Passend Onderwijs wordt er gestreefd naar een preventieve aanpak om het reguliere onderwijs te versterken en alle kinderen, in de leeftijdscategorie tussen twee tot drieentwintig jaar, het onderwijs te laten volgen dat bij hen past. Passend Onderwijs heeft betrekking op de reguliere en specifieke onderwijsbehoeften van kinderen die kunnen bijdragen aan een succesvolle schoolloopbaan. Het gaat hierbij om een set van beleidsmaatregelen dat scholen, in samenwerkingsverband met de samenwerkende scholen hen in staat stelt zorg, onderwijs en ondersteuning te bieden die een kind in de klas nodig heeft dichtbij huis te kunnen bieden (Meijer, 2009). Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vond het in november 2011 noodzaak om de knelpunten en belemmeringen ten aan zien van Passend Onderwijs en de onderwijszorg te gaan herorganiseren en aan te scherpen. De zorgplicht werd ingevoerd. De zorgplicht voor scholen heeft betrekking op de onderwijszorg voor nieuwe en zittende leerlingen. Het doel is de dat alle scholen zowel regulier als speciaal onderwijs binnen het samenwerkingsverband met elkaar samenwerken om een dekkend aanbod van onderwijszorg in de regio te kunnen bieden, zodat er voor elke leerling een passend plek is waar de juiste ondersteuning geboden kan worden. Per augustus 2014 zijn alle scholen verplicht om aan de zorgplicht te kunnen voldoen. Het beleid Passend Onderwijs is bedoeld om de groei van het (voortgezet) speciaal onderwijs te remmen en leerlingen zo (lang) mogelijk in het regulier onderwijs te houden (Bruïne & Smeets, 2010).

2.4 Passend Onderwijs de definitie In Nederland zijn er diverse opvattingen te vinden met betrekking tot het huidige Passend Onderwijs. In deze alinea zijn een aantal opvattingen van diverse onderwijsprofessionals geïnventariseerd. Ieder bekijkt het vanuit zijn eigen expertise, visie en beleidskoers. Bij Passend Onderwijs gaat het er om dat er binnen een regionale of lokale setting, het onderwijsbeleid zo is ingericht, dat er voor elke leerling in de regionale of lokale situatie een ‘passend ‘onderwijsarrangement is. Volgens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2013) betekent Passend Onderwijs dat elk kind naar die vorm van onderwijs gaat, dit kan zowel op een reguliere school zijn met extra begeleiding als het speciaal basisonderwijs, die het beste bij zijn of haar talenten of beperkingen past. In de praktijk gaat dit voornamelijk over leerlingen met een (onderwijs-)beperking. Hoffmans (zoals geciteerd in Adema e.a., 2009) geeft in 2008 een voorlopige werkdefinitie waarin hij stelt dat goed Passend Onderwijs een sluitend, functioneel en effectief, regionaal netwerk is, waarin een passend, flexibel en goed aanbod aan onderwijs en begeleiding, voorzieningen en structuren wordt geboden en gunstige condities op school en boven schools worden gecreëerd, zodat alle kinderen en jongeren tot 23 jaar zich optimaal ontwikkelen en optimale opbrengsten realiseren. Volgens Keesenberg (2008) en Meijer (2009) gaat Passend Onderwijs over beleidsmaatregelen die scholen in staat stellen een passend onderwijsarrangement, dichtbij huis aan te bieden, aan alle kinderen in de basisschoolleeftijd. De opvatting van Meer (2011) sluit hierop aan door te stellen dat Passend On7

Hove, G., Mortier, K. & Schauwer, E. (2008). Inclusie: ja, maar… weerstand tegen inclusief onderwijs begrepen vanuit de kritische factoren. De wereld van het jonge kind. Juni 2008. pp.354-356. 8 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2007.

derwijs niet alleen moet bewerkstelligen dat de onderwijszorg voor leerlingen met problemen doeltreffender en transparanter wordt, maar dat het beleid ook wil bevorderen dat minder kinderen vanuit het regulier onderwijs naar speciale voorzieningen worden verwezen. Bruine (2013) maakt in haar opvatting over wat Passend Onderwijs inhoudt een driedelige setting. Ten eerste de setting in de klas; hier gaat het over omgaan met verschillen tussen leerlingen. Ten tweede de setting rond de klas; namelijk het omgaan met ouders en collega’s. En ten derde gaat het over de setting in en rond de school; het zorgbeleid in de school en de samenwerking met ketenpartners. Passend Onderwijs gaat volgens Meijer (2013) ook om het omgaan met verschillen en een onderzoekende houding van de leerkracht in situaties waarop de leerkracht tegen een grens aanloopt.

2.5 Passend Onderwijs vraagt om de ideale leerkracht Passend Onderwijs vertrouwt op de professionaliteit van leraren. De inzet, deskundigheid en motivatie van de leerkracht zal een beslissende factor zijn bij de realisatie en het slagen van Passend Onderwijs (Shuman,2007). Met Passend Onderwijs krijgen leerlingen een passende plek, zoveel mogelijk in het regulier onderwijs. Afhankelijk van keuzes die de schoolbesturen in het samenwerkingsverband maken, kunnen leraren in het regulier onderwijs daarom te maken krijgen met grotere verschillen tussen leerlingen in de klas. Dit is minder eenvoudig als de verschillen tussen leerlingen verder uit elkaar liggen. Dit wordt nog eens benadrukt in het rapport ‘referentiekader passend onderwijs 9’ dat is opgesteld door de PO-raad, VO-raad, AOC-raad en de MBO-raad (2011) hierin wordt gesteld dat leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte sterker afhankelijk zijn van goed onderwijs dan andere leerlingen. Tegelijkertijd worden hogere eisen gesteld aan het onderwijs voor deze groep. Met extra inzet en deskundigheid moeten we proberen de doelstelling van Passend Onderwijs waar te maken. Dit betekent een investering in goede didactische kwaliteiten van leerkrachten, een pedagogisch klimaat van hoge verwachtingen en een schoolcultuur waarin resultaten op alle niveaus zichtbaar worden gemaakt. De Onderwijsraad (2011) en de Evaluatie- en Adviescommissie Passend Onderwijs (ECPO) (2011) adviseren beide om expliciet aandacht te besteden aan de toerusting van leraren op het gebied van Passend Onderwijs Passend onderwijs vraagt veel van leraren (ECPO, 2011 en Schram, Meer & Os, 2013). Het vraagt om professionele leraren die open staan voor diversiteit en vanuit een onderzoekende houding hun kennis en vaardigheden met betrekking tot het omgaan met verschillen tussen leerlingen geleidelijk verder ontwikkelen, zodat zij steeds beter maatwerk kunnen leveren (Schram, Meer & Os, 2013). De leraren vormen een sleutelrol bij het vormgeven van Passend Onderwijs. Schuman (2007) beoogt dat de overheid zich minder moet gaan richten op systeemveranderingen en procedures, maar zich moet gaan richten op de mensen die dagelijks met alle kinderen werken op de werkvloer, de leerkracht.

2.6 De competente leerkracht, wie is dat? Bij de realisatie van Passend Onderwijs is een competente leraar van essentieel belang (Adema e.a., 2009). Om Passend Onderwijs tot een succes te maken is essentieel dat de competenties van leraren vergroot worden. Dit veronderstelt dat men inzicht heeft in welke competenties nodig zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs en in kaart gebracht kan worden in hoeverre deze competenties in de school, het bestuur, het samenwerkingsverband of regio aanwezig zijn, zodat gericht maatregelen genomen kunnen worden om de professionaliteit van leraren te vergroten (Adema, e.a., 2009).

9

http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Bestanden_Hans/referentiekader_passend_ onderwijs_eindversie_210220121.pdf

2.6.1 De definitie van competenties In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de definiëring van het begrip ‘competenties’. Adema e.a. (2009) stellen dat Passend Onderwijs een groot beroep doet op de handelingsbekwaamheid en competenties van leraren. In verschillende literatuur wordt de definiëring van competenties beschreven. Het is een begrip waarvan veel definities in omloop zijn en waarover veel wordt gediscussieerd. In het rapport Competenties: van complicaties tot compromis. Over schuifjes en begrenzers 10 worden een elftal definities van competenties besproken (Merriënboer, Klink & Hendriks, 2002). De definities die gesteld worden komen van onderwijsprofessionals uit verschillende landen en bekijken het allen vanuit de eigen invalshoek. Ook de interpretatie en formulering over het woord en het beeld wat dit oproept verschilt per individu. Dit maakt het nog complexer om van het begrip competenties een eenduidig beeld te vorm (Korthagen,2004) 11 . In het rapport is geconcludeerd dat competenties clusters zijn van vaardigheden, kennis, attituden, eigenschappen en inzichten (Merriënboer, 2002). Hoewel de verschillende definities een grote variatie laten zien, zijn er ook kenmerken die de definities gemeenschappelijk hebben. Er zijn zes kenmerken die regelmatig terugkeren: 1. Competenties zijn context gebonden. 2. Competenties zijn samenhangend. Het zijn clusters van vaardigheden, kennis, attituden, eigenschappen en inzichten. 3. Competenties zijn veranderlijk in de tijd. 4. Competenties zijn verbonden met activiteiten/taken. 5. Leer- en ontwikkelingsprocessen zijn voorwaardelijk voor het verwerven van competenties. 6. Competenties staan in een bepaalde relatie tot elkaar. De verwerving van een competentie vereist vaak de aanwezigheid van andere competenties. Er kan geconcludeerd worden dat er tot op heden nog geen eenduidige definitie bestaat over de definitie van competenties. Wel wordt door Merriënboer, Klink & Hendriks (2002) gesteld dat het wenselijk wordt geacht dat iedere definitie van competentie kenmerken bevat over: • Specificiteit: Het verwerven, toepassen en verder ontwikkelen van competenties vindt plaats in contexten. • Integratief: Een competentie is een samenhangend geheel van elementen noodzakelijk voor probleemoplossend handelen. • Duurzaamheid: Kenmerkend voor een competentie is dat er sprake is van een zekere duurzaamheid. • Handelingsgerichtheid: Voor de ontwikkeling en toetsing van een competentie is probleemoplossend handelen voorwaardelijk. • Leerbaarheid: Een competentie is niet in één keer overdraagbaar. Het vergt inspanning en tijd om een competentie te ontwikkelen. • Onderlinge afhankelijkheid: Competenties staan in een bepaalde relatie tot elkaar. Spencer & Spencer (1993)en Bergen Henegouwen (1999) vergelijken de competenties met een ijsbergstructuur. Bij denken over competenties moet men niet alleen kijken naar de bovenliggende laag, dat wat zichtbaar is, maar juist ook naar de onderliggende lagen met dieperliggende drijfveren en kwaliteiten van mensen. Deze onderliggende lagen beïnvloeden de kennis en vaardigheden boven de waterlijn. In figuur 2 is deze conclusie nog eens in beeld weergegeven.

10 11

Onderwijsraad (2002) Competenties: van complicaties tot compromis. Over schuifjes en begrenzers Korthagen (2004) Zin en onzin van competentiegericht opleiden

Adema e.a. (2009) gebruiken de volgende definiëring voor competenties: ‘Competenties vormen het vermogen van een medewerker om op adequate wijze en met succes een bijdrage te leveren aan de doelstellingen van de organisatie. Het gaat om vakspecifieke en professionele kennis en vaardigheden, motivatie en persoonskenmerken die geïntegreerd worden aangewend in het werk en die dus zichtbaar worden in het gedrag in een bepaalde situatie’ (Adema e.a., 2009,). Zo stelt Bruïne e.a., (2009) dat de leerkrachtcompetenties Figuur 2: Competenties in de ijsbergstructuur. een geïntegreerd geheel zijn van gedragsrepertoires, kennis, inzicht, beroepshouding en opvattingen, persoonlijke eigenschappen en kwaliteiten. Geconcludeerd kan worden dat door de verantwoordelijkheden van de leraar te benoemen en onder woorden te brengen wat een professionele manier van werken inhoudt (‘zichtbaar en niet zichtbaar’) er een concrete beschrijving ontstaat van de lerarencompetenties en de competenties gelden als uitgangspunt voor het verwerven en onderhouden van de bekwaamheid van zittende en toekomstige leerkrachten. 2.6.2 Handelingsverlegenheid De leerkracht is binnen de school de belangrijkste factor die invloed heeft op de leerlingen. Scholen dragen voor 20 % bij aan de leerresultaten van hun leerlingen. Binnen die 20% heeft de leerkracht voor twee derde effect op de leerling. In die zin kan er gesteld worden dat de leerkracht een cruciale rol spelen in het realiseren van Passend Onderwijs zoals Waslander (2011) stelt in het rapport Passend Onderwijs –Passend Beleid? 12 (Marzano, 2007 en Pameijer, Beukering & de Lange2011). Wanneer de leerling incompent gedrag vertoont op het gebied van gedragsproblematiek, sociale vaardigeheden, onvoldoende leerprestaties leidt dit bij leerkrachten tot handelingsverlegenheid. De handelingsverlegenheid heeft te maken met rolopvatting van de leerkracht en het kijken naar het eigen aandeel handelen van de leerkracht speelt ook een rol (Goei & Kleijnen, 2009).Wel is gebleken dat de mate waarin de leerkracht inclusief denkt een positieve invloed heeft op het verminderen van de handelingsverlegenheid, dit is ook het geval als de leerkracht voldoende zelfvertrouwen heeft en voldoende kennis en vaardigheden. (Goei & Kleijnen, 2009). Effectief leerkrachtgedrag leidt tot het beter bereiken van onderwijsdoelen en de vermindering van probleemgedrag. (Goei & Kleijnen, 2009). Goei en Kleinen (2009) stellen dat leerkrachten een cruciale rol spelen in de omgang met zorgleerlingen. Zij verdienen ondersteuning wanneer zij door gedrag van leerlingen handelingsverlegenheid ervaren. De onderwijsraad 13 (2013) concludeert dat om de professionaliteit van leraren verder te versterken deze voorheen vooral gericht was op de ‘buitenkant’ van het beroep, namelijk de status en het respect van de beroepsgroep, en veel minder op de ‘binnenkant’ van het leraarschap: de houding en het handelen van individuele leraren in hun dagelijkse onderwijspraktijk. Wat vraagt het tegenwoordig

12

Onderwijsraad (2011). PASSEND ONDERWIJS – PASSEND BELEID? Drie visies op beleidsvorming rondom Passend onderwijs 13 Onderwijsraad (2013). Leraar zijn.

van individuele leerkrachten om op een goede, professionele manier hun dagelijkse werk te doen; hun persoonlijke professionaliteit. Professioneel handelen vereist dat de leerkracht goed weet wat het met het onderwijs voor de leerlingen op de eigen school nastreeft. Het gaat immers niet alleen om wat er in een situatie mogelijk is of zou moeten gebeuren, maar ook wat een leraar zelf wenselijk, waardevol of belangrijk vindt. Het bewust zijn en kunnen expliciteren van de eigen professionele waarden en doelen stelt leerkrachten in staat om aan anderen goed uit te leggen wat ze belangrijk vinden in hun onderwijs en waarom. Van hieruit kunnen leraren hun handelen verantwoorden, gezag verwerven en met anderen (collega’s, schoolleiding, ouders en onderwijsprofessionals) de dialoog over hun keuzes aangaan. Daarnaast is de kritisch onderzoekende houding van individuele leraren onlosmakelijk verbonden met hun professionaliteit aldus het standpunt van de Onderwijsraad (2011). 2.6.3 Competentiebeleving van de leraar Het ervaren van competentie door de leerkracht met betrekking tot de onderwijsleersituatie blijkt een belangrijk gegeven voor de inspanningen die leerkrachten in het onderwijs doen en de wil om iets te bereiken. Tschannen-Moran, Woolfolk Hoy en Hoy (1998) stellen bijvoorbeeld dat de zelfperceptie van de leraar met betrekking tot persoonlijke effectiviteit en mogelijkheden om met problemen van leerlingen om te gaan, van invloed is op de houding en het handelen van de leraar. De overtuiging van de leerkracht over de eigen competentie wordt door Bandura (1997) ‘teacher selfefficacy’ genoemd. Het gaat hier om de overtuiging van de eigen competenties dat gebaseerd is op de eigen perceptie en niet op de daadwerkelijke competentie van de leerkracht. Tschannen-Moran, Woolfolk en Hoy (1998) zeggen dat het hierdoor mogelijk is dat leerkrachten hun competenties onderschatten of overschatten. Het gevolg bij leerkrachten met een hoge teacher-efficacy is dat zij meer met nieuwe strategieën aan de slag durven te gaan (Ross, 1994). Daarentegen veroorzaakt een lage overtuiging van de eigen competentie juist vermijdingsgedrag (Bandura, 1997). Persoonlijke leerervaringen, indirecte leerervaringen, verbale overreding (aanmoediging en ondersteuning) en de persoonlijke fysiologische- en emotionele toestand zijn volgens de sociaal-cognitieve theorie van Bandura (1997) vier informatiebronnen die de zelfperceptie vormen. De meest invloedrijke bron is de persoonlijke leerervaring, omdat deze oorspronkelijk en direct ‘bewijs’ levert voor de persoonlijke vakbekwaamheid. Competentiegevoelens zullen toenemen als de leerkracht ervaart dat een aanpak succesvol is. Dit leidt tot positieve verwachtingen voor toekomstig handelen. Er ontstaan incompetentiegevoelens als de leerkracht ervaart dat een aanpak faalt. Dit laatste draagt vervolgens bij aan negatieve verwachtingen voor toekomstig handelen (Tschannen-Moran & Woolfolk Hoy, 2007). Bandura (1997) stelt dat veronderstellingen over de onderwijstaak en de persoonlijke onderwijscompetentie waarschijnlijk onveranderd blijven, totdat de leerkracht het tegendeel heeft ervaren. Daarbij geeft hij tevens aan dat de competentiegevoelens juist worden versterkt als succes wordt bereikt op moeilijke taken met weinig assistentie. 2.6.4 De leerkrachtcompetenties ten aanzien van Passend Onderwijs In het kader van Passend Onderwijs is het competentieprofiel Bekwaam & Speciaal (2004) geactualiseerd. Het competentieprofiel Inclusief Bekwaam is ontstaan (Claasen, Bruïne, Schuman, Siemons en Velthooven, 2009). Het competentieprofiel is een verdieping op de bestaande SBL competenties. Het sluit aan bij de speciale onderwijszorg en de speciale eisen die het werken binnen speciaal onderwijs of werken met leerlingen met specifieke ondersteuningsbehoeften aan professionals stelt. De bekwaamheidseisen in Inclusief Bekwaam sluiten nu beter aan op het hedendaagse onderwijs, de (inter-) nationale besluiten en intenties tot inclusie in het onderwijs. In de beschrijving van dit profiel worden een aantal competenties aangescherpt middels twee verdiepingsdimensies. Deze verdiepingsdimensies hebben betrekking op het persoonlijk functioneren van de leraar en op het belang van kennis (Claasen e.a., 2009).

De eerste verdiepingsdimensie (A) heeft betrekking op de professionele beroepshouding en kwaliteiten van de leraar. De tweede verdiepingsdimensie (B) geeft het belang aan van de diepgang in kennistoepassing en ontwikkeling (Bruïne e.a., 2011). Op basis van de zeven competenties, zoals beschreven in Bekwaam & Speciaal (Claasen e.a., 2009) is het competentieprofiel Inclusief Bekwaam als volgt uitgewerkt: 1. Interpersoonlijk competent in de omgang met leerlingen: De leraar maakt contact met de leerling(en) en communiceert met hen. 2. Orthopedagogisch competent in de omgang met leerlingen: De leraar creëert als pedagoog een klimaat dat de leerlingen voldoende veiligheid én uitdaging biedt voor hun verdere ontwikkeling. 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent in de omgang met leerlingen: De leraar ontwerpt als didacticus een op de leerlingen/groep afgestemde krachtige leeromgeving. 4. Organisatorisch competent in de omgang met leerlingen en andere direct betrokkenen: De leraar draagt zorg voor een ordelijke en taakgerichte leeromgeving; bovendien stemt de leraar de activiteiten van betrokkenen op elkaar af. 5. Competent in samenwerking met collega´s: De leraar stemt zodanig af dat ook op schoolniveau alles goed op elkaar aansluit. 6. Competent in samenwerking met de omgeving van de school: De leraar werkt, gezien de orthopedagogische en –didactische taak, ook samen met mensen en organisaties buiten de eigen schoolorganisatie (ouders; maatschappelijke organisaties, zoals een schoolbegeleidingsdienst, welzijnsinstelling, jeugdhulpverlening) en stemt met hen af. 7. Competent in reflectie en ontwikkeling: De leraar werkt voortdurend aan de professionele ontwikkeling: de eigen deskundigheid, de eigen persoonlijke kwaliteiten en de eigen opvattingen. A: Professionele beroepshouding en daaraan verbonden kwaliteiten •

• •

Visie op inclusie en waarderen van diversiteit: De leraar handelt vanuit een positieve en onderbouwde visie op inclusie, diversiteit en burgerschap. De leraar gaat uit van gelijkwaardigheid. De leraar ziet diversiteit in de groep als uitdaging en weet die effectief in te zetten bij de vormgeving van het onderwijs. De leraar heeft zelfvertrouwen en vertrouwen in eigen competenties in de omgang met verschillen. Normatieve professionaliteit: De leraar zorgt voor een goede balans tussen instrumentele, communicatieve en normatieve aspecten van het beroep. Authentiek functioneren: De leraar weet dat hij/zij er toe doet. De leraar zorgt ervoor fysiek, emotioneel en cognitief in evenwicht te zijn, om zo effectief te functioneren.

B: Diepgang in kennistoepassing en –ontwikkeling (gericht op maximale participatie en emancipatie) •

•

Kritisch toepassen van kennis: De leraar maakt constructief en effectief gebruik van de kennis die voor de uitoefening van het beroep van belang is. Op basis van de eigen praktijkervaringen en praktijkonderzoek draagt de leraar bij aan de verdere kennisontwikkeling: voor de eigen praktijk, en waar mogelijk ook toepasbaar in andere praktijken. Gerichtheid op ontwikkelingsmogelijkheden: De leraar werkt handelingsgericht, waarbij de leraar de onderwijs- en ondersteuningsbe-

• •

hoeften van de leerling centraal stelt. De leraar is zich ervan bewust dat de leerling zich ontwikkelt in wisselwerking met zijn of haar omgeving, wetend dat de leraar zelf daar ook deel van uitmaakt. Samenwerkend leren: De leraar is gericht op actieve participatie van en partnerschap met leerlingen, ouders/verzorgers en anderen die bij de ontwikkeling van de leerling(en) betrokken zijn. Onderzoekend handelen: De leraar beschouwt het werk en het eigen professioneel functioneren vanuit een onderzoekende houding; de leraar is nieuws- en leergierig. De leraar past het handelen aan steeds nieuwe omstandigheden aan en maakt hierin keuzes die zowel instrumenteel als moreel ethisch gefundeerd zijn. De leraar verbetert de eigen praktijk door deze systematisch te onderzoeken. Figuur 3: competentieprofiel Inclusief Bekwaam.

2.7 Korte samenvatting: de kern van het theoretisch kader In dit hoofdstuk is de ontwikkeling van het Passend Onderwijs in de internationale en de nationale context behandeld. In de internationale context spreekt en streeft men vooral naar inclusieve onderwijs settings. Daarbij is er een competentieprofiel voor de leerkracht vastgesteld. In de internationale context zijn ze erg vooruit strevend om goed onderwijs te geven, worden er hoge verwachtingen ten aan zien van leerlingen en leerkrachten gelegd, maar moet men wel tijdig evalueren of de veranderingen nut hebben en hun doel bereiken. Het Passend Onderwijs zoals het in Nederland genoemd krijgt steeds meer vorm. De beleidskoers is vastgelegd, de visie helder is en per augustus 2014 gaat de zorgplicht voor elke school in. Met als doel dat alle scholen zowel regulier als speciaal onderwijs binnen het samenwerkingsverband met elkaar samenwerken om een dekkend aanbod van onderwijszorg in de regio te kunnen bieden, zodat er voor elke leerling een passend plek is waar de juiste ondersteuning geboden kan worden. Om de leerkrachten een duidelijker beeld te geven wat Passend Onderwijs gaat betekenen zijn de verschillende definities, gegeven door verschillende onderwijsprofessionals, bekeken vanuit eigen expertise, visie en beleidskoers, met elkaar vergeleken. De conclusie is dat men allen vindt dat het gaat om omgaan met verschillen en aanpassen aan de ondersteuningsbehoeften van de leerling. Ook de handelingsverlegenheid en de competentiebeleving van leerkrachten ten opzichte van de veranderingen die het Passend Onderwijs met zich meebrengen, zijn in dit hoofdstuk aan bod gekomen. Om Passend Onderwijs te kunnen laten slagen is een competente leerkracht van belang. Een competente leerkracht voldoet aan het competentieprofiel zoals opgesteld door Claassen e.a. (2009). Daarnaast gaat het om de houding en het handelen van individuele leerkrachten in hun dagelijkse onderwijspraktijk. In hoofdstuk 3 wordt beschreven hoe het praktijkonderzoek is opgezet.

Hoofdstuk 3: Opzet van het onderzoek 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet van het praktijkgericht onderzoek beschreven. In paragraaf 3.2 wordt de onderzoeksmethode verantwoordt. In paragraaf 3.3 worden de ondernomen onderzoeksactiviteiten beschreven en er wordt beschreven voor welke onderzoeksstrategieën en onderzoeksinstrumenten er is gekozen en waarom hiervoor gekozen is. Paragraaf 3.4 wordt gebruikt om korte toelichting te geven op de analyse en verwerking van de resultaten. De wijze waarop de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek wordt geborgd staat beschreven in paragraaf 3.5.

3.2 Onderzoeksmethode In dit praktijk onderzoek wordt het survey-onderzoek als onderzoeksmethode gebruikt. Verhoeven (2008) geeft aan dat dit soort onderzoek de meest gebruikte methode is om meningen, opinies, houdingen en kennis bij grote groepen mensen te meten. Het survey-onderzoek is gericht op de vraag hoe mensen ergens over denken, wat ze ergens van vinden, hoe ze handelen, wanneer en wat ze doet (Haricnk, 2010). Met de antwoorden uit het survey-onderzoek kunnen de karakteristieken van een groep mensen, in dit onderzoek, de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong in kaart gebracht worden. Tevens wordt het onderzoek gebruikt als vooronderzoek voor een grootschalig onderzoek door de Stichting Leerlingzorg Almere op alle basisscholen in Almere.

3.3 Gegevensverzameling Voor het verkrijgen van data voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen is gebruikgemaakt van een literatuuronderzoek, een gestructureerde vragenlijst ( Harinck, 2010)onder de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong, een groepsinterview met een selecte groep leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong en een diepte-interview met onderwijsprofessionals (Van der Donk & Van Lanen, 2012). De visies en inzichten van verschillende belanghebbende samen vormen de input voor het onderwerp en de analyses en conclusies. De verschillende onderzoeksinstrumenten en onderzoeksmethodieken zorgen voor triangulatie. De triangulatie is van belang om op gevalideerd en op betrouwbare wijze analyses, resultaten, conclusies en aanbevelingen te kunnen doen.

3.4 Betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek De betrouwbaarheid en validiteit zijn de belangrijkste pijlers binnen het onderzoek om ervoor te zorgen dat het onderzoek tot de juiste conclusies leidt en de juiste kwaliteit bezit (Verhoeven, 2008). Om de bruikbaarheid van het onderzoek zo hoog mogelijk te maken, wordt binnen het onderzoek gebruik gemaakt van meerdere dataverzamelingsmethode en onderzoeksinstrumenten om de centrale vraagstelling te kunnen beantwoorden (Verhoeven, 2008 & Van der Donk en Van Lanen, 2012). De verschillende stappen binnen het onderzoek worden vooraf besproken, voorzien van feedback en goedgekeurd door de externe experts. Tijdens het groepsinterview en het diepte-interview wordt er gebruik gemaakt van video-opnames. Hierdoor is het mogelijk de gesprekken zo nauwkeurig mogelijk te verwerken. Van der Donk en Van Lanen (2012) zeggen over het doen van onderzoek in de onderwijscontext dat het van belang is dat er ethisch gehandeld wordt door de onderzoeker.

Zij beschrijven hiervoor een aantal richtlijnen waaronder het vragen van toestemming aan zowel de respondenten als leidinggevenden, het bewaken van de vertrouwelijkheid van de data en het kritisch reflecteren op gemaakte keuzes. Voor alle gekozen onderzoeksinstrumenten is gebruik gemaakt van deze richtlijnen.

3.5 De onderzoeksinstrumenten In deze paragraaf worden de onderzoeksinstrumenten nader toegelicht en beschreven. 3.5.1 literatuuronderzoek In de start fase van het praktijkonderzoek is onderzocht wat de literatuur beschrijft over leerkrachtcompetenties in Passend Onderwijs. Bij het zoeken naar literatuur is gebruik gemaakt van zowel nationale- als internationale literatuur. In de literatuurstudie is deels beantwoord welke leerkrachtcompetenties door extern betrokkenen worden verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs (Onderzoeksvraag 2). De literatuurstudie heeft geresulteerd in een overzicht van leerkrachtcompetenties. Op basis hiervan zijn de overige onderzoeksinstrumenten samengesteld. 3.5.2 Vragenlijst In het onderzoek is onder andere gekozen voor een schriftelijk instrument, namelijk de vragenlijst ook wel de internet-enquête genoemd (Verhoeven, 2008 & Harinck, 2010). Met de resultaten van de vragenlijst wordt onderzoeksvraag 3 in dit onderzoeksrapport beantwoordt. De vragenlijst is bedoeld om bij een brede groep personen nauwkeurige informatie te verzamelen over een onderwerp (Haricnk, 2010) en daarom geschikt bevonden als onderzoekinstrument in dit praktijkonderzoek. Om de vragenlijst zo betrouwbaar mogelijk te maken is deze van te voren getest, door de opdrachtgever, worden de respondenten van te voren geïnformeerd door middel van een introductiebrief en is de vertrouwelijkheid en anonimiteit gewaarborgd. De ethische overwegingen bij dit onderzoek wordt in paragraaf 3.5 wat nader ingegaan. Bij de constructie van de vragenlijst kon gebruik gemaakt worden van een bestaande lijst over kennis en vaardigheden met betrekking tot Passend Onderwijs van Adema e.a. (2009). Die lijst bestreek echter 78 vragen. Haricnk (2010) stelt over de lengte van een vragenlijst dat deze niet te lang mag zijn. De uiteindelijke vragenlijst is door Mw. M. Waasdorp en Mw. N. Verhaar teruggebracht tot 39 vragen, onderverdeeld in 7 secties: a. b. c. d. e. f. g.

gegevens over de interpersoonlijke competentie in de omgang met leerlingen (6 vragen) gegevens over de pedagogische competentie in de omgang met leerlingen (6 vragen) gegeven over de didactische competentie in de omgang met leerlingen (5 vragen) gegevens over de organisatorische competentie (5 vragen) gegevens over de competentie in samenwerking met de collega’s (8 vragen) gegevens over de competentie in samenwerking met de omgeving (4 vragen) gegevens over de competentie in reflectie en ontwikkeling (5 vragen)

De leerkrachtenvragenlijst (Vooronderzoek Passend Onderwijs 14) is afgenomen tussen 06.02.2013 en 27.02.2013 door middel van een enquête site (http://nl.surveymonkey.com/). Aan de vragenlijst

14

Bijlage 1: Leerkrachtenvragenlijst ‘Vooronderzoek Passend Onderwijs’

namen 21 leerkrachten van de Klaverweide deel, waarvan er 17 een eigen groep hebben. De overige 4 respondenten bestaan uit 2 onderwijsassistenten en 2 Intern Begeleiders 15. 18 respondenten (86%) hebben de gehele vragenlijst voltooid. 3 respondenten (14%) hebben de vragenlijst niet volledig ingevuld (figuur 5). Het niet volledig invullen van de vragenlijst berust op toevallige fouten (Verhoeven, 2008) en is te herleiden. De respondenten hebben een of meerdere vragen overgeslagen, dit noemen we item-non-respons (Verhoeven, 2008). Percentage respondenten leerkrachtenvragenlijst "Vooronderzoek Passend Onderwijs" Klaverweide

respons

non-respons

14%

86%

Figuur 4: percentage respondenten leerkrachtenvragenlijst de Klaverweide "Vooronderzoek Passend Onderwijs" (N=21)

3.5.3 Groepsinterview Binnen het onderzoek is naast de gestructureerde vragenlijst gekozen voor het semigestructureerde interview, dit wordt ook wel een groepsinterview genoemd (Verhoeven, 2008). Met het groepsinterview (Interviewschema ‘Ondersteuningsbehoeften Passend Onderwijs 16) gehouden op 18.04.2013 wordt onderzoeksvraag 1 met haar deelvragen beantwoord. Het doel van het interview is verdieping zoeken over het onderwerp en de (persoonlijke)beleving, motieven voor eigen handelen en de achtergrond van de mening van de respondenten te achterhalen (Verhoeven, 2008 & Haricnk, 2010). Voor het interview is gebruik gemaakt van door Mw. N. Verhaar en Mw. M. Waasdorp geformuleerde vragen. De inhoud van het interview is voor feedback aan externe experts voorgelegd. De feedback heeft ertoe geleid dat de vragenlijst op onderdelen is aangepast. Het interview is tevens afgenomen door Mw. N. Verhaar en Mw. M. Waasdorp. Het interview heeft een onderwerp met een aantal hoofdvragen, die aan de orde komen, waarbij de onderzoeker de volgorde kan aanpassen als dat beter in de loop van het gesprek past (Haricnk, 2010). De interviewer van het groepsinterview heeft als extra taak, naast het leiden van het gesprek, ook het proces in de gaten te houden (Verhoeven, 2008). 3.5.4 Diepte-interview Voor de interviews met de onderwijsprofessionals is er gekozen voor een diepte- interview. Dit houdt in dat het interview zich richt op een topic (= onderwerp). Het interview staat in verband met onderzoeksvraag 2 in het onderzoeksrapport. Het interview kan verschillende verlopen, maar de rode draad blijft hetzelfde (Verhoeven, 2008). Het is een gestructureerd interview met een vrij karakter.

15

Kennis en vaardigheden met betrekking tot Passend Onderwijs zijn tevens relevant voor deze onderwijsprofessionals. Er is voor gekozen om de directie van de Klaverweide niet de vragenlijst te laten invullen, aangezien er van hen andere competenties verwacht worden ten aanzien van Passend Onderwijs. Op deze competenties zal in dit onderzoek niet verder worden ingegaan, gezien dit niet relevant is voor het onderzoek. 16 Bijlage 2: Interview ‘Ondersteuningsbehoeften Passend Onderwijs’.

De interviewer wil een aantal specifieke vragen stellen en heeft deze vastgelegd in een interviewschema (Interview ‘Leerkrachtcompetenties Passend Onderwijs’ 17). Voor het interview is gebruik gemaakt van door Mw. N. Verhaar en Mw. M. Waasdorp geformuleerde vragen. De inhoud van de interviews is wederom voor feedback aan externe experts voorgelegd. De feedback heeft ertoe geleid dat de vragenlijst op onderdelen is aangepast. De interviews zijn steeds afgenomen door Mw. N. Verhaar en Mw. M. Waasdorp en zijn gehouden met een drietal onderwijsprofessionals, die gespecialiseerd zijn in Passend Onderwijs. De mondelinge interviews met Dhr. W.A. Meijer (onderwijsprofessional 1) en Mw. E. de Bruïne (onderwijsprofessional 2) zijn afgenomen op 09.04.2013. Het interview met Mw. P. Heegsma (onderwijsprofessional 3) is middels telefonisch contact afgenomen op 15.04.2013. De verwerking van de resultaten zijn teruggekoppeld naar de onderwijsprofessionals en na goedkeuring opgenomen in het onderzoeksverslag.

3.6 Analyse en verwerking resultaten Binnen het onderzoek wordt er op verschillende wijze gebruik gemaakt van dataverzameling. Op transparante en compacte wijze zullen in hoofdstuk 4 de resultaten van de data-analyse van de leerkrachten vragenlijst van de Klaverweide en de Zevensprong worden beschreven. Om een overzichtelijk beeld te vormen is er gebruik gemaakt van grafische weergaven, in de vorm van kruistabellen. Daarnaast zullen de groepsinterviews en de diepte-interviews met de onderwijsprofessionals worden uitgewerkt in een horizontale vergelijkingstabel. Hier is voor gekozen om een snel, duidelijk en overzichtelijk beeld te krijgen wat verschillende betrokkenen hebben beantwoord op een open vraag (Van der Donk & Van Lanen, 2012).

17

Bijlage 5: Interview ‘Leerkrachtcompetenties Passend Onderwijs’.

Hoofdstuk 4: Resultaten 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van de onderzoeksinstrumenten verwerkt. Tevens wordt van deze resultaten onder ieder figuur een analyse weergeven. In paragraaf 4.2 worden de uitkomsten weergeven van de leerkrachtvragenlijst naar de eigen competentiebeoordeling. In paragraaf 4.3 wordt een toelichting gegeven op de bevindingen van het groepsinterviews met de leerkrachten van de Zevensprong en de Klaverweide. In paragraaf 4.4 worden de resultaten van de interviews met de Onderwijsprofessionals uiteengezet. Tot slot volgt een korte samenvatting op de resultaten en een vooruitblik naar hoofdstuk 5 de conclusies.

4.2 Leerkrachtenvragenlijst ‘Vooronderzoek Passend Onderwijs’ Middels de vragenlijst is antwoord verkregen op onderzoeksvraag 3: In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs? De resultaten zijn per SBL competentie weergeven in onderstaande kruistabellen. Ten slotte is een totaaloverzicht weergeven van de veronderstelde bekwaamheid van de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong betreffende de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs.

4.2.1 Interpersoonlijk competentie in de omgang met leerlingen

Figuur 5: interpersoonlijk competent met leerlingen op de Klaverweide (N=20) en de Zevensprong (N=23).

Figuur 5 geeft weer in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten wat betreft de interpersoonlijke competentie in de omgang met leerlingen. Geen van de leerkrachten geeft aan de competentie onvoldoende te beheersen. 1% van de leerkrachten van de Klaverweide geeft aan zich hier matig competent in te achten. Geen van de leerkrachten van de Zevensprong acht zich matig competent wat betreft deze competentie. Af te lezen valt dat het overgrote deel van de leerkrachten op beide scholen zich ruim voldoende of goed acht wat betreft de verschillende aspecten binnen deze competentie.

4.2.2 Pedagogische competentie in de omgang met leerlingen

Figuur 6: Pedagogisch competent in de omgang met leerlingen op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=22).

Figuur 6 geeft een overzicht in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten betreffende de pedagogische competentie in de omgang met leerlingen. Geen van de leerkrachten geeft aan de competentie onvoldoende te beheersen. Van beide scholen geeft een klein percentage leerkrachten aan deze competentie matig te beheersen. Een overgroot deel van de leerkrachten geeft aan deze competentie ruim voldoende te beheersen. 93% van de leerkrachten op de Klaverweide en 95% van de leerkrachten op de Zevensprong acht zichzelf voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam in de pedagogische omgang met leerlingen.

4.2.3 Vakinhoudelijk en didactische competentie in de omgang met leerlingen

Figuur 7: Vakinhoudelijk en didactisch competent in de omgang met leerlingen op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=22).

In figuur 7 valt af te lezen in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten betreffende de vakinhoudelijk- en didactische competentie in de omgang met leerlingen. De data in figuur 7 geven aan dat geen van de leerkrachten acht deze competentie onvoldoende te beheersen. Voor beide scholen is te zien dat een minderheid van de leerkrachten aangeeft zich matig bekwaam te achten betreffende deze competentie. Het overgrote deel van de leerkrachten geeft aan zich ruim voldoende bekwaam te achten betreffende de vakinhoudelijk- en didactische competentie. De meeste leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong achten zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam in het vakinhoudelijk en didactisch omgaan met leerlingen.

4.2.4 Organisatorische competentie in complexe situaties

Figuur 8: Organisatorisch competent op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=21).

Figuur 8 geeft informatie over de mate waarin de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten betreffende de organisatorische competentie. In figuur 8 valt af te lezen dat geen van de leerkrachten zichzelf onvoldoende acht wat betreft deze competentie. Op beide scholen geeft een minderheid van de leerkrachten aan zich matig bekwaam te achten. Tevens blijkt uit dit figuur dat de meerderheid van de leerkrachten van de Klaverweide zich voldoende bekwaam acht betreffende de organisatorische competentie. Op de Zevensprong geeft een meerderheid van de leerkrachten aan zich ruim voldoende bekwaam te achten. 91% van de leerkrachten van de Klaverweide en 94% van de leerkrachten van de Zevensprong acht zich voldoende, ruim voldoende of goed betreffende de organisatorische competentie.

4.2.5 Competent in samenwerking met collega’s

Figuur 9: Competent in samenwerking met collega’s op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=21).

In figuur 9 valt af te lezen in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten in het samenwerken met collega’s. Een minderheid van de leerkrachten op beide scholen geeft aan zich matig bekwaam te achten in samenwerking met collega’s. 16% van de leerkrachten op de Zevensprong acht zichzelf voldoende betreffende deze competentie. Zowel het percentage van de leerkrachten op de Zevensprong dat zich ruimvoldoende als goed acht is 39%. Ruim driekwart (78%) van de leerkrachten van de Klaverweide geeft aan zich voldoende tot ruimvoldoende competent te achten in samenwerking met collega’s. 96% van de leerkrachten van de Klaverweide en 94% van de leerkrachten van de Zevensprong acht zichzelf voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam in de samenwerking met collega’s.

4.2.6 Competent in samenwerking met de omgeving

Figuur 10: Competent in samenwerking met de omgeving op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=21).

Figuur 10 geeft informatie over de mate waarin de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong zich als bekwaam beoordelen in de samenwerking met de omgeving. Op beide scholen acht een klein percentage van de leerkrachten zich matig bekwaam in de samenwerking met de omgeving. 31 % van de leerkrachten op de Klaverweide en 15% van de leerkrachten op de Zevensprong geeft aan deze competentie voldoende te beheersen. Het overgrote deel van de leerkrachten op beide scholen acht zich ruim voldoende bekwaam betreffende de competentie in samenwerking met de omgeving. 21% van de leerkrachten op de Klaverweide en 37% van de leerkrachten op de Zevensprong beoordeeld zichzelf als goed. 94% van de leerkrachten op de Klaverweide en 98% van de leerkrachten op de Zevensprong acht zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam in de samenwerking met de omgeving.

4.2.7 Competent in reflectie en ontwikkeling

Figuur 11: Competent in reflectie en ontwikkeling op de Klaverweide (N=18) en de Zevensprong (N=21).

Figuur 11 geeft informatie over de mate waarin de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich bekwaam achten betreffende de competentie in reflectie en ontwikkeling. In dit figuur valt af te lezen dat gemiddeld 3% van de leerkrachten op de Klaverweide en 2% van de leerkrachten op de Zevensprong aangeeft zich onvoldoende bekwaam te achten in reflectie en ontwikkeling. 6% van de leerkrachten op de Klaverweide en 5% van de leerkrachten op de Zevensprong geeft aan zich onvoldoende bekwaam te achten wat betreft het planmatig werken aan de ontwikkeling van de bekwaamheid. 11% van de leerkrachten op de Klaverweide en 5% van de leerkrachten op de Zevensprong geeft aan zich onvoldoende bekwaam te achten wat betreft het leveren van een bijdrage aan de beroepsontwikkeling op regionaal en eventueel op landelijk en internationaal niveau. 9% van de leerkrachten op de Klaverweide en 17% van de leerkrachten op de Zevensprong geeft een matige beheersing aan wat betreft deze competentie. Hierbij valt af te lezen dat het percentage leerkrachten op de Zevensprong zich op alle aspecten binnen deze competentie matig beoordeeld. Voor het percentage van de leerkrachten op de Klaverweide geldt dit voor 3 van de 5 aspecten binnen deze competentie. 88% van de leerkrachten op de Klaverweide en 81% van de leerkrachten op de Zevensprong geeft aan deze competentie voldoende, ruim voldoende of goed te beheersen.

4.2.8 Veronderstelde bekwaamheid SBL competenties op de Klaverweide en de Zevensprong

Figuur 12: Veronderstelde bekwaamheid SBL competenties op de Klaverweide (N=20) en de Zevensprong (N=23).

Figuur 12 geeft informatie in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich bekwaam achten betreffende de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs. In figuur 12 is af te lezen dat het percentage van de matige scores op beide scholen gelijk is (6%). De overgrote meerderheid van de leerkrachten op beide scholen geven aan zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam te voelen wat betreft de gestelde competenties. Er is een verschil te zien in de veronderstelde bekwaamheid van de leerkrachten van de Klaverweide ten opzichte van de leerkrachten van de Zevensprong. Op de Klaverweide achten de leerkrachten zich meer voldoende (33%) dan goed (19%) en de leerkrachten van de Zevensprong achten zich meer goed (29%) dan voldoende (21%). Het percentage ruim voldoende is vrijwel gelijk (44% op de Klaverweide en 45% op de Zevensprong).

4.3 Groepsinterviews Middels de groepsinterviews is antwoord verkregen op onderzoeksvraag 1. Wat volgens de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong de definitie van Passend Onderwijs is? De resultaten van de groepsinterviews van de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong worden weergegeven in de bijlagen18. Na het naast elkaar plaatsen van alle antwoorden op de open vragen, is gezocht naar overeenkomsten en verschillen. Deze overeenkomsten en verschillen worden samengevat in de kolom ‘bevindin-

18

Bijlage 3 & 4: Horizontale vergelijkingen groepsinterviews leerkrachten Klaverweide en de Zevensprong

gen’. De bevindingen van de groepsinterviews van zowel de Zevensprong als de Klaverweide is in figuur 13 weergeven middels de horizontale vergelijking. Zoals beschreven in hoofdstuk 3 is de horizontale vergelijking een geschikte methode om snel een beeld te krijgen van de manier waarop verschillende personen een open vraag beantwoord hebben(Van der Donk & Van Lanen, 2012). Bevindingen op de Klaverweide Vraag 1: Hoe zou je Passend Onderwijs omschrijven? Waarom: Wij willen weten hoe leerkrachten Passend Onderwijs omschrijven. Vraag 2: Op welke manier geef je vorm aan Passend Onderwijs in jouw groep? Waarom: Wij willen weten hoe leerkrachten momenteel vorm geven aan Passend Onderwijs in de eigen groep. Vraag 3: a. Denk je ondersteuning nodig te hebben bij Passend Onderwijs? b. Welke ondersteuning ontvang je op dit moment om Passend Onderwijs gestalte te geven? Waarom: Wij willen weten of leerkrachten ondersteuning nodig hebben bij Passend Onderwijs. Zo ja, dan wil ik weten welke ondersteuningsbehoeften er zijn bij de leerkrachten. Vraag 4: Wat is volgens jou nodig in de stad Almere om Passend Onderwijs vorm te geven?

Bevindingen op de Zevensprong

Alle leerkrachten delen de mening dat Passend Onderwijs gaat over omgaan met verschillen en ondersteuning op maat.

De meeste leerkrachten omschrijven Passend Onderwijs als onderwijs dat ieder kind past en dat voor ieder kind verschillend kan zijn.

De leerkrachten hebben hier geen gezamenlijke mening over. Zij voelen zich niet allemaal volledig toegerust om Passend Onderwijs vorm te geven in de klas.

Niet alle leerkrachten hebben hun mening geuit over de invulling van Passend onderwijs in de eigen groep.

De meeste leerkrachten geven aan dat er niet voldoende ondersteuning wordt geboden, dat de ondersteuning en tips niet toereikend zijn. Zij hebben wel verbeterpunten: Extra tijd van ondersteuning en begeleiding van de onderwijsassistent. Meer tijd voor de gewone kinderen. Minder administratieve taken.

Drie leerkrachten beschrijven het Passend Onderwijs in de eigen groep als aanpassingen maken voor individuele leerlingen. De leerkrachten zijn van mening dat zij ondersteuning kunnen gebruiken bij Passend Onderwijs. Specialisme en kennis binnen de school, werken met kleinere groepen en meer “handen” in de klas worden benoemd als vormen van ondersteuning.

De leerkrachten zijn het over een aantal zaken De meeste leerkrachten geven gezamenlijk eens: Er moet meer tijd en geld aan dat zij samenwerking met vrijkomen om Passend Onderwijs te laten andere scholen een belangrijk slagen. gegeven vinden voor het vormgeDaarnaast willen de leerkrachten in samenven van Passend Onderwijs in de Waarom: spraak met het team en directie over de invul- stad Almere. Wij willen weten wat er volgens de ling van Passend Onderwijs op school. leerkrachten in de stad Almere nodig En gesprekken voeren waarin leerkrachten is om Passend Onderwijs vorm te hun mening kunnen geven ten aanzien van geven. Passend Onderwijs en de persoonlijke grenzen van leerkrachten. Als laatste pleiten alle leerkrachten voor meer tijd om lessen goed te kunnen voorbereiden en verdiepen en meer geld om expertise, specialisatie, materialen en begeleiding te kunnen bewerkstellen. Figuur 13: Bevindingen van semigestructureerde groepsinterviews met leerkrachten van de Klaverweide (N=6) en de Zevensprong (N=6).

4.4 Diepte-interview met onderwijsprofessionals. Middels de gestructureerde interviews is antwoord verkregen op onderzoeksvraag 2: Welke leerkrachtcompetenties worden door extern betrokkenen verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs? In bijlage 6 zijn de resultaten van de gestructureerde interviews opgenomen. Na het naast elkaar plaatsen van de antwoorden op de open vragen, is gezocht naar overeenkomsten en verschillen. Deze overeenkomsten en verschillen worden samengevat in de kolom ‘bevindingen’. De bevindingen van de gestructureerde interviews met de Onderwijsprofessionals en de belangrijkste items zijn in figuur 14 weergeven middels een horizontale vergelijking.

Vraag 1: Wat verstaat u onder Passend Onderwijs? Waarom: We willen weten wat de visie van de Onderwijsprofessionals is over Passend Onderwijs.

Vraag 2: Op welke wijze kunnen de leerkrachten, volgens u, de stap maken naar het verwerven van nieuwe competenties voor Passend Onderwijs? Waarom: Wij willen weten op welke wijze de Onderwijsprofessionals denken dat de stap naar het verwerven van nieuwe competenties gemaakt kan worden.

Wim Meijer Onderwijsprofessional 1 omgaan met verschillen een onderzoekende houding een lerende omgeving reflecterend vermogen interne- en externe begeleiding ondersteuning van de eigen professionalisering een systematische samenwerking ondersteuning van de omgeving leerkrachtcompetenties vooral situatieafhankelijk werken vanuit doelstellingen randvoorwaarden goede organisatieen klassenmanagementvaardigheden en didactischeen pedagogische vaardigheden bereid tot ontwikkelen

Erica de Bruïne Onderwijsprofessional 2 drie zettingen: de klas, omgaan met ouders en collega’s, het zorgbeleid in de school en de samenwerking met ketenpartners

Petra Heegsma Onderwijsprofessional 3 een passende plek optimale ontwikkeling een reguliere setting speciaal onderwijs als alternatief

-

-

-

competenties te allen tijde hetzelfde, de context verandert een structureel inductietraject ondersteuning tot professionalisering School Video Interactie Begeleiding, een studie en/of collegiale uitwisseling

-

-

-

Passend Onderwijs wordt al toegepast betere toerusting gedragsproblematiek een aantal kleine stappen kleine oplossingen: de behoeften van de leerling en de eigen reflectie kennis aanwezig in de school

Bevindingen De Onderwijsprofessionals zijn het met elkaar eens dat afstemming ten behoeve van de leerling van belang is. Daarnaast hebben alle drie de Onderwijsprofessionals een eigen opvatting over hoe dat vorm zou kunnen krijgen.

Alle drie de Onderwijsprofessionals hebben hier hun eigen mening over en er zijn verschillende denkwijze over de manier waarop leerkrachten nieuwe competenties kunnen verwerven. Onderwijsprofessional 1 stelt dat het gaat over de leerkrachtbereidheid om te willen ontwikkelen. Onderwijsprofessional 2 pleit voor ondersteuning voor professionalisering en onderwijsprofessional 3 stelt dat leerkrachten al heel veel aankunnen in het kader van Passend Onderwijs en dat er met kleine aanpassingen al veel

kan veranderen.

Vraag 3: Wanneer is Passend Onderwijs voor u als innovatie geslaagd? Waarom: Wij willen weten wanneer Passend Onderwijs volgens de Onderwijsprofessionals is geslaagd. Vraag 4: Stel dat u het morgen voor het zeggen had, wat zou u dan het eerste doen ten behoeve van Passend Onderwijs? Waarom: Wij willen weten wat de Onderwijsprofessionals aangeven over de ideale situatie met betrekking tot Passend Onderwijs.

-

Intern Begeleider als tussenpositie: een coachende houding en een beleidsmatige functie

-

-

-

-

-

een indeling maakt van de groep kijken naar zorgleerlingen een doel stellen Kijkend naar mogelijkheden wat heeft de leerkracht nodig reflecteren en onderzoekende houding leergemeenschap

-

iedere leerling welkom binnen de onderwijssetting uitgaan van verschillen in plaats van omgaan met verschillen samenwerking met ouders en de omgeving

-

betere toerusting op grotere groepen leerlingen in het regulier onderwijs

met alle betrokkenen in gesprek eigenaarschap en verantwoordelijk creëren

-

richten op cluster 4

De drie Onderwijsprofessionals zijn het er over eens dat de competenties situatieafhankelijk zijn en dat deze veranderen wanneer de context verandert. Onderwijsprofessional 1 stelt de rol van de Intern Begeleider centraal om Passend Onderwijs te laten slagen. Onderwijsprofessionals 2 en 3 spreken over een betere toerusting van de leerkracht en de houding ten aanzien van leerlingen.

Onderwijsprofessional 1 zou in de ideale situatie een lerende omgeving creëren waarin samenwerking erg belangrijk is. Onderwijsprofessional 2 zou in de ideale situatie verantwoordelijkheid en eigenaarschap willen creëren bij alle betrokkenen. Onderwijsprofessional 3 zou in de ideale situatie ten eerste het accent leggen op wat voor haar het grootste probleem is om Passend Onderwijs te laten slagen, namelijk de opvang van kinderen met gedragsproblematiek.

Figuur 14: Samenvatting diepte- interviews met Onderwijsprofessionals

4.5 Samenvatting In dit hoofdstuk is aandacht besteed aan de verkregen resultaten vanuit de verschillende onderzoeksinstrumenten. Middels de vragenlijst is antwoord verkregen op de vraag in hoeverre de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam achten wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs. Een kleine minderheid, namelijk 6%, op de beide scholen geeft aan zich matig bekwaam te achten. De overgrote meerderheid van de leer-

krachten op beide scholen geven aan zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam te voelen wat betreft de gestelde competenties. Middels de groepsinterviews is antwoord verkregen op wat volgens de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong de definitie is van Passend Onderwijs. Samenvattend vanuit deze interviews kan gesteld worden dat de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong, Passend Onderwijs omschrijven als onderwijs dat ieder kind past, omgaan met verschillen en het bieden van ondersteuning op maat. Daarbij benoemen zij ondersteuningsbehoeften in de vorm van specialisme en kennis in de school, samenwerking met andere scholen en ‘meer handen’ in de klas. Ook geven de leerkrachten aan belemmeringen te zien voor de realisatie van Passend Onderwijs vanwege het tijdspad en de kosten die het met zich mee brengt. Ten slotte zijn in dit hoofdstuk de resultaten weergeven van de gestructureerde interviews met drie Onderwijsprofessionals. Hierbij is antwoord verkregen op de vraag welke leerkrachtcompetenties door hen worden verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs. Hierbij stellen de Onderwijsprofessionals dat de competenties situatieafhankelijk zijn en dat deze veranderen wanneer de context verandert. Tevens spreken de Onderwijsprofessionals over het belang van professionalisering, een onderzoekende houding en de eigen reflectie van de leerkracht voor het realiseren van Passend Onderwijs. Onderwijsprofessional 1 spreekt tevens specifiek over het belang van goede vaardigheden betreffende de organisatie, klassenmanagement, didactiek en pedagogiek. In het volgende hoofdstuk worden conclusies verbonden aan de hierboven gepresenteerde data en wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen en de centrale vraagstelling. Tot slot worden aanbevelingen gedaan voor vervolgonderzoek. Daarbij worden een aantal kanttekeningen geplaatst die gebruikt kunnen worden om het vervolgonderzoek te verbeteren.

Hoofdstuk 5: Conclusies 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de inzichten uit de literatuur en de bevindingen vanuit de verschillende onderzoeksinstrumenten met elkaar in verband gebracht. De conclusies naar aanleiding van de onderzoeksvragen zijn uitgewerkt in paragraaf 5.2. In deze paragraaf wordt aangegeven welke onderzoeksvraag wordt beantwoord, welke conclusies er getrokken worden en op welke analyseresultaten deze conclusies zijn gebaseerd. In paragraaf 5.3 wordt de conclusie beschreven naar aanleiding van de centrale vraagstelling. Ten slotte volgt in paragraaf 5.4 de aanbevelingen en discussiepunten gebaseerd op de conclusie van de centrale vraag.

5.2 Conclusies naar aanleiding van de onderzoeksvragen Onderzoeksvraag 1

1. Wat is volgens de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong de definitie van Passend Onderwijs?

Vanuit figuur 11 kan samenvattend geconcludeerd worden dat Passend Onderwijs door de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong wordt omschreven als onderwijs dat ieder kind past, omgaan met verschillen en het bieden van ondersteuning op maat. De definiëring van Passend Onderwijs, gegeven door de leerkrachten, kan gekoppeld worden aan hetgeen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2013) omschrijven over Passend Onderwijs. Zij stellen namelijk dat Passend Onderwijs betekent dat kinderen met een handicap of gedragsproblemen recht hebben op een passende onderwijsplek, die het beste past bij zijn of haar talenten of beperkingen. Vanuit diverse literatuur wordt tevens gesproken over beleidsmaatregelen die scholen in staat stellen een passend onderwijsarrangement, dichtbij huis aan te bieden, aan alle kinderen in de basisschoolleeftijd (Keesenberg , 2008; Meijer, 2009; Meer, 2011). De leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong spreken in het interview echter niet over beleid ten aanzien van Passend Onderwijs, maar beperken zich tot de realisatie in de eigen praktijksituatie. De leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong beschrijven tevens diverse aspecten van Passend Onderwijs die zowel stimulerend als belemmerend in de context te plaatsen zijn. Zij benoemen bijvoorbeeld ondersteuningsbehoeften in de vorm van specialisme en kennis in de school, samenwerking met andere scholen en ‘meer handen’ in de klas. Dit laatst genoemde aspect die de leerkrachten benoemen als ondersteuningsbehoefte lijkt overeen te komen met een specifieke vorm van onderwijzen genaamd ‘Co-teaching’ (Meerdink, 2011). Verschillende onderzoeksliteratuur beschrijft positieve resultaten van co-teaching in een inclusieve setting (Idol, 2006; Jang, 2006; Murawski & Swanson, 2001). Co-teaching blijkt een positief effect te hebben op de academische groei van leerlingen, in alle inhoudsgebieden. Opvallend is dat de leerkrachten niet spreken over de houding, vaardigheden, ervaring en inzichten van de leraar. Claasen e.a. (2009) stellen echter na onderzoek betreffende inclusief onderwijs, dat het realiseren van deze vorm van onderwijs staat en valt met bovengenoemde aspecten. De geïnterviewde onderwijsprofessionals en literatuur sluiten hierbij aan door te stellen dat het reflecteren op het eigen handelen een grote rol speelt (Goei & Kleijnen, 2009; Bruïne, 2013; Meijer, 2013).

Ten slotte geven de leerkrachten aan belemmeringen te zien voor de realisatie van Passend Onderwijs vanwege het tijdspad en de kosten die het met zich mee brengt.

Onderzoeksvraag 2

2. Welke leerkrachtcompetenties worden door extern betrokkenen verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs?

Middels een literatuurstudie die beschreven is in hoofdstuk 2 is gezocht naar de door extern betrokkenen veronderstelde leerkrachtcompetenties voor het realiseren van Passend Onderwijs. Het competentieprofiel zoals beschreven in Inclusief Bekwaam (Claasen e.a., 2009) beschrijft de competenties waarover een leerkracht die werkt in een inclusieve onderwijssetting moet beschikken. Het gaat hier om de volgende zevental competenties: 1. Interpersoonlijk competent in de omgang met leerlingen. 2. Orthopedagogisch competent in de omgang met leerlingen. 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent in de omgang met leerlingen. 4. Organisatorisch competent in de omgang met leerlingen en andere direct betrokkenen. 5. Competent in samenwerking met collega´s. 6. Competent in samenwerking met de omgeving van de school. 7. Competent in reflectie en ontwikkeling. De bovenstaande competenties worden verrijkt met de basisdimensies van Inclusief Bekwaam (Claasen e.a., 2009): A: Professionele beroepshouding en daaraan verbonden kwaliteiten. B: Diepgang in kennistoepassing en- ontwikkeling (gericht op maximale participatie en emancipatie). De leerkrachtcompetenties die door de Onderwijsprofessionals vanuit het interview worden verondersteld voor het realiseren van Passend Onderwijs zijn gekoppeld aan het competentieprofiel zoals beschreven in Inclusief bekwaam (Claasen e.a., 2009). Hierbij zijn de drie Onderwijsprofessionals het erover eens dat de competenties situatieafhankelijk zijn en dat deze veranderen wanneer de context verandert. Opvallend hierbij is dat alle Onderwijsprofessionals spreken over het belang van professionalisering, een onderzoekende houding en de eigen reflectie van de leerkracht voor het realiseren van Passend Onderwijs. Deze omschrijving sluit aan bij een van de vier kernwaarden vanuit het door de European Agency for Development in Special Needs Education opgestelde competentieprofiel voor een leraar in inclusieve onderwijssettings (European Agency for Development in Special Needs Education, 2012), namelijk de ‘Persoonlijke professionele ontwikkeling’. Vanuit deze kernwaarden wordt namelijk beschreven dat leraren verantwoordelijk zijn voor hun eigen professionele ontwikkeling. Het gaat hierbij om een leven lang leren. Daarnaast is het belangrijk dat leraren reflecteren op het eigen handelen (European Agency for Development in Special Needs Education, 2012). Ten slotte spreekt Onderwijsprofessional 1 tevens specifiek over het belang van goede vaardigheden betreffende de organisatie, klassenmanagement, didactiek en pedagogiek.

Onderzoeksvraag 3

3. In hoeverre achten de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich op dit moment bekwaam wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs?

In dit onderzoek werd naar de huidige competentiebeleving van de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong gevraagd betreffende de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs. Uit de resultaten blijkt dat een kleine minderheid van de leerkrachten zich matig bekwaam acht (op beide scholen zo’n 6%) betreffende de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs. Volgens de sociaal-cognitieve theorie van Bandura (1997) kan het zijn dat de matige competentiegevoelens van deze groep leerkrachten een gevolg is van negatieve ervaringen. De incompetentiegevoelens van deze groep leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zou kunnen leiden tot negatieve verwachtingen voor toekomstig handelen (Tschannen-Moran & Woolfolk Hoy, 2007). Dit zou een belemmering kunnen vormen voor de realisatie van Passend Onderwijs gezien een lage overtuiging van de eigen competentie vermijdingsgedrag kan veroorzaken (Bandura, 1997). Mogelijkheden tot het vergroten van de eigen perceptie kunnen gezocht worden in de begeleiding van deze leerkrachten, gericht op het opdoen van succeservaringen. Zoals beschreven in het theoretisch kader stelt Bandura (1997) namelijk dat veronderstellingen over de onderwijstaak en de persoonlijke onderwijscompetentie waarschijnlijk onveranderd blijven, totdat de leerkracht het tegendeel heeft ervaren. Geen van de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong acht zich echter onvoldoende bekwaam. Op basis van de weergegeven data in figuur 12 valt te concluderen dat de overgrote meerderheid van de leerkrachten op beide scholen zich voldoende, ruim voldoende of goed bekwaam voelen wat betreft de gestelde leerkrachtcompetenties. Een hoge competentiebeleving van de leerkrachten kan bevorderend zijn voor de realisatie van Passend Onderwijs. Ross (1994) stelt namelijk dat leerkrachten met een hoge teacher-efficacy meer met nieuwe strategieën aan de slag durven te gaan. Er is een verschil te zien in de veronderstelde bekwaamheid van de leerkrachten van de Klaverweide ten opzichte van de leerkrachten van de Zevensprong. Op de Klaverweide achten de leerkrachten zich meer voldoende (33%) dan goed (19%) en de leerkrachten van de Zevensprong achten zich meer goed (29%) dan voldoende (21%). Het percentage ruim voldoende is vrijwel gelijk (44% op de Klaverweide en 45% op de Zevensprong).

5.3 Conclusies naar aanleiding van de centrale vraagstelling Centrale vraagstelling

Welke ondersteuningsbehoeften worden door de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong en door externen benoemd om Passend Onderwijs te realiseren?

Hoewel 94% van de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong aangeeft zich voldoende tot goed bekwaam te achten wat betreft de SBL competenties die van belang zijn voor het realiseren van Passend Onderwijs, geven zij aan wel degelijk ondersteuning hierbij te behoeven. De leerkrachten geven aan dat zij momenteel niet voldoende ondersteuning ontvangen ten behoeve van Passend Onderwijs. Zij benoemen een aantal ondersteuningsbehoeften, zoals specialisme en kennis binnen de school halen, extra tijd van ondersteuning en begeleiding van bijvoorbeeld onderwijsassistenten en meer ‘handen’ in de klas. Daarbij zeggen een aantal leerkrachten dat zij meer tijd zouden willen hebben voor zowel de zorgkinderen als de kinderen die geen specifieke zorgvragen hebben. Tevens zouden zij verlichting zien in vermindering van administratieve taken. Externen, te noemen de geïnterviewde onderwijsprofessionals in dit onderzoek, benoemen een aantal ondersteuningsbehoeften voor leerkrachten om Passend Onderwijs te realiseren. Zij stellen dat leerkrachtcompetenties vooral situatieafhankelijk zijn en daardoor benoemen zij ondersteuning voor

de leerkracht die gericht is op het werken vanuit doelen, zowel op het gebied van leren als het gedrag van de leerling. Tevens spreken de onderwijsprofessionals van randvoorwaarden wat betreft leerkrachtcompetenties voor Passend Onderwijs. Zij stellen dat wanneer de leerkracht niet aan bepaalde randvoorwaarden kan voldoen, het gewenst is dat de leerkracht bereid is zich te ontwikkelen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat ondersteuning voor de leerkracht gericht is op de eigen professionalisering. Daarbij spreken de onderwijsprofessionals over een aantal praktische mogelijkheden ter ondersteuning, namelijk School Video Interactie Begeleiding, een structureel inductietraject voor beginnende leerkrachten, het volgen van een studie en/of collegiale uitwisseling.

5.4 Aanbevelingen en discussiepunten Het doel van het onderzoek was het inzichtelijk maken van de handelingsverlegenheid en de ondersteuningsbehoeften van de leerkrachten op de Klaverweide en de Zevensprong met betrekking tot het realiseren van Passend Onderwijs in Almere. Deze gegevens worden gebruikt voor vervolgonderzoek voor de realisatie van Passend Onderwijs in de Almere. In de aanbeveling is getracht een bijdrage te leveren voor de optimalisatie van het vervolgonderzoek. De aanbevelingen zijn beschreven aan de hand van bestaande en nieuwe literatuur. Deze innovatie heeft als doel veranderingen te bewerkstellen voor het onderwijs (Donk & Lanen, 2011). Tevens worden een aantal kanttekeningen geplaatst die bruikbaar zijn om het vervolgonderzoek te kunnen verbeteren. Aanbevelingen Vanuit de twee scholen die gebruikt zijn als pilotschool zou in de toekomst gekeken moeten worden hoe leerkrachten meer betrokken kunnen worden bij de implementatie van Passend Onderwijs in Almere. Hargreaves en Fullan (2012) stellen namelijk dat leraren de spilfiguur vormen bij vernieuwingsprocessen. Van belang is dat de leerkracht zelf als uitgangspunt wordt genomen om de kwaliteitsverbetering te laten slagen (Kan, 2007). De leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong geven in dit onderzoek aan behoefte te hebben aan ondersteuning voor de realisatie van Passend Onderwijs. Interessant zou kunnen zijn om te onderzoeken hoe de ondersteuningsbehoeften van de leerkrachten vorm kunnen krijgen. Gezocht kan worden naar goede voorbeelden en welke vormen denkbaar zijn bij ondersteuning zowel binnen als buiten de school. Tevens van belang bij een verdere exploratie op dit gebied kan het onderzoeken van (nieuwe) vormen van ondersteuning zijn, die effectief zijn voor de (verdere) toerusting voor Passend Onderwijs. Hierbij dient onder andere gezocht te worden naar mogelijkheden tot begeleiding vanuit geringe assistentie voor de leerkracht. Bandura (1997) zegt hier namelijk over dat competentiegevoelens van de leerkracht juist worden versterkt als succes wordt bereikt met weinig assistentie. Ten slotte is het tevens van belang dat gezocht wordt welke rol bestaande netwerken kunnen spelen in de ondersteuning bij het toerusten van leerkrachten voor Passend Onderwijs. Naast bovengenoemde aanbeveling is het van belang dat in de toekomst gezocht wordt naar de positie van de eigen houding, vaardigheden, ervaringen en inzichten van de leerkracht zelf. In dit onderzoek spreken de leerkrachten namelijk niet over de eigen houding, vaardigheden, ervaring en inzichten. De in dit onderzoek geïnterviewde Onderwijsprofessionals en de literatuur geven echter aan dat het realiseren van Passend Onderwijs staat en valt met deze aspecten (Claasen e.a., 2009; Goei & Kleijnen, 2009). Dit pleit voor leergemeenschappen en het positioneren van bijvoorbeeld reflectie in het werk van de leerkracht en het stimuleren van de onderzoekende houding.

Discussiepunten De vragenlijst 19 die bedoeld is om bij een brede groep personen nauwkeurige informatie te verzamelen over een onderwerp (Harinck, 2011) is tijdens het onderzoek gebruikt. Bij de constructie van de vragenlijst kon gebruik gemaakt worden van een bestaande lijst over kennis en vaardigheden met betrekking tot Passend Onderwijs van Adema e.a. (2009). Deze lijst was al beperkt door de lengte van de vragenlijst in te korten. Gebleken is dat 94% van de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong zich voldoende tot goed bekwaam voelen om Passend Onderwijs te laten slagen. Men kan zich afvragen of deze antwoorden zijn verkregen door het geven van sociaal wenselijke antwoorden, de inhoud wordt niet begrepen, men vindt de vragen niet van toepassing op de respondent of men heeft hier geen mening over (Verhoeven, 2008). Deze aspecten dienen meegenomen te worden in vervolgonderzoek om de resultaten nog betrouwbaarder en valide te maken. De conclusies en aanbevelingen zijn beschreven ten behoeve van het realiseren van Passend Onderwijs en de goede toerusting en ondersteuning van de leerkracht. De conclusies en aanbevelingen zijn vanuit de interpretaties en visies van diverse onderwijsprofessionals en de leerkrachten van de Klaverweide en de Zevensprong beschreven. Dit blijven meningen, opvattingen en mentale denkmodellen van individuele personen. Men kan zich afvragen of het niet zinvoller is om vanuit een eenduidig (denk-)model , visie, beleidskoers en werkconcept te werken aan de realisatie van Passend Onderwijs (Schram, Meer & Os, 2013).

19

Bijlage 1: Vragenlijst vooronderzoek Passend Onderwijs.

Literatuurlijst Adema, E., Loeffen, E., Miltenburg, E., Voets, M. & Wit, C. (2009). Passend en competent. ’s-Hertogenbosch: KPC groep. Bandura, A. (1997). Self-efficacy: the exercise of control. USA: Freeman and Company. Bergenhenegouwen, G. (2007). Situationeel opleiden en leren. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Bruggen, B. (2008). Ecce Homo of Hoe ziet de mens er eigenlijk uit? In Bergkamp, J., Bruggen, B., Heerink, I., Helder, M., Lochtenberg, H., Loonstra, J., Mijland, E., Ridder, m., Schilthuis, H. & Vonck, W. Inclusief denken en handelen in het onderwijs (pp.45-54). Antwerpen – Apeldoorn: Garant. BruÏne, E., Claasen, W., Siemons, H. & Jansma, F. (2004). Bekwaam & Speciaal; Generiek competentieprofiel speciale onderwijszorg. Antwerpen - Apeldoorn: Garant. Bruïne, E.J. de, & Smeets, K. (2010). Eindkwalificaties en het competentieprofiel in de master SEN opleidingen van WOSO: kaders en uitgangspunten. Tilburg: Fontys Hogescholen & Windesheim. Bush, G., W. (2002). Wetsvoorstel: No Child Left Behind. Amerika: Washington Claasen, W., BruÏne, E., Schuman, H., Siemons, H. & Velthooven, B. (2009). Inclusief Bekwaam; Generiek competentieprofiel inclusief onderwijs. Antwerpen - Apeldoorn: Garant. Dijkstra, K., Brakel, D., Van., Wetter, E., & Logtenberg, H. (2008). Naar een inclusieve omgeving: Antwerpen – Apeldoorn: Garant Donk, C. van der, Lanen, B. van (2012). Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Coutinho. Dungen, A. van den, (2012). Als leidinggeven in het onderwijs je vak is. Zaltbommel: Thema. ECPO (2011). Aanbevelingen bij het wetsvoorstel Passend onderwijs. Den Haag: ECPO. European Agency for Development in Special Needs Education (2012). Profile of Inclusive Teachers. Odense, Denmark: European Agency for Development in Special Needs Education. European Agency for Development in Special Needs Education (2012). Teacher Education for Inclusion. Odense, Denmark: European Agency for Development in Special Needs Education. Fanchamps, F., Schroen- Ario, L & Thasing, J. (2009). Opleiden voor Passend Onderwijs. Advies m.b.t. het pro gramma en niveau van opleiden voor Passend Onderwijs in de bachelorfase van PABO en lerarenopleiding VO (deelproject 7). Antwerpen – Apeldoorn: Garant. Gennip, H., Marx, T. & Smeets, E. (2007). Gedragsproblemen in de basisschool en competenties van leraren. Nijmegen: ITS. Goei, S.L., & Kleijnen, R. (2009). Literatuurstudie Onderwijsraad “Omgang met zorgleerlingen met gedragspro blemen”. Eindrapportage. Zwolle: Christelijke Hogeschool Windesheim, Lectoraat Onderwijszorg en samenwerking binnen de keten. Hargreaves, A. & Fullan, M. (2012). Professional Capital. Londen & New York: Routledge.

Harinck, F. (2010). Basisprincipes praktijkonderzoek. Apeldoorn: Garant. Kan, A.R. (2007). LeerKRACHT; advies commissie leraren. Den Haag: DeltaHage. Keesenberg, H. (2008). Passend onderwijs. Alphen aan de Rijn: Kluwer. Korthagen (2004). Zin en onzin van competentiegericht opleiden. Tijdschrift voor Lerarenopleiders 25 (pp. 1323) Eindhoven: VELON Lochtenberg, H. (2008). Feelin’Groovy. In Bergkamp, J., Bruggen, B., Heerink, I., Helder, M., Lochtenberg, H., Loonstra, J., Mijland, E., Ridder, m., Schilthuis, H. & Vonck, W. Inclusief denken en handelen in het onderwijs (pp.45-54). Antwerpen – Apeldoorn: Garant. Meer, J. van der (2011). Over grenzen van de leerkracht; passend onderwijs in de praktijk. Den Haag: ECPO. Meijer, W. (2009). Passend Onderwijs vraagt om ideale leraren en ideale hulpverleners. Kind adolescent praktijk december (4) pp 178-180. Houten :Bohn Stafleu van Loghum Meijer, W. (2011). Passend Onderwijs: wens en werkelijkheid. In Beurden, B. & Dietvorst, C. Het komt op de leraar aan (pp. 187 – 211). Den Haag: Boom Lemma. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2007). Uitwerking passend onderwijs. Den Haag: Ministerie van OCW. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2009). Heroverweging passend onderwijs. Den Haag: Minis terie van OCW. Ministerie OCW (2013). Passend Onderwijs. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/passend-onderwijs Onderwijsraad (2002). Studie Competenties: van complicaties tot compromis. Over schuifjes en begrenzers. Den Haag: Onderwijsraad Onderwijsraad. (2011). Passend onderwijs voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte – Overwe gingen bij het conceptwetsvoorstel passend onderwijs. Den Haag: Onderwijsraad. Onderwijsraad. (2011). PASSEND ONDERWIJS – PASSEND BELEID? Drie visies op beleidsvorming rondom Pas send onderwijs Den Haag: Onderwijsraad. Onderwijsraad (2013). Leraar zijn. Den Haag: de Onderwijsraad Pameijer, N., Beukering, T. van & Lange, S. de (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Samen met collega’s, leerlingen en ouders aan de slag. Leuven: Acco. Schram, E., Meer, F. & Os, S. (2013). Omgaan met verschillen: (g) een kwestie van maatwerk. Enschede: SLO Schuman, H. (2007). Passend Onderwijs- pas op de plaats of stap vooruit? Tijdschrift voor orthopedagogiek, 46 pp. 267-280. Amersfoort: Agiel. Tschannen-Moran, M., Woolfolk Hoy, A. & Hoy, W.K. (1998). Teacher efficacy: Its meaning and measure. Re view of educational research, 68, 202-248

Tschannen-Moran, M. & Woolfolk Hoy, A (2007). The differential antecedents of selfefficacy beliefs of novice and experienced teachers. Teaching and teacher education, 23, 944-956 UNESCO, (1994). The Salamanca Statement and framework for action on special needs education. Salamanca: Spanje. UNESCO, (2005). Guidelines for inclusion: Ensuring Access to Education for All. Parijs. Verhoeven, N. (2007). Wat is onderzoek? Praktijkboek methoden en technieken voor het hoger onderwijs. Amsterdam: Boom- onderwijs.

Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst

Bijlage 2: Interviewschema Leerkrachten ‘Ondersteuningsbehoeften Passend Onderwijs’ Bijlage 3: Horizontale vergelijking groepsinterviews leerkrachten Klaverweide

Bijlage 4: Horizontale vergelijking groepsinterviews leerkrachten Zevensprong Bijlage 5: Interviewschema onderwijsprofessionals

Bijlage 6: Samenvatting diepte-interviews onderwijsprofessionals

Bijlage 1: Vragenlijst

Bijlage 2: Interviewschema Leerkrachten

Interviewschema ‘Ondersteuningsbehoeften Passend Onderwijs’ Doel: Inzichtelijk maken van wat volgens de leerkrachten van de Klaverweide de definitie is van Passend Onderwijs. Soort interview: Groepsinterview (De leerkrachten hebben zich opgegeven om mee te denken en te werken aan verdieping in het onderzoek. Deze groep leerkrachten krijgt een maand van te voren een uitnodiging, middels de mail. Hierin wordt kort het doel van het interview toegelicht. Tevens wordt de verwachte duur van het interview en de vastlegging hierin aangegeven. Bij aanvang van het gesprek wordt inzichtelijk gemaakt dat de resultaten van het interview verwerkt worden in het onderzoeksverslag. Deze resultaten worden alvorens deze definitief in het onderzoeksverslag worden opgenomen, naar de deelnemers verzonden voor instemming op tekst en weergave van de antwoorden gegeven door de respondenten. Overigens zullen de actieve deelnemers in het onderzoeksverslag anoniem blijven). Hoofdonderwerpen: 1. Achtergrond 2. Praktijk 3. Ondersteuning 4. Ideale situatie Vastlegging: Opnemen met een filmcamera (ten behoeve van het competentie-examen 2 van de interviewer) Verwachte duur: 45-60 min. Aantal personen:6 Vraag 1: Hoe zou je Passend Onderwijs omschrijven? Aandachtspunten: a) Kenmerken van Passend Onderwijs volgens jou voor de leerling? b) Kenmerken van Passend Onderwijs volgens jou voor de groep? c) Kenmerken van Passend Onderwijs volgens jou voor de leerkracht? d) Kenmerken van Passend Onderwijs volgens jou voor de school? e) Kenmerken van Passend Onderwijs volgens jou voor de ouders? f) Wat zou je als stimulerende factor benoemen voor Passend Onderwijs? g) Wat zou je als belemmerende factor benoemen voor Passend Onderwijs? Vraag 2: Op welke manier geef je vorm aan Passend Onderwijs in jouw groep? Aandachtspunten: a) Hoe ga je om met alle verschillende zorgleerlingen in jouw groep? b) Welke mogelijkheden zie je voor de leerlingen in jouw groep? c) Hoe ga je om met de verschillende ondersteuningsbehoeftes in jouw groep? (Denk o.a. aan klassenmanagement, organisatorische aspecten, pedagogisch, etc.) d) Wat zou jou kunnen helpen om meer bekwaam te worden/welke opleidingsbehoeften heb je? (Denk o.a. aan verschillende vormen van scholing, cursussen, intervisie, personeelsbeleid, studiedagen, etc.) Vraag 3a: Denk je ondersteuning nodig te hebben bij Passend Onderwijs? Vraag 3b: Welke ondersteuning ontvang je op dit moment om Passend Onderwijs gestalte te geven? Aandachtspunten: a) Welke middelen staan tot je beschikking? (Denk o.a. aan meer geld beschikbaar andere methoden beschikbaar, meer begeleiding beschikbaar, samenwerking met andere scholen, etc.) b) Wat heb je daarnaast nog nodig en op welke manier wil je dit tot je beschikking hebben? Vraag 4: Wat is volgens jou nodig in de stad Almere om Passend Onderwijs vorm te geven?

Bijlage 3: Horizontale vergelijking groepsinterview leerkrachten Klaverweide.

Vraag 1: Hoe zou je Passend Onderwijs omschrijven? Waarom: Ik wil weten wat de collega’s verstaan onder Passend Onderwijs. Welke inhoud geven ze daarbij aan. Vraag 2: Op welke manier geef je vorm aan Passend Onderwijs in jouw groep? Waarom: Ik wil graag weten op wat de leerkracht hedendaags doet om Passend Onderwijs vorm te geven in de klas.

Antwoord Lk. 1

Antwoord Lk. 2

Antwoord Lk. 3

Antwoord Lk. 4

Antwoord Lk. 5

Antwoord Lk. 6

Bevindingen

LK 1 sluit zich aan bij leerkracht 3.

LK 2 omschrijft Passend Onderwijs als veel verschillen in de groep, weinig tijd. Niet voldoende expertise

LK 3 omschrijft Passend Onderwijs als afstemming op de onderwijsbehoefte van het kind. Daarbij cluster je kinderen die dezelfde onderwijsbehoefte hebben.

LK 4 omschrijft Passend Onderwijs als afstemming binnen de groep leerlingen in de klas.

Lk 5 omschrijft Passend Onderwijs als Adaptief onderwijs. Onderwijs dat aangepast wordt aan de leerling. Afstemmen op de mogelijkheden en verschillen tussen leerlingen in de groep.

Lk 6 omschrijft Passend Onderwijs als het behouden van zorgleerlingen binnen de groep.

Alle leerkrachten delen de mening dat Passend Onderwijs gaat over omgaan met verschillen en ondersteuning op maat.

LK1 geeft vorm aan Passend Onderwijs op de volgende manieren. De leerkracht stemt af op de onderwijsbehoefte van de leerlingen. De leerkracht maakt daarbij gebruik van groepsplannen en een groepsoverzicht. Waar nodig schakelt de leerkracht hulp in van externen.

LK2 geeft aan over de vormgeving van Passend Onderwijs in de groep dat alle kinderen iets wilt bieden, maar dat zorgleerlingen op de voorgrond zijn. Dat roept frustraties op. De leerkracht geeft aan het gevoel te hebben; ‘Je denkt dat je het doet, het geeft niet de juiste voldoeningen het roept frustraties op’.

LK 3 zegt hierover te zien dat er op de Klaverweide al gewerkt wordt naar de wensen van Passend Onderwijs, maar de leerkracht ziet ook dat dit niet altijd effectief gebeurd. Vanuit de rol die de leerkracht heeft kijkt de leerkracht op een andere manier naar het proces, dan de groepsleerkracht zelf.

LK4 geeft vorm aan Passend Onderwijs door het lesgeven zoveel mogelijk aan te passen aan wat de leerlingen nodig hebben. Daarnaast is de leerkracht veel tijd kwijt met administratieve taken.

LK 5 werkt op dezelfde wijze als LK 4.

LK6 geeft aan het gevoel te hebben er niet klaar voor te zijn. LK 6 clustert de kinderen die dezelfde onderwijsbehoefte hebben maar het is niet haalbaar in het rooster om alle kinderen goed te kunnen begeleiden. De leerkracht geeft aan te doen wat er verwacht wordt, maar of dat goed genoeg is vraagt LK 6 zich af.

De leerkrachten hebben hier geen gezamenlijke mening over. Zij voelen zich niet allemaal volledig toegerust om Passend Onderwijs vorm te geven in de klas.

Er zijn teveel verschillen in de groep. Dit kost tijd, er is dan nog geen les gegeven. De “gewone” kinderen zijn de

LK 4 geeft aan geen tijd te hebben om lessen voor te bereiden.

Vraag 3: A: Denk je ondersteuning nodig te hebben bij Passend Onderwijs? B: Welke ondersteuning ontvang je op dit moment om Passend Onderwijs gestalte te geven? Waarom: Ik wil graag weten welke ondersteuningsbehoefte de leerkracht nodig denkt te hebben om Passend onderwijs t e kunnen laten slagen.

Vraag 4: Wat is volgens jou nodig in de stad Almere om

LK 1 geeft aan nu ondersteuning te ontvangen maar dat aan de inhoud van de ondersteuning de leerkracht op weg moet helpen. Dit moet niet tijdrovend zijn en niets opleveren. LK1 van een bovenbouw groep vraagt zichzelf wel eens af of het wel gezond is om al die kinderen bij elkaar in dezelfde klas te stoppen. De leerkracht merkt dat de “gewone “kinderen bepaald negatief gedrag gaan overnemen

dupe. LK 2 geeft aan meer tijd en mogelijkheden wil hebben om ook bezig te zijn met de “gewone” kinderen. De leerkracht stelt in het algemeen en aan zichzelf de vraag wanner is iemand of ben ik een goede leerkracht die alles in huis heeft om Passend Onderwijs te laten slagen?

LK 3 geeft aan zelf ook niet begeleidt te worden om de juiste ondersteuning te bieden en Passend Onderwijs goed vorm te kunnen geven. In de rol die de leerkracht vervult zie de leerkracht dat er veel meer ondersteuning nodig is dan dat er nu aanwezig is. Die ondersteuning die nodig is gaat niet alleen over extra handen of tijd, maar zeker ook over de juiste materialen, kennis en kunde.

LK 4 vraagt zich af of het zinvol is om alle leerlingen binnen de groep te houden. In hoeverre moet je leerlingen die geen zorg nodig hebben belasten? Daarnaast geeft de leerkracht aan nooit een keus te hebben gehad of een grens aan heb kunnen geven om voor of tegen Passend Onderwijs te zijn. Het is zoals het is…

LK 3 geeft aan behoefte te hebben aan duidelijkheid en in samenspraak

LK 4 geeft aan de tijd te willen hebben om verdieping te kunnen geven aan

Dit vraagt veel van de leerkracht om dit goed te begeleiden.

LK 1 geeft aan dat er duidelijkheid en helderheid moet komen over welke

LK 2 geeft aan zich aan te sluiten bij LK 3 en dat er vooral ook geld moet ko-

LK 5 geeft aan dat er nog veel nodig is om Passend Onderwijs op de juiste manier te kunnen uitvoeren Er is nog veel ondersteuning nodig voor de leerkracht om het haalbaar te maken. Deze ondersteuning gaat over de juiste begeleiding, voldoende expertise, op pedagogisch, didactisch maar ook op organisatorisch gebied. LK 5 geeft aan veel ondersteuning te ontvangen. Maar dat het een wirwar is van papieren. De leerkracht pleit voor 1 standaard formulier dat breed inzetbaar is en niet tijdrovend is voor de leerkracht en dat de IB-ers meer van dit soort administratieve zaken gaan overnemen. Ipv de coach zijn ook praktische zaken van de leerkracht overnemen. LK 5 geeft aan dat het nodig is dat de leerkracht gefaciliteerd wordt om

LK 6 geeft aan dat kennis in roepen, tijd kost, dat de tips echt niet altijd bruikbaar zijn en niet altijd helpen om de juiste ondersteuning te kunnen bieden. De tips zijn niet weg te zetten in de klas, dus niet praktisch genoeg of de tips zijn zo voor de hand liggend dat dat allang uitgeprobeerd is. Er ligt een grote verantwoordelijkheid bij de leerkracht. De leerkracht moet de plannen schrijven, wegzetten in de tijd en het rooster, het uitvoeren in de praktijk en is daarnaast ook nog verantwoordelijk voor de rest van de leerlingen uit de groep.

LK 6 geeft aan dat Passend Onderwijs een mooi uitgangspunt is, dat elk kind

De meeste leerkrachten geven aan dat er niet voldoende ondersteuning wordt geboden, dat de ondersteuning en tips niet toereikend zijn.

Zij hebben wel verbeterpunten: Extra tijd van ondersteuning en begeleiding van de onderwijsassistent Meer tijd voor de gewone kinderen. Minder administratieve taken.

De leerkrachten zijn het over een aantal zaken gezamenlijk eens: Er moet meer

Passend Onderwijs vorm te geven? Waarom: Ik wil graag weten welke stappen er ondernomen moeten worden om de leerkracht zo toegerust mogelijk te kunnen werken.

kinderen er worden aangenomen? Hoe gaat dit schoolbreed vormgegeven worden en wat heeft de schoolbreed te bieden? Een duidelijk visie creëren.

men die in samenspraak met het team wordt besteedt aan de juiste zaken die nodig zijn voor de leerlingen en de leerkrachten.

vormgeven aan Passend Onderwijs op school.

de te geven lessen en deze goed wil voorbereiden. De rest is randvoorwaarden en die zouden voor de leerkrachten op orde moeten zijn. LK 4 geeft aan: ‘Waar ik voor gekozen heb om te doen staan op dit moment door alle administratieve taken op nr. 10’.

Passend Onderwijs mogelijk te maken. De leerkracht moet het namelijk doen in het belang van kinderen en resultaten. LK 5 geeft te kennen dat in de ideale situatie elke klas een onderwijsassistent zou moeten hebben, de juiste materialen, expertise moet kunnen inroepen, wanneer nodig en een goed beloningsbeleid. Daarnaast is het op schoolniveau van belang een gezamenlijke duidelijke profilering te hebben waar de school zich op focust, de deskundigheid op aanpast.

gelijk behandelt wordt. Dit zal volgens LK6 haalbaar zijn wanneer er tijd en geld vrijkomt. Dit geld zou besteed kunnen worden aan specialisatie/ expertise binnen de school, een interne oplossing voor overdracht en besprekingen over leerlingen, laat mensen meer werken, dan ontstaan er overlappen en kan er besproken, overlegd en voorbereidt worden. Daarnaast is het belangrijk om een visie te hebben als school. LK6 pleit voor een andere benadering vanuit de opleidingen. Didactiek moet voorop staan en er moet een verandering komen in de competenties zoals deze nu beschreven staan. Volgens LK 6 mist de link van de competenties naar de didactiek.

tijd en geld vrijkomen om Passend Onderwijs te laten slagen. Daarnaast willen de leerkrachten in samenspraak met het team en directie over de invulling van Passend Onderwijs op school. En gesprekken voeren waarin leerkrachten hun mening kunnen geven ten aanzien van Passend Onderwijs en de persoonlijke grenzen van leerkrachten. Als laatste pleiten alle leerkrachten voor meer tijd om lessen weer goed te kunnen voorbereiden en verdiepen en meer geld om expertise, specialisatie, materialen en begeleiding te kunnen bewerkstellen.

Bijlage 4: Horizontale vergelijking groepsinterview leerkrachten Zevensprong.

Vraag 1: Hoe zou je Passend Onderwijs omschrijven? Waarom: Ik wil weten hoe leerkrachten Passend Onderwijs omschrijven.

Vraag 2: Op welke manier

Antwoord leerkracht 1

Antwoord leerkracht 2

Antwoord leerkracht 3

Antwoord leerkracht 4

Antwoord leerkracht 5

Antwoord leerkracht 6

Leerkracht 1 vraagt zichzelf af wat er anders is aan het Passend Onderwijs dat ingevoerd dient te worden dan dat wat wij nu al zoveel mogelijk proberen te doen.

Leerkracht 2 stelt dat Passend Onderwijs ook te betrekken is op de leerkracht. Het moet ook de leerkracht ‘passen’. Leerkrachten maken immers ook deel uit van het onderwijs. Daarbij denkt leerkracht 2 dat Passend Onderwijs inhoudt dat er onderwijs op maat gegeven wordt, maar daarbij denkt zij wel al verder hoe dat dan moet.

Leerkracht 3 omschrijft Passend Onderwijs als het onderwijs aanpassen aan de behoeften van de kinderen.

Leerkracht 4 beschrijft een concrete situatie waarbij zij een aantal voorbeelden geeft van leerlingen met bepaalde problematiek. Met deze leerlingen worden individuele afspraken gemaakt om tegemoet te kunnen komen aan de onderwijsbehoeften.

Leerkracht 5 is van mening dat Passend Onderwijs betekent dat het onderwijs ieder kind past, onderwijs dat ieder kind op het lijf is geschreven, dus voor ieder kind ook verschillend.

Leerkracht 6 geeft aan dat Passend Onderwijs volgens haar valt en staat met voldoende draagkracht. Hierbij stelt zij dat het belangrijk is dat er een goede communicatie is tussen collega’s.

De meeste leerkrachten omschrijven Passend Onderwijs als onderwijs dat ieder kind past en dat voor ieder kind verschillend kan zijn.

Leerkracht 6 geeft aan dat het in haar

Niet alle leerkrachten hebben hun

Ten slotte geeft leerkracht 2 aan dat Passend Onderwijs ook betekent dat kinderen die voorheen naar het speciaal onderwijs zouden gaan, nu opgevangen dienen te worden in het reguliere onderwijs. Leerkracht 2 stelt dat het volgens haar van

Leerkracht 4 beschrijft het maken

Bevindingen

Tevens geeft zij aan dat Passend Onderwijs volgens haar breder gezien moet worden dan alleen binnen de eigen school.

geef je vorm aan Passend Onderwijs in jouw groep?

belang is om te realiseren wat je in de groep wel doet en wat niet.

Waarom: Ik wil weten hoe leerkrachten momenteel vorm geven aan Passend Onderwijs in de eigen groep.

Vraag 3: a. Denk je ondersteuning nodig te hebben bij Passend Onderwijs? b. Welke ondersteuning ontvang je op dit moment om Passend Onderwijs gestalte te geven? Waarom: Ik wil weten of leerkrachten ondersteuning nodig hebben bij Passend Onderwijs. Zo ja, dan wil ik weten welke ondersteuningsbehoeften er zijn bij de leerkrachten.

Leerkracht 1 geeft aan dat zij bijvoorbeeld ambulante begeleiding in de groep zou willen halen. Het gaat volgens haar om een extern persoon in de klas die ondersteunt bij kinderen die dat nodig hebben. Tevens stelt zij, vanuit haar ervaring als leraar in opleiding, dat bij ondersteuning minder de nadruk zou moeten liggen op wat niet goed gaat. Zij zou graag concrete tips krijgen van externen.

Daarbij geeft zij aan dat zij wegens onder andere administratieve zaken het gevoel heeft te kort te schieten. Zij zou deze tijd liever inzetten in de zorg aan leerlingen. Leerkracht 2 stelt dat zij specialisme de school in zou willen halen. Zij spreekt hier over gespecialiseerde mensen die kinderen kunnen begeleiden, zoals dit voorheen bijvoorbeeld gebeurde door een Remedial teacher. Tevens beschrijft zij het belang van meer ‘handen’ in de groep. Zij geeft hierbij het bijvoorbeeld van een derde persoon op twee klassen. Ten slotte stelt leerkracht 2 dat het zou helpen als er minder kinderen in de klas zouden zitten.

van korte duidelijke afspraken als het gaat om kinderen met gedragsproblematiek. Tevens beschrijft zij het werken met pictogrammen, dat voor sommige leerlingen een prettige ondersteuning blijkt te zijn. Leerkracht 3 geeft, vanuit haar ervaring als onderwijsassistente, aan dat zij meer kennis zou willen hebben over het omgaan met verschillen.

Leerkracht 4 gaat in op haar collega’s door te stellen dat extra ondersteuning prettig is in de klas, maar dat het hoe dan ook je eigen klas is. De leerkracht is verantwoordelijk en zal ook op de momenten dat er geen extra ondersteuning is moeten ‘dealen’ met de klas. Leerkracht 4 beschrijft een concrete situatie waarbij een groepje kinderen met gedragsproblematiek dit schooljaar eenmaal per week de klas uitgehaald wordt door de Intern Begeleider om deze kinderen te begeleiden.

Leerkracht 5 geeft aan het iemand te willen hebben die de klas zo nu en dan overneemt (bijvoorbeeld een onderwijsassistente), zodat de leerkracht meer tijd heeft om kinderen te begeleiden. Tevens geeft zij aan specialisme op verschillende gebieden de school in te willen halen. Zij stelt daarbij dat zij als leerkracht niet voldoende is toegerust voor alle soorten problematiek. Ten slotte stelt zij het belang van uitwisseling met collega’s en scholing.

groep vooral gaat over de wijze waarop met haar leerlingen gesproken wordt. Zij zegt hierover dat de kinderen op hun eigen niveau uitdaging vragen, tevens op het gebied van communicatie. Zij stelt dat zij vooral veel interactie met leerlingen bewerkstelligt. Leerkracht 6 geeft aan vooral behoefte te hebben aan meer tijd voor het begeleiden van leerlingen. Dit zou gerealiseerd kunnen worden door ‘extra handen’ in de klas. Tevens stelt zij het belang van kennis en specialisme binnen de school voor de begeleiding van leerlingen. Ten slotte geeft zij aan dat ook de klassengrootte een belangrijke rol speelt bij de begeleiding van leerlingen. Leerkracht 6 beschrijft tutoring en pre-teaching voor de

mening geuit over de invulling van Passend onderwijs in de eigen groep. Drie leerkrachten beschrijven het Passend Onderwijs in de eigen groep als aanpassingen maken voor individuele leerlingen. De leerkrachten zijn van mening dat zij ondersteuning kunnen gebruiken bij Passend Onderwijs. Specialisme en kennis binnen de school, werken met kleinere groepen en meer “handen” in de klas worden benoemd als vormen van ondersteuning.

Vraag 4: Wat is volgens jou nodig in de stad Almere om Passend Onderwijs vorm te geven? Waarom: Ik wil weten wat er volgens de leerkrachten in de stad Almere nodig is om Passend Onderwijs vorm te geven.

Leerkracht 1 geeft aan het belangrijk te vinden dat er samengewerkt wordt met andere scholen door middel van een collega van een andere school de eigen school in te halen wanneer er een hulpvraag ligt (collegiale consultatie van buitenaf).

Leerkracht 3 beschrijft het belang van samenwerking tussen scholen, waarbij scholen gespecialiseerd zijn in diverse problematiek.

Leerkracht 4 geeft aan dat er zowel ruimte als mensen nodig zijn om Passend onderwijs goed te kunnen organiseren.

Leerkracht 5 beschrijft de huidige situatie op de school. Hierbij geeft zij aan dat de onderwijsassistente haar tijd verdeelt over drie jaargroepen (6 groepen) en hierbij groepjes kinderen mee de klas uit neemt die extra begeleiding nodig hebben voor verschillende vakgebieden. Leerkracht 5 stelt het belang van het overdragen van kennis en ervaring met andere scholen.

kleutergroepen op dinsdag en donderdag.

Leerkracht 6 geeft aan dat het realiseren van Passend Onderwijs volgens haar staat en valt met een hele grote pot geld. Over collegiale consultatie van een collega van een andere school geeft zij aan dat het van belang is dat er gekeken wordt naar de mogelijkheden en niet dat de leerkracht het gevoel heeft ‘beoordeeld’ te worden.

De meeste leerkrachten geven aan dat zij samenwerking met andere scholen een belangrijk gegeven vinden voor het vormgeven van Passend Onderwijs in de stad Almere.

Bijlage 5: Interviewschema Onderwijsprofessionals

Interviewschema ‘Leerkrachtcompetenties Passend Onderwijs’ Soort interview: Doel:

Hoofdonderwerpen:

Verwachte duur: Vastlegging: Aantal personen: Namen personen:

Gestructureerd interview Inzichtelijk krijgen van hetgeen onderwijsprofessionals aangeven over leerkrachtcompetenties in Passend Onderwijs. 1. Visie 2. Verwerven van competenties 3. Ideale situatie 4. Centrale positie van de leerkracht 45-60 min. Opnemen met een filmcamera (ten behoeve van het competentie-examen 2 van de interviewers) 3 -Wim Meijer -Erica de Bruine -Petra Heegsma

Vraag 1 Wat verstaat u onder Passend Onderwijs? Aandachtspunten: a) Wat is uw visie op Passend Onderwijs? b) Welke betekenis heeft dit voor de leerkrachten (Competenties, etc.)? Vraag 2

Op welke wijze kunnen de leerkrachten, volgens u, de stap maken naar het verwerven van nieuwe competenties voor Passend Onderwijs? Aandachtspunten: a) Hoe ziet u de relatie met de SBL competenties en de basisdimensies van Inclusief Bekwaam? Vraag 3 Wanneer is Passend Onderwijs voor u als innovatie geslaagd? Aandachtspunten: a) Wat houdt dit volgens u in voor de leerling? b) Wat houdt dit volgens u in voor de groep? c) Wat houdt dit volgens u in voor de leerkracht? d) Wat houdt dit volgens u in voor de school? e) Wat houdt dit volgens u in voor de ouders? Vraag 4

Wat is, volgens u, de eerste stap die nu gezet moet ten behoeve van Passend Onderwijs?

Bijlage 6: Samenvatting diepte-interviews onderwijsprofessionals

Vraag 1: Wat

verstaat u onder Passend Onderwijs?

Waarom: We

willen weten wat de visie van de Onderwijsprofessionals is over Passend Onderwijs.

Vraag 2: Op

welke wijze kunnen de leerkrachten, volgens u, de stap maken naar het verwerven van nieuwe competenties voor Passend Onderwijs?

Waarom: Wij

willen weten op welke wijze de

Wim Meijer Onderwijsprofessional 1:

Erica de Bruïne Onderwijsprofessional 2:

Petra Heegsma Onderwijsprofessional 3:

Bevindingen

Passend Onderwijs gaat volgens Onderwijsprofessional 1 om het omgaan met verschillen en een onderzoekende houding van de leerkracht in situaties waarop de leerkracht tegen een grens aanloopt. Daarbij is een lerende omgeving van belang. Het vraagt om reflecterend vermogen van de leerkracht. Tevens moet de leerkracht steun kunnen hebben aan zowel interne- als externe begeleiding. Ondersteuning kan ook gezocht worden op het gebied van de eigen professionalisering, een systematische samenwerking en ondersteuning van de omgeving. Onderwijsprofessional 1 stelt dat leerkrachtcompetenties vooral situatieafhankelijk zijn, gezien leerkrachtcompetenties niet gebonden zijn aan een bepaald type leerling maar uit moeten gaan van heterogeniteit in de groep. Het is daarbij van belang te werken vanuit doelstellingen, zowel op het gebied van leren als gedrag zoals die in de school in kwestie zijn vastgesteld of overeengekomen.

Volgens Onderwijsprofessional 2 is Passend Onderwijs in te delen in drie settingen. Ten eerste de setting in de klas; hier gaat het over omgaan met verschillen tussen leerlingen. Ten tweede de setting rond de klas; namelijk het omgaan met ouders en collega’s. En ten derde gaat het over de setting in en rond de school; het zorgbeleid in de school en de samenwerking met ketenpartners.

Passend Onderwijs gaat er volgens Onderwijsprofessional 3 om dat er voor elke leerling een passende plek is. Een plek waar een leerling zich zo optimaal mogelijk kan ontwikkelen. Het liefst in een reguliere setting, maar als dat niet mogelijk is dan is het speciaal onderwijs volgens Onderwijsprofessional 3 een prima alternatief. Een inclusieve setting is volgens haar geen realistische situatie op dit moment. Voor een kleinere doelgroep zal een specialistische setting meer wenselijk zijn.

De onderwijsprofessionals zijn het met elkaar eens dat afstemming ten behoeve van de leerling van belang is. Daarnaast hebben alle drie de onderwijsprofessionals een eigen opvatting over hoe dat vorm zou kunnen krijgen.

Onderwijsprofessional 2 stelt dat competenties te allen tijde hetzelfde blijven, alleen je hanteert ze anders zodra de context verandert.

Onderwijsprofessional 3 stelt dat leerkrachten in het basisonderwijs al heel veel doen in het kader van Passend Onderwijs. Zij stelt echter dat leerkrachten met name nog beter toegerust kunnen worden om kinderen met gedragsproblematiek op te vangen binnen de scholen.

Alle drie de onderwijsprofessionals hebben hier hun eigen mening over en er zijn verschillende denkwijze over de manier waarop leerkrachten nieuwe competenties kunnen verwerven. Onderwijsprofessional 1 stelt dat het gaat over de leerkrachtbereidheid om te willen ontwikkelen. Onderwijsprofessional 2 pleit voor ondersteuning voor professionalisering en onderwijsprofessional 3 stelt dat leerkrachten al heel veel

Daarbij pleit zij in het kader van reeds afgestudeerde leerkrachten voor een structureel inductietraject. In het kader van de zittende leerkracht geeft zij aan dat het voor

Met een aantal kleine stappen zouden leerkrachten handelingsbekwamer kunnen worden in de

Onderwijsprofessionals denken dat de stap naar het verwerven van nieuwe competenties gemaakt kan worden.

Onderwijsprofessional 1 spreekt van randvoorwaarden wat betreft leerkrachtcompetenties voor Passend Onderwijs. Daarbij geeft hij aan dat leerkrachten moeten beschikken over goede organisatie- en klassenmanagementvaardigheden en didactische- en pedagogische vaardigheden.

het verwerven van nieuwe competenties wenselijk zou zijn dat deze ondersteuning krijgt tot professionalisering. Daarbij kan men onder andere denken aan ondersteuning volgens School Video Interactie Begeleiding, het volgen van een studie en/of collegiale uitwisseling.

Als een leerkracht niet aan bepaalde randvoorwaarden kan voldoen, is het gewenst dat de leerkracht bereid is zich te ontwikkelen.

omgang met gedragsproblematiek. Over de wijze waarop leerkrachten de competenties voor Passend Onderwijs kunnen verwerven geeft Onderwijsprofessional 3 aan dat zij gelooft, als het gaat om het beter leren omgaan met leerlingen met gedragsproblemen scholing kan helpen om meer kennis te krijgen over dit onderwerp, maar de vertaling naar het dagelijks handelen in de klas leer je niet. Daarvoor is feedback op het eigen handelen van grote waarde.

aankunnen in het kader van Passend Onderwijs en dat er met kleine aanpassingen al veel kan veranderen. De drie onderwijsprofessionals zijn het er over eens dat de competenties situatieafhankelijk zijn en dat deze veranderen wanneer de context veranderd.

Volgens haar gaat dat het erom dat leerkrachten leren aandacht te besteden aan wat er specifiek nodig is in dit schooljaar, in deze groep. Er zou veel meer gezocht moeten worden in kleine oplossingen, zoals het inspelen op de behoeften van de leerling en de eigen reflectie van de leerkracht.

Vraag 3: Wan-

neer is Passend Onderwijs voor u als innovatie

Onderwijsprofessional 1 zegt dat Passend Onderwijs volgens hem geslaagd is wanneer de Intern Begeleider een tussenpositie kan

Volgens Onderwijsprofessional 2 is Passend Onderwijs als innovatie geslaagd als iedere leerling welkom is binnen de onderwijsset-

Zij stelt tevens dat het van belang is dat er in de school kennis aanwezig is ter ondersteuning van de leerkracht. Onderwijsprofessional 3 zegt dat Passend Onderwijs volgens haar geslaagd is wanneer leerkrachten beter toegerust zijn om grotere

Onderwijsprofessional 1 stelt de rol van de Intern Begeleider centraal om Passend Onderwijs te laten slagen. Onderwijsprofessio-

geslaagd?

Waarom: Wij

willen weten wanneer Passend Onderwijs volgens de Onderwijsprofessionals is geslaagd.

Vraag 4: Stel dat u het morgen voor het zeggen had, wat zou u dan het eerste doen ten behoeve van Passend Onderwijs?

Waarom: Wij

willen weten wat de Onderwijsprofessionals aangeven over de ideale situatie met betrekking tot Passend Onderwijs.

vervullen in de school. Dit houdt in zowel een coachende houding ten aanzien van de leerkrachten (die zelf verantwoordelijk blijven voor het primaire proces) en een beleidsmatige functie met betrekking van het vormgeven aan Passend Onderwijs in de school. Passend Onderwijs is een groeiproces. Onderwijsprofessional 1 stelt dat gewenst is dat iedere leerkracht een indeling maakt van de groep. Daarbij dient de leerkracht te kijken naar de zorgleerlingen, stelt zichzelf een doel wat de leerkracht met deze leerlingen wilt bereiken. Kijkend naar de mogelijkheden en wat de leerkracht daarvoor nodig heeft. Ten slotte is het van belang dat de leerkracht reflecteert, een onderzoekende houding heeft en dat scholen een omgeving faciliteren waarin wordt gewerkt en geleerd met en van elkaar.

ting. Voor de leerkracht houdt dit in dat deze uitgaat van verschillen in plaats van omgaan met verschillen. Ten slotte is het van belang dat leerkrachten goed samenwerken met ouders en de omgeving.

groepen leerlingen te kunnen opvangen in het regulier onderwijs.

nals 2 en 3 spreken over een betere toerusting van de leerkracht en de houding ten aanzien van leerlingen.

Onderwijsprofessional 2 zou met alle betrokkenen in gesprek gaan over Passend Onderwijs. Zij wenst hiermee eigenaarschap en verantwoordelijk te creëren.

Onderwijsprofessional 3 zegt hierover dat als zij het als minister voor het zeggen zou hebben, dat zij zicht dan alleen zou richten op kinderen die vallen onder het cluster 4. Volgens haar leveren vooral kinderen met gedragsproblematiek de grootste problemen op binnen de opvang in het regulier onderwijs. Zij zou het accent dus willen leggen op het opvangen van deze kinderen in het reguliere onderwijs.

Onderwijsprofessional 1 zou in de ideale situatie een lerende omgeving creëren waarin samenwerking erg belangrijk is. Onderwijsprofessional 2 zou in de ideale situatie verantwoordelijkheid en eigenaarschap willen creëren bij alle betrokkenen. Onderwijsprofessional 3 zou in de ideale situatie ten eerste het accent leggen op wat voor haar het grootste probleem is om Passend Onderwijs te laten slagen, namelijk de opvang van kinderen met gedragsproblematiek.